สปดาหท ๕

ประเภทรายการและรปแบบรายการวทยกระจายเสยง

1.ความหมายของรายการวทยกระจายเสยง

สมน อยสน (2549 : 1 - 9) ไดใหความหมายการผลตรายการวทยกระจายเสยงไววา เปนการนำาเอาวตถดบ ไดแก เนอหา เสยงพด เสยงดนตร และเสยงประกอบมาผานกระบวนการผลตรายการ ซงมอย 3 ขนตอน คอ ขนเตรยมการผลต ขนการผลต และขนหลงการผลต

การผลตรายการ (Programme Production) หมายถง การวางแผนและการปฏบตเพอใหไดรายการทมคณภาพออกอากาศ โดยการกาหนดแนวคดรายการ วตถประสงครายการ เนอหาและขอมล รปแบบรายการ วธการนาเสนอ วสดประกอบรายการ ตลอดจนบคลากรในการผลต และขนตอนการผลต เปนการลงมอปฏบตเพอใหเกดรายการทสมบรณสามารถออกอากาศได ซงการจดรายการวทยกระจายเสยงประเภทใดกตาม ตองคำานงถงองคประ

กอบสาคญทจะนำามาเปนแนวทางใหผจดสามารถจดรายการเปนทถกใจและมประโยชนตอผฟงมากทสด

1. วตถประสงคของรายการ (Programme Objective) รายการทกรายการควรมการกาหนดวตถประสงค เพอเปนแนวทางนาเสนอรายการ เพอคณภาพของรายการและประโยชนสงสดทผฟงจะไดรบ แบงเปน 2 ประเภท ไดแก

1.1) วตถประสงคทวไป เพอบอกความตองการอยางกวางๆ ในสงทจะนาเสนอแกผฟง เชน เพอใหความรดานการเมองในระบอบประชาธปไตย เพอใหความรดานการตลาด เปนตน

1.2) วตถประสงคเฉพาะ เพอบอกรายละเอยดของสงทจะใหแกผฟง เชน เพอใหความรเกยวกบพฒนาการของระบอบประชาธปไตยในประเทศไทย เพอใหความรเกยวกบการทาการตลาดแบบเฉพาะกลมทเรยกวา Niche Marketing เปนตน

2. ผฟง (Audience) แบงเปน 2 กลม ดงน

1) กลมผฟงทวไป (General Audience) เปนกลมผฟงทเปดรบฟงรายการทวไป ซงจะไมทราบวาเปนใคร มความสนใจ และความตองการทแทจรงอยางไร

2) กลมผฟงเปาหมาย (Target Audience) เปนกลมผฟงทถกกาหนดไววาจะเปนกลมทจะฟงรายการ และเปนกลมทจะตดสนวารายการของเราจะประสบความสาเรจหรอไม การศกษาผฟงเปาหมายมกศกษาในดานประชากรศาสตร (Demographic) ไดแก อาย เพศ การศกษา รายได

ลกษณะครอบครว อาชพ ถนทอย เปนตน และศกษาในดานจตวทยา (Psychographic) ไดแก ลกษณะการดารงชพ ความสนใจ ความเชอ ความคดเหน ทศนคต กระบวนการตดสนใจ พฤตกรรมการซอ พฤตกรรมการรบฟงรายการวทย เปนตน

3. เนอหา (Content) หมายถง เรองราวตาง ๆ ทนาเสนอแกกลมผฟงเปาหมาย การรจกกลมเปาหมายผฟงจะชวยใหผจดรายการทราบวา เนอหาอยางไรจงจะนาสนใจเหมาะสมและมประโยชนตอผฟง นอกจากน เนอหาทนาเสนอจะตองคานงถงความยาวของรายการวนเวลาออกอากาศ และวธการเสนอรายการดวย

4. วธการเสนอรายการ (Programme Presentation) หมายถง กระบวนการนาเนอหาหรอเรองราวตาง ๆ ไปสผฟง หรอวธการเสนอรายการ ไดแก

1) ภาษาพด (Speech) ควรใชภาษาทเขาใจงาย ประโยคสนๆ กะทดรด หลกเลยงการใชคายากๆ ศพทเทคนค เพราะวทยกระจายเสยงเปนสอทถายทอดความหมายดวยคาพด เปนสารทไมถาวร ผฟงอาจไมเขาใจไดทนท และอาจนาภาษาไปใชผดโดยไมรตวกได

2) ลลาการพด (Style) การพดทางวทยกระจายเสยงตองพดเหมอนการพดคยกน พดใหเหมาะสมกบรปแบบรายการ เชน รายการขาว ตองพดอยางเชอมน ถาพดอยางเปนกนเอง รายการขาวจะขาดความนาเชอถอ หรอรายการบนเทง ควรใชลลาการพดทสรางความเปนกนเอง สนกสนาน ทงนลลาการพดของผดาเนนรายการแตละคนมความแตกตางกน ควรเลอกผดาเนนรายการ

ใหเหมาะสมกบรายการดวย ขอสาคญในการพด คอ นาเสยง ตองแสดงความจรงใจ เปนมตร ใหเกยรตผฟง ไมแสดงการดถกผฟง

3) ดนตรหรอเพลงประกอบ (Music) จะชวยใหรายการนาฟงและมสสนมากขน เพราะการนาเสนอรายการ บางครงอาจมเนอหามาก ควรใชดนตรคนเพอใหผฟงไดมเวลาผอนคลาย

4) เสยงประกอบ (Sound Effects) คอ เสยงตางๆ (ทไมใชเสยงดนตร) ทนามาประกอบในรายการ เพอความสมจรงสมจง ทาใหเกดจนตนาการและอารมณคลอยตาม

5) ความหลากหลายและความเปนอนหนงอนเดยวกน (Variety and Unity) ความหลากหลาย (Variety) คอ การนาเอาสงตางๆ หลายๆ สงมาบรรจไวในรายการ เพอใหมความแตกตางกน ทาใหรายการนาสนใจมากขน และไมใหผฟงเกดความรสกเบอหนาย การเสนอรายการทมความหลากหลายในดานตางๆ ไดแก เนอหา ประเดน เสยงพด รปแบบรายการ ดนตรประกอบ เสยงประกอบ เปนตน สวนความเปนอนหนงอนเดยวกน (Unity) คอ เนอหาทเปนแกนรวมเดยวกน เชน รายการผหญง เนอหาทกเรองควรมความเกยวของกบผหญงทงทางตรงและทางออม ทงนความเปนอนหนงอนเดยวกนในรายการ จะเปนตวกาหนดใหผจดทารายการมแบบแผนนนเอง

วธการเสนอรายการเหลาน ลวนเปนสงทสรางอารมณของรายการใหตอเนอง นาสนใจและเปนทเขาใจไดอยางดทงสน

5. เวลาออกอากาศ (Air Time) หมายถง เวลาทรายการออกอากาศไปยงผฟง การจดรายการควรจะไดศกษาถงเวลาทผฟงเปาหมายจะรบฟงหรอชวงเวลาใดควรจดรายการประเภทใด เพอใคร

ปจจบนการนาเสนอรายการมลกษณะเปนรปแบบรายการเดยวกน ทงคลนทเรยกวา Format Radio การนาเสนอตองพจารณาเวลาทงหมดของสถาน ปกตจะมเวลาออกอากาศ 21 - 24 ชวโมง ดงน

1) เวลาเชา (Morning) เวลา 6.00 - 10.00 น. ผฟงกาลงจะเรมตนการทางาน เรยนหนงสอ อยระหวางการเดนทาง จงตองการขาวสารททนตอเหตการณและเปนประโยชน เชน รายงานสภาพอากาศ สภาพการจราจร เปนตน

2) เวลากลางวน (Midday) เวลา 10.00 - 15.00 น. ผฟงอยในชวงการทางานทงทบานและททางาน จงมกสนใจดานสาระ ความร และดนตร

3) เวลาบาย (Afternoon) เวลา 15.00 - 19.00 น. ผฟงอยในชวงหลงเลกการทางานและกาลงเดนทางกลบบาน มกสนใจขาวสารทเปนประโยชน สาระ ความร และดนตร

4) เวลาดก (Evening) เวลา 19.00 - 24.00 น. ผฟงอยในชวงพกผอน ตองการความบนเทง

5) เวลาหลงเทยงคน (Overnight) เวลา 24.00 - 6.00 น. เปนชวงการพกผอนสาหรบทกคน นกเรยนนกศกษาอานหนงสอ ชวงของคนทางานกลางคน ตองการความบนเทง และเพอน

การเขาใจธรรมชาต การรบฟงรายการของผฟงในเวลาออกอากาศชวงตางๆ จะทาใหนาเสนอไดตรงตามความตองการของผฟงมากทสด นอกจากนความยาวของรายการกเปนสงสาคญอกอยางหนงทจะตองพจารณา เพอจะไดจดเนอหาไดอยางครบถวนเหมาะสมกบเวลา

6. การประเมนผล (Evaluation) คอ การวดความสาเรจของรายการจากผฟงวา รายการไดรบการยอมรบจากผฟงมากนอยเพยงใด รายการมคณภาพหรอไม ทำาได 2 วธ คอ

1) การประเมนผลอยางมระบบ (Systematic Evaluation) คอ การนาเอาระเบยบวธการวจยมาใช ขอมลทไดจะมความถกตอง นาเชอถอ ใกลเคยงความจรง สามารถเปนตวแทนทดของกลมผฟงเปาหมาย

2) การประเมนผลอยางไมมระบบ (Unsystematic Evaluation) คอ การไดขอมลอยางไมมระบบ ไดแก การมสวนรวมในรายการ การแนะนารายการตาง ๆ จากผฟงทางจดหมายหรอโทรศพท จากแหลงขาวตางๆ การประเมนผลแบบนทำาไดตลอดเวลา แตขอมลทไดยงไมถอเปนตวแทนทดของกลมเปาหมายอยางแทจรง เพราะขอมลทไดมา อาจมความผดพลาดได จนทาใหการนาขอมลมาใชตดสนใจเกดความผดพลาด

การประเมนผลจะชวยใหผจดรายการตดสนใจทารายการไดใกลเคยงกบความตองการของผฟงเปาหมายไดมากทสด อยางไรกด การประเมนผลรายการเพยงครงเดยว ไมใชเครองวดความสาเรจของรายการ แตตองมการประเมนผลเปนประจาหรอเปนระยะๆ เพอทราบความตองการของผฟง ความเปลยนแปลงของผฟง ทงนปจจบนการแขงขนจดทารายการสงมาก จง

ตองหาขอมลมาปรบปรงรายการใหมความนาสนใจและมประโยชนแกผฟงอยางแทจรง

2.ประเภทรายการวทยกระจายเสยง

ประเภทรายการวทย การผลตรายการวทยกระจายเสยงจะตองกำาหนดวาจะจดรายการประเภทใด ผจดจะตองพจารณาใหเหมาะกบวตถประสงคของรายการนนๆ วาจะจดเพออะไร จดเพอใคร และจะจดอยางไร หากมความกระจางในประเดนตาง ๆ เหลานแลวกจะงายตอการตดสนใจกำาหนดรปแบบในการเสนอรายการนน ๆ เชนรายการเพอความรอาจจะจดใหอยในรปของบทความ สารคด การสมภาษณ การอภปราย นอกจากนกอาจจะจดรายการบนเทงทมการสอดแทรกความรไวดวย ทเรยกวา รายการสาระบนเทง กอาจกำาหนดรปแบบเปนรายการละคร หรอ รายการเพลง และอาจนำาเอาลกษณะทนาสนใจของหลายรายการมารวมกนกได การแบงประเภทของรายการวทยกระจายเสยง มไดมกฎเกณฑตายตวลงไปวา จะตองแบงเปนกประเภท หรอจะใชเกณฑอะไรแบง จงมการแบงประเภทรายการเปนหลายแบบ ไดแก จำาแนกตามหนาทสอมวลชน (Function of Mass Media) จำาแนกตามเนอหาของรายการ (Content) จำาแนกตามผฟง (Target Audience) จำาแนกตามรปแบบรายการ (Programme Formats) ซงในทนจะแบงประเภทของรายการตามรปแบบรายการ ดงรายละเอยดตอไปน รปแบบรายการวทยกระจายเสยงโดยทวๆไปนนเอง มการแบงรปแบบได 12 รปแบบ (พนตตา สขโกศล, 2549) ดงน1.รายการพดคยกบผฟง (Talk Programme)การสอสารจะมลกษณะเปนการสอสารแบบสองทาง (Two way Communication) กบผฟง โดยปกตผจดรายการจะอาศยเทคโนโลยการ

สอสารททนสมย และจำาเปนตองมผชวยประจำารายการ คอยทำาหนาทในการรบสายโทรศพท ลกษณะรายการสวนใหญจะเนนการแสดงความคดเหนในประเดนสาธารณะ เปดกวางในการแสดงความคดเหน ผดำาเนนรายการจะตองมความอดทน และตองรจกวธการกำาหนดกรอบการแสดงความคดเหนใหเหมาะสมตามชวงเวลาในรายการ และใหไดความคดเหนของคนฟงทหลากหลาย ปจจบนดวยเทคโนโลยทกาวหนารายการอาจจะมการเสรมดวยการสงขอความ (SMS) และอานขอความนนๆ ออกอากาศแทน รปแบบรายการนจะทำาใหทราบระดบความนยมในรายการ ทราบความหลากหลายของกลมคนฟง และจำานวนคนฟงในรายการ จนกระทงสามารถสรางชมรมคนฟงในรายการได เชน รายการของ จส. 100 รายการรวมดวยชวยกน เปนตน

1. รายการสนทนา (Conversational Programme) 

การสอสารจะเปนการสอสารสองทาง (Two way Communication) กบผดำาเนนรายการรวม แตจะเปนการสอสารทางเดยว (One way Communication) กบผฟงทางบาน ยกเวนจะเปดโอกาสใหคนฟงสามารถโทรศพทเขามาสอบถามประเดนในเรองทผดำาเนนรายการรวม รปแบบรายการลกษณะน ผผลตรายการและผดำาเนนรายการรวมจะตองทำาการกำาหนดวาระในการสนทนาทเปนประเดนทนสมย ศกษาขอมล ทำาความตกลงรวมกนวาจะแบงประเดนในการพดคยแลกเปลยนกนอยางไร สงทควรจะระวงในรายการ คอ ความขดเแยงทางความคด เพราะจะทำาใหผฟงทางบานเกดความสบสนในการจบประเดน และสรปประเดน

หากตองการจะสอดแทรกความคดเหนควรจะเรมตนวา เหนดวยกบผดำาเนนรายการรวมกอน แตมขอเสนอเพมเตมวาอยางไร

2. รายการสมภาษณ (Interview Programme) รายการนจะมลกษณะเปนการสอสารสองทางกบผทเชญมารวมในรายการ หรออาจจะใชวธการสมภาษณผานทางโทรศพทในกรณทผถกสมภาษณไมสะดวกทจะเขามารวมรายการในสถานวทย ผดำาเนนรายการควรจะแจงใหผฟงทางบานทราบวาผทเชญเขามาสมภาษณในรายการชออะไร ตำาแหนงหนาทการทำางาน ความสามารถเฉพาะเรองทเชญเขามาสมภาษณในรายการ หรอกำาลงเปนบคคลทประชาชนใหความสนใจในเวลานน หรอเปนบคคลสาธารณะ หรอเปนบคคลทกำาลงเกดขอพพากษวจารณ ชวงเรมตนรายการ ผดำาเนนรายการ ควรจะนำาเสนอประเดน ทเกยวของกบผทเชญมาสมภาษณในรายการใหกบผฟงรบทราบ หรอสรปประเดนทสำาคญในชวงตนของรายการใหผฟงทราบเบองตนกอน แลวจงแนะนำาผทเชญมาสมภาษณ และจงเขาสการสมภาษณ ขอควรปฏบตทด ผดำาเนนรายการควรจะทำาการนดวน เวลา และกำาหนดประเดนทจะสมภาษณใหกบผทจะเชญมาสมภาษณกอนลวงหนาอยางนอย 3 วน เพอใหผทถกสมภาษณสามารถเตรยมเนอหา หากเกดกรณฉกเฉนผถกเชญมาสมภาษณสามารถแจงลวงหนาวาไมสามารถมารวมได ผดำาเนนรายการจะตองเตรยมประเดนสำารอง หรอเชญผถกสมภาษณอนมาแทนในรายการไดทนทวงท

.

3. รายการอภปราย (Discussion Programme)

การสอสารของรายการลกษณะนจะเปนการสอสารแบบสองทางระหวางผดำาเนนการอภปรายกบผรวมอภปราย รายการลกษณะนจะเปนรายการทมผดำาเนนการอภปราย 1 คน และผรวมอภปรายตงแต 2 - 4 คน เนองจากหากมผทเขารวมอภปรายในรายการมาก การแสดงความคดเหนจะทำาใหเกดความหลากหลายจนกระทงผดำาเนนการอภปรายไมสามารถควบคมประเดนได รายการลกษณะนจะตองอาศยทมงานทมความเชยวชาญในการประสานงาน และการเชญบคคลเขามารวมอภปรายทสามารถไดความคดเหนทหลากหลาย อยางนอยผทเขารวมในรายการจะตองอภปรายได 2 ฝาย คอ ฝายทเหนดวยและฝายทไมเหนดวย รายการอภปรายทด สามารถเปดโอกาสใหผฟงโทรศพทเขามาแสดงความคดเหน หรอสามารถสอบถามขอสงสยในประเดนทเกยวของในรายการกบผอภปรายไดในชวงเวลาทกำาลงออกอากาศ (Real time) ผดำาเนนการอภปรายจะเปนเพยงผตงคำาถาม และกำาหนดประเดน กำาหนดขอบเขต ควบคมเวลาในการอภปรายของแตละบคคล รวมทงจะตองมความสามารถในการควบคมความขดแยงทอาจจะเกดขนในรายการไดเปนอยางด

4. รายการสารคด (Documentary or Feature Programme)การสอสารของรายการลกษณะนจะเปนการสอสารแบบทางเดยวกบผฟงทางบาน โดยมผบรรยาย 1 – 2 คน โดยควรจะเปนคนๆ

เดยวกนตลอดไป ผททำาหนาทเปนผบรรยายควรจะมนำาเสยงทนาเชอถอ โทนเสยงไมสงมากนก เพอทำาใหผฟงสามารถฟงไดจนจบรายการและเปนการสรางลกษณะเฉพาะของรายการ (Identity Programme) ไมจำาเปนตองเปนรายการทจดสด สามารถบนทกเทปลวงหนาได เพอใหสามารถตดตอและแกไขขอมลทถกตองในรายการได โดยสวนใหญรายการสารคดของหนวยงานตางๆ จะมขนาดสนความยาวไมเกน 5 นาท การกำาหนดเนอหาจะเปนไปตามวตถประสงคดานการประชาสมพนธของหนวยงานนน ทงนรายการสารคด 1 ชวโมงควรแบงออกเปน 4 สวน โดยมชวงเวลาทเทากน คอ 10 – 15 นาท และควรจะมความตอเนองกนในการนำาเสนอเนอหาของรายการ การกำาหนดประเดนของรายการ (Theme) ควรจะเปนประเดนกวางๆ ทเกยวของกบสถานการณ เหตการณทางประวตศาสตร สงมชวต สงประดษฐ เปนตน รายการลกษณะนทมงานตองมความร ความสามารถในการสบคนขอมล เรยบเรยงและนำาเสนอเนอหา เลอกเพลงประกอบรายการ หรอจดทำาเสยงประกอบรายการไดอยางเหมาะสม หากทำาใหผฟงทางบานมองเหนภาพไดจะเปนรายการทชวยสรางอรรถรสใหกบคนฟงไดเปนอยางด รายการสารคดไมจำาเปนตองคำานงถงวนเวลาในการออกอากาศ แตควรจะเปนเรองทสงเสรมความรใหกบผฟงมากขน เจาะลกในสงทผฟงยงไมทราบ หรอเปนเรองทไมเคยมใครรจกมากอน เชน ธเบต ดนแดนหลงคาโลก ในแตละชวงควรจะนำาเสนอเนอหาท“ ”กระชบ สรางความเขาใจและความตอเนองไดอยางด การเชอมโยงชวงเวลาอาจจะอาศยเสยงเพลง เพลงบรรเลง เสยงประกอบ เสยงบรรยาย หรออาศยสปอตรณรงค (PSA) คนระหวางชวงเวลาได 

5. รายการนตยสารทางอากาศ (Magazine Programme)การสอสารจะเปนลกษณะของการสอสารทางเดยวกบผฟงทางบาน รายการนตยสารทางอากาศควรจะเปนรายการทมผดำาเนนรายการหลก 1 คน และมผดำาเนนรายการในแตละชวงรายการชวงละ 1 คน ทงนรายการใน 1

ชวโมงควรแบงออกเปน 4 ชวงๆ ละ 10 – 15 นาท มความหลากหลายทงเนอเรอง และรปแบบการนำาเสนอ เนนความทนสมยและตรงกบเหตการณของเรองราวทนำาเสนอ โดยคำานงถงกลมเปาหมายเปนสำาคญ การนำาเสนอควรจะใหเหมาะสมกบกลมเปาหมาย เชน กำาหนดกลมเปาหมายเปน รายการนตยสารสำาหรบผหญง ขอมลทนำาเสนอจะเกยวของกบการดแลรกษารปราง การรกษาผวพรรณ แฟชนการแตงกาย การสรางเสนหกบเพศตรงขาม เปนตน โดยมประเดนในการนำาเสนอทแตกตางกนแตควรจะอยในหวขอทใกลเคยงกน หรออาจจะเปนประเดนทเกยวของกบชวงวนและเวลาทจะออกอากาศ เชน รายการจะออกอากาศวนท 10 ตลาคม 2547 ประเดนควรจะเปนเรองของ เทศกาลกนเจ ระหวางวนท 13- 20 ตลาคม 2547 โดยชวงแรกนำาเสนอประวตความเปนมาและความสำาคญของการกนเจ ชวงทสอง รานอาหารทเปดบรการอาหารเจ ชวงทสาม เปนขอมลสขภาพของอาหารเจ เปนตน ทงนการนำาเสนอในแตละชวงควรอาศยบทบรรยาย การสมภาษณ การสนทนา หรอ Vox pop สลบกบเพลงประกอบรายการ จงเกลรายการ เสยงประกอบ เพลงบรรเลง เปนตน

6. รายการขาว (News Programme) การสอสารจะเปนการสอสารแบบทางเดยวกบผฟงทางบาน โดยสวนใหญรายการขาวจะมอย 2 รปแบบ คอ รายการขาวประจำาวน และรายการขาวสนในแตละชวงของวน ซงจะมความยาวของรายการทแตกตางกน และมวธการนำาเสนอทแตกตางกน รายการขาวประจำาวนจะมความยาว 1 ชวโมง

โดยจะแบงออกตามประเภทของขาว ไดแก ขาวเดนประจำาวน ขาวสงคม ขาวเศรษฐกจ ขาวเกษตร ขาวตางประเทศ ขาวกฬา ทงนจะมผประกาศขาว 1 – 2 คน และมผสอขาวนอกสถานทกระจายตามพนท โดยเปนการรายงานสดทางโทรศพท รายงานสดจากสถานทจดประชม หรอเปนการสงเทปทตดตอแลวมาออกอากาศทางสถาน สวนขาวสนในแตละชวงของวนนนจะมความยาวไมเกน 3 - 5 นาท ซงจะเปนประเดนดวนในชวงเวลานน การผลตรายการจะอาศยจงเกลรายการขาวทฟงแลวเกดความรสกอยากร อยากฟง ทงนควรจะมสโลแกนของรายการขาวเพอใหคนฟงสามารถจดจำาไดวาเปนรายการขาวประจำาสถานวทยนน 

7.  รายการเพลง (Music Programme) การสอสารจะเปนลกษณะสองทาง โดยมผจดรายการ หรอ DJ รายการละ 1 คน ดำาเนนรายการ 1 – 3 ชวโมงตอวน รวมทงทำาหนาทในการประสานความบนเทงในรายการตามคำาขอของผฟง หรออาจจะเปนการเปดเพลงทกำาลงอยในความนยม ตามรปแบบของรายการ หรอใหตรงกบกลมเปาหมายของคนฟงในรายการ โดยสวนใหญรายการเพลงจะเปนรายการทเนนการเปดเพลงเพอการประชาสมพนธ การโฆษณาสนคา หรอผสนบสนนรายการ ซงรายการลกษณะนจะเปนรายการทมจำานวนมาก เนองจากเปนรายการทมกลมผฟงสงกวารายการประเภทอน ปจจบนรายการเพลงของสถานวทยในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑลนนจะเนนการเปดเพลงมากกวาการพด หรอทเรยกวา Non – stop music เนอหาทนำาเสนอในรายการ

จะมความเบา ฟงงายและเกยวของกบการดำาเนนชวตประจำาวน สลบกบการเลนเกมส ตอบปญหาชงรางวลจากผสนบสนนรายการ การเปดสปอตโฆษณา และการรายงานขาวตมสถานการณ หรอการรายงานขาวจราจร เปนตน รปแบบรายการเพลงนนผจดรายการจะจดรายการและเลอกเปดเพลงตามความถนดของตนเอง รวมทงจะตองมความสามารถในการเลอกเพลง จดจำารายชอเพลง เชอมตอเพลงในรายการไดอยางตอเนอง (Smooth) สามารถใหขอมลเพลงทเปดได เชน ขอมลนกรอง (Singer) ผแตงเพลง (Composer) อลบม (Album/ Version) ผลงานสรางชอเสยง รางวลทได ความเคลอนไหวในวงการเพลง ความเคลอนไหวของศลปน เปนตน

8. รายการปกณกะ (Variety Programme) เปนรายการทมความหลากหลายในการนำาเสนอเนอหาสาระ หรอเปนการเปดกวางของรายการภายในเวลา 1 ชวโมง โดยจะมผดำาเนนรายการ 1 คน คอยทำาหนาทเชอมโยงเนอหารายการในแตละชวง ไมจำาเปนตองเปนรายการสด และไมจำาเปนตองเปนหวเรองเดยวกน (Theme) ความหลากหลายในแตละชวง จะถกกำาหนดโดยชอของชวงรายการทจะตองเปนชอชวงรายการเดมแตเปลยนแปลงเนอหาทนำาเสนอได ความยาวของแตละชวงรายการมขนาดไมเทากน โดยอยระหวาง 3 – 15 นาท ขนอยกบขอบเขตในการนำาเสนอเนอหา เสยงผบรรยายในแตละชวงจะเปนคนเดยวกนทกชวงหรอหลายคนกได หากเปนคนเดยวกนควรจะอาศยบท

สมภาษณ การสนทนา การ Vox pop เพลง เสยงประกอบ สปอตรณรงค สปอตโฆษณา เพอไมใหคนฟงเกดความเบอหนายในการฟงรายการได การกำาหนดเนอหาในรายการนนควรสอดคลองกบเหตการณ หรอเรองทคนกำาลงสนใจในเวลานนเปนสำาคญ

9. รายการละครวทย (Radio Drama) เปนรายการการแสดงทใชเสยงบอกเลาเรองราว แสดงอารมณ ความรสกและสามารถถายทอดความนกคดตางๆ ไปสผฟงได โดยไมจำาเปนตองมองเหนทาทางกรยาของผแสดง ละครทแสดงทางวทยกระจายเสยงนนมจดมงหมายเพอสรางสรรคความบนเทง ใหความร ใหแงคดแกคนฟง หรอเปนละครเพอการรณรงคในชวงเวลาใดเวลาหนง การผลตรายการละครหนงเรองตองอาศยทมงานทประกอบไปดวย ผเขยนบทละคร ผแสดงละคร ผกำากบละคร และบคลากรทางดานเทคนค เสยงประกอบ ทงนรายการละครจะตองทำาการผลตและบนทกเทปลวงหนา 3 ขนตอน คอ ขนวางแผนและเตรยมงาน ขนการผลต และขนหลงการผลตเพอตรวจสอบและประเมนผลรายการ สวนใหญแลวความยาวของรายการละครหนงเรองจะไมเกน 30 – 45 นาท โดยจะเปนเรองสนจบในตอนหรอแบงออกเปนตอนๆ เพอสรางความตอเนอง ทมงานละครจะตองตงชอทมละคร กำาหนดเพลงรายการละคร และมผบรรยายประจำารายการเพอนำาเสนอเรองยอ ความเดมจากตอนทแลว ของรายการทกวน

10. รายการตอบปญหา (Quiz Programme)เปนรายการทคลายคลงกบกบรายการทเนนเนอหาทางวชาการ ซงเปนลกษณะของการสอสาร 2 ทศทางระหวางผดำาเนนรายการ และผตอบปญหาทางบาน รายการลกษณะนจะไมคอยปรากฏเนองจากไมคอยมผสนบสนนรายการชดเจน ผดำาเนนรายการจะตองศกษาขอมลในเชงวชาการมามาก และจำาเปนตองมผเชยวชาญทางวชาการทจะมาเปนผรวมรายการเพอสรางความนาเชอถอใหกบรายการ

11. รายการบรรยายเหตการณ (Commentary Programme) เปนรายการถายทอดสดจากสถานทเกดเหตการณในเวลานน โดยสวนใหญจะแทรกไดทกชวงเวลาของการเกดเหตการณ ทงนเหตการณนนจะตองมความสำาคญและเกดผลกระทบตอประชาชนระดบประเทศ หรอเปนประเดนสาธารณะทคนสนใจในขณะนน เชน การโตวาทของผสมครเลอกตงของประธานาธบด การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร การเลอกตงผวาราชการกรงเทพมหานคร เปนตน

สภาพร โพธแกว ไดจำาแนกรปแบบรายการวทย ออกเปน 7 รปแบบ ดงน

1. รายการพดคย (Talk program) ประกอบดวยรายการรปแบบตาง ๆ ไดแก

1.1) รายการพดคยกบผฟง (Straight talk) เปนรายการทมผพดเพยงคนเดยวทพดกบผฟงโดยตรง

1.2) รายการสนทนา (Conversational program) เปนรายการพดคยหรอสนทนากนระหวางผจดและผรวมรายการ โดยเปนการสนทนากนตงแต 2 คนขนไป มผจดเปนผด าเนนการสนทนาใหอยภายในขอบเขตของเรองหรอประเดนทกำาหนดไว

1.3) รายการสมภาษณ (Interview program) เปนรายการทมบคคล 2 คนขนไปมาซกถามเรองราว ปญหา โดยมฝายหนงเปนผสมภาษณและอกฝายเปนผใหสมภาษณ

1.4) รายการอภปราย (Discussion program) เปนการพดคยในลกษณะการอภปรายไมใชการสนทนาทว ๆ ไป และไมใชการพดคยโดยตรงกบผฟง การอภปรายเปนการพดแสดงความคดเหนในเรองใดเรองหนง ซงผรวมอภปรายจะแสดงความคดเหนของตนเกยวกบเรองใดเรองหนง โดยมผด าเนนการอภปรายเปนผควบคมใหรายการด าเนนไปในขอบเขตทวางไวอยางเปนระบบและอาจเนนหรอสรปความคดเหนของผรวมอภปรายบางแตจะไมรวมแสดงความคดเหนดวย

2. รายการขาว (news program) หมายถง รายการทจดท าขนเพอรายงานเหตการณส าคญ ๆทเกดขนในวนหนง ๆ เชน ขาวประจ าวน (news bulletin) รายการวเคราะหขาว (news commentary)รายการบรรยายเหตการณ (commentary) การรายงานขาวจากจดทเกดเหต (on spot news) รายการสารคดเชงขาว (news documentary) ทน าเสนอขาวใดขาวหนงอยางเจาะลก รอบดาน และรายการนตยสารขาว(news magazine) ซงเสนอเรองราวขาวทหลากหลายดวยการผสมผสานรปแบบทหลากหลายเขาดวยกน

3. รายการสารคดทวไป(Feature) และรายการสารคดเชงวเคราะห (documentaryProgram) เปนการเสนอรายการทใหสาระความรแกผฟงเกยวกบเรองใดเรองหนง โดยใชกลวธการนำาเสนอทชวนฟง รายการสารคดยงแบงออกไดเปนหลายประเภท ไดแก สารคดเชงขาว สารคดทองเทยว สารคดเนองในโอกาสพเศษ ฯลฯ

4. รายการนตยสารทางอากาศ (Magazine Program) เปนรายการทประกอบดวยสวนยอยตางๆหลายเรองรวมอยในรายการเดยวกน วธการเสนอมหลายรปแบบแตหลกสำาคญคอ ตองสามารถเชอมโยงสวนยอยตาง ๆ นนใหเปนรายการเดยวกนไดอยางกลมกลนซงเอกภาพของรายการประเภทนจะเกดจากการกำาหนดแกนและขอบเขตของแนวเนอหา กำาหนดกลมเปาหมาย และบคลกเฉพาะตวของรายการ

5. รายการสาระบนเทงปกณกะ (variety show) เปนรายการทประสมประสานรายการหลายรปแบบรวมอยในรายการเดยวกน มความหลากหลาย แตไมมความเปนเอกภาพ

6. รายการละครวทย (drama program) เปนการเสนอรายการในรปแบบของการแสดงบทบาททสมมตขน โดยใชศลปะการแสดงและมเสยงประกอบ เสยงดนตรเพอสรางอารมณผฟงใหคลอยตามเนอเรองและเกดจนตนาการตามเรองราวทแสดง ละครวทยจงประกอบดวย บทพด (Dialogue) การบรรยาย(Narration) เสยงประกอบ (Sound Effect) และเสยงดนตร (Music)7. รายการดนตร (Music Program) เปนรายการทมงใหความบนเทง นยมมากทสดในรายการวทยกระจายเสยงทงหมด สวนประกอบสวนใหญของรายการประเภทนไดแก เพลง วธจดอาจทำาได 2 วธคอ ผจดหรอผประกาศ

ทำาหนาทประกาศนำารายการ ประกาศรายชอเพลง โดยอาจมการบอกถงเรองราวเนอหาอน ๆ บาง และมผควบคมเสยงเปนผเปดเพลงและควบคมเสยง อกวธหนงคอ ผจดรายการหรอผประกาศทำาหนาทเปดเพลงและควบคมเสยงเองทเรยกวา DJ หรอ Disc Jockey

8. Radio Spot และ Public Service Announcement หรอ PSA หมายถง ขอความสนๆทอาจใชเพลงหรอเสยงประกอบรวมดวย เพอใชในการโฆษณา ประชาสมพนธ เชญชวน หรอรณรงคใหเกดความรวมมอในเรองใดเรองหนง มความยาวประมาณ 15, 30 วนาท หรอบางครงอาจจะมความยาวถง 1 นาท

นภากรณ อจฉรยะกล และธรารกษ โพธสวรรณ (2546, หนา 316-322) อธบายเรองรปแบบรายการวทยกระจายเสยง สรปไดดงน

1. รายการพดคยกบผฟง (Straight Talk Programme)

“straight talk” กคอการพดคยกบผฟงโดยตรง (คอรายการทมผพดเพยงคนเดยวพดใหผฟงฟงโดยตรงนนเองไมใชเปนการพดคยกบคนอนใหผฟงฟง) แตการพดคยนนในการจดทำารายการทางวทยกระจายเสยงนน จำาเปนตองมบท (script) straight talk programme จงมใชลกษณะการอานบท แตเปนการพดตามบททไดเตรยมมา ใหเปนธรรมชาต ซงจะนาฟงและดงดดความสนใจไดมากกวา ทงนตองขนอยกบลกษณะการพดของผพด (speaker) ดวย ยงพดเปนธรรมชาตมากเทาใดยงไดรบความสนใจมากขนเทานน

2. รายการสนทนา (Conversational Programme) เปนรายการทำานองพดคย แตการพดคยมไดพดคยโดยตรงกบผฟง หากแตเปนการสนทนากนระหวางผรวมรายการตงแต 2 คนขนไป โดยมคนใดคนหนงเปนผดำาเนนการสนทนาหรอดำาเนนรายการทำาหนาท เปนผคอยควบคมใหการสนทนาเปนไปตามแนวอยในขอบเขต และคอยนำาการสนทนาจากเรองหนงไปอกเรองหนง

จากหวขอหนงไปสอกหวขอหนง อยางมระเบยบและเปนขนตอนไมใหสบสนวกวน และผดำาเนนการสนทนาอาจรวมออกความคดเหน รวมสนทนาไปกบผชมรายการดวย นอกจากนนยงทำาหนาทเชอมโยงการสนทนา และพดคยกบผฟงโดยตรงดวย เชน การขนตน การสรปขอความการสนทนา เปนตน

3. รายการสมภาษณ (Interview Programme) รายการซงมบคคลตงแต 2 คน ขนไป มาซกถามเรองราวปญหา ขอของใจใหผฟงฟง โดยมผสมภาษณ (interviewer) 1 คน เปนผถาม สวนผใหคำาสมภาษณซงเปนผตอบคำาถามหรอผตอบคำาถามหรอผถกสมภาษณ (interviewer) จะมกคนกได สดแลวแตความเหมาะสมของเวลาในรายการ และเนอหาทจะสมภาษณวาควรจะเชญใคร มาสมภาษณบาง ซงอาจแบงลกษณะการสมภาษณไดดงน

3.1 การสมภาษณอยางเปนทางการ (Formal Interview) เชน การเชญบคคลสำาคญ หรอ

ผมชอเสยงมาสมภาษณ โดยมการนดแนะวนเวลาและสถานททสมภาษณอยางเปนทางการ และมจดประสงคทแนนอน

3.2 การสมภาษณอยางไมเปนทางการ (Informal Interview) เชน สมภาษณคนเดนถนน มกเปนการถามคำาถามโดยไมไดเตรยมมากอน ถามปญหาเฉพาะหนา ถามความคดเหน ถามความรสก อารมณหรอสมภาษณผพบเหนเหตการณนาตนเตน เปนตน

4. รายการอภปราย (Discussion Programme) เปนรายการพดคยอกลกษณะหนง คอไมใชการพดคยกบผฟงโดยตรง แตเปนการพดคยออกความคดเหนกนในหวขอใดหวขอหนงหรอเรองใดเรองหนง แตผมารวมอภปรายนนตางความคดเหน ตางทรรศนะกน จงมารวมกนแลกเปลยนความ คดเหน การแสดงความคดเหนจะเปนไปทละคน อยางมระเบยบ โดยมผดำาเนนการอภปรายเปนผควบคมใหรายการดำาเนนไปตามแนวและขอบเขตทวางไวผดำาเนนการอภปรายจะทำาหนาทเพยงผนำาการอภปรายและเนนหรอสรป

ความคดเหนของผรวมอภปรายและเนนหรอสรปความคดเหนของผรวมอภปรายในโอกาสอนควรเทานน

5. รายการสารคด (Documentary Feature Programme) เปนรายการทเสนอขอเทจจรง เพยงเรองเดยวโดยใหรายละเอยดอยางลกซง รายการสารคดเปนลกษณะรปแบบรายการทให สาระความรลกลงไปในเรองใดเรองหนง (one subject หรอ one topic) แตการนำาเสนอรายการสารคดนนอาจทำาไดหลายลกษณะ เพอไมใหผฟงเบอและดงดดความ สนใจผฟงใหมากทสดดวย ดงนน รายการสารคดจงตองมทงความหลาก (variety) และตองมความเปนอนหนงอนเดยวกนหรอเอกภาพ (unity) ดวยเพอเกยวหรอโยงความหลากนนไวใหเปนรายการเดยวกน

6. รายการนตยสารทางอากาศ (Magazine Programme) คำาวา “Magazine” ทเปนสงพมพ ใชคำาวา นตยสาร เพราะเปนสงพมพทม“ ”เรองราวหลายเรองหลายรส หลายรปแบบ รวมกนอยในเลมเดยวกน เมอเปนรายการวทยกระจายเสยง เรยกวา นตยสารทางอากาศ จง“ ”หมายความถง รายการทมหลายรส หลายเรอง หลายรปแบบรวมกนอยในรายการเดยวกน

7. รายการขาว (News Programme) หมายถง รายการทจดทำาขนเพอรายงานเหตการณสำาคญ ๆ ทเกดขนแลวในวนหนง ๆ เพอใหผฟงไดร วาใคร ทำาอะไร ทไหน เมอไร ทำาไม และอยางไร รายการขาวทางวทยกระจายเสยงควรมลกษณะสน ๆ ชดเจน เขาใจงายมหวขอขาวนำาใหรวาเปนเรองอะไร และมรายละเอยดครอบคลมใหชดเจนวา ใคร ทำาอะไร ทไหน เมอไร และอยางไร

รายการขาวอาจแยกยอยลงไดหลายประเภท เชน ขาวการเมอง ขาวอาชญากรรม ขาวตางประเทศ ขาวเศรษฐกจ ขาวสงคม ขาวกฬา ขาวการศกษา และขาวบนเทง เปนตน

8. รายการบรรยายเหตการณ (Commentary) เปนการรายงานเหตการณอกลกษณะหนง ซงตางจากการรายงานขาว คอ เปนการรายงานเหตการณทเกดขนและรายงานในขณะทเหตการณนนกำาลงเกดขนหรอ เหตการณนนกำาลงดำาเนนอย แลวผบรรยายถายทอด เหตการณนนเปนผบรรยาย หรอเลาถายทอดใหฟง โดยอาจมเสยงประกอบจรงจากสถานทเกดเหตนนดวยเปนการบรรยาย สงทเหนและบางครงมการวจารณเพอใหผฟงพลอยเหนภาพตามไปดวย

9.รายการตอบปญหา (Quiz Programme) รายการรปแบบนอาจทำาไดหลายลกษณะ คอ เชญผตอบมารวมรายการ โดยตอบปญหาในหองสง ในลกษณะแขงขนกน หรอเปดโอกาสใหผฟงไดมโอกาสรวมรายการ (audience-participation) โดยถามปญหาแลวเปดโอกาสใหผฟงตอบปญหากลบมาทางโทรศพท เปนการใชสอวทยกระจายเสยงสอสารกน 2 ทาง (two way communication) ทำาใหรผลสะทอนกลบไดทนททนใดรายการตอบปญหา นมกเปนรายการประเภทความร เพอใหผฟงเกดความร ซงเปนการใชสอวทยกระจายเสยงทใหประโยชนอยางยง

10. รายการเพลง (Music Programme) รายการเพลงเปนรายการทมความสำาคญ และไดรบความสนใจ จากผฟงอยางมาก ซงความสนใจและความนยมไดมมานานแลว เพราะรายการเพลงเปนรายการทมงใหความบนเทงอยางแทจรง ในสมยกอนนสถานวทยกระจายเสยงหลายสถาน

ออกอากาศรายการเพลงเปนสวนใหญ โดยมขาวประกอบบางเลกนอย แมปจจบนนมสถาน สวนใหญกออกอากาศรายการเพลงในอตราสวนทมากกวารายการประเภทอนอยเปนจำานวนมาก

11. รายการละครวทย (Radio Drama หรอ Radio Play) เปนการเสนอรายการในรปแบบ ของการแสดงบทบาททสมมตขน โดยสอดแทรกเนอหาวชาความรและความบนเทงดวยศลปะ ตาง ๆ ของการใชเสยง เพอใหผฟงเกดความเขาใจ เกดอารมณ ความรสกคลอยตาม โดยอาศยบทเจรจา (dialogue) และการบรรยาย (narrator) รวมทงเพลงและเสยงประกอบ (sound effects) เปนองคประกอบสำาคญเพอใหรายการทงหมดฟงแลวสมจรงสมจง

12. รายการปกณกะ (Variety) เปนรายการทประสมรายการหลายรปแบบรวมอยในรายการเดยวกนทเรยกวา “Combination” เปนเพยงการเสนอเนอหา และรปแบบหลาย ๆ รปแบบมาผสมปนเปกน มแตความหลากหลายแตไม มความเปนอนหนง อนเดยวหรอเอกภาพ รายการพวกนสวนใหญจะเนนความบนเทง อาจจะมเนอหาทาง ความรหรอใหขาวสารบางผสมปนเปกน เปนจำาพวกสพเพเหระ จงมกเรยกเปนรายการปกณกะ เชน รายการประเภทเกมโชว รายการตลก แขงขนทายปญหา และรวว เปนตน

13. รายการสาระละคร (Docu-Drama) เปนรปแบบรายการทนยมทำากนเพอมงใหความร และความบนเทงพรอม ๆ กนเปนรายการทใชรปแบบของละครวทยผสมกบรปแบบสาระคด โดยชวงแรกจะเสนอรายการดวยรปแบบของละคร ในเนอหาของละครอาจจะยกประเดนปญหา มาโตตอบกนดวยเทคนคของละครวทย โดยการผกเรองใหผฟงตระหนก วาสงนนคอ

ปญหา สาเหตของปญหาเปนอยางไร รายการสาระละครทดควรจะแสดงประเดนปญหาใหเดนชด และเปดทางใหผฟงรสกวามวธแกปญหานนไดหลายวธ ตอจากนนกจะเปนชวงของการแกปญหา โดยการเชญผทรงคณวฒหลาย ๆ คน มาแสดงความคดเหนเกยวกบปญหานน ซงอาจทำาไดหลายรปแบบ เชน การเสนอสาระเชงวชาการ การบรรยาย การสรป การวจารณ หรอการอภปรายประกอบ

คำาถามทายบท๑.การผลตรายการวทยกระจายเสยงมความหมายอยางไร

๒.กระบวนการผลตรายการ มก ขนตอน อะไรบางจงใหรายละเอยด

๓.องคประกอบสำาคญทตองคำานงถงเพอเปนแนวทางใหผดำาเนนรายการสามารถจดรายการเปนทถกใจและมประโยชนตอผฟงมากทสดไดแกอะไรบาง จงอธบาย

๔.ประเภทของรายการวทยกระจายเสยง จำาแนกตามรปแบบรายการ (Programme Formats)ไดกประเภท จงใหรายละเอยด

๕.การประเมนผลรายการ (Evaluation) คอ อะไร และมก วธ อะไรบาง

๖. จงวเคราะหถงประเภทรายการวทยท ปจจบนยงคงไดรบความนยมอย

เอกสารอางอง

พนตตา สขโกศล. เอกสารประกอบการสอนวชา การผลตสอกระจายเสยง (Broadcasting Production. รหสวชา 216317 คณะวทยาการจดการและสารสนเทศศาสตร ภาควชานเทศ ศาสตร มหาวทยาลยนเรศวร, 2549.