1

MỞ ĐẦU

Dân chủ và chế độ dân chủ XHCN là nội dung quan trọng của lý luận Chủ nghĩa Xã hội khoa học, đặc biệt trong giai đoạn ngày nay. Đây là vấn đề chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch tập trung chống phá. Thực tiễn xây dựng CNXH ở các nước cho thấy dân chủ luôn là một vấn đề lớn, phức tạp, đặc biệt là trong thời kì quá độ lên CNXH.

Nghiên cứu và nắm vững những vấn đề lý luận cơ bản về xây dựng nền dân chủ XHCN có ý nghĩa to lớn cả về nhận thức lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Để xây dựng thành công CNXH phải xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ XHCN. Đó là vấn đề có ý nghĩa to lớn cả về nhận thức cũng như trong thực tiến lãnh đạo cách mạng của các ĐCS.

2

NỘI DUNGI. BẢN CHẤT, ĐẶC ĐIỂM CHẾ ĐỘ DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ

NGHĨA1. Khái niệm chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa- Khái niệm dân chủ: Dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân hay quyền

bình đẳng, quyền làm chủ xã hội thuộc về nhân dân.+ Thuật ngữ dân chủ có nguồn gốc từ tiếng cổ Hy Lạp là “Demos” (Đề

mô) là “dân”; “Kratos” (karatô) là “quyền lực” ghép hai từ đó thành Demos Kratos có nghĩa là “quyền lực nhân dân”

=> Sở dĩ các nhà nghiên cứu cổ Hy Lạp thời kì cổ đại nghiên cứu, xác định dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân bởi vì khi xã hội có chế độ tư hữu, có giai cấp ra đời, giai cấp chủ nô đã thống trị, bóc lột đại đa số nhân dân là giai cấp nô lệ. Đứng trước vấn đề đó, một số nhà triết học tiến bộ đã nghiên cứu va phát hiện ra rằng dân chủ phải là qyền lực thuộc về nhân dân để phản ánh khát vọng làm chủ xã hội của nhân dân.

Bởi vậy, sau này C.Mác và Ph.Ăngghen đã kế thừa thuật ngữ dân chủ này và xác định dân chủ là quyền lực thuộc về nhân dân, quyền bình đẳng, quyền làm chủ xã hội thuộc về nhân dân.

+ Theo nghĩa trên “nhân dân” là người có quyền lực cao nhất.Điều đó có nghĩa là nhân dân là chủ thể của quyền lực; dân là chủ, dân

làm chủ trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội gắn liền với những điều kiện, hoàn cảnh của lịch sử nhất định.

+ Xét ở góc độ giá trị nhân văn thì dân chủ là giá trị vĩnh hằng.Bởi vì cùng với quá trình tồn tại và phát triển của mình, con người luôn có

nhu cầu và quan niệm về dân chủ, đó là việc thực thi quyền lực của dân, nó tồn tại vĩnh viễn cùng với hoạt động xã hội của con người. Tuy nhiên, việc thực thi quyền lực của dân đến đâu, dân là ai lại do bản chất của chế độ xã hội quy định nhất là khi xã hội phân chia thành giai cấp. Đến CNCS dân chủ vẫn còn tồn tại.

Trong quá trình phát triển của lịch sử xã hội loài người, có thể nhận thấy chế độ xã hội nào đem lại quyền làm chủ xã hội cho nhân dân, thuộc về nhân dân thì đó là xã hội dân chủ và ngược lại.

- Khái niệm chế độ dân chủ: là một hình thái chính trị của nhà nước dựa trên cơ sở công nhận những nguyên tắc quyền lực nhân dân, quyền tự do và bình dẳng công dân (một kiểu, hình thức của nhà nước)

+ Nhân dân có quyền gì, mức độ đến đâu, được thực thi như thế nào, các quyền đó đều do chế độ chính trị quy định.

Biểu hiện:-> Dân chủ ở chế độ xã hội khác nhau, biểu hiện dân chủ cũng khác nhau

3

-> Hình thức, nội dung dân chủ đều do chế độ xã hội đó quy định-> Ở mỗi chế độ xã hội khác nhau thì có người đại diện dân chủ khác

nhau. Ví dụ:Ở chế độ dân chủ chủ nô người đại diện dân chủ là giai cấp chủ nô,Ở chế độ dân chủ TS đó là giai cấp TS,và lẽ tất nhiên, ở chế độ dân chủ XHCN đó là giai cấp công nhân, là nhân

dân lao động;+ Chế độ dân chủ là một phạm trù lịch sửBởi vì: Sự ra đời, phát triển của chế độ dân chủ gắn liền với sự ra đời,

phát triển của nhà nước nhất địnhDo đó: Trong xã hội khác nhau thì bản chất dân chủ, trình độ phát triển

của dân chủ cũng khác nhau. Nó là thước đo, là tiêu chí đánh giá trình độ văn minh của xã hội, trình độ giải phóng xã hội, giải phóng con người, phản ánh điều kiện, năng lực làm chủ của con người

Vì thế: Khi nhà nước tiêu vong thì chế độ dân chủ cũng tiêu vong + Chế độ dân chủ mang tính giai cấp, tính dân tộc sâu sắcBởi vì: Dân chủ là sản phẩm của lịch sử, là thành quả của quá trình đấu

tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc; không có dân chủ chung chung cho mọi chế độ xã hội. Chế độ dân chủ chịu sự quy định của giai cấp thống trị xã hội.

V.I.Lênin khẳng định: “dân chủ là một kiểu, một hình thức nhà nước. Nó ra đời, gắn liền với giai cấp và mất đi cùng nhà nước”.

Câu hỏi: Từ việc nghiên cứu về khái niệm dân chủ, chế độ dân chủ, vấn đề đặt ra rằng: chế độ phong kiến có phải là chế độ dân chủ không? Vì sao?

Kết luận: Định hướng nghiên cứu.- Khái niệm chế độ dân chủ XHCN: là một hình thái chính trị của nhà

nước XHCN, trong đó pháp luật quy định quyền lực quản lý xã hội thuộc về nhân dân, là một hình thức tự quy định của nhân dân để chi phối các hoạt động của cá nhân và xã hội.

Hiểu:+ Chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩa là một hình thái chính trị, hình thái

chính trị đó gắn với nhà nước XHCN, pháp luật nhà nước XHCN xác định các quyền của nhân dân

Bởi vì:-> Nhà nước XHCN là cơ quan tập trung quyền lực của nhân dân, đại biểu

cho quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động; nhà nước là của dân, do dân và vì dân, biểu hiện tập chung nhất cho quyền lực của nhân dân

4

-> Nhà nước quy định các quyền của người dân thông qua pháp luật XHCN trong đó chính thức thừa nhận quyền bình đảng giữa các công dân, thừa nhận mọi người có quyền ngang nhau trong việc xác định cơ cấu và quản lý Nhà nước XHCN.

+ Chế độ dân chủ XHCN là một hình thức tự quy định của nhân dân để chi phối các hoạt động của cá nhân và xã hội trên cơ sở bình đẳng về quyền lợi và nghĩa vụ

Biểu hiện:

-> Nhà nước XHCN là cơ quan dân cử, đại biểu cho nhân dân lao động. Nhà nước đưa ra các quy định để nhân dân thực hiện nhằm bảo đảm thống nhất trong toàn xã hội, duy trì quyền lợi của nhân dân lao động.

Chính vì lẽ đó mà Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: dân chủ là của quý báu nhất của nhân dân

-> Thông qua các hoạt động của cá nhân và xã hội, Nhà nước XHCN tiếp tục tổng kết, rút kinh nghiệm kịp thời, bổ sung, chỉnh sửa đưa ra các quyết định để nhân dân thực hiện ngày càng tốt hơn

Như vậy, ta có thể thấy rằng: chế độ dân chủ XHCN là một hình thái chính trị của nhà nước XHCN, một hình thức dân chủ tiến bộ nhất trong lịch sử xã hội có giai cấp. Trong chế độ dân chủ XHCN đó các quyền dân chủ, quyền làm chủ xã hội của nhân dân ngày càng được thực hiện và phát huy; các thiết chế, cơ chế dân chủ ngày càng được hoàn thiện; nhân dân ngày càng tham gia sâu rộng vào công việc quản lý xã hội, quản lý nhà nước. Như V.I.Lênin nói: Dân chủ XHCN là nền dân chủ hơn gấp triệu lần dân chủ tư sản

2. Bản chất, đặc điểm chế độ dân chủ xã hội chủ nghĩaa) Bản chất của chế độ dân chủ XHCN

Theo quan điểm của các nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mác-Lênin

Chế độ dân chủ XHCN là chế độ bảo đảm quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc dưới sự lãnh đạo của ĐCS, sự quản lý của Nhà nước XHCN.

HỌC VIÊN ĐÀM THOẠI MỘT SỐ VẤN ĐỀ SAU

• Vấn đề thứ nhất: Quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động là gì? Cơ chế để thực hiện nó?

• Vấn đề thứ 2: Quyền làm chủ trên danh nghĩa có khác quyền làm chủ trên thực tế không? Vì sao?

• Vấn đề thứ 3: Quyền làm chủ trên thực tế của nhân dân lao động được quy định bởi các yếu tố nào?

5

Kết luận:- Chế độ dân chủ XHCN bảo đảm quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao

động, quyền làm chủ đó được thực hiện bằng một cơ chế xác định có hiệu quả+ Cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân lao động làm chủ

trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Cơ chế đó là một thể thống nhất hữu cơ tác động biện chứng lẫn nhau, không tách rời nhau.

-> Trong cơ chế trên tại sao phải có sự lãnh đạo của Đảng?Bởi vì:• Dân chủ là của một giai cấp nhất định nên dân chủ XHCN phải trên cơ

sở lập trường của giai cấp công nhân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản• Sự lãnh đạo của Đảng cộng sản quyết định mục tiêu, nội dung, phương

hướng và bảo đảm nền dân chủ XHCN luôn đúng hướng, vì quyền lợi của nhân dân lao động

• Thực tế ở Việt Nam, ngay tư khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời năm 1930, để lãnh đạo cách mạng Việt Nam, trong cương lĩnh chính trị đầu tiên đã nhất quán chủ trương, đường lối trong giai đoạn cách mạng giải phóng dân tộc phải xây dựng và phát triển chế độ dân chủ nhân dân mà muc tiêu cốt lõi của nó là Độc lập dân tộc - người cày có ruộng và thực hiện quyền phổ thông đầu phiếu trong lĩnh vực chính trị. Khi chuyển sang giai đoạn cách mạng XHCN dựa trên cơ sở kế thừa nền dân chủ nhân dân đã có, phải tiến hành ngay việc xây dựng, phát triển nền dân chủ XHCN mà mục tiêu xuyên suốt là “Độc lập dân tộc gắn liền với CNXH. Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh”. Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XI đã khẳng định: “Chăm lo củng cố, xây dựng Đảng cả về chính trị và tổ chức. Xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, có năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu cao”

-> Trong cơ chế trên tại sao phải có sự quản lý của Nhà nước XHCN?Bởi lẽ:• Làm chủ xã hội của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực phải thông qua

nhà nước• Nhà nước XHCN là nhà nước của dân, đại biểu cho quyền lợi, ý chí của

nhân dân. Nhà nước XHCN xét về bản chất là nhà nước của dân, do dân và vì dân, biểu hiện tập trung cao nhất quyền lực của nhân dân

• Nhà nước XHCN là người bảo bảo vệ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân

• Thực tế, thông qua nhà nước, quyền làm chủ của nhân dân mới được thực hiện có hiệu quả cao nhất trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội

=> Đây cũng là sự hơn hẳn về chất so với các chế độ dân chủ trước đó-> Nhân dân lao động làm chủ?

6

Bởi vì:• Từ mục đích của cách mạng XHCN do ĐCS của giai cấp công nhân

lãnh đạo giải phóng giai cấp công nhân, nhân dân lao động trong đó có giá trị đích thực của nhân dân lao động

• Trong chế độ dân chủ XHCN, nhân dân lao động vừa là người chủ của xã hội mới vừa là mục tiêu của cách mạng cần đạt tới

• Nhân dân lao động thực hiện quyền làm chủ của mình trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội thông qua hệ thống chính trị XHCN

Câu hỏi: Từ việc nghiên cứu cơ chế trên, đồng chí nào hãy cho biết chế độ dân chủ tư sản có thực hiện quyền làm chủ thực tế không?

Kết luận: Về cơ bản là không thực hiện, nếu có thì chỉ trên văn bản giấy tờ mà quyền lực chủ yếu vẫn thuộc về giai cấp tư sản

+ Đảng và nhà nước coi việc chống quan liêu, tham nhũng trong bộ máy Đảng, Nhà nước và các tổ chức xã hội là một trong những biện pháp bảo đảm quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động.

Bởi vì:-> Quan liêu, tham nhũng đi ngược lại với lợi ích của nhân dân lao độngTheo Hồ Chí Minh: Chống tham ô, lãng phí, quan liêu là dân chủ-> Mặt khác, chống quan liêu, tham nhũng có hiệu quả sẽ tạo ra niềm tin

yêu của nhân dân với Đảng, nhà nước và chế độ XHCN.=> Chống quan liêu, tham nhũng là biện pháp quan trọng để bảo đảm

quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động.Đại hội đại biểu toàn quốc khóa XI của Đảng ta xác định: “Kiên trì, kiên

quyết giải quyết có hiệu quả, đấu tranh chống tham nhũng là nhiệm vụ quan trọng của Đảng và Nhà nước”.

Thực tế chứng minh.+ Đảng và Nhà nước coi việc thường xuyên đổi mới và hoàn thiện hệ

thống chính trị XHCN là một trong những biện pháp thực hành dân chủ mở rộng.

Câu hỏi: Hệ thống chính trị XHCN bao gồm những thành tố nào?Kết luận: Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị xã hội-> Trong CNXH, hệ thống chính trị là cơ quan thực hành dân chủ của

nhân dân lao động-> Thông qua hệ thống chính trị XHCN, quyền làm chủ của nhân dân lao

động mới được bảo đảm và thực hiện trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội

7

-> Do đó, thường xuyên đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị XHCN thực chất là làm cho hệ thống chính trị ngày càng có khả năng bảo đảm, phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động.

- Chế độ dân chủ XHCN bảo đảm quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động, nó khác với quyền làm chủ trên danh nghĩa, làm chủ trên văn bản, giấy tờ, tuyên ngôn, làm chủ bằng khẩu hiệu, bằng biểu tượng

-> Trong CNXH, quyền làm chủ của nhân dân không chỉ được Đảng, Nhà nước XHCN thừa nhận trong chủ trương, đường lối, nghị quyết của Đảng, hiến pháp, pháp luật của Nhà nước mà còn được triển khai có hiệu quả trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội

-> Nó khác với chế độ có giai cấp thống trị, bóc lột trước đó-> Thực tế cho thấy, trong chế độ dân chủ tư sản, giai cấp tư sản công

khai thừa nhận quyền dân chủ, quyền làm chủ thực tế cho nhân dân tuy nhiên quyền làm chủ ấy chỉ trên danh nghĩa, trên giấy tờ, trên tuyên ngôn nhân quyền của nước Pháp hay nước Mỹ là “mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng”, trên biểu tượng là tượng Nữ thần tự do của Mỹ nhưng đó chỉ là hình thức dân chủ giả hiệu, giả dối như Lênin đã gọi.

- Quyền làm chủ trên thực tế của nhân dân lao động trong chế độ XHCN do nền tảng kinh tế, chính trị - xã hội, tư tưởng văn hóa XHCN quy định.

+ Trong chế độ dân chủ XHCN, tư liệu sản xuất chủ yếu là của chung, mọi công dân đề có quyền bình đẳng trong việc sử dụng tư liệu sản xuất dưới các hình thức khác nhau

Bởi vì:-> Tư liệu sản xuất là của chung, là nền tảng để nhân dân lao động thực

hiện quyền bình đẳng trong việc sử dụng dưới các hình thức khác nhau-> Chính TLSX là của chung lại là cơ sở quy định hình thức, nội dung

thực hành dân chủ của nhân dân lao động.-> Thực tế ở Việt Nam.+ Trong chế độ dân chủ XHCN, quyền làm chủ của nhân dân lao động

được thực hiện theo lập trường của giai cấp công nhân, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước XHCN.

-> Dân chủ mang bản chất của một giai cấp nhất định nên chế độ dân chủ XHCN phải thể hiện lập trường giai cấp công nhân.

-> Đảng là người lãnh đạo xã hội, lãnh đạo cách mạng XHCN, sự lãnh đạo của Đảng quyết định mục tiêu, phương hướng, tính chất làm chủ của nhân dân lao động (đó là tính nhân dân, tính xã hội, tính giai cấp thống nhất nhau).

-> Đảng là của giai cấp công nhân, đem lại quyền lợi cho giai cấp, cho cả nhân dân lao động và dân tộc.

8

-> Nhà nước là cơ quan tập chung quyền lực của nhân dân lao động, là người thực hành và bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân lao động.

-> Trên thực tế, chỉ có trên cơ sở đó, quyền làm chủ của nhân dân mới thực sự được bảo đảm

-> Dân chủ phải gắn với chuyên chính.Như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “dân chủ như của quý trong nhà,

chuyên chính như cái khóa”. Dân chủ phải gắn với tập trung bởi dân chủ là của một giai cấp nên dân chủ phải gắn với tập trung, với hiến pháp, pháp luật XHCN. Xã hội phát triển cao tạo điều kiện để quản lý khoa học phát triển, quản lý tập trung, thống nhất sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp phát triển xã hội. Dân chủ đồng thời cũng phải gắn liền với kỉ cương, pháp luật, gắn với công bằng xã hội. Muốn được như vậy phải thông qua sự quản lý của nhà nước đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản.

-> Ở Việt Nam, tư sản phản động, cơ hội tập trung chống phá Đảng, Nhà nước, tìm cách xuyên tạc sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của nhà nước dưới các hình thức khác nhau. Trong đó chúng cho rằng: ở nước ta duy trì một Đảng là không dân chủ, phải đa đảng mới có dân chủ thực sự.

Đảng ta khẳng định: Đánh giá nền dân chủ không phải một Đảng hay nhiều Đảng mà phải xem nền dân chủ đó thực sự như thế nào. Đảng ta khẳng định: Đa nguyên chính trị, đa đảng đối lập là điều kiện để các tổ chức phản động trỗi dậy chóng phá cách mạng.

+ Chế độ dân chủ XHCN lấy hệ tư tưởng Mác-Lênin làm nền tảng tư tưởng, kế thừa, phát huy tinh hoa văn hóa truyền thống của dân tộc và nhân loại.

-> Chỉ có trên cơ sở đó dân chủ XHCN mới thể hiện thực sự cách mạng và khoa học.

-> Trên cơ sở đó từng bước loại dần những tàn dư, văn hóa dân chủ tư sản, xây dựng nền dân chủ XHCN phù hợp với chế độ mới.

Như vậy, nền dân chủ XHCN về bản chất là nền dân chủ mang bản chất của giai cấp công nhân, thông qua sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước. Đó là nền dân chủ với đa số nhân dân lao động, là nền dân chủ ưu việt nhất.

b) Đặc điểm của chế dộ dân chủ XHCN Bản chất của chế độ dân chủ XHCN còn được thể hiện qua các đặc điểm

của nó- Chủ thể của chế độ dân chủ XHCN là nhân dân lao độngBởi vì:-> Nhân dân lao động là lực lượng chủ yếu tiến hành cách mạng XHCN

được giải phóng khỏi áp bức bóc lột. Trong xã hội mới họ là người chủ của xã hội thực hiện quyền làm chủ của mình trên mọi lĩnh vực đời sống xã hội.

9

-> Mọi hoạt động của Đảng cộng sản của giai cấp công nhân, Nhà nước XHCN và các tổ chức chính trị xã hội đều nhằm về quyền lợi, lợi ích của nhân dân lao động. Đó cũng là điểm khác về chất của chế độ XHCN so với các chế độ dân chủ trước đó đặc biệt là chế độ dân chủ tư sản.

- Trong chế độ dân chủ XHCN, quyền lợi, nghĩa vụ, trách nhiệm, cống hiến và hưởng thụ gắn bó chặt chẽ với nhau.

-> Chế độ dân chủ XHCN là nền dân chủ đối với đa số nhân dân lao động, mang lại quyền lợi cho đa số nhân dân lao động.

-> Nền dân chủ XHCN là do nhân dân xây dựng lên dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, quản lý của Nhà nước XHCN nên người dân phải có trách nhiệm nghĩa vụ trong xây dựng nền dân chủ XHCN.

-> Nền dân chủ XHCN tồn tại, phát triển đều phụ thuộc vào quá trình xây dựng của nhân dân lao động. Trong chế dộ dân chủ tư sản, người dân cũng có trách nhiệm và nghĩa vụ rất lớn đối với nền dân chủ, đối với xã hội song thực tế quyền lợi của họ được hưởng từ xã hội lại rất ít.

Ví dụ: 1% số người giàu có ở Mỹ chiếm tới 37% tổng thu nhập quốc dân.- Chế độ dân chủ XHCN là sự phủ định biện chứng chế độ dân chủ tư sản.-> Chế độ dân chủ XHCN nó được hình thành, phát triển hoàn thiện bằng

toàn bộ những gì là tiến bộ và văn minh mà loài người đạt tới.-> Nó tiếp thu, kế thừa và phát triển cả những giá trị tích cực của truyền

thống, quá khứ và của cả dân tộc.-> Chế độ dân chủ tư sản là một bước tiến so với chế độ dân chủ trước đó,

bản chất của nó là phục vụ giai cấp tư sản song cũng có những hạt nhân hợp lý, có lợi cho sự nghiệp cải tạo XH cũ, xây dựng xã hội XHCN.

- Chế độ dân chủ XHCN là chế độ dân chủ của những hành động cải tạo xã hội có tính chất cách mạng của nhân dan lao động.

-> Trong chế độ XHCN, hoạt động dân chủ là một hoạt động cơ bản của xã hội.

-> Thông qua hoạt động dân chủ, người dâ loại bỏ những àn tích dân chủ của xã hội cũ lạc hậu, xây dựng những nhân tố dân chủ tích cực phù hợp với chế độ XHCN, góp phần cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới - xã hội CSCN.

-> Đảng ta có khẳng định: “Dân chủ XHCN là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ XHCN bảo đảm dân chủ được thực hiện trên thực tế cuộc sống ở mỗi cấp, trên tất cả các lĩnh vực”.1

Từ việc nghiên cứu bản chất, đặc điểm của chế độ dân chủ XHCN, đây chính là cơ sở để Đảng cộng sản của giai cấp công nhân nói chung, Việt Nam

1 Đảng cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011, tr.85.

10

nói riêng nghiên cứu, vận dụng để xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCN.

Thực tế đã chứng minh rằng: ở đâu ĐCS của giai cấp công nhân vận dụng đúng đắn, sáng tạo chế độ dân chủ XHCN phù hợp với điều kiện cụ thể của nước mình, có đường lối chiến lược, sách lược xây dựng dân chủ phù hợp thì ở đó cách mạng thực sự tạo ra những cơ sở và điều kiện thuận lợi để xây dựng chế độ dân chủ XHCN thực sự.

Định hướng phê phán:Các quan điểm sai trái nhất là quan điểm tư sản phản động, cơ hội xét lại

ngày nay ở nước ta, chúng tìm cách lợi dụng vấn đề dân chủ, nhân quyền để xuyên tạc bản chất chế độ dân chủ XHCN ở Việt Nam, xuyên tạc đường lối của Nhà nước XHCN, hòng đưa nước ta theo con đường tư bản chủ nghĩa.

Do đó, sau này trở thành người lãnh đạo, chỉ huy ở đơn vị cơ sở đặc biệt là ở chức vụ ban đầu là Trung đội trưởng các đồng chí cần phải thường xuyên giáo dục cán bộ đảng viên và quần chúng trong đơn vị nghiên cứu mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và luật pháp của Nhà nước, nhiệm vụ của quân đội ở đơn vị. Kịp thời và kiên quyết đấu tranh, phê phán các biểu hiện của căn bênh dân chủ hình thức, dân chủ cự đoan, hẹp hòi, không thường xuyên quan tâm đến đời sống của bộ đội, thiếu dân chủ đều ảnh hưởng trực tiếp đến sức mạnh chiến đấu của đơn vị cũng như quân đội ta.

II. NỘI DUNG, PHƯƠNG HƯỚNG XÂY DỰNG VÀ HOÀN THIỆN CHẾ ĐỘ DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

1. Nội dung của chế độ dân chủ XHCNChế độ dân chủ XHCN là chế độ dân chủ có nội dung toàn diện trên tất cả

các lĩnh vực của đời sống xã hội: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, tinh thần. - Dân chủ trong lĩnh vực kinh tế: Bảo đảm lợi ích người lao động, kết hợp

hài hòa lợi ích cá nhân người lao động với lợi ích tập thể và lợi ích toàn xã hội.-> Chế độ dân chủ XHCN dựa trên nền tảng kinh tế của XHCN.-> Đó là mục tiêu, là lợi ích của người lao động thể hiện sự hơn hẳn về

chất với nền dân chủ tư sản.-> Đây là điều kiện quyết định nhất để thực hiện dân chủ trên các lĩnh vực

khác. Nội dung căn bản của dân chủ trong lĩnh vực kinh tế là nhằm bảo đảm sự phát triển năng động và sáng tạo của con người vì chính cuộc sống của mỗi người và toàn bộ cọng đồng.

- Dân chủ trong lĩnh vực chính trị: bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực chính trị

-> Là một nội dung quan trọng của chế độ dân chủ XHCN thể hiện bản chất của chế độ dân chủ XHCN và sự quan tâm của xã hội đối với con người

11

-> Biểu hiện: quyền bầu cử, ứng cử, quyền tham gia xây dựng và thực hiện pháp luật

- Dân chủ trong lĩnh vực xã hội: bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực xã hội.

-> Vị trí: là một nội dung của chế độ dân chủ XHCN.-> Biểu hiện: quyền có việc làm, được hưởng phúc lợi xã hội, quyền học

tập và nâng cao tri thức của người dân, quyền bình đẳng trên thực tế của các dân tộc.

- Dân chủ trong lĩnh vực văn hóa tinh thần:-> Vị trí: Bảo đản quyền công dân trong sáng tạo và hưởng thụ giá trị văn

hóa tinh thần-> Quá trình nghiên cứu thấy rõ quyền tự do ngôn luận, phê và tự phê

bình, chất vấn của người dân. Quyền tự do nghiên cứu, sáng tạo của các nhà khoa học, quyền được hưởng các giá trị văn hóa tinh thần của người dân

Những nội dung dân chủ XHCN là thể thống nhất, gắn bó hữu cơ, tác động qua lại lẫn nhau.

2. Phương hướng xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCNXây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCN là một nội dung hoạt động

có tính chính trị trải rộng và gắn liền với quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới XHCN và thực hiện đồng bộ các giải pháp trên cơ sở thực hiện tốt phương hướng cơ bản sau:

- Một là, đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa.-> Đây là phương hướng cơ bản để xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính

trị XHCN.Bởi vì:-> Xuất phát từ vị trí, vai trò của thống chính trị.-> Đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị tác động trực tiếp đền sự phát

triển toàn diện của xã hội. Đây là khâu then chốt, là mắt xích quan trọng thực hiện nền dân chủ XHCN, là thiết chế bảo đảm quyền lực của nhân dân trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

-> Là công cụ để cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, định hướng con đường phát triển của đất nước.

-> Phân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các thành tố trong hệ thống chính trị XHCN.

Mỗi thành tố trong hệ thống chính trị có chức năng, nhiệm vụ khác nhauPhân định rõ chức năng, nhiệm vụ của các thành tố trong hệ thống chính trị là

tạo cho hệ thống chính trị hoạt động thống nhất, có hiệu quả, tránh chồng chéo.

12

-> Xác định đúng mối quan hệ giữa các thành tố trong hệ thống chính trị XHCN.

Mỗi thành tố trong hệ thống chính trị có vị trí, vai trò chức năng, nhiệm vụ khác nhau.

Xác định mối quan hệ để tạo ra hệ thống chính trị thống nhất.-> Đổi mới đồng bộ cả về tổ chức, nội dung, phương thức hoạt động của

các thành tố trong hệ thống chính trị XHCN.Tạo cho hệ thống chính trị vững mạnh toàn diện, có khả năng thực thi có

hiệu quả quyền làm chủ của nhân dân lao động.Đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị XHCN là làm cho hệ thống

chính trị có khả năng phát huy có hiệu quả quyền làm chủ của nhân dân lao động trên mọi lĩnh vực.

- Hai là, nâng cao trình độ văn hóa dân chủ của nhân dân.-> Đây là giải pháp cơ bản để xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính trị

XHCNBởi vì:-> Nhân dân lao động muốn thực hành dân chủ có hiệu quả phải có trình

độ văn hóa dân chủ tương ứng. V.I.Lênin nói: không thể xây dựng CNXH trong một đất nước có những

người mù chữ.Theo Hồ Chí Minh: Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.-> Trong chế độ XHCN, nhân dân lao động là chủ thể của dân chủ, nâng

cao trình độ văn hóa dân chủ của nhân dân chính là góp phần nâng cao hiệu quả thực hành dân chủ XHCN.

-> Từ thực trạng văn hóa dân chủ của nhân dân đặc biệt là những nước tiề tư bản lên CNXH.

Câu hỏi: Đồng chí hãy cho biết nâng cao trình độ văn hóa dân chủ cho người dân là nâng cao những nội dung gì?

Kết luận: Nâng cao trên cả 3 mặt: ý thực dân chủ, nhân cách dân chủ, năng lực thực hành dân chủ

+ Ý thức dân chủ: trình độ hiểu biết của người dân về dân chủ.+ Năng lực thực hành dân chủ: khả năng, năng lực của người dân với

việc sử dụng pháp luật thành thói quen, nếp sống hàng ngày.+ Nhân cách dân chủ: nhân cách của một xã hội công dân.Là cơ sở để xây dựng, hoàn thiện chế độ dan chủ XHCN

13

- Ba là, bảo đảm điều kiện thực tế để “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”.

-> Là phương hướng cơ bản để xây dựng, hoàn thiện chế độ XHCNBởi vì:-> Trong chế độ dân chủ XHCN, nhân dân lao động là chủ thể của dân

chủ, chủ yếu do nhân dân lao động xây dựng lên. Tạo điều kiện để dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra là điều kiện thúc đẩy nhanh tiến trình xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCN.

-> Ở đâu, nước nào thực hành tốt vấn đề này, hiệu quả thực hành dân chủ XHCN ở đó giành được thắng lợi và ngược lại

Thực tiễn chứng minh ở Liên Xô và các nước Đông Âu, Việt Nam...Do đó:-> Phải xây dựng một cơ chế phù hợp, có hiệu quả để “dân biết, dân bàn,

dân làm, dân kiểm tra” có như vậy thì người dân mới có điều kiện để hiểu, tham gia các hoạt động dân chủ XHCN.

-> Chống mọi biểu hiện vi phạm dân chủ, dân chủ hình thức, dân chủ cực đoan, dân chủ hẹp hòi... Bởi nó đi ngược lại chế độ dân chủ XHCN, không thể thực hiện quyền làm chủ thực tế của nhân dân lao động.

- Bốn là, xây dựng hệ thống pháp luật, pháp chế XHCN bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân.

-> Là phương hướng cơ bản để xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCN

Bởi vì:-> Pháp luật XHCN thể hiện ý chí của giai cấp công nhân, nhân dân lao

động, thừa nhận quyền lợi và nghĩa vụ dân chủ của công dân dưới chế độ dân chủ XHCN.

-> Hệ thống pháp luật, pháp chế XHCN được xây dựng cơ bản, hệ thống, thống nhất, là cơ sở pháp lý để người dân tin tưởng và thực thi dân chủ có hiệu quả.

-> Thực tiễn chứng minh.Do đó:+ Xây dựng hệ thống pháp luật đồng bộCâu hỏi: Đồng chí nào hãy cho biết thế nào là hệ thống pháp luật đồng bộ?Kết luận:Đó là pháp luật được thể hiện đầy đủ trên các nghành, các luật cơ bản, hệ thống.+ Đào tạo đội ngũ cán bộ nghành luật cư bản, hệ thống: đó là đào tạo cán

bộ toàn diện, đúng ngành, đáp ứng yêu cầu xã hội.

14

+ Nâng cao ý thức tự giác chấp hành pháp luật của nhân dân lao động, đây là yếu tố cơ bản, là cơ sở pháp lý quan trọng để nhân dân lao động xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ XHCN.

- Năm là, kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa quan liêu.Bởi vì:-> Chủ nghĩa quan liêu nó xa lạ với bản chất nền dân chủ XHCN, nó cách

biệt với nhân dân lao động, đứng trên nhân dân, chủ yếu bằng áp đặt mệnh lệnh, khôn có hiệu quả.

V.I.Lênin nói: đó là sự xa rời nhân dân-> Chủ nghĩa quan liêu là lực cản, là kẻ thù của dân chủ.+ Loại trừ mọi đặc quyền, đặc lợi mà các cơ quan, cán bộ thực hành dân

chủ giành cho mình.+ Đổi mới cơ chế, bộ máy, phong cách, tác phong công tác của cơ quan,

cán bộ thực hành dân chủ.- Sáu là, phát triển sản xuất, nâng cao đời sống cho nhân dân lao động.-> Bởi đó là mục tiêu của cách mạng, là yêu cầu của công cuộc cải tạo xã

hội cũ, xây dựng xã hội mới XHCN-> Thực hiện tốt, tạo niềm tin của nhân dân với chế độ mới, họ sẽ đem hết

khả năng, tài trí của mình để phát huy có hiệu quả quyền làm chủ trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.

V.I.Lênin khẳng định: CNXH chỉ có thể chiến thắng CNTB bằng năng xuất lao động.

+ Phát triển phải phù hợp với đặc điểm, điều kiện từng vùng, địa phương, nghành, tổ chức bởi khả năng và điều kiện ở mỗi địa phương là khác nhau

+ Thường xuyên nâng cao năng lực chuyên môn, năng lực quản lý kinh tế của đội ngũ cán bộ các cấp

+ Gắn phát triển sản xuất với nâng cao đời sống vật chất cho nhân dân lao động.

Tóm lại, mỗi phương hướng trên có vị trí vai trò khác nhau nhưng có mối quan hệ chặt chẽ, bổ sung cho nhau. Vì vậy, để xây dựng và hoàn thiện chế độ dân chủ XHCN phải quán triệt và thực hiện đồng bộ các nội dung, tránh coi nhẹ hoặc tuyệt đối hóa nội dung nào.

15

KẾT LUẬN

Chế độ dân chủ XHCN đã làm rõ khái niệm, chế độ dân chủ XHCN; bản chất, đặc điểm, nội dung và phương hướng xây dựng nền dân chủ XHCN.

Nghiên cứu, nắm vững những vấn đề cơ bản chế độ dân chủ XHCN , dân chủ và kỉ luật quân đội làm cơ sở để củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của giai cấp công nhân Việt Nam. Phấn đấu thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của người học viên trong quá trìh học tập, công tác tại trường và sau này trở thành cán bộ ra công tác ở đơn vị.

ĐỊNH HƯỚNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU BÀI GIẢNG TIẾP THEO

1. Tên bài: Liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức trong cách mạng xã hội chủ nghĩa

2. Tài liệu: Giáo trình chủ nghĩa xã hội khoa học (dùng cho đào tạo cán bộ chính trị cấp phân đội bậc đại học), Nxb QĐND, H. 2008, T.2 tr.7-27.

3. Nội dung cần tập trung:- Khái niệm liên minh công - nông - trí thức trong cách mạng XHCN.- Tính tất yếu khách quan của liên minh công - nông - trí thức trong cách

mạng XHCN.- Vị trí, vai trò của liên minh công-nông-trí thức trong cách mạng XHCN.- Nội dung của liên minh công-nông-trí thức.- Giải pháp cơ bản tăng cường liên minh công - nông - trí thức trong cách

mạng XHCN.

16

KẾT LUẬN

Chế độ dân chủ XHCN đã làm rõ khái niệm, chế độ dân chủ XHCN; bản chất, đặc điểm, nội dung và phương hướng xây dựng nền dân chủ XHCN.

Nghiên cứu, nắm vững những vấn đề cơ bản chế độ dân chủ XHCN , dân chủ và kỉ luật quân đội làm cơ sở để củng cố niềm tin vào sự lãnh đạo của giai cấp công nhân Việt Nam. Phấn đấu thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm của người học viên trong quá trìh học tập, công tác tại trường và sau này trở thành cán bộ ra công tác ở đơn vị.

ĐỊNH HƯỚNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU BÀI GIẢNG TIẾP THEO

1. Tên bài: Quản lý xã hội xã và quản lý các quá trình xã hội trong quân đội2. Tài liệu:- Tài liệu chính: + Lênin, Toàn tập, Tập 36 “Những nhiệm vụ trước mắt của chính quyền

Xô Viết”, Nxb Tiến Bộ, Mat-xcơ-va 1977, tr 201-344.+ Hồ Chí Minh, Toàn tập, Tập 5 "Sửa đổi lối làm việc", Nxb CTQG,

H.2002, tr 229-306.- Tài liệu tham khảo: Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu

toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG, H. 2011.3. Nội dung cần tập trung:- Khái niệm quản lý xã hội - XHCN.- Tính tất yếu khách quan của quản lý xã hội - XHCN.- Bản chất của quản lý xã hội - XHCN.- Chức năng của của quản lý xã hội - XHCN.- Đặc điểm, nội dung, phương hướng của quản lý các quá trình xã hội

trong quân đội.