Disertacion doktorate në temë:

Aplikimi strategjive të marketingut në Institucionet e Arsimit të Lart në Maqedoni

dhe ndikimi i tyre në tërheqjen e studenteve të rinj

Kandidat: Udhëheqës akademik:

Teuta Veseli-Kurtishi Prof. dr. Arjan Abazi

Tiranë, 2015

1

Universiteti i TiranësFakulteti i Ekonomisë

Departamenti Marketing-Turizëm

Deklarata e ndershmërisë

Unë Teuta Veseli-Kurtishi, studente në studimet e doktoratës në Fakultetin e Ekonomisë pranë Universitetit të Tiranës, nën përgjegjësi të plotë morale dhe ligjore deklaroj që ky punim doktorature është rezultat i punës sime hulumtuese dhe asnjë pjesë e tij nuk është marrë nga autorë tjerë, në përjashtim të pjesëve që janë të regjistruara me referencat përkatëse.

Teuta Veseli-Kurtishi

__________________

2

Udhëheqës akademik

Prof.dr. Arjan Abazi

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

Komisioni

Prof.dr. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

Prof.dr. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

Prof.dr. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

Prof.dr. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

Prof.dr. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX

Fakulteti I Ekonomisë, Universiteti i Tiranës

3

FALENDERIME DHE MIRËNJOHJE

Fillimishtë, dua të përcjellë falemnderimet e mia të sinqerta deri tek udhëheqësi i temës time të

doktoraturës, prof.dr Arijan Abazi, për mbështetjen e parezervë profesionale dhe pedagogjike që

më ka dhënë përgjatë gjithë periudhës së studimeve të doktoraturës. Së dyti falenderoj prof. Dr.

Sulo Haderin - Dekan, prof. Dr. Vjollca Panajoti - Udhëheqëse pran departamentit të Marketing-

Turizëm dhe prof.Dr Ilia Kristo të cilët poashtu kanë dhënë kontribut të rëndësishëm në idejimin

dhe saktësimin e mendimeve, analizave, dhe finalizimit të temës.

Poashtu falemnderoj të gjithë miqtë dhe të afërmit e mi, të cilët në forma të ndryshme kontribuan

në punimin tim.

Ju falenderohëm veçanërisht bashkëshortit dhe prindërve të mi, të cilët më mbështetën në çdo

hap gjatë kësaj periudhe në të cilën më duhej koncentrim dhe shumë kohë për punën hulumtuese.

Kandidati

Mr. Teuta Kurtishi-Veseli

4

Abstrakt

Kuptimi respektivisht analiza e faktorëve dhe rrethanave që krijojnë atmosferë të tregut janë

qëllimi kryesor i Institucioneve moderne të Arsimit të Lartë, me qëllim të harmonizimit të

ofertës me kërkesën aktuale dhe të përcaktimit të strategjisë së duhur të marketingut. Procesi i

formulimit të strategjive të Institucioneve të Arsimit të Lartë, pos vlerësimit të shërbimeve

ekzistuese, përfaqëson edhe identifikimin e mundësive të reja, analizën dhe pozicionimin sipas

konkurrencës përkatëse dhe ngjashëm. Nevoja për ndryshimin e strategjive të marketingut, në

realitet ristrukturimit të tregut të Institucioneve të Arsimit të Lartë është si një rezultat i sistemit

të ndryshimeve natyrore të biznesit.

Nga hulumtimi teorik i deritanishëm në këtë fushë kërkimore kam arritur të konstatoj se

përfitimet e mundshme të zbatimit të teorive të marketingut dhe koncepteve që kanë qenë

efektive në botën e biznesit janë gradualisht duke u njohur nga studiuesit në fushën e Arsimit të

Lartë. Megjithatë, literatura e Arsimit të Lartë të marketingut është e shkrifët, edhe e pazhvilluar,

dhe ka mungesë të modeleve teorike që të reflektojnë mbi kontekst të veçantë të tij dhe natyrën e

shërbimeve të tyre. Pra, fusha kërkimore e Arsimit të Lartë të marketingut është ende në një fazë

relativisht pioniere dhe ka nevojë për më shumë kërkime, për t'u kryer si në identifikimin e

problemeve poashtu edhe në perspektivë strategjike. Duke u bazuar në konstatimet e sipër

përmendura, faktet për të siguruar prova të strategjive të marketingut që janë zbatuar nga

institucionet e Arsimit të Lartë, mbeten të kufizuara, dhe ky është territor relativisht i

paeksploruar.

Hipotezat bazë për këtë hulumtim lidhen me implementimin e duhur të marketingut dhe

kombinimin optimal me instrumentet e marketingut në Institucionet e Arsimit të Lartë, për të

siguruar pozicionin konkurrues në tregun e edukimit, duke plotësuar nevojat e pritura të

klientëve, në koordinim me nevojat shoqërore.

Në bazë të shqyrtimeve teorike dhe hulumtimeve empirike mund te themi se faktorë të ndryshëm

të mjedisit mikro dhe makro ndikojnë në vendimin e përcaktimit të studentëve për institucionin

në të cilin do të studiojnë. Cilësia e shërbimeve dhe suksesi i një Arsimit të Lartë në tregun

global varet nga aplikimi i duhur i koncepteve të marketingut gjë që paraqet nevojën e definimit

kompleks të kësaj çështje të kushtëzuar të këtij problemi hulumtues.

Kjo temë e doktoraturës shqyrton literaturën në këtë fushë, dhe hulumtimin praktik të aplikimit

të strategjive të marketingut respektivisht teknikave të promocionit dhe ndikimin e tyre në

tërheqjen e studente të rijnë nga Universitetet në Republikën e Maqedonisë.

5

Fjalë kyç: Strategjitë e marketingut, Institucionet e Arsimit të Lartë, Marketing miksi, Cilësia e

shërbimeve, Strategjia e promocionit, Tërheqja e studentëve të rijnë.

Apstract

One of the main objectives of contemporary Higher Education institutions is to create an

imporoved understanding of the needed preconditions and factors influencing the labor market,

in order to find a proper supply accorind to the demand and therefore create appropriate

marketing strategies. The process of drafting strategies fot contemporary higher education

institutions, accept an analysis and evaluation of current services, includes identifying new

opportunities as well as proper replyes to activities undertaken by the competition. The need to

change marketing strategies, that is the real need to restructure the highher education institutions

results from changes in the environment and general sociatal changes.

The literature reviww proves that previously gained knowledge on marketing strategies at the

business community, has grown incresiangly important for higher education institutions as well.

But, the literature on marketing for higher education institutions is quite scarse and

underdeveloped with a lack of theoretical models that would give a clear representation of the

situation int his sector. Therefore, the research on marketing for higher education institutions is

still at an early stage, and much remains to be researched in order to identify problems and offer

a strategic perspective. Having the above in mind, it is obvious that there are limited resources

available in studying marketing strategies being applied by higher education institutions.

The research hypotheses have to do with the implementation of marketing principles and finding

an adequate combination with the marketing instruments in higher education as a precondition to

ensure the competitive adge on the education market by identifying and fullfillin costumer needs,

having in mind the needs of the larger community as well.

Based on the literature review and practical research it might be consluded that many factors

from the macro and micro environment influence the studying decision. The quality of services

and the sucess of higher education institutions on the global market are influences by the manin

concepts and marketing factors, and therefore further study in this field of research is needed and

a necessity.

The main rationale behind thhis PhD thesis is to provide an extensive literature review as well as

to conduct a practical analysis of the level of application of marketing strategies with special

6

emphasises on the importance of promotion activities in atracting new student in universities in

the Republic of Macedonia.

Key words: Marketing strategies, Higher education institutions, Marketing mix, service quality,

promotion strategy, atracting new students.

Përmbajtje

Parathënie...........................................................................................................................13

7

HYRJE

1.1. Arsyeshmëria e përcaktimit të fushës së studimit..............................................17

1.2. Qëllimi i doktoraturës........................................................................................18

1.3. Problematika e ngritur.......................................................................................19

1.4. Hipotezat e ngritura...........................................................................................20

1.5. Metodologjia e kërkimit.....................................................................................20

Shqyrtim i literaturës

2.1.Arsimi, njё prej faktorёve mё pёrcaktues nё vlerat e njё vendi................................24

2.1.1.Ndikimi i trendit demografik dhe social në arsimin e lartë........................27

2.1.2.Ndryshimet në tregun e punës dhe arsimit të lartë..................................29

2.1.3 Ndikimi i arsimit të lartë në rritjen e efikasitetit ekonomik dhe zhvillimit

rajonal.....................................................................................................31

2.1.4.Ndikimi i globalizimit mbi arsimin e lartë...............................................32

2.1.5. Ndikimi i ndryshimeve shkencore dhe teknologjike në arsimin e lartë.......36

2.2. Rëndësia dhe roli i arsimit të lartë në zhvillimin social dhe ekonomik të Maqedonisë38

2.2.1.Periodizimi i Arsimit në Maqedoni.......................................................40

2.2.2.Arsimi i lartë në Maqedoni nga viti 2001 e deri më sot.............................41

2.2.2.1.Aftësimi i kuadrit arsimor.........................................................................................44

2.3.Organizimi i arsimit të lartë në Maqedoni................................................................45

2.3.1.Struktura organizative........................................................................46

2.4.Tregu i arsimit të lartë në Maqedoni........................................................47

2.5.Sistemi i cilësisë së arsimit të lartë në Maqedoni.....................................................49

2.6. Koncepti i marketingtut të shërbimeve...................................................................51

2.6.1.Zhvillimi historik i shërbimeve dhe sektori i shërbimeve...........................52

2.6.2.Përkufizimi i konceptit shërbim dhe klasifikimi i tyre................................54

2.6.4.Marketingu miks për shërbimet...........................................................57

2.6.5.Faktorët të cilët ndikojnë në cilësinë e shërbimeve.................................62

2.7.Evoluimi i marketingut në institucionet e arsimit të lartë........................................65

8

2.7.1.Fazat e evoluimit të marketingut në institucionet e arsimit të lartë.........66

2.7.2.Organizimi i marketingut në institucionet e arsimit të lartë......................71

2.8.Specifikat e institucionet të arsimit të lartë nga pikëpamja e marketingut..............73

2.9.Formulimin i strategjive të marketingut në institucionet e arsimit të lartë...............75

2.9.1.Strategjia e segmentimit të tregut........................................................78

2.9.1.1.Përzgjedhja e grupeve të synuara të studentëve...................................................82

2.9.2.Strategjia e diferencimit......................................................................84

2.9.3.Strategjia e markës.............................................................................88

Metodologjia

3.1.Qëllimi hulumtimit..................................................................................................97

3.2.Qasja hulumtuese...................................................................................................98

3.3.Dizajni vazhdues shpjegues (Sequential Explanatory Design).................................101

3.4.Përzgjedhja e mostrës...........................................................................................102

3.5.Mbledhja e të dhënave..........................................................................................103

3.5.1.Pyetësori........................................................................................104

3.5.2.Intervista........................................................................................105

3.6.Vlefshmëria dhe Besueshmëria.............................................................................106

Analiza dhe komentimi i të dhënave

4.1.Përshkrimi i të dhënave.........................................................................................108

4.2. Përshkrim i rezultateve.........................................................................................116

4.3. Komentim i rezultateve........................................................................................136

...................................................................................................................................138

Përfundime dhe rekomandime

9

5. 1. Përfundime teorike..............................................................................................138

5.1.Përfundime teorike...............................................................................................139

5.2.Përfundimet praktike............................................................................................142

5.3.Rekomandimet......................................................................................................145

Bibliografia..................................................................................................................148

Shtojcat.......................................................................................................................157

Shtojca 1................................................................................................157

Aplikimi i strategjive të marketingut në Institucionet e Arsimit të Lartë në RM dhe

ndikimi i tyre në tërhjekjen e studenteve të rinj............................................157

Shtojca 2................................................................................................163

PYETJE PËR INTERVISTË.............................................................................163

INDEKSI I TABELAVE, FIGURAVE DHE GRAFIKËVE

10

Tabela 1. Përqindja bruto e regjistrimit në arsimin e lartë

Tabela 2. Përqindja neto e regjistrimit në arsimin e lartë

Tabela 3. Universitetet në Maqedoni

Tabela 4. Punësimi në sektorin e shërbimit për disa vende të zhvilluara

Tabela 5. Alternativat strategjike për hetim

Tabela 6. Struktura sipas grupmoshave

Tabela 7. Universitetet më të preferuara për nxënësit e shkollave të mesme

Tabela 8. Teknika për tërheqje të vëmendjes së studentëve të ardhshëm

Tabela 9. Ndikimi i teknika për tërheqje të vëmendjes së studentëve të ardhshëm në përcaktimin

e tyre për Institucionin

Figura 1. Formulimi i konceptit të shërbimit

Figura 2. Tri format e marketingut në shërbime

Figura 3. Marketingu miks i shërbimeve 7P

Figura 4. Dy dimensionet e cilësisë së shërbimit sipas Gronroo-së

Figura 5. Cilësia e perceptuar totale sipas Gronroos

Figura 6. Shkëmbimi në mes institucioneve arsimore dhe tregjeve

Figura 7. Trekëndëshi i marketing shërbimeve

Figura 8. Fazat e segmentimit të tregut, zgjedhja e tregut cak dhe pozicionimi i produktit

Figura 9. Procesi i menaxhimit të markave

Figura 10. Qasjet deduktive dhe induktive

Figura 11. Dizajni vazhdues shpjegues

Grafiku 1. Struktura gjinore e të anketuarve

Grafiku 2. Struktura arsimore e të anketuarve

Grafiku 3. Struktura etnike e të anketuarve

Grafiku 4. Preferencat studimore të nxënësve

Grafiku 5. Institucionet ku studiojnë studentët e anketuar

Grafiku 6. Vlerësimet e studentëve për ligjëruesit e tyre

Grafiku 7. Shkalla e kënaqësisë së studentëve me ligjëruesit e tyre

Grafiku 8. Vlerësimet e studentëve mbi shërbimet që ua ofrojnë Universitetet

Grafiku 9. Satisfaksioni i studentëve me shërbimet që ua ofrojnë Universitetet

Grafiku 10. Qasje e studentëve potencial ndaj teknikave për tërheqje të vëmendjes së studentëve

të ardhshëm (në %)

11

Grafiku 11. Ndikimi i teknikave për tërheqje të vëmendjes së studentëve të ardhshëm në

përcaktimin e tyre për institucionin (në %)

Grafiku 12. Rëndësia e mendimit të prindërve në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 13. Rëndësia e mendimit të shokëve në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 14. Rëndësia e mendimit të profesorëve në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 15. Rëndësia e çmimit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 16. Rëndësia e numrit të të diplomuarve që gjejnë punësim në sjelljen e vendimit për të

studiuar

Grafiku 17. Rëndësia e karakterit ndërkombëtare të universitetit në sjelljen e vendimit për të

studiuar

Grafiku 18. Rëndësia e prezencës së stafit ndërkombëtare të universitetit në sjelljen e vendimit

për të studiuar

Grafiku 19. Rëndësia e cilësisë së mësimdhënies në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 20. Rëndësia e dhënies së bursave në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 21. Rëndësia e teknologjisë informative në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 22. Rëndësia e qasjes ndaj faciliteteve rekreative në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 23. Rëndësia e lokacionit të universitetit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 24. Rëndësia e prestigjit të universitetit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 25. Rëndësia e prestigjit të stafit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Grafiku 26. Rëndësia e shërbimeve të ofruara administrative në sjelljen e vendimit për të

studiuar

12

Parathënie

Zhvillimet aktuale dinamike në ekonominë bashkëkohore të tregut, revolucioni shkencor -

teknologjik dhe epoka e informatikës kanë krijuar një ambient të ndërlikuar në vendet e

zhvilluara dhe ato në zhvillim dhe imponojnë një nevojë të vazhdueshme për përshtatjen e risive

në të gjitha fushat e jetës. Arsim si forca kryesore lëvizëse dhe baza e çdo shoqërie kërkon

vëmendje të veçantë kur flasim për përshtatjen konceptit në sistemin arsimor, si dhe shqyrtimin

permanent të efikasitetit dhe konkurrencën e saj.

Në dekadat e fundit, aktorët kryesore të biznesit dhe veprimtarive shoqërore janë organizatat

jofitimprurëse. Besohet se organizata jo-fitimprurëse kanë kaluar nëpër disa faza të zhvillimit që

janë në korrelacion me zhvillimet dhe ndryshimet në mjedisin shoqëror dhe ekonomik - nga

modeli voluntarist, pastaj sponsorizimet filantropike përmes modeleve të bazuara në të drejtat

dhe kompetencat deri tek modelet e tregut të cilët nuk mund të mbështetet në burimet

tradicionale të pushtetit, por duhet të përfshihen në ligjet e ekonomisë së lire të tregut. Ideja e

aplikimit të marketingut në organizatat jofitimprurëse për së pari herë është shfaqur kah vitet e

70‘të shekullit XX. Organizatat jofitimprurëse në gjenezë veprojnë njëjtë si ata fitimprurëse dhe

kanë qenë të shtytura nga atmosfera e tregut që objektivat, misionin, strategjitë ti përshtatin

konceptit të marketingut. Nevoja për përshtatjen e programeve nevojave shoqërore, rritjen e

produktivitetit të punës u bënë qëllime të rëndësishme të organizatave jofitimprurëse, të cilat

njëkohësisht përcjellin procesin e privatizimit. Përfitimet e marketingut dhe aktivitetet e saj para

së gjithash i kanë zbatuar kompanitë prodhuese (të mallrave të konsumit final, mallrave të

konsumit të përhershëm, pajisje industriale, etj.) dhe në fund kompanitë e shërbimeve dhe

organizatat. Është me rëndësishme të theksohet se në dekadat e fundit në vendet e zhvilluara

marketingu zbatohet edhe në zonat që konsiderohen se përdorimi i tij nuk është etike

(kontabilitet, shëndetësi, drejtësi, arsim, arkitekturë, sport, kulture, etj). Marketingu bëhet një

domosdoshmëri në organizatat shërbyese i nxitur kryesisht me shfaqjen e konkurrencës gjithnjë

më intensive. Problemet e tregut dhe dëshira për të përfituar ishin forca shtytëse për rritjen e

interesit në fushën e marketingut në institucionet arsimore, muzetë, policia, organizatat kulturore

dhe të tjerët.

Dallimi në mes organizatave fitimprurëse dhe jo-fitimprurëse është se ato jo-fitimprurëse janë të

13

drejtuara në një shumëllojshmëri të audiencës që pak mund të ndikojnë në fatin e organizatave të

tilla në raport me ato fitimprurëse. Vëmendja në organizatat jo-fitimprurëse është e fokusuar tek

klientët dhe qëllimi përfundimtar është kënaqësia e tyre.

Është kompleks proces i përcaktimit të tregut të synuar dhe parashikimi i faktorëve që ndikojnë

sjelljen e konsumatorëve dhe të gjitha këto e bëjnë të vështirë segmentimin e tregut dhe

përcaktimin e një kombinim të përshtatshëm të marketingut miks. Dominimi i objektivave jo-

ekonomike e bën të vështirë vendosjen e standardeve objektive për matjen e suksesit të biznesit.

Nuk ka dyshim se organizatat jo-fitimprurëse janë nën një presion të vazhdueshëm nga publiku

në përcaktimin e objektivave dhe zgjedhjes së strategjive të marketingut. Tek organizatat

jofitimprurëse ekzistojnë dy kahje veprimi të aktiviteteve të marketingut – njëri ka të bëjë me

shfrytëzuesit e shërbimeve, derisa tjetri ka të bëjë me tërheqjen e donatorëve ose organizimin e

aktiviteteve të ndryshme zhvillimore me qëllim të sigurimit të mjeteve të duhura për realizimin e

roleve sociale.

Mjedisi në të cilën ndodh zhvillimi social dhe ekonomik ofron përparësi të caktuara, por edhe

kufizime. Përparësitë në të njëjtën kohë paraqesin edhe sfidat; globalizimi, konkurrenca dhe

teknologjia informatike. Pengesat janë reflektuar në strukturën demografike të popullsisë,

përzgjedhja joadekuate e personelit, ngurtësia e institucioneve dhe legjislacionit.

Zhvillimi dhe prosperiteti i gjithë shoqërisë dhe ekonomisë së një vendi duhet të bazohet në

njohuritë. Strategjia e zhvillimit shkencor dhe teknologjik të Republikës së Maqedonisë për

periudhën nga viti 2010-2015 thekson nevojën e krijimit të një sistemi kombëtar të inovacionit.

Sistemit kombëtar i inovacioneve është një rrjet kompleks i kompanive, universitetetve,

instituteve për kërkimin dhe zhvillimin, sipërmarrëseve privat, institucioneve financiare,

edukative dhe informative, infrastrukturës, agjencive qeveritare dhe burimeve publike; për

prodhimin, shpërndarjen dhe zbatimin e njohurive teknologjike në një vend të caktuar. Procesi i

difuzionit të inovacioneve dhe teknologjisë është duke përjetuar ndryshime themelore dhe

ndikon në integrimin më të madh të shkencës dhe teknologjisë.

Populli i arsimuar është faktor kyç në zhvillimin ekonomik të një vendi, kurse burimet njerëzore

janë burimet më të rëndësishme të një shoqërie. Marketingu si disiplinë shkencore moderne është

i rëndësishëm në të gjitha sferat e ekonomisë dhe shoqërisë, është bërë domosdoshmëri në të

gjitha nivelet e arsimit, veçanërisht në fushën e arsimit të lartë. Qëllimi i këtij punimi është që të

tregojë se në këtë lami është e domosdoshme një qasje e veçantë në krijimin dhe përcaktimin e

strategjive të marketingut në lidhje me specifikat e procesit të vendim-marrjes dhe karakteristikat

14

e vetë shërbimit.

Poashtu, qëllimi i punimit është i pasqyruar në formimin e konceptit të marketingut miks të

shërbimeve, por në një mënyrë që siguron sinergji në mes të marketingut, menaxhimit të

burimeve njerëzore dhe menaxhimit të proceseve, me anë të së cilës arrihen qëllimet e dëshiruara

të menaxhimit në institucionet arsimore dhe plotësimit të nevojave të përdoruesve të shërbimeve.

Qëllimi i hulumtimit është përcaktimi i nivelit të aplikimit i strategjive të marketingut në

Institucionet e arsimit e lartë. Cilësia e shërbimit dhe suksesi i institucioneve në ambientin global

të tregut varet nga zbatimi adekuat i konceptit të marketingut. Shfaqja e atmosferës së tregut

inicion tek institucionet private, por edhe tek ato publike që të përdorin mekanizmat e

marketingut, dhe në atë mënyrë të arrin të njëjtin qëllim - për të siguruar arsim cilësor në

pajtueshmëri me nevojat e shoqërisë. Në këtë mënyrë është theksuar një ndërlidhje e ngushtë

marketingut me arsimin, pasi që vetëm me ndihmën e përcjelljes së vazhdueshme të zhvillimeve

moderne mund të sigurojë në kohë cilësi të shërbimeve në njërën anë dhe zhvillimin konstant të

së njëjtës në anën tjetër.

Konceptualisht,hulumtimi përfshin përcaktimin specifikave të arsimit si veprimtari komplekse

me aplikim adekuat të strategjive të marketingut. Për zgjedhjen racionale të qëllimeve të cilët

shërbejnë si kritere për përcaktimin strategjive të marketingut merren parasysh anët e forta dhe të

dobëta të sistemit arsimor nëpër vende të ndyshme të Maqedonisë. Aftësia dhe dinamika e

përshtatshmërisë me ndryshimet aktuale janë aktivitete kritike dhe të domosdoshme për sukses

në sistemin e arsimit të shoqërive bashkëkohore. Zbulimet e reja tekniko teknologjike dhe tregu

bashkëkohor, nxisin që procesi i edukimit të zgjerohet në studime interdiciplinare dhe

multidiciplinare, punime hulumtuese, punë me qendrat inovuse, parqet inovuse teknologjike, etj.

Nga qëllimi i punimit kemi përcaktuar kornizat e përfshirjes së hipotezave kryesore dhe

ndihmëse.

15

Kapitulli HYRJE

1.1. Arsyeshmëria e përcaktimit të fushës së studimit1.2. Qëllimi i doktoraturës1.3 Problematika e ngritur1.4. Hipotezat e ngritura1.5. Metodologjia e kërkimit1.6. Struktura e punimit

16

1.1. Arsyeshmëria e përcaktimit të fushës së studimit

Maqedonia në dhjetë vjetorin e fundit karakterizohet me një liberalizim të skajshëm të arsimit të

lartë, të ndjekur nga njëra anë me hapjen permanente të institucioneve të reja ta arsimit të lartë, si

dhe me decentralizim të institucioneve publike të arsimit të lartë nga ana tjetër.

Në këtë drejtim, mundet të bëhet fjalë për dy faza kyçe të evoluimit të arsimit në vend: periudha

para vitit 2001 dhe periudha pas vitit 2001 e deri më sot1. Faza e parë karakterizohej me një

centralizim të skajshme të arsimit të lartë në vend përmes funksionimit të vetëm dy

universiteteve të karakterit publik dhe atë Universitetit “Shën Kirili e Metodi” në Shkup dhe

Universitetit “Shën Klimenti i Ohrit” në Manastir. Ndonëse arsye për këtë mundet të gjenden

edhe në aspektin praktik, me çdo kusht komponenta etnike dhe tendenca për kufizim të

mundësive për arsimim të lartë për këtë pjesë të popullit shqiptar duhet patur parasysh në

dhënien e arsyetimeve për centralizim e arsimit të lartë në periudhën në fjalë.

Në fazën e dytë të zhvillimit të këtij tregu, vërehet një liberalizim ndoshta i tepruar i arsimit

sipërorë në vend. Nga njëra anë duhet shqyrtuar hapja e më tepër universiteteve private në vend

krahas atij të UEJL si universitet me karakter privatë-publik dhe ndoshta arsye kryesore për

ndryshimin e Ligjit për Arsim të Lartë në vitin 2009, kurse nga ana tjetër duhet patur parasysh

edhe zyrtarizimi i Universitetit Shtetërorë të Tetovës në gjuhë shqipe si dhe disperzimin e një

varg universiteteve tjera nën kapelën e shtetit.

Megjithatë, me rënjen permanente të të rinjve që regjistrojnë studime, veçanërisht në gjuhë

shqipe, bëhet mase e qartë nevoja e universiteteve; për të krijuar dhe implementuar strategji

përkatëse të marketingut me qëllim të tërheqjes së kandidatëve të rinj. Ndonëse gjendja dallon në

mes universiteteve private nga njëra anë dhe universiteteve publike nga ana tjetër, mbetet fakti

që në të dy kategoritë strategjitë e marketingut janë mase të nevojshme dhe të rëndësishme.

Përderisa universitetet private luftojnë për të tërhequr në përgjithësi sa më shumë maturant si

burim i vetëm i të ardhurave të tyre, universitetet publike në kontinuitet ballafaqohen me

problemin e tërheqjes së kandidatëve për të studiuar profesionet më deficitare në vend.

Arsyeja e përzgjedhjes së problematikës përkatëse për këtë disertacion të doktoraturës qëndron

në studimin e strategjive formale dhe joformale për tërheqje të studentëve të rinj, në tërë

ndërlikueshmërinë e tyre, duke u nisur nga fakti që universitetet e vetëfinancuara shumë varet

nga numri i studentëve të rinj si burim i të ardhurave. 1 https://phzh.ch/globalassets/ipe.phzh.ch/projekte/laenderubergreifende-projekte/nezi-netzwerk-albanischer-sprachraum/4_nezi-konferenz-2/strategija_mak-alb.pdf

17

Ndonëse universitetet në Republikën e Maqedonisë në praktikën e funksionimit të tyre zbatojnë

strategji të marketingut por, për shkak të mungesës së studimeve të kësaj natyre në Maqedoni

dhe më gjerë, është shumë vështirë të përcaktohet ndikimi i të njëjtave veçanërisht në kontekst të

përparësive dhe mangësive të tyre.

Nisur nga kjo që tham, synim primar i disertacionit të doktoraturës do të jetë të ofrohet një

analizë e tërësishme dhe e mirëfilltë e strategjive të marketingut te institucionet e arsimit të lartë

në Republikën e Maqedonisë në drejtim të përcaktimit të pikëve të tyre të forta dhe të dobëta

përmes një analize komparative bazuar në metodologjinë bazë të studimit shkencor.

1.2. Qëllimi i doktoraturës

Qëllimi i këtij studimi është që të bëhet një analizë e tërësishme dhe e mirëfilltë e strategjive të

marketingut te institucionet e arsimit të lartë në Republikën e Maqedonisë, për të nxjer në pah

nivelin e aplikimit të tyre dhe ndikimin që ato kan në tërheqjen e studentëve potencial. Të

definuarit e kualitetit në sistemet e edukimit, të orientuara nga tregu duke patur parasysh rolin

dhe funksionin primar të institucioneve arsimore, pra ofrimin e shërbimeve specifike në interes të

shoqërisë mbetet një nga pikënisjet bazë për punimit të disertacionit.

Për të përmbushur qëllimet e studimit kemi përcaktuar disa objektiva si më posht:

Të shqyrtohet aspekti teorik në lidhje me ndikimin marketingun në institucionet arsimit të

lartë si në nivel ndërkombëtar poashtu edhe në nivel kombëtar

Të përcaktohet metodologjia e cila në mënyrë më të besueshme do na nxjer rezultatet e

hulumtimit

Të identifikohen teknikat promovuese të cilat ndikojnë në tërhqjen e studentëve të rinj

Të determinohet shkalla e implementimit të strategjive të marketingut nga ana e

universiteteve në Republikën e Maqedonisë.

Të përcaktohen qëndrimet e strukturave udhëheqëse të universiteteve rreth rolit dhe

rëndësisë së strategjive të tyre të marketingut.

Të studiohen qëndrimet e studentëve aktual lidhur me ndikimin e strategjive të

marketingut të universiteteve të tyre.

Të analizohen në mënyrë komparative strategjitë e marketingut të universiteteve publike

dhe private në Republikën e Maqedonisë.

18

1.3. Problematika e ngritur

Të kuptuarit e faktorëve dhe rrethanave që krijojnë kushtet e caktuara në treg, paraqet qëllimin

primar të çdo institucioni të lartë edukativ që mundëson harmonizimin e ofertës me kërkesën dhe

poashtu definimin e duhur të strategjive të marketingut. Procesi i formulimit të strategjisë te

Institucionet e arësimit të lartë, pos shqyrtimit të shërbimeve egzistuese, përfshin identifikimin e

mundësive të reja, analizimin e konkurenteve relevant dhe pozicionimin kundër tyre dhe të

ngjajshme. Nevoja për ndryshime në strategjinë e marketingut siç është ristrukturimi i tregut tek

Institucionet e arësimit të lartë, paraqitet si pasoj e ndrzshimeve natyrore si rezultat i nevojave të

tregut dhe konkurrencës dinamike.

Hipotezat bazë për këtë hulumtim lidhen me implementimin adekuat të marketingut dhe

kombinimin optimal me instrumentet e marketingut në një Institucion të arësimit të lartë, për të

siguruar pozicionin konkurrues në tregun e edukimit, duke plotësuar nevojat e pritura të

klientëve, në koordinim me nevojat shoqërore.

Në bazë të shqyrtimeve teorike dhe hulumtimeve empirike mund te themi se faktorë të ndryshëm

të makro dhe mikro mjedisit ndikojnë në vendimin e përcaktimit të studentëve për institucionin

në të cilin do të studiojnë. Cilësia e shërbimeve dhe suksesi i një Institucioni arsimorë në tregun

ndërkombëtar varet nga aplikimi i duhur i koncepteve të marketingut gjë që paraqet nevojën e

definimit kompleks të kësaj çështje të kushtëzuar te këtij problemi hulumtues.

Rezultatet gjithashtu vërtetojnë që përdorimi i kombinimeve të ndryshme të instrumenteve të

marketing miksit mund të udhëheq drejt arritjes së përparësive konkurruese në tregun e arsimit.

Roli kryesor i strategjisë së marketingut është kombinimi i kompetencave dhe strategjive tjera në

një institucion arsimimi, koordinimi i sfidave dhe kufizimeve të krijuara nga mjedisi për arritjen

e misionit dhe vizionit të ardhurat më të ulëta.

1.4. Hipotezat e ngritura

Disertacioni i doktoraturës do të synojë studimin respektivisht testimin e hipotezave të cilat janë

të formuluara duke u bazuar në qëllimet e hulumtimit shkencorë. Në vazhdim:

19

1. Ndonëse të vetëdijshme për rëndësinë e strategjive të marketingut, Universitetet në

Republikën e Maqedonisë nuk impelemtojnë strategji të mirëfillta të marketingut në

shkallë të duhur.

2. Përparësitë krahasuese të Universiteteve private me ato publike qëndrojnë në faktin e

aktiviteteve joverbale (aftësitë dhe shkathtësitë e kuadrit në cilësinë e mësimdhënies dhe

nxënies, puna ekipore, kushteve të punës, ngritja e kuadrit, etj.) që nuk mund ta bëjnë

konkurrentët për një periudhë të shkurtë kohore.

3. Universitetet private krahasuar me ato publike më shumë rëndësi u kushtojnë strategjive

të marketingut.

4. Faktorët që determinojnë vendim për studim dallojnë në varshmëri nga natyra e

universitetit dhe profesionit.

5. Gërshetimi i elementeve të marketing miksit ndikon në ngritjen e cilësisë së shërbimeve

dhe rritjen e efektivitetit në Universitetit.

1.5. Metodologjia e kërkimit

Për çdo hulumtim shkencor, pjesa metodologjike është jashtëzakonisht e rëndësishme dhe për

këtë arsye kjo duhet të jetë e shkruar qartë. Pa mos e kuptuar në çfarë mënyre është përpiluar

punimi dhe çka shqyrtohet në të, nuk është e mundur të interpretohen dhe analizohen të dhënat.

Për këtë studim është përdorur analiza kualitative (intervistat) si dhe kuantitative (pyetësorët).

Varësisht nga natyra e qëllimit ose problemit të punimit, hulumtimi mund të klasifikohet në tre

kategori: hulumtues/kërkimor (problem konfuz), përshkrues (problem i strukturuar) ose ilustrues

(problem qartë i definuar) (Saunders 2007)2. Sipas Creswell (2009)3 qasja hulumtuese mund të

jetë kualitative, kuantitative dhe e përzier. Metoda kualitative shërben si mjet për ta sqaruar

kuptimin e individit apo grupit ndaj ndonjë problemit social. Sipas Yin (2011)4 hulumtimi

kualitativ mundëson të përfitohet një kuptim i sjelljes njerëzore ndaj çështjeve të ndryshme.

Metoda kualitative hulumton pse dhe si merren vendimet.5 Metodat kuantitative fillimisht u

zhvilluan me shkencat natyrore me qëllim të studimit të fenomeneve natyrore.2 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited, pp. 132-1343 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition.

London,United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 3. 4 YIN, R. K. (2011), Qualitative Research from Start to Finish. New York, NY: The Guilford Press, p. 5.5 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 4.

20

Qasja për këtë studim të gjerë të shkaktuar nga kërkimet përkatëse janë të dhënat primare dhe të

dhënat sekondare. Baza e të dhënave për institucionet e arsimit të lartë dhe shkollave të mesme

që është siguruar nga Enti Statistikor përbëjnë të dhënat sekondare. Gjatë punës sime kam qenë e

përqendruar në analizat teorike përshkruese, krahasuese, për të kompletuar në mënyrë sa më

cilësore pjesën e shqyrtimit të literaturës, ndërsa në vazhdim po jap në mënyrë më të plotë hapat

që do të ndjek në përmbushjen e disertacionit në mënyrë për të sqaruar më mirë lexuesin. Me

qellim të shqyrtimit të situatës rreth aplikimit të strategjisë së marketingut në institucionet e

arsimit të lart është shfrytëzuar qasja e përdorimit të pytёsorit dhe intervistës, nga kemi siguruar

të dhënat primare.

Në kuadër të realizimit të hulumtimit janë përfshi 8 Universitete dhe 18 shkolla të mesme nga

qytete të ndryshme të Maqedonisë. Popullata e synuar kan qenë maturantet dhe studentët e vitit

të parë, ndërsa për fazën e organizimit  dhe përpunimit të të dhënave kam përdorur kryesisht

metoda statistikore.

Nëntitujt e mëposhtëm karakterizohen nga emërtimet si: qasja shkencore, metoda studimore, ,

mënyra e hulumtimit, qasja e të dhënave primare dhe sekondare, mënyra e mbledhjes së të

dhënave, besueshmëria, etj.

1.6. Struktura e punimit

Punimin e kam koncipuar në pesë kapituj : në kapitullin e parë kemi parashtruar çështjet hyrëse

si, arsyeshmërin e përcaktimit të fushës së studimit, qëllimin i doktoraturës, problematika e

ngritur, janë parashtruar hipotezat e hulumtimit si dhe metodologjia përdorur e kërkimit.

Pas kapitullit hyrës në kapitullin e dytë është përkushtuar rishikimit të literaturës teorike, në

lidhje me çështjen e arsimit të lartë dhe rolin e saj në zhvillimin e një vendi. Kam prezantuar

përvojat ndërkombëtare në arsimin e lartë, saktësisht trgun e arsimit si dhe prioritetet e

rendësishme të strateëgjive nscionsale dhe globale, politikën sociale, zhvillimin ekonomik dhe

teknologjikë. Zhvillimin e shpejt tkniko-teknologjik dhe ndryshimet permanente socio-

ekonomike kërkojn që popullatra e arsimit të lart të jetë në gjendje që në mënyrë efikase të

participoj në mjedisin e saj shoqëror dhe ekonomik. Harmonizimi actual i shkollimit të lartë të

Maqedonisë me Unionin Evropian kërkon analizim të gjendjes aktuale të arsimit dhe aplikimin

adekuat të deklaratës së Bolonjës. Analizohen standardet të cilat sigurojnë mbështetje

institucioneve të arsimit të lartë ne zhvillimin e sistemit vetanak të sigurimit të cilësisë duke

pasur parasyshë interesat shoqërore.. Pjesa e dytë e shqyrtimit të literaturës ka të bëjë me r

21

procesin e strategjive të marketingut në arsimin e lartë, zbatimin e marketing strategjive në

arsimin e lartë: strategjitë e segmentimit, strategjitë e diferencimeve, pozicionimit, si dhe të

markës.. Njëkohësisht bëjmë prazantimin e arsimit të lartë nëpërmes të gjitha instrumrnteve të

marketing miksit, të cilat sqarohen si faktorë konkurues dhe gjetjen e kombinimeve optomale të

gërshetimit të elementeve marketing miksit dhë atë duke patur parasyshë karakterin e

institucioneve arsimore të larta si veprimtari shërbyese dhe jofitimëprurëse. Pasiqë tregu i arsimit

është nën trysni të risive të mjedisit, menaxhmenti i këtyre institucioneve në mënyrë të

vazhdueshme gjendet para problemeve te hapaura se si duhet harmonizuar ofertën e vet dhe

strategjitë marketingut me ndryshimet e mjedisit të trgut. Pra, gjendja e ndryshueshme e

kërkesës si dhe e ambientit të marketingut përcaktojn edhe role të ndryshme të marketingut.

Në kapitullin e tretë prezentaojmë metodologjinë e aplikuar për realiyimin e hulumimit. Kemi

bërë prezantimin dhe argumentimin e lëndës së kërkimit, metodve hulumtuese të përdoruar si

dhe instrumenteve për mbledhjen e të dhënave. Është përaqitur popullimi i synuar si dhe

përzgjedhja e mostrës, mbeshtetur nga referencat e autorëve të ndryshëm.

Kapitulli i katërt përmban rezultatet e studimit, të dhënat që janë arritur të grumbullohen

(statistika, të dhëna nga pyetësorët dhe intervistat). Ky kapitull përmban analizën e të dhënave,

përpunimin e tyre me anë të pyetësorëve të përdorur si dhe rezultatet e teknikave të promocionit

të aplikuara nga institucionet e arsimit të lartë. Në këtë kapitull gjithashtu është konceptuar

interpretimi i rezultateve dhe diskutime në mënyrë kritike mbi gjetjet e studimit.

Në kapitullin e fundit të punimit janë të prezantuara konstatimet perfundimtare teorike dhe

praktike si dhe rekomandimet adekuate për aktivitetet e marketingut dhe marketing strategjit në

lamitë e arsimit të lart duke pasur si qëllim primar realizimin e autputeve cilësore konfor

nevojave shoqërore dhe kyçjes së sukseshme në hapsirat e arsimit të lartë evropian.

22

23

2.1.Arsimi, nj prej faktor ve m p rcaktues n vlerat e nj vendiё ё ё ё ё ё

Arsimi si veprimtari shërbyese ka ndikim të madh në zhvillimin e shoqërisë, ekonomisë dhe vet

sistemit arsimor. Shikuar nga këndvështrimi i përgjithshëm mbi arsimin e lart, duke pasur

parasysh llojllojshmërinë e pjesmarësve të interesuar shpeshëher përmenden tre role kryesore:6

Arsimimi i popullatës, si në këndvështrimin e arsimimit të lartë të fuqisë punëtore,

poashtu edhe në kuptim të arsimimit të kuadrit për nivele më të ulta,

Hulumtimet shkencore, si dhe;

Mbështetje e zhvillimit shoqëror.

Sipas hulumtitmit të teorive mbi arsimin të lartë mund te themi se qëllimi i arsimit të lartë duhet

të jetë: pregaditja për jetë më të organizuar të pjesës aktive të popullsisë, punësime të

qëndrueshme, ofrimi i mundësisë për zhvillim personal dhe sigurimi i njohurive bazike në

zhvillimin e përgjithshëm.

Kur bëhet fjalë për zhvillimin ekonomik, për arsimin e lartë vërtetohet se e rrit produktivitetin,

paraprakisht me rritjen e kapitalit human, në realitet krijimin e një fuqie punëtore të arsimuar dhe

cilësore. Sipas A. Zendeli janë të paktën tre mekanizma përmes të cilëve arsimi mund të ndikojë

në rritje ekonomike. Fillimisht, në perspektivën mikro, arsimi rrit kapitalin njerëzor të

qenësishëm në fuqinë punëtore, e cila rrit produktivitetin e punës dhe kështu do të ketë rritje

ekonomike në mënyrë të vazhdueshme drejt një niveli më të lartë të ekuilibrit të prodhimit. Së

dyti, arsimi mund të rrisë kapacitetin inovativ të ekonomisë, si dhe njohuritë e reja për

teknologjinë, etj. Së treti, arsimi ndihmon në përhapjen dhe transmetimin e njohurive të

nevojshme për të kuptuar dhe përpunuar informacionet e reja dhe për të zbatuar me sukses

teknologjinë e re të hartuar nga të tjerët, të cilat përsëri promovojnë rritje ekonomike.7

Nëse vështrojmë vendet në tranzicion shoqëroro-ekonomik, të cilat janë të ballafaquara me një

përqindje të lart të papunësisë, reformat kundërthënëse të parealizuara në sektorin e politikave

publike duhet tu kushtohet një kujdes i veçantë gjatë marrjes si shembull për vendimmarrjen e

atyre vendeve, pos tjerash, duhet bërë analiza të mirëfillta të zbatimit të atyre vendimeve.

6 Maringe, Gibbs, 2009, f. 46-47.

7 A.Zendeli, Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit ,2013 fq.2

24

Arsimi i lart është një fenomen i rëndësishëm shoqëroro-ekonomik. Rëndësia e arsimit në veçanti

është e shprehur nga gjysma e dytë e shek XX. Nga arsimi i lart kërkohet një mbështetje e

zhvillimit cilësor të shoqërisë dhe popullsisë.

Në shoqërinë bashkëkohore shumë organizata dhe persona kanë ndikim në arsimin e lart dhe

dëshirojnë që në mënyrë aktive të marinë pjesë në formimin e politikave arsimore. Andaj,

institucionet inkorporohen gjithnjë e më tepër në shoqëri dhe kjo ndikon që institucionet e larta

arsimore dhe qeveritare të zbatojnë këto dituri si burim për zgjedhjen e problemeve. Kjo ka sjellë

deri tek paraqitja e eksperteve të rijnë, programeve arsimore, shërbimeve dhe njësive të reja

organizative, e gjithë kjo me qëllim që t’u përgjigjen sfidave.8

Martin Trou (Martin Trow),9 njëri nga autorët e parë i interesuar për proceset e efekteve të

masivizimit të arsimit fokusohet në rezultatet e pritura të arsimit të lartë dhe identifikon dy

funksione të sajë:

Funksionin autonom, që kyç bartjen e kulturës së lartë, krijimin e njohurive të reja, si

dhe zgjedhjen, formimin dhe vërtetimin e grupeve elitare dhe

Funksionet publike, e cila përfshinë masivizimin e arsimit të lartë dhe bartjen e

njohurive shoqërisë.

Sociologu francez Pjer Burdije (Pierre Bourdieu) sistemin e tërsishëm të arsimit e shikon si

mekanizëm të riprodhimit duke pasur parasysh faktin se sistemin e arsimimit e formojnë dhe

organizojnë grupe shoqërore të cilët kanë ndikim, poashtu riprodhojnë shpërndarjen e fuqisë në

shoqëri dhe riprodhohet pabarazi shoqërore. Burdije më tej përkufizon format të ndryshme të

cilat kontribojn në riprodhim: kapitali shoqëror, kapitali kulturor dhe kapitali ekonomik. Ajo çka

është specifike në idetë e Burdijev-it në krahasim me idetë tjera për pabarazinë ekonomike, është

fokusi në forma më të vogla reale të kapitalit siç janë: kapitali shoqëror apo kulturor. Transferimi

i kapitalit shoqëror në kapital ekonomik dhe e kundërta është më pak e mundshme, gjë që

pengon sistemin e arsimit i cili do të ishte imun në këto forma të kapitalit, dhe me atë pengon që

arsimi i vërtet të bëhet neutral për shoqërinë. Autorët e komisionit evropian që kanë dhënë raport

për arsimin theksojnë se “ investimi në arsim është njëra nga determinantet e demokratizimit të

shoqërisë” (Wobmann dhe Schultz). Personat me arsim të lartë do të gëzojnë kontributet e

kthimeve financiare dhe jo-financiare për investimet e tyre në arsim, por nuk janë në gjendje për 8 Jongbloed, B., Enders, J., Salerno, C., (2008), Higher education and its communities: Interconnections, interdependencies and a research agenda, The International Journal of Higher Education and Educational Planning, Volume 56, No.3.9 On Mass Higher Education and Institutional Diversity ." Martin Trow. Samuel Neaman Institute for Advanced Studies in Science and Technology, Technion-Israel Institute of Technology. (May 2003)

25

të përvetësuar për veten efektet e përgjithshme të investimit. Këto rrethana hapin mundësi

plotësuese për intervenimin e politikave të caktuara shtetrore dhe se në atë mënyrë finansimi i

arsimit bëhet njëra nga çështjet kyçe të politikave shtetrore. Çdokush që investon është i

interesuar për të ardhmen e tij individuale ose dobinë shoqërore. Kjo do të realizohet sikur

arsimimi të aplikohet në mënyrë efikase dhe tërheqse. 10

Në raportin e UNESCO-se në veçanti është theksuar roli dhe rëndësia që ka arsimimi në procesin

e tejkalimit të kundërthënieve të shek. XXI. Në kuptim të së cilës janë përmendur tri

kundërthënie bazike: 11

Kundërthëniet mes lokales dhe globales – nënkupton nevojën e njëkohsishme të rruajtjes

së identitetit kombëtar dhe përbërjes së mjedisit global;

Kundërthëniet mes universales dhe individuales – nënkupton pranimin e globalizimit si

proces universal, por edhe mbrojtjes së autentitetit personal dhe identitetit kulturor të

popullit përkatës;

Kundërthëniet mes tradicionales dhe bashkëkohores – nënkupton nevojën e përshtatjes së

lëvizjeve bashkëkohore, por duke ruajtur zhvillimin tradicional.

Zhvillimi i shoqërisë dhe ekonomisë nënkupton orientimin e tyre drejt teknologjive

bashkëkohore, të cilët janë iniciues në modifikimin e sistmeve të arsimimit. Qëllimet e arsimimit

bashkëkohor janë të orientuara në përforcimin e njohurive profesionale dhe me një fleksibilitet

më të madh ndaj kërkesave të botës dinamike të punës dhe shoqërisë, si dhe në arritjen e aftësive

të duhura, ashtu që gjeneratat e reja të jenë të gatshëm për sfida të reja profesionale dhe të mund

të kyçen në rrjedhat e reja shoqërore.

Duke pasur parasysh ndryshimet e vazhdueshme teknologjike, dhe përshtatshmërinë e sistemeve

të arsimit, nevojiten reforma permanente të planeve dhe programeve arsimore në drejtim të

sigurimit të funksionalitetit, aftësimit të teknologjive kompjuteristike, nxitjen e kreativitetit,

zhvillimin e mendimit kritik dhe shkathtësive për çdo person.

Zhvillim i mbështetur në dije dhe inovacione gjendët në njërën nga tri shtyllat e strategjive

zhvillimore të Unionit Evropian. Thelbi është në ngritjen e risive dhe kapaciteteve shkencore si

bartës të zhvillimeve në të ardhmen.

Edhe sistemi arsimorë i Maqedonisë është i orientuar në zhvillimin e shpejtë të ekonomisë dhe

transformimin e vendit në shoqëri demokratike me ekonomi të lire të tregut dhe njëkohsishtë

10 Maringe, Gibbs, 2009, “Efikasiteti dhe politikat e sistemit të drejtë të arsimit evropjanë”, f. 46-47. 11 www.unesco.org

26

është përcaktuar për plotësimin e obligimeve të cilët dalin nga procesi i stabilizim-asocimit dhe

përcjelljes në UE. Për të arritur këtë Maqedonia bënë përpjekje për përmirësim në të gjitha sferat

e jetës shoqërore me qëllim të avancimit të pozitës në listën e kërkesave të UE.

Politikat kombëtare arsimore të vendeve të zhvilluara mbështeten në konceptin e të mësuarit të

përjetshëm, në realitet konceptin e shoqërisë e cila mëson. Këto koncepte janë të përkufizuara

nga organizata ndërkombëtare të cilat meren me politikat e arsimit (UNESKO, OECD, ILO,

Këshilli Evropian, Komisioni Evropian ) dhe të cilat i rekomandojnë dhe u prezantojnë anëtarëve

në zbatimin e reformave kombëtare të arsimimit. Koncepti i të mësuarit tërë jetën dhe zhvillimi i

resurseve njerëzore kanë kushtëzuar parqitjen e formave të ndryshme të të mësuarit në të gjitha

fazat e jetës12.

Zhvillimi ekonomik afatgjatë i të gjitha vendeve varet vetëm nga i cilësia e resurseve humane,

kështu që është obligim i çdo shoqërie që të planifikoj në mënyrë strategjike dhe investoi në

sektorin e arsimit. Arsimimi sot mendohet si kusht i mbijetesës dhe zhvillim i shoqërisë

moderne. Përshtatshmëria e shpejt me ndryshimet intensive dhe përvetësimi i njohurive dhe

shkathtësive të reja siguron përparësinë konkurruese në treg.

2.1.1.Ndikimi i trendit demografik dhe social në arsimin e lartë

Ndryshimet demografike janë shumë të rëndësishme në hulumtimet e marketingut, duke pasur

parsysh se numri i popullatës sipas moshës dhe mobiliteti i popullsisë përcaktojnë kërkesën

potenciale dhe reale në treg dhe krijojnë asetin demografik të shfrytëzueseve të shërbimeve.

Ndikimet e ndryshimeve demografike më së shumti vërehen me ndryshimet e strukturës së

popullatës me ndryshimin e njëkohshëm të jetëgjatësisë, që ka si pasojë rritjen e kërkesës për

shërbime arsimore, turistike, rekreative, mjekësore, etj. Nga ana tjetër, numri gjithnjë më vogël i

natalitetit ndikon në ndryshimin e baraspeshës në tregun e punës, por edhe në kërkesën e

shërbimeve për arsimim.

Kapitali njerëzorë është burim më i ndejshëm në ndryshimet e tranzicionit, vështirë rigjenerohet

dhe paraqet një investim i cila ka potencial të sjell fitime të larta dhe “rritje eksponenciale”.

Trendët demografike në dekadën e fundit në Maqedoni janë të papërshtatshëm, për shkak të

rrënjes së natalitetet, rritjes së mortalitetit dhe migrimeve të larta për në vendet e zhvilluara për

shkak të numrit të madh të papunësisë dhe standardit të ulët të jetesës.

12 http://unesdoc.unesco.org/images/0024/002437/243724e.pdf

27

Sipas të dhënave statistikore të Entit Statistikor të Republikës së Maqedonisë struktura e

popullsisë ka pësuar ndryshime të caktuara.Në tabelën 1. është paraqitur përqindja bruto e

regjistrimit në arsimin e lartë e cila paraqet raportin në mes të gjitha studentëve në arsimin e lartë

dhe popullatës në moshë prej 18-23 vite.13

Tabela. 1. Përqindja bruto e regjistrimit në arsimin e lartë

Viti akademik

Gjithësejt Gj. Femërore

Numri i studentëve të

regjistruar

Popullata në moshë 18-23

vjeç1)

Përqindja bruto

Numri i studentëve të

regjistruar

Popullata në moshë

18-23 vjeç1)

Përqindja bruto

2007/2008 64 254 196 982 32.62 34 170 95 947 35.612008/2009 63 437 195 160 32.51 33 593 94 929 35.392009/2010 57 894 193 976 29.85 30 408 94 248 32.262010/2011 63 250 192 394 32.88 33 583 93 381 35.962011/2012 58 747 188 899 31.1 31 233 91 841 34.012012/2013 56 906 185 732 30.64 31 005 90 373 34.312013/2014 57 746 182 476 31.64 31 450 88 682 35.46

Burimi: Enti statistikorë i Republikës së Maqedonisë 2015

Në tabelën 2. është paraqitur përqindja neto e regjistrimit në arsimin e lartë e cila paraqet

raportin në mes të gjitha studentëve në arsimin e lartë në moshë (prej 18-23 vite).

Tabela. 2. Përqindja neto e regjistrimit në arsimin e lartë

Viti akademik

Gjithësejt Gj. Femërore

13 http://www.stat.gov.mk/OblastOpsto.aspx?id=5

28

StudentTë regjistruar

Popullata e moshës së

njëjtë)

Përqindjaneto

StudentTë regjistruar

Popullata e moshës së

njëjtë)

Përqindja neto

2007/2008 49 362 196 982 25.06 26 903 95 947 28.042008/2009 47 788 195 160 24.49 26 136 94 929 27.532009/2010 44 117 193 976 22.74 23 968 94 248 25.432010/2011 48 457 192 394 25.19 26 492 93 381 28.372011/2012 45 534 188 899 24.10 24 989 91 841 27.212012/2013 44 914 185 732 24.18 25 085 90 373 27.752013/2014 46 981 182 476 25.74 26 136 88 682 29.47

Burimi: Enti statistikorë i Republikës së Maqedonisë (2015)

2.1.2.Ndryshimet në tregun e punës dhe arsimit të lartë

Dekadat e fundit kan treguar një rritje të shpejtë të zhvillimit të arsimit të lartë nëpër shumë

vende. Këto ndryshime dinamike me të madhe ndikojnë në edhe në tregun e punës. Në tregun e

punës, arsimi siguron dy kapacitetet prodhuese të individëve dhe sinjalet e tyre, punëdhënësit

potencial - pra, kualifikimet e arritura janë një pasuri kryesore në konkurrencë punëtorëve për

punë të disponueshme në tregun e punës (Gangl, 2000,)14.

Që tani është vështirë të parashikohet se cilët dijeni dhe shkathtësi do të jenë të nevojshme dhe

aktuale për 10 vitet e ardhshme. Në shumë profesione njohurit duplifikohen pas disa viteve, që

domethënë se dijenitë për të gjithë ne duhet dyfishohen çdo dy-tre vjet vetëm e vetëm që të jemi

në hap me kohën. Me qëllim që tu përgjigjemi ndryshimeve të shpejta, shoqëritë nxisin arsimim

të vazhdueshëm.

Domosdoshmëria e shkathtësive të reja për nevojat e veprimtarive të reja nënkupton:

Zgjedhja e problemeve të pabarazisë – nga viti 2009 ka filluar monitorimi apo vëzhgimi i

tregut evropian të punës; fjalor shumëgjuhësor për veprimtari të ndryshme ; qasje për

online shërbimet për çdo qytetar

Përforcim i kapaciteteve të unionit evropian për parashikim : vlerësim i rregullt i ofertës

afatgjate dhe kërkesës në tregun e punës; forcim i kapaciteteve metodologjike dhe

analitike për parashikimin e aftësive dhe shkathtësive në punë; përparimin e dialogut mes

botës së biznesit dhe institucioneve të larta arsimore, aftësimi profesional me qëllim të

14 Gangl, M., European perspectives on labour market entry: a dichotomy of occupationalized versus nonoccupationalized systems? European Societies 3: 471-494, 2001

29

zhvillimit të partneritetit dhe gjetjen e përgjigjeve të nevojave afatshkurta për shkathtësitë

adekuate 15.

Në dekadat e fundit është vërejtur rritje më e lart e kërkesave për shërbime intelektuale,

veçanërisht ne lëmin e teknologjisë së informimit dhe komunikimit. Nevojat për realizim të

aktiviteteve bashkëkohore kërkon njohjen e teknologjive bashkëkohore. Strukturat e reja

profesionale mbështeten në nevojat e aftësimeve gjuhësore dhe shkathtësive komunikuese,

njohjen e komunikimit informatikë, zhvillimin e përgjegjësisë shoqërore dhe ndërmarsisë dhe e

gjithë kjo ka të bëjë me kërkesën për një zhvillim permanent.

Bashkëpunimi në mes arsimimit të lart dhe tregut të punës gjatë kohë nuk ka qenë në fokus të

shumë vendeve të Evropës. Ky lloj bashkëpunimi mundëson bartjen e njohurive në dy kahje,

mundëson pregaditjen e mire te studentëve për punësime e ardhshme. Raporti adekuat mes

sistemit të arsimimit dhe tregut të punës siguron njohuri të përshtatshme dhe strukturën e

nevojshme kualifikuese të fuqisë punëtore e cila do të paraqitet si ofertë në tregun e punës.

Në pajtueshmëri me ndryshimet e reja ekonomiko-shoqërore, si dhe ndryshimet në tregun e

punës është e nevojshme organizimi dhe harmonizimi i sistemit të arsimimit i cili do të siguronte

profilet e nevojshme të fuqisë punëtore sipas kërkesës së tregut të punës. Të gjitha reformat

strukturale të cilat janë ndjekës të procesit të Bolonjës ndërlidhen me dy fakte të rëndësishme

objektive në zhvillim të arsimit: 16

Promovimi i konkurrencës dhe atraktiviteti i universitetit në tregun e shërbimeve

arsimore

Përgaditja e kuadrit të lartë arsimor në Universitet për nevojat e tregut të punës.

Me qëllim të arritjes së lidhjeve më të mira me kërkesat e tregut të punës dhe duke

respektuar parimet në të cilat nisen proceset bashkëkohore ekonomike, në veçanti në sferën e

ndryshimeve globale, kujdes të veçantë duhet kushtuar formës joformale të aftësimit në punë

dhe atë duke e zhvilluar bashkëpunimin me punëdhënësit në të gjitha sektorët dhe aplikuar

sistemet e reja të aftësimit. Në konceptin e të kuptuarit arsimin si burim i resurseve njerëzore

nevoja për kualifikim dhe arsim i fuqisë punëtore bëhet gjithnjë e më e rëndësishme për

planifikim e strategjive në universitet. Në të njëjtën kohë një pjesëmarrje e lartë në arsim nuk

është e lidhur domosdoshmërisht me një nivel më të lartë të punësimit, pasi që hyrja në tregun e

punës për disa individë ndodh si një alternativë për të vazhduar edukimin e tyre.17

15 Masson., J.R, (2009), paper ; “Mësimi i të rriturve”Sharing Expertise in Training, Zagreb.16 Bologna Follow-up Group: Bologna Process Stocktaking – 2005; fq.717 http://reaser.eu/RePec/rse/wpaper/17_Ionescu_Reaser4_130-144.pdf

30

Njëra nga sfidat më të mëdha të ekonomisë dhe shoqërisë së përgjithshme të Maqedonisë është

zvogëlimi i numrit të të papunësuarve. Çështje të cilën nuk mund ta zgjedh sistemi i arsimit por

gjithsesi se mundet dhe duhet të jetë i ndërlidhur drejtpërdrejt me nevojat e tregut të punës dhe

politikën e punësimit në Maqedoni.

2.1.3 Ndikimi i arsimit të lartë në rritjen e efikasitetit ekonomik dhe zhvillimit rajonal

Analistët dhe ekspertët e vendeve anëtare të OECD-së kanë qëllime shumë ambicioze për

arsimin e lartë, duke konsideruar si mjet për zhvillim të shpejt ekonomik. Arsimi në çdo kuptim

është një nga faktorët themelore të zhvillimit. Asnjë vend nuk mund të arrijë zhvillimin e

qëndrueshëm ekonomik pa investime të konsiderueshme në kapitalin njerëzor. Arsimi

përmirëson cilësinë e jetës dhe të çon në përfitime të gjera sociale për individët dhe shoqërinë.

Arsimi rrit produktivitetin dhe kreativitetin e njerëzve dhe promovon sipërmarrjen dhe

përparimet teknologjike. Gjithashtu, arsimi luan një rol shumë të rëndësishëm në sigurimin e

progresit ekonomik dhe social dhe përmirësimin e shpërndarjes së të ardhurave.

Në iniciativë të Unionit Evropian ka ardhur deri tek ndryshimet e zhvillimeve rajonale. Me

pjesmarjen aktive të qeverive kombëtare, është përcaktuar korniza e zhvillimit të politikave

rajonale të orientuara kah arritja e qëllimeve zhvillimore. Në sjelljen e politikave zhvillimore më

së tepërmi ka ndikuar sektori për arsim të lartë.18

Pranohet se arsimi i lartë mund të luan rolin kyç në zhvillim, ku tani mbështeten numri më i

madh i strategjive zhvëllimore si në niveli ndërkombëtar, kombteëtar dhe atë rajonal.

Me ndikimin në ekonomin rajonale, sociale dhe zhvillimin kulturor, arsimi i lart krijon dobi të

drejtpërdrejt ekonomike në nivel lokal dhe rajonal. Institucionet e larta arsimore bëhen

punëdhënës dhe konsumator ( qeveria lokale dhe kompanitë lokale ), furnizues të mallrave dhe

shërbimeve dhe kanë ndikim të drejtpërdrejt në të hyrat dhe punësimin nëpër qytete dhe rajone.

Nëse institucionet e larta arsimore dëshirojnë të kontribojn në zhvillimin ekonomik të rajonit

duhet të bëjnë shumë më tepër sesa shkolla të rëndomta, të merën me rajonin dhe të kontribojn

në zhvillimin e njohurive të reja, hapjen e vendeve të reja të punës, punësimin e popullsisë

lokale. Kontributi mund të vërehet edhe në aspektin teknologjik të transferim , duke hapur

ndërmarrje të reja dhe veprimtari shërbyese. Pritet që kjo qasje interdisciplinare të mundësoj

18 OECD, (2007) Higher Education and Regions, Globally Copmetitive Locally Enganged, fq. 11

31

partneritet me ekonominë, bashkësitë lokale dhe aksionar të ndryshëm. Ato gjithsesi kanë dobi

nga prania e një institucioni të lartë arsimorë, pasi partneriteti i tillë mund të jetë frytdhënës në

disa lami.

Interesi ekonomik i institucioneve të larta arsimore mund të shihet si vijon:

Mbështetja lokale në hulumtime dhe tërheqja e studentëve

Rritjen e regjistrimit të studentëve nga rajoni

Të hyra plotësuese nga ekonomia lokale duke ofruar shërbime konsulentë dhe aftësime

profesionale

Tërheqja dhe mbajtja e studentëve të motivuar dhe kreativ19.

Institucionet e larta arsimore kanë potencial për ofrim të mbështetjes së analizave profesionale

dhe përcaktimit të kaheve për zhvillimet e ardhshme. Në këtë kontekst institucionet e larta

arsimore luajn gjithnjë rolet më të rëndësishme si aktor kryesorë në inovacione dhe zhvillim të

vendit. Faktorët e përmendur prezantojnë pothuajse të gjitha aspektet e roleve të reja të

institucioneve të larta arsimore në zhvillimin ekonomik të qyteteve dhe rajoneve e cila kërkon

dizajnim të aktiviteteve të reja arsimore, hulumtuese dhe shoqërore. Universiteti bashkëkohor,

për tu bërë edhe universitet afatgjatë patjetër duhet t’u përshtatet ndryshimeve të mjedisit.

Këto parime janë të një rëndësie të veçantë. Një sistem ose institucion efektiv funksionon në një

mënyrë të tillë që çon drejt realizimit të rezultateve ose objektivave të dëshiruara. Ky parim

kërkon që gjërat të bëhen sipas një skeme të parashikuar. Një sistem ose institucion quhet

efiçient kur ai funksionon dhe punon mirë dhe siguron rezultate të mira me kosto të pranueshme

për shoqërinë. Ai i bën gjërat në mënyrë korrekte dhe i përdor burimet njerëzore, materiale dhe

mjetet në mënyrë optimale.

2.1.4.Ndikimi i globalizimit mbi arsimin e lartë

Në literaturën botërore egzistojnë pikëpamje të ndryshme të shprehura në lidhje me ndikimin e

globalizimit në strukturën dhe proceset e arsimit në mbarë botën dhe se sa kjo mund tëtë

konsiderohet si një fenomen i ri. Edukimi transnacional dhe arsimimi pa kufi paraqet lëvizjen

virtuale të studentëve, të punësuarve, profesorëve, njohurive dhe programeve akademike, si dhe

bartjes së përvojave nga një vend në tjetrin.

Procesi i globalizimit në mënyrë të drejtpërdrejtë është i iniciuar nga ndryshimet e rëndësishme

teknologjike, integrimeve ekonomike ndërkombëtare dhe shoqërore, zhvillimin e tregjeve lokale 19 OECD (2007), Higher Education and Regions, Globally Competitive Locally Enganged, fq 40

32

dhe nevojën e tyre për kyçjen në rrjedhat ndërkombëtare. Globalizimin si proces është e

pamundur të braktiset, duke pasur parasysh dallimet e mëdhaja konkurruese të ekonomisë

botërore dhe zhvillimin bashkëkohorë të teknologjisë së sofistikuar, në veçanti informatikës, e

cila botën e shndërron në një “fshat global”.

Piter Draker, konsideron se paraqitja e internetit dhe e-biznesit “ nga themeli e ndryshon

ekonominë, tregun dhe strukturën industrial, prodhimet dhe shërbimet dhe qarkullimin e tyre,

segmentimin e klientëve, blerëseve, shfrytëzueseve, vlerat e tyre dhe sjelljet; vendet e punës dhe

tregun e punës”.20

Në zhvillimin e arsimit të lartë në raport me globalizimin ekzistojnë tri elemente bazike të cilët

duhet të respektohen;

Rëndësia e ndryshimeve shoqërore dhe pasojat e tyre në arsim,

Ndikimi i globalizimit në ndryshimet e qëllimeve të përgjithshme të zhvillimit të arsimit

të lartë

Ndryshimet në tregun e punës kanë kushtëzuar që arsimit t`i parashtrohen kërkesa të reja

(tregu i punës kërkon aftësime tjetërfare dhe pregaditjen e personave të cilët kanë

pregaditje profesionale dhe janë të gatshëm të mësojnë tërë jetën).

Sipas Sally-Ann Burnett (2008)21, Ekzistojnë shumë arsye ekonomike dhe socio-politike për

inicimin dhe zhvillimin e “praktikës së edukimit global”:

Zhvillimi i “planeve mësimore botërore” dhe programeve, me qëllim të integrimit të

njohurive të ndryshme, përvojave dhe shkathtësive,

Mundëson studentëve të ndjekin programe të ndryshme, duke shfrytëzuar në mënyrë

racionale hapësirën, mjetet financiare dhe kohën, falë aplikimit të teknologjisë së lartë në

arsim, të cilat u mundësojnë studentëve të marrin njohuri kurdo dhe kudo që janë ,

Disponueshmëria e njohurive të ndryshme për shumë student, pa marrë parasysh se

studentët jetojnë në vende të zhvilluara ose të pa zhvilluara (“Universitetet elektronike-

ON-LINE”).

Këmbimi i kuadrit profesional nga vende të ndryshme.

Përparësitë e globalizimit të arsimit, në veçanti në arsimin e lartë reflektohet në mobilitetin e

studentëve dhe të diplomuarve që është presente në praktikën e Unionit Evropian, inkurajojnë

këmbimin e profesorëve dhe studentëve në mes institucioneve akademike dhe përshpejtimin e

20 Përshtatur sipas Draker P.. Menaxhimi në shoqërit e reja. Adizhes, Novi Sad, 2005, f.11.21 http://opus.bath.ac.uk/12867/1/Burnett_DBA.pdf

33

procesit të njohjes së diplomave nga vendet tjera. Globalizimi afirmon braktisjen e modeleve

tradicionale të arsimimit (diploma për gjithë kohërat), në realitet reduktimin e arsimimit në

korniza reale dhe gjetjen e modeleve të reja të arsimimit të cilët nënkuptojnë përvetësim

permanent të kompetencave me theks në kreativitet, inovim dhe personalitetin autonom.

Disa autor tërheqin vëmendjen në dy avantazhet e globalizimit :22

Në kohët e fundit shumë institucione të arsimore zhvillojnë “arsimimin ndërkombëtar nga

distanca”, në realitet arsimim multimedial si dhe on-line arsimimin, në të cilët

mësimdhënësit dhe studentët komunikojnë me internet, telefon dhe post;

Fenomeni i ri është “mobiliteti ndërkombëtar” institucione dhe trajnime, që është e

njohur edhe si “arsimim transnacional” në realitet arsimim për së afërmi (“offshare

education”) .

Tregu global i arsimit pos avantazheve ka edhe disavantazhet: rrezik nga komercializimi i

këmbimeve të shërbimeve arsimore ndërkombëtare, mangësitë në rregullat e tyre juridike. Në

këto rrethana, dituria shpeshherë shihet si gjithë “mallrat” tjerë dhe me qëllim të mbrojtjes së

diturisë nga komercializimi duhet plotësuar këto dy rregulla themelore:

Institucionet arsimore lokale, universitetet si partner potencial i institucioneve arsimore të

huaja patjetër të plotësojnë disa kërkesa mësimore shkencore se si të kualifikohen për këtë

forme të bashkëpunimit;

Çdo program duhet te jetë i akredituar nga ana e organeve të saja përgjegjëse (ministria e

arsimit), çka nënkupton akreditimin e programeve, personelit akademik dhe standardet tjera të

përshtatshme të cilat vlejnë në kuadër të shtetit .

Në kushtet e tanishme numri i kurseve globale, programeve dhe institucioneve është i kufizuar,

por i mjaftueshëm për tu vërejtur edhe disa mungesa në konceptin e “ arsimimit global” 23:

Dobësia e parë është e karakterit kognitiv, pasi që mendohet se elektronika dhe

digjitalizimi që në themel janë njohuri globale, sjellin deri tek humbja e njohurive të

përgjithshme ne realitet: (elektronika nuk mund të zëvendësoj librin) ,

Dobësia e dytë është e karakterit arsimor, pasi që në kushte të arsimit global dituria bëhet

prodhim që shitet dhe blihet, paketohet dhe konsumohet që është edhe një aspekt i

22 Ziguras, C 2005, 'International trade in education services: governing the liberalization and regulation of privateenterprise' in M. Apple, J. Kenëay and M. Singh (ed.) Globalizing Education: Policies, Pedagogies, & Politics,Peter Lang, New York, USA, pp. 93-112.

23 Bologna Follow-up Group: Bologna Process Stocktaking – 2005;, f. 32.

34

padëshiruar në shoqërinë e konsumatorëve, në veçanti në dritën e arsimimit multimedial,

i cili është” bazë për zhvillimin e mëtejshëm të globalizimit”.

Dobësia e tretë e globalizimit është e karakterit social që në realitet do të thotë se

globalizimi I arsimit (në bazë elektronike) humbë”kontakti fizik dhe social” në korniza të

bashkësisë, pranë së cilës si zëvendësim ofrohet bashkësia virtual, që destabilizon

“supozimet bazike për identitet dhe individualitet”;

Dobësia e katërt e arsimit global është e karakterit kulturorë dhe çon në mundësinë e

zhdukjes së kulturës klasike, si dhe imponim” të vlerave dhe normave perëndimore”, të

cilat shumica i stofin si “kolonializmi i ri”.

C. Ziguras-i (2010) shënon se “arsimimi transnacional” në mënyrë dramatike është rritur

dekadën e fundit, veçanërisht në Evropë dhe Amerikën Jugore, me pjesëmarrjen më të madhe të

institucioneve nga Britania e Madhe, Australia dhe SHBA-ja, të cilat programet e tyre i

realizojnë duke bashkëpunuar me organizatat lokale, në realitet me partneret siç janë kolegjet

private, universitetet etj. Andaj, parashihet që deri në vitin 2020 me programe të tilla të kyçen

edhe vendet aziatike me mbi 480.000 student, përjashtuar Kinën. Janë të mendimit se në një

zhvillim i tillë i arsimimit transnacional bëhet si shembull i procesit të globalizimit në arsimin e

lartë, pas që “programet mobile të arsimit global”, të mundësuar nga teknologjia e komunikimit

dhe informimit u mundësojn studentëve të aftësohen për profesione dhe të kyçen në të mësuarit

permanent, si dhe parashikimeve të gjetjes së punës në “ekonomin multietnike të dijes” 24.

Është e sigurt se mbijetesa në tregun e globalizimit nënkupton pranimin e karakteristikave

kryesore të shoqërive globale, por njëkohesisht duke pasur për qëllim rruajtjen e identitetit

vetanak. Në kushtet e ndërvarshmërisë së madhe e cila sot ekziston në botë pa marr parasysh se

bëhet fjalë për ekonominë, kulturën ose arsimin, vetëm një qasje e tillë në proceset e globalizimit

është racionale dhe e pranueshme.

Çdo sistem nacional i arsimit duhet ta pranoj traditën e kulturës së arsimit njëkohësisht duke

afirmuar edhe mësimin e traditave më të mira kulturave tjera. Vetëm në atë mënyrë mundësohet

njohja e pjesmarësve aktiv në shoqërinë globale.

Institucionet e larta arsimore duhet të plasojnë shërbimet e tyre arsimore dhe plotësuese në

tregun global ashtu që të tërheqin hulumtuesit më të mirë, mësimdhënësit dhe liderët akademik.

24 Morshidi, S., (2006), Transnational higher education in Malaysia: Balancing benefits and concerns throughregulations, Higher Education in Asia and The Pacific Region, RIFE International Publication Series No. 10,Research Institute for Higher Education Hiroshima University, pp. 110.

35

Në të njëjtën kohe dobi nga ndërlidhja globale do të kishin kompanitë të cilët kanë mundësi të

tërjeqin investime të caktuara ose njerëz kreativ.25. Evropizimi i arsimit të lart ka të bëjë me

bartjen e disa nga autorizimeve për marrjen e vendimeve në nivele më të larta ( evropiane), pa

mar parasysh se bëhet fjalë për institucione konkrete ose marrja e vendimit është e organizuar me

metoda të hapura të koordinimit. Procesi i Bolonjës është një shembull konkret i evropizimit të

arsimit të lartë. Duke pasur parasysh këtë evropizimi mund të shikohet si një internacionalizim i

ri por që është i kufizuar në kontinentin e Evropës. Globalizimin e kuptojmë si proces të

përzierjes së universiteteve nga konteksti i saj nacional. Nga kjo mund të kuptojmë se nëse

ekziston globalizim i arsimit të lartë , ekziston edhe rritje e proceseve të integrimeve të arsimit të

lartë dhe strukturave mes (ose të pavarura nga) shteteve nacionale, çka më në fund shpiejnë kah

denacionalizimi i arsimit të lart. Deri në ç`masë kjo do të ndodhë, jo vetëm në vendet të cilët i

mësojmë, por në të gjithë botën, ngel që të shihet.26

2.1.5. Ndikimi i ndryshimeve shkencore dhe teknologjike në arsimin e lartë

Deklarata e njohur se “njëra nga fuqitë më dramatike që formëson jetën e njeriut është

teknologjia” vërtetohet në të gjitha sferat e jetës dhe me punët e shteteve bashkëkohore.

Shkencën e përkufizojnë si njohuri e akumuluar për njerëzit dhe mjedisin, kurse teknologjinë si

zbatim i asaj njohurie. Shkenca dhe teknologjia sjellin deri tek ndryshimet revolucionare në

shumë lami të veprimtarive njerëzore. Teknologjia informative i reformëson mënyrat në të cilën

prezantohen punët në botë (shfrytëzimi i internetit) çka tregojnë rëndësinë e mjedisit teknologjik

gjatë formulimit të strategjive të marketingut.27

Procesi difuzionitë të risive dhe teknologjisë përjeton ndryshime të konsiderueshme. Lëvizësit

kryesor që shpinë kah integrimet e mëdhaja teknologjike, si dhe zhvillimin shkencorë dhe

teknologjik janë ndodhtë në treg. Duke pasur parasysh faktin se zhvillimi dhe prosperiteti i

ekonomisë dhe shoqërisë së një vendi duhet të qëndroj në njohuritë është e domosdoshme të

egzistojnë strategji të qarta të arsimimit, si dhe zhvillimit shkencorë dhe teknologjik.

Të mësuarit në distance si koncept i arsimimit ose rrugë për arritjen e njohurive dhe të mësuarit

gjendet në fazën e ndryshimeve të thella. Të mësuarit në distance bëhet realitet i kohës në të cilën

jetojmë, e cila shikohet si aspirate që me të arriturat bashkëkohore mundësohet kontribut cilësorë

25 OECD, (2007), Higher Education and Regions, Globally Competitive Locally Engaged, pp. 4026 OECD, (2007), Higher Education and Regions, Globally Competitive Locally Engaged, pp. 41.27Bologna Follow-up Group: Bologna Process Stocktaking – 2005;, f. 36.

36

në zhvillimin e shoqërisë duke arsimuar popullatën. Motivet për këtë lloj të arsimimit mund të

jenë të ndryshëm: përvetësimi i nivelit profesional, freskimi dhe plotësimi i njohurive, zgjerimin

e pikëpamjeve kulturore dhe përvetësimin e njohurive të cilat pasurojnë personalitetin e

individëve. Suksesi i kësaj mënyre të arsimimit dhe mësimi ia ka interesuar miliona njerëzve të

cilët kanë qenë të ç’kyçur nga sistemi tradicional i arsimit.28

Shenjat e para të mësimit në distancë janë paraqitur ka gjysma e shek XIX saktësisht në SHBA

në vitin 1883 kur janë nxitur disa iniciativa për kryerjen e fakultetit në rrugë të studimit me letër.

Në fillim të shek XIX vëmendja është drejtuar në formimin e modeleve të reja pedagogjike, të

studiuarit me të shkruar dhe standardet për zbatimin e tyre. Kontaktet e para me të regjistruarit

tek shkollimi në distance janë realizuar përmes postës, pastaj telefonit dhe radiolidhjeve me dy

kahje, kurse më vonë është shfrytëzuar teknologjia për telekonference. Paraqitja e internetit

definitivisht ka mundësuar interaksione të ndryshme me studentët përmes postës elektronike,

listave shpërndarësve (mailing), formave dhe grupeve për diskutim.

Në vendet e zhvilluara në harmoni me qëllimet i politikave arsimore, të mësuarit në distance si

lloj modern i edukimit bëhet sistem i rëndomtë i edukimit dhe arsimimit në shoqëritë

bashkëkohore. Një numër i konsideruar i universiteteve botërore krahas të mësuarit klasik

ofrojnë edhe shërbime dhe studime në distancë: The Massachusttes Institute of Technology

(MIT), University of California, Berkelay, si dhe hapat e para në Universitetin e Evropës

Juglindore, etj. Open University është universiteti më i madh në Britaninë e Madhe me më

shumë se 200.000 student dhe shfrytëzues.

Të mësuarit në distance ka të bëjë me situatën kur ekziston distanca në kohë ose hapësirë mes

profesorëve dhe studentëve. Karakteristikat kryesore e të mësuarit në distance janë:

Largësia fizike e studentit nga profesori,

Organizimi i programeve strukturore,

Teknologjitë komunikatave – informative dhe

Komunikimi i dykahshëm me emali ose mjeteve të telekomunikimit ( radio, telefon,

televizor ose kompjuter)29.

Institucionet arsimore para se të vendosin për implementimin e teknologjive të reja duhet të

shqyrtojnë këto pyetje:

A do të jetë teknologjia e re më efektive nga e vjetra?

28 Bologna Folloë-up Group: Bologna Process Stocktaking – 2005;, f. 35.29 Ph. Kotler, K. Fox, cituar, f. 341

37

A do të jetë kanali alternativ i shpërndarjes i përshtatshëm për tregun cak?

Sa do të jenë kostot plotësuese dhe sa do të jetë dobia nga zbatimi i kanaleve të reja të

distribuimit?

Arsimimi si veprimtari shërbyese e ka kuptuar rëndësinë e Internetit si përparësi konkurruese në

ofrimin e shërbimeve arsimore klientëve me nevoja të ndryshme. Shfrytëzimi i internetit në

Maqedoni në mënyrë permanente tregon rritje duke filluar nga viti 2001. Numri i shfrytëzuesve

të lidhjes së gjerë të internetit, duke mos i përfshirë ato të internetit në celular, ka qenë 312.272

në vitin 2012 , që është rritje prej 10,59 për qind në krahasim me vitin 2011. Prej tyre 156.722

kanë shfrytëzuar H-DSL, 106.927 internet kabllovik, optik 7.880, përderisa 22.976 kanë qenë të

kyçur përmes rrjeteve të komunikimeve publike dhe 16.877 përmes rrjeteve LAN. 30

2.2. Rëndësia dhe roli i arsimit të lartë në zhvillimin social dhe ekonomik të Maqedonisë

Arsimi si veprimtari e rëndësishme shoqërore paraqet kapitalin themelor të shoqërisë

bashkëkohore dhe, si i tillë, sot konsiderohet faktori kryesor në zhvillimin ekonomik e shoqëror

të çdo vendi. Njohuritë, shkathtësitë dhe informacionet që mësimdhënësit bartin te nxënësit dhe

studentët do të kthehen në një fuqi zhvillimi dhe progresi për vendin konkret. M'u për këtë, ky

sektor pothuajse në çdo vend trajtohet si sektor me prioritet.

Se sa është i ndërlidhur arsimi i lartë me zhvillimin ekonomik dhe shoqëror? A ndikon ngritja e

cilësisë së arsimit të lartë në rritjen e zhvillimit ekonomik apo zhvillimi ekonomik ndikon në

ngritjen e cilësisë në arsim? Përgjigja nuk është e lehtë. Të dy këto konstatime kanë përkrahësit

dhe kundërshtarët e tyre. Sipas pikëpamjes së parë, bazamenti i zhvillimit ekonomik dhe

shoqëror është njeriu i arsimuar në institucione cilësore të arsimit. Sipas pikëpamjes së dytë,

cilësia në arsim nuk mund ta arrihet në rast se nuk investohet më tepër në këtë fushë: paga më të

larta për mësimdhënësit, buxhet më i madh për analiza dhe hulumtime, investime në laboratorë

dhe teknologji informative, etj., e krejt këto mund të arrihen vetëm nëse buxheti shtetëror ka

mjete të mjaftueshme për investime në arsim. Në dilemën se cila ka ndikim më të madh: arsimi

në zhvillim ekonomik apo anasjelltas, unë përkrah grupin e parë. Arsimi cilësor mund të ndikojë

më shumë në zhvillim, se sa zhvillimi ekonomik në arsim cilësor. Këtë e dëshmojnë edhe matjet

që bëhen nga Organizata Evropiane për Bashkëpunim dhe Zhvillim (OECD), sipas së cilave

30 http://portalb.mk/CategoryContent/RenderSingleContent/3-Lajme/21412-Mbi-2-milione-telefona-celulare-aktiv-ne-Maqedoni

38

vendet më të zhvilluara ekonomikisht nuk janë njëkohësisht edhe vendet që renditen lartë në

cilësinë e arsimit. Përkundrazi, vendet të cilat renditen lart në cilësinë e arsimit, po përjetojnë një

rritje ekonomike më të qëndrueshme.

Arsimi i lartë është element përbërës dhe i pandashëm i zhvillimit të çdo vendi. Ai është jo vetëm

agensi më i fortë i cili e determinon zhvillimin shoqëroro-ekonomik, në plan të brendshëm, por

dhe cilësinë me të cilën vendi e legjitimiton vetveten, në planin e jashtëm.

Globalizimi politik dhe ekonomik i vendeve në botë, para së gjithash vendeve evropiane, e

implikuan nevojën e globalizimit arsimor, si esencë të ruajtjes së tyre, me fokus të veçantë në

arsimin e lartë si shtylla bazë në të cilën do të hidhen themelet e manifestimit të tyre të

ardhshëm. Arkitektura e tillë globale shkaktoi nevojë të theksuar për transformim të përshpejtuar

të vendosjes së përgjithshme të arsimit të lartë në Republikën Maqedonisë dhe vendosjen e

cilësisë në përputhje me nevojat e vendit dhe transparente dhe konkurrente në kornizat

ndërkombëtare. Iimplementimi i normave dhe standardeve ndërkombëtare të njohura në arsimin

e lartë është imperativ në veprimtarinë e Ministrisë së Arsimit dhe Shkencës në Republikën e

Maqedonisë në periudhën e ardhshme. Vetëm në atë mënyrë, arsimi i lartë në mënyrë të plotë do

ta realizojë misionin e vet në nivel nacional dhe internacional.31

Për atë qëllim, Ministria e Arsimit dhe Shkencës e vendos këtë program për zhvillimin e arsimit

të lartë për periudhën nga viti 2006 – 2010. Është e rëndësishme transformimi i tërësishëm i

arsimit të lartë të realizohet në periudhën e dhënë për shkak të nevojës të realizimit në dinamikën

përkatëse me dinamikën e ndryshimeve në vendet e Evropës dhe futja aktive e saj në hapësirën

evropiane të arsimit të lartë.

Programi paraqet kornizë operative me qëllime konkrete dhe aktivitete të cilat tregojnë si duhet

të realizohet misioni dhe vizioni i arsimit të lartë në Republikën e Maqedonisë, nëpërmjet

përkufizimit të qartë të detyrave të të gjithë pjesëmarrësve në këtë proces.

Realizimi i këtij Programi, i cili në vetvete i përfshin jo vetëm veçantit nacionale por dhe trendët

moderne në arsimin e lartë në Bashkimin Evropian dhe më gjerë, duhet të mundësojë përforcim

të rolit të tij në zhvillimin e demokracisë dhe shoqërisë qytetare, zhvillimin e ekonomisë së tregut

në vend dhe përcaktim të vendit të Republikës së Maqedonisë në proceset globale integruese, si

dhe kontribut të vet në krijimin e hapësirës evropiane të arsimit të lartë.

31Programi nacional për zhvillimin e arsimit të lartë në RM, 2005-2015

39

2.2.1.Periodizimi i Arsimit në Maqedoni

Rëndësia dhe zhvillimi i arsimit të çdo vendi varet nga vetë raporti i shtetit ndaj arsimit si dhe

raporti tradicional i popullatës në përkushtimin e të mësuarit. Shikuar nga ky këndvështrim, në

Maqedonia nga kohërat e lashta, iu ka përkushtuar rendësi kësaj problematike dhe në mënyrë

permanente ka punuar në shkollimin dhe arsimimin e popullit të vetë duke mohuar këtë të drejtë

popujve tjerë që kanë jetuar me shekuj dhe akoma jetojnë në këto treva. Shenjat e para të

arsimimit në këto treva janë vërejtur nga koha e vëllezërve Qirili dhe Metodija që në shekullin e

9-të. Pra, në të kaluarën, universitetet shtetërorë ishin ata të cilët i plotësonin nevojat e tregut të

punës për kuadro me arsim të lartë. Megjithatë, proceset e globalizimit, transformimi politik dhe

përforcimi i iniciativës private, në një masë të madhe e prishën atë raport. Sot tregu i punës

vendos relacione dhe marrëdhënie të reja, duke i kaluar kornizat e ngushta nacionale, dhe e

zgjeron përfshirjen e vet në nivel internacional. Për shkak të dinamikës që zhvillon, tregu i punës

ka nevojë për ofertë arsimore fleksibile dhe dinamike. Për këtë arsye, institucionet e larta

shtetërore arsimore duhet ta ndryshojnë paraqitjen e vet të deritanishme dhe të organizojnë

strukturë të re e paraqitje organizative e cila do të jetë kompatibile me ndryshimet e gjithanshme

të tregut të punës. Proceset e brendshme transformuese dhe proceset e globalizimit, në nivel

botëror, janë shfaqur në mënyrë të theksuar në ridizajnimin e strukturës së përgjithshme të

shoqërisë, me të cilën u shfaq nevoja për bashkëpunime nacionale dhe internacionale dhe

kompatibilitet të sistemeve, ndërsa me të dhe rinovimi i rolit dhe strukturës së arsimit të lartë, si

faktor i rëndësishëm në realizimin e atij kompatibiliteti.

2.2.2.Arsimi i lartë në Maqedoni nga viti 2001 e deri më sot

Arkitektura e re planetare e dizajnuar sipas ndikimit të globalizimit politik, ekonomik, kulturor

dhe ekologjik, implikon iniciativa të cilat kanë për qëllim afrim të popujve në botë dhe zgjidhje

të problemeve me të cilat ata ballafaqohen ose siç theksojë nënshkruesit e The Magna Charta of

European Universities :32

32 The Magna Charta of European Universities, Bolonjë, 18 shtator 1998.

40

1. në shekullin e ardhshëm (XXI) e ardhmja e njerëzimit gjithnjë dhe më shumë varet nga

zhvillimi kulturor, shkencor dhe teknik, i cili krijohet në mjedisin e kulturës, dijeve dhe

kërkimeve siç janë universitetet.

2. universitetet ta zgjerojnë dijen midis të gjeneratave të reja, nënkupton, se në botën

moderne ata duhet t’i shërbejnë shoqërisë si tërësi, dhe se e ardhmja, kulturore, sociale

dhe ekonomike e shoqërive kërkon sidomos investime të rëndësishme në arsimin e

përjetshëm. Universitetet duhet t’ju ofrojnë gjeneratave të ardhshme arsim dhe trajnim të

cilët do t’i mësojnë - ndërsa nëpërmjet tyre dhe njerëzit e tjerë - ta respektojnë mjedisin

jetësor dhe jetën në veçanti.33

Më 19 shtator të vitit 2003 Maqedonia u bë anëtare e barabartë familjes evropiane të vendeve të

cilat janë të detyruara t’i ndjekin dhe realizojnë rekomandimet e Procesit të Bolonjës dhe

vendimin e përbashkët për krijimin e një hapësire të vetme evropiane në arsimin e lartë.

Pranimi i detyrimeve të Procesit të Bolonjës, prej shtetit, e vendos arsimin e lartë para sfidave të

reja në transformimin e tij të mëtejshëm. Përveç përpjekjeve të rregullta për ngritjen e cilësisë së

studimeve dhe efikasitetin e tyre, arsimi i lartë ballafaqohet edhe me detyrimet për dizajnimin e

vet strukturor, konkurrues, kompatibil dhe të njohur në tregun evropian të shërbimeve akademike

dhe më gjerë. Gjendja e tillë e re do të thotë respektim konsekuent i rregullave të vendosura me

Deklaratën e Bolonjës dhe realizimin e tyre.

Iniciativat për ndërtimin e hapësirës evropiane të përbashkët në arsimin e lartë i vendosin

institucionet e larta arsimore para rishqyrtimit të vet dhe u japin impuls plotësues për të bërë

përpjekje në rrugën e tyre për anëtarësim aktiv në familjen e universiteteve evropiane dhe fitimit

të statusit të dhënësve të respektueshëm të shërbimeve arsimore në tregun e gjerë akademik

evropian. Si një ndër nënshkrueset e Deklaratës së Bolonjës, Republika e Maqedonisë, ndërsa me

të edhe Ministria e Arsimit dhe Shkencës, u obligua në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit të 21 ta

përshtatë politikën e vet që të mundësojë realizim të qëllimeve të dala nga Procesi i Bolonjës:34

Miratim të sistemit të shkallëve të lehta për njohje dhe krahasim dhe vendosjet shtojcës në

diplomë (Diploma Supplement), që të mundësohet rrjedhje e punësimit të qytetarëve evropianë

dhe konkurrencës në sistemin evropian të arsimit të lartë.

Miratim i sistemit të bazuar në dy cikle kryesorë - diplomike, pasdiplomike dhe studime

shkencore. Qasja në ciklin e dytë është e kushtëzuar nga përfundimi me sukses i ciklit të parë të

33 Strategjia për zhvillimin e arsimit në Republikën e Maqedonisë, Shkup, viti 2000.34Ministria për Arsim e RM “ Programi për zhvillimin e arsimit të lartë 2005-2015”.

41

studimeve i cili duhet të zgjatë minimum 3 vjet. Shkalla e arritur pas tre vjetësh llogaritet si

shkallë e nevojshme e kualifikimit ne tregun evropian të punës.

Cikli i dytë do të udhëheqë drejt magjistraturë dhe shkalla e tretë deri në doktoraturë.

Vendosja e sistemit të kreditit, siç është SKTE , si mjet i përshtatshëm për promovim të

ndryshimit të gjerë të studentëve. Kreditë mund të merren dhe jashtë sistemit të arsimit të lartë,

duke e futur këtu dhe mësimin e përjetshëm, nën kushte që i njeh universiteti i cili i pranon

studentët.

Realizimi i këtyre qëllimeve, i cili duhet të kryhet me respektim të tërësishëm të dallimeve

kulturore, gjuhës, sistemeve nacionale të arsimimit dhe autonomisë së universiteteve, duhet të

mundësojë ndërtim të hapësirës evropiane në arsi-Sistemi Evropian për transfer dhe akumulimin

e krediveInë arsimin e lartë. Nga këndvështrimi i arsimit të lartë në Republikën e Maqedonisë,

kjo duhet të rezultojë me:

Rritje të efikasitetit në studim;

Mobilizim të studentëve dhe kuadrit akademik;

Cilësi të përmirësuar të procesit arsimor;

Rol aktiv të studentëve në sigurimin e cilësisë;

Rritje të mundësisë për punësim të kuadrit të diplomuar në tregun nacional dhe

evropian të punës;

Punë të përforcuar shkencore-hulumtuese;

Konkurrencë dhe kompatibilitet të siguruar në tregun akademik evropian dhe

botëror.

Koncepti i Merkantilistëve për universitetet i cili është paraqitur vitet e 80 të shekullit XX, tek ne

si risi është paraqitur në fillim të shekullit XXI, saktësisht në vitin 2000 me themelimin e UEJL

me karakter private-publik, me karakter ndërkombëtarë. Qëllimi i themelimit të universiteteve

private në esence është sjellja e risive në sistemin arsimorë dhe trajtimi i tyre si organizata që

prodhojnë dije të cilën e ofrojnë në tregun e punës si shërbim shkencorë mësimorë. Me

ndryshimin e sistemit ekonomik ka ndryshuar edhe ai shoqërorë i cili ka nxitur ndryshime edhe

në sistemin arsimorë, që pason me themelimin e dhjetëra universiteteve private në republikën e

Maqedonisë, siç janë:35

Universiteti “Amerikan Kolegj” në Shkup,

Universiteti “Ndërkombëtarë Ballkanik” në Shkup,

35 Ministria për Arsim e RM “ Programi për zhvillimin e arsimit të lartë 2005-2015”.

42

Universiteti “FON” në Shkup,

Universiteti “Evropian” në Shkup,

Universiteti për “Turizëm dhe Menaxhment” në Shkup,

Universiteti Ndërkombëtarë i Strugës,

Universiteti “MIT” në Shkup,

Universiteti për artet audovisuele-Akademia Filmike Evropiane “ESRA”në

Shkup,

Universiteti “Euroballkan” në Shkup,

Shkolla profesionale private Fakulteti për “Biznes dhe Ekonomi” në Shkupë

Shkolla profesionale private “Biznes Akademia-Smilevski” në Shkup

Shkolla profesionale private “Eurokolexh” në Kumanovë

Shkolla profesionale private për gazetari dhe marrdhënjet me publikun në Shkup.

Si dhe UEJL në Tetovë me karakter Publik-Privat, i cili u themelua në pranverë të vitit 2000,

duke u përkrahur nga donatorë ndërkombëtarë, Komisionari i lartë i OSBE -së për pakicat

nacionale Z-ri Maks Vander Shtull, ka iniciuar diskutimet për themelimin e një universiteti të ri

në Republikën e Maqedonisë.36

2.2.2.1.Aftësimi i kuadrit arsimor

Dobësitë të cilat shfaqen në realizimin e mësimit dhe të të mësuarit, në një masë të madhe janë

si pasojë e trajnimit të dobët të kuadrit arsimor dhe bashkëpunueseve në planin e didaktikës së

shkollimit të lartë. Nevoja për aplikimin e formave bashkëkohore të mësimit dhe zbatimit të

teknologjisë informative në aktivitetet mësimore dhe jashtëmësimore e determinojnë nevojën për

trajnim plotësues të kuadrit universitar.

Kohët e fundit, është e theksuar tendenca për modernizimin e mësimit me futjen e modeleve

interaktive në mësim dhe përdorim të teknologjisë bashkëkohore arsimore, para së gjithash prej 36 Reth Universitetit, Historiku i UEJL-it.

43

kuadrit më të ri arsimor. Për fat të keq, kjo kategori e arsimtarëve është e përfaqësuar pak në

arsimin e lartë.

Mundësitë për përsosje të vazhdueshme profesionale dhe eksperte të kuadrit arsimor në kornizat

e fakultetit janë të kufizuara dhe shpesh nuk përputhen. Arsimtari dhe puna e tij vlerësohen në

bazë të planit të realizuar dhe kjo normativisht, pa u marrë parasysh gjatë kësaj se a ka arritur ai

të shkaktojë ndryshime të caktuar tek studentët d.m.th. pa u marrë parasysh se sa çdo student ka

fituar dije dhe aftësi dhe çfarë efektesh ato dije dhe aftësi shkaktuan tek ai. Në mungesë të

kuadrit cilësor, institucionet private të arsimit të lartë janë të detyruara të angazhojnë tashmë

kuadër arsimor të pensionuar apo të shfrytëzojnë shërbime të kuadrit ekzistues të punësuar në

universitetet shtetërore ose në tjetër rast të punësojnë kuadër me kompetenca mjaft të dyshimta.

Kohën e fundit, ka tendencë të kalimit të kuadrit prej institucioneve arsimore të larta shtetërore

në ato private. Shpesh, mundësitë e tilla duhet t’i realizojnë në mënyrë individuale dhe t’i

përdorin shërbimet e institucioneve që janë jashtë fakultetit. Edhe përkrah asaj se institucionet

arsimore të larta këmbëngulin ta mundësojnë këtë proces, megjithatë për shkak të mundësive të

kufizuara nuk arrijnë deri në masë të kënaqshme. Politika restriktive në planin e punësimit të

kuadrit arsimor është e papërshtatshme në kënaqjen e nevojave të institucioneve arsimore të larta

për mbulim të mësimit të rregullt. Madje dhe mundësitë për tejkalimin e kësaj gjendjeje

nëpërmjet punësimit të arsimtarëve me kohë pune të pjesëshme është e pamundur. Duke marrë

parasysh dobësitë e pranishme të kuadri arsimor dhe bashkëpunues, në periudhën e ardhshme,

MASH dhe universitetet duhet të marrin masa për tejkalimin e tyre, dhe atë duke bërë:37

analizë të nevojave të kuadrit në arsimin e lartë;

rritje të punësimit të kuadrit të ri arsimor në universitetet shtetërore;

përkufizim të standardit të kompetencave për arsimtar efektiv;

ndërtim të sistemit për përsosje profesionale të vazhdueshme të kuadrit arsimor;

krijim të kushteve për përsosje shkencore dhe profesionale në vend she

jashtë.;

stimulim të pjesëmarrjes të profesorëve vizitorë në realizimin e mësimit në

fakultete;

pjesëmarrje e kuadrove universitare në mjediset në Evropë dhe në botë;

përmirësim i statutit material dhe stimulim të kuadrit akademik.

37 Ministria për Arsim e RM “ Programi për zhvillimin e arsimit të lartë 2005-2015”.

44

2.3.Organizimi i arsimit të lartë në Maqedoni

Krijimi i shoqërisë së arsimuar (të ditur) është një proces i vështirë dhe afatgjatë, i cili kërkon një

angazhim të gjitha qelizave të shtetit. Sistemi i arsimit të lartë duhet të jenë në përputhje me

strategjitë e zgjedhura për zhvillim ekonomik dhe shoqërorë dhe të jetë në gjendje që në mënyrë

efikase dhe të shpejt t`ju përgjigjet tendencave në tregun e punës. Në zhvillimin e shoqërisë së

ditur rolin kryesorë e ka sistemi i arsimimit- sistemi i lartë arsimorë dhe veprimtaritë kërkimore

shkencore, të cilat varen edhe nga reagimet e përgjegjshme të kategorive tjera të shoqërisë, si dhe

sistemit të zhvillimit tekniko-teknologjik. Arsimi dhe shkenca nuk janë sisteme të ndara, andej

edhe nuk mund të zhvillohen si të pavarura nga tërësia shoqërore. Andej, zhvillimi bashkëkohorë

i njohurive shoqërore nuk ngel vetëm në kuadër të sistemit të arsimimit, pore varet edhe nga

ndërlidhja dhe harmonizimi me sistemet dhe sektorët tjerë të vendit.

Duke e konsideruar sistemin e arsimit të një rëndësie të posaçme drejt integrimit të Maqedonisë

në UE, Analitika inicioi këtë hulumtim me qëllim që të gjenerojë informata dhe analiza rreth

efektivitetit të politikave qeveritare në zhvillimin e sistemit të arsimit sipëror, monitorimin e

formulimit dhe implementimit të këtyre politikave si dhe identifikimin e zbrazëtirave ndërmjet

politikave (qeveritare dhe institucionale) dhe implementimit të tyre në praktikë. Prandaj, theksi

kryesor në këtë analizë bie mbi atë se:

Si është vendosur strategjia për zhvillim kombëtar të sistemit të arsimit sipëror në

raport me kapacitetin potencial të këtij sektori?

Si dhe me çfarë masash është ndryshuar korniza politike nacionale rreth sistemit

të arsimit sipëror në raport me regullativën e UE-së?

Cili është impakti i implementimit të kësaj politike në segment të ndryshëm,

përfshirë qeverisjen, financimin, praktikat administrative, reformat e programit

mësimor etj?

Gjatë procesit të hulumtimit, një numë i caktuar subjektesh të involvuar në sistemin e arsimit

sipëror kanë qenë të intervistuar, përfshirë ata në pozitat meaxheriale, akademike si dhe studentë.

Të dhënat statistikore, të përdorura në këtë raport janë të diskutuara me ekspertë vendorë me

qëllim që informatat kuantitative të ndërlidhen me perspektivat e ndryshme të eksperiencës

personale të subjekteve në fjalë. Duke u thelluar në materien e kësaj teme, tendenca e qasjes së

tillë multidisciplinare është e paraparë të konsistojë në fleksibilitet më të madh në kontekstin

45

specifik socio-politik, me qëllim që të ofrojë balansin poshtë-lartë si dhe një vështrim autoritativ,

i cili do të demonstrojë një të vërtetë të arritshme rreth rekomandimeve për hartuesit e politikave.

Financimi -Indikatorët financiar në sistemin e arsimit sipëror argumentojnë rëndësinë esenciale

për të vendosur lidhje direkte ndërmjet performansave dhe financimit, siç janë raportet vjetore

dhe kontrolli i brendshëm dhe i jashtëm bazuar në indikatorë të qartë të performancës që do të

prodhojnë qasje në informata për publikun. Praktika aktuale tregon raporte financiare të

pabesueshme, me mungesë të parametrave kualitativ dhe konsekuencave të dukshme mbi

financimin e mëtutjeshëm. Indikatorët duhet të ofrojnë mekanizma të përgjegjshëm për sigurimin

e kualitetit dhe të inkurajojnë zhvillim të përmbajtshim të strategjive afatgjate për institucionet

që do të sugjerojnë përdorim racional të fondeve publike. Për më tepër, institucionet relevante

duhet të marrin parasysh masa për përforcimin e interesit në klasifikimin e fondeve të sistemit

publik të arsimit sipëror.

2.3.1.Struktura organizative

Ligji aktual mbi arsimin sipëror i vitit 2008, parasheh mundësi në drejtim të profesionalizimit të

strukturave menaxheriale me vendosje të anëtarëve të jashtëm në pozita menaxheriale, gjë që

paraqet dyshim tek bashkësitë akademike rreth asaj se si distribuohet fuqia administratore. Kjo

sjell deri te rreziku për mospranimin e vendimeve të sjella pa mbështetjen e aktorëve autoritativë

të bashkësisë akademike si dhe ndërhyrja e fuqisë politike në autonominë e institucioneve.

Në këtë sektor nevojitet thjeshtësim i strukturës së përgjithshme organizative me shpërndarje të

qartë të përgjegjësive ndërmjet subjekteve administrativ. Në të njëjtën kohë, është e

domosdoshme të themelohen subjekte të veçantë administrativ të cilët do të kontrollonin

shpërndarjen dhe shpenzimin e financave publike dhe në këtë mënyrë do të pengoheshe varësia

politike në menaxhimin e institucioneve të arsimit të lartë.

Për përmirësimin e gjendjes rreth kualitetit në institucionet e arsimit të lartë nevojitet ndërmarrje

e masave urgjente. Roli i ligjëruesve duhet të rishikohet me qëllim që të stimulohet interaksioni

ndërmjet profesorëve dhe studentëve. Detyrat për studentët duhet patjetër të jenë të definuar

përmes programeve studimore ashtu që do të ndryshoheshe praktika e deritanishme marrja e

notave për marrje të diturisë.

46

Informatat për mënyrën e përmirësimit të procesit arsimor duhet patjetër të jenë të shpërndara

ndërmjet bashkësisë akademike nga ana e institucioneve qeveritare dhe të arsimit sipëror me

organizim të punëtorive dhe projekteve. Parametrat për vlerësim te kualitetit duhet patjetër të

jenë të vendosur në nivel kombëtar duke përfshirë elementet si: mundësitë infrastrukturore,

kualiteti për kuadrin e arsimit sipëror, lehtësirat arsimore, qasja në informacione etj.

Mungesat në sektorin e arsimit sipëror të detektuar në këtë raport, do të jenë lëndë e analizave të

mëtutjeshme në raportet e ardhshmet institutit Analitika. Marrë parasysh rregullativat evropiane,

Analitika do të vazhdojë në raportet e ardhshme të adresojë çështjet e financimit, organizimit dhe

kualitetit të sektoritë arsimit sipëror, në tre fusha kryesore:

Implementimi i ECTS; Implementimi i kornizës ligjore në raport me strukturën

organizative;

Inicimin e principeve për integrim social në sistemin e arsimit sip

2.4.Tregu i arsimit të lartë në Maqedoni

Viteve të fundit sistemi i përgjithshëm i arsimimit tek ne ballafaqohet me sfida të mëdhaja në

përshtatshmërinë e reformimit të sistemit aktual me ndryshimet e tregut. Këto ndryshime i kanë

inicuar ndryshimet në raportteve në tregun e arsimit të lart, si krijimi i institucioneve private

proaktive të arsimit të lartë, si dhe fleksibiliteti i universiteteve publike. Institucionet e larta

arsimore në vazhdimësi gjejnë mënyra më të mira në organizimin e sistemeve vetanake me

qëllim të ngritjes së performances, me qëllim të sigurimit permanent të përparimit dhe ofrimit të

shërbimeve më të mira dhe cilësore klientëve dhe vlera shtuese.

Në harmoni me kahjet e zhvillimit të arsimit në Europ dhe botë, Maqedonia ndjen nevojën për

përshtatjen dhe avansimin e sistemit vetanak të arsimit sipas kërkesave të kohës. Nevoja për

ndryshimin permanent në planifikimin e arsimimit në Maqedoni e ka shkaktuar procesi i

reformave, modernizimi dhe zhvillimi shoqërorë, ekonomia e cila mbështetet në dije, si dhe

procesi i globalizimit. Ofrimi i shërbimeve arsimore më së shumti gjendet në pronësi të shtetit,

por si rezultat i ndryshimeve demokratike kanë lindur edhe institucinet private të arsimimit të

cilat janë bërë fuqi avansuese në ritjen e cilësisë në sistemin arsimorë.

Në Maqedoni funksionojn një numër prej 20 Universiteteve,38 fig.3.

38 Ministria e Arsimit RM.

47

Tabela 3. Universitetet në Maqedoni

Lloji i Universitetit Universitetet

Universitete shtetërore Universiteti “Shën Qirili dhe Metodi” në Shkup,

Universiteti “Goce Delçev” Shtip,

Universiteti Shtetror i Tetovës,

Universiteti “Shën Kliment i Ohrit” në Manastir, dhe

Universiteti i “Shkencave dhe Teknologjive Informative” në

Ohër,

Universitete publiko-private Universiteti i Europës Jug-Lindore në Tetovë dhe

Universiteti “Slavjan-Institut Ndërkombëtarë” në Sveti Nikollë.

Universitete private Universiteti “Amerikan Kolexh” në Shkup,

Universiteti “Ndërkombëtarë Ballkanik” në Shkup,

Universiteti “FON” në Shkup,

Universiteti “Europjan” në Shkup,

Universiteti për “Turizëm dhe Menaxhment” në Shkup,

Universiteti Ndërkombëtrë i Strugës,

Universiteti “MIT” në Shkup,

Universiteti për artet audovisuele-Akademia Filmike Europjane

“ESRA”në Shkup,

Universiteti “Euroballkan” në Shkup,

Shkolla profesionale private Fakulteti për “Biznes dhe

Ekonomi” në Shkup

Shkolla profesionale private “Biznes Akademia-Smilevski” në

Shkup

Shkolla profesionale private “Eurokolexh” në Kumanovë

Shkolla profesionale private për gazetari dhe mardhënjet me

publikun në Shkup.

Në bazë të radhitjes, tregu i arsimit të lartë në RM është i organizuar prej 5 universiteteve

publike që në një vit akademik ofrojn një gamë të gjërë programesh me kapacitet pranimi prej

afro 24.200 student të rinjë dhe universitetet tjera private dhe private-publike që janë në numër

48

tre fishë më imadhë, pesmbëdhjetë paraqiten me programe të ndryshme dhe ofrojnë mundësi për

afro 10.000 studentë në vitë, numër i cili përputhet me ofertën e arsimit të mesëm ku pranohen

në vit reth 35.000 nxënes, por nuk ështe kompatibil me numrin e nxënsëve që kryejn shkollat e

mesme, qe është afro 25.000 nxënës.

2.5.Sistemi i cilësisë së arsimit të lartë në Maqedoni

Çështja e garantimit të cilësisë dhe monitorimi i saj është bërë një element i rëndësishëm në

politikën e arsimit të lartë në kohën e sotme. Shtrimi i çështjes së cilësisë në arsimin e lartë

diktohet nga nevoja kombëtare dhe nga prirja për internacionalizimin e arsimit të lartë. Ky

interesim dhe shqetësim në lidhje me garancinë e cilësisë buron edhe nga një kontekst i gjerë

shoqëror, politik, ekonomik. Një presion i madh ushtrohet mbi institucionet e arsimit të lartë për

të justifikuar buxhetin që u jepet atyre. Institucionet e arsimit të lartë janë përgjegjëse përpara

shoqërisë dhe duhet të demonstrojnë se ato po bëjnë përpjekjet e mundshme më të mira për të

përdorur me efektivitet burimet që u janë besuar. Në këtë kuadër cilësia është paraparë si një nga

parimet kryesore ku do të mbështet zhvillimi i arsimit të lartë në RM në dekadën e ardhshme.

Të gjitha institucionet e arsimit të lartë duhet të të ngrenë zyra, të cilat do të merren me sigurimin

e cilësisë së punës në institucion, zyrë e cila egziston në UEJL që nga themelimi. Misioni i

këtyre zyrave është ideimi, drejtimi, organizimi dhe publikimi i veprimtarisë së vlerësimit të

brendshëm në nivel institucioni me qëllim që të garantohet niveli i cilësisë së kërkuar. Këto zyra

janë përgjegjëse që sigurimi e cilësisë dhe pjesë integrale e menaxhimit rutinor të procesit të

mësimdhënies dhe të të nxënët, si dhe të punës kërkimore-shkencore që zhvillohet brenda

institucionit. Po ashtu zyrat për sigurimin e cilësisë i harmonizojnë sa të jetë e mundur kriteret

dhe metodat interne për sigurimin e cilësisë me kriteret dhe metodat e institucioneve të

supraordinuara (p.sh. departamenti me fakultet, fakulteti me Universitet etj.). Për të cilën ndahen

fonde të veçanta për ndërtimin e kapacitetit të këtyre zyrave, si dhe do të shfrytëzohen përvojat e

institucioneve akademike nga vendet e zhvilluara.

Në institucionet e larta të arsimit të lartë në Maqedoni bëhet harmonizimi i programeve të

studimeve sipas objektivave të Procesit të Bolonjës (PB). Kriter për vlerësim është

krahasueshmëria me programet e vendeve nënshkruese të Deklaratës, si dhe shkalla e punësimit

të të diplomuarve dhe e mobilitetit të studentëve. Të gjitha programet e studimeve duhet të

49

përmbajnë në vete kriteret për vlerësim të brendshëm të tyre, si dhe duhet të rishikohen në

intervale të rregullta kohore.

Në institucionet e larta të arsimit ndërpritet praktika e studimit me afat të pacaktuar dhe janë

aplikuar kritere që bëjnë të mundur që të gjithë studentët, në pajtim me dëshirat dhe mundësitë e

tyre, të fitojnë shkallën akademike të dëshiruar brenda afateve kohore të parapara me akte

normative dhe nga vetë programet e studimeve.

Në të gjitha institucionet e arsimit të lartë që i organizojnë studimet në përputhje me objektivat e

PB duhet të funksionojë mekanizmi për transferin e krediteve. Për këtë qëllim, ndërtohen

kapacitete të stafit akademik dhe stafit administrativ në të gjitha institucionet e arsimit të lartë,

me qëllim të krijojnë kushte për punë praktike të studentëve, përmes pajisjes së laboratorëve,

qendrave eksperimentale si dhe perms ofrimit të ndihmës për vendosjen e bashkëpunimit me

sektorë të ndryshëm të veprimtarisë ekonomike dhe shoqërore. Po ashtu, vihen në dispozicion të

institucioneve të arsimit të lartë fonde të veçanta për financimin e punës praktike.

Institucionet e arsimit të lartë duhet të kenë pjesëmarrje aktive në projekte të bashkëpunimit

ndërkombëtar, për qëllim ngritjen e cilësisë së planeve dhe të programeve, të mësimdhënies dhe

të punës kërkimore si dhe me qëllim të nxitjes së mobilitetit të stafit akademik dhe të studentëve.

Stimulime permanente për studentë dhe mësimdhënës të suksesshëm nga ana e institucioneve të

larta, përfshirë stimulimet financiare. Në veçanti, në universitetet themelohen fonde për

stimulimin financiar të mësimdhënësve që zbatojnë risi në mësim. Gjithashtu, mësimdhënësit

dhe studentët e suksesshëm stimulohen me anë të mirënjohjeve publike për punën e tyre, si dhe

në forma të tjera.

Në arsimin e lartë ndikime kanë edhe ndryshimet shkencore dhe teknologjik ku krijohet

infrastrukturë ligjore dhe nxiten praktika për vlerësim të drejtë dhe të gjithanshëm të punës

akademike dhe shkencore të personelit të institucioneve të arsimit të lartë. Merren të gjitha masat

që avancimi të bëhet në bazë të rezultateve të punës dhe krahasueshmërisë me kriteret e

avancimit të stafit akademik në vendet e tjera pjesëmarrëse në Procesin e Bolonjës, duke siguruar

cilësi, profesionalizëm dhe se Institucionet e arsimit të lartë në mënyrë të vazhdueshme bëjnë

hulumtimin e nevojave të ekonomisë dhe të shoqërisë, trendeve të zhvillimit të arsimit dhe të

ekonomisë botërore në kuadër të globalizimit, për të përcaktuar nevojën e bashkohësimit të

programeve ekzistuese dhe për zhvillimin e programeve të reja. Institucionet e arsimit të lartë

kujdesen që planet dhe programet të jenë gjithmonë në përputhje me nevojat dhe kërkesat e

tregut të punës. Institucionet e arsimit të lartë zhvillojnë kontakte të rregullta me ekonominë për

50

të bërë identifikimin e nevojave dhe të kërkesave. Identifikimi i këtyre nevojave dhe kërkesave

mund të arrihet me anë të: (I) hulumtimeve të rregullta që mund t’i bëjnë Institucionet e arsimit

të lartë; dhe (II) me anë të përcjelljes së shkallës së punësimit të të diplomuarve sipas profileve.

Në planet dhe programet e arsimit të lartë përfshihen module që u ndihmojnë studentëve të bëjnë

planifikimin e karrierës dhe që u ofrojnë atyre aftësitë kyçe që kërkohen në tregun e punës. Në

fondet e ndara nga MASHT-i për këtë qëllim institucionet e arsimit të lartë konkurrojnë me

elaborate përkatëse. transparencë të plotë të procesit të vlerësimit.

2.6. Koncepti i marketingtut të shërbimeve

Hulumtimi i veçant i shërbimeve dhe marrja me to është çështje e kohës së re. Adam Smiti dhe

ekonomistë tjerë të hershëm gjatë kohë kan mbrojtur tezën (qëndrimin) se aktiviteti rezultat i së

cilës është i paprekshëm nuk krijon asnjëfar vlere të shtuar. Rëndësinë e veçantë të shërbimeve

(të krijimit të vlerave) në mes të parëve e ka kuptuar Alfred Marshalli (Alfred Marshall), i cili

thekson se shërbimet u japin vlerë prodhimeve të caktuara, kurse mund të thuhet se edhe u

sigurojnë ekzistencë disa prodhimeve të caktuara. Alfred Marshalli i pari e ka përmendë

barabartësin e produkteve të prekshme me ato të paprekshëm në raportë me aftësitë e gjenerimit

të vlerave të reja.39

Vetë përkufizimi i shërbimeve sipas Shoqates Amerikane për Marketing (AMA) shpreh:

“Shërbimi është detyrë ose punë e kryer për tjeterkend dhe/ose sigurimi i ndonjë paiseje,

prodhimi ose aktiviteti për t`u shfrytëzuar nga të tjerët, dhe jo pronësi si rezultat i transaksionit

të shkëmbimit”

Thjeshtë thënë, shërbimet paraqesin vepra, procese dhe performansa.40 Numër i madhë i

përkufizimeve për shërbimet flet për specifikat e tyre edhe pse ekzistojnë disa karakteristika të

përbashkëta për të gjitha ato. Karakteristika e parë ka të bëjë me paprekshmërinë, që don të thotë

se vështir se mund të ruhen dhe deponohen. Pastaj, blerja e shërbimit nuk nënkuptonë pronësinë

e tyre, që don të thotë transferin fizik, porë shërbimi krijon benefite gjatë apo pas interaksionit në

mes ati që ofron shërbim dhe shfrytëzuesit, dhe rezulton me një përvojë të veçant për blerësin.

Duke vështruar specifikat e para të shërbimeve, më së shumti shfrytëzohet përkufizimi i Kotlerit

për shërbimet, i cili thotë, se: “Shërbimi është çdo aktivitet, apo shfrytëzim, të cilin njëra palë

39 Kasper, H., Helsdingen, P, Gabbott, M, (2006), Service Marketing Management, John Wiley & Sons, Ltd, England, pp.57.40 Zeithaml, A.V., Bitner, J.M., Gremler, D.D., (2006)., Services Marketing, Fourth Edition, McGraëHill, pp.4.

51

mund të ofroj tjetrës, kryesisht është e paprekur dhe nuk rezultonë me pronësin e çfarëdo qoftë.

Prodhimi i sajë mundet, por nuk është patjetër të jetë i lidhur me prodhim fizik.41

Si specifika të veçanta të shërbimeve, për çka pajtohen numri më i madhë i ekspertëve, janë:

Paprekshmëria e shërbimeve,

Heterogjeniteti (variabiliteti) i shërbimeve,

Simultante (të pandashme) shërbimet e prodhimit dhe konsumit,

Ndrishueshmëria e shërbimeve, dhe

Parezervueshmëria e shërbimeve.42

2.6.1.Zhvillimi historik i shërbimeve dhe sektori i shërbimeve

Sot qytetarët e botës moderne jetojnë në ekonomi të bazuara gjithnjë e më shumë në shërbime.

Megjithëse ka patur një interes në rritje për sektorin e shërbimeve gjatë viteve të fundit,literatura

akademike nuk e ka njohur gjithmonë vlerën e shërbimeve. Ekonomistët e hershëm u kanë

kushtuar pak vëmendje shërbimeve duke i konsideruar ato si totalisht joproduktive dhe që nuk i

shtojnë asnjë vlerë ekonomisë. Adam Smith në vitin 1776 bënte dallimin midis prodhimit që ka

autput të prekshëm dhe prodhimin për të cilin nuk ka autput të prekshëm ku mund të përfshihen

doktorët, juristët, forcat e armatosura etj, ai i përshkruante si “joproduktive” që nuk arrinin të

krijonin përfitime me vlerë. Ky qëndrim për shërbimet dominoi deri në fund të shekullit 19-të

kur Alfred Marshall argumentonte që një person që siguron një shërbim është po aq i aftë ti japë

dobi marrësit sa edhe një person që prodhon një produkt të prekshëm, duke arsyetuar se

produktet e prekshme mund të mos ekzistojnë fare nëqoftëse nuk do të kryheshin një seri

shërbimesh me qëllim prodhimin dhe shpërndarjen e tyre tek konsumatori. Nga ku vijmë në

përfundim se shërbimet nuk janë më një pjesë minore e ekonomive por janë në qendër të krijimit

të vlerës brenda ekonomive.43

Për të kuptuar arsyet e këtij lulëzimi në sektorin e shërbimit duhet të njohim dhe të kuptojmë se

çfarë ka ndodhur në ekonomi gjatë pesëdhjetë viteve të fundit. Pas Luftës së dytë Botërore

njerëzit i shpenzonin të ardhurat e tyre për të blerë të mira materiale, por ndërsa vitet kalonin

njerëzit filluan të ngopen me të mira dhe nisën të drejtohen kah shërbimet e tilla si: arsimimi,

41 Kotler, K., Keller, K.L.,(2009), Marketing Management, Prentice Hall, pp.386.42 Zeithaml, A.V., Bitner, J.M., Gremler, D.D., Services Marketing, Fourt Edition, McGrawHill, 2006,pp.23.43 https://sites.google.com/site/shpetimcerri/leksione-ppt-financa/leksione-marketingu-i-sherbimeve-1

52

shëndeti, udhëtime turistike, kujdes personal etj.44 Ashtuqë dhjetëvjeçaret e fundit kanë treguar

një rritje të paparashikueshme të të punësuarve në industrinë e shërbimit, ku dhe mund ti shohim

me anë të tabelës së mëposhtme.

Tabela 4. Punësimi në sektorin e shërbimit për disa vende të zhvilluara

Nr Vendet Punësimi në sektorin e shërbimit (%)

1 Kanada 842 Australia 79.33 SHBA 78.34 Belgjikë 765 Japoni 75.16 Itali 73.47 Angli 71.48 Francë 70.49 Gjermani 60.410 Rusi 63.711 Shqipëri 64.4

Burrimi: Instituti Statistikor i Republikës së Shqipërisë viti?

Nga të dhënat e paraqitura në tabelë mund të shohim të punësuarit në sektorin e shërbimit ku

kryeson Kanada me 84% dhe në fund është Gjermania me 60.4%

2.6.2.Përkufizimi i konceptit shërbim dhe klasifikimi i tyre

Shërbimet mund të përkufizohen në forma të ndryshme. Në pikëpamje të procesit të krijimit të

vlerave shërbimet paraqesin ”vlera përdoruese të veçanta të punës, nëse ajo është e dobishme,

por jo si prodhim, por si veprimtari”.45

Shërbimet mund të jenë ekonomike dhe joekonomike.

Shërbimet ekonomike mund të përkufizohen, si; aktivitet i vlerave përdoruese të cilat këmbehen

për para, si të pavarura ose në lidhshmëri me shfrytëzimin e ndonji prodhimi. Shërbimet e

komunikacionit, postale, etj. Janë lloje shërbimesh të cilat këmbehen për para si të pavarura dhe

shfrytëzimi i tyre është i lidhur me ndonjë objekt të caktuat (komunikacioni dhe mjetet e

komunikacionit, pajisjet postale). Shërbimet që ofrohen për mirëmbajtjen e të mirave materiale

44 Kotler, P., and Fox, K. Strategic Marketing for Educational Institutions. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall, 1995, pp.127.45 N.Veseli; Bazat e Marketingut (botimi i dytë), ALMA – Shkup, 2009, f.131-132.

53

(automjeteve dhe elektroserviseve, etj.) janë lloje të shërbimeve që janë të lidhura për ndonjë

prodhim.

Shërbimet joekonomike; janë lloje të shërbimeve nga të cilat nuk realizohen vlera të reja, por

janë vlera përdoruese të cilat këmbehen për para në mënyrë të drejtëpërdrejtë ose të tërthortë.

Këmbimi i drejtëpërdrejtë për para egziston tek shërbimet e kinemave, teatrit dhe shërbimeve

tjera kulturore, sportive, etj. Këmbimi i tërthortë për para kemi tek shërbimet shëndetsore,

arsimore, shtetrore dhe shërbimeve tjera , (me përjashtim të atyre të privatizuara).Organizatat

publike që ofrojn shërbime të tilla nuk fitojn drejtëoërdrejt të hyra nga shfrytëzuesit e

shërbimeve, por në mënyrë të tërthortë nga shpërndarja e të hyrave publike-fondet.

Shpeshëherë produktet dhe shërbimet ngatrohen. Sidoqoftë, kur ne blejmë përdorimin e një

dhome hoteli ne nuk marrim me vete asgjë tjetër përveç përshtypjes së një nate të kaluar atje,

megjithëse një produkt konsultimi mund të duket si një raport i shkruar, ajo që blenë

konsumatori është aftësimi intelektual dhe jo letra dhe boja.

Ndërsa, shërbimet në marketing përfshijnë dhënien me qira të të mirave, modifikimet, përshtatjet

dhe riparimet e të mirave, të zotëruara nga konsumatorët dhe shërbimet personale.

Shërbimi i dhënjes me qira të të mirave ka të bëjë me vënjen në dispozicion të një të mire

për një periudhë kohore të caktuar kundrejt një pagese të caktuar. Si shembuj mund të

përmendim dhënjen me qira të veturave, dhomave të hoteleve, ndërtesave, lokaleve

afariste, etj.

Shërbimet e të mirave të zotruara prej klientëve përfshijnë modifikimet dhe riparimet e të

mirave në zotrim të tyre. Si shembuj mund të përmendim shërbimet e riparimit ( të

automobilave, orëve, makinerive, etj.) përkujdesja për kopshtet, larja e makinave,

mirëmbajtja e pajisjeve dhe pastrimi kimik.

Në shërbimet që nuk lidhen me të mirat përfshihen shërbimet personale nga ana e

shitësit, i cili nuk angazhon të mira si për shembull, kontabiliteti, ndihma juridike,

trajnimet e ndryshme si dhe shërbimet e mësimdhënies dhe të kujdestarisë.

Në përgjithësi, shërbimet kanë katër karakteristika të veçanta që i dallojnë ato nga produktet: ato

janë të paprekshëm, të parezervueshëm, të pandashëm nga ofruesi i shërbimit, dhe me cilësi të

ndryshueshme.

Përkufizimet e shërbimeve fokusohen në fatkin që një shërbim në vetvete prodhon autput jo të

prekshëm por mund të jetë një mjet në prodhimin e disa autputeve të prekshëm. Një përkufizim

54

bashkëkohor është dhënë nga Kotleri dhe Armnstrongu në vitin 199146: Një shërbim është një

aktivitet apo përfitim që një palë mund t’i ofrojë palës tjetër dhe që kryesisht është i

paprekshmëm dhe nuk rezulton në pronësinë e asgjëje.

Figura 1. Formulimi i konceptit të shërbimit

Burrimi: Kotler et al., 2010,p.17

Për klasifikimin e shërbimeve janë dhënë shumë ide, por ne do ti diskutojme propozimet e dhëna

nga Lovelock i cili bën një klasifikim të shërbimeve sipas:47

Shkallës së prekshmërisë dhe paprekshmërisë së operacioneve të shërbimeve

Këtu shërbimet i dallojmë në bazë të asaj se a është shërbimi një veprim fizik apo

operacionet që e krijojnë kanë një shkallë të ulët të prekjes.

Ku dhe për çka janë përcaktuar operacionet e shërbimeve

Për disa shërbime është e domosdoshme prania e klientit ,ndërsa për fitimin e

disa shërbimeve nuk është e domosdoshme prania e klientit .

Vendi i shpërndarjes së shërbimeve

Këtu kemi tre lloje të shërndarjes ashtu që disa shërbime kërkojnë që patjetër klienti të shkojë

tek ofruesi i shërbimit, grupi tjetër ofruesin e shërbimit e çon tek klienti ,ndërsa në disa

shërbime klienti dhe ofruesi lëvizin drejt njëri-tjetrit.48

46 Kotler et Amstrong, Marketing management”,Pari, 2012,pp; 18-19.

47 Milisavljeviq, M., Mariçiq, B., Gligorijeviq, M., (2009) “Bazat e Marketingut”, Zagreb, f.590.48 Përshtatur sipas Kaspar, Helsdingen, P Gabbott, M. veper e cituar, f.65.

55

Klient → ofrues

Ofrues → klient

Klient ↔ ofrues

Personalizimi kundrejt standaridizimit: cili vendos dhe si?

Departamenti i marketingut i kompanisë së shërbimit duhet të përcaktojë se shërbimet do

të jenë standard për gjithë klientelën apo të personalizuara dmth tju përshtatet dëshirave

dhe nevojave personale.

Natyra e marrëdhënieve me klientin. Marrëdhëniet e ofruesit të shërbimit me klientin

mumd të jenë formale ku secili klient është i njohur nga ndërrmarja dhe çdo transaksion

është i rregjistruar dhe llogaritur. Kemi shërbime ku klientë të paidentfikuaar ndërhyjnë

në transaksionet e shkurtëra. Për disa shërbime klientët duhet të hyjnë në një marrëdhënie

antarësimi p.sh në një shërbim bankar.

Rëndësia e ekuilibrit dhe çekuilibrit mes ofertës dhe kërkesës.Industritë e shërbimeve në

dallim prej industrive tjera kanë një kërkese të qëndrueshme për shërbimet e tyre ku të

tjerat përballen me fluktacione të vazhdueshme. Në të tilla raste është kapaciteti i

prodhimit që duhet të përkoje me nivelin e kërkesës, janë strategjitë e reja marketing që

duhet të parashikojnë dhe të ekujlibrojnë ofertë-kërkesën.

Rëndësia relative e strukturave të ndërrmarjes dhe individëve në përvojën e

shërbimeve.Përvoja e kaluar prej klientit në operacionet e shërbimeve është pjesa

përcaktuese pasi është element i prekshëm në procesin e ofrimit të shërbimit.49

2.6.4.Marketingu miks për shërbimet

Marketingu i shërbimeve i ka veçoritë e tij. Në evolucinoin e literaturës së marketingut të

shërbimeve, ka pasur diskutime mbi nivelin me të cilin shërbimet duhet të konsiderohen si një

disciplinë e dallueshmë e tërësisë së studimit në marketing. Shumë studiues kanë vënë theksin në

kufizimet e principeve të marketingut tradicional kur aplikohen për aplikimin e shërbimeve.

Gronroos (1978), Lovelock ( 1981), Shostack (1977), Berri (1981) dhe Rathmel (1966) ishin

ndër kritikët e parë që argumentuan që diferenca që egziston midis mallrave dhe shërbimeve

bëjnë që mjetet marketing të përdorura për mallrat nuk mund të shpjegohen lehtë në marketingun 49 Kotler et Amstrong, Marketing management”,Pari, 2012. F. 19.

56

shërbimeve.50 Ndërkaq që Eigler dhe Langeard (P-J.Dubos dhe A.Jolibert,f.349)51 e kanë

zhvilluar konceptin e marketingut të shërbimeve, ata e shqyrtojnë shërbimin si rezultat i

ndërveprimit ndërmjet ofruesit të shërbimeve, klientit dhe elementeve të prekshëm të sistemit të

prodhimit e të shërbimit.

Në realitet, marketingu i shërbimeve ka për qëllim të përpunoj fillozofinë bazë të marketingut

për të lejuar që principet e përgjithshme të mund të funksionojnë më efektivisht në sektorin e

shërbimeve.

Marketingu i shërbimeve nuk ka të bëjë vetëm me marketingun tradicional të jashtëm duke

përdorur vetëm 4-P-itë, por edhe me marketingun e brendshëm dhe atë interaktiv. Marketingu i

brendshëm nënkupton që ndërmarja duhet të formojë ekipin e sajë me qëllim kënaqjen e klientit

përderisa marketingu interaktiv nënkupton që cilësia e vlerësuar nga klienti për shërbimet është e

lidhur ngushtë më ndërveprimin blerës – shitës.

Figura 2. Tre format e marketingut në shërbime

Marketingu i brendshëm Marketingu i jashtëm

Burrimi: Kotler, 2009 ,fq.17

Marketingu i shërbimeve nuk ka të bëjë vetëm me marketingun tradicional që përbëhet nga katër

P-it ndryshme; produkti, çmimi, vendi dhe promovimin. Në lidhje me shërbimin arsimor, kjo

përzierje mund të përshtatet deri tek një shkallë të caktuar (Nicholls al., 1995). Megjithatë,

hulumtimet kanë treguar se ky kombinim i marketingut është i papërshtatshëm për marketingun e

shërbimeve (po aty, 1995). Në mënyrë që të përshkruhet marketingu efikas i shërbimeve u

50 https://sites.google.com/site/shpetimcerri/leksione-ppt-financa/leksione-marketingu-i-sherbimeve-151 Veseli,Nexhbi-Bazat e marketingut, Botimi i dytë,Tetovë,2009

57

Ndërmarrja

Marketingu interaktiv KlientëtPersoneli

prezantua qasja 7P-it - duke shtuar njerëzit, provat fizike dhe procesi52 (Ivy, 2008). Pra,

marketingu miks i shërbimeve përbëhet nga këto elemente ose ndryshe 7P të cilët janë: produkti i

shërbimit, shpërndarja, promocioni, mimi, evidenca fizike, njerëzit dhe procesi, që do ti

paraqesim në figurën në vijim:53

Figura 3. Marketingu miks i shërbimeve 7P

Burimi: https://www.google.com/search?q=7+p+images

Arsimimi si produkt – Kur është fjala për ofertat e arsimit, Kotler së pari u referohet programeve

të studimit dhe shërbimeve. Ofrimi i shërbimeve përfshin sfida të veçanta për shkak shumica e

shërbimeve janë të paprekshme, të pandashme, të ndryshueshme,dhe parezervueshme. Numri më

i madh i shërbimeve përfaqësojnë kombinim të elementeve të prekshme dhe të paprekshme

Varësisht nga pritjet dhe dëshirat e nxënësve, thelbi i shërbimeve arsimore mund të jetë

perceptuar ndryshe. Nisur nga kjo mund të konstatojmë se marrja e vendimit për të studiuar në

një universitet është përcaktuar edhe nga burime të tjera, si: media, miq, shoqatat etj.54

52 Ivy, J. (2008) A new higher education marketing mix: the 7Ps for MBA marketing. International Journal of Educational Management. Vol. 22. No 4. fq. 288-299.53 Maringe, F., Gibbs., (2009) Marketing Higher Education, Theory and Practice, McGraw Hill, England, pp.4654 Bruhn, M., Georgi, D. Service Marketing. New Jersey:Prentice Hall. (2006)

58

Shpërndarja (Vendi)- ka të bëjë me përshtatshmërinë e shërbimit në vendin dhe kohën e duhur

që do të thotë se duhet tu kushtohet rrëndësi e veçantë: vendimeve që do të merren për

vendndodhjen fizike të Institucioneve. Vendi mund të ketë një domethënje relative,

përkatësisht,. kjo mund të shihen në lidhje me vendin ku jetojnë studentët aktual dhe të ardhshme

dhe nxënësit e shkollave të mesme. Sipas Kotler & Fox (1995), rëndësia e vendit rrjedh nga fakti

se këto aspekte mund të përcaktojnë suksesin ose mossuksesin e programit përkatës. Sipas tyre,

një institucion arsimor mund ta konceptojë sistemin e tij të shpërndarjes sipas tre dimensioneve55:

Vendndodhja, duke përfshirë mjedisin dhe facilitetet

Programet për të tërhequr studentët , dhe

Mënyrat e shpërndarjes, duke përfshirë teknologjinë dhe format tradicionale të

arsimimit.

Çmimi - është një nga instrumentet e marketingut miks,e cila, e kombinuar me instrumente të

tjera, duhet të lejojë realizimin e qëllimeve të industrisë, pra, misionin institucioniteve arsimore,

qëllimet afatshkurtër dhe qëllimet afatgjata të industrisë. Çmimi mund të shihet si një faktor

ekonomik, por edhe si një faktor psikologjik. Nga pikëpamja ekonomike, çmimi përcakton të

ardhurat dhe fitimin, dhe psikologjikisht, çmimi përcakton vlerat që një produkt ose shërbim i ka.

Në Maqedoni, në bazë të informatave të përgjithshme, çmimi luan një rol shumë të rëndësishëm

në përzgjedhjen e Universitetit por jo dhe vendimtar. Janë cilësia dhe prestigji faktorët që

tërheqin më shumë student.

Promocioni – është aktivitet që e informon konsumatorin rreth organizatës dhe produketve të saj.

Promocioni përfshin reklamën, promocionin e shitjeve , publicitetin dhe shitjen përsonale.

Institucionet e arsimit të lartë, mund të informojnë tregun për ofertat e tyre në bazë të një grupe

të shumtë të kanaleve (Enache, 2011)56.Këto teknika mund të përbëhet nga reklama,

marrëdhëniet me publikun, publiciteti, dhe kontaktet gjatë shitjes personale. Promotioni është i

ndarë në dy zona; e para është promovimi tradicional - media e cila përfshin reklamat,

publicitetin dhe mediat elektronike. E dyta është promovimi mail direkt, të cilat përfshijnë

prospekt dhe broshura (Ivy, 2008).

Promocioni efektiv mund të kontribuoj në suksesin e qëndrueshëm të çdo institucioni të arsimit

të lartë. Duke analizuar dhe krahasuar pikëpamjet e autorëve të sipërpërmendur, mund të themi

se institucionet e arsimit të lartë në Maqedoni, shërbimet që ofrohen me atributet e veta nuk iu

55 Kotler, P. & Fox, K. “Strategic Marketing for educational institutions”. (1995)56 Enache, I-C. (2011) Marketing Higher Education Using the 7 p´s framework. Bulletin of the Transylvania University of Brasov. Vol. 4. No. 1. fq. 23-30.

59

përgjigjen kritereve apo kërkesave të tregut atëherë promocioni nuk mund të ketë shumë ndikim

në regjistrimin e studentëve potencial. Pra promocioni nuk mund të plotësoj dobësitë e

shërbimeve të ofruara në pikëpamje të instrumenteve tjera të marketing- miksit, por nga ana

tjetër nëse shërbimi është atraktiv për studentët potencial, mos koordinimi në aksionet e

promocionit mund të sjell në pikëpyetje ndikimin e tij.

Evidenca fizike - Pasiqë natyra e paprekshmërisë së shërbimit për konsumatorin paraqet një

mosnjohje të shërbimit, atëherë një element i rrëndësishëm i strategjisë së marketingut miks

është zvogëlimi i riskut duke ofruar pamje të prekshme që e lehtëson performancën dhe

komunikimin e shërbimit. Mjedisi i shërbimit paraqet paketën e shërbimeve që ndikojnë në

krijimin e pritjeve, dmth paraqet një metaforë vizuale të shërbimit të paprekshëm. Ajo është

gjithashtu një element në ndërtimin e imazhit dhe në këtë kuptim ajo dërgon një mesazh, apo

tërheq vëmendjen dhe provokon reagime tek përdoruesit.

Mjedisi fizik mund të luajë një rol të rëndësishëm në zgjedhjen e nxënësve. Vazhdimisht, mjedisi

ka pasur ndikim të rëndësishëm në vendosjen e të rinjve dhe familjeve të tyre për një universitet

të caktuar. Prandaj, sot të gjitha institucionet e arsimit të lartë vëmendje të posaçme i kushtojnë

disajnimit të mjedisit fizik, pra kampusit.

Njerëzit - janë elementi më vital i marketingut miks, pra edhe në kuadër të procesit arsimor.

Këto ndërveprime janë të bazuara në kontakt personal me stafin mbështetës, administrativ dhe

akademik. Imazhi i stafit akademik ndikon në perceptimin e studentit dhe regjistrimin e

mundshëm të tij në universitetin përkatës. Në këtë këndvështrim një rol të rëndësishëm luajn

studentet aktual dhe studentët e diplomuar.

Stafi administrativ janë të lidhur me procesin e regjistrimit, ata merren me studentët e ardhshëm

dhe kërkesat e tyre. Mënyra se si stafi administrativ përgjigjet ndaj kërkesave të tyre mund të

ndikojë në përshtypjet e para të studentëve. Edhe pas regjistrimit, stafi administrativ dhe ai

mësimor luajnë një rol të rëndësishëm. Kështu, stafi është një faktor kyç për marketingun miks të

universiteteve.57

Procesi - prezanton procesin nëpër të cilin kalon shërbimi. Në fakt, procesi ka të bëjë me

procedurat, mekanizmat dhe rrjedhja e aktiviteteve me të cilat merret apo përfitohet një shërbim.

Për zbatimin me sukses të marketingut për shërbimet, sugjerohen shtatë udhëzime:58

57 Enache, I-C. (2011) Marketing Higher Education Using the 7 p´s framework. Bulletin of the Transylvania University of Brasov. Vol. 4. No. 1. fq. 23-30.58 Kotler et Amstrong, Marketing management”,Pari, 2012. F. 625-630.

60

Sigurohu që marketingu ndodh në të gjitha nivelet që nga departamenti i marketingut e

deri aty ku prodhohet shërbimi.

Konsidero ekzistencën e elasticitetit në sigurimin e shërbimit, kur klientizon në mënyrë të

mundëshme shërbimin me nevojat e konsumatorëve.

Rekruto një ekip të cilësisë së lartë, trajtoi mirë ata dhe komuniko qartë pasi sjellja dhe

qëndrimet e tyre janë çelësi për cilësinë dhe diferencimin e shërbimit.

Syno dhe ndiq tregun me konsumatorët ekzistues për të rritur përdorimin e shërbimit nga

ana e tyre apo për të thithur produktet e reja.

Ndërto një sistem të reagimit të shpejtë ndaj ankesave dhe problemeve të konsumatorëve.

Përdor teknologji të reja për të siguruar shërbime më të mira me kosto më të ulët.

Përdor markën për të diferencuar në mënyrë të qartë dhe të dukshme ofertat e shërbimit

nga konkurentët në mendjen e konsumatorëve të synuar.

2.6.5.Faktorët të cilët ndikojnë në cilësinë e shërbimeve

Që nga fundi i viteve ’60 të shekullit të kaluar në qendër të vëmendjes dhe interesit të

vazhdueshëm të botës akademike dhe asaj të biznesit ka qenë çështja e cilësisë së shërbimit.

Klientët gjithmonë kanë qenë të shqetësuar për cilësinë e shërbimit që u ofrohet nga shitësit

mirëpo rritja e konkurencës në tregjet aktuale ka bërë që blerësit të jenë më të vëmendshën në

shërbimin që ata zgjedhin. Cilësia është elementi bazë i shërbimeve që e dallon një shërbim nga

tjetri që do të thotë se konsumatori e përdor cilësinë për të diferencuar shërbimet konkuruese në

treg.

Vitet e fundit shihet një përvetësim i shpejtë i kualitetit të standardeve të shërbimit dhe

shpërblimeve si që janë standardet ndërkombëtare BS5750/ISO9000, “Malkom Brixh”,

shpërblimi për kualitet nacional në SHBA, Fondacioni Evropian për shpërblim të kualitetit për

menaxhim dhe lloje të ngjajshme të shpërblimeve nëpër vende të ndryshme, si psh.; Në vendet

skandinave e veçanërisht në Suedi menaxhimi i cilësisë së shërbimeve është një çështje me

përkujdesje kombëtare, ku qeveria luan një rol të rëndësishëm me iniciativën si që është

Barometri suedez për kënaqjen e konsumatorëve (Swedish Customer Satisfaction Barometer)

ndërsa në Britanin e Madhe, këshillat vendore përballen me trysni të mëdha për krijimin e një

cilësie edhe më të lartë të shërbimeve, etj.59. Për dallim nga malllrat, cilësia e shërbimit është

ngusht e lidhur me cilësinë e siguruesit të shërbimit dhe ndodh që klienti në ndonjë rast më tepër 59 Kotler,Filip, G.Armstrong, X.Saunders i V.Vong.- Principi na marketing,Treto evropsko izdanie,fq.639

61

ti kushtojë rëndësi siguruesit të shërbimit se sa vetë shërbimit. Nga e gjithë kjo e shohim se

cilësia mund të përkufizohet vetëm nga klientët që përputhet me përkufizimin se cilësia ka të

bëjë me “përshtatjen për përdorim”(Juran’1982) përkufizim ky i bazuar në kënaqjen e nevojave

të konsumatorëve.

Cilësia e shërbimeve ka qenë objekt studimi edhe për autorë të tjerë. Një përkufizim vjen nga

Suan dhe Komb (’76) të cilët identifikuan dy dimensione të cilësisë:

cilësia instrumentale e cila përshkruan aspektin fizik apo të prekshëm të shërbimit, dhe

dimensionin ekspresiv i cili lidhet me aspektin psikologjik apo të paprekshëm të

shërbimit.

Akademiku Gronroos (1984,) ishte njëri ndër shkenctarët e parë që përpiloi një model për

cilësinë e shërbimeve. Modeli i tijë përbëhet nga dy dimensione bazë që ndikojnë për të formuar

në tërësi cilësinë totale. Njëri dimension është Cilësia teknike e cila ka të bëjë me atë se çfarë

fitojnë konsumatorët në ndërveprimin e tyre me një firmë shërbimesh. Ky dimension përfshin

aspektin sasior, relativisht të numërueshëm të një shërbimi si shembull mund të cekim kohën e

pritjes për marjen e kredisë në një Kursimore. Mirëpo, që konsumatori të perceptojë cilësinë

totale të shërbimit ai ndikohet edhe nga mënyra se Si u është dhënë cilësia teknike dhe ky

dimension ka të bëjë me të ashtuquajturën Cilësia funksionale për shembull pamja e jashtme e

stafit të Kursimores, sjellja e tyre me klientët, mënyra se si i kryejnë detyrat, çfarë thonë, të

gjitha këto së bashku influencojnë në vlerësimin e konsumatorit për cilësinë e shërbimit.

Gronroo një rrëndësi të veçantë i kushton edhe imazhit të firmës për të vlerësuar në mënyrë të

plotë cilësinë e shërbimit. Në figurën e mëposhtme do të paraqesim se si të gjitha këto ndikojnë

në cilësinë totale në një firmë shërbimi:60

Figura 4. Dy dimensionet e cilësisë së shërbimit sipas Gronroo-së

60 Dana-Nicoleta Lascu and Kenneth E. Cloë, Essentials of Marketing (Mason, OH: Atomic Dog Publishing, 2007), 266–276.

62

Cilësia totale

Imazhi i firmës

Cilësia funksionale e procesit

Si

Cilësia teknike e rezultatit

Çfarë

Burimi: Grönroos, 1984

Procesi i perceptimit të cilësisë është tepër i komplikuar që do të thotë se nuk janë vetëm

eksperiencat e cilësisë të cilat përcaktojnë nëse cilësia perceptohet si e mirë, neutrale apo e keqe.

Në figurën që do të praqesim në vijim ilustrohet se si eksperiencat e cilësisë lidhen me

aktivitetet tradicionale marketing duke na dhënë si rezultat Cilësinë e perceptuar totale të

shërbimit.

Figura 5. Cilësia e perceptuar totale sipas Gronroos

Burrimi: Gronroos, 1982 in Parasuraman et al., 1985

Nga figura e paraqitur mund të shohim se cilësia e mirë e perceptuar merret atëherë kur cilësia e

përjetuar përputhet me cilësinë e pritur apo me pritjet e konsumatorit.

Cilësia e pritur është funksion i një numri faktorësh si që janë:

komunikimi marketing,

shitjet,

imazhi,

fjala e gojës,

marrëdhëniet publike

Nevojat dhe vlerat e konsumatorit.

Nga figura mund të konstatojmë se niveli i cilësisë totale nuk përcaktohet vetëm nga niveli i

cilësisë teknike apo nga cilësia funksionale, por më tepër nga diferenca apo mospërputhja midis

cilësisë së pritur dhe cilësisë së përjetuar. Në këtë mënyrë një shërbim i kryer me standarde të

63

ulëta mund ti duket i një cilësie të lartë një konsumatori kur ai krahasohet me nivele të ulëta të

pritjeve , ose e kundërta shërbimi me një cilësi të lartë mund që një konsumatori ti duket me

cilësi të ulët kur ai krahasohet me pritje shumë më të larta. Kështu, Zeithamel (‘ 93) ka

propozuar tre nivele të pritjeve të cilat janë:

Nivelin e dëshiruar të shërbimit - pra çfarë do konsumatori

Nivelin adekuat të shërbimit - që reflekton standardin që konsumatorët detyrohen të

pranojnë dhe

Nivelin e parashikuar - që ata besojnë se do të ishte më i pëlqyeshëm për tu ndeshur

pra , për të ndodhur.61

2.7.Evoluimi i marketingut në institucionet e arsimit të lartë

Krahasimi i drejtpërdrejtë midis universiteteve dhe biznesit ka qenë e paimagjinueshme deri para

disa dekadave. Institucionet e arsimit të lartë e kanë bërë bartjen e njohurive dhe shkathtësive

studentëve me qëllim të trajnimit dhe pregaditjes së tyre në ritjen e efektivitetit/efikasitetit të tyre

në avansimin e aftësive të tyre profesionale; derisa biznesi, vështruar nga aspekti finansiarë,

egziston për të realizuar fitim. Shumë institucione të arsimit të lartë, kanë zbatuar modelin e

afarizmit të kompanive të suksesshme, dhe atë si të përmirsojn metodat e menaxhimit finansiar

nga njëra anë, dhe si në mënyrë efikase menaxhojnë me burimet njerzore që në këtë veprimtari

kanë rendësi të vaçantë. Profesionistët nga lëmia e zhvillimit dhe administrimit (shërbimeve

studentore) kanë huazuar koncepte relevane afariste dhe i kanë përshtatur në institucionet e larta

arsimore. Gjatë dekadës së kaluar, fjalori i marketingut, veçanrisht kërkimet e marketingut,

segmentimi i tregut dhe planifikimi strategjik janë bërë shumë të zbatueshëm edhe në lëminë e

arsimit.62

Marketingu në arsimin e lartë, sipas një numri të autorëve, konsiderohet si një koncept relativisht

i ri, për shkak se disa dekada nuk ka qenë i pranuar nga disa institucione dhe organizata

shoqërore (për analitikët amerikan ai ka një histori të gjatë). Sipas disa të dhënave kolegjet

amerikane dhe universitetet kah mesi i shekullit të kaluar kan përdorur publicitetin, shpalljet,

lobimin, grumbullimin e fondeve dhe aktivitetet për rekrutimin e studentëve. Marketingu në

arsimin e lartë, sot ka dimensioned e reja të zgjëruara, siqë janë tërheqja e burrimeve finansiare,

61 Dana-Nicoleta Lascu and Kenneth E. Cloë, Essentials of Marketing (Mason, OH: Atomic Dog Publishing, 2007), 276–278.62 Kotler P, Fox K, , punim i cituar, 1995. fq.5

64

ngritja e imazhit të institucionit, etj, por me qëllim të tërhqjes së studentëve. Është e sigurtë se

njohuritë nga kjo lëmi dhe zbatimi i marketingut në sektorin jofitimprurës sfidon për operacione

strategjike dhe vizionin e një numri të madhë të institucioneve të arsimit të lartë, në veçanti në

vendet në zhvillim.63

2.7.1.Fazat e evoluimit të marketingut në institucionet e arsimit të lartë

Që nga viti 1972, kur Kotleri verteton tezën për marketingun si koncept gjenerik që është i

zbatushëm në të gjitha organizatat, (jo vetëm në organizatat fitimprurëse), sektorë të ndryshëm

shoqërorë filluan t`a implementojnë në të gjitha organizatat. Sot, pranë shumë universiteteve të

cilët e zbatojnë planifikimin strategjik të marketingut, egziston edhe një numër i atyre të cilët

hamenden për zbatimin e konceptit të marketingut. Por, me ndryshimin e kohrave universitetet

janë zhvilluar duke ofruar njohuri dhe inovacione të reja , si dhe parashikime radikale në shoqëri;

ato janë në shërbim të ekonomisë dhe funksionimit të sajë si mbështetje kapitale e industriesë

teknologjike. Pra, dilemma ështe se universiteti duhet të ofroj dobi ose mençuri.64

Në pajtueshmëri me atë që përmendëm, orientimi i marketingut në arsimin e lartë ka ardhur në

shprehje kah vitet e tetdhjeta të shekullit të kaluar me rritjen e konkurencës në tregun e arsimit të

lartë, kurse në vendet e Evropës Jug-Lindore në dekadën e dytë të këtij mileniumi, ashtuqë në

bazë të hulumtimeve të shumta paraqesim fazët evoluimit në vazhdim65:

1. Marketingu i panevojshëm; – gjatë kohë ka egzistuar kjo bindje, kurse sot numri i

madhë i institucioneve të arsimit të lartë e kanë kuptuar vlerën që ka marketingu për arsimin.

Duke patur parsyshë faktin se programet studimore rallëher jan ndryshuar edhe studentët kanë

regjistruar atë që u është ofruar, pasiqë nuk kan pasur zgjedhje tjetër, kurse sot me ndërmarrjen e

aktiviteteve shtesë ato i plotësojn dëshirat e shfrztëyuesëve të shërbimeve dhe nevojave

shoqërore me programe të ndryshme studimore.

2. Marketingu është promocion; – për shkak të numrit të vogël të studentëve, ose për

të tërhequr një numër më të madh të studentëve, universitetet kanë konstatuar se studentët

potencial nuk kan motiv ose nuk kanë njohuri për egzistimin e programeve të reja arsimore dhe

ajo i ka shty që të themelojnë shërbime për komunikim, që të merren me aktivitete promovuese (

dërgimin e materialeve promovuse, komunikimin me studentët potencial).

63 Maringe, F., Gibbs, P.,(2009) Marketing Higher Education, Theory and Practice, McGraë Hill, England, fq.44.64

Maringe, F., Gibbs, P., punim i cituar, pp. 3.65 Kotler P, Fox K, punim i cituar, 1995 pp. 11

65

3. Marketing segmentimi dhe kërkimet e tregut; - faza e avansuar ka ardhur në

shprehje në momentin kur menaxhmenti i universitetit e kuptonë rëndësinë e informative që

shërbimet studentore i marrin nga studentët. Nese i kuptojmë më mire karakteristikat e klientëve

dhe procesin e marrjes së vendimeve, informatat e grumbulluara mund të shfrytëzohen në

tërhjekjen e studentëve potencial. Pran së cilës zhvillohet veprimtaria hulumtuse, angazhohen

konsultues, agjencione të specializuara për hulumtim me qëllim të hulumtimit të tregut dhe

analizohen informatat e dobishme.

4. Marketingu është pozicionim – numri më i madhë i institucioneve të arsimit të

lartë e kanë intensifikuar rekrutimin dhe aktivitetet promovuese, dhe gjithë e kanë ndërlidhur me

hulumtimin, derisa disa universitete tjera kan gjetur mënyrën se si të rrisin përparësitë

konkurruese. E kanë kuptuar se nuk mund të jenë më të mirët për të gjitha studentët dhe kanë

vendosur që me ndihmën e përparësive komparative më mirë të pozicionohen në mendjen e

klientëve-studentëve. Poyzicionimi është më mirë se të kriojsh imazh. Pozicionimi është

përpjekje që universiteti të diferencohet nga të tjerët me ndihmën e dimensioneve reale të cilat

studentët i vlerësojnë. Qëllimi i pozicionimit është që tu ndihmoj shfrytëzuesve potencial që të

mësojnë dobitë bazike që universiteti i siguron dhe në atë mënyrë të plotësojnë nevojat e tyre.

5. Marketingu është planifikim strategjik – menaxhimit të institucioneve arsimore,

pos tjerash u intereson edhe konkurrenca dhe ndryshimet në ekonomi, demografi dhe fushat tjera

që nuk jan nën kontrollin e institucionit. Universitetet nënkuptojn varshmërin reciproke me

faktorët e jashtëm dhe imazhit të fakakultetit që reflektohet në aftësinë e tërheqes dhe shërbimit

të studentëve. Duke pasur në konsiderat trendet zhvillimore, institucionet e larta arsimore

përpiqen të përshtatin programet, procedurat dhe të gjitha aktivitetet tjera nevojave aktuale të

tregut.

6. Marketingu është menaxhim i regjistrimit të studentëve – institucionet e arsimit të

lartë e kanë kuptuar rëndësinë e aktiviteteve që ndërmerren për pranimin e studentëve dhe punën

e shërbimit të studentëve. Trajtimin e çdo studenti si partner të rëndësishëm gjatë studimit, por

edhe pas diplomimit (studentët e diplomuar mund të kenë statusin e aluminit, donatorëve, etj.),

sjellë deri tek ndryshimi në politikën, procedurat dhe shërbimet në institucionet e arsimit të lartë.

Shumë fakultete e emërtojnë dekanin ose prodekanin si person përgjegjës për menaxhimin e

regjistrimit me qëllim të koordinimit të shërbimit studentorë, mjeteve financiare, regjistrimin,

qendrës për zhvillimin e karrierës, jetën studentore në universitet, në kampus, etj. Qëllimi është

që studentëve tu sigurohet qasje në informatat e dëshiruara. Të punësuarit duhet të jenë në

66

shërbim të studentëve, të jenë gjithmonë të gatshëm tu përgjigjen nevojave të tyre, të japin

këshilla për mësimin, zhvillimin profesional, karrierën, etj.66

Me këtë model të marketingut bëhet aktiviteti i institucioneve modern, kompanive dhe

organizatave duke u përpjekur që në mënyrë efektive të plotësojnë ndojnë nga nëevojat apo

dëshirat e target grupit të tyre. Si të gjitha institucionet, organizatat dhe kompanitë që

pretendojnë të mbijetojnë ose të kenë suksesë në sferën e konkurencës së menaxhimit global,

njashtu edhe institucionet arsimore duhet mirë ta njofin tregun e tyre, të jenë në gjendje të

tërheqin mjete të mjaftueshme, pastaj ti konvertojn ato mjete në programe adekuate, shërbime

dhe ide të cilat në mënyrë efikase do tu shpërndahen tregjeve të ndryshme. Misioni kryesorë i

institucioneve arsimore është ti identifikojnë nevojat dhe dëshirat e target dhe të disajnojn paket-

shërbime që në mënyrë më efikase do ti plotësojnë ato. Arsimimi formal nuk është nevoj bazike

(për mbijetesë fizike), numri më i madhë i njerëzve dëshirojnë të realizojnë arsimim të mirë me

qëllim të participimit efektiv në shoqëritë bashkëkohore dhe realizojnë fitime.

Marketingu aktivizohet kur njerëzit vendosin që ti plotësojnë nevojat dhe dëshirat e tyre në

procesin e shkëmbimit. Institucionet arsimore duhet që të ndajnë mjete të caktuara për të qenë në

gjendje tu ofrojn shërbime të tjerëve. Numër i madhë i institucioneve arsimore realizojn mjete të

nevojshme gjatë shkëmbimit. Shkëmbimi paraqet aktin e gjetjes së produktit të dëshiruar ose

dobi nga dokush, duke ofrur diçka për këmbim. Institucionet e arsimit të lartë ofrojnë njohuri dhe

shksthtësi të ndryshme, kurse, parapregaditje për karierë, satisfaksion, si dhe shërbime tjera dhe

dobi “tregjeve-në realitet shfrytëzuesëve”. Si kudërvlerë institucionet e arsimit të lartë marrin

nga “tregu-, partner, studentët resurse të nevojshme: taksën e shkollimit, donacione, paraa, kohë

dhe energji.67 Ky shkëmbim është prezentuar në figurën në vijim:

66 Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp 11.67Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp 7.

67

Figura 6. Shkëmbimi në mes institucionev arsimore dhe tregjeve

Burimi: Kotler P. Fox K. Punim i cituar, f. 7.

Nëse e shikojmë institucionin arsimorë si kompani, organizatë afariste, atëher studentët mund ti

shikojmë si “shfrytëzues”. Institucionet e arsimit të lartë patjetër të kuptojnë se studentët vërtet

sillen si blerës, dhe se procesi i vendosjes së tyre gjatë përzgjedhjes së fakultetit është i

ngjajshëm me procesin e blerjes së produkteve. Studentët bëjnë vlersimin e institucioneve duke

kërkuar vlerë shtesë, shërbime më të mira, programe funksionale, cilësi më të larta dhe

ngjajshëm me atë si në çdo blerje tjetër kërkojnë që me paratë e tyre të marrin vlera të pritura.

KOMPANIA

INSTITUCIONIARSIMORË

INSTITUCIONIARSIMORË

INSTITUCIONIARSIMORË

STUDENTËT

DONATORËT

TË PUNËSUARITNË KOMPANI/STUDENTËT

Taksa e shkollimit

Instruksionet, eksperienca arsimore

Donacionet

Instruksionet, eksperienca arsimore

Propaganda pozitive gojore

Pjesëmarrja e instruksioneve

Pagesat për Shkollimin

Zhvillimi i stafit

Mbështetja finansiare

Përparimi i lojalitetit të Kompanisë përparimi i performances afariste

68

Universitetet bashkëkohore kanë qenë të obliguar të pranojnë teknologjinë e tregut dhe

konsumatorit, në planifikimin strategjik duke theksuar misionin, vizionin dhe vlerat, duke

harmoniyuar mjetet me mundësitë dhe nevojat e marketingut.68

Institucionet e arsimit të lartë ballafaqohen me ndryshimet e nevojave të studentëve, pritshmërit e

ndryshme të shoqërisë, konkurencën dinamike për të përfituar studentët dhe nxënësit e talentuar,

kurse nga ana tjetër, me presionet finansiare dhe kërkesave për avansimin e efikasitetit në punë.

Antarët e bordit udhëheqës, ligjdhënsit, donatorët dhe grupet tjera të interesit (stakeholders) u

bëhen “këshilltarë – menaxhmentit të institucioneve arsimore, duke u interesuar për misionin e

institucionit dhe pjesmarrjen aktive në realiyimin e strategjisë. Pranë të gjitha presioneve

menaxhmenti i universitetit fillon të mendojë dhe të sillet sipas regullave të marketingut me

qëllim që të kontribojë që institucionet e tyre të jenë vitale-atraktive.

Plotësimi i dëshirave dhe nevojave të studentëve është qëllimi dhe piksinim i çdo institucioni të

arsimit të lartë. Duke i arsimuar dhe aftësuar njerzit konform nevojave shoqërore, duke plotësuar

përgjegjësinë shoqërore institucionet e arsimit të lartë e ralizojn qëllimin e tyre afatgjatë dhe

misionin e tyre bazik-duke plotësuar nevojate e përcaktuara shoqërore me qëllim të aftësimit të

njerzëve që në mënyrë adekuate tu përgjigjen kërkesave të shoqërisë (kërkrsave aktuale të

tregut).

Marketingu modern do të thotë se menaxherët gjatë marrjes së vendimeve doemos duhet ti kenë

parasyshë këto katër faktorë:69

1. Nevojat dhe dëshirat e shfrytëzuesit të shërbimeve,

2. Interesat afatgjate të shfrytëzuesit të shërbimeve,

3. Interesat e institucionit,

4. Interesat e shoqërisë.

Orientimi i marketingut shoqërorë, siç e quan Kotleri, nënkupton se detyra kryesore e

institucionit është të konstatoj nevojat, dëshirat dhe interesin e shfrytëzuesëve të vetë dhe tu

përshtatet atyre. Ky përkufizim i zgjëruar i marketingut është në harmoni me qëllimet i shumë

institucioneve të arsimit të lartë dhe më së miri mund ta kuptojm nga citati në vazhdim: “Nëse

fakullteti është diçka më e mira në jetën e individëve (katër vite), duke theksuar se rezultatet e

studimit do të vijn në shprehje, që don të thotë se efektet bëhen të dukshm dhe të matshëm pas

shumë viteve të mbarimit të studimeve.

68 Maringe, F., Gibbs, P., punim i cituar, pp. 4.69 Përshtatur sipas Kotlerit P, Fox K, punim i cituar , pp. 10.

69

2.7.2.Organizimi i marketingut në institucionet e arsimit të lartë

Detyrë primare e arsimit është përgatitja optimale e pjestarëve të shoqërisë për ndryshime-

transformime shoqërore-ekonomike të cilët janë duke u realizuar, ose duhet realizuar në të

ardhmen e afërt. Në saje të arsimimit dhe edukimit të një pjese të popullatës krijohen njohuri të

rëndësishme për ndryshimet e patjetërsuara shoqërore, por edhe njohuri të tilla të cilat

mundësojnë pjesëmarje aktive në ndryshimet shoqërore.

Institucionet e arsimit të lartë që pretendojnë të zhvillojnë ofertën e tyre konform target tregut

janë të detyruara ti harmonizojnë komponentet e strukturës organizuse për të realizuar objektivat.

Struktura organizative duhet të vendoset në atë mënyrë që të mundësoj qarkullimin e

informatave dhe ideve të marketingut, si dhe reagim të shpejtë ndaj sinjaleve të tregut.

Transformimi i institucioneve nga ato klasike dhe rigide (ngurta) në fleksibile dhe të hapura,

kërkon zbatim të plotë të reformave. Andej, është me rëndësi që institucionet e arsimit të lartë ti

respektojn ndryshimet e tregjeve, por përshtatshmëria dhe adaptimi formal i organizimit nuk

është vetvetiu i mjaftueshëm, por tashmë është e domosdoshme që të gjithë të punsuarit të

pranojnë mënyrën e re të rezonimit dhe rolin e tyre në strukturën e organizimit bashkëkohorë (si

dhe atmosferën e tregut). Prandaj, edhe organizimi më i mirë në disa aktivitete nuk mund të

mbisundoj inercionin njerëzorë, por organizimi i dobët mund të jetë faktorë i cili dukshëm mund

të ndikon në rezultatet e aktiviteteve edhe tek të punësuarve shumë të motivuar.

Shumë institucione arsimore planifikojnë aktivitete të marketingut, por gjithashtu edhe ekspert

dhe bashkëpunëtorë të jashtëm. Megjithatë, për të qenë në gjendje të regojnë në ndryshimet e

mjedisit, institucioni doemos duhet të zhvilloj planin e ndryshimeve institucionale ku do të

favorizoheshin aktivitetet e organizimit të marketingut. Para së gjithash është me rëndësi që

menaxhmenti i institucionit ta kuptoj rëndësinë dhe kuptimin e konceptit të marketingut, si dhe

dobitë që mund ti ketë organizata nga zbatimi i tij. Rektori ose direktori i organizatës-

universitetit bashkë me antarët e menaxhmentit janë përgjegjës për implementimin e

marketingut. Dekani, për shembull, paraqet personin i cili duhet të përkujtoj në misionin dhe

motivoj të punësuarit tjerë (profesorët, administratorët pçr çështjet studentore, dhe të tjerët) në

organizatë, si dhe të krijoj klimë të institucioneve shërbyese. Niveli i ulët i menaxhmentit

gjithashtu ka rëndësi dhe ndikim, dhe nëse nuk është i orientuar në marketing nuk mund të

realizohen ndryshimet brenda institucionit.

70

Marë në përgjithësi, përgjegjësia për kryerjen e aktiviteteve të marketingut në organizatat

shërbyese nuk mund të ndahen si të vetme në funksionet afariste. Në realitet, në veprimtaritë

shërbyese çdo i punësuar që vjen në kontakt me shfrytëzuesit e shërbimeve paraqet një element

të rëndësishëm i cili ndikon në krijimin e imazhit të organizatës. Andej, nëse në institucionin

arsimorë ka menaxher të marketingut, të punësuarit tjerë mund të supozojnë se marketingu nuk

është përgjegjësia e tyre pasiqë egziston personi i cili është i angazhuar vetëm me atë punë.

Andej, marketingu në veprimtarit shërbyese duhet të përfshij tërë organizatën, kurse rëndësinë e

të menduarit konform marketingut duhet ta kuptojnë të gjithë të punësuarit.

Sipas Kotlerit nuk egziston një kuptim i përgjithshëm për ate se a duhet që në institucionet e

arsimit të lartë të ketë persona të angazhuar vetëm për marketing. Pranë rektorit, dekanit apo

drejtorit, administratorët që janë të angazhuar për pranimin dhe regjistrimin e studentëve,

shërbimi për zhvillim, persona të angazhuar për mardhënjet me donatorët, si dhe shërbimi i

angazhuar me mardhënjet me publikun, duhet njëkohësisht të jenë bartës të aktiviteteve të

marketingut të cilët njëkohësisht do ti orientojnë të punësuarit që të jenë në nivel të shërbimit me

studentët. Në disa institucione aktivitetet për grumbullimin e mjeteve janë nën kompetencat e

prodekanit për mardhënje me klientët e jashtëm dhe nuk ekzistojnë shërbime të veçanta.

Egzistojnë institucione arsimore të cilat që kanë angazhuar specialistë për marketing, ose kanë të

themeluar shërbime të veçanta për marketing.70

Praktika tregon se çështja e organizimit formal të aktiviteteve të marketingut ndryshonë shumë

nga organizata në organizat. Struktura organizative e universitetit duhet të mundësoj

përkufizimin e ndarjes formale të punëve dhe të identifikoj persona të cilët do ti kryejn ato punë,

kurse organizimi i marketingut duhet të sendërtohet ashtu që pikënisje të ketë tregun për

institucionet, dhe jo të niset nga institucionet për në treg. Megjithatë, ajo që paraqet kusht të

domosdoshëm për të krijuar institucione të lartë arsimore të orientuar kah shërbimet është

ndërgjegjësimi i punonjësve për rëndësinë dhe implementimin e konceptit të marketingut.

70 Kotler P, Fox K, punim I cituar, 1995 pp. 40

71

2.8. Specifikat e institucionet të arsimit të lartë nga pikëpamja e marketingut

Vlerësohet se “universitetet tradicionale-nadajnë mjete për marketing rreth 5% e të hyrave,

derisa institucione fitimprurëse mbi 20% të të hyrave. Strategjia e marketingut është pjesë

përbërse e strategjisë funksionale të kompanisë. Çdo institucionë që ka përparsi konkuruse, në

përbërjen e sajë duhet të ketë sinergji në mes të strategjive të marketingut dhe stretegjive tjera

organizuse (të lamive funksionale).71

Nëse qëllimi i afarizmit të institucionit të arsimit të lartë është ofrimi i shërbimeve me vlera të

larta, për tu realizuar rezultatet e pritura është e nevojshme që klientët e shërbimeve (studentët,

partnered…) dhe të punësuarit bashkëpunojnë në mes veti për të krijur mundësi për shërbime të

tilla. Klientët e kënaqur dhe lojal, nga njëra anë dhe punëtorët e kënaqur dhe produktiv nga ana

tjetër, sigurojnë rezultate superiore, në realitet shërbim konkurues në treg.

Cilësia interne e shërbimit është si rezultat i selektimit të mirë dhe pregaditjes së të punësuarve,

fuqia punëtore me cilësi të larta dhe mbështetja e fuqishme e atyre që punojnë me klientët. Për

shkak të kompleksitetit të mardhënjeve me studentët, shërbimet e marketingut kërkojnë më tepër

se klasikja e marketingut ekstern i cili merret vetëm më mardhënjet e institucionit dhe klientit.

Marketingu i shërbimeve kërkon një qasje holistike për marketingun, saktësisht eksterne, interne

dhe marketing interaktiv .

Derisa marketing ekstern (jep premtime) prezenton punën e rëndomt të institucionit të arsimit të

lartë në formimin e çmimit, distribuimin dhe promocionin e shërbimeve klientëve; marketing

intern (jep premtime) prezenton punën e institucionit të arsimit të lartë në edukimin dhe

motivimin e të punësuarëve se si në mënyrë të suksesshme të shërbehen klientët. Marketingu

interaktiv (mundëson të plotësohen premtimet) paraqet shkathtësinë e të punësuarëve gjatë

shërbimit të klientëve. Shërbimet janë rezultat i interaksionit të ofruesit të shërbimeve dhe

klientëve. Teknologjia mundëson që të punësuarit në lëmin e shërbimeve të jenë më produktiv,

ashtuqë baza bashkohore e të dhënave në universitet të mundësoj që në çdo moment të gjendet

pasqyra e aktiviteteve dhe angazhimi i çdo studenti.72

Pranë shërbimeve të mira teknike, është e domosdoshme të posedojmë shkathtësi dhe funksionet

e marketingut intern. Figura 7. paraqet trekëndëshin e marketing shërbimeve në institucionet e

71 Maringe, F., Gibbs, P.,(2009) Marketing Higher Education, Theory and Practice, McGraë Hill, England, pp.44.72Përshtatur sipas Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp. 396.

72

arsimit të lartë. Në anën e djathtë të trekëndëshit gjendet marketing ekstern i cili ka të bëjë me

premtimet që u jepen klientëve (premtimet për ofertat). Çdo njëri që ka qen pjesë e komunikimit

me klientin e shërbimeve para procesit të ofrimit konsiderohet si pjesë e funksionimit të

marketingut ekstern. Marketingu ekstern është vetëm fillim pasise premtimet duhet të realizohen.

Në pjesën e poshtme të trekëndëshit gjendet marketing interaktiv (real-time marketing). Në këtë

rastë premtimet ose plotësohen ose jo, nga ana e të punësuarëve (personelit akademik, por edhe

ati administrative) në institucionet e arsimit të lartë dhe nga ajo varet se klientët do të jenë lojal

ose jo (realizimi i premtimeve). Ana e majtë e trekëndëshit sugjeron rolin kritik të marketingut

intern. Në këtë rast, menaxhmenti u ndihmon ofruesëve të shërbimeve të jenë në gjendje dhe të

kenë mundësi të ofrojnë shërbimet e premtuara-duke i pregaditur, trajnuar, motivuar, shpërbyer

dhe siguror paisje dhe teknologji (mundësia e plotësimit të premtimeve). Ajo që është premtuar

nga marketing ekstern duhet të jetë identike me atë që është ofruar; si dhe mundësisht aktivitetet

brenda organizatës duhet të jenë të harmonizuar me atë që është e pritur nga ofruesi i

shërbimeve.73

Duke marrë parasyshë mjedisin, studentët duhet të jenë persona aktiv roli i të cilëve duhet të jetë

mësimi dhe marrja e diturisë (përvoja arsimuese), kurse jo një blerje e thjeshtë e kualifikimit

(diplomës).

Forma e orientimit të marketingut që më së miri i përgjigjet arsimimit përshkruhet si transakcion

ose mardhënje (relationship). Gjatë vlersimit të mundësive të marketingut, institucionet arsimore

duhet ti balansojnë atrakcionin e tregut dhe positën konkuruese që egziston në treg. Për tu

parashikuar gjendja e ardhshme e dukurive, është e nevojshme të bëhet projektimi i pozitës së

dyfisht (atraksioni dhe konkurenca) për çdo target treg, në bazë të trendeve të pritura të mjedisit,

shfrytëzuesëve të shërbimeve dhe konkurencës. Në fund vlersohet implikimi i ndryshimeve të

pritura në strategjinë e marketingut dhe burimet e nevojshme të institucionit. Kjo mund të çojë në

ndryshimin e vendimeve të miratuara dhe sjelljen e vendimeve të reja strategjike. Sigurisht, se

kjo mund të çojë në eliminimin e njërit dhe favorizimin e target tregjeve tjera.74

Shikuar nga aspekti i marketingut, për të arritur përparsi konkuruese, pranë ofrimit me vlera të

larta, institucionet e arsimit të lartë në realizimin e këtyre qëllimeve patjetër të posedojnë

strategji sinergjike.

73Zeithaml, V, A., Bitner, M,J., Gremler, D., punim i cituar, pp. 356. 74 Maringe, F., Gibbs, P., punim i cituar, pp. 49.

73

Figura 7. Trekandëshi i marketing shërbimeve

Burimi: Përshtatur sipas Kotler P., Keller K.L., Menaxhimi i marketingut, 2012,

2.9.Formulimin i strategjive të marketingut në institucionet e arsimit të lartë

Kuptimi i mjedisit dhe faktorëve që kriojnë atmosferë në treg është qëllimi kryesorë i

institucioneve të arsimit të lartë që janë të orientuara kah tregu, me qëllim të harmonizimit të

ofertës dhe definimit të strategjive të përshtatshme të marketingut me rrethanat e tregut.

Kriteret e ndryshme të kërkesës, si dhe kushtet e tregut përcaktojnë role të ndryshme të

marketingut.75 Në kohën e rethanave të reja institucionet duhet t`i riorjentojnë fokus strategjitë e

tyre, dhe varsisht nga ajo të ridefinojnë gërshetimin e instrumentëve të marketingut. Rrethana të

reja mund të jenë: paraqitja e tregjeve të reja, stagnimi, pjekuria ose humbja e atyre egzistuese,

ashtuqë paraqitet problem se si në rrethana të tilla të sigurohet afarizmi i suksesshëm. Nevoja për 75Përshtatur sipas Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp. 161-163

Plotësimi i premtimeve

UNIVERSITETI

Marketingu Intern Mundësia për premtime

Marketingu ekstern Dhënja e premtimeve

TË PUNËSUARIT TEKNOLOGJI

NJOHURITË

Marketingu interaktiv

74

ndryshimin e strategjive të marketingut, në realitet ristruktuimin e organizatës sipas rrethanave të

tregut, paraqitet si pasoj e natyrshme e pulsioneve në sistemin e ekonomizimit e cila buron nga

dinamizmi i kërkesave të tregut dhe konkurencës.

Zgjedhja adekuate e strategjisë së marketingut nënkupton përcaktimin e mënyrës më të mirë në

realizimin e qëllimeve, duke patur parasyshë faktin se marketingu si funksion afarist duhet të

kontribojë në realizimin e ngritjes dhe rritjes së institucioneve të arsimit të lartë të orientuara kah

tregu, në realitet harmonizimin e programeve studimore me nevojat e target tregut.

Parashikimi i strategjive të marketingut nënkupton definimin e nevojave të segmenteve të

caktuara të tregut, zgjedhja e segmentit në tregun cak dhe kombinimin e elementeve të marketing

miksit për çdo segment të vaçant të tregut.

Formulimi i strategjive të marketingut në një institucion arsimorë të lartë ndikon në proceset e

shumta të vendimëmarrjeve. Është e nevojshme që të ndërmeren: strategjia e segmentimit, të

shikohen gjasat nga tregu, bëhet analiza e konkurencës, pastaj realizohet pozicionimi i

institucionit në raport me konkurencën, bëhet vlersimi i programit të pozicionimit në treg (për të

vazhdur me të njejtat, t`i përparojmë ose t`i braktisim) dhe të sjellim vendimet për marketing

miksin.76

Me strategjitë e marketingut duhet përcaktuar strategjitë e fokusimit dhe zgjedhur strategjitë

alternative të marketing miksit me anë të së cilës do të realizoheshin qëllimet në kuadër të

konstalacineve të faktorëve intern dhe ekstern. Përcaktimi i sajë nënkupton identifikimin e

analizës së gjasave dhe rreziqeve. Strategjia e marketingut shpreh mënyrën se si institucioni

vëndos raporte në mes paketës së ofertës dhe lëmin e kërkesës në tregun e aktual.

Egzistojnë disa paisje analitike 77të cilët janë të dobishëm në lëminë e arsimit të lartë, kurse

vetëm dy janë strategji të portfolios akademike, të cilat parashikojnë programet atraktive

egzistuese për tregun, cilësia e programeve, dhe harmonizimi me misionin e institucionit dhe

strategjitë e mundshme produkt/treg e cila parashikon ndryshimet e programeve potenciale dhe

tregut.

Ndryshimi i pozicionit të institucioneve në tregun akademik është shumë i vështirë. Bindjet e

krijuara, percepcionet e vjetruara është vështirë të ndryshohen. Institucionet arsimore doemos të

zgjedhin pozitën e dëshiruar, dhe atë, pastaj ta ruajn me të gjitha mjetet e disponuara. Për

shembull, universiteti me aftësi mesatare dhe me gjendje të mire finansiare nëse dëshiron t`a

76 Përshtatur sipas Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp. 164-16777 Kotler,P., Fox,K., punim i cituar, pp.100.

75

përmisoj imazhin akademik duhet të analizoj portfolion e vetë akademik dhe të zgjedhë lëminë

për të investuar. Institucioni arsimorë mund të angazhoj professor me renome në radhët e veta, të

hapë programe të veçanta për studentët me suksese të larta nga shkollat e mesme (talent të rinjë)

dhe ngjajshëm. Këto, si dhe aktivitetet tjera patjetër të jenë mirë dhe me kujdes të paramenduar

dhe zbatuara për tu aritur efektet e dëshiruara. Të gjithë të punësuarit në universitet duhet të dinë

dhe të kuptojnë se çka dëshiron menaxhmenti të arrijë ashtuqë angazhimet e tyre të jenë në

harmoni me kahjet dhe pozitën e dëshiruar.

Ngjajshëm si gjithë organizatat tjera edhe universitetet ballafaqohen me hamendje klasike se si

t`a zhvillojnë strategjinë e marketingut. Nga njëra anë, minimizimi i shpenzimeve operacionale

rrjedh nga sigurimi i një oferte të padiferencuar për të gjithë. Nga ana tjetër, kur tregu është

heterogjen (dhe zakonisht është), kurse shpenzimet e tepërta krijohen për shkak të ofertave të

diferencuara të orientuara drejt nevojave individuale te segmenteve të ndryshme të caktuara,

atëher vin deri te rritja e kënaqshmërisë së studentëve dhe suksesit më të lartë në treg. Ngjajshëm

me këte, universiteti me doemos të zgjedh strategjinë e marketingut e cila shpreh një baraspeshë

të përshtatshme në mes të aftësive të universitetit që në mënyrë efikase plotësoj nevojat e

studentëve dh aftësitë të menaxhoj me sukses.

Implementimi i strategjive kërkon jo vetëm ndryshim në strukturat organizuese, por pregaditje

ose zavendsim të kuadrit egzistues në pozitat kyçe. Gjithasht, ndryshimet bëhen edhe në kulturën

e organizatës. Çdo institucion ka kulturën e vetë, ose disa sub-kultura pranë të cilave grupe

njerzish kanë kandvështrime të veçanta për dukuritë. Kultura akademike shpeshherë është

kritikus i hapur i kulturës afariste (duke pasur parasyshë faktin se profiti është qëllimi i fundit)

dhe kultura e marketingut (ashtuqë institucionet duhet t`u shërbejnë dhe plotësojnë nevojat e

tregut). Sfidë më e madhe e institucioneve arsimore është të zhvillojnë orientimin marketing ku

të gjithë të punësuarit të ndjehen si kontribusë të klimës së re. E nevojshme është ndërtimi i

sistemit përparimtar i cili do të mbështet strategjin e re, duke kyçur regullat e të punësuarëve dhe

teknologjisë. Avansimi i sistemit nënkupton që funksionet interne të institucionit reflektojnë

kulture të shërbimeve. Për shembull, shumë fakultete janë të vetëdijshëm se rendësia e veçantë

dhe respekti që u kushtohet studentëve, familjeve të tyre dhe inkurajon mësimdhënësit,

personelin administrative dhe personelin e linjës së parë të veprojnë në atë kahje. Në të

kundërtën vjen deri tek zvoglimi i efektivitetit të funksioneve tjera dhe percepcione negative nga

ana e studentëve egzistues dhe të ardhshëm.78

78 Kotler,P., Fox,K., punim i cituar, pp.101.

76

Strategjitë e marketingut në institucionet arsimore duhet të jenë linku i mardhënjeve të

institucionit dhe shfrytëzuesve të sajë, kombinimi i kapitalit ekonomik dhe human dhe që tregon

për rrolin e vaçantë të arsimimit dhe aftësimit të personave si qytetar të përgjegjshëm. Sistemi i

tërsishëm, produktet e tija dhe zbatimi i tyre, duhet që të gjitha së bashku të veprojn me qëllim të

avansimit të kapitalit njerzorë të bazuar në besimin e ndërsjelltë.79

Andej, nëse thelbi i strategjisë së marketingut bashkohorë, siç thot Kotleri, është segmentimi i

tregut, vlersimi dhe zgjedhja e segmentit të tregut cak dhe pozicionimi, në realitet diferencimi,

atëherë zbatimi i tyre në institucionet afariste kryesishtë duhet të jetë i orientuar në përfitimin e

avantazhit konkurues. Ky, në veçanti duhet të jetë rastë i pozicionimit të ofertës me qëllim që në

segment të caktuar të sigurohet imazhë më i pranueshëm nga konkurentët e tanishëm, apo

konkurencës potenciale.80

2.9.1.Strategjia e segmentimit të tregut

Institucionet bashkëkohore të arsimit të lartë, për shkak të preferencave të studentëve të

ardhshëm dhe fuqisë blerëse, gjithnjë e më pakë mund të llogarisin në tregje homogjene dhe të

papërcaktuara, dhe për të mbrojtur vitalitetin janë të obliguara të merren me përbërjen dhe

strukturën e tregut. Tregu është heterogjen si nga pikëpamja e ofertës, njashtu edhe nga

pikëpamja e kërkesës.

Heterogjeniteti i ofertës rrjedh, parasëgjithash nga:

Dallimet e asaj që ofrohet (oferta arsimore, shërbimet përcjellëse dhe karakteristikat e

tyre);

Dallimet në mënyrat se si shërbimet ofrohen në treg (kanallet e shitjes, promocioni,

shërbimet e shitjes, etj.).

Heterogjeniteti i kërkesës rrjedh nga dallmiet ekzistuese të nevojave, qëndrimeve dhe mënyrave

të reagimit të përdoruesëve në komponentat e veçanta të ofertës. Shoqëria e teknologjisë

bashkohore dhe globalizimi kan ndikuar në kërkesa të diverifikuara të përdoruesëve

Në kushte të tilla, problemi themelor i planifikimit të marketingut është se cilin kombinim të

variablave të marketingut dhe segmente të tregut do ti pranojm si bazë për aktivizimin e

burimeve zhvëllimore të institucioneve të arsimit të lartë. Për të arritur në strategjinë e përshtatur,

79 Maringe, F., Gibbs, P., punim i cituar pp.46.80 Përshtatur sipas: Kotler P., “Drejtimi i marketingut”pp. 269-271.

77

është e domosdoshme që në mënyrë detajore të hulumtohen mundësitë edhe në nivel të ofertës

edhe në nivel të kërkesës. Strategjia e zgjedhur e marketingut duhet të vendos lidhje të forta në

mes asaj që ofron dhe karakteristikave të përdoruesëve si bartës të kërkesës.

Duke pasur parasysh faktin se pjesa më e madhe e heterogjenitetit të ofertës dhe kërkesës

përcaktohet nga variacionet e ofertave-shërbimeve arsimore, dallimit të nevojave dhe

qëndrimeve të përdoruesëve, problemin konceptual të sjelljeve në treg të institucioneve të arsimit

të lartë e çonë në pyetjen e zgjedhjes së kombinimit optimal të strategjis së segmentimit të tregut

dhe diferencimin e produktit-shërbimit.

Segmentimi i tregut mundëson të përcaktohet tregu cak dhe në mënyrë sa më të drejtë plotësojnë

kërkesat e tregut, që në mënyrë efikase dhe efektive bëhen transaksionet në mes të fakultetit dhe

studentëve (si p.sh.: DLS, hapja e qendrave). Konkretisht, segmentimi i tregut paraqet procedurë

të ndarjes së tregut në grupe të ndryshme përdoruesish të cilët mund të dëshirojnë prodhime apo

shërbime të veçanta.

Është e nevojshme të identifikojmë mënyra të ndryshme të segmentimit të tregut, zhvillojmë

profile duke rezultuar segmente të tregut dhe përcaktojmë atraktivitetin e çdo segmenti në

veçanti (figuara). Segmentimi i tregut në realitet është angazhim i lodhshëm i institucioneve

arsimore ti grupoj studentët potencial në atë mënyrë që reagimet e tyre në instrumentet e

shërbimeve të marketingut (produkti/shërbimi, çmimi, kanalet e shpërndarjes dhe shitjes,

promocioni, të punësuarit, procesi i shërbimeve, ambienti) të jenë të ngjashëm, ose me fjalë të

tjera, ato reagime më tepër të varojnë në mes të segmenteve sesa brenda një segmenti.81 Pastaj, i

qasemi përzgjedhjes së tregut cak (vlersimi dhe zgjedhja e një apo më shumë segmente të tregut)

dhe përcaktimin e pozicionimit të produktit/shërbimit në raport me konkurrencën. Potenciali i

institucionit duhet të jetë i përshtatshëm dhe racionalist i alokuar në segmente të ndryshme që të

rritet efikasiteti i transaksioneve të tregut. Nuk duhet haruar faktin se institucionet konkurruese

kanë ambicie te njëjta apo të ngjajshme në treg.82

Figura 8. Fazat e segmentimit të tregut, zgjedhja e tregut cak dhe pozicionimi i produktit

81 Përshtatur sipas Kotler P, Fox K, punim i cituar, pp. 432. 82 Zeithaml, V, A., Bitner, M,J., Gremler, D., punim i cituar, pp. 386

78

Doyle (2002)83 ka identifikuar pesë arsye për segmentimin e tregut në kuadër të arsimit të lartë:

1. Saktësishtë përmbushur nevojat e përdoruesëve – në arsimin e lartë, kërkesat dhe

nevojat e studentëve të rritur dhe të vetëdisuar (pjekur) janë të ndryshme për dallim nga ato që e

kanë braktisur shkollimin (tek të parët mbisundon dëshira për avancim, pozicion më të mirë në

qarqet afariste, kurse tek te tjerët plotësimi i të priturave nga të tjerët) dhe prandaj është e

nevojshme që për çdonjërin “të bëjshë kombinimin e marketing miksit i cili do tu përgjigjet në

tërsi nevojave të tyre specifike.

2. Rritja e fitimit – çelës për rritjen e profitabilitetit është të kuptuarit e sjelljes së

blerësve nga segmente të ndryshme të tregut me qëllim të krijimit të prodhimeve/ shërbimeve të

cilët ju përgjigjen (p.sh. zhvillimin e programit “executive MBA”, i cili i targeton menaxherët e

rinjë-senior të kompanive dhe të cilët janë programe më të shtrenjta se MBA programe klasike,

por bëhet fjalë për kategori të klientëve të cilët janë të gatshëm të paguajn pa marre parasysh

çmimin).

3. Realizojshë segment për lider – arritja e pozicionit të lidershipit në mënyrë

automatike posa depërton në treg nuk është reale. Kryesisht, këtë pozicion e kanë markat të cilët

shumë vite punojnë për të arritur atë ( p.sh. në Britaninë e Madhe marka dominuese janë

Oksfordi dhe Kembrixhi). Konkurentët e rinjë mund të arrijnë pjes dominuse në segmente të

veçanta të tregut. Pëer shembull, Universiteti i Hapur në Britanin e Madhe ka prezencë

dominuese në tregun e studentëve të niveleve të larta, derisa të tjerët janë të pozicionuar si

dominus në treg me disiplina tjera specifike.

4. Mbajtja (ruajtja) e përdoruesit – aspekti kyç i segmentimit është identifikimi

permanent i nevojave të klientëve nga niveli parashkollorë deri në fund të jetës së tyre, duke

83 Maringe, F., Gibbs, P. vepra të cituara, f.63

Identifikimi i bazës për segmentimin e tregutZhvillimi i profileve të segmentit

Vlersimi i atraktivitetit të segmentit,

Zgjedhja e segmentit cak

Zgjedhja e tregut cak

- Të zhvillohen elemente për pozicionimin e çdo segmenti cak

- Të zhvillohet marketing miksit për çdo segment cak

Pozicionimi i produktit

79

pasur parasysh faktin se të mësuarit tërë jetën është bërë domosdoshmëri. Nevoja për të

përcjellur të gjitha fazat e ciklit jetësorë është e domosdoshme. Pasiqë nevojat për arsimim

ndryshojnë dhe në çdo fazë janë të ndryshme. Posdiplomikët kanë nevoja të ndryshme nga

studentët deridiplomik dhe kanë një rolë specifik shoqërorë dhe social ( kanë familje, kredite,

obligime në punë, etj.) e cila kërkon trajtim të ndryshëm.

5. Zhvillimi i orientuar në marketing komunikimin – që porosia të arrijë deri tek

shfrytëzuesi doemos të shfrytëzohen kanale të përshtatshme të komunikimit. Nuk kanë të gjithë

qasje të njejtë të preferencave dhe mundësi te kanalet e komunikimit. Femrat më së shumti

preferojnë revista të modës, kurse meshkujt më shumë shfrytëzojn internetin ( rreth 10 milion

familje në Britanin e Madhe nuk kanë qasje TV-it digjital). Segmentimi i tregut i ndihmon

institucionit të identifikoj nevojat e përshtatshme të komunikimit dhe të targetojnë mediume të

cilat janë më të dëshiruara për specifikat e grupit përdorues.

Kur institucioni arsimorë identifikon mundësinë e segmentimit të tregut, është e nevojshme të

sjellë vendime për atë se sa dhe cilat tregje ti targetoj. Menaxherët e marketingut kombinojn një

numër më të madhë të variableve me qëllim të identifikimit një target grup më të vogël dhe më

mirë të definuar. Kjo i ka shty disa hulumtusë të tregut të përfaqësojnë qasjen e segmentimit të

tregut të bazuar në nevojat e klientelës.

Pra, sipas hulumtimit të përmendur, është e nevojshme të zgjidhet ai segment i tregut në të cilin

do të arihet suksesi i dëshiruar në tregun cak. Rëndësia e segmentimit rrjedh nga fakti se

arsimimi bashkëkohorë gjithnji e më tepër e karakterizojn tregjet e ngrohta, që dotëthotë

përkufizimi i ngushtë i grupit të përdoruesëve me nevoja specifike. Në fakt, segmentimi klasik i

tregut kryesisht bazohet në dallime parësore; dallimi në nevojat dhe mënyrat me të cilat ato

dallime shprehen.

Numër i konsideruar i institucioneve të arsimit të lartë i kanë kuptuar gjasat e tyre në segmente

individuale, të orientuara kah caku, sipas masës të formuar, të ashtuquajturës arsimimi i tregjeve

të ngrohta. Institucionet e arsimit të lartë që disponojnë me oferta jashtëzakonisht të ndryshme,

me kapacitete të kufizuara, nuk kanë mundësi të paraqiten në segmentet masive të kërkesës dhe

përgjegja më e mirë për atë gjendje është oferta e të ashtuquajturve produkte të ngrohta për

mikro (ngrohta) segmenteve arsimore.

80

2.9.1.1.Përzgjedhja e grupeve të synuara të studentëve

Egziston një numëer i madh kriteresh të cilët shfrytëzohen për homogjenizimin e grupeve, në

realitet për llojllojshmërinë e segmenteve të tregut. Diversiteti i tregut të studentëve dhe

posdiplomistëve është rritur shumë në dekadën e fundit.84 Heterogjeniteti në demografinë,

psikografinë dhe karakteristikave sipas sjelljes së studentëve ka kontribuar në “epokën e

individualizmit-ku fokusi themelorë është në “shfrytëzuesit si individ – është bërë fuqi

dominuese në definimin e tregut të arsimimit universitarë. Me ndihmën e teknologjisë së re,

globalizimit, socializimit më të madhë dhe bindjes se posedojm të drejtën për diçka, të kuptuarit

studentin si individ është bërë trend i marketingut i cili mund të ketë sukses vetëm nëse me

kujdes disajnohet strategjia e marketingut dhe aktivitete të mbështetura në segmente qartë të

profilizuara të tregut.

Zhvillimi i strukturës së segmentimit të tregut, qart shifet nga ideja që shfrytëzuesit e shërbimeve

duhet trajtuar si të ndryshëm, entitete të dallueshme dhe të vaçantë për çka dëshmon segmentimi

i tregjeve masive në segmentime tregu, nëngrupe të tregut, mikro-tregje dhe tregje individuale.

Qartësia në definimin dhe strategjia e tregut bëhen gjithnjë më të rëndësishme në paraqitjen e

ekonomisë të bazuar në dije e cila definon arsimimin universitar. Natyra apstrakte dhe kalimtare

e ofertës tipike të universitetit i kontribon nevojës për të pasur njohuri për tregun e synuar dhe

strategji efikase për të arritur në atë treg. Proceset e ofruara për disajnimin e strategjive të cilat

përfshinë një numër të madhë të përvojave dhe koncepte të provuara. Këta procedura u

mundësojnë hulumtuesëve institucinal të tregut në qarqet e arsimit të lartë të trajtojnë mënyra

alternative për identifikimin e tregjeve cak dhe zgjedhjen e strategjisë për mbulimin e tregut.

Duke e kupur qartë tregun e vetë, strukturat e institucionit akademik mund të zhvillojnë tema

bindëse të cilat ndërlidhin për ndryshe aktivitete të pavarura dhe harmonizojnë energjinë e

studjuesëve me pozitën e dëshiruar të universitetit në treg.

Definimi i kujdesshëm i tregut u mundëson universiteteve të kenë sukses në lëmi të caktuara të

cilat i dallojnë nga institucionet tjera të arsimit universitarë dhe andej i ofron populates së

zgjedhur studentore vlera unike për të përvetsuar njohuri.

Kuptimi për tregun dhe ndërtimi i raporteve me përdoruesit janë çelës i suksesit të definimit të

tregut. Aftësia e universitetit të vëndoj raporte të afërta me studentët aktual, dhe me ato potencial

84 Lewisonm, D.M., Hawes, J.M. (2007) “Student Target Marketing Strategies for Universities”, Journal of College Admission, marrë nga sajti WWW.findarticles.com, o5.04.2009.

81

i rritë gjasat që në mënyrë efikase të njoh ndryshimet e nevojava dhe preferencat e popullatës

studentore, e gjitë me qëllim të rekrutimit cilësorë të përdoruersëve të ardhshëm.

Sipas Maringe dhe Gibbs egzistojnë tre grupe kryesore të identifikuara të target grupit të

studentëve për të cilët është e nevojshme definimi i strategjive të marketingut:

Grupi më i madhë është segmenti i “studentëve-vendorë, i cili përfshinë maturantët e

shkollave të mesme të cilët për të parën here e regjistrojnë fakultetin.

Segmenti i studentëve të huaj, segment i cili rritet shpejt veçanrisht në vendet

ekonomikisht të zhvilluara. SHBA, Kanada, Britania e Madhe, Australia dhe Zenlanda e

Re janë importues më të mëdhenj të studentëve e arsimit të lartë.

Segment i rendësishëm janë studentët e rritur të cilët nuk e kanë regjistruar fakulltetin

menjëher pas mbarimit të shkollës së mesme.85

Segmentët e përmendur kanë motivime të ndryshme për regjistrim në fakultet dhe kanë pritje të

ndryshme nga ofertat e shërbimeve të arsimit të lartë. Gjithashtu, dallojn sipas moshës, kultures,

grupeve etnike, gjinisë, gjuhës, që i bën persona të vaçant, grupet në tregun e arsimit të lartë.

Thelbi i struktures së saktë të segmentimit në marketing shifet nga fakti se e ardhmja e

marketingut për institucionet e arsimit të lartë qëndron në lëmitë analitike dhe kreative të

marketingut direkt interaktiv, të orientuar në më shumë nivele. Definimi i tregut dhe profilizimi

me kujdes i përdoruesëve i inkurajon shfrytëzimin e bazës së të dhënave të strategjive të

marketingut dhe taktikave të cilat drjtpërdrejt u drejtohen studentëve individual dhe janë në

interaksion me ato. Marketingu i personalizuar dhe i përshtatshëm mundet më së miri të

formësohet sipas nevojave të veçanta dhe preferencave të studentëve të përzgjedhur me ndihmën

e kanaleve të shumëfisht të marketingut të cilët ndihmojnë në kontaktet e drejpërdrejta me

studentët.

Epoka e re e kanaleve të shumfisht të marketingut kërkon formimin e më shumë pikave prekëse

me çdo grupi të studentëve. Afrimi me studentët marrja e përgjegjjeve nga studentët aktual dhe

potencial me anë të kanaleve elektronike (internetit dhe e-mailit), mediumeve të shkruara (postës

së drejtpërdrejt, revistave, gazetave), emituese-elektronike (televizionit dhe radios), shërbumeve

telefonike (marketing perms telefonit) dhe kanaleve personale (shitja e drejtpërdrejt), me

shpejtësi janë bërë normë për një marketing të suksesshëm në tregun e arsimit të lart. Tërheqja

dhe mbajtja e studentëve kërkon zhvillim dhe promocion të vlerës së vet ndërmarrëse: e vetmja

85 Canterbury, R.M., Hawes, J.M. (2007) “Marketingu në Arsimin e Lartë”, Journal of College Admission, marrë nga sajti WWW.findarticles.com, o5.04.2009.

82

mënyrë me anë të së cilës mund të kuptohet se çka e bënë një kalkulim të ndryshëm dhe të

vlefshëm është të dijshë dhe ta kuptojsh tregun si individ ose si grup i rendësishëm i individëve.

Strukturat e definuara të segmentimit në marketing janë shenja paralajmruese të realizuara me

programet e drejtpërdrejta të marketingut.86

2.9.2.Strategjia e diferencimit

Duke ndërthurur problemin e segmentimit me kërkimet që bëjmë në marketing, detyrimisht

duhet kuptuar se është iluzion të flitet për segmentimin e tregut pa hulumtimin paraprak të

konsumatorëve. Që don të thotë, se vetëm metodat kuantitative të kërkimeve (aplikimi i mostrës

kur bëhet fjalë për tregun e konsumit final), në realitet hulumtimet e konsumatorëve me anë të

sondazhit siguron të dhëna të duhura me ndihmën e të cilave mund të realizojmë segmentimin e

tregut. Kërkimet e tilla, pra na mundësojnë ta formulojmë segmentimin në bazë të dhënave të

grumbulluara.

Në bazë të asaj që cekëm mund të konstatojmë se strategjia e segmentimit të tregut paraqet

orientim vendimtar të prodhimtarisë drejt pjesës së definuar të tregut, segmentit të synuar, ose të

zgjedhur. Por, paraprakisht duhet ditur se me zgjedhjen e segmentit të synuar njëkohësishtë e

kemi përcaktuar edhe pozitën e prodhimeve tona në treg. Andaj, me të drejtë mund të

konstatojmë se strategjia e segmentimit shpie drejtë pozicionimit të produktit në treg.87

Ato varen nga rëndësia që ndërmarrja i kushton segmenteve të vrojtuara (potencial, aktual, i

parashikuar) dhe reagimeve të tyre.

Strategjia e masës ose marketingu i padiferencuar supozon që konsumatorët janë shumë të

ngjashëm midis tyre dhe që nuk pretendojnë për segmentimin e tregut. Ajo konsiston në

propozimin e një produkti të vetëm për një bashkësi tregu, me një marketing miks të vetëm. Kjo

strategji korrenspondon shpesh me stadin e parë të zhvillimit të tregut. Ajo i lejon ndërmarrjes

realizimin e ekonomisë së shkallës, ekonomisë së lëndeve të para, shpërndarjes, promocionit dhe

komercializimit të produkteve me një çmim jo të lartë. Ajo i korrespondon ekzistencës së një

qëllimi të përbashkët.

86 Milisavljeviq, M., Mariçiq, B., Gligorijeviq, M., (2013) “punim i cituar”, Zagreb, f.290.87 Perceptual Mapping: A. Tool for Understading Competitive Position, Marketing Decisions, Research Insight Strategy, marrë nga sajti www.marketdecisions.com. Qershor 2013.

83

Ekzistenca e segmenteve të ndryshme brenda një tregu e lejon ndërmarrjen të zgjedhë një

strategji të marketingut të diferencuar, me qëllim që të ndihmojë konsumatorin që të perceptoj

produktin si të ndryshëm dhe më të mirë se ai i konkurentëve. Ky diferencim mund të bazohet në

vetë produktin ose në marketingun miks. Në kuptimin e ngushtë, diferencimi udhëheq

ndërmarrjen në propozimin e produkteve të diferencuara dhe segmenteve të diferencuara. Në

kuptimin më të përgjithshëm, diferencimi mund të realizohet me një produkt të vetëm, i destinuar

për segmente të ndryshme tregu, ose me anën e marketingut miks të diferencuar.

Diferencimi sipas Kotlerit është proces i disajnimit të tërrsive dalluese me qëllim që oferta e një

institucioni arsimorë të lartë diferencohet nga ofertat e institucioneve arsimore konkurese.88

Sipas Levitit diferencimi në treg është çdokund prezent. Porteri konsideron se strategjia e

diferencimit është strategji e dytë gjeneruse sipas udhëheqjes së shpenzimeve dhe fokusimit,

përkatësisht e përshtatshme në segmente të caktuara të tregut. Strategjia e diferencimit të

shërbimeve mundëson që të realizohen rendimente mbi mesataren në kapitalin e lamisë pasiqë

krijohet pozicion i përshtatshëm mbrojtës në ballafaqim me konkurrencën. Supozimi se do të jetë

e suksesshme kjo strategji varet nga aftësia e shërbimit të marketingut, potencialit të fuqishëm

hulumtues-aktiviteteve zhvillimore, tradita në lami ose eksperienca e arritur në forma tjera dhe

koordinimi i ngushtë i aktiviteteve me kanalet e shpërndarjes. Supozimi është se përdoruesëve të

cilëve u drejtohet angazhimi i institucionit e respektojnë atë aktivitet të institucionit se me

diferencimin do t`ju dalë në ndihm kërkesave të tyre. Granti konsideron se çelsi i suksesit të

diferencimit është, në:89

Të kuptuarit e nevojave dhe preferencave e përdoruesëve të shërbimeve,

Përkushtimi i institucionit arsimorë të lartë ndaj studentëve të vetë,

Njohja e strategjisë dhe aftësitë e institucionit arsimorë të lartë dhe inovacionet.

Potenciali për diferencimin e shërbimev është i kufizuar vetëm në imagjinatën e njerëzve. Duhet

vërë në fokus ato karakteristika të shërbimeve që janë relevante për preferencat në procesin e

zgjedhjes së përdoruesit. Pranë karakteristikave të prekshmërisë (cilësia e mësimdhënies,

lokacioni, ambienti, literatura,etj) duhet trajtuar edhe të paprekshmet; trajtimet sociale,

shoqërore, psikologjike dhe estetike që janë presente gjatë zgjedhjes së shërbimeve (dëshira për

88 Zeithaml, V, A., Bitner, M,J., Gremler, D., punim i cituar, pp. 386? Maringe, F., Gibbs, P. vepra të cituara, f.6089 Mark Levine, “The $19,450 Phone,” The New York Times, dhjetor. 2002. F.66.

84

statusin, ekskluziviteti dhe indiv idualiteti janë forca shumë të fuqishme të motivimit gjat

zgjedhjes në numrin e madhë të ofertave të shërbimeve).

Institucionet arsimore të larta të cilat janë të pozicionuara në nivel global kanë mundësi dhe

përparsi të konkurrojnë duke kombinuar përparësitë në shpenzime me diferencimin. Institucionet

që kombinojnë dy opsione strategjike janë në gjendje të pozicionohen më mirë në raport me

konkurrentët dhe më shpejt tu përshtaten ndryshimeve në një mjedis, të arrijnë teknologji të reja

profesionale dhe të përhapin esencën e tyre kompetente (planet dhe programet mësimore,

mësimdhënësit).

Institucionet e arsimit të lartë i kanë kuptuar dëshirat dhe nevojat e ndryshme të fokus grupeve.

Kotleri bën dallim në mes produkteve-shërbimeve të diferencuara, personelit dhe imazhit.

Shërbimet dallohen sipas potencialit të tyre për diferencim; formës, cilësisë së performansës,

harmonizimit të cilësisë, seriozitetit, stilit të mësimdhënies, etj.Diferencimi i personelit

( personelit akademik dhe administrativ) arrihet me një pregaditje të mirë që manifestohet me

karakteristikat në vijim: përgjegjshmërisë, besueshmërisë, sigurisë, azhuritetit dhe komunikimit.

Përdoruesit e shërbimeve reagojnë në forma të ndryshme ndaj institucioneve dhe imazhit të

shërbimeve. Identiteti është mënyra se si institucioni mundohet të identifikoj ose pozicionoj

veten dhe shërbimet që i ofron. Identiteti efektiv ndikon në definimin e karakterit të shërbimeve

dhe vlerën e ofruar. Që identiteti të funksionoj, doemos të prezantohen me anë të çdo mjeti që

kanë në disponim për komunikim dhe secili takim me markën (katalogjet, broshurat, raporti

vjetorë, kart vizita; dhe më saktë, mesazhin e dëshiruar duhet ta reflektojnë simbolet, ngjyra,

porosia-slogani, atmosfera, ndodhitë dhe sjelljet e të punësuarëve).90

Universitetet mund të diferencohen në disa mënyra, më saktësisht sipas:

Lokacionit,

Cilësisë, numrit dhe llojeve të fakulteteve,

Natyrës së programit studimorë,

Karakteristikave të veçanta (studime trevjeçare dhe katërvjeçare, programe të

përbashkëta me ndonjë universitet të jashtëm, etj.) performansa e cilësisë,

Të arriturat e studentëve të diplomuar,

Teknologjit që shfrytëzohen,

Dallimi i taksës së shkollimit,

Sjellja e të punësuarëve, qoft stafi akademik apo administrativ.90 Kotler,P., Fox,K., punim i cituar, pp.176-177.

85

Faktorët e ndryshëm ju përgjigjen studentëve të ndryshëm, ashtuqë ndonjëri prej tyre do të

zgjedh institucionin arsimorë të lartë i cili është në harmoni me preferencat e tyre. Disa dallime

do të ishin shumë të çmuara nga preferuesit, disa do të implementoheshin më me lehtësi, por, se

në cilat karakteristika specifike universiteti do të hartojë përparmin e vetë dalluese varet nga ajo

se me cilët nga kriteret në vazhdim është kompatibil:91

Rëndësia- oferta të ndryshme dhe me vlera të larta të numrit të mjaftueshëm të

studentëve, alumineve, donatorëve, etj.

Unike - ndryshimi duhet të jetë unike, që nuk është ofruar nga universitetet tjera,

Superioriteti - ndryshimi duhet të jetë superior, në një mënyrë të veçantë për të arritur të

njëjtat qëllime ose përfitime',

Dashamirësi – dallimi është diçka që universiteti mundet ta presenoj dhe është e

dëshirueshme tua tregoj përdoruesëve,

Parandalon – dallimet nuk mund të kopjohen nga ana e universitetve tjera, të paktën jo

në një periudhë të shkurtë kohore,

Disponueshmëri – universiteti ka mundësi të jetë në disponim kurse studentët të munden

të paguajn për atë “dallueshmëri”,

Profitabil/rentabil/i dobishëm – universiteti ka mundësi të siguroj mjete financiare

nëpërmjet donatorëve, çmime (dhurata) në mënyrë që të zbatoj “ diversitetin e vlerës”.92

Diferencimi i suksesshëm nuk duhet të jetë ekstrem ose kompleks. Diferencimi i bazur në çmim

është më kompleks dhe nëse shfrytëzohet në mënyrë ekstreme (çmim i kapshëm për të gjithë)

mundet që negativisht të ndikoj në imazhin e universitetit (komentohet se e ka prestigjin më të

ulët se tjerët) Diferencimi në bazë të vlerave është “strategji më e sigurtë - mund të komunikoj

suksesin e të diplomuarve të vetë në biznesin ndërkombëtar ose në qarqet shkencore.

Ekzistenca e segmenteve të diferencuara bën që ndërmarrja të interesohet në njërin prej

segmenteve, në një kategori segmentesh, ose në të gjitha segmentet. Për këtë arsye UEJL, u

përqendrua në segmentin e drejtimeve të diferencuara sipas nevojave të studentëve dhe ate në tri

gjuhë të ndryshme; ofrimi i leksioneve në gjuhën shqipe, angleze dhe atë maqedone.93

Përqendrimi mbi një qoshkë ose mbi një segment mund të shpjegohet si rezultat i burimeve të

kufizuara dhe i pamundësisë së ndërmarrjes për të realizuar një gamë të gjërë produktesh. Në

91Kotler,P., Fox,K., punim i cituar, pp.236 92 Kotler,P., Fox,K., punim i cituar, pp.237-239.

93 SEEU. Shërbimi I PIAR-it.

86

këtë rast ndërmarrja zgjedh një segment për të cilën ajo posedon kompetenca dhe specializimin e

kërkuar, me qëllim që të fitohet një avantazh konkurues. Një tjetër faktor shpjegues i kësaj

strategjie është pamundësia e ndërmarrjes për të kënaqur segmente të ndryshme të tregut. Ky

është zakonisht rast i shërbimit të arsimit me studime të rregullta, të çregullta (PAR TIME) dhe

të studiuarit në distancë (ON LINE), që mund të kënaq në të njejtën kohë nevojat edhe të atyre

që nuk kanë mundësi t`i ndjekin studimet rregullisht, dmth për të moshuarit apo të punësuarit. Në

qoftë se segmenti i zgjedhur zvoglohet për shkak të ndryshimit të mundësive, ose në rast se ai

sulmohet prej njërit nga udhëheqësit e tregut, kjo strategji përmban tepër rreziqe për institucionin

që ka zgjedhur.

2.9.3.Strategjia e markës

Koncepti i markës është zhvilluar edhe në sistemin e arsimit të lartë dhe është ngusht i ndërlidhur

me reputacionin e institucionit. Kotleri thekson se shkathtësia-arti i marketingut është arti i

ndërtimit të brendit, derisa Lawlor sugjeron se në qoftë se një institucion nuk eshtë markë, ai

atëher thjeshtë është mall dhe kosideron se numri më i madhë i institucioneve arsimore të larta

janë “mall-pasiqë nuk dallojn nga konkurentët.

Ato e kanë ndërprerë garën me çmimet dhe se janë të ndijshëm në atë process. Tentativa për tu

brenduar arsimi i lartë i Gjermanisë (DAD) me qëllim që të bëhet konkurent konkurent global

me SHBA-të dhe vendeve tjera të Unionit Europjan, në veçanti Britanisë së Madhe, thekson

gjithçka mund të jetë focus:94

Cilësia e programeve studimore,

Çmimi adekuat për shkollim,

Serioziteti,

Suksesi personal dhe individualizmi,

Bashkëkohorë, por jo modë.95

Markat krijohen gjat dekadave, me durim dhe këmbëngulje. Ashtu pra ka mbetur në garë

Universiteti britanik i Oksfordit i cili ka ngelur konstant në garë për cilësin dhe edukimin

bashkëkohorë. Dinamika dhe njëkohësishtë bashkëkohorja janë vlera që i kultivon ky universitet

më i vjetër i Britanis së Madhe. Universiteti i Oksfordit është krenari e Mbretërisë së Bashkuar,

94Maringe, F., Gibbs, P. vepra të cituara, f.133. 95 Nexhbi&Teuta V. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences May 2013, Vol. 3, No. 5

87

por edhe makë botërorë. Hulumtime dhe punë të mëdhaja janë të ndërlidhur me emrin e tijë, si

dhe emrat e 47 Nobelistëve. Vetë organizimi dhe planifikimi i aktiviteteve – nga mënyra e

pranimit të studimeve, përms modelit dominues të udhëheqes (mentorimit) të mësimdhënjes dhe

mbajtjes së provimeve, të cilët pas reformave administrative kah fundi i shekullit 19,

organizohen vetëm në formë të shkruar-me shkrim, dhe deri te kodi akademik i veshmbathjes,

ndryshe për çdo rastë, në raport me thirjet dhe manifestimet. E gjithë kjo tregon se janë vizionar

dhe me shekuj janë marrë me krijimin e markës e cila është e njohur si kulturë e Oksfordit, i cili

trajtohet si univ ersitet më multikulturorë në Britanin e Madhe, sipas studentëve dhe strukturën e

mësimdhënjes.

Tre termet më të rëndësishme lidhur me markën janë:96

Vlera e markës – bazohet deri në atë kufi në të cilën marka ka besim te lartë, vetëdija

e konsumatorëve për ekzistimin e kesaj marke dhe bashkëpunimin e fortë në prodhim. Vlera e

markës gjithashtu kyç mjete të tjera jomateriale si : e drejta shpikese, shenjë mbrojtëse dhe

kanale të përhapjes së mrezhave prodhuese.

Imazhi i markës – nënkuptohet si paketë e bindjeve që konsumatorët kanë për markat

të veçanta. Imixhi patjetër duhet në mënyrë të drejtë të zhvillohet përshkak se imixhi negativ i

markës shumë rendë mund të anashkalohet.

Zgjërimi i markës – shfrytëzim i emrit të vërtetë të markës që të plasohet-shitet

produkti i ri apo i modifikuar në tregun e njejtë. VIRGIN është padyshim mënyra më e mirë për

atë se si zgjerimi i markës mund plotësisht të shfrytëzohet në çdo lloj tregu.

Funksioni kryesor i markës së produktit është identifikimi i vlerës së përdorimit të secilit

produkt, kurse vetë marka paraqitet si garancë që ai produkt i përmban ato vlera përdorimi të

cilat i atribuohen produktit konkret.

Marka në kontekstin e shërbimeve gjithnjë është konsideruar si një premtim që institucioni i jep

përdoruesit të shërbimeve. Karakteristikat bazë të shërbimeve që dallojnë në strategjinë e saj

janë:97

Roli i madhë i dimensioneve të brendshme të shërbimeve,

Nevoja për të kapërcyer paprekshmërinë e shërbimit dhe vizualitetin e saj, me

materializim dhe personalizim ,

96 Nexhbi Veseli, Bazat e Marketingut, botim i dyt, ALMA-Shkup, 2009,faq.157.97M.J. Etzel, B.J.Walker, W.J. Stanton, Marketing, botimi i njimbëdhjet, Irwin, 1997, f. 246-250.

88

Orientimi kah ndërtimi i raporteve afatgjate është shum më i madhe se në qasjen

klasike se mallrat fizikisht të prekshme,

Ka një rol dhe rëndësi më të madhe se sa marka e korporatave.

Ndikimi më i madhë i faktorit njeri, pjesëmarrja më e madhe e përdoruesëve fletë për rendësinë e

dimensioneve interne të markës. Brendimi i vetë organizatave shërbyese dhe personeli kanë

rendësi të njejtë, andaj është e rëndësishme që marka tu promovohet të punësuarëve, të jetë i

pranushëm nga të gjithë të punësuarit, pasiqë ata janë pjesë përbërse e asaj marke. Strategjia e

markës, pranë dobive funksionale dhe emocionale, gjithnjë e më shumë shkon kah dimenzionet

korporative dhe interne, pasiqë, në fakt të punësuarit krijojnë vlera për përdoruesit.

Strategjia efikase e markës në thelbin e sajë nuk duhet të ketë vetëm përdoruesin, pore para së

gjithash të punësuarit, të cilëve duhet tu kumtohet në mënyrë të qartë vlera e markës që kërkon

një system të mirë të komunikimit. Marka interne përfshinë aktivitetet dhe procesin i cili

informon dhe motivon të punësuarit. Premtimi i markës do të plotësohet nëse të gjithë në

kompani bashkjetojnë me markën e krijuar.98

Në të shumtën e rasteve tërhekja e klientit në organizatat e ngjajëshme realizohet përms garës së

çmimeve. Në arsimin e lartë “çmimet e përshtatshme” nuk ndihmojnë për të tërhjekur student në

nivelin global. Përkundrazi, programet e lira kryesisht asocojnë negativisht në kualitet të dobët.

Marka është shumë më tepër se një mbledhje e thjeshtë e atributeve të cilët ndikojnë në

vendimmarrje dhe ndihmon në ngritjen e imazhit të shërbimeve me të cilat përdoruesit e tyre

janë të kënaqur. Institucionet arsimore të larta me identitet të forte të markës kanë përjetime

pozitive që ndërtojnë besim dhe seriozitet në institucion dhe japin rezultate pozitive – ashtuqë

studentët e zgjedhin të studjojnë në atë institucion dhe të njejtën ju rekomandojnë shokëve të

tyre.

Sipas Blythe “marka është kulminacion i një sëre aktivitetesh, përmes marketing miksit, deri te

imazhi i markës i cili u bartë një sërë mesazhe klientëve”. Kryesore është se marka përfshinë tërë

spektrin e elementeve të marketingut, kurse nuk është një përmbledhje e thjeshtë me qëllim që të

arrijë një përfitim afatshkurt.99 Kur njëher përcaktohen përparsitë konkuruese, marka siguron disa

përfitime institucionit që e posedon;

e mbron institucionin nga konkurenca,

98 ? Nexhbi&Teuta V. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences May 2013, Vol. 3, No. 599Jean-Noel Kaoferrer, Strategic Brand Management:New Approaches to creating and eoluating brand equity (London: Kogan Page, 2002,faq.38-40.

89

krijon bariera hyrëse- çka mundëson fleksibilitet për institucionin shiqur nga

aspekti i politikës së taksës së shkollimit.

Pozicionimi i universitetit tregon për reputacionin, cilësinë e mësimdhënësve, dhe resurset, jetën

në kampus dhe mënyrën e komunikimit. Pozicionimi i markës është i diseinuar asisoj që të

zhvilloj një përparësi konkurruese të qëndrueshme në kujtesën e studentëve.

Krijimi i lidhjeve me markën ndodhë kurë klientët e përjetojnë institucionin si të vërtetë, i cili i

plotëson premtimet e dhëna. Të gjitha kontaktet që realizohen në mes të shfrytëzuesit të

shërbimeve dhe të punësuarëve në institucion doemos të jenë positive.

Klientët duhet t`i vërejnë qartë dallimet në mes markës egzistuse dhe asaj konkuruese. Markat

janë paisje funksionale të cilët ndihmojnë të bartet fotografia për cilësinë e institucionit arsimorë

dhe performansat e pritura të shërbimeve. Ato sillen si redukues të rrezikut, edhe në arsimin e

lartë, rreziqet kyçe janë të ndërlidhur me taksën e studimit dhe ofronë përparësi në punësim.

Ashtuqë marrja e ndonjë niveli të MBA studimeve ulet rrizikun nga pikëpamja e punësimit

cilësorë në kompanitë prestigjioze pas përfundimit të studimeve.

Sipas modelit të vlersimit të markës (BAV) egzistojnë katër komponente ose bartës së vlerës së

markës:

Diferencimi-sa marka dallohet nga markat tjera,

Relevansa-sa është tërhjekës-përceptus marka,

Respekti-sa është marka e pranuar dhe respektusr,

Njohja-sa janë të njoftuar konsumatorët me markën.100

Egzistojn katër lloje përfitimi nga marka dhe mund të shërbejn si mjete për analizë dhe evoluim

të markave të organizatave:101

Fuqia e pranis së markës në mendjen e konsumatorëve,

Cilësia e perceptuar e prodhimit apo shërbimit,

Lojaliteti ndaj markës,

Asociacioni brend/asociacioni në lidhje me markën.

Shembulli i asociacionit në lidhje me markën mund të jetë universiteti i cili ofron taksën e

shkollimit Rhodes, Fullbright bursa, ose ngjashëm, pra mbështetje eminente për studim dhe

mund veten ta lidhë me persona të falshëm, (si që është St Andreës University në Skoci i cili

shpeshherë gjatë komunikimit shpreh se student i tyre ka qenë princi William). Këto shoqata

100David A. Aaker, “Building Strong Brands “ (New York: Free Press, 1996), kapitulli I dh II.101 Al&Laura Rais, “The 11 Immutable Laws of Internet Branding (New York: Harper Business, 2000.

90

mund ti japin vlerë shtesë kapitalit të markës. Gjithashtu shfrytëzohen simbolet/logot si identitet i

dukshëm, ashtu pra Universiteti Southampton shfrytëzon delfinin si logo të institucionit, kurse

idea është që të komunikohet mençuria dhe shoqërimi. Vlera të tilla thellë janë të futura në trurin

e studentëve dhe të punësuarëve. Idea është që shoqëria në tërësi të ndërlidh institucionin

arsimorë të lartë me këto vlera.

Procesi i menaxhimit me markën përfshinë tre faza - formimi , zhvillimi dhe komunikimi i

markës dhe menaxhimi me markën, ( prezantuar në figurën 9), aktivitetet e tyre dhe fazat e

realizimit në mënyrë që të krijoj zgjedhje kreative të prekshme.102

Figura 9. Procesi i menaxhimit të markave

102 Vranishiq T., (2007) Menaxhimi me markën (Brand Management), Accent, Zagreb, f. 65-75.

Fazët Aktivitetet/ Rezultatet

Fazët e realizimit

Formsimi i markës

Zhvillimi dhe komunikimi I markës

Menaxhimi me brendin

Shëndrim në concept kreativ, porosia, ndodhitëVerbale dhe elementet grafike

Transformimi i identitetit dhe premtimet në slogane dhe zgjedhjet grafike në raport me mark ombrellë

Konvertimi i identitetit dhe premtimet në slogane dhe zgjedhjet grafike në raport me mark ombrellë

Menaxhimi me brendin(kontrolimi i dërgesave, valorizimi, hulumtimi, komunikim i qëndrueshëm…

Është identitetë i markës?

Si është i pozicionuar marka?

Çfar premtimesh jep marka

Si është struktura e markës?

Çka ebën vizuel identitetin e markës

Zhvillimi i markës

Njohshmëria

Dallimi i markës

Në disponim

Lidhja emocionale me brendin

Strategjia e komunikimit

Cilat janë target grupet e markës?

91

Burimi: Përshtatur sipas Vranishiq T., (2007) Menaxhimi me markën (Brand Management), Accent, Zagreb, f. 65-

75.

Shembulli i përmedur konfirmon se vlera e vërtet e markës së fuqishme qëndron në fuqinë e sajë

për të qenë konkurentë dhe lojal tek shfrytëzuesit e shërbimeve. Markat dallohen sipas

pjesëmarrjes, fuqisë dhe vlerës që kanë në treg.103

Marka e universitetit prezenton vlera të vërteta dhe paraqet imazhin e tyre korporativ për

publikun. Logo paraqet identitetin vizual të universitetit i cili lozë rolin kyq në rritjene vlerave të

vërteta dhe aspiratat e institucionit. Imazhi vizual, bashk me logon, emrin, sloganin dhe

elementeve tjera janë të zgjedhura me kujdes ashtuë në mënyrë ma të mirë të prezantojnë

misionin e vërtet dhe cakun e universitetit. Është e zakonshme që imazhi i universitetit me histori

të gjatë si bazë për komunikim shfrytëzonë traditën shumëvjeçare (p.sh. ndodhitë historike

kulturore në të cilën gjindet universiteti ose mbishkrimet me një gjuhë të lashtë).104

Nga literatura e shqyrtuar më sipër,kemi bërë një përmbledhje të dukurive kryesore që janë

trajtuar në lidhje me temën e hulimtimit. Në këndvështrimin e përgjithshëm rishikimi i literaturës

shqyrton dy shtylla kryesore edhe atë: rëndësinë dhe ndikimin e arsimit në vlerat e një vendi dhe

trajtimet teorike dhe të aplikuara të marketingut në arsimin e lartë në Maqedoni. Nëpërmjet

rishikimit të literaturës mbi ndikimin e arsimit në zhvillimin e përgjithshëm të vendit shifet qartë

se sistemi i arsimit të lartë akoma nuk është i harmonizuar me nevojat e tregut të punës që

rezulton në sesistemin arsimor dhe nuk është i përqendruar sa duhet në forcimin e njohurive

profesionale dhe shkencore, fleksibil ndaj kërkesave dinamike të mjedisit, përvetësimin e i

aftësive kyçe, ashtu që të rinjtë të jenë të pregaditur për sfida të reja profesionale dhe do të mund

të inkorporohen në rrjedhat e shoqërisë moderne. Mund të konkludojmë se egziston një

përkushtim i fuqishëm në nivele kombëtare, regjionale dhe institucionale që të vazhdohet me

procesin e realizimit të reformave të suksesshme. Është konstatuar se arsimi i lartë në Evropë

është njëri nga tre shtyllat bartëse të trekëndshit arsimim-hulumtim-inovacione, kurse me këte

nënkuptojmë bashkëpunimin e ngushtë të të gjitha vendeve antare. Arsimi në Maqedoni si pjesë

e hapsirës Europjane të arsimit ka një teren të rëndësishëm në historinë e gjatë dhe të pasur, por

mungesë afatgjate të mekanizmave të tregut dhe mosegzistimit të një strategjie të mire e cila

reflekton me pozicionim të dobët në hapsirën Europiane të arsimit

103 Jean-Noel Kaoferrer, Strategic Brand Management:New Approaches to creating and eoluating brand equity (London: Kogan Page, 2002,faq.38-40.104 Nexhbi&Teuta V. International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences May 2013, Vol. 3, No. 5

92

Marketingut në arsimin e lartë luan një rol të rëndësishëm përmes aplikimit të strategjive të

marketingut. Efektiviteti i vet procesit të arsimimit, tërhjeqja e një numrimë të madh të

studentëve, furnizimi me paisje të nevojshme bashkëkohore imponojnë universiteteve

bashkëkohore nevojën për: strategji të marketingut, segmentimin e tregjeve, implementimin e

strategjive të diferencimit, strategjinë e pozicionimit, brendimit, strategjitë e marketingut

ndërkombëtarë dhe strategjit e marketing miksit për çdo segment të tregut. Universitetet moderne

kanë fituar përparësi konkurruese kryesisht nëpërmjet kurrikulave tërheqëse, stafit të njohur

mësimdhënës, zbatimit të teknologjive moderne në procesin e mësimdhënies etj.

Përveç shqyrtimit të nevojave të nxënësve, institucionet e arsimit të lartë duhet të marrin

parasysh edhe dëshirat e grupeve të tilla si: stafit, alumnit, prindërit, dhe shtetit. Një sfidë e

madhe për një institucion arsimor është të sinkronizoj interesat e grupeve të ndryshme, dhe të

mbajë ekuilibrin në mënyrë që të plotësojë interesat e shoqërisë dhe të përdoruesve të shërbimit

në të njëjtën kohë. Ky rishikim i literaturës ndihmoi të bëhet një grupim i faktorëve kryesorë të

evidentuar duke i shtuar dhe disa faktorë që lidhen me karakteristikat e arsimit të lartë në

Maqedoni për ti sjellë në një model konceptual, që cili do shërbejë si bazë për realizimin e

kërkimit sasior.

93

Kapitulli Metodologjia

3.METODOLOGJIA

3.1. Qëllimi hulumtimit Qasja hulumtuese Strategjia e kërkimit3.3.1 Dizajni vazhdues shpjegues (Sequential Explanatory Design) Përzgjedhja e mostrës

3.5. Mbledhja e të dhënave 3.5.1. Pyetësori3.5.2. Intervista

3.6. Vlefshmëria dhe Besueshmëria

94

3.1.Qëllimi hulumtimit

Për çdo hulumtim shkencor, pjesa metodologjike është jashtëzakonisht e rëndësishme dhe për këtë arsye kjo duhet të jetë e shkruar qartë. Pa mos e kuptuar në çfarë mënyre është përpiluar punimi dhe çka shqyrtohet në të, nuk është e mundur të interpretohen dhe analizohen të dhënat. Për këtë studim është përdorur analiza kualitative (intervistat) si dhe kuantitative (pyetësorët). Në këtë kapitull do të diskutohet pjesa metodologjike e punimit dhe gjithashtu do të analizohet në detaje pjesa empirike e punimit në kapitujt e mëtutjeshëm.

Varësisht nga natyra e qëllimit ose problemit të punimit, hulumtimi mund të klasifikohet në tre kategori: hulumtues/kërkimor (problem konfuz), përshkrues (problem i strukturuar) ose ilustrues (problem qartë i definuar) (Saunders et al. 2007).105

Hulumtimi kërkimor përdoret për ta zbërthyer konceptin apo ta definojë problemin. Përdoret edhe për identifikim të variablave studiuese. Kjo përdoret si hulumtim paraprak, e jo si hulumtim definitiv për përcaktimin e veprimit. Hulumtimi kërkimor ka tre mënyra realizimit edhe atë: kërkim në literaturë, intervista dhe biseda me ekspertë të lëmisë (McKenzie & Danforth, 2009). Hulumtimi përshkrues përdoret kur problemi është strukturuar. Metodat e këtij hulumtimi bazohen në fakte të detajuara. Përfundimi i hulumtimit është përshkrim i aspekteve apo variableve të shqyrtuara. Sipas McKenzie and Danforth (2009) hulumtimi përshkrues duhet tu përgjigjet pyetjeve kush, çka, kur, ku dhe si. Hulumtimi shpjegues është i dobishëm kur duhet që të krijohen marrëdhënie shkakësore ndërmjet variablave. Ky lloj hulumtimi e shqyrton problemin dhe e sqaron marrëdhënien ndërmjet variablave.106

Qëllimi i hulumtimit tonë është paraqitja e ndikimit të strategjive të marketingut në krijimin e përparësive konkurruese të Institucioneve të arsimit të lartë në Maqedoni. Ky është hulumtim kërkimor (intervistat) dhe përshkrues (pyetësorët) bazuar në faktin se tentohet të sqarohet problematika e cila nuk është studiuar detajisht në Maqedoni.

3.2.Qasja hulumtuese

105 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited, pp. 132-134.

106 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited, pp. 132-134.

95

Sipas Creswell (2009)107 qasja hulumtuese mund të jetë kualitative, kuantitative dhe e përzier.

Hulumtuesi jo vetëm që e përzgjedh metodën kualitative, kuantitative apo të përzier, por

njëkohësisht edhe vendos për mënyrën e studimit brenda këtyre opsioneve. Këto strategji

konsiderohen si plan hulumtues (shiko Tabelën 5) dhe japin kahje specifike të procedurave të

përpilimit të hulumtimit. Strategjitë e mundshme të hulumtuesve janë rritur me avancimin e

teknologjisë e cila mundëson analizë të të dhënave dhe modeleve komplekse kështu që individët

kanë adaptuar procedura të reja për hulumtime nga shkencat sociale (Creswell, 2009).

Tabela 5. Alternativat strategjike për hetim

Kuantitative Kualitative E përzier

Projektim eksperimental

Projektimi joeksperimental,të tilla si studimet (survey)

Hulumtimi tregues Fenomenologji Etnografia Teoria e bazuar Studimi i rastit

Vazhdues Konkurruese Transformuese

Burimi: Creswell, 2009,

Metoda kualitative shërben si mjet për të sqaruar kuptimin e individit apo grupit ndaj ndonjë

problemit social. Sipas Yin (2011)108 hulumtimi kualitativ mundëson të përfitohet një kuptim i

sjelljes njerëzore ndaj çështjeve të ndryshme. Metoda kualitative hulumton pse dhe si merren

vendimet.109 Pastaj informacioni ri-tregohet ose ri-përshkruhet me kronologji treguese.

Hulumtimi fenomenologjik e identifikon esencën e përjetimeve njerëzore ndaj fenomeneve të

përshkruar nga pjesëmarrësit. Etnografia është strategji hetimi ku hulumtuesi studion një grup

kulturor të pacenuar në mjedis natyral gjatë një periudhe të gjatë, kryesisht me përmbledhje të të

dhënave nga observimet dhe intervistat. Teoria e bazuar është kur hulumtuesi nxjerr një teori

gjenerale dhe abstrakte të procesit, veprimit apo bashkëveprimit, bazuar në pikëpamjet e

pjesëmarrësve. Ky proces përmban disa etapa të mbledhjes së të dhënave si dhe bashkëveprim të

107 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 3.

108 YIN, R. K. (2011), Qualitative Research from Start to Finish. New York, NY: The Guilford Press, p. 5.109 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 4.

96

kategorive të informacioneve. Studim i rastit është strategji ku hulumtuesi shqyrton në veçanti

një program, ndodhi, aktivitet apo proces, ose një apo më shumë individë.

Metodat kuantitative fillimisht u zhvilluan me shkencat natyrore me qëllim të studimit të

fenomeneve natyrore. Studimi përmban përshkrim numerik apo kuantitativ të trendeve,

qëndrimeve apo opinioneve të popullatës nëpërmjet studimit të shembujve të asaj popullate.

Hulumtimi kuantitativ është mjet për testimin e objektivave teorike duke e shqyrtuar raportin në

mes variablave. Kjo strategji për mbledhjen e të dhënave përdor pyetësorët apo intervistat e

strukturuara.. Analizat kuantitative mund të maten me ‘sa shumë’, ‘sa gjatë’, etj dhe të dhënat

analizohen me procedura statistikore.110

Strategjitë e metodës së përzier janë metodat e përziera të vazhduara ku hulumtuesi e elaboronë

apo i shpërndan rezultatet e një metode me metodën tjetër. Kjo mund të përfshin fillim me

intervistë kualitative për qëllime kërkimore dhe të vazhdojë me pyetësorë të metodës

kuantitative, me qëllim të gjeneralisimit të rezultateve të popullatës. Metodat e përziera

konkurruese janë ato ku hulumtuesi i përzien metodat kualitative me ato kuantitative më qëllim

që të paraqet një interpretim të rezultateve të përbashkëta. Metodat e përziera transformative janë

ato ku hulumtuesi përdor teori për perspektivat e projektit që përmbledh metoda kualitative dhe

kuantitative.111

Në hulumtimin tonë do të përdoren kombinime të metodave kualitative dhe kuantitative (qasje e

përzier) me qëllim të arrihet qëllimi kërkimor i studimit. Pra, do të perdorim pyetësorin për të

gjithë kampionin me qëllim që të nxjerim në pah teknikat e promocionit të cilat ndikojnë në

marrjen e vendimit për të studiuar në një universitet përkatës për studentët dhe maturantët.

Ndërsa pyetsorit do i bashkangjesim edhe një intervistë gjysëm të strukturuar për të punësuarit.

Qëllimi kryesor i aplikimit të kësaj është metode është që të identifikojmë nivelin e aplikimit të

strategjive të marketingut në institucionet e arsimit të lartë.

Qasjet e hulumtimeve propozojnë mënyra të ndryshme për përfundime të hulumtimit. Hafeezrm

(2009)112 potencon se ekzistojnë dy mënyra të përfundimeve bazuar në dy metoda edhe atë

deduktive dhe induktive (shiko Figurën 10), të dyja nga këto të përdorur nëpër projekte.

Përdorimi i njërës nga këto metoda i ndihmon hulumtuesit ta kuptojë, sqarojë dhe parashikojë

110 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 61-66.111CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 12-15.? 112 HAFEEZRM (2009), Types of Research. Në dispozicion në linkun http://hafeezrm.hubpages.com/hub/Types-of-

Research [Qasur më 11 Sep 2011].

97

fenomenin e biznesit. Metoda deduktive është e ashtuquajtur nga lartë poshtë, nga e

përgjithshmja në specifike, fillohet nga një teori e cila tentohet të vërtetohet nëpërmjet

informative të ofruara. Nga ana tjetër, metoda induktive e ashtuquajtur nga poshtë lartë, fillon

nga specifikja në gjeneralen. Te kjo metodë observohet një ndodhi, përcaktohet një model dhe

arrihet deri te përfundimi.

Figura 20. Qasjet deduktive dhe induktive

Burimi: Hafeezrm, 2009

Pra, në këtë tezë ne do ta përdorim metodën deduktive, për shkak se bazohemi në teoritë

ekzistuese dhe nga ato arrijmë deri te përfundimi. Qasja deduktive është e përshtatshme për

shkak të kohës së kufizuar dhe riskut të ulët (Bryman, 2008).113

3.3.Dizajni vazhdues shpjegues (Sequential Explanatory Design)

113 BRYMAN, A. (2008), Social Research Methods, third edition. Oxford: Oxford University Press,p. 12.

98

Sipas Creswell (2009)114 në dizajnimin e propozim tezës ka tre strategji të metodave vijuese të

përziera: strategji kërkimore vijuese, strategji shpjeguese vijuese dhe strategji transformative

vijuese.

Figura 11. Dizajni vazhdues shpjegues,

Burimi: Creswell, 2009, fq.209

Në studimin tonë do të përdoret strategjia shpjeguese vijuese. Kjo strategji fillon me metodë

kuantitative dhe vazhdon me metodën kualitative (shiko Figurën 11). Rëndësi i përkushtohet të

dhënave kuantitative dhe përzierja e të dy llojeve të dhënave paraqitet kur të dhënat sasiore u

bashkëngjiten të dhënave cilësore. Përparësi e kësaj metode është implementimi i lehtë për shkak

se hapat radhiten nëpër faza të qarta dhe mirë të veçuara. Një nga dobësitë është kohëzgjatja e

përmbledhjes së të dhënave në dy fazat e ndara (realizimi i pyetësorit për maturantët 5-6,2014

dhe për studentët në tetorë 2014).

Përparësi e kësaj strategjie është se jep informata dhe e sqaron qasjen e strategjive të marketingut

në krijimin e përparësive konkurruese të institucioneve të arsimit të lartë në Maqedoni, gjë që

ndihmon ti përgjigjemi më lehtë pyetjes së hulumtimit. Pra, përmes ntervistës do të nxjerim

sqarim të hollësishëm të fenomenit i cili nuk është shqyrtuar hollësisht në Maqedoni. Gjithashtu

jemi të mendimit se rezultatet nga të dhënat cilësore dhe sasiore do të na ndihmojnë të bëjmë

vlerësim më të mirë, gjë që rrit besueshmërinë e hulumtimit.

3.4.Përzgjedhja e mostrës

114 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 206-216.

99

“Mostra" dhe "popullimi” janë dy fjalë kyçe që do të përdoren. Sipas Marczyk,. (2005,)115

popullimi referohet për një grup të tërë njerëzish për të cilët hulumtuesi ka interes, ndërsa

përzgjedhja (vetë-selektimi i popullimit) është proces selektues që ndan në njësi popullimin e

cila duhet të përzgjidhet sipas nevojave të hulumtuesit. Ekzistojnë dy mënyra të këtyre metodave

vëzhguese metoda vëzhguese me probabilitet dhe ajo pa-probabilitet. Te metoda me probabilitet

(marrje të mostrave të rastit) selektimi bazohet në gjasa për shkak se nuk ka kontrollë në

përzgjedhje të njësive. Nga ana tjetër, vëzhgimi pa-probabilitet jep mundësi të zgjedhjes

qëllimore për nevojat e studimit dhe zakonisht përdoret për studime të biznesit ku subjekti i

studimit zgjidhet në bazë të qëndrueshmërisë.116 Sipas Bryman (2008) ka tre tipe kryesore të

mënyrës pa-probabilitet edhe atë model i lehtësuar, model parcial dhe model i përmbledhur117.

Në studimin tonë do ta përdorim modelin e lehtësuar. Sipas Castillo (2009) 118ky model është

model më shumë i përdorur nga të tjerat, ky lloj modeli përdoret më tepër nga hulumtuesit pasi

që konsiderohet si i lehtë, është më i lirë dhe nuk merr shumë kohë për ta përdorur. Mangësi e

kësaj metode është se nuk e përfaqëson me precizitet tërë popullatën. Për këtë arsye, rezultatet e

këtij hulumtimi nuk mund ta përfaqësojnë gjithë popullatën.

Me qëllim të determenimit të efektëshmërisë së politikave të promocionit, shikuar si nga

këndëvështrimi i maturantëve ashtu dhe nga perspektiva e studentëve aktual dhe stafit akademik

është zhvilluar një studim ekstenziv me 1175 persona të anketuar i cili në mënyrë shtesë ka qenë

i plotësuar dhe me një intervistë me përfaqësues të stafit menaxhues të institucioneve të arsimit

të lartë në Republikën e Maqedonisë. Gay dhe Airasian (2003)119 përcaktojnë se 10% deri në

20% e popullatës së synuar përdoret zakonisht në kërkimet përshkruese dhe korrelacionale. Në

suaza të studimit janë shpërndarë pyetësorë në disa (18) shkolla të mesme, nga 118 të numrit të

përgjithshëm të tyre në Maqedoni, në veçanti në pjesët me popullsi etnikishtë të përzier në vend

si dhe te tetë Universitete nga të cilat katër Universitete publike, tre Universitete private dhe një

Universitet me karakter publik-privat. Ky kampion përbën 10.5% të popullatës që dmth është

115 MARCZYK, G., DEMATTEO, D. & FESTINGER, D. (2005), Essentials of research design and Methodology. Hoboken, Jew Jersey: John Wiley & Sons, Inc, p.18.

116 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited207-208.

117 BRYMAN, A. (2008), Social Research Methods, third edition. Oxford: Oxford University Press,p. 12.118 CASTILLO J. J. (2009), Non-Probability Sampling. Në dispozicion në linkun

http://www.experiment-resources.com/nonprobability-sampling.html [Qasur më 22 Shtator 2011].

119 Gay l. R. & Airasian, P. (2003). Educational Research: Competencies for Analysis and Application

100

representative. Nga numri i përgjithëshëm i Universiteteve në tre mësimdhënia zhvillohet vetëm

në gjuhë maqedonase, në një vetëm në gjuhë angleze, në tre Universitete mësimdhënia zhvillohet

në gjuhë shqipe dhe maqedonase kurse në njërin në gjuhë shqipe, maqedonase dhe angleze.

Cohen, Manion dhe Morrison (2001)120 pohojnë se e gjithë popullata duhet të ndahet në grupe

homogjene dhe çdo grup të ketë karakteristika të krahasueshme. Me qëllim të sigurimit të

rezultateve shkenctarishtë më të pranueshme në suaza të studimit të kryer është synuar të

mundësohet një diversitet sa më i madh gjinorë, moshorë, arsimorë dhe etnik i të anketuarve.

3.5.Mbledhja e të dhënave

Sipas Ahmad (2010)121 pjesa kryesore dhe aspekti më vital i çdo hulumtimi është mbledhja e të

dhënave dhe analiza e rezultateve. Hulumtimet e bëra në lëmi të ndryshme mund të përdorin

metodologji të ndryshme, por çdo hulumtim bazohet në të dhënat të cilat analizohen dhe

interpretohen me qëllim që të jepen informata. 122

Kur bëhet përmbledhja e të dhënave është më se e rëndësishme të bëhet dallimi në mes të

dhënave primare dhe atyre sekondare. Rezultatet primare janë ato të cilat mblidhen përmes

intervistave, pyetësorëve dhe observimeve të palëve të interesuara. Të dhënat primare kanë

besueshmëri dhe janë objektive dhe autentike. Nga ana tjetër, të dhënat të cilat mblidhen nga

burime të publikuara konsiderohen si të dhëna sekondare. Shqyrtimi i literaturës në çdo

hulumtim bazohet në të dhënat sekondare.

Në këtë studim janë përdorur edhe metoda kuantitative (sasiore) dhe kualitative (cilësore). Pjesa

kuantitative përmban pyetësor, ndërsa pjesa kualitative përmban intervista. Të gjitha këto janë të

dhëna primare. Të dhënat sekondare të këtij punimi presentohen në kapitullin e dytë

(Përmbledhje e literaturës)për realizimin e të cilit jemi referuar në libra, punime hulumtuese

shkencore, punime dokotrature, Enti Statistikorë, raporte të Ministrisë së Arsimit dhe të Shkencës,

etj.

120 Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2001). Research Methods in Education. 121 AHMAD, G. (2010), Primary and Secondary Data. Në dispozicion në linkun http://gulnazahmad.hubpages.com/hub/-Primary-and-Secondary-Data [Qasur më 19 Shtator 2011.122 AHMAD, G. (2010), Primary and Secondary Data. Në dispozicion në

linkuhttp://gulnazahmad.hubpages.com/hub/]Primaryand-Secondary-Data [Qasur më 19 Shtator 2011],p.22-27.

101

3.5.1.Pyetësori

Përpilimi i pyetësorit paraqet vështirësi për çdo hulumtues. Pyetësorët janë instrumente efikase

që shërbjenë për përmbledhje të një sasie të madhe informatash nga një numër i madh njerëzish

për një periudhë të shkurtë kohore dhe që bëhen me shpenzime relativisht të larta.

Me qëllim të përmbledhjes së informatave relevante dhe të dobishme, kujdes të veçantë duhet t’i

kushtohet përpilimit të pyetësorit. Për këtë nevojitet kohë dhe përpjekje dhe zhvillimi duhet të

kaloj nëpër disa faza. Sipas Corporate Research and Consultant Team (2008), në fazën e parë

është me rëndësi të qartësohet lloji dhe natyra e informacionit, duhet të përcaktohet cila pjesë e

popullatës do të hulumtohet si dhe të zgjidhet metoda më efikase për administrimin e

pyetësorëve. Faza e dytë është pjesa më e rëndësishme nga të gjitha fazat. Këtu duhet ta

sigurojmë se çdo pyetje që e përpilojmë ka vlerë, është e qartë dhe e lehtë për ta kuptuar. Te faza

e tretë mund të përdorim teknikë ku fillohet me pyetje gjenerale dhe më pas vazhdohet me pyetje

specifike. Pyetjet e thjeshta zakonisht vendosen në fillim për të mos e patur vështirë me

përgjigjet ato të cilët intervistohen.

Për të qenë pyetësori sa më cilësor dhe i besueshëm, përpilimi i tij kaloj nëpër disa faya, dhe atë:

1. Në fazën e parë u grumnulluan modele të pyetsorëve që janë përdorur për qëllime te

njejta dhe u hartua një pyetësor original konform qëllimeve dhe hipotezave të

parashtruara

2. Në fazën e dytë pyetësori u kontrulloa nga udhëheqësi dhe u aplikuan sugjerimet e dhëna

3. Në fazën e tretë u bë një pilot test i pyetësorit në një grup prej 30 studentësh për të matur

nivelin e kuptueshmërisë së pyetjeve. Duke realizuar këtë test pilot, krijohet mundësia për

të bërë përmirsimet e nevojshme për të maksimizuar rezultatet e kërkimeve tona dhe për

të minimizuar nivelin e gabimeve në përgjigje.

4. Dhe në fazën fundit është bërë realizimi i pyetësorit edhe atë në dy periudha kohore. Në

periudhën maj, qershor 2014 është realizar anketa me matrantët e shkollave të mesme,

ndërsa në shtator, tetor 2014 është ralizar anketa me studentëtsi dhe intervistat e

planifikuar me përgjegjsit e shërbimeve me marrdhënje me publikun (PR) .

Pyetësori është i strukturuar në tre shtylla kryesore edhe atë: shtylla e parë përmban pyetje për

grumbullimin e të dhënave të përgjithshme mbi anketuesit. Grupi i dytë i pyetjeve ndihmon në

grumbullimin e të dhënave në lidhje me faktin se cilat teknika të promocionit ndikojn më së

102

tepërmi në vendimmarrje tek studentët në përzgjedhjen e universitetit përkatës. Dhe në shtyllën e

fundit të anketuarit do të duhet të përmbushin zgjedhje të shumfishta dhe të shprehin

pajtueshmërimnë e tij/saj për çdo thënie ku niveli i pajtueshmërisë do të përcaktohet sipas

shkallës Likert edhe atë ‘5’ (Me rëndësi vendimtare), ‘4’ (Deri diku i rëndësishëm), ‘3’

(Neutral), ‘2’ (I parëndësishëm), dhe ‘1’ (Shumë i parëndësishëm) (Bryman, 2008).123

3.5.2.Intervista

Sipas Creswell (2009, p.211)124, është me rëndësi që pjesa kualitative e metodës shpjeguese së

përzier të ndërtohet mbi pjesën kuantitative. Te pjesa kualitative, intervista bëhet me (numrin e

pjesëmarrësve) pjesëmarrës të cilët iu përgjigjën pyetsorit. Kjo i jep sqarim të mëtejshëm pjesës

së studimit kualitativ..

Sipas Saunders dhe Bryman (2008)125 egzistojnë tre lloje të intervistave edhe atë të strukturuara,

gjysëm të strukturuara dhe intervista të pa strukturuara. Intervista në këtë hulumtim është e

strukturuar, që do të thotë se pyetjet që parashtrohen gjatë intervistës janë të përzgjedhura me

qëllim që intervista të jetë e standardizuar. Të gjitha pyetjet që u parashtrohen të intervistuarve

kanë të njëjtën rradhitje. Në këtë mënyrë intervistuesi është udhëheqës i procedurës. Intervistat të

cilat zhvillohen pas pyetësorëve nuk kanë përgjigje të parakoduara që Saunders i veçon si

përbërës të intervistave të strukturuara. Më tepër, formati i përgjigjeve është si i atyre gjysëm të

strukturuara. Kjo nënkupton se ne do të marrim shënime nga përgjigjet e të intervistuarve.

Zgjodhëm intervistën gjysëm të strukturuar pasi që Saunders et al. (2007, p.312)126 thekson se

intervistat gjysëm të strukturuara preferohen gjatë përdorimit të metodës shpjeguese. E

konsiderojmë të përshtatshëm formatin gjysëm të strukturuar pasi që ajo ndihmon të shpërndahen

dhe sqarohen variablat që paraqiten te pjesa empirike e pyetsorit.

Me rëndësi është se pyetjet e parashtruara bazohen në pjesën empirike të përmbledhur nga

pyetsorët dhe njëkohësisht i lidh pyetjet me konceptet dhe teoritë të paraqitur në përmbledhjen e

litearturës (shiko Shtojca 2).

123 BRYMAN, A. (2008), Social Research Methods, third edition. Oxford: Oxford University Press,p. 12.124 CRESWELL, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc, p. 211.125 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited, p.312-313.126 SAUNDERS, M., LEWIS, P. & THORNHILL, A. (2007), Research Methods for Business Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited, p.312.

103

Të dhënat kualitative do të mblidhen nga intervistat me disa nga pjesëmarrësit të cilat e kanë

plotësuar pyetësorin. Përzgjedhja e këtyre pjesëmarrësve bëhet si edhe te pjesa kuantitative, që

do të thotë i pyesim pjesëmarrësit që morrën pjesë te pyetsori në rast se kanë dëshirë të marrin

pjesë te pjesa tjetër e hulumtimit, e cila është intervista.

3.6.Vlefshmëria dhe Besueshmëria

Besojmë se kemi matur atë që planifikonim ta matnim. Fakti që ne përdorëm intervista për të

arritur deri te të dhënat e rrit validitetin e punimit. Me këtë metodë të përmbledhjes së të dhënave

mund t’u sqarojmë të intervistuarve çka nënkuptonim me pyetje të veçanta, respektivisht të arrim

deri te konstatimet në lidhje me hipotezat e parashtruara. Kemi mundësi të parashtrojmë pyetje

plotësuese në menyrë direkte, me qëllim që t’i sqarojmë pyetjet të cilat janë më pak të

kuptueshme. Arritëm ta lidhim pjesën teorike me atë empirike dhe e kuptuam çka thonë dhe si u

përpiluan teoritë tona dhe si bota reale i kupton dhe i pranon këto koncepte.

Në rast se dikush tjetër do ta testonte këtë hulumtim, besojmë se do t’i arrinte rezultatet e

përafërta apo të njëjta. Pasi që kjo fushë e studimit është relativisht e re, mendojmë se nuk është

mjaft e përpunuar dhe për këtë arsye nuk ka shumë lidhshmëri me teoritë dhe botën reale.

Pra, si përfundim, në rast se tjetër intervistues i interviston pozitat e njëjta nëpër institucionet

arsimore të larta, besojmë se do të merren përgjigjet e njëjta. Kur bëhet hulumtim në industri të

ndryshme, rezultatet mund të ndryshojnë. Kjo gjithsesi nuk ndikon te vlefshmëria e kësaj teze

pasi që nuk bëjmë gjeneralizime.

104

Kapitulli Analiza dhe komentimi i të

dhënave

4.1. Përshkrim i të dhënave

4.2. Përshkrimi i rezultateve 4.3. Komentim i rezultateve

105

4.1.Përshkrimi i të dhënave

Në këtë pjesë do të paraqitet pjesa praktike për studimin, pra analiza statistikore e rezultateve nga

anketa e realizuar e ndjekur nga struktura e hulumtimeve primare dhe duke përfunduar me

rezultat nga të dhënat e mbledhura që përfshijnë analizat dhe vlerësimet e njohjes së strategjive

të marketingut, përdorueshmërinë dhe benefitet që ua sjell universiteteve në Maqedoni.

Të anketuarit janë përgjegjur në mënyr të pavarur dhe pa ndikime të tjerëve. Pyetjet që nuk kan

qenë të qarta për të anketuarit, jemi angazhur të japim sqarojme shtesë, me qëllim që i anketuari

të kuptoj thelbin dhe kuptimin e vërtet të pyetjeve.

Më poshtë do të prezentojmë të dhënat empirike me figura dhe komente rreth të dhënave të

pranuara nga universitetet dhe shkollat e mesme të anketuara. Prej 1175 pyetesorëve të realizuar,

siç mund të shihet në grafikun 1. prej gjithsej që janë përgjigjur janë 53 % të gjinisë

mashkullore dhe 47 % të gjinisë femërore.

Grafiku 1. Struktura gjinore e të anketuarve

106

Siç mundet të vërehet nga graf.1. në studimin e kryer kanë qenë të kyçur si persona të gjinisë

mashkullore, ashtu dhe ato të gjinisë femërore ndonëse eksemplari përfshin një participim më të

lartë të meshkujve (53%) krahasuar me femrat e anketuara (47%).

Tabela 6. Struktura sipas grupmoshave

GRUPMOSHAT

NUMRI I PERSONAVE

%PËRQINDJA

NUMRI I GJINISË FEMRORE

NUMRI I GJINISË MASHKULLORE

16-18 392 33.4 187 205

18-22 597 50.8 258 339

22-26 159 13.5 77 82

26-30 19 1.6 7 12

MBI 30 8 0.7 2 6 1175 100.0 531 644

Grafiku 2.Struktura e grupmoshave e të anketuarve

107

Siç mundet të vërehet nga grafikoni i mëlartëm në studim kanë qenë të kyçur persona të

grupmoshave të ndryshme që është në përputhëshëmri me tendencën për të kyçurn ë analizë

nxënës të shkollave të mesme që pretendojnë të regjistrojnë studime univerzitare, student aktual

të studimeve deridiplomike, student aktual të studimeve postdiplomike, doktorantë, ligjërues në

Univerzitete, dhe përfaqësues të strukturave menaxhuese të Universiteteve në fjalë. Konkretishtë

në suaza të mostrës si grupmoshës më e përfaqësuar është ajo 18-22 vjeçare të cilës i përkasin

rreth 50.8% nga numri i përgjithëshëm i respondentëve, ose në numër 597, grupmosha 16-18

vjeçar 33.4 %, ose në numër 392, grupmosha 22-26 vjeçar 13.5 %, ose në numër 159, grupmosha

26-30 vjeçar 1.6%, ose në numër 19, dhe grupmoshat mbi 30 vjeç 0.7% ose 8 në numër.

Në studimin e kryer, në përputhëshmëri me strukturën etnike të popullsisë në Republikën e

Maqedonisë kanë qenë të kyçur persona të përkatësive të ndryshme etnike, edhe atë shqiptarë,

maqedonas, turq, rom dhe serb,.

Grafiku 3. Struktura etnike e të anketuarve

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun e mëlartëm mostra është e dominuar

nga dy bashkësitë etnikishtë më të mëdha në vend, pra nga shqiptarët që përbëjnë përkatësishtë

58% nga numri i përgjithëshëm i të anketuarve dhe maqedonasit që participojnë me 35% nga

numri i përgjithëshëm i të anketuarve. Në studim kanë qenë të përfshirë edhe 6% turq, 8 rom dhe

3 serb që bashkërishtë përbëjnë 7% nga numri i përgjithëshëm i të anketuarve.

Pjesa më e madhe e nxënësve të anketuar preferojnë të regjistrohen në Univerzitetin Shtetërorë të

Tetovës, në Univerzitetin “Shën Kirili e Metodij” dhe në Univerzitetin e Evropës Juglindore në

Tetovë.

108

Tabela 7. Universitetet më të preferuara për maturantët

Institucioni  N:547 %Univerziteti i Evropës Juglindore në Tetovë 96 38

Univerziteti Shtetërorë i Tetovës 203 81Univerziteti "Shën Kirili e Metodij" në Shkup 159 63

Univerziteti i Manastirit 16 6Universiteti FON 47 19

Universiteti Evropian i Strugës 19 8Diku tjeter 7 3

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në tabelën e mëlartme, rreth 81% i të anketuarve

kanë deklaruar se ato planifikojnë të regjistrojnë studimet në Univerzitetin Shtetërorë të Tetovës,

rreth 63%e të anketuarve kanë deklarur se planifikojnë të regjistrojnë studimet në Univerzitetin

“Shën Kirili e Metodij” në Shkup dhe 38% kanë deklaruar se ato planifikojnë të regjistrojnë

studimet në Univerzitetin e Evropës Juglindore në Tetovë. Mbi 20% nga numri i përgjithëshëm i

nxënësve të anketuar planifikojnë të regjistrojnë studimet në universitetet tjera në vend.

Me këtë rast vlen të theksohet se përkatësija etnike e nxënësve në një mënyrë ndikon

përzgjedhjen e tyre për institucion në të cilën do të preferonin të studjojnë. Kështu rreth 85% i

nxënësve të përkatësisë etnike shqiptare kanë deklaruar se planifikojnë të studjojnë ose në

Univerzitetin Shtetërorë të Tetovës, ose në Univerzitetin e Evropës Juglindore në Tetovë. Nga

ana tjetër, rreth 74% i nxënësve të anketuar të përkatësisë etnike maqedonase kanë deklaruar se

planifikojnë të vijojnë studimet në Universitetin “Shën Kirili e Metodij”. Si prferencë e dytë e

tyre është Universiteti i Evropës Juglindore në Tetovë. Nxënësit e anketuar të përkatësisë etnike

turke në masë të madhe kanë deklauar se planifikojnë të regjistrojnë studimet në Universitetin e

Evropës Juglindore në Tetovë.

109

Grafiku 4. Preferancat studimore të nxënësve

Pjesa dërmuese e nxënësve të anketuar preferojnë të studjojnë shkencat shoqërore (rreth 61% i të

anketuarve) dhe më pak se 1/10 e nxënësve të anketuar preferojnë të studjojnë shkencat eksakte

të tipit matematicient, inxhinjer dhe kështu me rradhë.

Grafiku 5. Institucionet ku studjojnë studentët e anketuar

110

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm pjesa dërrmuese e studentëve të anketuar janë

aktualishtë studentë të studimeve deridiplomike në Univerzitetin e Evropës Juglindore në Tetovë,

ndonëse edhe Universitete tjera në vend kanë qenë participient në studim. Vlen të theksohet që

kjo është rezultat i faktit që anketimet e studentëve janë kryer në baza individuale, pra jo në

formë të kërkesës zyrtare nga ana e universiteteve përkatëse. Në fakt, rreth 49% i studentëve të

anketuar janë student në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë, 42.9% janë student në

Universitetin Shtetërorë të Tetovës, 15.6% janë student në Universitetin “Shën Kirili e Metodij”

në Shkup, afro 9.6% janë student në universitetin FON, afro 11% në Universitetin Evropian në

Strugë, rreth 4% janë student të Universitetit “Goce Dellçev” në Shtip dhe nga 8% vijnë nga

Universiteti Ballkanik në Shkup dhe nga Universiteti i Manastirit. Pra, afro 38% i studentëve të

anketuar aktualishtë janë duke studjuar në ndonjërin nga universitetet shtetërore në vend dhe

rreth 1/5 janë student në ndonjërin nga universitetet private në vend.

Grafiku 6. Vlerësimet e studentëve për ligjëruesit e tyre

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun e mëlartëm, studentët aktual

tregojnë vlerësime shumë të larta lidhur me aftsitë e ligjëruesvtë tyre për të ligjëruar lëndët

përkatëse. Në fakt, siç mundet të vërehet 76% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar

kanë vlerësim pozitiv duke preferuar ti vlerësojnë ligjëruesit e tyre sit ë shkëlqyeshëm ose si të

111

mirë. Vetëm 22% i të anketuarve kanë dhënë vlerësime më të ulëta për ligjëruesit e tyre me atë

që vetëm 6% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar vlerësojnë së ligjëruesit e tyre

janë ligjërues të dobët.

Grafiku 7. Shkalla e kënaqësisë së studentëve me ligjëruesit e tyre

Situata është mjaft identike edhe kur bëhet fjalë për shkallën e satisfakcionit të studentëve me

ligjëruesit e tyre. Në fakt, rreth 78% i studentëve kanë deklaruar se janë shumë të kënaqur ose

deri diku të kënaqur me ligjëruesit e tyre. Nga ana tjetër vetëm 22% nga numri i përgjithëshëm i

studentëve të anketuar janë përcaktuar për ndonjërin nga opsionet për shprehje të pakënaqësisë

nga ligjëruersit e tyre.

Situata është pak më ndryshe edhe kur bëhet fjalë për vlerësimet e studentëve mbi shërbimet që

ua ofrojnë Universitetet, përkatësishëtë nivelin e kënaqësisë së tyre me shërbimet që ua ofron

universiteti në të cilin ato janë duke vijuar studimet e tyre.

Grafiku 8. Vlerësimet e studentëve mbi shërbimet që ua ofrojnë Universitetet

112

Ndonëse pjesa më e madhe e studentëve të anketuar kanë preferuar që shërbimet e ofruara nga

ana e universiteteve në të cilat ato studjojnë vërehet një shkallë mjaft e lartë e vlerësimeve

negative në këtë drejtim. Në fakt, 54% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë

preferuar që shërbimet e ofruara nga ana e universitetit të tyre ti vlerësojën sit ë shkëlqyeshme

dhe 34% kanë preferuar që ato ti vlerësojnë si mjaft të mira. Nga ana tjetër, mbi 36% nga numri i

përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë preferuar që këto shërbime ti përshkruajnë si jot ë

mira. Veçanërishtë shqetësues është fakti se mbi 13% i studentëve kanë vlerësuar se shërbimet e

ofruara nga ana e universiteteve janë nën çdo nivel.

.

Grafiku 9. Satisfakcioni i studentëve me shërbimet që ua ofrojnë Universitetet

113

Kur bëhet fjalë për satisfakcionin e studentëve me shërbimet e ofruara nga ana e universiteteve

përkatëse situata qëndron pak sa më ndryshe. Kështu, 36% nga numri i përgjithëshëm i

studentëve të anketuar kanë deklaruar se janë shumë të kënaqur, 24% pjesërishtë të kënaqur nga

shërbimet e ofruara nga ana e universitetit në të cilin ato aktualishtë studjojnë. Nga ana tjetër mbi

42% i studentëve të anketuar kanë deklaruar se janë pjesërishtë ose plotësishtë të pakënaqur me

shërbimet që ua ofron universiteti në të cilin ato studjojnë aktualishtë.

4.2. Përshkrim i rezultateve

Analiza e qëndrimeve të studentëve aktual në Universitet në vend dëshmon qartë se në tërësi

analizuar Universitetet në Republikën e Maqedonisë përdorin disa nga teknikat bazë të

marketingut për të tërhequr vëmendjen e klientëve përkatësishtë në rastin konkret për të tërhequr

vëmendjen e studentëve aktual, tab. 8

Tabela 8. Teknika për tërheqje të vëmendjes së studentëve të ardhëshëm

  Po Jon % n %

Kam lexuar artikull në gazetë për Univerzitetin 102 16.3 526 83.7Kam lexuar reklamë në gazetë për Univerzitetin 84 13.3 544 86.7Kam dëgjuar reklamë në radio për Univerzitetin 59 9.4 569 90.6Kam parë reklamë në TV për Univerzitetin 419 66.7 209 33.3Kam parë bilbord për Univerzitetin 284 45.2 344 54.8Kam marrë në shkollë material propagandues për Univerzitetin 105 16.7 523 83.3Kam participuar në vizitë në Universitetin përkatës 60 4.8 568 95.2Kam vizituar faqen zyrtare të Universitetit 362 57.6 266 42.4Kam participuar në panair të arsimit 24 3.9 604 96.1Kam dëgjuar për emra të profesorëve me reputacion të mirë në Universitetin përkatës 362 57.6 266 42.4Kam dëgjuar për emra të profesorëve me reputacion të keq në Universitetin përkatës 462 73.6 166 26.4Studentët paraprak ma kanë lavdëruar Universitetin 249 39.7 379 60.3Studentët paraprak më janë ankuar nga njëri prej universiteteve 376 59.9 252 40.1

114

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në tabelën 8. ndonëse Universitetet në vend në

praktikë shfrytëzojnë gatise të gjitha metodat potenciale për të tërhekur vëmendjen e studentëve

aktual, përsëri jo të gjitha këto teknika arrijnë deri te studentët potencial me po të njëjtin

intenzitet. Në fakt nga tabela e mësipërme mundet të vërehet me sa vijon:

Vetëm 16% i studentëve aktual kanë lexuar artikull në gazetë për Universitetin në

të cilin janë përcaktuar që të studjojnë dhe vetëm 13% nga numri i përgjithëshëm i

studentëve të anketuar kanë deklaruar se ato kanë lexuar në gazetë reklamë për

institucionin përkatës. Kjo mundet në përgjithsi ti përshkruhet dhe mospasjes së

praktikës te nxënësit në regjion për të lexuar gazeta, përktësishtë në tejorientimin

e tyre drejt medieve audio-vizuele.

Vetëm 9% nga numri i përgjithëshëm i studentëve aktual të anketuar kanë

deklaruar se në radio kanë dëgjuar reklamë për universitetin në të cilin studjojnë.

Kjo mundet ti përshkruhet paralelishtë faktit që në regjon si rezultat i zhvillimit të

teknologjive më të avancuara të komunikimit dhe informimit radio-ja ngadalë por

me hapa të sigurtë është duke u shndërruar në një specifikë të të kaluarës. Për

rezultat është mëse e qartë se Universitetet në vend shumë pak rëndësi i kushtojnë

reklamimit të tyre në radio.

Mbi 2/3 e studentëve të anketuar kanë deklaruar se kanë parë reklamë në TV për

universitetin e tyre.

Mbi 45% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë deklaruar se

kanë parë bilbord të Universitetit përkatës.

Vetëm 17% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë deklaruar se

para regjistrimit të studentëve në shkollë kanë qenë të furnizuar me material

propagandues për universitetin në të cilin janë përcaktuar që të studjojnë.

Deri diku shqetësues është fakti se vetëm 5% i studentëve të anketuar kanë

deklaruar se para regjistrimit të studimeve kanë participuar në vizitë studimore në

universitetin përkatës. Kjo nënkupton një mosefektivitet të ditëve të hapura që

organizaohen nga ana e një pjese të institucioneve të arsimit të lartë të Republikën

e Maqedonisë.

Mbi 57% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë deklaruar se

para regjistrimit të studimeve kanë vizituar faqen zyrtare të universitetit përkëtës.

Ndonëse kjo shifër është mjaft inkurajuese, mbetet fakti që në këtë drejtim edhe

115

shumëçka mundet të ndryshohet nga ana e institucioneve të arsimit të lartë në

vend. Kjo parasëgjithash do të kishte nënkuptuar një reklamim me një intenzitet

shumë më të lartë në rrjetet sociale që gjithnjë e më shumë fitojnë në atraktivitet,

por njërednit dhe pasurim të faqeve zyrtare në drejtim të rritjes së kapacitetit të

tyre për të tërhekur dhe mbajtur vëmendjen e studentëve potencial.

Shqetësues është fakti se vetëm 4% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të

anketuar kanë deklaruar se para regjistrimit të studimeve kanë vizituar panairin e

arsimit i cili çdo vit organizohet në vend si një organizim që ka për synim

mbledhjen e të gjitha ofertave programore të universiteteve në një hapësirë të

vetme dhe të përbashkët.

Mbi 57% nga numri i përgjithëshëm i studentëve të anketuar kanë deklaruar se

para regjistrimit të studimeve kanë dëgjuar për emra të profesorëve me renome

positive që janë të kyçurn ë universitetin përkatës, por njërendit mbi 73% kanë

deklaruar se para regjistrimit të studimeve kanë dëgjuar për emra të profesorëve

me renome negative që janë të kyçur në universitetin përkatës. Kjo sërish vërteton

rëndësinë e madhe të gojëdhanave në mjedisin tonë.

Rreth 99% i studentëve të anketuar kanë deklaruar se para regjistrimit të

studiemeve në një mënyrë ose tjetrën janë konsultuar me studentët paraprak. Në

këtë drejtim befason fakti që rreth 40% i studentëve të anketuar kanë deklaruar se

studentët paraprak u kanë transferuar lëvdata për universitetin përkatës dhe 60%

kanë deklaruar se studentët paraprak u kanë transferuar qëndrime negative për

universitetin përkatës.

Grafiku 10. Qasje e studentëve potencial ndaj teknikave për tërheqje të vëmendjes së studentëve

të ardhëshëm (në %)

116

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm mjetet vizuele, internet dhe reputacioni i përcjellë

prej gojëdhanave lidhur me profesorët e në veçanti impresionet e studentëve aktuale rradhiten si

elemente më të rëndësishme që mundet universitetet në vendet ti shfrytëzojnë si mjete për

tërhekjen e studentëve të rinj.

Hulumtimi nxjerr në pah se ndonëse universitetet përgjithësishtë i zbatojnë të gjitha teknikat

bashkëkohore për tërhekje të studentëve të rinj, në praktikë në disa aspekte çështjet qëndrojnë më

ndryshe, tabela 9.

Tabela 9. Ndikimi i teknikave për tërheqjen e vëmendjes së studentëve të ardhëshëm në

përcaktimin e tyre për insitutucionin

  Po Jon % n %

Artikulli i lexuar në gazetë ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatës

12 11.3 90 88.7

Reklama e lexuar në gazetë ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatës

13 15.5 71 84.5

Reklama e dëgjuar në radio ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatës

6 9.8 53 90.2

Reklama e parë në TV ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të 287 68.4 132 31.6

117

regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësBilbordi ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatës

147 51.8 137 48.2

Materiali i pranuar propagandues ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatës

30 28.8 75 71.2

Vizita e bërë ka ndikuar në vendimin tim për studim 54 90.5 6 9.5Veb faqja më ka motivuar që të studioj në këtë Universitet 148 41 214 59Panairi i arsimit më ka motivuar të përcaktohem për Univerzitetin përkatës

1 5.9 23 94.1

Prezenca e profesorëve të caktuar më ka motivuar të përcaktohem për Universitetin përkatës

290 80.1 72 19.9

Prezenca e profesorëve me reputacion negativ ka shërbyer si pengesë në përcaktimin tim

436 94.4 26 5.6

Lëvdatat e dëgjuara nga studentët tjerë më kanë shtyrë të regjistrohem në Universitetin përkatës

217 87.3 32 12.7

Ankesat e dëgjuara nga studentët tjerë kanë shërbyer si pengesë në përcaktimin tim

282 75.1 94 24.9

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në tabelën e mëlartme:

Vetëm 11.3% student të anketuar kanë deklaruar se leximi i artikujve për

universitetin përkatës ka ndikuar në përcaktimin e tij për atë institucion dhe vetëm

nëntë student kanë deklaruar se reklama e lexuar në gazetë ka ndikuar në zgjimin

e dëshirës për të studjuar në universitetin përkatës.

Vetëm 15.5% student të anketuar kanë deklaruar se dëgjimi i reklamës në radio ka

ndikuar në krijimin e dëshirës për të studjuar në universitetin përkatës.

Rreth 68.4% studentë kanë deklaruar se reklama e parë të radio ka ndikuar në

dëshirën e tyre për të studjuar në Universitetin përkatës.

Rreth 51.8% studentë të anketuar kanë deklaruar se bilbordet kanë ndikuar në

krijimin e dëshirës te to për të studjuar në universitetin përkatës.

Vetëm 28.8% studentë kanë deklaruar se shpërndarrja e materialeve në shkollën e

mesme ku kanë qenë nxënës ka ndikuar në dëshirën e tyre për të studjuar në

universitetin përkatës.

90.5% student kanë deklaruar se vizita ndaj universitetit para regjistrimit ka

ndikuar në përcaktimin e tyre për të studjuar në universitetin përkatës.

Rreth 41% student të anketuar kanë deklaruar se faqja zyrtare e universitetit ka

ndikuar në përcaktimin e tyre për të studjuar në universitetin përkatës.

118

Vetëm 1 student ka deklaruar se panari i arsimit kë ndikuar në përcaktimin e tij

për të studjuar në universitetin përkatës.

Mbi 80.1% student të anketuar kanë deklaruar se prezenca e profesorëve të

caktuar i ka motivuar të studjojnë në universitetin përkatës dhe 94.4% studentë

kanë deklaruar se prezenca e profesorëve të caktuar ka shërbyes si pengesë në

përcaktimin e tyre për të studjuar.

Mbi 87.3 student kanë deklaruar se lëvdatat e dëgjuara nga studentët paraprak

kanë ndikuar në përcaktimin e tyre për të studjuar në universitetin përkatës.

Rreth 75.1 studentë kanë deklaruar se impresionet negative të transferuara nga

studentët paparka kanë ndikuar negativishtë në përcaktimin e tyre për të studjuar.

Grafiku 11. Ndikimi i teknikave për tërheqjen e vëmendjes së studentëve të ardhëshëm në

përcaktimin e tyre për insitutucionin (në %)

Siç mundet të vërehet nga graf. 11. si faktorë kyç që ndikon në përcaktimin e studentëve për të

studiuar në universitet përkatëse është reputacioni i vetë institucionit i shprehur para së gjithash

përmes autoritetit publik që gëzojnë mësimdhënësit si dhe impresionet që mbi institucionin e

kanë studentët paraprak ose aktual si shfrytëzues të drejtëpërdrejtë të ofertës studimore

programore të universiteteve përkatëse. Nga ana tjetër si teknika me ndikim minimal dallohen

parasëgjithash panairet e arsimit, reklamat në radio dhe reklamat në gazeta. Gjithesi që një

rëndësi të veçantë në jëtë drejtim kanë reklamat në TV dhe vetë faqja zyrtare e institucionit si

119

burim primarë dhe publikishtë i disponueshëm i të dhënave holistike mbi institucionin përkatës

të arsimit të lartë.

Grafiku 12. Rëndësia e mendimit të prindërve në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 12. mendimi i prindërve është më

rëndësi kruciale në përcaktimin e nxënësve për të studjuar. Kjo dëshmohet me vetë faktin se 202

përkatësishtë 81% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar kanë deklaruar se mendimi i

prindërve për to është me rëndësi përfundimtare në sjelljen e vendimit për të studjuar dhe 47

nxënës përkatësishtë 19% kanë deklaruar se mendimi i prindërve është deri diku i rëndësishëm

në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Grafiku 13. Rëndësia e mendimit të shokëve në sjelljen e vendimit për të studiuar

120

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 13. mendimi i shokëve është më

rëndësi kruciale në përcaktimin e nxënësve për të studjuar. Kjo dëshmohet me vetë faktin se 116

përkatësishtë 46% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar kanë deklaruar se mendimi i

shokëve për to është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar dhe 103 nxënës

përkatësishtë 41% kanë deklaruar se mendimi i shokëve është deri diku i rëndësishëm në sjelljen

e vendimit për të studjuar. Nga ana tjetër vetëm 29 nxënës të anketuar, respektivishtë rreth 12%

janë shprehur se mendimi i shokëve nuk është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar.

Grafiku 14. Rëndësia e mendimit të profesorëve në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 14. mendimi i profesorëve është më

rëndësi kruciale në përcaktimin e nxënësve për të studjuar. Kjo dëshmohet me vetë faktin se 66

përkatësishtë 26% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar kanë deklaruar se mendimi i

profesorëve për to është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar dhe 97 nxënës

përkatësishtë 39% kanë deklaruar se mendimi i profesorëve është deri diku i rëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar. Nga ana tjetër vetëm 81 nxënës të anketuar, respektivishtë

rreth 32% janë shprehur se mendimi i profesorëve nuk është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit

për të studjuar.

121

Grafiku 15. Rëndësia e çmimit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 15. studimi i kryer nxjerr në pah

rëndësinë e madhe që çmimi ka në përcaktimin e nxënësve për të studjuar. Në fakt vetëm 20

nxënës të anketuar janë shprehur se çmimi është shumë i parëndësishëm ose i parndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar. Nga ana tjetër, 153 nxnës kanë deklaruar se çmimi është deri

diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar dhe 65 kanë deklaruar se çmimi është

shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar. Pra, rreth 87% nga numri i

përgjithëshëm i nxënësve të anketuar e vlerësojnë lartë rëndësinë e çmimit në përcaktimin e

vendimit për të studjuar.

Grafiku 16. Rëndësia e numrit të të diplomuarve që gjejnë punësim në sjelljen e vendimit për të

studiuar

122

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 16.:

Rreth 43% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

numri i të diplomuarve që arrijnë të gjejnë punësim është shumë i parëndësishëm

në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 39% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

numri i të diplomuarve që arrijnë të gjejnë punësim është i parëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 3% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

numri i të diplomuarve që arrijnë të gjejnë punësim është deri diku i rëndësishëm

në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 9% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

numri i të diplomuarve që arrijnë të gjejnë punësim është shumë i rëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se numri i të

diplomuarve që arrijnë të sigurojnë punësim nuk është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar. Kjo mundet të përshkruhet si rezultat i gjendjes ekonomike por njërendit dhe sistemit

eksistues ku diplomimi nga një pjesë e madhe e të rinjve shihet ose si një hap drejt krijimit të

mundësive më të mira për ikje jashtë vendit, ose thjehstë si një parakusht formal që duhet

plotësuar për të siguruar punësim përmes rendit eksistues politik në vend.

Grafiku 17. Rëndësia e karakterit ndërkombëtare të universitetit në sjelljen e vendimit për të

studiuar

123

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 17:

Rreth 42% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

karakteri ndërkombëtarë i universitetit është shumë i parëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 40% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

karakteri ndërkombëtarë i universitetit është i parëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 11% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

karakteri ndërkombëtarë i universitetit është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 3% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

karakteri ndërkombëtarë i universitetit është shumë i rëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se karakteri

ndërkombëtarë i universitetit nuk është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Grafiku 18. Rëndësia e prezencës së stafit ndërkombëtare të universitetit në sjelljen e vendimit

për të studiuar

124

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 18.:

Rreth 39% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prezenca e stafit ndërkombëtarë i universitetit është shumë i parëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 33% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prezenca e stafit ndërkombëtarë i universitetit është i parëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 18% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prezenca e stafit ndërkombëtarë i universitetit është deri diku i rëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 6% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prezenca e stafit ndërkombëtarë i universitetit është shumë i rëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se prezenca e stafit

ndërkombëtarë i universitetit nuk është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Grafiku 19. Rëndësia e cilësisë së mësimdhënies në sjelljen e vendimit për të studiuar

125

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 19.:

Rreth 10% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

cilësija e mësimdhënies është shumë i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 15% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

cilësija e mësimdhënies është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 50% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

cilësija e mësimdhënies është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 21% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

cilësija e mësimdhënies është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se cilësija e

mësimdhëies është e rëndësishme në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Grafiku 20. Rëndësia e dhënies së bursave në sjelljen e vendimit për të studiuar

126

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 20.:

Rreth 9% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

dhënia e bursave është shumë i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 16% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

dhënia e bursave është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 45% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

dhënia e bursave është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 24% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

dhënia e bursave është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se dhënia e bursave

është e rëndësishme në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Grafiku 21. Rëndësia e teknologjisë informative në sjelljen e vendimit për të studiuar

127

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 21.:

Rreth 7.6% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shfrytëzimi i teknologjive informative në mësimdhënie është shumë i

parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 8% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shfrytëzimi i teknologjive informative në mësimdhënie është i parëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 45% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shfrytëzimi i teknologjive informative në mësimdhënie është deri diku i

rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 34% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shfrytëzimi i teknologjive informative në mësimdhënie është shumë i rëndësishëm

në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se dhënia shfrytëzimi i

teknologjive informative në mësimdhënie është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar.

128

Grafiku 22. Rëndësia e qasjes ndaj faciliteteve rekreative në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 22.:

Rreth 37% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

qasja ndaj faciliteteve rekreative në kampus është shumë i parëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 40% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

qasja ndaj faciliteteve rekreative në kampus është i parëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 11% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

qasja ndaj faciliteteve rekreative në kampus është deri diku i rëndësishëm në

sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 7% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se qasja

ndaj faciliteteve rekreative në kampus është shumë i rëndësishëm në sjelljen e

vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se qasja ndaj

faciliteteve rekreative në kampus është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

129

Grafiku 23. Rëndësia e lokacionit të universitetit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 23.:

Rreth 4% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

lokacioni i universitetit është shumë i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 15% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

lokacioni i universitetit është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 51% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

lokacioni i universitetit është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 24% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

lokacioni i universitetit është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se lokacioni i

universitetit është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

130

Grafiku 24. Rëndësia e prestigjit të universitetit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 24.:

Rreth 3% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i universitetit është shumë i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 5% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i universitetit është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 51% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i universitetit është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 39% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i universitetit është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se prestigji i

universitetit është i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar. Situata është identike

edhe kur bëhet fjalë për rëndësinë e prestigjit të stafit në sjelljen e vendimit për të studjuar në

universitetin përkatës.

131

Grafiku 25. Rëndësia e prestigjit të stafit në sjelljen e vendimit për të studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 25.:

Rreth 3% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i stafit është shumë i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 4% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i stafit është i parëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar;

Rreth 45% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i stafit është deri diku i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të

studjuar;

Rreth 45% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

prestigji i stafit është shumë i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se prestigji i stafit është

i rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

132

Grafiku 26. Rëndësia e shërbimeve të ofruara administrative në sjelljen e vendimit për të

studiuar

Siç mundet të vërehet nga të dhënat e paraqitura në grafikun 26.:

Rreth 8% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shërbimet e ofruara administrative janë shumë të parëndësishme në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 10% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shërbimet e ofruara administrative janë shumë të rëndësishme në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 35% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shërbimet e ofruara administrative janë deri diku të rëndësishme në sjelljen e

vendimit për të studjuar;

Rreth 43% nga numri i përgjithëshëm i nxënësve të anketuar janë shprehur se

shërbimet e ofruara administrative janë shumë të rëndësishme në sjelljen e

vendimit për të studjuar.

Pra, në esencë studimi nxjerr në sipërfaqe qëndrimin general të nxënësve se shërbimet e ofruara

administrative luajnë rol të rëndësishëm në sjelljen e vendimit për të studjuar.

133

4.3. Komentim i rezultateve

Disertacioni i doktoraturës ka synuar studimin respektivisht testimin e një hipoteze bazë dhe disa

hiprotazave ndihmëse.

Hipoteza bazë është përcaktuar mesa vijon “Ndonëse të vetëdijëshme për rëndësinë e strategjive

të marketingut, Universitetet në Republikën e Maqedonisë nuk impelemtojnë strategji të

mirëfillta të marketingut në shkallë të duhur”.

Sa i përket kësaj hipoteze vlen të potencohet fakti që Universitetet në Republikën e Maqedonisë

realisht marrë nuk kanë ndonjë strategji të veçantë të marketingut. Në fakt asnjë nga universitetet

në vend nuk ka bërë publike ekzistimin e ndonjë strategjie të marketingut. Duhet potencuar se

universitetet publike të cilët financohen në mënyrë të drejtëpërdrejtë nga buxheti i Republikës së

Maqedonisë aspak nuk janë të shqetësuar për tërhekjen e studentëve të rinj. Universitetet private

nga ana tjetër, ndonëse në kontinuitet të shqetësuar për numrin e studentëve të rinj dhe në këtë

drejtim në kërkim permanent për të siguruar një shkallë adekuate të regjistrimeve të reja, përsëri

nuk kanë në disponim strategji të mirëfillta të marketingut, ndonëse në mënyrë permanente i

kushtojnë një rëndësi të ve[antë promocionit të institucioneve të tyre. Dhe vetë anketa gojore e

bërë me 4 dekanë nga Universitetet e ndryshme në vend, dhe 4 përgjegjës për marëdhënie me

publikun ka nxjerrë në pah se Universitetet në Republikën e Maqedonisë nuk kanë strategji të

marketingut, por implementojnë teknika të ndryshme të orientuara drejt tërhekjes së studentëve

të rinj. Andaj, mundet të konkludohet vërtetimi i hipotezës bazë të disertacionit të doktoraturës.

Përparësitë krahasuese të Universiteteve private me ato publike qëndrojn në faktin e

aktiviteteve joverbale (aftësitë dhe shkathtësit e kuadrit në cilësin e mësimdhënies dhe

nxënies, puna ekipore, kushteve të punës, ngritja e kuadrit, etj.) që nuk mund ta bëjnë

konkurrentët për një periudhë të shkurtë kohore.

Universitetet private krahasuar me ato publike më shumë rëndësi u kushtojnë strategjive

të marketingut, respektivishtë teknikat e promocionit si, mjetet vizuele, internet dhe

reputacioni i përcjellë prej gojëdhanave lidhur me profesorët e në veçanti impresionet e

studentëve aktuale rradhiten si elemente më të rëndësishme që mundet universitetet në

vendet ti shfrytëzojnë si mjete për tërhekjen e studentëve të rinjë.

134

Faktorët që determinojnë vendim për studim dallojnë në varëshmëri nga natyra e

universitetit dhe profesionit.

Gërshetimi i elementeve të marketing miksit ndikon në ngritjen e cilësisë së shërbimeve

dhe gjithashtu në tërheqjen e një numri më të madh të studentëve potencial. Kjo dukuri

vjen sidomos në shprehje tek institucionet të cilat ofrojn programe studimore me çmime

më të ulta, kjo mundet të përshkruhet si rezultat i gjendjes ekonomike brenda vendit.

135

Kapitulli Përfundime dhe rekomandime

5. 1. Përfundime teorike5. 2. Përfundime praktike5. 3. Rekomandime

136

5.1.Përfundime teorike

Nga rezultatet e fituara të hulumtimit të realizuar gjatë periudhës së vitit 2013-2014 është

konstatur vërtetësia logjike e hipotezës bazë e cila thotë se: “Ndonëse të vetëdijëshme për

rëndësinë e strategjive të marketingut, Universitetet në Republikën e Maqedonisë nuk

impelemtojnë strategji të mirëfillta të marketingut në shkallë të duhur”. Për çka konfirmoj

vërtetësinë e hipotezave me njohuri të përgjithshme teorike dhe me faktet e sapo zbuluara

empirike dhe mund të konstatoj se aplikimi i strategjive të marketingut në institucionet e larta

arsimore nuk ka ndojë trajtim adekuat teorik dhe praktik, pasiqë hulumtimet nga lëmia e

marketingut akoma trajtohen si shpenzim e jo si investim për zhvillim strategjik të

institucioneve.

Nga trajtimet teorike dhe hulumtimet empirike kemi ardhur në konstatim se faktorë të ndryshëm

të makro dhe mikro mjedisit ndikojn në qëndrimet, bindjet dhe mendimet e studentëve dhe

shfrytëzuesëve të tjerë të shërbimeve në marrjen e vendimeve në lidhje me përzgjedhjen e

institucionit për shërbimet arsimore. Cilësia e shërbimeve dhe suksesi i institucioneve arsimore

në ambientin e tregut global varet nga aplikimi adekuat i koncepteve të marketingut, andej ka

qenë e nevojshme që të ndriçojmë këtë rastë të ndërlikuar, problematikë e cila paraqet problemin

kyçë të hulumtimit, dhe ate:

Se si dhe në ç`masë zbatimi i strategjive të marketingut sigurojnë arsimim cilësorë,

njëkohësishtë duke ju përshtatur nevojave dhe kërkesave të tregut të punës dhe shoqërisë

nëpërgjithësi? Në bazë të konstatimeve të presentuara dhe rezultateve të hulumtimit është

vërtetuar se ndikimi i faktorve të mjedisit dhe ritmi kanë koxha ndikim në sistemin e arsimit të

lartë dhe kanë një implikim të rëndësishëm në cilësinë e shërbimeve arsimore, dhe ate:

Ndryshimet strukturore demografike dhe paraqitja e trendeve të reja

shoqërore kan ndikim të rëndësishëm në arsimim. Që një system i lartë

arsimorë të jetë i mire është e domiosdoshme të jetë kompatibil me strategjinë

e zgjedhur zhvillimore dhe të jetë në gjendje shpejt t`ju përgjigjet ndryshimeve

të tregut të punës dhe mjedisit në përgjithësi.

137

Sistemi i arsimit të lartë akoma nuk është i harmonizuar me nevojat e tregut të

punës që rezulton në sesistemin arsimor dhe nuk është i përqendruar sa duhet

në forcimin e njohurive profesionale dhe shkencore, fleksibil ndaj kërkesave

dinamike të mjedisit, përvetësimin e i aftësive kyçe, ashtu që të rinjtë të jenë të

pregaditur për sfida të reja profesionale dhe do të mund të inkorporohen në

rrjedhat e shoqërisë moderne.

Zhvillimi ekonomik dhe rajonal nënkupton ekonominë e dijes, në realitet

prodhimin e dijes dhe bartjen e tyre të përbashkët me efektivitetin dhe

efikasitetin në ekonomi dhe shoqëri. Kështu mund të konkludohet se arsimi

është njëri nga faktorët kyçe për zhvillimin ekonomik të vendeve të zhvilluara

dhe regjionit. Si pasojë e sajë, vendet ekonomisë (dhe sociale) së tranzicionit,

me normë të lartë të papunësisë, nganjëherë me jo-përputhje të reformave dhe

politikave të sektorëve të ndryshëm publik, në mënyrë të pavarur i zgjidhin

problemet ose përdorimin përvojat e vendeve të tjera me një analizë të duhur

për zbatueshmërinë e këtyre zgjidhjeve.

Si rezultat i ndryshimeve globale, mund të konstatojmë se institucionet e larta

arsimore janë nën presione të ashpra dhe nga ato kërkohet të ripozicionohen në

treg në krahasim me të gjitha analizat e ndryshme të bëra në punë, por duhet

pasur parasyshë mjedisin kombëtar dhe regjional. Deklarata e Bolonjës është

një rezultat tipik i globalizimit të ngjarjeve.

Duke analizuar ndikimet e ndryshimeve shkencore dhe teknologjike në

Arsimin e Lartë arritëm në përfundim se është e nevojshme të përdoren

teknologjitë e reja të komunikimit në mënyrë që të sigurojmë mundësitë e reja

të ofrimit fleksibile të shërbimeve arsimore. Teknologjitë e reja krijojnë tregje

të reja, avansojnë marketing miksin, zhvillojnë edhe shërbime të reja në treg.

Të mësuarit nga distance si concept arsimorë dita ditës bëhet më aktuel me

realitetin e kohës dhe zhvillimin cilësorë të shoqërisë. Universitetet Virtuale

janë si rezultat i parashikimeve të nevojave të reja të target grupeve të

ndryshme të tregut(studentët të cilët dëshirojn në mënyrë më komode të

studjojnë, të punësuarit të cilët dëshirojn të avansojn edukimin e tyre, ose

personat e moshum që nuk mund t`i përcjellin leksionet kurse dëshirojn t`a

138

vazhdojn shkollimin, avansim ose tër shkak të trendit të dobët demografik, etj.)

dhe karakteristika bazike e ndodhive bashkëkohore teknologjike në tregun e

arsimit.

Kërkesat kryesore për cilësinë e institucioneve të arsimit të lartë përcaktohen

nga ndryshimet e dhe trendeve të reja që e kushtëzojnë jetën kulturore të

Evropës, dhe në veçanti mund të theksojmë kërkesën në rritje për arsimin e

lartë, ndërkombëtarizimin e arsimit dhe udhëheqëja e projekteve kërkimore-

shkencore, zhvillimin efektiv të bashkëpunimit ndërmjet universiteteve dhe

industrisë, riorganizimin e dijës, shfaqja e nevojave të reja në arsim dhe

ngjajshëm.

Harmonizimi i struktures së sistemit arsimorë Evropjanë realizohet përms

takimeve të përfaqësuesëve të anëtarëve të vendeve tek të cilat përcaktohen

detyrat me rëndësi të vaçanta për arsimin si e mire publike, i cili kontribon në

zhvillimin shoqërorë, ekonomik dhe kulturorë të një shteti. Vërehet një

përparim i rëndësishëm në realizimin e qëllimeve të parapërcaktuara gjatë

periudhës së pare dhjetvjeçare të procesit të Bolonjës, por në mënyr që të japin

mbështetje të plotë për përmisimin e mëtejshëm të arsimit të lartë në të gjitha

hapsirat e Evropës dhe që të bëhet plotësisht operacional, është e nevojshme

sinergjia e qeverive, institucioneve, studentëve dhe të punësuarëve.

Mund të konkludojmë se egziston një përkushtim i fuqishëm në nivele

kombëtare, regjionale dhe institucionale që të vazhdohet me procesin e

realizimit të reformave të suksesshme. Është konstatuar se arsimi i lartë në

Evropë është njëri nga tre shtyllat bartëse të trekëndshit arsimim-hulumtim-

inovacione, kurse me këte nënkuptojmë bashkëpunimin e ngushtë të të gjitha

vendeve antare.

Ndryshimet e përmendura janë të pranishme në vendet e Evropës dhe me

analizimin e pozitës së arsimit të lartë në vendet e veçanta të Unionit Evropjan

mund të konstatojmë se institucionet e larta arsimore trajtohen si mjet dhe

instrument për një zhvillim më të shpejt ekonomik. Kontributi i institucioneve

të lartya arsimore me inovacione afariste reflektohet në lidhjet e reja

institucionale dhe llojeve të reja të bashkëpunimit.

139

Arsimi në Maqedoni si pjesë e hapsirës Europjane të arsimit ka një teren të

rëndësishëm në historinë e gjatë dhe të pasur, por mungesë afatgjate të

mekanizmave të tregut dhe mosegzistimit të një strategjie të mire e cila

reflekton me pozicionim të dobët në hapsirën Europiane të arsimit.

Arsimi i lartë në Maqedoni shfrytëzon modelin 240+60 kredi i cili shfritëzohet

edhe në 11 vende tjera, si dhe modelin 180+120 kredi i cili dominon në 17

vende të Evropës në arsimin e lartë. Pra, nga viti 2001 edhe Maqedonija bën

pjesë në sistemin Evropjan të bartjes dhe akumulimit të kredive (ECTS).

5.2.Përfundimet praktike

Në këtë hulumtim të doktoraturës u përfshinë 24 institucione të arsimit në Maqedoni edhe atë 8

universitete, nga të cilat 4 universitete publike, 3 universitete private dhe 1 me karakter publiko-

privat si dhe 18 shkolla të mesme. Popullata e synuar për të përmbushur objektivat e studimit

ishin studentët e viteve të para si dhe maturantët e shkollave të mesme në rajonin e Pollogut.

Qëllimi i zgjedhjes së studentëve ishte meq ato para pak kohe ishin ballafaquar me çështjen e

vendosjes për universitetin përkatës dhe i kanë më freskta burimet e informacionit të përdorura

dhe faktorët që influencuan në zgjedhje. Kampioni i përzgjedhur në përfundim rezultoi me 1175

studentë i cili përfaqëson afërsisht 10,5 përqind të popullatës totale. Pra mund të themi që

kampioni i përzgjedhur është reprezentativ dhe përgjithësohen mirë popullatën totale. Varianti

përfundimtar i pyetësorit, i cili u shpërnda për t’u plotësuar në kampionin e përzgjedhur të

studentëve pasi kaloi fazën e testimit përbëhet nga 3 seksione, e shoqëruar dhe me një intervistë

gjysmë të strukturuar me qëllim të vërtetimit të hipotezave të parashtruara. Të dhënat e

mbledhura me anë të këtij pyetësori u analizuan me anë të metodave statistikore ,pra tabelave të

kryqëzuara.

Nga intervista e realizuar me njerëz kompetent për çshtjet përkatëse në universitetet

gjegjese, u vërtetua hipoteza kpryesore edhe pse të vetëdijshme për rëndësinë e

strategjive të marketingut, Universitetet në Republikën e Maqedonisë nuk impelemtojnë

strategji të mirëfillta të marketingut në shkallë të duhur.

Nga analiza e të dhënave sekundare mund të konstatojmë se qëllimi kryesor i arësimit të

lartë në Maqedoni është të siguroj cilësi (duke pasur parasyshë faktin se ai është mjet që

140

diferencon shërbimin), që shërbimet e tyre të jenë lend hulumtimi, që studentët e

ardhshëm të përceptojnë shërbimet e tyre si më të vlefshëm, më cilësore se të

konkurentëve. Sektori privat duhet të jetë inicus dhe bartës dhe garancë e cilësisë nga i

cili do të duheshte të mësoj sektori public, por fatkeqësish tek ne ështe e kundërta me

përjashtim të UEJL i cili është me karakter public-privat dhe e meriton epitetin e bartsit të

cilësisë.

Aplikimi i marketingut kontribon në avansimin e të gjitha proceseve universitare dhe

rritjen e performances së Universiteteve. Qëllimet e institucioneve arsimore të larta është

e mundur të realizohen me definimin e një strategjie të qartë të marketingut, në veçanti

duke e pasur parasyshë konkurencën gjithnjë më të ashpër në tregun e arsimit të lartë si

dhe kërkesat gjithnjë më komplekse të shoqërisë-mjedisit.

Efektiviteti i vet procesit të arsimimit, tërhjeqja e një numrimë të madh të studentëve,

furnizimi me paisje të nevojshme bashkëkohore imponojnë universiteteve bashkëkohore

nevojën për: strategji të marketingut, segmentimin e tregjeve, implementimin e

strategjive të diferencimit, strategjinë e pozicionimit, brendimit, strategjitë e

marketingut ndërkombëtarë dhe strategjit e marketing miksit për çdo segment të tregut.

Për shkak të ndryshimit të preferencave dhe fuqisë paguese të studentëve të ardhshëm,

institucionet bashkëkohore të arsimit inkurajohen që të merren me anatominë dhe

hartografinë e tregut. Për të arritur në strategjinë përkatëse është e doemosdoshme në

mënyr analitike të hulumtohen mundësitë, edhe niveli i ofertës edhe niveli i kërkesës.

Strategjia e zgjedhur e marketingut- strategjia e segmentimit, duhet të vëndoj linkun në

mes të asaj se çka institucionet arsimore ofrojnë dhe karakteristikat e përdoruesit si bartës

të kërkesës (përdoruesit e cilësisë, përdoruesit e vlerave, karieristët, ambivalentët,

studentët që pretendojnë për një pozitë më të mire në shoqëri dhe ngjajshëm).

Epoka e re e marketing komunikimit të integrur kërkon formimin e më shumë pikave të

kontaktit me çdo grup të studentëve. Afrimin e studentëve dhe marrjen e regimeve nga

studentët aktual dhe potencial me ndihmën e kanaleve elektronike (internetit dhe e-mailit)

mediave të shkruara (posta e drejtpërdrejt, revistave, gazetave), audio dhe video

emitimeve (televizionit, radios), shërbimeve telefonike (tele-marketingut), dhe kanaleve

personale (shitja personale dhe diskontet), me shpejtësi bëhen normë-standard për

marketing të suksesshëm në kuadër të kontekstit të marketingut arsimorë. Definimi i

141

këtillë i strukturës së segmentimit të marketingut paraqet bazën e strategjisë së

pozicionimit të cilën institucioni i lartë arsimorë tenton t`i harmonizon aftësitë e veta me

target tregun.

Hulumtimi na tregon se studentët reagojn në forma dhe mënyra të ndryshme ndaj

institucioneve arsimore të larta dhe imazhit të tyre dhe është vërtetuar se ata mund të

diferencohen sipas lokacionit, cilësisë, natyrës së programit studimorë, karakteristikave të

veçanta (studimeve tri vjeçare dhe katër vjeçare, me programe të përbashkta me të tjerët

nga bota e jashtme, etj.) karakteristikave të cilësisë, të arriturave të studentëve të

diplomuar, teknologjisë që shfrytëzohet, kërkesave të programeve, taksave të ndryshme

të shkollimit, sjelljes së të punësuarëve (stafit akademik dhe atij administrative).

Hulumtimi ka vërtetuar se shumë efikase është edhe strategjia e diferencimit në bazë të

vlerave, e cila nuk duhet të aplikohet në mënyrë ekstreme. Është e nevojshme që sipas

boshllëqeve të përcaktuara në ofertën e tyre arsimore, vendosin për plane të ndryshme

strategjike (p.sh. programe të reja, depërtime në tregje, modifikimin e programeve,

inovacioneve gjeografike, modifikimin e programeve për tregje të reja disperzuese)

ashtuqë strategjitë të mundë të implementohen në mënyr të drejtë.

Marketingu ka një rol të rendësishëm në të ashtuquajturën miks strategjitë e funksioneve

afariste të universiteteve në qarqet bashkëkohore dhe kontributet që strategjia e

universitetit të jetë e orientuar drejt tregut, në realitet që strategjitë të definohen duke u

nisur nga nevojat dhe kërkesat e tregut. Roli i tij është që t`i kontriboj analizës reale të

aftësive interne dhe stabilitetit, mundësive eksterne dhe reziqeve të institucioneve të larta

arsimore dhe në ate mënyrë mundësoj universitetit të arrij përparësi konkuruse në tregun

e arsimit të lartë. Çfardoqoft vendimi që ka karakter strategjik paraprakisht të vlersohet

ng qarqet e tregut, që don të thotë strategjisë së pozicionimit, karakterit të tregut cak,

konkurencës dhe legjislativës shtetrore.

Rezultatet nga hulumtimi konkret tregojn se;

o Përparësitë krahasuese të Universiteteve private me ato publike qëndrojn në

faktin e aktiviteteve joverbale (aftësitë dhe shkathtësit e kuadrit në cilësin e

mësimdhënies dhe nxënies, puna ekipore, kushteve të punës, ngritja e kuadrit, etj.)

që nuk mund ta bëjnë konkurrentët për një periudhë të shkurtë kohore.

142

o Universitetet private krahasuar me ato publike më shumë rëndësi u kushtojnë

strategjive të marketingut, respektivishtë teknikat e promocionit si, mjetet vizuele,

internet dhe reputacioni i përcjellë prej gojëdhanave lidhur me profesorët e në

veçanti impresionet e studentëve aktuale rradhiten si elemente më të rëndësishme

që mundet universitetet në vendet ti shfrytëzojnë si mjete për tërhekjen e

studentëve të rinjë.

o Faktorët që determinojnë vendim për studim dallojnë në varëshmëri nga natyra e

universitetit dhe profesionit. Si faktorë kyç që ndikon në përcaktimin e studentëve

për të studiuar në universitet përkatëse është reputacioni i vetë institucionit i

shprehur para së gjithash përmes autoritetit publik që gëzojnë mësimdhënësit si

dhe impresionet që mbi institucionin e kanë studentët paraprak ose aktual si

shfrytëzues të drejtëpërdrejtë të ofertës studimore programore të universiteteve

përkatëse. Nga ana tjetër si teknika me ndikim minimal dallohen parasëgjithash

panairet e arsimit, reklamat në radio dhe reklamat në gazeta. Gjithesi që një

rëndësi të veçantë në jëtë drejtim kanë reklamat në TV dhe vetë faqja zyrtare e

institucionit si burim primarë dhe publikishtë i disponueshëm i të dhënave

holistike mbi institucionin përkatës të arsimit të lartë

o Gërshetimi i elementeve të marketing miksit ndikon në ngritjen e cilësisë së

shërbimeve dhe rritjen e efektuitetit në Universitetit. Kjo dukuri vjen sidomos në

shprehje tek institucionet të cilat ofrojn programe studimore me çmime më të ulta,

kjo mundet të përshkruhet si rezultat i gjendjes ekonomike brenda vendit.

5.3.Rekomandimet

Kuptimi i vlerave dhe rëndësia e zbatimit të konceptit të marketingut në arsim duhet të jetë

model në shoqëritë bashkëkohore, duke patur në konsiderat dinamikën e ndryshimeve në dëshirat

dhe nevojat e përdoruesëve të shërbimeve të cilat janë si rezultat i ndryshimeve të sistemit të

143

vlerave (ekonomike-shoqërore, politike, sociologjike, ideologjike, kulturore, etj), e gjithë me

qëllim të zhvillimit, përshtatshmërisë ose adaptimit të kërkesave të diversifikuara të mjedisit.

Përgatitjet për anëtarësim në BE do të sjellin sfida të reja për sistemin arsimor në Maqedoni, siç

janë ngritja më e lartë e cilësisë, fleksibilitet, mobilitet si dhe mundësi për tu përgjegjur në

nevojat e ndryshimeve në Maqedoni dhe Evropë. Duke patur parasyshë faktin se arsimimi me të

madhe ndikon në ndryshimet ekonomike dhe sociale të shoqërisë, është e nevojshme që

parasëgjithash të zbatohen një sërë masa reformuese në sistemin e arsimit, dhe pastaj të hartohen

strategji për zhvillimin e arsimit në riformulimin e të cilave duhet të jenë të kyçur profesorë,

prindë, student, odat ekonomike, afarist të suksesshëm si dhe partner të tjerë. Ashtu siqë është

përcaktimi strategjik i Maqedoni të zhvillojë ekonomi të bazuar në dije, konkurencë dhe

përgjegjësisë sociale është e nevojshme që orientimi i strukturës arsimore në Maqedoni të krijoj

kuadër të shëndosh dhe kushte bashkëkohore për arsimin e lartë-si faktor më i rendësishëm për

rritjen dhe zhvillimin ekonomik dhe social të vendit.

Prandaj, zhvillimi i mëtejshëm i arsimit të lartë në Maqedoni duhet:

o Të plotësojë një sërë kërkesa ekonomike; të mbështesë zgjërimin e vazhdueshëm

të njohurive; ndërlidh arsimin me tregun e punës duke aprovuar parimet e

ekonomisë së tregut; përkushtoj më tepër kujdes kontrolit të cilësisë së arsimit dhe

rezultateve të arsimimit; rritjen e investimeve në arsim; aplikimin e formave të

reja të mësuarit dhe praktikës, vënjen e standardeve për cilësinë; harmonizimin e

nivelit të diplomave dhe kualifikimeve sipas standardeve botërore; bashkëpunoj

me të gjitha pjesëmarësit e mjedisit.

o Të plotësoj rolin e katalizatorit për proceset e transformimeve të ndryshme

shoqërore. Institucionet e larta arsimore duhet që në mënyr të qartë promovojn

mundësit e veta, programet studimore dhe shërbimet shtesë që ofrojn për

studentët. Roli i veçantë i institucioneve të larta arsimore ëstë që të hartojë në

mënyr të qartë njohurit e nevojshme dhe shkathtësitë me qëllim të pregaditjes së

kuadrit të nevojshëm dhe adekuat për lami përkatse profesionale. Organizimin e

trajnimeve në fushat prioritare apo zhvillimin e trajnimeve përkatse për të gjitha

nivelet e arsimit të lart, në veçanti për ato dikastere të tregut të punës të cilët

kalojnë në tranzicione dinamike.

144

o Të përcaktphen në strategji të reja për të arritur qëllimet. Institucionet e larta

arsimore duhet që të bëjnë vlerësimin-matjen e cilësisë, për të arriturat e tyre në

aktivitete të ndryshme, t`i shqyrtojn rezultatet e reformave, ashtuqë kujdes i

vaçant t`i kushtohet regrutimit të menaxhmentit kompetent, stafit të brendshëm

dhe të jashtëm akademik, me qëllim të arsimimit-pregaditjes të kuadrit konkurues

për tregun.

o Të mundësoj studentëve të kyçen në vlersimin e rezultateve të procesit arsimorë;

të krijohet një partneritet i vërtet ku do të jenë të kyçur në procesin e

vendimmarrjes në lidhje me arsimimin e tyre,

të realizohet një baraspesh e mobilitetit;

studentët në mënyrë të barabart të jenë të angazhuar në vlersimin e

kontrollit të cilësis së brendshme dhe asaj të jashtme,

të realizohet komunikim me punëdhënësit dhe shoqërin në tërsi,

pjesëmarrjen active të doktorantëve në zhvillimin e lidhjeve në mes të

arsimit dhe hulumtimit.

o Të plotësoj kërkesat e avansuara dhe të ndryshueshme të ekonomisë dhe

shoqërisë;

të përkrah në mënyr të vazhdueshme zgjërimin e njohurive të reja,

të ndërlidhet me tregun e punës duke përkrahur parimet e ekonomisë së

tregut,

vëmendje e vacant t`u kushtohet rezultateve të arsimit,

të riten investimet në arsim, të aplikohen forma të reja –bashkëkohore në

procesin arsimorë,

të përmisohen standardet arsimore ( harmonizimi I niveleve të diplomave

dhe kualifikimeve me standardet botërore) dhe të realizohet bashkëpunim

me të gjitha partnered relevant.

o Të miratohet koncepti i marketingut me qëllim të realizimit të misionit-plotësimin

e nevojave të studentëve dhe aftësimin e kuadrit konkurues në nivele më të larta

kombëtare dhe ndërkombëtare.

o Të vëndojnë mardhënje partneriteti me tregun e punës duke siguruar njohuri të

reja përkatëse dhe strukturë të nevojshme arsimore, e cila do të paraqitej si ofertë

konkuruese në treg. Ndryshimet e analizuara në tregun e punës inicojnë kërkesa të

145

reja për shkathtësi të veçanta dhe kompetente, si dhe njohuri multifunksionale.

Pregaditja adekuate për treg duhet të jë përparsi e shoqërive modern të cilat

dëshirojnë të arrinë përparsi krahasuese. Kjo formë e bashkëpunimit do të

mundësoj këmbim të dijeve në dy kahje dhe do të mundësojë pregaditje adekuate

studentëve të diplomuar për punësimet e ardhshme.

o Me qëllim të zhvillimit dhe rruajtjes së lidhjeve afatgjate me përdoruesit e

shërbimeve, duhet të kryejnë profilizimin e segmenteve dhe në bazë të atyre

karakteristikave krijojnë strategji për tërhekjen e përdoruesve të rinjë. Përpos

tërhekjes së përdoruersve të rinjë, është e mundur krijimi i besueshmërisë tek ato

egzistues, zgjërimin e ofertave arsimore dhe orientimin e aktiviteteve të

universitetit në shërbime të reja.

146

Bibliografia

Abescat, M, (2014). "Edouard Louis:"I've been slammed by the hatred of those who

change social classes" (Interview) (in French). Telerama. Retrieved 15 July 2014.

"Héritier du sociologue Pierre Bourdieu, sur l'oeuvre duquel il a dirigé un ouvrage

collectif, infiniment sensible, et sincère, il porte un regard aigu sur la réception de son

livre."

Ahmad, G. (2010), Primary and Secondary Data. Në dispozicion në linkun

http://gulnazahmad.hubpages.com/hub/-Primary-and-Secondary-Data

Alonderiene, R. and Klimavičiene, A. (2013) Insights into Lithuanian students’ choice of

university and study program in management and economics Management, Vol. 18. pp.

1-22

Altbach, Ph. and Knight, J. (2007): “The internationalization of higher education:

Motivations and Realities. Journal of studies in international education 11(3/4): 290 -

305

Armstrong, J.J. (1997): Factors influencing freshmen students’ college choice at the

University of North Texas: A focus group stud Dissertation Abstracts International

Assurance, Accreditation and the Recognition of Qualifications in Higher Education,

Tanzania, UNESCO.

Bacila, M. (2008): 12th grade students’ behavior in the decision making process of

educational choices, Management & Marketing, Economic Publishing House, vol. 3

Bologna Follow-up Group: Bologna Process Stocktaking – 2005

Bologna process( 2003) Relisting the European Higher Education Area- Communique

of the Conference of Ministers responsible for Higher Education, Berlin.

Bologna Working Group on Qualifications Framework, Ministry of Science, A

framework for Qualifications of the European Higher Education Area, (2005),

Technology and Innovation, Copenhagen

Bourdieu, P. (1977). Outline of a Theory of Practice. Cambridge and NewYork:

Cambridge University Press

Bourdieu, P. (1990) Structures, habits, practices. The logic of practice Stanford, CA:

Stanford University Press. Bourdieu, pp. 52-79.

147

Bourdieu, P. (2004)"Autonomy is not a given, but a historical conquest, endlessly having

to be undertaken anew. Science of Science and Reflexivity Polity p. 47.

Bourdieu, P. and L.J.D. Wacquant. (1992). An Invitation to Reflexive Sociology. Chicago

and London: University of Chicago Press. p. 97-119.

Bridget, F. (1997).Pierre Bourdieu and Cultural Theory: Critical Investigations (London,

California and NewDelhi: Sage Publications.

Bruhn, M., Georgi, D. (2006) Service Marketing. New Jersey: Prentice Hall.

Bryman, A. (2008), Social Research Methods, third edition. Oxford: Oxford University

Press

Burawoy, M., (2005) American Sociological Association Presidential Address: For

Public Sociology, The British Journal of Sociology Volume 56, Issue 2

Calhoun, C. (1992) Pierre Bourdieu: Critical Perspectives. University of Chicago Press.

Cattani, G. Ferriani, S., and Allison, P. (2014). Insiders, Outsiders and the Struggle for

Consecration in Cultural Fields: A Core-Periphery Perspective. American Sociological

Review, vol.78(3): pp.417-447.

Cochran, C. (2003) Customer Satisfaction: Tools, Techniques and Formulas for Success

Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2001). Research Methods in Education.

Communicate of the Conference of European Ministers Responsible for Higher

Education: The European Higher Education Area- Achieving the Goals, Bergen, May

2005

Creswell, J. (2009), Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods

approaches, third edition. London, United Kingdom: SAGE Publications, Inc.

Dermot M. (2011) Edmund Husserl's Phenomenology of Habituality and Habitus,

Journal Of The British Society For Phenomenology, 42 (1), pp. 53–77.

Dru, J.M. (2002); Beyond Disruption: Changing the Rules in the Market place(New

York) Radical Marketing.

Edouard L. (2013) Pierre Bourdieu, L'insoumission en héritage. Presses Universitaires de

France

Emrey, C. (2001) Customers versus products: adopting an effective approach to business

students Quality Assurance in education Vol.9

Enache, I-C. (2011) Marketing Higher Education Using the 7 p´s framework. Bulletin of

the Transylvania University of Brasov. Vol. 4. No. 1.

148

EUA Programi për evaluim institucional evaluimi institucional i Universitetit 2 Shën

Kirili dhe Metodi” në Shkup, raport i ekipit të ekspertëve të EUA, tetor 2003 – mars

2004;

European Association for quality Assurance in Higher Education: Standards and

Guidelines for Quality Assurance in the European Higher Education Area, February

2005;

Focus on the Structure of Higher Education in Europe 2004/05, Natonal Trends in the

Bologna Process ( 2007), Eurydice, European Unite, Brussels

From Bergen to London, The contribution of the European Commission to the Bologna A

Process (2007), European Commission, Brussels.

Fuller, S.( 2005)The Intellectual, Ikon Books, Cambridge,.

Gangl, M., (2001). European perspectives on labour market entry: a dichotomy of

occupationalized versus nonoccupationalized systems? European Societies, Vol. 3, No.

4.

Gay l. R. & Airasian, P. (2003). Educational Research: Competencies for Analysis and

Application

Goodman, J. ( 2014 ')Bourdieu in Algeria' (2009) Books.google.ie pp. 8-9.

Gordon R. Foxall; (2009) Interpreting Consumer Choice: The Behavioral Perspective

Model (Routledge Interpretive Marketing Research)

Grenfell, M. (2004). Pierre Bourdieu: Agent Provocateur. Continuum. ISBN 0-8264-

6709-1.

Grenfell, M. (2007) "Pierre Bourdieu: Education and Training". Continuum

Grenfell, M. (2011) "Bourdieu, Language and Linguistics" London, Continuum.

Grenfell, M. (ed) (2012) Pierre Bourdieu: Key concepts: Second Edition" London,

Acumen Press.

Grenfell, M. and Hardy, C. (2007) "Art Rules: Pierre Bourdieu and the Visual Arts."

Berg.

Grenfell, M. and Lebaron, F. (eds) (2014) "Bourdieu and Data Analysis: Methodological

Principles and Practice" Oxford: Peter Lang

Gupta.S , Lehhman D. ( 2005) Managing Customers as Investments: The Strategic Value

of Customers in the Long Run

Hafeezrm (2009), Types of Research. Në dispozicion në linkun

149

http://hafeezrm.hubpages.com/hub/Types-of-Research [Qasur më 11 Sep 2011

Hershe, H.R., Merrow, J.,(2005), Declining by degrees:Higher Education at Risk,

Palgrave Macmillan, New York.

Hesmondhalgh, D. (2006). Bourdieu, the media and cultural production. Media Culture

& Society (SAGE Publications) 28 (2): 211–231. Retrieved 2011-08-13.

Higher Education and Regions, Globally Competitive Locally Engaged, (2007), OECD

Higher Education in Europe (2009) Developments in the Bologna Process, (2009),

Ho, H. F. and Hung, C. C., (2008). Marketing mix formulation for higher education. TheHoffman D.K. and Bateson J.E.G. (2010), Services Marketing: Concepts, Strategies, &

Cases, 4th edition, Cengage Learning, USA

Holmwood, J., Sociology as Public Discourse and Professional Practice: A Critique of

Michael Burawoy, Sociological Theory, Volume 25, Issue 1, 2007.

Hoyt, J. E. and Brown, A. B., 2003. Identifying college choice factors to successfully market your institution. College and University 78(4),

http://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/1574/thesis.pdf?sequence=1

http://www.academicimpressions.com/hei_resources/0211-diagnostic.pdf

http://www.duplication.net.au/ANZMAC09/papers/ANZMAC2009-447.pdf

http://www.edulaës.mk/images/pdf/zakon_za_visoko.pdf

http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=1949153&shoë=pdf

http://www.internationalconference.com.my/proceeding/2ndicber2011_proceeding/385-

2nd%20ICBER%202011%20PG%202124-2131%20Marketing%20Mix.pdf

http://www.kliknime.com.mk/fakulteti-i-univerziteti.html

http://www.managementmarketing.ro/pdf/articole/134.pdf

http://www.un.ro/unesco_cepes.html;

Hunt, L., Kershaw, L., & Seddon, J. (2002). Authentic transitions: The click around ECU

Innovation in the Knowadge Economy, Implication for Education and Learning,

(2004),OECD, Paris International Journal of Educational Management 22(4), 328-340.Ivy, J., 2008. A new higher education marketing mix: the 7Ps for MBA marketing. The International Journal of Educational Management 22(4), 288-299.

150

Jeffrey S. Harrison, Michael A. Hitt, R. Edward Freeman, (2001), The Blackwell

Handbook of Strategic Management - Page 14- Business & Economics.

Jenkins, R. (2002). Pierre Bourdieu. London New York, Routledge.

Johnson, D. (2014) The Guardian Obituary : Pierre Bourdieu | Books . The Guardian.

Retrieved 2014-04-20.

Jongbloed, B., Enders, and J., Salerno, C. (2008). Higher education and its communities:

Interconnections, interdependencies and a research agenda, The International Journal of

Higher Education and Educational Planning, Volume 56, No.3.

Joyce, P. and Woods, A. (2001), Strategic Management – a fresh approach to developing

skills, knoëledge and creativity, Kogan Page Limited, London.

Kaoferrer, J.N. (2002) Strategic Brand Management: New Approaches to creating and

evaluating brand equity London: Kogan.

Kasper, H., Helsdingen, P, Gabbott, M, (2006), Service Marketing Management, John

Wiley & Sons, Ltd, England.

Kotler, Ph. (1979). Strategies for introducing marketing into nonprofit organizations.

Journal of Marketing, Vol. 43 No. 1, pp. 37 – 44.

Kotler, Ph. Adam, S. Brown, L. and Armstrong, G. (2006). Principles of Marketing. NSW, Prentice Hall.Kotler, Ph. and Fox, K. F. A. (1985). Strategic Marketing for Educational Institutions. Upper Sanddle River, New Jersey, Prentice-Hall.Kotler, Ph. and Fox, K.F.A. (1995). Strategic Marketing for Educational Institutions. Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice-Hall.Kotler, Ph., and Armstrong, G. (2012). Marketing management. Paris: .

Kotler, Ph., Keller, K. L., (2009), Marketing Management, 13 edition, Prentice Hall, New

Jersey.

Kotler, Ph., Vongh, V., Sonders, Dţ., Armstriong, G., (2007), Principi marketinga,

MATE, Beograd.

Kotler,Ph. (1999). Marketing Management. Millennium edition.

Kuvendi i Republikës së Maqedonisë: “strategjia nacionale për zhvillimin e shoqërisë

informatike dhe planit aksional”, Shkup 2005

Lane, J.F. (2000) Pierre Bourdieu. A Critical Introduction. Pluto Press.

Lascu, D.N. and Kenneth, E. ( 2007) Essentials of Marketing (Mason, OH: Atomic Dog

151

Publishing,

Lauer, L. D., (2006). Advancing Higher Education in Uncertain Times, Council for

Advancement and Support of Education, Washington DC.

Learners and New Higher Education Spaces: Challenges for Quality Assurance and the

Recognition of Qualifications, (2007), Third Global Forum on International Quality

Lewison, D.M., Hawes, J.M., (2007), Student Target Marketing Strategies for

Universities‖, Journal of College Admission, www.findarticles.com

Lewisonm, D.M., Hawes, J.M. (2007) “Student Target Marketing Strategies for

Universities”, Journal of College Admission

Ligji për formimin e Universitetit shtetëror në Tetovë (Gazeta zyrtare e Republikës së

Maqedonisë)

Ligji për ndryshime dhe plotësimë të Ligjit për arsimin e lartë, Gazeta zyrtare në

Republikën e Maqedonisë, nr. 49, korrik 2003;

Lynch K., and J. Baker (2005), "Equality in education, An equality of condition

perspective", Theory and Research in Education, vol. 3.

M.J. Etzel, B.J.Walker, W.J. Stanton,( 1997) Marketing, botimi i njëmbëdhjet, Irwin,

Marczyk, G., Dematteo, D. & Festinger, D. (2005), Essentials of research design and

Methodology. Hoboken, Jew Jersey: John Wiley & Sons, Inc

Maringe, F., Gibbs, P.,(2009) Marketing Higher Education, Theory and Practice,

McGraw Hill, England

Masson., J.R, (2009). Mësimi i të rriturve. Sharing Expertise in Training. Zagreb.

Michael, J. and Hart, S. (2011) Consumer behavior and culture , The marketing book ,

sixth edition

Ministers of Science Technology and Innovation of Denmark: A Framework for

Qualifications of The European Higher Education Area, February 2005;

Ministry of Education and Science of the Republic of Macedonia and the European

Training Foundation: “Proposal for a Strategy for Adult Education in the republic of

Macedonia in the Context of Lifelong Learning (2006 – 2015)”, Skopje 2006

Moving Professional Higher Education into „Bologna post 2010‟, (2009), EURASHE

statement for the Leuven/Louvain-la-Neuve Ministerial conference, www.eurashe.eu

Pierre; as when Bourdieu plots "the space of the faculties" in French higher education —

Bourdieu, (1988). Homo Academicus. Cambridge, UK: Polity. p. 50.

152

Politika Nacionale në arsimin e lartë në Maqedoni, Raport i përgatiturprej projektit

rajonal UNESKO-CEPES “Rrjeta rajonale e universiteteve për drejtimin dhe menaxhimin

e arsimit të lartë në EJL”, 2003;

Practical Reason, Bourdieu, 1998, pp. 127-140; Pascalian Meditations, Bourdieu, 2000,

pp. 49-84

Quality Assurance, Accreditation and the Recognition of Qualifications in Higher

Education, Paris, UNESCO.

Rais, A.and Rais, L. (2000) “The 11 Immutable Laws of Internet Branding New York:

Harper Business,

Raport nr. 26681-MK i Bankës Botërore, “IRJ e Maqedonisë, Memorandum nacional-

ekonomik për uljen e papunësisë“ shtator 2003;

Reed-Danahay, Deborah. (2005) Locating Bourdieu. Indiana University press.

Reichert, S. And Tauch, Ch. (2005): Trends IV: European Universities Implementing

Bologna –;

Riding, A. (2002) The New York Times obituary, Alan Riding. Nytimes.com. Retrieved

2014-04-20.analysis, Journal of Marketing Research, Vol. 39. No.2.

Sallaz Jeffrey J. and Jane Zavisca (2007). Bourdieu in American Sociology, 1980–2004.

Annual Revieë of Sociology, vol. 33, pp. 21–41.

Saunders, J., Lee, N., (2005), whither research in marketing, European Journal of

Marketing, Vol.39. No.3/4.

Saunders, M., Lewis, P. & THornhill, A. (2007), Research Methods for Business

Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited

Saunders, M., Lewis, P. and Thornhill, A. (2007), Research Methods for Business

Students, 4th edition. Harlow, England: Pearson Education Limited

Steinmetz, G. (2011). Bourdieu, Historicity, and Historical Sociology. Cultural

Sociology, vol. 11,

Swartz, D., (2003) Special Issue on the Sociology of Symbolic power: A Special Issue in

Memory of Pierre Bourdieu, Theory and Society, Volume 32, Issue 5/6,.

The World Bank (2004) Tertiary Education and Innovation Systems in Armenia Draft

version, June.

153

Trow, M. and Neaman, S. (2003). On Mass Higher Education and Institutional Diversity .

Institute for Advanced Studies in Science and Technology , Technion-Israel Institute of

Technology.

Veseli, N. (2009). Bazat e Marketingut (botimi i dytë), Shkup: ALMA.

Veseli, N. and Veseli, T. (2009) Marketing Management. Alma, Shkup, Maqedoni, Liber

Veseli, N. and Veseli, T. International Journal of Academic Research in Business and

Social Sciences May 2013, Vol. 3, No. 5

Violeta Qepujnoska, Bernd Baumgartll, Bozhin Donevski dhe Johan Frid, “Sigurim i

cilësisë në arsimin e lartë: Prej analizave drejt përmirësimit – Udhëzime për Maqedoninë

në kontekstin e praktikës vijuese në Evropë“, Shkup, maj 2004;

Yin, R. K. (2011). Qualitative Research from Start to Finish. New York, NY: The

Guilford Pr.

Zeithaml, A.V., Bitner, J.M., Gremler, D.D. (2006). Services Marketing, Fourt Edition,

McGrawHill.

Zeithaml, A.V., Bitner, J.M., Gremler, D.D., (2006)., Services Marketing, Fourth Edition,

McGrawHill.

Zendeli, A. (2013). Roli i arsimit në zhvillimin ekonomik të vendit. Qendra per arsim –

KIPRED.

Ziguras, C. (2005), 'International trade in education services: governing the liberalization

and regulation of privateenterprise' in M. Apple, J. Kenway and M. Singh (ed.)

Globalizing Education: Policies, Pedagogies, & Politics.

Zikmund, G. Barry, J Jon C. and Griffin M. (2009) Business Research Methods, 8th

Edition (with Qualtrics Card).

154

Shtojcat

Shtojca 1

Pyetësorë

Për Aplikimi strategjive të marketingut në Institucionet e Arsimit të Lartë në RM dhe ndikimi i tyre në tërhjekjen e studenteve të rinj

Ky pyetësorë është përpiluar dhe shpërndarë për nevojat e përkatitjes së disertacionit të doktoraturës në temë “Aplikimi strategjive të marketingut në Institucionet e Arsimit të Lartë në Maqedoni dhe ndikimi i tyre në tërhjekjen e studenteve të rinj” të dorëzuar nga Mr. Teuta Veseli në Fakultetin Ekonomik pranë Universitetit të Tiranës nën mentorimin e prof. dr.Arjan Abazi. Të gjitha të dhënat e mbledhura si pjesë e këtij pyetësori do të trajtohen si anonime dhe do të shfrytëzohen vetëm për përkatitjen e raportit të sublimuar përfundimtarë.

Paraprakisht, ju falënderojmë për bashkëpunimin, i cili do të jetë kyç për suksesin e këtij studimi.

1. Gjinia Juaj:a). Mashkullb). Femër

2. Mosha Juaj:a). 16-18b). 19-21c). 22-25d). 26-30e). 31-35f). 36-40g). 41-50h). 51-55i). Mbi 55

3. Niveli Juaj arsimorëa) Kam të përfunduar vetëm shkollën fillore

155

b) Aktualishtë jam nxënës në shkollë të mesmec) Kam përfunduar vetëm shkollën e mesmed) Aktualishtë jam student/ee) Kam të përfunduar fakultetinf) Aktualishtë jam duke kryer studimet masterg) Kam të përfunduara studimet masterh) Aktualishtë jam duke kryer studimet e doktoraturësi) Kam gradën e doktorit të shkencave

4. Përkatësija Juaj etnike:a). Shqiptarb). Maqedonasc). Turkd). Serbe). Rom

5. Cila është shtetësia juaj:a). Republika e Maqedonisë,b). Republika e Shqipërisëc). Republika e Kosovës,d). Republika e Serbisëe). SHBAf). Shtetet e Unionit Evropian

6. Nëqoftëse aktualisht jeni nxënës në shkollë të mesme në cilin Universitet planifikoni të regjistroheni:

a). Universiteti i Evropës Juglindore në Tetovëb). Universiteti Shtetërorë i Tetovësc). Universiteti “Shën Kirili e Metodij”d). Univerziteti i Manastirite). Univerziteti FONf). Universiteti Evropian i Strugësg). Universiteti “Neë Balkan University”h). Universiteti Ballkanian në Shkupi). Universiteti Goce Del;ev në Shtip,j). ___________________________

7. Në ç‘far profesioni planifikoni që të regjistroni studimet tuaja:a). Shkenca natyore (mjeksi, biologji etj)b). Shkenca shoqërore (Ekonomik, Juridik etj).c). Shkenca ekzakte ( Inxhinjer, arkitekt, matematicient etj).

8. Nëqoftëse aktualisht jeni student në cilin Universitet jeni duke studiuar aktualishtë:a). Universiteti i Evropës Juglindore në Tetovëb). Universiteti Shtetërorë i Tetovësc). Universiteti “Shën Kirili e Metodij”d). Univerziteti i Manastirite). Univerziteti FON

156

f). Universiteti Evropian i Strugësg). Universiteti “Neë Balkan University”h). Universiteti Ballkanian në Shkupi). Universiteti Goce Del;ev në Shtip,j). ___________________________

9. Nëqoftëse aktualisht jeni të punësuar, në Universitet jeni të punësuar:a). Universiteti i Evropës Juglindore në Tetovëb). Universiteti Shtetërorë i Tetovësc). Universiteti “Shën Kirili e Metodij”d). Univerziteti i Manastirite). Univerziteti FONf). Universiteti Evropian i Strugësg). Universiteti “Neë Balkan University”h). Universiteti Ballkanian në Shkupi). Universiteti Goce Del;ev në Shtip,j). ___________________________

10. Nëqoftëse aktualisht jeni të punësuar në pozitë menaxhuese në Universitet cila është pozita juaj:

a). Rektorb). Pro rektorc). Dekand). Prodekane). Drejtor

11. Nëqoftëse aktualisht nuk jeni të punësuar në pozitë menaxhuese në Universitet cila është pozita juaj:

a). Profesor ordinarb). Profesor inordinarc). Docentd). Asistente). Personel administrativf). Personel teknik

12. Nëqoftëse aktualisht jeni student si do ti kishit vlerësuar aftësitë ligjëruese të ligjëruesve tuaj:

a). Janë ligjërues të shkëlyqerb). Janë ligjërues të mirëc). Janë ligjërues mesatarëd). Janë ligjërues të dobëte). Nuk kam përgjigje

13. Nëqoftëse aktualisht jeni student sa jeni të kënaqur me aftësitë ligjëruese të ligjëruesve tuaj:

a). Shumë i kënaqurb). Pjesërishtë i kënaqurc). Pjesërishtë i pakënaqur

157

d). Plotësishtë i pakënaqure). Nuk kam përgjigje

14. Nëqoftëse aktualisht jeni student si do ti kishit vlerësuar shërbimet që ua ofron institucioni ku juve studjoni:

a). Të shkëlqyeshmeb). Mjaft të mirac). Jo të mirad). Nën çdo nivele). Nuk kam përgjigje

15. Nëqoftëse aktualisht jeni student sa jeni të kënaqur me shërbimet që ua ofron Universiteti ku studioni aktualisht:

a). Shumë i kënaqurb). Pjesërishtë i kënaqurc). Pjesërishtë i pakënaqurd). Plotësishtë i pakënaqure). Nuk kam përgjigje

16. Nëqoftëse aktualisht jeni student po ta kisht ditur se ç‘far shërbimesh do tu ofrohen në Universitetin ku studioni aktualisht, a do të ishit përcaktuar për ndonjë Universitet tjetër:

a). Pob). Jo

17. A keni ndegjuar ndonjëherë se ndonjësi Universitet në RM ka strategji të marketingut ?

a). Pob). Jo

18. Nëqoftëse Po për cilin Univerzitet bëhet fjalë?a). Universiteti i Evropës Juglindore në Tetovëb). Universiteti Shtetërorë i Tetovësc). Universiteti “Shën Kirili e Metodij”d). Univerziteti i Manastirite). Univerziteti FONf). Universiteti Evropian i Strugësg). Universiteti “Neë Balkan University”h). Universiteti Ballkanian në Shkupi). Universiteti Goce Del;ev në Shtip,j). ___________________________

19. Shtikloni pohimin e saktë për Universitetin në të cilin juve planifikoni të studioni, jeni aktualisht duke studiuar

158

PO JOKam kuptuar nga mediumet elektronike dhe të shkruara) lexuar artikull në gazetë për UniverzitetinMediumet elektronike dhe të shkruara kanë ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam lexuar reklamë në gazetë për UniverzitetinReklama e lexuar në gazetë ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam dëgjuar reklamë në radio për UniverzitetinReklama e dëgjuar në radio ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam parë reklamë në TV për UniverzitetinReklama e parë në TV ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam kuptuar nga mjetet kryesore reklamuese (shpalljet, bilbord, etj.) për UniverzitetinMjetet kryesore reklamuese kanë ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam marrë në shkollë material propagandues për UniverzitetinMateriali i pranuar propagandues ka ndikuar që të dëshiroj të studioj, ose të regjistroj studimet në Univerzitetin përkatësKam participuar në vizitë në Universitetin përkatësVizita e bërë ka ndikuar në vendimin tim për studimKam vizituar faqen zyrtare të UniversitetitVeb faqja më ka motivuar që të studioj në këtë UniversitetKam participuar në panair të arsimitPanairi i arsimit më ka motivuar të përcaktohem për Univerzitetin përkatësKam dëgjuar për emra të profesorëve me reputacion të mirë në Universitetin përkatësPrezenca e profesorëve të caktuar më ka motivuar të përcaktohem për Universitetin përkatësKam (kuptuar nga bisedat me njerëzit-studentët) dëgjuar për emra të profesorëve me reputacion të keq në Universitetin përkatësPrezenca e profesorëve me reputacion negativ më ka shtyrë që të mos studioj në Universitetin përkatësStudentët paraprak ma kanë lavdëruar UniversitetinLëvdatat e dëgjuara nga studentët tjerë më kanë shtyrë të regjistrohem në Universitetin përkatësStudentët paraprak më janë ankuar nga njëri prej universiteteveAnkesat e dëgjuara nga studentët tjerë më kanë shtyrë të mos regjistrohem në Universitetin përkatës

Te kriteriumi që më së shumti i përgjigjet mendimit tuaj shënoni XKriteriumet e vlerësimit:

159

- plotësishtë I parëndësishëm; - Deri diku parëndësishëm; -Neutral; - Deri diku I rëndësishëm; -Me rëndësi vendimtare

Kriteriumi: Shumë I parëndësishëm

I parëndësishëm

Neutral

Deri diku I rëndësishëm

Me rëndësi vendimtare

Mendimi I prindërve

Rekomandimet e shokëveRekomandimet e mësuesveÇmimiNumri i të diplomuarve që gjejnë punësimKarakteri ndërkombëtarëPrezenca e stafit ndërkombëtarë në UniverzitetCilësija e mësimdhëniesBursaTeknologjia informative e shfrytëzuar në mësimdhënieAtmosfera në kampusKarakteri multigjuhësorë I UniversitetitFasilitetet rekreative në UniversitetLokacioni I UniversitetitMundësija për të banuar në konviktPrestigji I UniversitetitPrestigji I stafitShërbimet administrative në UniversitetMetodologjia e mësimdhënies në UniversitetProgramet dhe lëndët mësimore

Ju faleminderit!

160

Shtojca 2

PYETJE PËR INTERVISTË

1. Pyetja e parë e intervistës ka për qëllim të zbulojë atë se sa e Institucionet e Arsimore të Larta

kanë njohuri për strategjit e marketingun, a kanë ndëgjuar ndonjëherë për atë, nëse po atëherë

a përdorin ndonjerën nga strategjit e marketingun dhe sa janë të kënaqur nga rezultatet që

sjellin ato. Përgjigjet për këtë pyetje prezentohen në vazhdim.

Univerziteti i Evropës Juglindore në Tetovë

Përgjegjësi për menaxhimin e marketingut në UEJL u përgjigjë si vijon: “Strategjit e

marketingun e njohim si marketing kreativ, është në esencën e prezentimit të çdo shërbimi që

ofron universiteti jonë. Duke nisur nga ajo se si përgjigjet personeli në telefon, në mail e deri te

fushatat që realizohen si procese të universiteti tonë me përgjegjsi sociale, e gjitha ka të bënë me

marketingun e kohës. Personeli trajnohet më shumë se në çdo universiteti tjetër, ofrohen

seminare dhe trajnime të ndryshme për të patur personel më profesional dhe marketing më

efikas. Strategjit e marketingut janë diçka që më së shumti i përkushtohemi në universitetin tone

dhe ate; qoft me komunitetin e biznesit programe të integrume, shkollave të mesm,

universiteteve ndërkombëtare me programe të ndryshme bashkpunimi për çka jemi shumë të

kënaquri si shërbm i marketingut.”

Univerziteti Shtetërorë i Tetovës

Përgjegjësi i shërbimit për mardhënje me publikun për pyetjen e parë u përgjigjë; “Strategjit e

marketingun i praktikojmë në kampanjat promovuse, por për momentin nuk kemi shërbim të

vaçant për marketing, që ndoshta do t`a udhëheqte më me kompetence këtë detyrë, por për

momentin aq ndahen mjete për marketing.”

Univerziteti "Shën Kirili e Metodij" në Shkup

Menaxheri i marketingut dha përgjigje “Me strategjit e marketingut jemi të njohur dhe shpesh

herë përdorim taktika të marketingut, kjo është në politikën e universitetit tonë e cila është e

161

financuar nga buxheti shtetëror dhe udhëzimet për aktivitete të marketigut i marim nga baza, pra

prej atje dhe jemi të kënaqur, por për aktivitete të veçanta nuk kemi nevojë pasiqë kemi student”.

Univerziteti i Manastirit

Përgjegjësi i shërbimit për mardhënjet me publikun dha këtë përgjegje për pyetjen e parë: “Ne si

universitet bëjm përpjekje për aplikimin e strategjive të marketingut në universitetin tone, por

jemi të kufizuar në buxhet pasi që qeveria nuk ndan mjete për aktivitete promovuese”

Universiteti FON

Pronari, drejtori i universitetit u përgjigjë “Marketingu për ne është gjithçka, pasiqë pa marketing

të mirë na nuk mundemi të mbijetojmë, duke organizuar fushata promovuse dhe takime me

studentët potencial”

Universiteti Evropian i Strugës

Përgjegjësi për shërbimin e studentëve në universitetin Evropjan u përgjigjë si vijon: “Strategjit e

marketingun e njohimë dhe i zbatojmë në universitetin tonë. Dhe atë, duke përfshi të gjitha

mediumet dhe materialet propaganduse, si dhe prezentimet e ndryshme.

Universiteti “Goce Delcev” në Shtip

Përgjegjësi i shërbimit për mardhënje me publikun për pyetjen e parë u përgjigjë; “Strategjit e

marketingun i praktikojm në kampanjat promovuse, punë me të cilën merret shërbimi për

marketing, i cili merret me aktivitetet promovuse të universitetit, por megjithëse ne jemi

institucion publik dhe taksa e studimit është shumë e ulët në krahasim me universitetet private

prandaj edhe buxheti ynë për këto aktivitete është i limituar.”

Universiteti “Ballkanik në Shkup

Përgjegjësi i shërbimit të përgjithshëm në kët pyetje u përgjigjë “Marketingu për ne është

rëndësishëm, por target tregu ynë kryesor nuk është Maqedonia, por Turqia, andej edhe

aktivitetet tona dallojn nga universitetet tjera. Por, megjithate pa marketing të mire mendoj se

162

nuk mundemi të mbijetojmë, duke organize fushata promovuse dhe takime me studentët

potencial”

2. Pyetja e dytë ka për qëllim të zbulojë se sa nuniversitetet e intervistuara përdorin ndonjë

aktivitet të marketingut strategjik. Çdo universitet ka numëruar aktivitete e marketingut

strategjik që përdor për t`i informuar studentët potencial dhe për t’i tërhequr më shumë.

Në vazhdim pyetjet e realizuara i kemi prezentu në mënyr grafike, ashtu si i kanë plotësuar të anketuarit.

5. Çfar aktivitete marketingu përdor universiteti juaj? Përgjigje

N Përqindja e rasteve

Reklama në TV dhe radio 8 100.00%

Reklama në gazeta dhe revista 8 100.00%

Materiale promovuese me postë, telefon dhe internetit 6 60.00%

Përdoren vetëm Facebook, Youtube, Tëitter, Google+ etj. 5 50.00%

Asnjë prej tyre 0 0.00%

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm pjesa dërrmuese e universiteteve përdor

aktivitete të marketingut. Dhe ate: Reklamimin në Tv. Radio, gazeta dhe rvista 100% kurse

perdorimin e mjeteve elektronike dhe rjeteve sociale vetëm 6 nga ato, në realitet 5.

3. Pyetja e tretë ka për qëllim që të identifikojë në mënyrë më të qartë nivelin e knaqshmërisë së

universiteteve nga aktivitetet e ndërmarrura promovuese.

163

7. A jeni të kënaqur nga rezultatet e aktiviteteve të marketingut që përdorni?

Përgjigje

N Përqindja e rasteve

Jo, përshkak se nuk përfshin tregun e synuar 1 12.50%

Jo, përshkak se nuk ndikon në rritjen e nurit të studentëve 2 25.00%

Nuk ka mënyra tjera për të bërë marketing 3 37.50%

Po jam i kënaqur 2 25.00%

Sa i përket nivelit të kënaqshmërisë së universiteteve nga aktivitetet e ndërmarra dhe

pritshmëris së tyre, i kemi këto rezultate: Dy janë të kënaqur, pjesa dërmuse, ose tri plus dy

deridiku, kurse njëri I paknaqur për shkak se nuk e përfshin tregun e sinuar.

4. Me pyetjen e katërt dëshirojmë të pranojmë idetë dhe eksperiencat e të intervistuarëve në lidhje me një marketing të suksesshmëm, në fakt një fushatë marketingu kur është e suksesshme sipas tyre, duke selektuar alternativat që përdorin ata.

8. Selektoni alternativat që përdor universiteti Juaj? Përgjigje

N Përqindja e rasteve

Bën prezentim personal të programeve/shërbimeve 4 50.00%

Organizon lojë shpërblyese dhe jep dhurata 2 25.00%

Bën fjalime publike nëpër vende të ndryshme 3 37.50%

Bën reklama interesante në billborde 6 75.00%

Bën zbritje çmimesh në programeve/shërbimet që ju ofron studentëve

6 75.00%

Sponzoron ngjarje dhe projekte tërheqëse për studentët 4 50.00%

Ka ueb faqe ku studentët mund të marrin informata për programeve/shërbimet

8 100.00%

Merr pjesë në seminare ku prezenton programeve/shërbimin studentët

6 75.00%

164

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm pjesa dërrmuese e universiteteve të anketuar

praktikojn alternative të ndryshme të promovimit, kurse në veçanti ato janë të shprehura tek

universitetet private dhe private-publike.

5. Me pyetjen e pestë universitetet e intervistuara i pyesim se sa i përmbushim synimet dhe objektivat

e tyre me marketingun aktual që përdorin dhe si ndikojnë për universitetin tyre aktivitetet e

selektuara më lartë?

9. Si ndikojnë për universitetin tuaj këto që selektuat më lartë?

Japin kontribut shumë të madh në rritjen e numrit të studentëve dhe avantazhit konkurrues

2 25.00%

Japin kontribut të madh në rritjen në rritjen e numrit të studentëve dhe avantazhit konkurrues

2 25.50%

Japin kontribut mesatar në rritjen në rritjen e numrit të studentëve dhe avantazhit konkurrues

2 25.00%

Japin kontribut të vogël në rritjen në rritjen e numrit të studentëve dhe avantazhit konkurrues

2 25.00%

Nuk japin kurrëfarë kontributi në rritjen në rritjen e numrit të studentëve dhe avantazhit konkurrues

0 0.00%

TOTALI 8 100%

165

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm pjesa dërrmuese e menaxherëve nuk janë të

kënaqur nga rezultatet e aktiviteteve promovuese, me përjashtim të dy universiteteve që shprehin

kënaqshmëri nga kontributi i dhënë.

6. Pyetja e gjashtë ka për qëllim të kuptojë mendimiet në lidhje me atë se

kur merret vendimi për të ushtruar ndonjë aktivitet marketing dhe a e realizojn universitetet vet, apo me ndihmën e agjensioneve për marketing?

10. Kur merret vendimi për të ushtruar ndonjë aktivitet marketingu,

Universiteti juaj këtë aktivitet e bën vetë 4 50.00%

Në bashkëpunim me ndonjë agjencion marketingu 4 50.00%

Komplet e bën ndonjë agjencion marketingu 0 0.00%

TOTALI 8 100%

166

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm katër nga universitetet e anketuar i realizojn

me personelin e vet, kurse katër tjerët me ndihmën e agjensioneve për marketing.

7. Në pyetjen e shtatë të intervistuarëve i pyetëm, se cilët aktivitete do vënit në funksion për përmirësim të performancës së universitetit?

11.     Cilët aktivitete do vënit në funksion për përmirësim të performancës së universitetit?

Përgjigje

N Përqindja e rasteve

Në vend të parave do të investojmë në kohë, kushte, përpjekje dhe në ideja të reja

4 50.00%

Do të përdor strategji kreative të paparashikuara nga studentët 2 25.00%

Në mënyrë interaktive do kisha involvuarstudentët në promovimin e programeve/shërbimeve

8 100.00%

Do kisha habitur, tronditur, emocionuar studentët me promovimet unikate

1 12.50%

Do kisha promovu programe/shërbimet në vende publike 8 100.00%

Do kisha bë të gjitha poqëse sigurt rritet interesimi i studentëve

8 100%

Nuk kam idenë se si bëhen këto aktivitete 0 0.00%

Siç mundet të vërehet nga grafiku i mëlartëm pjesa dërrmuese e të intervestuarve janë për

ndërmarrjen e aktiviteteve të ndryshme të reja për të vënë në funksion dhe përmirësim të

performancës së universitetit.

167