1

เสยง สมผส กลน มโนภาพ : ผสสะในโลกของคนตาบอด*Sound, Touch, Aroma, Vision: Sensory Experiences in the

Blind’s World

สรญญา เตรตน1

Saranya Tarat

บทคดยอ

การใชผสสะและประสบการณทางผสสะ ในการดำาเนนชวตประจำาวนของผพการทางสายตา เปนคำาถามหลกของงานวจยน โดยงานวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ ใชการสมภาษณและการสงเกตการณอยางมสวนรวมในการรวบรวมขอมล ผพการทางสายตาแบบบอดสนท ประกอบอาชพในองคกรของรฐ เอกชนหรอประกอบอาชพสวนตว จำานวน 15 คน จากการศกษา พบวา แมผพการทางสายตาจะไมสามารถมองเหน แตพวกเขาใชการประสานของผสสะดานตางๆ หมายรวมถงการไดยน การสมผส การไดกลนและการลมรส ในการรบร สรางมโนภาพเพอทำาความเขาใจสงตางๆ และเรยนรโลกทางสงคม การเรยนรผานผสสะนำาไปสการสรางประสบการณทางผสสะ เทคนคการใชผสสะ การใหความหมายและใหคณคาตอสงนน ซงจะตางกนไปตามประสบการณทเคยไดรบ นอกจากนการฝกฝนการใชผสสะกอใหเกดความชำานาญและความละเอยดในการรบร ดงนน ผพการทางสายตาใชผสสะ ประสบการณทางผสสะ และอาศยบรบทแวดลอม ในการดำาเนนชวตประจำาวน ซงพวกเขาอาจมรายละเอยดในการใชผสสะทแตกตางจากคนทสามารถมองเหนได

1*บทความนปรบขอมลสวนหนงมาจาก วทยานพนธสงคมวทยาและมานษยวทยามหาบณฑต สาขาการวจยทางสงคม คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร เรอง “ผสสะ กบ การใชชวตของคนตาบอด ” ซงไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ภายใตโครงการทนวจยมหาบณฑต สกว. ดานมนษยศาสตร-สงคมศาสตร ประจำาปงบประมาณ 2560 (รนท 13)

สาขาวชาการวจยทางสงคม คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร อเมล: saran.tarat@gmail.com

2

คำสำคญ: ผสสะ, ประสบการณทางผสสะ, คนตาบอด, ชวตทางสงคม

Abstract

The research aimed to study the use of senses and sensory experience in the social life of the blind. The methods of this qualitative research are individual interviews and participant observations. The data collected from the sample of 15 total blind persons who work for government organization, private organization and self-employed business. The study found that the blinds use integrated senses including hearing, touch, smell and taste) to perceive and create vision in their minds to understand things around them, and to learn social world. To learn through senses can develop sensory experience, sensory technique, and the skill of giving definition and value to things which are various due to different experience they achieved. Furthermore, the practice of using senses helps the blinds skillful and deliberate in perception. Thus, the blinds use senses and sensory experience together with the surrounding context in their daily lives which is different to people who have normal sight.

Keywords: senses, sensory experience, blind people, social life

ผสสะ กบ สงคม

ในชวงทศวรรษ 1980s เกดความสนใจศกษาผสสะขนในทางมานษยวทยา ทใหความสำาคญกบผสสะทง 5 ในฐานะองคประกอบพนฐานในการรบร และดำาเนนชวตของมนษย แตใหคำาอธบายของผสสะใหมทตางไปจากศาสตรทางจตวทยา มานษยวทยาและสงคมวทยาศกษาผสสะในมตทางสงคมวฒนธรรม และมองผสสะในฐานะเปนสงสรางทางสงคม ผสสะหรอประสาทสมผสทง 5 อนไดแก การมองเหน การไดยน การไดกลน การลมรสและการ

3

สมผส เปนองคประกอบพนฐานในการดำาเนนชวตของผคน เนองจาก ผสสะเหลานเปนทมาของการรบรและเรยนรเบองตนของมนษย ทใชในการทำาความเขาใจและสรางประสบการณการดำาเนนชวตของผคน ดงนน ผสสะ จงเปนหนงในวธการศกษาชวตและทำาความเขาใจชวตของผคน (Pink, 2009) สำาหรบผสสะทผคนใชในการดำาเนนชวต จนอาจกลาวไดวาเปนผสสะหลก นนคอ การมองเหน(sight) มบทบาทอยางมากในการทำากจกรรมตางๆ ทำาใหผสสะอนๆถกลดความสำาคญลง(Harrison, 2002, p.856 - 872)

ความสนใจศกษาผสสะทางมานษยวทยา เรมตนขนโดย David Howes (1991) ซงอธบายวา วฒนธรรมตะวนตกใหความสำาคญกบผสสะทางการมองเหนทอยเหนอวาผสสะอนๆ อกทงยงจดผสสะทางการมองเหน เปนผสสะของผมอารยะ และผลกผสสะอนๆเปนผสสะของพวกปาเถอน ลาหลงเหมอนสตว ดวยเหตน Howes และนกมานษยวทยา เชน Classen, Stoller จงสนใจศกษาผสสะเฉพาะสวน เชน กลน การสมผส การลมรส เปนตน ทงนเพอชใหเหนถง บทบาทและความสำาคญของผสสะดานตางๆในการดำาเนนชวตของมนษย เชน กลนมบทบาททางสงคมในแตละสงคมวฒนธรรม ผานการใหคณคาและการนยาม เพอใชเปนเครองมอในการปฏสมพนธกบโลกทางสงคม เชน กลนถกนำามาใชบงบอกถงอาณาเขตของพนท สถานะทางสงคม ระบความสมพนธทางสงคม และ แสดงตวตน เปนตน (Classen, Howes และ Synnott , 1994)

สงคมวทยาผสสะ มจดยนในการมองผสสะเชนเดยวกบทางมานษยวทยา และเสนอวา ผสสะเปนสงสรางทางสงคม ทเกดจากกระบวนการทางสงคมและวฒนธรรม ในการสรางความหมายเพอใหเกดความเขาใจตอสงตางๆ และกอใหเกดการสรางประสบการณทางผสสะ กลาวคอ กระบวนการทางสงคมเขามามสวนในการกำาหนดและหลอหลอมประสบการณทางผสสะ (Vannini, Waskul and Gottschalk, 2012 )

สงคมวทยา เนนการศกษาผสสะ ในกระบวนการปฏสมพนธทางสงคมและกระบวนการตความ กลาวคอ ผสสะเขามาชวยในการรบรและเปนแหลงทมาของ

4

ขอมลเกยวกบโลกภายนอก ซงการรบรและความเขาใจสงตางๆเกดจากกระบวนการตความและการใหความหมายทางสงคม (Vannini, Waskul and Gottschalk, 2012 ) เชน เมอเราเปดตา เราจะรบรสงทเรามองเหน ตความหรอใหความหมายสงนน เพอทำาความเขาใจมนผานประสบการณทตนเองม ในขณะทผสสะดงประสบการณทเคยมออกมาเพอทำาความเขาใจสงทตนเองรบร กระบวนการตความกไดสรางประสบการณทางผสสะเชนกน ในทนจะเหนไดวา ผสสะ กระบวนการตความ และ ประสบการณทางผสสะ ทำางานประสานและเชอมโยงกนในรปแบบของการสะทอนกลบไปมา จงอาจกลาวไดวาผสสะเปนทงผกระทำาและถกกระทำา ในทายทสดประสบการณทางผสสะเปรยบเสมอนคลงความร ทถกนำามาใชในการสรางตวตน ดงนน ตวตน เกดจากประสบการณทางผสสะผานการปฏสมพนธ การทำาความเขาใจ และการใหความหมาย ตวอยางเชน งานศกษา Smell, Odor and Somatic work ของ D.Waskul and Vannini (2008) การดมกลนเปนการกระทำา สวนกลนเปนสญลกษณ การทำางานของผสสะดานการดมกลน เปนการทำางานเพอทำาความเขาใจสญลกษณของกลนนนๆ การทจะสามารถเขาใจหรอตความสญลกษณของกลนได จะตองอาศยแหลงความรเกยวกบสญลกษณของกลนทสงสมมาในชวตประจำาวน เชน การรวาใครเปนใครนนสามารถแยะแยะไดจากกลน เนองจากผคนมกมกลนเฉพาะตวทมาจากการทำากจวตรประจำาวน การทคนเราจะแยกแยะกลนของบคคลได จะตองอาศยการมประสบการณรวมกบบคคลนนๆผานการดำาเนนชวตรวมกนเปนระยะเวลาหนง จนกระทงเกดความทรงจำาเกยวกบกลนของบคคลนน

บทบาทของผสสะในทางสงคม มความแตกตางกนไปตามเงอนไขและบรบทของแตละสงคมวฒนธรรม งานศกษาเกยวกบผสสะสวนใหญ เปนการศกษาโดยแยกผสสะออกเปนสวนๆ เพอชใหเหนถง บทบาทของผสสะแตละดานในมตทางสงคมวฒนธรรม ทสงผลตอการดำาเนนชวตประจำาวน และการแสดงการกระทำาทางสงคมในการจดการกบสงตางๆรอบตว ตวอยางเชน Georg Simmel กลาววา การปฏสมพนธทางสงคม (social interaction) ตงอยบนพนฐานของการมองซงกนและกน ทำาให ตา มหนาทเฉพาะทางสงคมวทยา

5

ในการตความหมายกรยาทาทาง สหนาของอกฝาย เพอทำาความเขาใจความหมายของสญลกษณในกระบวนการปฏสงสรรค (Deena Weinstein and Michael A. Weinstein, 1984), งานศกษาบทบาทของกลน ทพบวา กลน ถกนำามาใชบงบอกอตลกษณและสถานภาพของบคคล เชน กลนหอมถกใหความหมายและคณคาวาเปนกลนของคนรวย อกทงกลนยงสามารถบงบอกสถานท ทำาใหสามารถรบรสภาพแวดลอมได เชน ยมเนเซยมมกลนของนำามน และเหงอ, ตลาดจะมกลนของสงของทวางขายอยทนน และสถานทศกดสทธ จะมกลนของเครองหอม ธปและของถวายทถกเผา เปนตน (Classen, Howes และ Synnott, 1994) นอกจากนกลนยงเปนสญญาณเตอนความอนตรายของผหญงขายบรการทางเพศ (บษบงก วเศษพลชย, 2558), งานศกษาการสมผสและการลมรส ของ Vannini, Waskul and Gottschalk (2012) ชใหเหนบทบาทของการสมผส วาเปนแหลงทมาของขอมลและการเรยนรทสำาคญของมนษย นอกเหนอจากการมองเหน สำาหรบการลมรสกมใชเรองของรสนยมสวนตว แตเกดขนจากกระบวนการกลอมเกลาทางสงคมวฒนธรรม ดงนนการลมรส จงจดเปนการแสดงออกทางสงคมวฒนธรรมทถกกำากบโดยกฎเกณฑทางสงคมเกยวกบวธปฏบตในการรบประทานอาหาร

การศกษาผสสะในทางมานษยวทยาและสงคมวทยาไดเคลอนไปสการเสนอวธวทยาในการศกษาผสสะ คอ sensory ethnography ทใหความสำาคญกบประสบการณทางผสสะทหลากหลาย ซงเปนองคประกอบสำาคญในการใชชวตของผคน นอกจากนยงมองผสสะในฐานะสอกลางทนำามาซงประสบการณและการสรางความร ดงนนการศกษาผสสะและประสบการณทางผสสะจะสามารถทำาใหเขาใจประสบการณ คานยม และโลกทางสงคมของผคนไดมากกวาการศกษาเชงชาตพนธวรรณาแบบคลาสสก (Pink, 2009) ดวยเหตนผศกษาจงใชผสสะ เปนสงนำาทางเขาสโลกทางสงคมของผพการทางสายตา โดยงานศกษานวางผสสะในฐานะสอกลางในการเรยนรโลกทางสงคม การปฏสมพนธทางสงคม การจดการตวเองในสถานการณตางๆ และการดำาเนนชวตในมตตางๆ อกทงผสสะมใชเพยงสงทถกใหความหมายทางสงคมอยางตายตว แตยงเปน

6

สงทประกอบสรางความรและประสบการณในการดำาเนนชวต นอกจากนในงานวจยครงน ศกษาการใชผสสะของผพการทางสายตา (การไดยน การไดกลน การสมผส และการลมรส) ทตางรวมกนสรางประสบการณและเรยนรโลกทางสงคม แลวนำาประสบการณการเหลานนมาใชในการจดการสถานการณและการดำาเนนชวตประจำาวน เพออธบายการใชผสสะและประสบการณทางผสสะในการดำาเนนชวตของผพการทางสายตา

จากแนวคดเกยวกบผสสะทไดกลาวมาขางตน จงเปนทมาของการวจยครงน ทสนใจ ศกษาการใชผสสะและประสบการณทางผสสะในการดำาเนนชวตประจำาวนของผพการทางสายตา วาพวกเขาใชผสสะแบบใด การกอรปของผสสะและประสบการณเกดขนไดอยางไร โดยงานศกษานจะไมแยกการวเคราะหผสสะออกเปนสวนๆและไมไดใหความสำาคญกบผสสะใดเปนหลก เนองดวย ในความเปนจรง การรบรและการสรางประสบการณ ตองอาศยผสสะตางๆประกอบกน (Pink, 2001 และ 2009) กลาวคอ ผสสะตางๆทำางานเชอมกน เพอใชในการรบรและดงประสบการณทางผสสะเพอทำาความเขาใจสงตางๆ ดงนน จงไมมผสสะใดเปนผสสะหลกในการรบรและสรางประสบการณ นอกจากนในงานศกษาน จะชใหเหนถงความสำาคญของผสสะในฐานะสอกลางทเชอมโยงผพการทางสายตาเขากบสงคม ทมากกวาอวยวะของรางกายทมการตอบสนองเมอมสงเรามากระตน แตผสสะเปนสอกลางทางสงคม ทเชอมโยงกบอารมณความรสก การใหความหมายและคณคาทางสงคม และประสบการณทางผสสะ ทเปรยบเสมอนคลงความรในการดำาเนนชวตของผพการทางสายตา

คนตาบอดในงานวจย

สำาหรบงานศกษาเกยวกบคนตาบอดในสงคมไทย โดยสวนใหญจะมงเนนไปท 1.การฟ นฟสมรรถภาพ การอำานวยความสะดวกและชวยเหลอคนพการทางสายตาในดานตางๆ ทพยายามชใหเหนถงขอจำากดทางสงคม ทกอใหเกดอปสรรคในการเขาถงขอมลขาวสารและการดำาเนนชวตของผพการทางสายตา ตวอยางเชน งานศกษา “การสอสารของผลตภณฑเพอคนตาบอด“ ของ แจคเกอรลน เมอรคาเตอร(2548), งานศกษา “การศกษาพฤตกรรมและความ

7

ตองการจำาเปนในการเขาถงขอมลขาวสารผานระบบเครอขายอนเตอรเนตของคนพการทางการมองเหน ในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล“ ของอจฉรา สวรรณนาคนทร (2546) และงานศกษา “Visually handicapped in Bombay state” ของ R.T. Vyas (1989) เปนตน 2.การถายทอดประสบการณชวตทเตมไปดวยการตอส ความพยายามสรางอตลกษณและตวตนของคนพการทตระหนกถงคณคาและศกยภาพของตนเอง เพอหลดพนจากภาพเหมารวมในเชงลบทสงคมยดเยยดให ตวอยางเชน งานศกษา“การสรางอตลกษณแหงตวตนของคนพการ“ ของ จตตมา เจอไทย (2551) และงานศกษา “หญงตาบอด: วถชวต การสรางพลงอำานาจและกระบวนการตอสเพอพฒนาโอกาสทางสงคม“ ของ จฑารตน อภวฒนธนกล (2546) เปนตน

อยางไรกตาม แมวางานศกษาเกยวกบผพการทางสายตาในชวงหลง จะหนมานำาเสนอ ถายทอดชวตของผพการทางสายตา แตมไดสะทอนใหเหนถงรายละเอยดในการรบรและเรยนรสงตางๆในสงคม ททำาใหพวกเขาสามารถดำาเนนชวตประจำาวนไดมากนก กลาวคอ งานศกษาทกลาวมาขางตนมไดชใหเหนถงการประกอบสรางความรหรอการเรยนรทางสงคมของผพการทางสายตา วาพวกเขารบรสงตางๆอยางไร ดงนน งานศกษาชนนจงพยายามทจะนำาเสนอประสบการณการทำากจกรรมตางๆในชวตประจำาวนของผพการทางสายตา โดยใชผสสะเปนแกนหลกในการอธบายและทำาความเขาใจชวตและประสบการณของผพการทางสายตา

เขาสนามทำาความรจกกบคนตาบอด

การศกษาการใชผสสะในการดำาเนนชวตประจำาวนของผพการทางสายตาแบบบอดสนท โดยแรกเรมการทำาความรจกกบผพการทางสายตา ผานคำาแนะนำาของผพาเขาสนาม(gatekeeper)ทมความคนเคยและสนทสนมกบผพการทางสายตา เนองดวย เคยมประสบการณการใชชวตและทำากจกรรมรวมกบผพการทางสายตามากอน ในชวงแรกของการเกบขอมลอาศยการสมภาษณ พดคยประวตชวตและการใชผสสะของผพการทางสายตาผานคำาบอกเลาทงนผ

8

ศกษาตระหนกวา การศกษาการใชผสสะและประสบการณผสสะนน การสมภาษณเพยงอยางเดยวอาจไมสามารถสะทอนประสบการณทางผสสะไดอยางชดเจน ดงนน เมอผศกษาและผพการทางสายตาเรมรจกกนมากขน เกดความไววางใจในระดบหนง การเกบขอมลจะอาศยการสงเกตการณอยางมสวนรวม และการทำากจกรรมตางๆรวมกบผพการทางสายตา เชน การไปเลอกซอสนคาในหางสรรพสนคา เดนตลาด และรบประทานอาหารรวมกน เปนตน รวมถงการเขาอบรมทกษะของผพการทางสายตา เชน การอบรม Echolocation, การเขารวมนทรรศการ Dialogue in the dark และการรบประทานอาหารในหองมด Dine in the dark เปนตน

ผศกษาเกบขอมลจากผพการทางสายตาแบบบอดสนท จำานวน 15 คน มอายอยในชวง 24 - 50 ป ปจจบนประกอบอาชพเปนพนกงานขององคกรของรฐหรอเอกชนและประกอบอาชพสวนตว ความบกพรองทางการมองเหนมสาเหตมาจาก จอประสาทตาเสอม การถายทอดทางพนธกรรม อบตเหต และตาบอดโดยกำาเนด เปนตน เสนทางชวตของผพการทางสายตาทใหขอมลในการศกษาครง มภมลำาเนาอยตางจงหวด เชน เชยงใหม ลำาปาง นครสวรรค อยธยา นครราชสมา ชมพร นครศรธรรมราช เปนตน แตดวยเงอนไขของการศกษา ทมไดมตวเลอกมากมายอยางคนตาด ร.ร.สอนคนตาบอดมอยไมมากนกในประเทศไทย โดยสวนใหญภายในแตละภมภาคจะม ร.ร.สอนคนตาบอด 1-2 แหง เชน ร.ร.สอนคนตาบอดกรงเทพ, เชยงใหม, นครราชสมา, ขอนแกน, นครศรธรรมราช เปนตน ทำาใหพวกเขาตองเดนทางออกจากบานมาอาศยอยทร.ร. ซงมลกษณะเปนร.ร.ประจำา สำาหรบร.ร.สอนคนตาบอด ไมเพยงแตสอนดานวชาการ แตยงสอนทกษะการใชชวตเบองตน หรอ ทเรยกกนวา O&M (orientation and mobility) เปนการสอนทกษะชวต การทำากจวตรประจำาวน เพอใหผพการทางสายตาสามารถชวยเหลอตนเองใหไดมากทสด เชน การใชไมเทา การเดนทาง การรบประทานอาหาร การซกผารดผา เปนตน

ความรทางวชาการและทกษะการใชชวตทเรยนรจากโรงเรยน ถกทดสอบและนำามาประยกตใช เมอพวกเขาเตบโตขน กาวออกจากโรงเรยนเขาสโลกแหงความเปนจรงทตองดำาเนนชวตดวยตนเอง เมอออกจากรวของโรงเรยน ผพการทางสายตาบางกลมเดนหนาเขาสร วของมหาวทยาลย บางสวนเขาสศนยฝกอาชพคนตาบอด หรออาจเดนทางกลบไปประกอบอาชพสวนตวทบานเกด ใน

9

ปจจบนกลมตวอยางประกอบอาชพทแตกตางหลากหลาย เชน เจาหนาทฝายกฏหมายเกยวกบผพการ นกวทยาศาสตรเขยนโปรแกรมคอมพวเตอร คร หมอนวด คาขาย เจาของสวนยาง เปนตน

การดำาเนนชวตของผพการทางสายตา ผสสะและประสบการณทางผสสะมบทบาทสำาคญในการทำากจกรรมตางๆ เชน การเดนทาง การเลอกซอสนคา การปฏสมพนธกบผคน เปนตน รปแบบการดำาเนนชวตประจำาวนของผพการทางสายตาไมแตกตางจากคนตาด แตคนตาดอาจมขอคำาถามขนมาในใจเกยวกบการดำาเนนชวตของผพการทางสายตาวา เดนทางไปยงสถานทตางๆอยางไร ซอของใช เสอผา รบประทานอาหารอยางไร เปนตน เมอเขาสโลกของผพการทางสายตา การไดยน การสมผส และกลน มความสำาคญอยางมากในการทำาความเขาใจสงตางๆในการดำาเนนชวตประจำาวนและการทำากจกรรมทางสงคมตางๆ

เรมเรยนรแบบคนตาบอด

การเรยนรโลกของคนตาบอดไมวาจะในหองเรยนหรอในชวตประจำาวน อาศยเพยงแคการไดยน อาจไมสามารถเกบรายละเอยดไดทงหมด อกทงยงไมกอใหเกดความเขาใจทเพยงพอ จงจำาเปนตองอาศยการสมผส และกลน เขามาชวย เพอสรางจนตนาการหรอมโนภาพเกยวกบสงนน เนองดวยชดความรบางประเภทไมสามารถเรยนรและสรางประสบการณไดเพยงใชการไดยน แตตองอาศยการสมผสรวมในการเรยนรรปลกษณ ลกษณะของสงนนๆดวย โดยเฉพาะความรทางดานกฬา ดนตร งานฝมอ หรอวตถสงของตางๆ เปนตน เชน คนตาดใชการมองเหนอานหนงสอ แตคนตาบอดใชการสมผสอกษรเบรลลและการฟงหนงสอเสยงในการอานหนงสอ ดงนน หากกลาววาคนทวไปใชการมองและการไดยนในการเรยนรเปนหลก สำาหรบผพการทางสายตาการไดยนและการสมผสอาจเปนผสสะหลก แตในทายทสดทงคนตาดและคนตาบอด ลวนแลวแตมความสามารถในการรบรและการทำาความเขาใจตอสงตางๆ แตอาจแตกตางกนในวธการเรยนรเทานน

การกอรปขนของผสสะและประสบการณทางผสสะของผพการทางสายตา ผกโยงกบพนทและชวงเวลาในการดำาเนนชวตประจำาวน สงเหลานทำาใหการรบร

10

และการทำาความเขาใจสงตางๆ รวมถงการจดการตนเองทแตกตางกนออกไป กลาวคอ พนทและชวงเวลา เปนเงอนไขทกอใหเกดการสรางผสสะและประสบการณทางผสสะ หากเปนพนท ผคน สงของ และเวลาทคนเคย ประสบการณทางผสสะจะถกดงมาใชในการสรางผสสะเพอจดการกบสงตางๆในขณะนน แตหากสถานการณนนเตมไปดวยพนท ผคน สงของและเวลาทแปลกใหม แตกตางออกไป ผสสะตางๆจะเปนสงทกอใหเกดการรบรและสรางประสบการณทางผสสะชดใหมขน จงอาจกลาวไดวา ผสสะ และประสบการณผสสะเปนทงผกระทำาและผถกกระทำา ทง 2 ตางสรางซงกนและกนผานเงอนไขของพนทและชวงเวลาในชวตประจำาวน

เขาใจชวตประจำาวนของคนตาบอดผานผสสะ

การแตงกายและการเลอกซอสนคา

การเลอกเครองแตงกายของผพการทางสายตาในแตละวน ขนอยกบเงอนไขของสถานท และกาลเทศะ ในยามเชาของวนทำางาน ผคนเรงรบอาบนำาแตงตว เพอเดนทางไปยงสถานททำางานใหทนเวลา ผพการทางสายตากเชนกน ในพนทพกอาศยทคนชน พวกเขาสามารถเดนไปยงบรเวณตางๆของหองพกหรอบานไดอยางอสระ ไมตองอาศยไมเทาขาว ใชเพยงการสมผสและความรสกทคนเคยไปยงบรเวณตางๆของทพกอาศย กจกรรมอยางแรกของวนคงไมพนการชำาระรางกายใหสะอาด เพอพรอมออกไปทำางานและพบปะผคน ซงการจดวางของใชในหองนำา รวมถงการวางสงของตางๆมความสำาคญ การจดจำาสงของในหองนำา เชน ยาสฟน แปรงสฟน สบ แชมพ วาวางอยบรเวณใด จดเรยงอยางไร และการใชเครองอาบนำาเหลานนเปนประจำา ไดสรางความคนเคยในการใชผสสะเพยงเลอนมอไปตามตำาแหนงทวางผลตภณฑตางๆทำาใหการทำากจกรรมในหองนำารวดเรวยงขน แตหากสงของถกสลบตำาแหนงไปจากทเคยเปน อาจทำาใหตองใชเวลาในการคนหาผลตภณฑตางๆ แตทงนไมใชเรองยากสำาหรบผพการทางสายตา เนองจาก ผลตภณฑตางๆเปนสงทพวกเขาใชและสมผสอยเปนประจำา รวมกบผลตภณฑแตละประเภท มรปรางลกษณะทเฉพาะ ม

11

กลนและเนอสมผสทแตกตางกนไป การใชสงของเหลานเปนประจำาทำาใหสามารถแยกแยะและเลอกใชผลตภณฑแตละประเภท

หากเปนพนทและผลตภณฑทคนเคย การหยบใชสงของแตละประเภท คงไมใชเรองยาก แตหากเปนพนททและผลตภณฑทแปลกใหม ซงพวกเขาไมเคยมประสบการณกบสงเหลานนมากอน อาจตองใชการเรยนรผานผสสะ เพอสรางประสบการณกบสงเหลานนเสยกอน เชน การเขาพกในโรงแรม เปนพนทแหงการเรยนรของผสสะ สงสำาคญเมอเขาพกในโรงแรม คอ การเรยนรการจดพนทและสงตางๆภายในหองพก ซงการเรยนรนอาศยการสมผสผานมอและไมเทาขาวทไลจากกำาแพง เพอไปพบกบสงของตางๆ ไมวาจะเปนกระจกทเงาลน เตยงนอนทเรยบและนมๆ โทรศพทภายในทใชตดตอยามฉกเฉน โตะ โซฟา และสวนสำาคญในการทำาความรจกกบหองพก คอ หองนำา การสำารวจหองนำา พนทแหงความทาทายของผสสะและประสบการณทางผสสะ เพอแยกแยะผลตภณฑตางๆ ไมวาจะเปน สบ ยาสระผม คอนดชนเนอร ทตางอยในบรรจภณฑทมรปทรงทคลายกน อกทงยงเปนยหอทพวกเขาไมเคยรจกมากอน สำาหรบคอนดชนเนอร อาจไมยากมากนก ดวยเนอสมผสทใหความรสกขนและหนดกวา แตสบ และ ยาสระผมนน เมอสมผสกบฝามอ ตางใหความรสกถงของเหลวทคลายกน ดวยเหตนการทดลองจงเกดขน โดยการเทของเหลวทง 2 ขวด ลงบนฝามอแลวถผสมกบนำา ถาขวดไหนเกดฟองมากกวาคาดวาจะเปนสบ เนองจาก จากประสบการณของผพการทางสายตา หากเปนยาสระผมเมอเทลงปนฝามอแลวถผสมกบนำา จะเกดฟองนอย ภายหลงจากการทำาการทดลอง และสามารถแยกผลตภณฑได พวกเขากจะจดจำาตำาแหนงการวางผลตภณฑตางๆเพอไมใหเกดความสบสน และกอใหเกดความสะดวกในการหยบใชผลตภณฑในวนรงขน

การเลอกเสอผาเครองแตงกาย เปนสงทผพการทางสายตาใหความสำาคญไมนอย ซงอาจเปลยนไปตามกระแสนยมหรอความชอบบาง แตสงทสำาคญทสดในการเลอกสวมใสเสอผาในแตละวน คอ กาลเทศะและความเหมาะสมตอกจกรรมททำาในวนนนๆ สำาหรบวนทำางานการเลอกเสอผา เปนไปตามมาตรฐานของความคาดหวงทางสงคมทกำาหนดรปแบบเครองแตงกายทเหมาะสมของแตละอาชพ เชน หากทำางานในออฟฟศ ผชายจะเลอกใสเสอเชต กางเกงสแลคหรอตามเครองแบบขององคกร(uniform) หากเปนวนทำางานทตอง

12

ไปออกงาน การแตงกายกจะตองสภาพและเปนทางการมากยงขน ในวนทำางานทตองไปทำากจกรรมกลางแจง อาจเลอกเสอผาทใหความรสกกระฉบกระเฉง เคลอนไหวตวไดอยางคลองตวและสภาพ จำาพวกเสอยดคอปก(เสอโปโล)กบกางเกงขายาว สำาหรบผททำาอาชพสวนตว เชน ขายอาหาร จะสวมใสเสอผาธรรมดา แตสะอาดสะอาน เพอใหลกคารสกวาอาหารสะอาดปลอดภย เพราะสขอนามยมไดถกประเมนจากวตถดบในการประกอบอาหาร แตถกประเมนจากสงของในรานคา และการแตงกายของผประกอบอาหารเองดวย อาชพทำาสวนยาง การแตงกายจะเนนไปทเสอผาทเมอสวมใสแลวใหความรสกสบาย ระบายอากาศ และขยบเคลอนไหวไดอยางคลองตว เปนตน แตหากเปนวนหยด พกผอนอยบานมไดออกไปไหน ลกษณะการแตงกายกจะเปลยนไป จากเสอผาทสภาพเปนทางการในวนทำางาน เปลยนเปนเสอผาททำาจากผายดหรอผารมแบบกฬา ทใหความรสกสบาย ผอนคลาย ระบายอากาศไดด

สำาหรบการเลอกเสอผาสวมใสในแตละวนของผพการทางสายตา อาศยการสมผสลกษณะของเสอผาของตน เพอจำาจดรายละเอยดและหาจดสงเกตของเสอผา เชน ลกษณะของเนอผา ลวดลวย กระเปาเสอ โลโกยหอ การสมผสกอใหเกดความคนเคยกบเสอผาแตละตว ความคนมอทำาใหสามารถสามารถแยกแยะเสอในกรณทรปทรงคลายกน แตคนละส นอกจากนสมผสทคนมอทำาใหพวกเขาหยบเสอผาใหเหมาะสมกบชวงเวลาตางๆในชวตประจำาวนได และทำาใหเกดความสะดวกในการซกรดเสอผา

นอกจากความใสใจในการแตงกายแลว ผพการทางสายตายงใหความสำาคญกบกลนกาย โดยสวนใหญพวกเขานยมใชนำาหอม ครมทาตวหรอเครองหอมอนๆ เพอทำาใหรางกายมกลนหอมนาพงประสงคตอตนเองและคนรอบขาง ไมเพยงเทานน กลนเหลานยงเปนตวบงบอกอตลกษณของบคคลและความตวตนของผใช การเลอกนำาหอมนน ขนอยกบความชอบในกลนและการใหความหมายและคณคาตอกลนนนๆ เชน นำาหอมทมกลนของดอกไมออนๆ แสดงถงความเปนผหญงทออนหวาน กลนนำาหอมบางประเภทใหความรสกถงความเซกซ เปนตน ดงนนกลนหอมมไดเปนเพยงแคกลนทใชปรงแตงกายทจะนำาเอากลนใดมาแตงแตมตวเอง แตเปนกระบวนการสรางผสสะทเกดจากการนยามตนเอง

13

และการใหความหมายตอกลนอยางพถพถนวากลนแบบใดทบงบอกตวตน รสนยมของผใชได

เมอดแลกลนกายแลว การบำารงผวหนาและผวกายเปนอกเรองทสำาคญ ผพการทางสายตาแมพวกเขามองไมเหนภาพสะทอนของตนเองบนกระจก แตพวกเขามมโนภาพของความสวยงาม ทอยากดด มผวหนาและผวกายทเรยบเนยน ผองใส ทำาใหพวกเขาใสใจการดแลผวพรรณ แมวาพวกเขาจะมองไมเหน แตในสงคมมดวงตาทจบจองและประเมนพวกเขาอยเชนกน สำาหรบการเลอกซอครมบำารงผวหนาและผวกาย กลนทหอมเปนเพยงปจจยหนงในการตดสนใจซอ แตสงทสำาคญกวา คอ ตองคำานงวาครมนนจะไมระคายเคองผว ททำาใหเกดสวหรอผนแดง เพราะ สวเปนสญลกษณของความไมสวยงาม ไมสะอาดและการไมดแลตนเอง ซงการเลอกใชครมอาจเปลยนแปลงไปตามสภาพอากาศดวย

เมอพดถงการจดการตนเอง ทงการชำาระรางกาย ดแลผวพรรณและการแตงกายแลว จำาเปนทจะตองพดถงการเลอกซอสนคาเหลานดวย ในการเลอกซอผลตภณฑทำาความสะอาดรางกาย ผลตภณฑดแลตวเอง และเครองแตงกาย ผพการทางสายตามกไปซอสนคาเหลานนดวยตนเอง เพราะ พวกเขาตองการสมผสและดมกลนผลตภณฑเหลานนวาใชสงทพวกเขาตองการหรอไม สำาหรบการเลอกซอของใชจำาพวก สบ แชมพ ผลตภณฑระงบกลนกาย นำาหอม ครมบำารง หากเปนสงของทใชอยแลว นนหมายความวา สงเหลานนเปนของทคนมอ พวกเขารจกรปทรงของผลตภณฑนนเปนอยางด เมอไปถงโซนของใชทเตมไปดวยผลตภณฑหลากหลายยหอทเรยงรายอยบนชนวาง พวกเขาเดนไปยงบรเวณทเคยหยบผลตภณฑนน ความรสกสมผสทคนเคยกบสงทใชอยเปนประจำา ประสบการณเหลานนถกดงนำามาใช พวกเขาลบคลำา สมผสแตละขวด จนพบกบรปทรงของผลตภณฑทคนมอ แตหากยงไมแนใจ เนองดวย ผลตภณฑบางประเภทมรปรางลกษณะของบรรจภณฑทคลายคลงกน หรอยหอนนๆเปลยนรปทรงของบรรจภณฑ ผพการทางสายตาจะใชกลนทคนจมกเขามารวมกบสมผสทคนมอ พรอมกบหนมาถามผศกษาวาขวดนใชสบ ยหอน สนหรอไม และราคาเทาไหร เพอไปการยนยนขอมลกอนหยบไปชำาระเงน ทงนมไดหมายความวาพวกเขาจะใชสนคายหอและสตรเดมตลอด การตดสนใจซอผลตภณฑแตละครงอาจเปลยนไปขนอยกบความอยากรอยากลองของผพการ

14

ทางสายตาเอง โดยอาศยการทำาความรจกผลตภณฑใหมๆ ผานการดมกลน หากมกลนทหอมตรงใจ กจะซอผลตภณฑยหอนนไปลองใช

สำาหรบการเลอกซอเสอผา รองเทา กระเปา และเครองประดบ อาศยการสมผสเปนสำาคญเพอศกษาและประเมนสนคาเหลานน เมอไปถงรานคาซงเปนโซนรานขายเสอผาเรยงรายเปนแถว ผพการทางสายตาบางคนอาจมรานประจำา หรอใชการเดนไปเรอยๆแวะเขารานโนน ออกรานน ในการเลอกซอเสอผาผพการทางสายตาใชการจบเนอผาวาชอบหรอไม ใสสบายหรอไม นอกจากเนอผาแลวจะตองสมผสรปทรงและลวดลายของเสอผาดวย เมอสมผสแลวถกใจ กถงขนตอนการลองสวมใส ทอาศยจนตนาการของผพการทางสายตาเองรวมกบตาของเพอนตาดและคนขายทจะชวยประเมนความสวย หลอ และดด เชนเดยวกนการเลอกซอรองเทา จะอาศยการสมผสรปทรง วสดของรองเทา แตการสมผสภายนอกยงไมเพยงพอ ตองอาศยการลองสวมใสวาภายในของรองเทาคนนใหความรสกสบาย คลองตวและพอดกบเทาหรอไม การสมผสทำาใหผพการทางสายตาเกดจนตนาการวาเสอ กางเกง รองเทาทซอมานน เขากบสงทตนมอยหรอไม และเมออยบนรางกายของพวกเขาแลวจะดดหรอไม การเลอกเสอผาไมเพยงคำานงถงเนอสมผสทนมสบาย แตจะสงเหลานนตองบงบอกถงความเปนตวตนของผสวมใสดวย เชน ชดกระโปรงลายดอกไมแสดงถง การเปนคนหวานและเรยบรอย กางเกงยนสถกใหความหมายวา เปนคนเท การใสรองเทาสนสง หมายถง ความมนใจ แตงตวสไตลกฬา เปนตน ดวยเหตนเสอผาจงไมใชแคเครองนงหมทใชปกปดเรอนราง แตถกนำามาเปนเครองแสดงรสนยมและนำาเสนอตวตนของผสวมใส

จากทไดกลาวมา การเลอกเครองแตงกายของผพการทางสายตา ตงอยบนเงอนไขของการรบรลกษณะของกจกรรม ชวงเวลา และ พนท แมวาผพการทางสายตาจะมองไมเหน แตพวกเขาใหความสำาคญกบรปลกษณภายนอก การดแลตนเอง เนองจากพวกเขารดวาในการใชชวต พวกเขาอยทามกลางสายตาและความคาดหวงของผอนทจบจองพวกเขาอย การแตงกายจงไมใชเพยงรสนยมหรอความชอบสวนตว แตเปนการนำาเสนอตวตน การสรางภาพประทบ ทถกกำากบดวยกาลเทศะและความคาดหวงของผคนในสงคม สงเหลานเปน

15

เงอนไขในการกระบวนการสรางผสสะและประสบการณผสสะในการดำาเนนชวตของผพการทางสายตา

การเดนทางกบคนตาบอด

การเดนทางของผพการทางสายตา เปนกจกรรมทอาศยทงผสสะ เสยง ความรสกสมผส และกลน ประกอบกบประสบการณทางผสสะ เพอเรยนรสภาพแวดลอมในการเดนทาง สงทสำาคญไมนอยกวาประสาทสมผส คอ ไมเทาขาว ทเปรยบเสมอนดานหนา ทปองกนอนตรายตอผพการทางสายตาไดสวนหนง ไมเทาขาว เปนอปกรณขางกายในการเดนทาง ทใชในการสำารวจพนทดานหนาทผพการทางสายตาจะกาวออกไป เพอดวาบรเวณรอบขางมสงกดขวาง ทางลาด บนได พนนำา ผวถนน เปนตน ดงนน ไมเทาขาว จงเปนสงทผพการทางสายตาไววางใจในการเดนทางรองจากตวเอง การเดนทางของผพการทางสายตา จำาเปนจะตองใชผสสะ เสยง ความรสกสมผส และกลน เพอจดจำาเสนทางและระบตำาแหนงของตนไมวาจะเปนการเดนเทา การนงรถโดยสารสาธารณะ หรอ รถสวนตว รวมถงการหลบหลกผคนและสงกดขวางบนทองถนน

พนทและเสนทางในการเดนทางครงแรก ใครหลายคนรวมถงผศกษาเองมความสงสยในการเดนทางของผพการทางสายตา คำาถามเกดขนมากมายเมอพบผพการทางสายตาเดนไปมาอยบนทองถนนหรอปายรถประจำาทาง วาพวกเขาเดนทางอยางไร เมอผศกษาไดพดคยและเดนทางรวมกบผพการทางสายตา ทำาใหเขาใจการเดนทางของพวกเขามากยงขน การเดนทางเรมตนจากการจดจำาเสนทาง เกดจากการปะตดปะตอสภาพแวดลอมทรบรผานผสสะ เสยงทไดยน บรรยากาศทมากระทบหรอสมผสรางกาย(ความเยนของลม ความรอนของแสงแดด) ผวถนนทเทาสมผส กลนของสงตางๆ รวมถงทศทาง แลวสราง “แผนท“ ในความคด กลาวคอ ในระหวางการเดนทางผพการทางสายตาใชประสาทสมผส เพอจบจดเดนหรอเอกลกษณของสภาพแวดลอมทโดดเดนระหวางการเดนทาง แลวนำามาจดระบบเปนแผนทไปยงสถานทตางๆ เชน ในเดนทางไปสถานทหนงๆเปนครงแรก ผพการทางสายตาจะใชผสสะตางๆในการสรางประสบการณเพอจดจำาสภาพแวดลอมรอบขางระหวางทาง เชน ผานตลาดทม

16

เสยงดง มกลนคาว สมผสของพนถนนทเลยวซาย/ขวาไป กลนเหมอนสวนสตว แลวรถขามทางรถไฟ ขนสะพาน ลงสะพาน ทางเลยวซายขวา จนกระทงถงจดหมายปลายทางของตน เปนตน การรบรผานผสสะ เปนทกษะทใชในการเรยนรเมอเดนทางไปยงทใหมและกอใหเกดประสบการณในการเดนทาง ประสบการณครงนจะถกนำามาใชในการเดนทางไปยงสถานทนนในครงตอไป การสรางแผนทและจดจำาสภาพแวดลอมเหลานเปนตวชวยในการเดนทาง เพอพวกเขาสามารถเดนทางมาสถานทนนๆไดในครงหนา นอกจากนการเรยนรเสนทางทำาใหผพการทางสายตาทราบวา ตนเองกำาลงหลงทางหรอไม หากการเดนทางแตกตางหรอผดเพยนไปจากการรบรเดม นนเปนสญญาณเตอนวา พวกเขาอาจกำาลงมาผดเสนทาง

การเดนทางในพนทและเสนทางทคนเคย เกดขนจากการจดจำารายละเอยดของพนทและการใชเสนทางเหลานนเปนประจำา จนเกดความคนเคยกบเสนทางและสภาพแวดลอมบรเวณนน สำาหรบสถานทและเสนทางทคนเคย พวกเขานำาเอาประสบการณทางผสสะทคนเคยเมอเดนทางในยงสถานทนนๆมาใช เนองจาก พวกเขามแผนทในความคดเกยวกบการเดนทางไปยงสถานทนนๆ วาเมอเดนทางไปถงทหมายจะใชระยะเวลาประมาณ duj ชวโมงหรอกนาท ในระหวางเสนทางนนจะตองผานอะไรบาง เมอสมผสไดถงสงเหลานนไมวาจะเปน เสยง ความรสกสมผส และกลนจะกลายเปนสญลกษณบงบอกสถานทและระยะทางได ตวอยางเชน การเดนทางไปททำางาน ทกเชาจะใชเวลาประมาณ 30 นาท โดยการนงรถประจำาทาง เมอขนรถมารถเลยวไปทางซายและมกลนเหมนคาวๆ ทำาใหเขารวาตอนนถงตลาดแหงหนงแลว รถจะขบตรงไปขนสะพานเมอลงสะพานจะเลยวขวา ทำาใหเขาระบไดวาใกลถงททำางานแลว แลวเมอรถเลยวซายและไดยนเสยงผคนจอแจมากมาย บวกกบบรรยากาศทใหเกดความรสกวาถงปายรถประจำาทางแลว นนคอสญญาณวาถงปายทเขาจะตองลงรถแลว การเดนทางจากปายรถประจำาทางไปยงททำางาน กเปนเสนทางประจำาทระหวางทางเดนในยามเชา ทตลอดขางทางจะเตมไปดวยกลนอาหารและเครองดมรอนๆทกระตนความหวและเสยงฝเทาของผคนทตางๆเดนไปยงททำางานของตน ซงแตกตางไปจากตอนเยนทมรานคาเชนกน แตประเภทของรานคาและอารมณความรสกระหวางทางแตกตางไปจากในตอนเชา และเมอพนจากโซนอาหาร เดนเลยวซาย

17

เขามาภายในตกซงรบรไดจาก ความอบและกองของเสยงทกระทบการสงกดขวางรอบตว นนเปนสงทบงบอกวาพวกเขาอยภายในอาคารสำานกงานของตนแลว เปนตน

การรบรถงสถานทสามารถรบรไดผานสมผสและประสบการณ เนองจาก แตละสถานทมกลนเฉพาะ ดงท Classen, Howes และ Synnott (1994) กลาววา กลนสามารถบงบอกสถานท ทำาใหคนเราสามารถรบรสภาพแวดลอมได นอกจากนแตละสถานทมบรรยากาศ เสยงทเฉพาะและเปนเอกลกษณ เชน โรงพยาบาลมกลนของนำายาฆาเชอโรค ความเจบปวยและบรรยากาศทหดห, หางสรรพสนคา เมอเดนเขาไปจะเจอประตทมเหมอนมานลม บรรยากาศภายในเยนดวยเครองปรบอากาศ มเสยงฝเทาและเสยงพดของผคนทเดนผานไปมา, รานคาแตละประเภทภายในหางฯตางมกลนเฉพาะของตนเอง เชน รานรองเทาจะมกลนหนง, รานอาหารจะมกลนของวตถดบในการทำาอาหาร ไมวาจะเปนกลนเหมนคาวของเนอสด กลนหอมเนยของขนมปง เปนตน แตหากตองการความแนใจในการยนยนสถานทนนๆ ผพการทางสายตาอาจใชวธการถามผคนทเดนผานไปผานมาในบรเวณนน

การเดนทางสำาหรบผพการทางสายตา นอกจากทพวกเขาตองเรยนรและจดจำา “แผนท“ การเดนทางทสรางขนจากประสบการณทางผสสะแลว พวกเขายงตองเรยนรการบอกเสนทางในแบบคนตาดดวย เนองจาก ในการเดนทางบางครง พวกเขาจำาเปนทจะตองมปฏสมพนธกบคนตาด ตวอยางเชน การนงแทกซ ทผพการทางสายตาจะตองบอกเสนทางไปยงปลายทาง ในกรณนพวกเขาจะตองใชทงแผนทการเดนทางทตนสรางขนเพอรบรเสนทาง ไปพรอมๆกบการบอกเสนทางแบบทคนตาดเขาใจ เชน เลยวซายซอยหลงโลตส พอเหนเซเวนแลวเลยวซาย เปนตน ซงการเรยนรในลกษณะนอาศยการไดยนจากคนตาด ในการบอกเสนทาง

นอกจากผสสะ ประสบการณทางผสสะและความคนเคยของพนทแลว ความไววางใจ เปนอกหนงปจจยในการเดนทาง จากทไดกลาวไปแลวขางตนวา สงทผพการทางสายตาไววางใจในการเดนทาง คอ ตนเองและไมเทาขาว สงอนๆเปนปจจยภายนอกทพวกเขาไมสามารถควบคมได รวมถงเพอนรวมทาง ดงนน

18

ในการเดนทางผพการทางสายตาตงอยบนความไววางใจในความสมพนธของเพอนรวมทาง เพอความปลอดภยของตนเอง ทงนผศกษาสงเกตวาในการเดนทางกบผพการทางสายตามลกษณะทเปลยนแปลงไป กลาวคอ ในชวงแรกๆของการเดนทางไปยงสถานทตางๆดวยกน ผพการทางสายตาจะสอบถามเสนทางอยเปนระยะๆ แตเมอเวลาผานไปความรจกและความไววางใจพฒนาขน ผพการทางสายตาจะเพยงแคแนะนำาเสนทางในสถานททเขาคนเคยเสนทางมากกวาผศกษา และอกกรณทเหนไดชด คอ การนงแทกซ ผพการทางสายตาจะเปดแอพพลเคชนนำาทางในโทรศพทมอถอไปดวยในระหวางการเดนทางไมวาจะเปนพนททพวกเขาเดนทางเปนประจำาหรอเดนทางไปครงแรก เพอตรวจสอบเสนทางวาคนขบจะพาพวกเขาไปทางไหนและ ณ เวลานนพวกเขาอยบรเวณใด

จากทไดกลาวมาการเดนทางของผพการทางสายตาอาศยผสสะและประสบการณผสสะ รวมกบความคนเคยของพนท หากพวกเขาเดนทางไปยงสถานท พนทและเสนทางทไมคนเคย พวกเขาใชผสสะและความชวยเหลอจากผคนในบรเวณนนในกระบวนการการเรยนร สรางแผนทและประสบการณการเดนทาง แตเมอพวกเขาเกดความคนเคยกบพนทแลว ประสบการณทางผสสะจะเปนเครองนำาทางในการเดนทางและจดการการใชผสสะในระหวางการเดนทางไปยงพนทตางๆได

ผคนในสงคมกบคนตาบอด

ผคนในสงคม อาจตงคำาถามกบการมปฏสมพนธทางสงคมของผพการทางสายตา วาพวกเขาจดจำาผคน ตดสนผคนอยางไร การเขาไปชวยเหลอ พดคยกบพวกเขาตองทำาอยางไร สำาหรบผพการทางสายตา แมวาพวกเขาสามารถดำาเนนชวตประจำาวนไดดวยตนเอง แตในบางสถานการณพวกเขาจำาเปนตองสรางปฏสมพนธกบผคน เพอสอบถามขอมล เชน สายรถประจำาทาง การเดนทาง รวมถงการพดคย สนทนากบเพอนรวมงาน เปนตน ซงในการจดจำาผคนทพวกเขามปฏสมพนธดวย อาศยเสยง (การไดยน) เสยงจงหวะการเดน นำาเสยง ควบคไปกบกลนและบรบทแวดลอม ณ ขณะนน

19

ทำาความรจกกบผคนผานผสสะ สำาหรบคนตาด การจดจำาผคนอาศยการมองเหนเปนผสสะหลก ทงนการจะจดจำาผคนได ผนนจะตองเปนบคคลทใกลชด เคยพบปะ สนทนา มสมพนธทางสงคมกนในชวงระยะเวลาหนง เชนเดยวกบผพการทางสายตา ทสามารถจดจำาผคนไดมากมาย หากแตบคคลนนจะตองเปนผทมปฏสมพนธกนมาในชวงระยะเวลาหนง มความสนทสนมกนในระดบหนง หรอพบปะกนหลายครง การระบตวตนของบคคลรอบขาง ผพการทางสายตาจะใชการจดจำาเอกลกษณของบคคลนน เนองดวย ปจเจกแตละคนมเอกลกษณเฉพาะตว หากอยในระยะไกล ผพการทางสายตาใชการสงเกตจงหวะการเดนทแตกตางกน บางคนเดนชา บางคนเดนเรว บางคนเดนลากเทา เปนตน หากอยในระยะทใกลพอจะไดกลน กลนในทนคอ กลนนำาหอม กลนครม กลนทออกมาจากเสอผาหรอรางกาย กลนเปนเอกลกษณเฉพาะตวทสามารถเขามาชวยในการระบตวบคคล แมวาจะใชนำาหอมกลนเดยวกน แตกลนทออกมาจากบคคลจะไมเหมอนกน เนองดวย รางกายของแตละคนมกลนเฉพาะตว เมอเครองหอมผสมกบกลนกายและกลนทมาจากเสอผา ทำาใหปจเจกแตละคนมกลนทเปนเอกลกษณเฉพาะ และหากอยสถานการณทเรมมการสนทนา มการทกทาย พดคยกน เสยงเปนสงสำาคญในการระบตวตน เนองดวย ปจเจกมนำาเสยง จงหวะการพด และการใชคำาพดทเปนเอกลกษณของตนเอง เชน พดชา พดเรว การเวนจงหวะคำาในการพด การลากเสยง พดหวน เปนตน เชนเดยวกบผศกษาเอง ทตองใชระยะเวลาและความสมำาเสมอในการพบปะ จงจะทำาใหผพการทางสายตาจดจำาได ในชวงแรกการเขาไปเรมพดคยกบผพการทางสายตา ทกครงจะตองแนะนำาตววาชออะไร ทเคยมาสมภาษณเมอวนนน วนน เมอพบปะกนบอยขนการแนะนำาตวลดลงเพยงแคบอกชอเทานน แตจากการสงเกตของผศกษาหากเปนกลมเพอนทอาศยอยดวยกน พบปะกนอยเปนประจำาทกวน เพยงแคไดยนเสยงเดนมา กสามารถตะโกนเรยกชอกนได นนหมายความวา คนทคนเคย จะมาพรอมกบเสยงทคนห กลนทคนจมก ในพนททคนเคย

นอกจากเสยง และกลนแลว ความรสกสมผสและพนท ยงมสวนชวยในการจดจำาและระบตวตนได กลาวคอ การสมผสมอ แขน ลำาตว หรอการกอดในการทกทาย ซงการทกทายเชนน แสดงถงความสนทสนม อกทงยงเปนการตรวจดสารทกขสกดบระหวางกนในเบองตน เนองจาก การสมผสทำาใหรสรระ

20

ของอกฝาย เชน ผอม มเนอ ความสง เปนตน สำาหรบบรบทแวดลอมหรอสภาพแวดลอมและสถานทนน เปนอกหนงตวชวยในการดงความทรงจำาเกยวกบบคคลรอบขาง ผพการทางสายตาอาศยสถานท ควบคกบผสสะ(การไดยน การไดกลน) เปนตวชวยในการดงประสบการณเกยวกบบคคลตางๆ เชน ในสถานทแบบน เสยงพดแบบน สถานการณเชนน เคยพบปะ รจกใครในสถานทแหงนบางหรอในสถานทน เสยงพดแบบน จะเปนคนรจกคนใดไดบาง เปนตน ทงนจากทไดกลาวไปขางตน การจดจำาผคนไดนน ขนอยกบความสนทสนม ความถในการพบปะ หากเปนการพบกน หรอไดพดคยกนเพยงครงเดยว เปนการยากทผพการทางสายตา จะสามารถจดจำาบคคลนนได และเมอหางหายจากกนไปนาน มไดพบปะ พดคย สรางปฏสมพนธกน ความทรงจำาวาดวยคนนนๆอาจเลอนหายไปตามเวลา

ผสสะกบความรสกทมตอบคคลอน ในสงคมทตองพบปะผคนจำานวนมาก กลน เสยงและการสมผสของผคน ไมเพยงแตชวยผพการทางสายตาในการจดจำาผคน แตยงเปนสงทพวกเขาใชตดสนหรอประเมนบคคลดวย เนองดวย กลน เปนสงทใชประเมนในเบองตนเกยวกบบคคลนน เชน คนทมกลนกายหอม นาจะเปนคนสะอาดสะอาน คนทมกลนกายเหมน ใหความรสกสกปรก ไมนาเขาใกลนก ซงคลายกบ งานศกษาของ บษบงก วเศษพลชย(2558) ทพบวา กลนเปนตวชวยการประเมนบคคลทเขามาซอบรการ วาเปนบคคลอนตรายหรอไม ซงการประเมนผคนจากกลนนนอาศยประสบการณทเคยมมาใชในการตดสน สำาหรบเสยงจะถกนำามาใชตดสนและประเมน เมอเรมมปฏสมพนธ ไดพดคยกนแลว การใชคำาพด เปนสงทบงบอก ถงความคด ทศนคต ลกษณะนสย อารมณความรสกของบคคลนนๆ ดวยเหตน ในการตดสนคนของผพการทางสายตา อาศยเสยง การตความคำาพดของคสนทนา ซงนำามาสการตดสนและการแสดงการกระทำาตอบคคลนน วาดหรอไมด ชอบหรอไมชอบ ตวอยางเชน การใชคำาพดทดถก รงเกยจ บงบอกถงทศนคตในเชงลบตอผพการทางสายตา ทำาใหพวกเขาเกดความรสกไมชอบ ไมอยากพดคยกบบคคลนน ไมสานสมพนธ เปนตน ความรสกสมผสในทนมใชการสมผสทางกายตามสรระเพยงเทานน แตเปนความรสกทเกดขนเมอถกสมผสจากคสนทนา ทกอใหเกดความรสกตอบคคลนน เชน หากเปนบคคลทไมสนทสนม เพงรจกกนและเปนเพศตรงขาม การโดนเนอตว

21

รางกายเรวเกนไป ทำาใหเกดความรสกไมไววางใจ จดเปนคนประเภทมอไว ไมนาไวใจ เปนตน

สำาหรบการรบรอารมณความรสกของคนรอบขาง โดยเฉพาะคนทสนทสนมหรอใชชวตอยรวมกน การเปลยนแปลงของนำาเสยง การใชคำาพด เปนสงทบงบอกอารมณของคสนทนาได เชน ถามแลวไมตอบ ตอบดวยคำาพดสนๆหวนๆ นนบอกวา คสนทนากำาลงอารมณไมด เปนตน ดงนน กลน เสยงและความรสกสมผส จงเปนตวคดกรองความสมพนธและความรสกระหวางบคคล

สำาหรบการปฏสมพนธทางสงคมระหวางผพการทางสายตาดวยกนเอง จะมภาษาหรอคำาเฉพาะ ทใชในการสอสารภายในกลมผพการทางสายตา ซงคนตาดอาจไมเขาใจความหมาย โดยภาษานถกใช เพอบงบอกถงความสนทสนม การแสดงความเปนพวกเดยวกน และใชในสถานการณทตองการสอสารกนเอง ไมตองการใหคนนอก(คนตาด)รบร ทงนภาษาและคำาเฉพาะเหลานมทงทเปนทรจกกนแพรหลายในกลมผพการทางสายตาทวไป และคำาทสรางขนเพอใชกนเฉพาะบางกลมของผพการทางสายตา เชน คำาทใชกนแพรหลาย คอ “ดงด“ แปลวา กด โอเคอย, คำาวา“ลงดลดปะ“ แปลวา เปนอยางไรบาง เปนตน สวนคำาทใชกนไมแพรหลาย หรอใชกนเฉพาะในกลมยอยๆ เชน สบหกหมน แปลวา เสยงเพราะ เปนตน ซงการเรยนรและการใชภาษาน เรมจากการใชชวตอยในร.ร.สอนคนตาบอด ทมการใชภาษานกนอยางแพรหลายและเกดความเคยชนในผพการทางสายตา แตไมทราบแหลงทมาหรอตนกำาเนดของภาษาทชดเจน

เสยงจากผคนทผพการทางสายตาไดยน ไมเพยงเปนคำาพดในการสอสารเทานน แตเสยง นำาเสยง และคำาพด มความสำาคญในการระบตวตนและความสมพนธทางสงคม อกทงยงบงบอกถงอารมณความรสก ทศนคต ทนำามาสการตดสนหรอประเมนบคคลนนๆ ซงสงเหลานเองมผลตอการแสดงการกระทำาและความสมพนธทางสงคมระหวางผพการทางสายตากบบคคลรอบขาง(คนตาดและผพการทางสายตา) แมวาพวกเขาไมสามารถรบรสหนา ปฏกรยาทางรางกายของผคน แตเสยงทำาใหพวกเขาสามารถจนตนาการหรอรบรอารมณและทศนคตของคสนทนาได ดงนน นำาเสยงและคำาพดเปนเรองละเอยดออน ทตองใสใจในการมปฏสมพนธกบผพการทางสายตา

22

ผสสะ ประสบการณทางผสสะ และสงคม

งานศกษาชนน ชใหเหนวา การดำาเนนชวตประจำาวนของผพการทางสายตา แมวาในงานศกษานสามารถบอกเลาไดเพยงบางมตในการใชชวต แตอาจจะใหคนในสงคมไดเหนวา แมผพการทางสายจะมองไมเหน (sight) แตพวกเรามมโนภาพ (vision) ในการทำาความเขาใจสงตางๆ ผานผสสะการไดยน การสมผส การไดกลน การลมรส ททำางานรวมกน และประสบการณทางผสสะ การใชผสสะมใชพรจากฟาทสรางมาทดแทนการมองไมเหน แตเกดจากเรยนรและฝกฝนจนกระทงเกดความชำานาญ ดวยเหตนทำาใหพวกเขาสามารถเกบรายละเอยดผานผสสะไดละเอยดมากกวาคนตาด

การทำากจกรรมตางๆในชวตประจำาวนของผพการทางสายตา ใชผสสะเปนชองทางในการรบรและเรยนรโลกภายนอก ซงการรบและเรยนรนน จะถกใหความหมายและสรางประสบการณทางผสสะไวในความทรงจำาของผพการทางสายตา เมอใดกตามทผพการทางสายตารบรผานผสสะ จะนำาเอาประสบการณทางผสสะทตนม มาใชนยามหรออธบายการรบรนน จงกลาวไดวา ผสสะและประสบการณเชอมโยงสมพนธกน ดงนน ผสสะจงเปนทงผกระทำาในการรบรและสรางประสบการณ ในขณะเดยวกนผสสะเองกถกใหความหมายและนยามผานประสบการณ กลาวคอ ในการรบรสงตางๆของผพการทางสายตานน ไมวาจะผานเสยง ความรสกสมผส กลน หรอรสชาต ลวนแลวแตเปนการนำาประสบการณทางผสสะทตนเองม มาใชในการทำาความเขาใจสงตางๆ ตวอยางเชน การไดยนเสยงรถไฟ รบรไดจากเสยงหวด เสยงและการสมผสของรถไฟทเคลอนไปตามรางรถไฟ เสยงเหลานไมเพยงแตนำามาซงการเรยนรและจดประเภทการรบร แตเสยงของรถไฟยงกระตนเตอนประสบการณในตอนเดกของผพการทางสายตาทนงรถไฟเขามายงกรงเทพฯ เพอมารกษาตวทโรงพยาบาลและการเขามาเรยนหนงสอ เสยงรถไฟ เปนสญญะของการเดนทาง ยำาเตอนความรสกคดถงบานและครอบครว ,การลมรสและกลนอาหาร รปราง เนอสมผส รสชาตและกลนของอาหารทแผซานอยในปาก ชวยในการแยกแยะประเภทของอาหาร การใหความหมายและความรสกชอบหรอไมชอบ อรอยหรอไมอรอยนน เกดจากการกลอมเกลาทางสงคมทบมเพาะวฒนธรรมการกน อกทงกลนรสชาต

23

และเมนอาหาร ยงกระตนเตอนถงรสฝมอการปรงอาหารของครอบครวทคนเคย สถานทและบคคลทรวมรบประทานอาหาร เปนตน

ผสสะ ประสบการณทางผสสะและสงคม มความเชอมโยงสมพนธกน การเรยนรและการดำาเนนชวตของผพการทางสายตา รวมถงผคนในสงคม อาศยผสสะและประสบการณทางผสสะทตนเองม ในการประกอบสรางและทำาความเขาใจสงตางๆในสงคม ผสสะเปนสอกลางเขาสประสบการณและการทำาความเขาใจโลกของผคนได นอกจากน การรบรและการทำาความเขาใจไมเพยงแตอาศยประสบการณทางผสสะเทานน แตขนอยกบเงอนไขของพนทและเวลา ทกำากบการใชผสสะและประสบการณทางผสสะ กลาวคอ ผสสะสรางประสบการณในการเรยนรสงใหม ในขณะทประสบการณชนำามาใชผสสะในพนททคนเคย สงทคนมอ เสยงทคนห กลนทคนจมก ดวยเหตนผสสะและประสบการณผสสะ ตางเปนทงผกระทำาและผถกกระทำาทางสงคม ดวยเหตนผสสะ ประสบการณทางผสสะ และสงคม จงไมสามารถแยกออกจากกนได

24

บรรณนกรม

วทยานพนธภาษาไทย

จตตมา เจอไทย. (2551). การสรางอตลกษณแหงตวตนของคนพการ. ปรญญาการศกษาดษฎบณฑต สาขาวชาพฒนศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ, กรงเทพฯ.

จฑารตน อภวฒนธนกล. (2546). หญงตาบอด: วถชวต การสรางพลงอำานาจและกระบวนการตอสเพอพฒนาโอกาสทางสงคม. ศลปะศาสตรมหาบณฑต สาขาสตรศกษา สำานกบณฑตอาสา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.

บษบงก วเศษพลชย. (2558). อปสรากลางไฟ: อตวสย พนท และประสบการณผสสะ ในชวตประจำาวนของผหญงบารชาวกมพชา. ปรชญาดษฎบณฑต สาขามานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยามหาวทยาลยธรรมศาสตร, กรงเทพฯ.

อจฉรา สวรรณนาคนทร. (2546). การศกษาพฤตกรรมและความตองการจำาเปนในการเขาถงขอมลขาวสารผานระบบเครอขายอนเตอรเนตของคนพการทางการมองเหนในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล. ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชางานบรการฟ นฟสมรรถภาพคนพการ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, กรงเทพฯ.

หนงสอ ภาษาองกฤษ

25

Barbara Harrison. (2002). Seeing health and illness worlds – Using visual Methodologies in Sociology of Health and Illness: a methodological review. London: Blackwell.Constance Classen, David Howes and Anthony Synnott. (1994). Aroma: The Cultural History of smell.New York: Routlegde.David Howes. (1991). The Varieties of Sensory

Experience: A Sourcebook in the Anthropology of the senses. Toronto: University of Toronto Press.

Phillip Vannini, Dennis D. Waskul and Simon Gottschalk. (2012). The Senses in Self,

Society, and Culture: A Sociology of the Senses. New York: Routlegde.R.T. Vyas. (1989). Visually handicapped in Bombay

state: their social background and present status.Mumbai India: Popular Prakashan Private Limited.

Sarah Pink. (2001). Doing Visual Ethnography. London: Sage Publications.

Sarah Pink. (2009). Doing Sensory Ethnography. London: Sage Publications.

บทความภาษาองกฤษ

Deena Weinstein and Michael A. Weinstein. (1984). On the visual constitution of society: The contribution of Georg Simmel and Jean-Paul Sartre to the sociology of senses, Pergamon Press Ltd.

Dennis D.Waskul and Phillip Vannini. (2008). Smell, Odor and Somatic work: Sense-

Making and Sensory Management, American Sociological Association.