Bronzano doba na teritoriji Srbije

Ova epoha predstavlja period definitivne stabilizacije jedne nove kulture, nastale posle velikih promena i previranja koja su tokom eneolita vise od hiljada godina potresala razne, pa i ove krajeve balkanskog poluostrva.Razdoblje preistorije u kome je orudje i oruzje pravljeno pretezno od bronze,legure bakra i kalaja,a koje se nadovezuje na bakarno doba.Obuhvata II milenijum i podeljeno je na rano,srednje i pozno bakarno doba.U Zapadnoj Srbiji rani bronzano doba obelezeno je grupom Belotić-Bela Crkva koja je izdvojena istrazivanjem tumula na podrucju Rađevine i Jadra. U periodu srednjeg i kasnog bronzanog doba na podrucju Jadra zastupljena je zapadno srpska varijanta vatinske kulture,potvrđena areheološkim iskopavanjima humki na lokalitetu Paulje kod sela Brezjak. Nosioci kultura bronzanog doba svoje pokojnike sahranjivali supod humkama u nekropoli blizu naselja. Na ovom području u dolini reke Jadra i na obroncima Cera evidentiran je veći broj humki.

      Bronzano doba ljudske istorije u nauci se smešta u vreme od 2000. do 1000. godine pre nove ere.

Ovo ime dobilo je po tome što je za razliku od ranijih perioda preovladala upotreba metala za proizvodnju

oruđa, oružja i nakita. Na Balkanskom poluostrvu bronzano doba se vezuje i za indoevropeizaciju

domorodačkog stanovništva i stvaranje etničkih grupa koje će dati starobalkanska plemena: Tračane,

Ilire, a severno od Save i Dunava, Dačane i Gete. Pod indoevropeizacijom se podrazumeva prodor ljudi iz

srednje Azije u Evropu

Poznatija naša nalazišta jesu osim Vatina: Bubanj kod Niša, Gloždar kod Paraćina, Dubovac kod Kovina, Žuto brdo u selu Vinci kod golupca.

      Arheološka nalazišta bronzanog doba (osobito Bubanj kod Niša) pokazuju da su se ti ljudi bavili

intenzivnim stočarstvom. Karakteristični su njihovi sudovi sa dve drške i siromašnom ornametikom.

Tehnika izrade upućuje na stare tradicije. Nalazište Gloždar kod Paraćina je najvažnije za tzv. paraćinsku

grupu. Poznato je isključivo iz grobalja - nekropola. Pokojnici su spaljivani, a spaljeni ostaci stavljani su u

urne sa nizom drugih predmeta, najčešće sa nakitom.

Vatinska kultura je kultura ranog bronzanog doba rasprostranjena u Banatu, Sremu I juznoj Backoj распрострањена у Банату, kao i u severnoj Srbiji. Glavna arheološka nalazista su:  * Vatin* Ludoš* Vršac Židovar* Омoljica* Gomolava

* Попов Салаш* Ljuljaci* Dobroča

      Vatinska grupa (po nalazištu Vatin kod Vršca) bliska je dubovačko-žutobrdskoj (nalazište Dubovac

kod Kovina i Žuto Brdo u selu Vinci kod Golupca) grupi i ove dve grupe predstavljaju kulturu srednjeg

bronzanog doba. Grnčarija ovog porekla ima nesumnjivu estetsku vrednost, a osobito sudovi u obliku

životinjskih figura.

Predmeti su izradjeni od raznovrsnog materijala: keramike, metala, kosti i kamena. Među predmetima

od bronze ističe se bogato ukrašena grivna iz Drvna,jedna od tzv. Šakastih grivni, kao I mač I dijadema-

grobni nalaz iz Konjuše.U zbirci se čuva I nekoliko izvanrednih ukrasnih predmeta od zlata, koji potiču iz

Velike Vrbice kraj Kladova.

Keramičke predmete (posude i plastika) odlikuje veoma bogata ornamentika. Posude (pehari,urne i dr.)

su raznovrsnog oblika, naglašene ili oštre profilacije sa razrađenim sistemom dekoracije.statue su

zvonastog oblika I bogato ukrašene.

    Votivna kolica iz Dupljaje su značajan kultni predmet. Na kolicima koja vuku barske ptice prikazana je

stojeća ljudska figura. Radi se o muškoj figuri obučenoj u ženske haljine. U nauci se ova kolica povezuju

sa mitom o delfijskom Apolonu, koji boravi šest meseci u zemlji Hiperborejaca, a šest u Delfima.

Više slučajno nego svesno namerom, najbolje proučen period na području Kruševca jeste drugi period

bronzanog doba. O ranom bronzanom dobu skoro i da nema podataka

 Znatno više podataka dobijeno je sa nalazišta bronzanog doba koja pripadaju paraćinskoj kulturi. Ona je

u pomoravlju dobro poznata i istražena: pored Paraćina, tu su nalazišta Rutevac kod Aleksinca i Maćija

kod Raznja sa nekropolama ove kulture, kao i naselja kod Sarine medje, Gologlave kod Stalaća,

Lazarevog grada, Pozlate itd.

Na uzem području Kruševca, pored naseobinskog horizonta na proštoru Lazarevog grada značajne

rezultate pručila su istraživanja Gologlave kod Stalaća, takodje naselja Paraćinske kulture. To je prvo

sistemsko istraživano naselje, koje je saznanja o Paraćinskoj kulturi obogatilo novim i raznovrsnim

materijalom. Nasuprot urnama iz Rutevca, Macije, Paraćina, Obreža i drugih nekropola, čiji su oblici

uniformni, u ovom je naselju otkrivena raznovrsna keramika, uz nezaobilazni repertoar konicnih šolja s

viokom drškom koja se završava dugmetastim dodatkom. Pored toga, ovo, kao i druga delimično

istraživana naselja, pruzilo je dokaze o tome da je Paraćinska kultura bila dugotrajnija nego što se to

ranije smatralo. U arheoloskoj literaturi sve je više podataka koji idu u prilog pretpostavci da je ona

poslužila kao supstrat iz koga je nastala kultura Brnjica-Stražava.

O topografskom izgledu naselja Paraćinske kulture na području Kruševca govore tri nalazišta: Lazarev

grad, Pozlatska reka i Gologlava kod Stalaća. O prvom nalazištu već je bilo govora: to je izdignut plato

ispod koga je u vreme Paraćinske kulture proticala reka Rasina. Naselje kod sela Pozlate, na uzvišici

iznat Pozlatske reke, imalo je slične topografske odlike. Najtipičniji položaj ima naselje Gologlava na

kome su istraživanja vršena 1985, 1986. i 1987. godine. Relativno zaravnjen plato dominira ravnicom oko

sastavka dveju Morava - Južne i Zapadne. Na osnovu podataka kojim Muzej u Kruševcu raspolaze, moze

se zaključiti da je u ovoj mikroregiji bilo grupisano vise naselja i nekropola. Ovoj mikroregiji, koju čine

ravnice i brdovit teren oko Stalaća, slična je bila i ona oko pozlatske reke, gde je takodje otkriveno više

naselja iz istog perioda. Posmatrajući i druge regije Paraćinske kulture, na primer Jagodinu, stiče se

utisak da je i tu bila koncentrisana jedna veća skupina naselja i nekropola. Zahvaljujući novim

istraživanjima u ištočnoj Srbiji sve se jasnije nazire još jedna regija ove kulture. Pored već poznatih

nekropola Trnjane kod Breštovačke Banje i Pisuri česme kod Zaječara, njoj pripadaju nalazi urni kod

Gamzigrada (Magura) verovatno i prvo naselje ove kulture (ili njene varijante) - Banjske stene kod

Gamzigradske Banje a 2006. godine otkrivena je veča nekropola na Borskom jezeru. S tim nalazištima

areal Paračinske kulture širi se od reke Rasine i Morave (Južne i Velike) do Timoka i Homoljskih planina

na istoku.

Predstaviću vam zbirku predmeta iz bronzanog doba koja se čuva u narodnom muzeju u Beogradu