1. Geografski položaj

Bosna i Hercegovina nalazi se između geografskih paralela 42°26' i 45°150 s.g.š. i 15°45' i 19°41' istočne geografske dužine.

Bosna i Hercegovina pripada regiji Jugoistočne Evrope, u kojoj se nalazi Balkanski poluotok. Svojim položajem ubraja se u zemlje zapadnog dijela Balkanskog poluotoka.

Granice i veličina Bosne i Hercegovine

Presudan uticaj na formiranje granica imale su osnovne riječne i reljefne cjeline. Bosna i Hercegovina graniči sa Republikom Hrvatskom, Repubilikom Srbijom i Republikom Crnom Gorom. Na granicu prema Republici Hrvatskoj otpada 2/3 njene dužine. Granice su uglavnom prirodne, hidrografske i orografske.

Klimatski položaj

Preko njene teritorije zakonomjerno se smjenjuju uticaji dva geografska pojasa sjeverne hemisfere: južnih dijelova sjevernog umjerenog i sjevernih dijelova sjevernog suptropskog pojasa. Cijela se teritorija nalazi pod uticajem atlanskih zračnih strujanja. Tokom hladnijeg perioda godine prostor Bosne i Hercegovine često preplave hladne kontinentalne zračne mase, sa sjevera i istoka.

mm °C jan 200 -5feb 400 1mar 600 5apr 800 10maj 600 15jun 400 20jul 300 25aug 200 30sep 500 25okt 600 15nov 700 7dec 800 1

Reljefni sklop

Bosni i Hercegovini pripada najveći dio zapadne zone mlađih vjenačnih planina – Dinarida. Dinarski planinski pojas postepeno se spušta na sjever prema Savi, dok se dosta naglo spušta prema jugu, u prostor niske Hercegovine i Jadranskog primorja. Dinarska planinska oblast je teško prohodna. Značajnija prohodnost omogućena je duž riječnih dolina kojima su Dinaridi ispresjecani. Riječni sistemi u Bosni i Hercegovini pripadaju Crnomorskom i Jadranskom slivu. S obzirom na veću sjevernu raščlanjenost Dinarskih planina većina naših rijeka pripada Crnomorskom slivu.

1

1. Geografski položaj Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina pripada regiji Jugoistočne Evrope, u kojoj se nalazi Balkanski poluotok. Svojim položajem ubraja se u zemlje zapadnog dijela Balkanskog poluotoka. Prostire se od južnog ruba Panonske potoline na sjeveru do jadranske potoline na jugu, te zahvata središnji i najveći dio Dinarida sa Balkana. To su bosanskohercegovački Dinaridi.

Političkogeografski, granice Bosne i Hercegovine su na S, Z i J sa R Hrvatskom, SI i I sa R Srbijom i JI sa R Crnom Gorom. Obalnom fasadom u sektoru Neum – Klek – Malostonski zaliv u dužini od 24, 4 km, Bosna i Hercegovina izlazi na Jadransko more, što je svrstava u zemlje Sredozemlja.

Regionalno – geografski položaj Bosne i Hercegovine je vrlo povoljan, jer se nalazi između evropskih regija: Mediteranska i Panonska, odnosno južnoevropske i srednjeevropske, koje su različitih prirodnogeografskih i društvenogeografskih karakteristika. Ova komponenta geografskog položaja Bosne i Hercegovine vijekovima je bila valorizovana. U savremeno doba ima posebno značenje, jer čini najsnažniji faktor buduće integracije naše zemlje u evropske socijalne, političke i ekonomske tokove.

Matematičko – geografski položaj Bosne i Hercegovine

Krajnje tačke: S 45°16'30'' (Bosanska Dubica, Donja Gradina)

Strana svijeta

Geografske koordinate

Općina Mjesto Rastojanje

(km)S 45°16'30'' Bos. Dubica Donja

Gradina314

J 42°33'00'' Trebinje PodštirovnikI 19°37'41'' Bratunac Žlijebac 309Z 15°44'00'' Bihać Bugar

Tabela 1: Krajnje tačke Bosne i Hercegovine (Autor tabele Čelik A.)

Klimatske odlike BH geoprostora

Preko teritorije Bosne i Hercegovine zakonomjerno se smjenjuju uticaji dva geografska pojasa sjeverne hemisfere: južnih dijelova sjevernog umjerenog i sjevernih dijelova sjevernog suptropskog pojasa (1/7 ukupne teritorije). Cijela se teritorija nalazi pod uticajem atlantskih zračnih strujanja. Tokom hladnijeg perioda godine prostor Bosne i Hercegovine često preplave hladne kontinentalne zračne mase, sa sjevera i istoka.

Geološke i tektonske odlike Bosne i Hercegovine

Reljef Bosne i Hercegovine je nastao od istaloženih stijena sa dna Tetis mora.

2

Paleozoik – Taloženje počelo prije 430 miliona godina. Najstarije stijene u Bosni i Hercegovini, koje grade centralne škriljave planine: Vranica, Bitovnja, Zec, Komar i Ivan planina, dio sliva Drine, Une i Sane.

Mezozoik – Taloženje započeto prije 220 miliona godina, završeno prije 70 miliona godina. Većina centralnih Dinarskih planina. Uglavnom sedimentne stijeme. Tektonskim pokretima u alpskoj orogenoj fazi one su izdignute, a bočnim potiscima ubrane i naborane u obliku planinskih vijenaca. Mezozojska sedimentacija prekidana je često vulkanskom aktivnošću, zbog čega nastaju mnogobrojna orudnjenja, koja dans imaju ekonomsku vrijednost: željezna, magnanska, olovno – cinačna i baritna orudnjenja u Varešu, Olovu, Jablanici i Konjicu. Boksit u Jajcu, Bosanskoj Krupi, Grmeču.

Kenozoik – Taloženje započeto prije 70 miliona godina i još uvijek traje. Iz sjeverne Bosne oteklo Panonsko more. U manjim vodenim površinama u obliku jezera, zaostalim iza Tetis mora, istaloženi jezerski sedimenti koji sadrže značajne količline uglja, kao one u Brezi, Kaknju, Zenici, Biloj, Ugljeviku, Banovićima, Miljevini i dr. Taloženje kamene soli u Tuzli. Kenozojske naslage grade sjeverne i južne zone centralnih Dinarida. Dogodili se nažni tektonski pokreti, među kojima i alpska orogena faza. Završena geološka faza nastanka reljefa Bosne i Hercegovine.

Hidrografski položaj Bosne i Hercegovine

Teritorij Bosne i Hercegoine pripada Hidrografski cnromorskom i jadranskom slivu. Glavno razvođe između Crnog i Jadranskog mora prolazi preko Plješevice, Šatora, Cincara, Raduše, Bitovnje, Bjelašnice, Treskavice, Zelengore i Volujaka. Crnomorski sliv je površinom veći od Jadranskog i zahvata oko 70 % ukupnog prostora Bosne i Hercegovine. Na sliv Jadranskog mroa otpada 24% ukupne površine naše zemlje, dok sa 6% teritorija vode otiču u krško podzemlje.

a) Crnomorski sliv: neposredni sliv rijeke Save (5506 km2); sliv rijeke Une sa Koranom i Glinom u BiH (9130 km2); sliv rijeke Vrbas (6386 km2); sliv rijeke Bosne (10457 km2); sliv rijeke Drine u BiH (7240 km2).

b) Jadranski sliv:

sliv rijeke Neretve u BiH ( zajedno sa slivom Trebišnjice 10110 km2); sliv rijeke Trebišnjice;

3

sliv rijeke Cetine u BiH (2300 km2).

Biogeografske odlike Bosne i Hercegovine

1. Floristička obilježja

Smjena vegetacijskih pojaseva uvjetovana brojnim prirodnogeografskim faktorima, od kojih su najvažniji reljef, geološka građa i klima.

1.1. Florističke oblastia) Mediteranska – šume (zimzeleno drveće i šiblje, hrast

medunac, crni i bijeli bor, crni jasen, bijeli grab) i makija (kadulja, lovor i dr.)

b) Umjerenokontinentalna – šume hrasta medunca i bjelograbića, crnog graba, javora, lipe na primorskoj strani i šume hrasta kitnjaka i običnog graba na kontinentalnim stranama Dinarida

1.2. Florni elementi

a) sredozemni (jadransko primorje, niska Hercegovina, sve do podgorina Veleža, Prenja i Čabulje),

b) južnoevropski (termofilne vrste, listopadno drveće i grmlje – rasprostranjeni na krškim oblastima),

c) ilirski (nazastupljeniji florni elemenat u BiH, endemična Pančićeva omorika u istočnoj Bosni, u dolini Drine) i

d) alpski florni elementi (nastanjuju prostor Vranice i drugih centralnih paleozojskih planina).

2. Faunistička obilježja2.1. Faunističke oblasti:

1. Mediteranska (drozd, zmije, gušter, otrovne stonoge, šareni ris, kozorog, voluharica, divokoza i 380 vrsta riba )

2. Planinska (jeleni, medvjedi, vukovi, vjeverice, brojne ptice i insekti, te snježna koka, divokoza i mrmot na visokoplaninskim pašnjacima)

3. Peripanonska (vrste koje vode porijeklo iz Panonske nizije – vukovi, lisice, zečevi, divlje svinje, jeleni, srne i brojne vrste ptica)

2.2. Brojni endemi: volkuharica (planinski), čovječija ribica (pećinski endemit), gaovica (endemit ponornica), jegulja, žuta čaplja (močvara), alpski triton (endemit planinskih jezera).

4

Pedogeografske karakteristike Bosne i Hercegovine

Bosna i Hercegovina ima mozaičnu strukturu tla. Osnovni razlog tome je klimatski i biološki faktor, te geografski i geološka raznolikost reljefa. Po načinu nastanka tla se dijele u dva osnovna tipa: automorfna i hidromorfna.

Od automorfnih tala najrasprostranjenija su: litosoli i regosoli, smeđa tla, kiselo – smeđa tla, dolinsko – smeđa tla, crvenice i podzoli.

Od hidromorfnih tala najrasprostranjenija su: aluvijalna tla, pseudoglejma, močvarno – glejna, deluvijalno – aluvijalna, tresetna i antropogena tla.

Bosna i Hercegovina pripada regiji Jugoistočne Evrope, ubraja se u zemlje zapadnog dijela Balkanskog poluotoka.

Političkogeografski, granice Bosne i Hercegovine su na S, Z i J sa R Hrvatskom, SI i I sa R Srbijom i JI sa R Crnom Gorom.

službeni naziv: Republika Bosna i Hercegovina

ustavno uređenje: parlamentarna republika

površina: 51 129 km2 (kopno 51 107 km2, more 12, 2 km2)

broj stanovnika (2003.): 4 140 000

gustoća naseljenosti: 81 st./km2

glavni i najveći grad (2003.): Sarajevo (380 000 st.)

rodnost (2003.): 12‰

smrtnost (2003.): 8‰

očekivana životna dob (2003.): 74 godine

narodnosni sastav (2000.): Bošnjaci 48%, Srbi 37%, Hrvati 14%

vjerski sastav (2000.): muslimani 40%, pravoslavci 31%, rimokatolici 15%. 

službeni jezici: bosanski, srpski i hrvatski

pismenost (2003.): muškarci 98%, žene 91%

stupanj urbanizacije (udio gradskog stanovništva) (2003.): 44%

5

sastav aktivnog stanovništva prema privrednim sektorima (2003.): I. 15%, II. 32%, III. 53%

BDP po st. (2003.): 1530 $

Granice Bosne i Hercegovine – ukupna dužina 1 538 km, od toga kopnena granica 774 km, vodena 764 km, od čega morska 13 km u sektoru Neum – Klek – Malostonski zaliv.

Dužina granice sa: RHrvatskom 932 km, RSrbijom 357, RCrnom Gorom 249 km.

Današnje granice utvrđene drugim zasjedanjem AVNOJ-a u Jajcu 29. Novembra 1943. godine.

Nezavisna i cjelovita država od 01. Marta 1992. godine.

Priznata od strane OUN-a 22. Maja 1992. godine kao 177. članica.

Decembra 1995. godine Dejtonskim mirovnim sporazumom Bosna i Hercegovina je uređena kao decentralizovana državna zajednica, parlamentarne demokratije sa dva entiteta i jednim distriktom.

Bosnu i Hercegovinu čini: Federacija Bosne i Hercegovine, Republika Srpska i Distrikt Brčko. Sva tri naroda: Bošnjaci, Srbi i Hrvati su konstitutivni.

Bosna i Hercegovina ima umjeren prirodni priraštaj (oko 2‰) – srednje visoka stopa nataliteta (oko 10‰) i dosta niska stopa mortaliteta (oko 8‰)

Značajne unutrašnje migracije, uzrokovane ekonomskim i ratnim dejstvima.

Nekoliko talasa vanjskih migracija stanovništva BiH, od kojih je najveći talas prinudnih migracija 1992 – 1995. nastao usljed agresije na Bosnu i Hercegovinu, kada je BiH napustilo 1,7 mil. st., od čega se po potpisivanju Dejtonskog mirovnog sporazuma vratilo oko 900 000 stanovnika.

0-14 godina: 13.7% (muškarci 272,812/žene 256,152)

15-24 godina: 12.7% (muškarci 255,074/žene 238,428)

25-54 godina: 46.7% (muškarci 906,265/žene 899,870)

55-64 godina: 13.7% (muškarci 253,045/žene 276,769)

65 godina i više: 13.3% (muškarci 199,515/žene 313,713) (2014 procjena)

6

Osnovna klasifikacija naselja:

1. Seoska ili ruralna

2. Gradska ili urbana

3. Mješovita

Položaj naselja u Bosni i Hercegovini:

1. Naselja u brežuljkasto – ravničarskim predjelima BiH

2. Naselja u planinskim predjelima Bosne i Hercegovine

3. Naselja u krškim predjelima Bosne i Hercegovine

4. Naselja u mediteranskim predjelima BiH

U važnije BH gradove pripadaju: Sarajevo, Banja Luka, Mostar, Tuzla, Zenica, Bihać, Travnik, Konjic, Visoko, Jajce, Brčko, Doboj, Goražde, Bugojno, Bijeljina, Trebinje i dr.

U najvažnije prirodne resurse spadaju: poljoprivredne površine, rudno – mineralne sirovine, vodna bogatstva i šume (od kojih 52% čine niske šume i goleti, a 8,6% visoke šume).

Poljoprivreda: oranične površine u brdskim, nizijskim i planinsko – kotlinskim područjima pogodne za uzgoj srednjeevropskog voća, planinskih žitarica, industrijskog bilja i povrtnih kultura, naročito krompira; južni dijelovi s odlikama (izmjenjene) jadranske klime i za uzgoj vinove loze i meditreranskog voća, duhana, riže, pamuka..

Rudni i energetski potencijali: Značajne rudno – mineralne rezerve uglja, željeza, olova, cinka, boksita, magnana i soli. Razvijena metalurgija, lahka industrija i hemijska industrija u Tuzli, Jajcu, B. Luci, Goraždu i Sarajevu

Od uslužnih privrednih djelatnosti ističu se trgovina, saobraćaj i turizam, za koji poseban značaj imaju prirodni motivi Bosne i Hercegovine i povoljan saobraćajno – geografski položaj u odnosu na savremene turističke tokove.

7

A. FLORISTIČKA OBILJEŽJA

1. Florističke oblasti

1- Mediteranska –

2- Umjerenokontinentalna –

2. Florni elementi

1- Sredozemni

2- Južnoevropski

3- Ilirski

4- Alpski florni elementi

B. FAUNISTIČKA OBILJEŽJA

1. Faunističke oblasti:

1- Mediteranska

2- Planinska

3- Peripanonska

Brojni endemi: voluharica čovječija ribica, gaovica, jegulja, žuta čaplja alpski triton

BiH ima 4.025.000 stanovnika a etnički sastav je bio sljedeći - 48% Bošnjaci, 37.1% Srbi, 14.3% Hrvati i 0.6% ostali.

ETNIČKA PRIPADNOST BROJ STANOVNIKA %UČEŠĆE U UK. BR. STAN.Bošnjaci 43, 47

Srbi 31, 21Hrvati 17, 38

Ukupno 100, 00

8

9

10

11

12

13

14

15

16