· web viewvŠ m t quãng ñ©i cûa trÎnh công sÖn (minh chÙng vŠ m t vø Çánh c¡p tÜ...

NguyÍn Thanh Ty

VŠ M¶t Quãng ñ©icûa TrÎnh Công SÖn

(Minh chÙng vŠ m¶t vø Çánh c¡p tÜ liŒu væn h†c)

2

2

N¶i dung:

- Gi§i ThiŒu... Lê Thanh Tâm - VŠ M¶t Quãng ñ©i cûa TrÎnh Công SÖn... NguyÍn Thanh Ty - TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù... NguyÍn ñ¡c Xuân - Giao ñi‹m trä l©i thÜ cûa ông NguyÍn Thanh Ty... Giao ñi‹m - ThÜ cûa. . . . . . . . . NguyÍn ñ¡c Xuân - ñåo Væn hay ñåo TÜ LiŒu... Lê Tùng Minh - NhÆn ñÎnh VŠ ViŒc ñåo Væn cûa NguyÍn ñ¡c Xuân... TuŒ ChÜÖng - Nói Thêm VŠ Hu‰ (mån Çàm)... Lê Thanh Tâm, NguyÍn Thanh Ty và TuŒ ChÜÖng - Phø Løc: ThÜ cûa NguyÍn Ti‰n Lãng, TrÀn Væn Ng†c

3

3

- Vài hình änh có s¿ góp m¥t cûa TrÎnh Công SÖn th©i thanh xuân

Gi§i ThiŒuTôi vÓn dï không phäi là m¶t nhà væn hay nhà

thÖ mà chÌ là ngÜ©i yêu thích væn nghŒ và ái m¶ nh»ng chân tài hoåt Ç¶ng trong lãnh v¿c nÀy.

TØ nh»ng lš do Çó, tôi tham gia hÀu h‰t các bu°i sinh hoåt công c¶ng cûa các anh chÎ em væn nghŒ sï và cÛng có lÀn không ngÀn ngåi ÇÙng ra ÇiŠu hành hay gi§i thiŒu væn tài cûa vài anh chÎ em Çang c¿ ngø tåi Boston, Massachusetts. Và cÛng vì lòng yêu thích và ái m¶ Çó, tôi låi dính líu Ç‰n ÇiŠu tôi g†i là ‘Vø Án Væn NghŒ’ vŠ bài kš s¿ cûa m¶t ngÜ©i bån bút danh là NguyÍn Thanh Ty.

Sau khi TrÎnh Công SÖn qua Ç©i, trong quan hŒ bån bè, tôi ÇÜ®c bi‰t tác giä NguyÍn Thanh Ty có m¶t th©i gian lâu dài sÓng chung v§i ngÜ©i nhåc sï h† TrÎnh nÀy. ñó là th©i gian hai ngÜ©i h†c chung khóa 1 trÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn (1962-64). Không nh»ng th‰, do s¿ tình c© cûa cu¶c Ç©i ÇÜa ÇÄy, cä hai ÇŠu ÇÜ®c b° døng vŠ nhÆn viŒc tåi Ty Ti‹u H†c Lâm ñÒng, thÎ xã Bäo L¶c (B’Lao), låi thuê nhà ª chung, æn chung, vui chÖi v§i nhau qua m¶t th©i gian dài tØ 1964 Ç‰n 1967. Mùa hè næm Çó, cä hai ÇŠu nhÆn ÇÜ®c lŒnh Ç¶ng viên cûa B¶ QuÓc Phòng rÒi h† chia tay nhau, ngÜ©i månh dån lên ÇÜ©ng nhÆp ngÛ, ngÜ©i trÓn lính.

4

4

Theo dÜ luÆn trong sÓ nh»ng ngÜ©i yêu nhåc TrÎnh Công SÖn, không mÃy ai bi‰t t§i quá trình cûa ông khi ông còn trÈ, hình nhÜ ông dÃu thÆt kín th©i gian ông h†c ª trÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn và nhÃt là th©i gian dåy h†c ª trÜ©ng sÖ cÃp Bäo An, thu¶c Ty Ti‹u H†c Lâm ñÒng. NhÜng Çó låi là th©i gian quan tr†ng trong cu¶c Ç©i sáng tác cûa TrÎnh Công SÖn, s¿ nghiŒp ông trÜªng thành ª Çó, phát tri‹n cao Ç¶ ª Çó, Ç‹ Ç‰n khi ông vŠ sÓng ª Saigon thì trª thành ngÜ©i danh ti‰ng. Th©i gian nÀy chính là lúc NguyÍn Thanh Ty sÓng gÀn gûi TrÎnh Công SÖn, æn m¶t mâm n¢m m¶t chi‰u. NguyÍn Thanh Ty không nh»ng tham gia nh»ng trò vui Çùa giäi trí, thÆm chí cä yêu ÇÜÖng, nh»ng suy nghï th¡c m¡c vŠ con ngÜ©i, -nói theo nghïa Çen- VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 5

vŠ cu¶c sÓng và cä phÀn n¶i tâm, vŠ thân phÆn dân t¶c, dù nhiŠu khi TrÎnh Công SÖn muÓn dÃu kín nh»ng gì trong tÜ duy ông ÇÓi v§i các bån bè sÓng chung trong m¶t mái nhà; nhÜng cÛng khó dÃu ÇÜ®c khi m‡i sáng, vØa mª m¡t ra là h† Çã thÃy nhau.

Giai Çoån quan tr†ng nÀy trong cu¶c Ç©i m¶t nghŒ sï thiên tài nhÜ TrÎnh Công SÖn cÀn ÇÜ®c vi‰t låi, mô tä låi cho m†i ngÜ©i cùng bi‰t Ç‹ sau nÀy, nh»ng ai cÀn tìm hi‹u, nghiên cÙu có thêm phÀn tÜ liŒu Ç‹ xét suy cho t§i ngành ng†n vÃn ÇŠ. CÛng may m¡n thay, NguyÍn Thanh Ty là ngÜ©i có trí nh§ tuyŒt v©i! Ông Çã mô tä låi cu¶c sÓng chung cûa h† rÃt sÓng Ç¶ng, y nhÜ s¿ thÆt Çã diÍn ra vÆy!

Bên cånh Çó, sau khi TrÎnh Công SÖn qua Ç©i, không ít ngÜ©i vi‰t báo, Çæng Çàn diÍn thuy‰t, t¿ vë v©i mình ra nhÜ nh»ng ‘bån thân’, ‘ÇÒng chí’, thÆm chí cä ‘ÇÒng tÎch ÇÒng sàng’. Møc Çích cûa h† là muÓn mÜ®n xác ch‰t TrÎnh Công SÖn nhÜ m¶t ng†n Çèn Ç‹ th¡p sáng h† lên, k‹ lÍ công trång nhÜ là ngÜ©i che mÜa che n¡ng cho nhåc sï h† TrÎnh, là ngÜ©i th¡p sáng tÜ duy cûa TrÎnh, dÅn d¡t ngÜ©i nhåc sï nÀy ti‰n

5

5

bÜ§c vào m¶t th©i kÿ m§i huy hoàng trong s¿ nghiŒp sáng tác cûa ông, nâng h† TrÎnh lên thành m¶t thiên tài, làm nhÜ h† chính là ngÜ©i tåo ra thiên tài Ãy. ñó là Çám ruÒi xanh bu quanh xác ch‰t TrÎnh Công SÖn chÜa kÎp chôn Ç‹ ki‰m chút hÖi tanh tÜªi.

TØ nh»ng nhÆn ÇÎnh nhÜ th‰, tôi không ngÀn ngåi thúc ÇÄy, khuy‰n khích, thÆm chí Çôi khi lÃy tình bè bån ra ‘næn nÌ’ tác giä NguyÍn Thanh Ty vi‰t thiên kš s¿ ‘VŠ M¶t Quãng ñ©i Cûa TrÎnhCông SÖn’

Khi vi‰t chÜa xong, và vì tác giä NguyÍn Thanh Ty cÛng không mÃy nhiŒt tình trong viŒc ph° bi‰n, và do m¶t s¿ tình c©, nhà væn TrÀn Doãn Nho xin phép lÃy m¶t Çoån, Çoån quan tr†ng nhÙt -th©i gian NguyÍn Thanh Ty và TrÎnh Công SÖn sÓng chung ª Bäo L¶c/1964-1967- Ç‹ Çæng trên tåp chí Væn H†c sÓ 186/187 tháng 10 và 11/2001, Ãn hành tåi California. Theo ông Lê Tùng Minh, t© Væn H†c nÀy là do ông NguyÍn M¶ng Giác chû trÜÖng, và Çã ÇÜ®c phép lÜu hành theo diŒn ‘bán công khai’ ª trong nÜ§c.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 6

HÖn hai tháng sau, tháng 1/2002 Ç¶c giä thÃy xuÃt hiŒn bài vi‰t ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ do ông NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t trên tåp chí ‘Ki‰n ThÙc Ngày Nay’, sÓ 410, ngày 1/1/2002. ñÒng th©i bài vi‰t nÀy cÛng xuÃt hiŒn trên mång lÜ§i Giao ñi‹m.

Dï nhiên, ông NguyÍn Thanh Ty lên ti‰ng vŠ viŒc trùng lÆp chi ti‰t s¿ kiŒn Ç‰n Ç¶ khít khao gi»a bài vi‰t cûa NguyÍn Thanh Ty và NguyÍn ñ¡c Xuân. Nói rõ ra, NguyÍn ñ¡c Xuân Çã lÃy c¡p tÜ liŒu trong bài vi‰t cûa NguyÍn Thanh Ty Ç‹ ‘xào nÃu’ låi thành bài cûa ông. Nghi vÃn nÀy ÇÜ®c NguyÍn Thanh Ty Ç¥t ra v§i Giao ñi‹m ÇiŒn tº. Không chút ngÀn ngåi, ông NguyÍn Væn Hóa, ngÜ©i lãnh Çåo mång lÜ§i Giao ñi‹m ÇiŒn tº nÀy lên ti‰ng bênh v¿c NguyÍn ñ¡c Xuân,

6

6

Çã kích NguyÍn Thanh Ty v§i nh»ng l©i lë hÒ ÇÒ, thi‰u lÎch s¿ tÓi thi‹u cûa m¶t ngÜ©i ÇÙng ÇÀu m¶t cÖ quan ngôn luÆn trong m¶t th‰ gi§i væn minh mà quyŠn t¿ do báo chí ÇÜ®c xem là quyŠn thÙ tÜ. ñÒng th©i, cÛng Ç‹ ‘hiŒp ÇÒng Çánh ÇÎch’, Giao ñi‹m ÇiŒn tº cÛng cho Çæng bài ‘cäi chính’ cûa nhà væn C†ng Sän NguyÍn ñ¡c Xuân mà l©i lë nhÜ th‰ nào tØ phía miŒng lÜ«i C†ng Sän, không cÀn nói ra, Ç¶c giä cÛng bi‰t cä rÒi.

T§i Çây, có ngÜ©i Çâm ra s®... C†ng Sän, muÓn rút chân ra vì Çã l« bÜ§c vào, nhÜng cÛng không ít ngÜ©i ‘Gi»a ÇÜ©ng dÅu thÃy bÃt b¢ng mà tha.’ S¿ viŒc nhÜ th‰ nào, xin m©i Ç¶c giä Ç†c ti‰p nh»ng trang sách sau Çây, tØ khi câu chuyŒn b¡t ÇÀu.

Tôi không ÇÒng š v§i vài anh em, cho r¢ng ‘nghïa tº là nghïa tÆn’, hãy Ç‹ yên cho ngÜ©i n¢m dÜ§i m¶, và nh»ng gì h† vi‰t vŠ hiŒn tÜ®ng væn h†c nÀy ÇÜ®c xem nhÜ ÇÀy Çû, và së không bàn gì thêm gì n»a dù bi‰t ch¡c së có l©i ong ti‰ng ve. Dù sao, tôi vÅn phäi chÃp thuÆn š ki‰n cûa sÓ Çông./

Boston, nh»ng ngày ÇÀu Xuân næm Tœ.Lê Thanh Tâm

VŠ M¶t Quãng ñ©i Cûa TrÎnh Công SÖn

NguyÍn Thanh Ty

TrÎnh Công SÖn Çã n¢m xuÓng. Cát bøi trª vŠ v§i cát bøi. Xong m¶t ki‰p ngÜ©i. NhÜng Ç¢ng sau ông, vÃn ÇŠ vÅn chÜa xong. NgÜ©i khen ông rÃt nhiŠu. KÈ chê ông cÛng l¡m. Dù khen hay chê, m†i ngÜ©i ÇŠu phäi công nhÆn tài næng âm nhåc cûa ông. Cái Çó Çã

7

7

h¤n. Không bàn ª Çây. VÃn ÇŠ Çang tranh cäi ÇÜ®c Ç¥t ra ª Çây: TrÎnh công SÖn có là C¶ng Sän hay không? Hay chÌ là nån nhân Çi gi»a hai l¢n Çån? NhÜ ông TrÎnh Cung và m¶t sÓ ngÜ©i Çã nêu!

NgÜ©i vi‰t bài này có dÎp gÀn gÛi và sÓng chung v§i TrÎnh Công SÖn m¶t th©i gian, tØ næm 1962 Ç‰n 1967, nên bi‰t ÇÜ®c Çôi ÇiŠu vŠ cu¶c Ç©i thÜ©ng cûa nhåc sï h† TrÎnh này. Nhân ngày ông qua Ç©i, m¶t sÓ thân h»u yêu cÀu tôi vi‰t låi nh»ng k› niŒm vui buÒn v§i ngÜ©i quá cÓ Ç‹ anh em hi‹u thêm vŠ m¶t thiên tài âm nhåc. Và luÆn xem thº TrÎnh Công SÖn có là C¶ng sän hay thiên C¶ng ho¥c Çi gi»a?

Tôi chÜa hŠ vi‰t væn. Mong r¢ng nh»ng dòng thô thi‹n dÜ§i Çây giúp ích ÇÜ®c phÀn nào cho nh»ng ai thích sÜu tÀm tài liŒu vŠ cu¶c Ç©i ngÜ©i nghŒ sï tài hoa båc mŒnh này. MiÍn chÃp cho chuyŒn ch» nghïa.

Theo ch‡ tôi bi‰t, trong sÓ nh»ng ngÜ©i vi‰t vŠ cu¶c Ç©i cûa nhåc sï h† TrÎnh trong th©i gian dåy h†c, chÌ có bÓn ngÜ©i m§i có th‹ có nhiŠu tài liŒu sÓng vŠ TrÎnh Công SÖn, còn hÀu h‰t ÇŠu cÜ«i ng¿a xem hoa, ho¥c c¥m cøi mày mò, Çào x§i trong các bài vi‰t cûa nhiŠu ngÜ©i, cóp ch‡ này m¶t ít, ch‡ kia vài chi ti‰t và Çem các ca tØ cûa h† TrÎnh ra, s®i tóc chÈ làm tám, rÒi dùng ngòi bút thÀn kÿ hô phong, hoán vÛ, tô løc, chuÓc hÒng mà thôi.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 8

BÓn ngÜ©i Çó là: Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng-Khánh Ly-TrÎnh Cung-ñinh CÜ©ng.

Th©i gian TrÎnh công SÖn còn sÓng, báo chí häi ngoåi vi‰t rÃt nhiŠu vŠ ngÜ©i nhåc sï này, cä khen lÅn chê, nhiŠu khi Ç‰n Ç¶ gay g¡t. Tôi cÓ tìm Ç†c nh»ng bài cûa ông ñinh CÜ©ng Ç‹ xem lÆp trÜ©ng cûa ông, nhÜng không thÃy. M§i Çây ông NguyÍn væn LiÍu tÙc h†a sï TrÎnh Cung có phát bi‹u m¶t sÓ ÇiŠu tåi Cali trong dÎp tÜªng niŒm TrÎnh Công SÖn. Trong Çó có

8

8

m¶t sÓ s¿ viŒc ông không phän änh Çúng s¿ thÆt. Tôi nghï r¢ng ông quên ho¥c ông suy diÍn.

Mãi Ç‰n khi t© H®p LÜu, sÓ 59, phø trang Ç¥c biŒt TrÎnh Công SÖn ‘M¶t cõi Çi vŠ’, tôi m§i ÇÜ®c Ç†c m¶t bài duy nhÃt cûa ông ñinh CÜ©ng. Cä hai ông TrÎnh Cung và ñinh CÜ©ng ÇŠu nói là bån lâu næm v§i TrÎnh Công SÖn, tØng cÜu mang, chia ng†t, xÈ bùi cùng nhau cho Ç‰n ngày nhåc sï h† TrÎnh tØ giã cu¶c Ç©i. NhÜng tuyŒt nhiên, ngÜ©i ta không thÃy hai ông Çä Ç¶ng gì t§i vÃn ÇŠ TrÎnh Công SÖn có là C†ng Sän hay không?

Ca sï Khánh Ly h‰t l©i ca tøng ngÜ©i nhåc sï này là ÇiŠu ÇÜÖng nhiên, dÍ hi‹u. N‰u không có nhåc TrÎnh Công SÖn ch¡p cánh cho Khánh Ly bay cao, thì suÓt Ç©i Khánh Ly chÌ là m¶t cô bé ‘nh‰ch nhác’, nhÜ l©i ông Cung mô tä, ª tåi ñà Låt mà thôi. NgÜ®c låi, n‰u nhåc TrÎnh Công SÖn không nh© Khánh Ly ‘læng xê chùa’ trên ñài Phát Thanh ñà Låt, ròng rã ba næm liŠn, tØ 1964 Ç‰n 1967, và ‘Çi chân ÇÃt’ vŠ Sài Gòn hát miÍn phí cho sinh viên nghe thì liŒu nhåc cûa h† TrÎnh có ÇÜ®c ph° bi‰n r¶ng rãi nhÜ ngày nay không? CÀn nh¡c ª Çây là trÜ§c 1964, tØ cái thuª m§i mÜ©i bäy tu°i, TrÎnh Công SÖn Çã có nh»ng bän nhåc rÃt hay nhÜ ‘Ð§t Mi’, ‘ThÜÖng M¶t NgÜ©i’, ‘Bi‹n Nh§’, ‘Nhìn Nh»ng Mùa Thu ñi’ mà nào có tæm ti‰ng gì. Có chæng là nh»ng bån bè trong gi§i SÜ phåm ho¥c m¶t vài thân h»u chuyŠn tay nhau hát!

NgÜ©i có thÄm quyŠn nhÃt Ç‹ giäi Çáp th¡c m¡c cûa nhiŠu ngÜ©i liŒu TrÎnh Công SÖn có là C¶ng Sän hay không chính là Hoàng

VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 9

Phû Ng†c TÜ©ng. NhÜng Ç‰n gi© này, tôi không thÃy ông lên ti‰ng xác nhÆn. Ho¥c có mà tôi không bi‰t chæng?

Hai Næm

9

9

Tåi TrÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn 1962-1964 Tôi h†c chung m¶t khóa SÜ phåm v§i TrÎnh Công SÖn. Khóa I, ngày 22 tháng 4 næm 1962, khóa ÇÀu tiên ÇÜ®c mª ra tåi thành phÓ Qui NhÖn, tÌnh Bình ñÎnh. Tên g†i khóa h†c là ‘ThÜ©ng Xuyên’, h†c hai næm, Ç‹ phân biŒt v§i ‘Khóa CÃp tÓc’, h†c m¶t næm. Tiêu chuÄn tÓi thi‹u Ç‹ n¶p ÇÖn là Tú Tài I. Tuy nhiên khóa ÇÀu tiên Ãy Ça sÓ Çã có Tú Tài II. M¶t vài ngÜ©i Çã có m¶t, hai chÙng chÌ ñåi h†c. Sï sÓ giáo sinh là ba træm ngÜ©i. ña phÀn là ngÜ©i Hu‰, t› lŒ có lë chi‰m 60%. SÓ còn låi rãi rác ª các tÌnh Quäng Nam, Quäng Ngãi, Bình ñÎnh, Phú Yên, Khánh Hòa... lên tÆn các tÌnh cao nguyên ñà Låt, Lâm ñÒng, PleiKu, KonTum...

TrÎnh Công SÖn theo ban Pháp væn. Tôi theo ban Anh væn. HiŒu trÜªng là thÀy ñinh Thành ChÜÖng. Ông này rÃt tôn sùng t°ng thÓng Ngô ñình DiŒm. M‡i sáng thÙ hai, chào c©, Ông thÜ©ng có nh»ng bài phát bi‹u trÜ§c giáo sinh, ca tøng công ÇÙc Ngô Chí Sï h‰t l©i. NgÜ®c låi, em Ông, giáo sÜ ñinh Thành Bài låi thiên C¶ng. Trong nh»ng gi© dåy SÜ phåm lš thuy‰t, thÀy thÜ©ng xen vào nh»ng l©i ca ng®i ch‰ Ç¶ C¶ng Sän.

Næm 1963, phong trào PhÆt Giáo n°i lên, lÆt Ç° chính quyŠn Ngô ñình DiŒm. M¶t nhóm giáo sinh t° chÙc tÓ kh° thÀy ñinh Thành ChÜÖng, bu¶c Ông phäi tØ chÙc. TrÎnh Công SÖn cÛng bÎ lôi kéo theo trong vø này. MÃy tuÀn sau, B¶ Giáo Døc phäi b° nhiŒm giáo sÜ MÅn m§i tØ Hoa Kÿ vŠ, thay th‰ thÀy ChÜÖng, n¶i vø m§i êm.

Còn nh§, ngày nhÆp h†c ÇÀu tiên, thÀy ñoàn NhÆt TÃn, dåy môn tâm lš giáo døc, Ç†c t¥ng h†c trò hai câu thÖ:

DÜa leo chÃm v§i cá kèo,


Bªi con nhà nghèo m§i h†c Normal! (SÜ phåm)

10

10

ñúng vÆy! ña sÓ chúng tôi lúc Ãy ÇŠu là con nhà nghèo. Ho¥c h†c hành dang dª, ho¥c cha mË không Çû khä næng tài chánh Ç‹ gºi con ra Hu‰ hay vào Sài Gòn ti‰p tøc h†c lên ñåi h†c. Vì vÆy chúng tôi ÇŠu cÓ thi vào SÜ phåm Ç‹ ch¡c ch¡n r¢ng sau hai næm së có công æn viŒc làm cho bän thân và có th‹ giúp gia Çình. TÜªng cÛng nên nói rõ ª Çây tåi sao chúng tôi cÓ thi vào SÜ phåm. Th©i gian Çó hai ngành Y T‰ và Giáo døc rÃt thi‰u nhân viên. Khóa nào vØa Çào tåo xong là ÇÜ®c b° nhiŒm Çi làm ngay. Trong khi các ngành khác nhÜ Công Chánh, Nông-Lâm-Súc, KÏ ThuÆt Phú Th†... ra trÜ©ng, n¢m nhà mÃy næm vÅn chÜa ÇÜ®c b° nhiŒm.

Có m¶t nghi vÃn ª Çây: Không bi‰t ông TrÎnh Cung vin vào Çâu mà bäo r¢ng TrÎnh Công SÖn vào ÇÜ®c trÜ©ng SÜ phåm Qui NhÖn Ç‹ núp bóng là nh© hai ông TÜ©ng và Kha giúp Ç«. Có lë ông Cung Çã nghe ông TÜ©ng, ông Kha hay là SÖn k‹ låi chæng?

Nói thêm m¶t chút vŠ chuyŒn thi vào SÜ phåm. ñŠ thi thÆt ra không khó, nhÜng Ç‹ l†t ÇÜ®c vào cºa äi, m‡i thí sinh phäi ch†i låi ít nhÃt mÜ©i ÇÓi thû. Tính tØ Quäng TrÎ, Trung Trung PhÀn Ç‰n miŠn cao nguyên hÖn mÜ©i bÓn tÌnh, B¶ chÌ ch†n có ba træm ngÜ©i. VÆy theo ti‰t l¶ cûa ông Cung, ngÜ©i ta nghï Ç‰n hai vÃn ÇŠ:

1/ Ông TÜ©ng ho¥c ông Kha Çã thi dùm cho SÖn? Ho¥c hai ông có chân trong Ban Giám khäo, chÃm cho SÖn ÇÆu? - Tåi sao låi phäi vào trÜ©ng SÜ Phåm núp bóng mà không là TrÜ©ng Cao ñ£ng MÏ ThuÆt Hu‰? NÖi mà ông Cung v§i ông CÜ©ng theo h†c.

Ông ñinh CÜ©ng tØng xác nhÆn là SÖn có tài h¶i h†a, vÆy thì thi vào MÏ thuÆt có khó khæn gì, thi chi vào SÜ phåm Ç‹ phäi nh© Ç‰n s¿ giúp Ç« cûa hai ông TÜ©ng và Kha?

11

11

ThÙ n»a, ông Cung chê nghŠ dåy h†c không xÙng Çáng v§i tài næng cûa SÖn (lúc Ãy?). Và ông còn cho bi‰t Çã cÜu mang SÖn.


Tôi không bi‰t ông nói ch» ‘cÜu mang’ v§i m¶t nghïa nào. Theo ch‡ tôi bi‰t, Çem chÌ sÓ lÜÖng ra so sánh thì lÜÖng cûa SÖn phäi hÖn h¤n.

2/ TrÎnh Công SÖn vào SÜ Phåm Ç‹ núp bóng. Cä hai ông Cung và CÜ©ng ÇŠu nói nhÜ th‰. VÆy TrÎnh Công SÖn vào SÜ Phåm Ç‹ núp ai? và núp cái gì? Së có hai giäi thích ÇÜ®c Ç¥t ra cho hai ch» ‘núp bóng’

a/ SÖn vào SÜ Phåm Ç‹ tåm th©i trÓn lính.b/ Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, Ngô Kha, NguyÍn

Væn LiÍu (TrÎnh Cung) và ñinh CÜ©ng Çã có mÜu ÇÒ gài SÖn vào SÜ Phåm Ç‹ th¿c hiŒn sách lÜ®c ‘h†c ÇÜ©ng vÆn’?

Giäi thích m¶t: không v»ng. Lúc Çó SÖn Çã có Tú Tài I. ñâu phäi ª vào trÜ©ng h®p ‘R§t tú tài anh Çi trung sï’. SÖn có th‹ theo h†c bÃt cÙ m¶t trÜ©ng Trung H†c tÜ nào Ç‹ thi lÃy Tú Tài II vÅn ÇÜ®c hoãn dÎch theo luÆt ÇÎnh. N‰u cuÓi næm, thi hÕng, thì a-lê, m©i anh vào Thû ñÙc, vác Garant M1 Çi ‘¡c ê’ chín tháng quân trÜ©ng. Sau Çó mang lon chuÄn úy, Çi ‘mút chÌ cà tha’, bÓn vùng chi‰n thuÆt, trä n® nÜ§c non. Còn n‰u anh b® ÇÜ®c cái Tú Tài II, thì anh cÙ tà tà lên ñåi H†c. Chí ít cÛng ÇÜ®c hoãn dÎch bÓn næm n»a. Chính phû ViŒt Nam C†ng Hòa Çâu có chû trÜÖng lùa h‰t trÈ, già, trai, gái, l§n, bé Çi ‘XÈ d†c TrÜ©ng SÖn Çi cÙu nÜ§c’ nhÜ ª miŠn B¡c.

Ông CÜ©ng nói vì tình hình, th©i cu¶c lúc Çó... låi càng khiên cÜ«ng. Nh»ng ai sinh tØ næm 1940 trª vŠ trÜ§c ÇŠu bi‰t rÃt rõ r¢ng: MiŠn nam ÇÜ®c hÜªng m¶t th©i gian mÃy næm rÃt thanh bình, k‹ tØ ngày

12

12

Ông DiŒm chÃp chánh (54-63) cho Ç‰n lúc Ông bÎ Çám ‘ThÆp nhÎ SÙ quân’ gi‰t.

Giäi thích hai: có lë thuy‰t phøc hÖn, n‰u xét theo bŠ dày ‘thành tích’ SÖn Çã cúc cung tÆn tøy, phøc vø ch‰ Ç¶ sau tháng TÜ, bäy læm. NhÜng suÓt nh»ng tháng, næm sÓng chung v§i SÖn, tôi không thÃy SÖn có m¶t hành Ç¶ng cø th‹ nào khä dï g†i là có vë ‘ViŒt C¶ng’. TrØ khoäng th©i gian gi»a næm 1965, SÖn nhÆn ÇÜ®c nhiŠu thÜ VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 12

tØ cûa ông Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng và ti‰p theo là nh»ng cu¶c g¥p g«, ti‰p xúc bí mÆt tåi m¶t trang tråi ª Phim Nôm, gÀn Tùng Nghïa, ñà Låt v§i m¶t nhân vÆt, SÖn dÃu tên. Sau Çó, SÖn m§i v¶i vã sáng tác tÆp ‘Ca Khúc Da Vàng’ trong vòng có ba tháng hè næm 1965.

Loåi trØ hai giäi thích trên, SÖn vào SÜ phåm v§i m¶t lš do h‰t sÙc ÇÖn giän là:

DÜa leo chÃm v§i cá kèo. Bªi con nhà nghèo m§i h†c ‘SÜ phåm’.

(Cái sï diŒn hão cûa Ça sÓ ngÜ©i Hu‰ cÙ mÖ vŠ m¶t th©i vàng son làm ‘ôn’ làm ‘mŒ’ cÓ che dÃu cái hiŒn tåi suy tàn Çã Çành. Còn ông LiÍu là dân Nha Trang-CÀu ñá-Chøt chính tông mà cÛng lÆp l© ‘Çánh bùn sang ao’ quä là chuyŒn lå)

Nh¡c låi hai câu thÖ cûa thÀy ñoàn NhÆt TÃn Çã dÅn nhÆp Ç‹ thÃy r¢ng lúc Ãy nhà SÖn Çang lâm vào cänh ng¥t nghèo. Cha bÎ tai nån mÃt s§m, gia Çình khánh kiŒt. Má SÖn phäi chÆt vÆt l¡m m§i nuôi n‡i Çàn con còn nhÕ dåi. SÖn là con trÜªng, phäi bÕ dª chÜÖng trình h†c Ç‹ lÃy nÓt cái Bac II Philosophie, vŠ låi Hu‰ Ç‹ phø giúp mË. SÜ phåm Qui NhÖn là con ÇÜ©ng ng¡n nhÃt có th‹ giúp SÖn Çåt ÇÜ®c š nguyŒn này. Nh»ng ngày mÜa gió û ê, ÇÃt nhão, không Çi ra ngoài ÇÜ®c, n¢m khoèo ª nhà, SÖn tÌ tê k‹ cho tôi nghe vŠ cu¶c Ç©i cûa SÖn nhiŠu buÒn vui lÅn l¶n.

13

13

Trong Çó có cä ÇiŠu thÃt v†ng và thÃt tình vŠ cô DiÍm. TØ Çó m§i có bài ca thÃt tình diÍm lŒ ‘DiÍm xÜa’.

Dù bÃt cÙ ai, vô tình hay h»u š, che dÃu hay huyŠn thoåi hóa TrÎnh Công SÖn trong giai Çoån h†c SÜ phåm và dåy h†c b¢ng nh»ng lš do rÃt ‘m© m©, ão ão’ Ç‹ Çánh hÕa mù dÜ luÆn v§i møc Çích thÀn tÜ®ng hóa Ç©i thÜ©ng cûa m¶t nghŒ sï, cÛng cÀn cÖm æn, áo m¥c... nhÜ m†i ngÜ©i, ÇŠu không giúp ích gì ÇÜ®c trong viŒc cung cÃp tài liŒu Ç‹ vi‰t låi ti‹u sº m¶t ngÜ©i nghŒ sï tài ba ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i m‰n m¶. Có khi låi phän tác døng. TrÜ©ng SÜ Phåm và trÜ©ng KÏ ThuÆt Qui NhÖn ÇÜ®c ngân sách MÏ tài tr®, xây cÃt rÃt qui mô và tân kÿ. Hai trÜ©ng n¢m gÀn VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 13

nhau tåi Khu Sáu, sát b© bi‹n, khoäng giÜã ÇÜ©ng tØ phÓ Gia Long Ç‰n GhŠnh Ráng, nÖi thi sï Hàn M¥c Tº an nghÌ giÃc ngàn thu. Qua khÕi GhŠnh Ráng là làng Qui Hòa, làng dành riêng cho ngÜ©i m¡c bŒnh cùi. Ÿ Çó có nhiŠu bà ‘xÖ’ hy sinh m¶t Ç©i, tÆn tøy chæm sóc cho bŒnh nhân.

Lúc bÃy gi©, 1962, thành phÓ Qui NhÖn hãy còn tiêu ÇiŠu xÖ xác. Ngay con ÇÜ©ng chính Gia Long, chåy dài tØ Núi M¶t (Ga xe lºa) Ç‰n b‰n cäng hãy còn nhiŠu ngôi nhà vô chû, Ç° nát hoang tàn trong chi‰n tranh chÜa có ai d†n dËp. ñÜ©ng Lê L®i chåy tØ trung tâm phÓ th£ng ra bi‹n còn rÃt nhiŠu nhà tranh, vách lá.

Vë låi m¶t vài hình änh cÛ Ç‹ cho thÃy chính phû lúc Ãy có døng š khi cho xây cÃt hai ngôi trÜ©ng ÇÒ s¶ tåi Çây. M‡i næm hai trÜ©ng qui tø hÖn m¶t ngàn giáo sinh và h†c sinh kÏ thuÆt kh¡p nÖi Ç° vŠ. NŠn kinh t‰ tåi Çây Çã nhanh chóng phøc hÒi.

ñ‹ quäng bá r¶ng rãi cho nhiŠu nÖi bi‰t vŠ trÜ©ng SÜ Phåm, Ban Giám ñÓc nhà trÜ©ng cho thành lÆp m¶t ban væn nghŒ. TrÎnh Công SÖn ÇÜ®c bÀu làm trÜªng ban, chÎu trách nhiŒm t°ng quát. Thanh

14

14

Häi, phó ban thÙ nhÃt, trách nhiŒm vŠ nhåc. Võ Væn Phòng, phó ban thÙ hai, trách nhiŒm vŠ kÎch. M¶t v« kÎch thÖ dài 45 phút nhan ÇŠ ‘Ti‰ng CÜ©i Bao T¿’ ÇÜ®c dàn d¿ng. Tôi ÇÜ®c ch†n Ç‹ th°i sáo ÇŒm thÖ. Nhân dÎp này tôi m§i bi‰t và quen v§i TrÎnh Công SÖn.

M¶t chÜÖng trình Çåi qui mô gÒm Çû các ti‰t møc ca, múa, nhåc, kÎch ÇÜ®c Ban Væn nghŒ hoåch ÇÎnh. Thêm vào Çó là m¶t t° phø trách ánh sáng. (Lúc Çó rÃt hiŒn Çåi và tân kÿ. Dùng Çèn chi‰u slide làm hÆu cänh thay Ç°i m‡i màn trình diÍn khác nhau. Dùng Çèn quay, ch§p ch§p Ç°i màu rÃt ÇËp m¡t)

Bu°i trình diÍn ÇÜ®c ra m¡t Çúng ngày ‘Song ThÃt’ næm Çó, chÙ không phäi ngày mãn khóa nhÜ ông ñinh CÜ©ng nói.

Trong th©i gian này, TrÎnh Công SÖn sáng tác trÜ©ng ca ‘Ti‰ng Hát Dã Tràng’ hay g†i g†n hÖn là ‘Dã Tràng Ca’ Ç‹ làm ti‰t møc mª màn. ñây là ti‰t møc công phu và Ç¥c s¡c nhÃt. Ban h®p xÜ§ng gÒm næm mÜÖi ngÜ©i gÒm nam lÅn n» do SÖn thº gi†ng tÃt cä VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 14

các mÀm non væn nghŒ và ch†n l†c. Anh Çã kh° công tÆp ráo ri‰t trong ba tháng tr©i, xen kÈ gi»a nh»ng gi© h†c, và Çã thành công vÜ®t mÙc trÜ§c s¿ ngåc nhiên ÇÀy thích thú và khen ng®i cûa quan khách và công chúng. Ti‰ng v‡ tay Çã kéo dài rÃt lâu.

RÃt ti‰c, tôi không có chân trong ban h®p xÜ§ng, nên không thu¶c trÜ©ng ca này. ChÌ nh§ lõm bõm vài câu, xin ghi låi cho vui.

Ti‰ng Hát Dã Tràng hay Dã Tràng Ca.(Ti‰ng v†ng) Dã tràng... Dã tràng... Dã tràng...

Dã tràng xe cát bi‹n ñông... Dã tràng xe cát hoài công...

(Ti‰ng trÓng Bass dÒn dÆp, thúc døc): Trùng dÜÖng Öi... Trùng dÜÖng Öi v‡ sóng vào b©...

15

15

....(quên)...Thôi... còn gì n»a Çâu... Còn gì n»a Çâu... ñ©i lên cÖn Çau! Xuân, Hå, Thu, ñông bÓn mùa làm rét mÜ§t... Tôi g†i tên tôi gi»a nÜ§c non ngàn...

Tôi chÌ nh§ Çåi khái vÆy. HiŒn nay, tåi thành phÓ Lawrence, Mass, có anh NguyÍn Væn TÃn, Cali có chÎ HÒ thÎ NghÎ trÜ§c ª trong ban h®p xÜ§ng, ch¡c còn nh§. BÓn mÜÖi næm Çã qua rÒi, còn gì!

CÛng trong th©i gian h†c SÜ Phåm, SÖn còn sáng tác thêm nh»ng nhåc phÄm khác nhÜ ‘Bi‹n Nh§’, ‘Nhìn Nh»ng Mùa Thu ñi’, ‘N¡ng Thûy Tinh’. HÀu nhÜ tÃt cä giáo sinh ÇŠu bi‰t và ngâm nga nh»ng bài này. Ngoài ra SÖn cÛng sáng tác m¶t vài bài vui, ng¡n Ç‹ chúng tôi khi Çi th¿c tÆp tåi các trÜ©ng dåy cho các em hát.

Tôi xin ghi låi Çây m¶t bài tÜ®ng trÜng:

Ông Tiên vuiÔng Tiên vui, Ông có cái râu dài. ñêm ông thÜ©ng ngû yên trên ÇÌnh mây. Ông Tiên vui,


Ông thÜ©ng hay nh¡c Ç‰n. ChÓn thiên Çình ch£ng có tháng ngày vui.Ông Tiên vui, Ông có cái cæn nhà. Trên ng†n ÇÒi h¢ng Çêm Ông ghé qua. Hôm em lên, Ông ch®t Çi Çâu v¡ng! Lúc em vŠ, em buÒn Ç‰n ngÄn ngÖ.Xin nh¡c låi ª Çây, Qui NhÖn lúc Ãy còn nghèo

l¡m. Cä thành phÓ có m‡i quán kem duy nhÃt, vØa bán kem, vØa bán cà phê, thuÓc lá, bia, trà. ñó là quán Phi ñiŒp, n¢m trên ÇÜ©ng Phan B¶i Châu, ÇÓi diŒn v§i h¶i trÜ©ng Qui NhÖn, nÖi Çã trình diÍn væn nghŒ.

16

16

M‡i bu°i chiŠu, chúng tôi, anh chÎ em nào có chút tiŠn còm thì kéo nhau vào quán, kêu bình trà, ngÒi nhâm nhi nghe nhåc. Khá m¶t chút n»a thì kêu m¶t chai bia v§i tô bò viên gân, ngÀu pín cûa ông Ba Tàu ÇÆu xe trÜ§c quán. Th‰ là sang l¡m rÒi. Anh chÎ nào ‘bô xu’ thì ra bi‹n ngÒi ng¡m træng suông. Bi‹n Qui NhÖn là bi‹n bùn nên cát ª Çó có màu vàng xÌn trông dÖ dáy, không tr¡ng nhÜ cát bi‹n Nha Trang. D†c theo b© bi‹n là m¶t hàng dÜÖng, chåy dài tØ khu quân s¿ Ç‰n bŒnh viŒn NguyÍn HuŒ. TrÜ§c bŒnh viŒn là xóm chài. B© bi‹n không có m¶t lŠu quán hay kiosque nào. Ông ñinh CÜ©ng nói cùng TrÎnh Công SÖn và Bích Khê ra Çó uÓng cà phê ng¡m træng là nói nhÀm.

Ba Næm Tåi B’lao (Bäo L¶c, Lâm ñÒng)

Sau hai næm, mãn khóa, chúng tôi tÓt nghiŒp ra trÜ©ng. Tôi và TrÎnh Công SÖn cùng bÓn giáo sinh khác là Lê ThÎ Ng†c Trinh (Hu‰), NguyÍn Væn Sang, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng, ñ‡ ThÎ Nghiên (NhaTrang) cùng ÇÜ®c b° nhiŒm chung m¶t sÜ vø lŒnh, Çáo nhÆm nhiŒm sª Ty Ti‹u h†c Lâm ñÒng. S¿ vø lŒnh mang sÓ 961-GD/NV/38/SVL tåm


th©i tuy‹n b° do Ông NguyÍn H»u Quy‰n, Xº Lš ThÜ©ng Vø HiŒu TrÜªng TrÜ©ng SÜ Phåm kš ngày 14 tháng 8 næm 1964.

Sau hai næm tÆp s¿, chúng tôi ÇÜ®c ÇiŠu chÌnh tuy‹n døng b¢ng NghÎ ñÎnh mang sÓ 596-GD/NV/BC/Qñ do XLTV ñ°ng Lš Væn Phòng, Phø Tá Chuyên Môn, Phåm Væn ThuÆt kš ngày 6/5/1966. ñ‰n næm 1967, chúng tôi m§i ÇÜ®c chính thÙc b° døng b¢ng NghÎ ñÎnh mang sÓ 687/GD/NV/3B/Nñ k‹ tØ ngày 01/9/1966 do T.U.N Ñy Viên Giáo Døc ñ°ng Lš Væn phòng Huÿnh Ng†c Anh kš ngày 7/4/ 1967.

17

17

V§i chÌ sÓ lÜÖng 320 c¶ng thêm phø cÃp Ç¡c ÇÕ vùng cao lúc bÃy gi©, chúng tôi lãnh ÇÜ®c næm ngàn hai træm ÇÒng ($5.200) m‡i tháng, tÜÖng ÇÜÖng v§i hai lång rÜ«i vàng Kim Thành. VÆt giá låi rÃt rë. TiŠn æn, ª m‡i tháng chÌ h‰t 600 ÇÒng. Chai bia Con C†p 3 ÇÒng. M¶t dïa thÎt bò lúc l¡c bÓn ngÜ©i æn giá 7 ÇÒng. Tô phª 3 ÇÒng. Cà phê loåi ngon, m¶t ly/1 ÇÒng. CÖm b»a v§i ba món, 6 ÇÒng. Th©i gian tØ 1964 Ç‰n 1967, chúng tôi sÓng sung sÜ§ng, tiêu pha r¶ng rãi mà vÅn còn rûng rÌnh. Tôi tØ Nha Trang lên, theo ÇÜ©ng Nha Trang-ñà Låt-Bäo L¶c. TrÎnh Công SÖn, tØ Hu‰ bay vào Sài Gòn, rÒi tØ Sài Gòn Çi xe Çò lên Bäo L¶c.

Không hËn mà g¥p låi nhau trên b‰n xe v¡ng vÈ, thÜa th§t bóng ngÜ©i. Lâu lâu m§i thÃy dæm ngÜ©i ThÜ®ng lÀm lÛi nÓi Çuôi nhau, l¥ng lë räo bÜ§c vŠ m¶t bän làng nào Çó. Chúng tôi nhìn nhau, lòng thÀm nghï: Tr©i Öi! Cái thiên ÇÜ©ng mà mình tÜªng tÜ®ng khi n¡m trong tay t© S¿ Vø LŒnh là Çây sao? B’lao-Bäo L¶c là Çây sao? M¶t phÓ quÆn vào chiŠu thÙ sáu sao mà v¡ng l¥ng, buÒn hiu h¡t. Chuy‰n xe cuÓi cùng Ç° khách xuÓng Çây rÒi lÅn mÃt. Ai cÛng tän mác vŠ nhà. ChÌ còn trÖ låi SÖn và tôi, trÖ tr†i, cô Ç¶c. Tr©i låi Çang mÜa lâm râm, lành lånh. Hai chúng tôi, m‡i ngÜ©i m¶t va li quÀn áo nhË tênh. Lang thang tìm ngÜ©i hÕi ÇÜ©ng Ç‰n Ty Ti‹u H†c Lâm ñÒng. Lúc bÃy gi©, thÎ xã ñà Låt thu¶c tÌnh Tuyên ñÙc. Lâm ñÒng là m¶t tÌnh chÌ có vÕn vËn hai quÆn là Djiring (Di Linh) và B’lao (Bäo VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 17

L¶c). TrÜ§c næm 1960, Tòa Hành Chánh Ç¥t ª Di Linh. Sau d©i vŠ Bäo L¶c ÇÜ®c mÃy næm, trÜ§c khi chúng tôi Ç‰n.

Khi chúng tôi tìm ÇÜ®c Ç‰n Ty Ti‹u H†c thì tr©i Çã søp tÓi m¥c dù chÜa t§i sáu gi©. SÜÖng mù bÓc lên tØ m¥t ÇÃt, bay là là dÜ§i chân. Ty chÌ cách b‰n xe non nºa cây sÓ. May m¡n, lúc Ãy bác lao công Çang

18

18

khóa cºa chuÄn bÎ ra vŠ. Khi bi‰t chúng tôi là giáo viên m§i Ç°i Ç‰n, bác ân cÀn m©i chúng tôi theo bác.

- MÃy thÀy cÛng may! -Bác nói- Chút n»a là tôi vŠ rÒi. Mai thÙ bäy Ty nghÌ. MÃy thÀy bi‰t tr† nÖi Çâu. ñi theo tôi, tôi së gi§i thiŒu hai thÀy v§i mÃy ông giáo cÛng vØa m§i Ç°i t§i Çây mÃy hôm trÜ§c.

Chúng tôi theo chân Bác vào ngõ Tiên Dung (g†i là ngõ Tiên Dung vì ÇÀu ngõ có tiŒm chøp hình mang tên Ãy). ñi sâu vào khoäng hai træm thÜ§c, con hëm hËp, trÖn tr®t vì cÖn mÜa bu°i chiŠu, xoai xoãi lên dÓc dÀn. Bác dØng chân trÜ§c m¶t cæn nhà mái tole, vách ván. Trong nhà v£ng ra ti‰ng cÜ©i nói vui nh¶n cûa Çám Çông. Bác cai bÜ§c vào trÜ§c. Ti‰ng huyên náo im b¥t. Bác ra hiŒu cho chúng tôi vào nhà. Trong nhà chÌ có m¶t chi‰c giÜ©ng g‡ khá r¶ng. Trên giÜ©ng bÓn mång Çang n¢m, ngÒi l°n nh°n. M†i ngÜ©i nhìn bác cai ch© Ç®i. Bác ÇÜa tay vŠ chúng tôi rÒi hÜ§ng vŠ m¶t anh l§n nhÃt trong Çám gi§i thiŒu:

- ThÀy Lãng à! MÃy thÀy này m§i Ç°i t§i hÒi chiŠu. Ty Çóng cºa rÒi, không trình diŒn ÇÜ®c. ThÀy giúp dùm cho mÃy thÄy ª tåm qua Çêm ÇÜ®c không? Nhà tôi chÆt quá, không có ch‡ ngû.

Lãng tung chæn, ngÒi dÆy, gi†ng hÖi cà læm:- Th‰ à! ñÜ®c... ÇÜ®c! Bác cÙ vŠ! ñ‹... Ç‹ tøi

này thu x‰p.Sau khi bác cai quay lÜng ra khÕi cºa, tôi v§i SÖn

s¿c nh§ ra chÜa nói l©i nào cám Ön s¿ giúp Ç« cûa bác, bèn v¶i nói vói theo:

- Cám Ön bác nghe!Không thÃy ti‰ng trä l©i. Có lë bác Çã Çi khá

xa. Ch®t Lãng lên ti‰ng:


- –i gi©i! Nhà bác Ãy cÛng gÀn ngay Çây thôi! Sáng mai, th‰ nào bác Ãy cÛng sang Çây. Các anh vào Çây Çã. Sao cÙ ÇÙng mãi th‰. ñ‹... Ç‹ cái va li vào góc này!

19

19

Chúng tôi theo l©i anh Çem hành lš Ç¥t vào góc nhà. Th‰ rÒi cä bÓn ngÜ©i bu quanh hÕi thæm rÓi rít.

- SÜ Phåm Qui NhÖn hä? - Vâng! - €, có anh Sang cÛng SÜ Phåm Qui NhÖn Çây, m§i trình diŒn hôm kia. Còn b†n này SÜ Phåm Sài Gòn. CÛng lên trÜ§c mÃy ngày thôi.

Tôi nhìn qua Sang. CÛng dân Nha Trang, nhÜng tôi chÜa g¥p m¥t lÀn nào tåi Qui NhÖn. Sang Óm và cao nhÜ cây tre miÍu. NÜ§c da Çen nhëm. M¡t tròn xoe, tròng tr¡ng nhiŠu hÖn tròng Çen. Còn hai ngÜ©i kia m§i thoåt nhìn cÙ tÜªng là hai anh em. Cä hai ÇŠu tròn l¤n, ch¡c nÎch. Da m¥t hÒng hào, bóng lÜ«ng. M¶t anh tên là NguyÍn ñÙc Hinh, nãy gi© chÌ ÇÙng nhìn chúng tôi cÜ©i cÜ©i, không nói gì, nét m¥t l¶ vë thân thiŒn. Còn anh kia là ñ‡ Danh ñåo, ngÜ©i hoåt bát, nói næng vui vÈ. Anh gi§i thiŒu v§i chúng tôi ngÜ©i này, ngÜ©i n† b¢ng m¶t gi†ng Ç¥c biŒt B¡c pha Sài Gòn nghe rÃt t‰u:

- Ông này là NguyÍn Ti‰n Lãng, -anh chÌ tay vŠ phía ÇÀu giÜ©ng, Lãng Çang quÃn mŠn, ngÒi d¿a lÜng vào vách.- Lãng là th° ÇÎa kÿ c¿u sáu næm ª Çây, có biŒt danh là ông Trùm. ñang dåy tåi trÜ©ng Nam Bäo L¶c.

Có lë Çoán ÇÜ®c s¿ th¡c m¡c cûa chúng tôi qua nét m¥t ngÖ ngác, ñåo giäi thích:

- Sª dï ông Lãng lên t§i chÙc Ông Trùm là vì ông ª Çây lâu, th° nhÜ«ng Lâm ñÒng t¥ng cho ông bŒnh sÓt rét kinh niên. CÙ t§i næm gi© chiŠu là ông phäi trùm mŠn, xoa dÀu NhÎ Thiên ñÜ©ng. Ngày n¡ng hay ngày mÜa cÛng ÇŠu Ç¥n. M†i ngÜ©i cÜ©i r¶ lên qua l©i t‰u cûa ñåo. Quay qua c¥p mÆp và Óm ngÒi cånh nhau, ñåo ti‰p:


- Còn hai ông này là Sang và Hinh, Çang làm vua m¶t cõi tåi Låc An, cách Çây bäy cây sÓ. M¶t tuÀn vŠ

20

20

phÓ m¶t lÀn Ç‹ du hí. Tåm trú tåi ‘am’ cûa em và bác Lãng.

Không khí dÀn dÀn cªi mª, thân mÆt. Chúng tôi thÃy Ãm lòng và quên ngay n‡i buÒn n¥ng nŠ bu°i chiŠu, m§i cách Çây có hai ti‰ng ÇÒng hÒ. Ch®t Hinh lên ti‰ng:

- Này ông, ông gi§i thiŒu ngÜ©i khác lung tung, sao ông không nói gì vŠ ông h‰t?

ñåo ÇÕ m¥t rÀn lên, phÃt tay lia lÎa:- Thôi tha cho nhà em, nhà em Çâu có gì Ç‹ mà

nói! NhÜng Hinh Çâu có chÎu tha:

- Hai anh nè! H¡n là ñ‡ Danh ñåo, t¿ là ñåo S»a. Hôm mË h¡n dÅn h¡n lên Çây giao cho bác Lãng trông nom, có d¥n dò bác Lãng nh¡c chØng h¡n uÓng ÇŠu Ç¥n m‡i ngày ba lÀn s»a, s»a Guigoze chính hiŒu bà Lang Tr†c ÇÃy. Nói xong, anh chÌ cho chúng tôi thÃy hai thùng s»a t° bÓ n¢m dÜ§i gÀm bàn. Thoáng chÓc, chúng tôi thÃy gÀn gÛi và thân tình nhÜ Çã quen nhau t¿ bao gi©. M†i ngÜ©i døc chúng tôi Çi t¡m r»a rÒi dÅn Çi æn tÓi. ñi ngÜ®c låi hëm Tiên Dung. Phía bên kia ÇÜ©ng là quán æn Ng†c HÜÖng, n¢m bên phäi ÇÀu cÀu. Bu°i chiŠu, lÀm lÛi theo bác cai nên chúng tôi không Ç‹ š. CÀu có tên là CÀu ñÃt, vì bên dÜ§i không có sông hay suÓi gì cä. NgÜ©i ta dùng xe ûi, ûi ÇÃt lÃp ÇÀy m¶t quãng, nÓi liŠn hai trái ÇÒi, thành m¶t lÓi Çi, hai bên có thành che ch¡n cho khÕi ngã xuÓng hÓ, trông giÓng nhÜ cây cÀu. SÜÖng bu°i tÓi Çã dâng lên dÀy Ç¥c. Cä phÓ Bäo L¶c th¡p thoáng Än hiŒn trong sÜÖng giÓng nhÜ cänh tiên bÒng trong xi nê. Quán æn Ng†c HÜÖng lÆp lòe ánh ÇiŒn, væng v£ng ti‰ng nhåc phát ra, nghe nhÜ lúc gÀn lúc xa. Còn nh§ hình nhÜ bän ‘Nh»ng BÜ§c Chân Âm ThÀm’. Vì l©i ca, ti‰ng nhåc v§i cái khung cänh lúc bÃy gi© nó hòa nhÆp vào lòng ngÜ©i lÀn ÇÀu tiên Ç¥t chân lên miŠn cao nguyên, sÖn cÜ§c... TrÜ§c m¡t

21

21

tôi, m¶t cänh trí hoàn toàn lå lÅm, ÇÀy huyŠn ão và thÖ m¶ng mà tØ thuª nhÕ Ç‰n gi©, VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 20

sÓng ª miŠn gió bi‹n, cát tr¡ng, sóng v‡ quanh næm, tôi chÜa tØng ÇÜ®c thÃy. Có chæng cÛng chÌ là tÜªng tÜ®ng ra nh»ng hình änh mÖ hÒ qua bän nhåc ‘Ai Lên XÙ Hoa ñào’ cûa nhåc sï Hoàng Nguyên mà thôi.

Nh»ng hình änh bu°i chiŠu ÇÙng co ro nÖi b‰n xe v¡ng ng¡t bóng ngÜ©i, nó äm Çåm thê lÜÖng bao nhiêu, bây gi© trª thành thÖ m¶ng, lãng mån bÃy nhiêu. Nào con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ quanh co lÅn khuÃt dÀn trong ngõ v¡ng. Nào sÜÖng mù là là bay tØng Çám dÜ§i chân. Nào nh»ng con ÇÜ©ng lên dÓc, xuÓng dÓc khi‰n nh»ng mái nhà trÒi lên, høp xuÓng theo, y nhÜ nh»ng con thuyŠn tròng trành lÜ®n theo gi®n sóng xa xa ngoài bi‹n.

ñang Çói suÓt m¶t ngày Çi ÇÜ©ng, tôi và SÖn, vèo m¶t cái, m‡i ngÜ©i Çã æn h‰t m¶t dïa cÖm sÜ©n nÜ§ng m¶t cách ngon lành. Trong lúc m†i ngÜ©i Çang nhâm nhi cà phê, nghe nhåc. H† Çã æn tØ chiŠu. Chúng tôi ti‰p tøc uÓng cà phê và trò chuyŒn. SÖn ít nói, chÌ ngÒi nghe. ThÌnh thoäng góp vài câu g†i là. Có lë lÀn ÇÀu còn gi» kë chæng? Ba anh: Lãng, Hinh, ñåo chÓc chÓc låi ngó chæm chæm vào SÖn, nºa nhÜ tò mò, nºa nhÜ quan sát. Phäi chæng cái phong thái nghŒ sï cûa SÖn Çã gây cho ngÜ©i ta cái Ãn tÜ®ng ÇÀu tiên? ñÓi v§i tôi hay Sang, cái hình änh TrÎnh Công SÖn, v§i m¶t khuôn m¥t ngæm Çen, Çôi m¡t nhÕ mÖ màng sau c¥p kính cÆn kh° l§n, g†ng ÇÒi mÒi che gÀn h‰t nºa khuôn m¥t, trong hai næm h†c tåi Qui NhÖn Çã quá quen thu¶c. NhÜng gi© Çây, v§i nh»ng ngÜ©i bån m§i, chân chÌ håt b¶t, m§i r©i gh‰ nhà trÜ©ng, lÀn ÇÀu tiên bÜ§c chân ra ngoài xã h¶i thì hình änh m¶t ngÜÖi nghŒ sï nhÜ SÖn t¿ nhiên v§i mái tóc thÜa, hÖi dài, cái trán hói cao, Çôi kính cÆn to quá kh°, hàng ria mép lÜa thÜa, vØa nhÜ râu, vØa nhÜ lông, mãnh và

22

22

mÎn khi‰n ngÜ©i ta thÃy lå nhÜng Üa nhìn và có cäm tình ngay .

GÀn chín gi©, m†i ngÜ©i døc vŠ. Tôi và SÖn muÓn nán låi chút n»a Ç‹ ÇÜ®c hÜªng thêm cái hÜÖng vÎ ng†t ngào, ÇÆm Çà k› niŒm cûa ngày ÇÀu tiên Ç¥t chân lên xÙ ThÜ®ng. NhÜng anh Lãng cho bi‰t, Çúng chín gi© là nhà máy ÇiŒn së cúp.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 21

ñêm Çó, chúng tôi trãi chi‰u, chæn xuÓng thŠm nhà, næm ngÜ©i bån trÈ, trØ anh Lãng n¢m trên giÜ©ng, tu°i sàng sàng tØ hai bÓn Ç‰n hai sáu, cùng nhau trao Ç°i nh»ng chuyŒn quê hÜÖng Çi dÀn tØ Sài Gòn ra Ç‰n Hu‰ rÒi thi‰p vào giÃc ngû. Lúc bØng m¡t dÆy Çã chín gi© sáng.

Sáng thÙ Hai, trình diŒn tåi Ty Ç‹ ch© b° nhiŒm, chúng tôi g¥p hÀu h‰t các bån khác tØ các nÖi cÛng Çã Ç‰n tØ thÙ Bäy, Chû NhÆt. SÜ phåm Qui NhÖn Çû m¥t: Lê ThÎ Ng†c Trinh, ñ‡ ThÎ Nghiên, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng. SÜ phåm Sài Gòn: Nam có NguyÍn Häo Tâm, NguyÍn Væn Ba, NguyÍn Væn Tâm, TrÀn Væn NghÎ. N» có: các cô NguyŒt, Châu, Häi, Trang ... SÜ phåm Long An chÌ có m¶t ngoe là Ngô Thanh Båch.

Ty TrÜªng ÇÜÖng nhiŒm là Ông TrÜÖng Cänh Ngôn, s¡p vŠ hÜu. ñ‡ ThÎ Nghiên, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng, NguyÍn Häo Tâm và tôi cùng ÇÜ®c b° nhiŒm vŠ trÜ©ng Tân Bùi, xÙ Tân Bùi, cách trung tâm Bäo L¶c chØng næm cây sÓ. Lê ThÎ Ng†c Trinh b° vŠ trÜ©ng N» Bäo L¶c ngay trung tâm phÓ. NguyÍn Væn Ba phø chân k‰ toán tåi Ty. Riêng TrÎnh Công SÖn ÇÜ®c ‘biŒt nhãn’ hÖn b° vŠ m¶t trÜ©ng SÖ CÃp ThÜ®ng, ª sát nách Ty, chØng non cây sÓ. V§i chÙc vø là TrÜªng Giáo. (Xin chú ª Çây, theo qui ch‰ B¶ Giáo Døc bÃy gi©: m¶t trÜ©ng chÌ có l§p bÓn trª xuÓng g†i là trÜ©ng SÖ cÃp. ñÙng ÇÀu là TrÜªng Giáo, phäi dåy l§p và không có phø cÃp chÙc vø 200$. TrÜ©ng tØ næm l§p trª lên m§i ÇÜ®c g†i là trÜ©ng Ti‹u h†c. ñÙng ÇÀu là HiŒu TrÜªng có phø cÃp chÙc vø, vÅn phäi ÇÙng l§p. Tru©ng

23

23

có tØ mÜ©i l§p trª lên, HiŒu TrÜªng m§i ÇÜ®c miÍn dåy.

Ngåch chúng tôi là Giáo H†c B° Túc, chÌ sÓ lÜÖng tÆp s¿ là 320, ngân sách do B¶ QuÓc Gia Giáo Døc Çài th†, nhÜ Çã nói ª trên.

Sau khi phân b° xong, Ty cho chúng tôi ÇÜ®c nghÌ m¶t tuÀn Ç‹ thu x‰p nÖi æn chÓn ª. ThÙ hai tuÀn t§i së trình diŒn nhiŒm sª m§i.

Khi vŠ Ç‰n nhà, chúng tôi bò læn ra cÜ©i v§i cái chÙc TrÜªng giáo cûa SÖn. LÀn ÇÀu nghe t§i chÙc TrÜªng Giáo, ai cÛng liên tÜªng


t§i chÙc TrÜªng Lão H¶ Pháp trong Ma Giáo, truyŒn chÜªng Kim Dung.

MÃy ngày thong thä, tôi và SÖn Çi dåo kh¡p nÖi Ç‹ tìm nhà tr†. ThÆt Çúng nhÜ l©i cûa m¶t bän nhåc ‘Çi dæm phút Çã trª vŠ chÓn cÛ...’ PhÓ Bäo L¶c n¢m d†c theo quÓc l¶, chÌ có m¶t Çoån ng¡n chÜa ÇÀy nºa cây sÓ. B¡t ÇÀu tØ trÜ©ng Nông Lâm Súc, chåy thoai thoäi xuÓng dÓc, Ç‰n cuÓi dÓc là m¶t cái hÒ nÜ§c, trông giÓng nhÜ cái lòng chão là h‰t. Lên dÓc, hai bên là nh»ng ÇÒi trà ngút ngàn. Lâm ñÒng là xÙ trà. XÜa kia B’Lao do ngÜ©i Pháp khai khÄn trÒng trà và ch‰ bi‰n trà. H† có nhiŠu trang tråi l§n và có cä sân bay tÜ nhân. Næm chúng tôi ÇÜ®c b° vŠ Çây thì chÌ còn hai ngÜ©i Pháp già lÃy v® ViŒt Nam là còn ª låi. Nh»ng tråi chû khác Çã bán låi cÖ sª cho ngÜ©i ViŒt ho¥c bÕ hoang Ç‹ vŠ nÜ§c vì không chÎu n°i ViŒt C¶ng thu thu‰.

Bäo L¶c là Ç†c theo âm ViŒt cûa tên ThÜ®ng là B’Lao. Næm 1954, ông DiŒm ÇÜa sÓ ngÜ©i B¡c di cÜ lên Çây khÄn hoang lÆp nghiŒp. H† toàn là ngÜ©i Công Giáo. DÅn ÇÀu là m¶t cha xÙ. NgÜ©i xÙ nào ª ngoài B¡c thu¶c làng gì thì lên Çây qui tø låi thành m¶t xÙ, lÃy tên làng mình ghép thêm ch» Tân Ç‹ thành tên cûa xÙ mình. Ví dø: làng Bùi Chu thành Tân Bùi. Theo

24

24

thÙ t¿, hÜ§ng tØ ñÎnh Quán lên cao dÀn, qua khÕi khu v¿c sông La Ngà là Çèo Ma ña Gui, ranh gi§i tÌnh Lâm ñÒng. QuÆn Bäo L¶c b¡t ÇÀu tØ xÙ Tân Bùi. Ti‰p theo là Tân Hà. PhÓ Bäo L¶c n¢m gi»a. RÒi Ç‰n Tân Thanh, Tân Phát. Xa vào tÆn buôn ThÜ®ng còn thêm Tân Rai và Tân Lú. Tôi chÜa Ç‰n Çó bao gi©. ChÌ Ç†c thÃy trên bän ÇÒ hành chánh. M‡i xÙ Çåo do m¶t cha xÙ cai quän, cä phÀn hÒn lÅn phÀn xác. Phø tá có các ông trùm. XÙ có l¿c lÜ®ng vÛ trang riêng Ç‹ t¿ vŒ an ninh và Çánh trä ViŒt C¶ng. Chung quanh xÙ bäo b†c bªi hàng rào tre kiên cÓ. KÈ lå muÓn vào xÙ phäi có ngÜ©i trong xÙ quen và hÜ§ng dÅn. XÙ ÇÜ®c xây d¿ng theo ÇÒ hình bát quái. Trung tâm là nhà th©. DÜ§i m‡i nhà ÇŠu có ÇÜ©ng hÀm æn thông v§i ÇÜ©ng hÀm chính dÅn t§i nhà th©. ñÜ©ng hÀm ÇÜ®c Çào và xây d¿ng rÃt r¶ng rãi, ch¡c ch¡n. SuÓt nh»ng næm


ông DiŒm chÃp chánh, không m¶t tên du kích nào dám bén mãng Ç‰n quÃy rÓi. Nghe nói lúc ÇÀu cÛng có vài tên cÓ thâm nhÆp nhÜng ÇŠu bÎ giáo dân tóm c° tÙc kh¡c. Trong khi Çó, tåi trung tâm phÓ, khu tÆp trung Çông Çäo dân Nam, Ngãi, Bình, Phú, ThØa Thiên theo Çåo PhÆt Ça sÓ thì ViŒt C¶ng låi dÍ dàng trà tr¶n rãi truyŠn ÇÖn và treo c©. K‹ tØ næm 1964, khi chúng tôi dåy h†c tåi Çây, trª vŠ sau, nh»ng chính quyŠn k‰ ti‰p không chú tr†ng Ç‰n k‰ hoåch Ãp chi‰n lÜ®c n»a, thu hÒi toàn b¶ vÛ khí cûa các xÙ, nên vÃn ÇŠ an ninh lÕng lëo dÀn.

Trª låi chuyŒn chúng tôi Çi tìm nhà tr†. SuÓt mÃy ngày, SÖn và tôi lang thang kh¡p ngõ Ç‹ tìm nhà thuê, nhÜng không nÖi nào vØa š. NhÃt là nhà vŒ sinh thì khi‰p quá. TÃt cä các nhà ÇŠu Çào hÓ xí sau vÜ©n. Gác ngang miŒng hÓ là hai thanh g‡. Che chung quanh b¢ng nh»ng tÃm cót tre. Không có mái che. Ngày mÜa phäi Ç¶i nón lá mà ngÒi. Nh¥ng xanh h¢ng ngàn con bay vù vù tØ dÜ§i hÓ lên, bu cä vào

25

25

ngÜ©i. Dòi b† tr¡ng nhªn to b¢ng ÇÀu ÇÛa, bò l°n nh°n kh¡p m¥t ÇÃt. Eo Öi! Còn nh»ng ngày n¡ng oi nÒng, cái mùi xú u‰ tØ dÜ§i xông lên càng khi‰p Çäm.

Trong lúc loay hoay tìm nhà, có ai Çó mách chúng tôi, ª vŠ phía Ty Công Chánh có ngôi biŒt th¿ vØa xây xong, chû nhà muÓn cho thuê nhÜng hÖi Ç¡t. SÖn và tôi Ç‰n ngay. Nhà rÃt ÇËp, t†a låc trên m¶t khu quang Çãng, thoáng tÀm nhìn. Chung quanh hàng rào bao b†c, phía trÜ§c có c°ng. Nhà có ba phòng ngû, m¶t phòng khách. Nhà b‰p r¶ng chia làm hai, m¶t nºa là b‰p, m¶t nºa là phòng t¡m và vŒ sinh. Chû nhà là m¶t ngÜ©i Çàn bà tu°i tråc Ç¶ ba mÜÖi, ngÜ©i mãnh dë. Bà hiŒn là TrÜªng Phòng K‰ Toán cûa Ty Công Chánh Lâm ñÒng. Bà sÓng v§i ÇÙa con gái nhÕ sáu tu°i tên ñào. ChÒng bà Çang làm viŒc ª Sàigòn, bà cho bi‰t. Sau khi nói chuyŒn Ç¶ dæm phút, chúng tôi b¢ng lòng thuê toàn b¶ cæn nhà, trØ m¶t phòng cho bà và ÇÙa con gái Ç‹ ª, v§i giá 1.200 ÇÒng. N‰u muÓn æn cÖm tháng thì bà nÃu luôn cho. Ngày ba b»a, m‡i ngÜ©i trä thêm ba træm ÇÒng. Chúng tôi ra vŠ v§i lòng thÖ th§i vì Çã tìm ÇÜ®c nÖi æn ª vØa š. Trên ÇÜ©ng vŠ SÖn cÙ lÄm bÄm: ñàn bà mà tên Phi låi lót ThÎ, ThÎ Phi... ThÎ Phi! VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 24

SÖn tûm tÌm cÜ©i m¶t mình. Tôi bi‰t SÖn Çang nghï gì vŠ bà chû nhà trÈ, sÓng m¶t mình.

Chúng tôi rû thêm hai ngÜ©i bån n»a Ç‹ chia b§t phòng và chia b§t tiŠn. Hai anh NguyÍn Häo Tâm và NguyÍn Væn Ba Ç‰n xem nhà và ÇÒng š ngay. SÖn và tôi có công tìm nhà, nên ÇÜ®c Üu tiên ª cæn phòng trÜ§c, có cºa s° quay ra m¥t ÇÜ©ng. Tâm và Ba ª cæn k‰. Bà chû nhà cæn trong cùng. Ba phòng æn thông ra phòng khách. Phòng khách có cºa hông thông v§i nhà b‰p. TØ lúc chúng tôi vŠ ª, trØ nh»ng lúc d†n cÖm cho chúng tôi hay nh»ng lúc Çi làm chåm m¥t ª phòng khách, bà chû cùng ÇÙa con gái Çóng cºa im Ìm, nói chuyŒn rÀm rì ª trong buÒng, ít khi ló m¥t ra

26

26

ngoài. MÃy tháng sau, bà thuê ÇÜ®c m¶t cô ngÜ©i làm. Cô này Ç¶ chØng hÖn hai mÜÖi, có da thÎt, tính tình hiŠn hÆu, hÖi quê mùa nhÜng dÍ thÜÖng. Cô giúp bà chû Çi ch® nÃu æn cho chúng tôi. Cô ngû ª nhà b‰p.

Nh§ låi m¶t mÅu chuyŒn vui. Có lÀn bà chû nghÌ phép nºa tháng vŠ Sài Gòn v§i gia Çình, bà yêu cÀu chúng tôi tìm ch‡ æn tåm trong th©i gian này. (lúc Çó chÜa có cô giúp viŒc) BÓn chúng tôi thay phiên nhau Çi ch® nÃu æn m‡i ngÜ©i m¶t ngày. Sª dï chúng tôi không Çi æn tiŒm là vì hai lš do. ThÙ nhÃt là làm bi‰ng Çi xa. TØ nhà Ç‰n tiŒm æn xa hÖn Ç‰n ch®. ThÙ hai, có cÖ h¶i Ç‹ thº mình có khä næng t¿ l¿c cánh sinh hay không? ñÀu tiên, tôi xung phong trÜ§c. B»a æn có cá chiên dÀm m¡m tÕi §t, ch¡m v§i dÜa leo, rau sÓng, xà lách. H¶i ÇÒng chÃm Çi‹m: Tåm ÇÜ®c! Ngày thÙ hai, NguyÍn Væn Ba. ThÎt ba chÌ kho h¶t vÎt æn v§i dÜa cäi và cà pháo muÓi m¥n. ñi‹m: Khá. ñêm Çó chúng tôi løc Çøc thÙc dÆy uÓng nÜ§c và Çi ti‹u suÓt. NguyÍn Häo Tâm ngÜ©i Sài Gòn, giä gi†ng B¡c cûa Ba, ngâm Ü º ch†c Væn Ba:

Em Öi! Mª cºa cho anh ra! KÈo anh ch‰t khát trong våi cà nhà em!

Ngày thÙ ba, Häo Tâm vác chi‰c bøng phŒ Çi ch®. VÆy mà thoáng cái Çã vŠ, xæn tay áo vào b‰p. TrÜa hôm Çó chúng tôi ÇÜ®c thÜªng thÙc món h¶t vÎt lu¶c, dÀm xì dÀu §t chanh, chÃm v§i giá VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 25

chua, rau sÓng. SÖn rên rÌ : Ch¡c cái rô bi nê nÜ§c cûa bà chû nhà Çêm nay hÜ quá! Væn Ba ÇÜ®c dÎp trä thù câu ch†c tÓi qua cûa Häo Tâm:

- Này ông Tâm! Cái câu ‘KÈo anh ch‰t khát trong hû giá chua nhà em’ tÓi nay Ç†c nghe trúc tr¡c quá, ông ráng sºa låi nghe cho êm tai nhá!

Tâm cÜ©i giä lä:

27

27

- Nè... nè tráng miŒng v§i chuÓi bÒ hÜÖng Çi! Ngon l¡m Çó.

Ngày thÙ tÜ Ç‰n lÜ®t SÖn. Anh rÛ tôi Çi cho có bån. Hóa ra anh chàng m¡c c«. Anh thû s¤n trong túi hÒi nào không hay m¶t cái bao b¢ng giÃy xi mæng. MiŒng ngÆm Óng vÓ phì phèo, tay ch¡p sau Çít, anh l»ng th»ng vào ch® nhÜ ngÜ©i Çi dåo cänh. Tôi theo sau không š ki‰n, m¡t Çäo quanh Çám ngÜ©i ThÜ®ng, xem h† mua bán Ç°i chác nh»ng th° sän mang tØ trên núi xuÓng. NhiŠu nhÃt là phong lan. NhÜng chÌ là nh»ng loåi thÜ©ng nhÜ hoàng lan, hoàng ÇiŒp, hàm rÒng, long tu, ÇÎa lan... MÃy thÙ này rë tiŠn. ChÌ næm, mÜ©i ÇÒng m¶t nhánh. Tháng ÇÀu tôi ham, mua vŠ treo ÇÀy trong phòng. Song nó cÙ rÛ ra, ch‰t dÀn. Có ngÜ©i bày cách, phäi treo nó ngoài tr©i cho có Çû sÜÖng và n¡ng gió nó m§i sÓng. Tôi làm theo. NhÜng mÃy chøc nhánh cÛng lÀn lÜ®t héo sÀu, Ç°i sang màu vàng rÒi ch‰t khô. Có lë nó nh§ bån, nh§ rØng chæng?

SÖn xæm xæm Çi t§i hàng ÇÒ khô, gia vÎ và nói v§i bà bán hàng:

- Bà cho tôi m¶t chøc trÙng gà, m¶t ít cû hành và tÕi. Tính h‰t bao nhiêu?

Bà bán hàng nói giá tiŠn và hÕi låi:- CÆu có cái gì Ç¿ng không? ñi ch® mà Çi hai

tay không vÆy?SÖn nhanh nhËn rút trong túi quÀn ra cái bÎ giÃy

xi mæng ÇÜa cho bà bán hàng và nói:- Bà bÕ h‰t vô Çây là ÇÜ®c rÒi.Trä tiŠn xong, SÖn quành qua hàng thÎt mua m¶t

mi‰ng thÎt ba chÌ. Trª låi hàng rau mua thêm mÃy trái cà chua.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 26

- Xong! Ông thÃy tôi có nghŠ không? SÖn hÕi tôi mà không cÀn câu trä l©i.

VØa vŠ Ç‰n nhà Çã thÃy hai chàng Tâm và Ba ch© s¤n.

28

28

- Nào! B»a nay coi anh chàng nhåc sï cûa mình nÃu nÜ§ng ra làm sao!

SÖn cÜ©i hì hì: - ñÜ®c rÒi! MÃy ông vô h‰t trong này coi tôi tr°

tài nghe.SÖn vào b‰p chÌ huy ba chúng tôi, ngÜ©i này

l¶t vÕ hành, tÕi, ngÜ©i kia rºa cà, thái lát mÕng, ngÜ©i n† c¡t thÎt ba chÌ thành s®i nhÜ chi‰c ÇÛa. Chúng tôi làm theo ræm r¡p. M†i viŒc Çâu vào ÇÃy. Và giøc SÖn ra tay vì tr©i Çã khá trÜa rÒi. SÖn b¡t ÇÀu Ç° dÀu chiên vào chão. Trong khi ch© Ç®i dÀu nóng, SÖn giäng giäi cách làm các món:

- Các ông së ÇÜ®c thÜªng thÙc món h¶t gà ‘Óp la’ và h¶t gà Ç° chä nghe! (SÖn thÜ©ng ÇŒm ti‰ng ‘nghe’ ª cuÓi câu rÃt nhË và rÃt dÍ thÜÖng) Phäi Ç®i dÀu thÆt nóng, bÓc khói, rÒi khº dÀu b¢ng vài tép tÕi ÇÆp dÆp cho thÖm-SÖn nói ti‰p:

- Bây gi© mÃy ông coi nghe!SÖn cÀm lÃy m¶t trÙng gà b¢ng hai tay, vØa

làm vØa giäng ti‰p:- Mình phäi cÀm trÙng b¢ng tám ngón tay nhÜ th

‰ này, tØ ngón trÕ Ç‰n ngón út, hai ngón tay cái bÃm vào trÙng Ç‹ bóp quä trÙng. Nè! Chú š nè!

Chúng tôi ngó theo bàn tay SÖn, nh»ng ngón tay thuôn dài Çang ôm lÃy quä trÙng. Nh»ng ngón tay khô, xÜÖng và da. Phäi cho có thêm m¶t ít thÎt thì bàn tay SÖn ch¡c ÇËp không thua gì bàn tay con gái. SÖn bóp månh hai ngón tay. Lòng tr¡ng, lòng ÇÕ trÙng gà thay vì l†t vào chão, låi v†t xuÓng ÇÃt Çánh ‘båch’ m¶t ti‰ng. M¶t trÙng Çi Ç©i. SÖn bào ch»a:

- Tåi tôi bóp månh quá! Chúng tôi khuy‰n khích:- Làm låi! Làm låi!


SÖn làm thêm hai lÀn n»a, tình trång vÅn y nhÜ cÛ. M¶t ÇÓng trÙng nhÀy nhøa dÜ§i chân. Ba la lên:

29

29

- Thôi! Thôi! Ông SÖn Öi, làm Ön tránh ra cho chúng tôi làm. Mà ông có bi‰t làm không thì bäo?

SÖn nói:- HÒi nhÕ tôi thÃy má tôi làm nhÜ vÆy mà!

Tâm hÕi låi:- Mà ông Çã làm thº lÀn nào chÜa?- ChÜa!- VÆy mà cÛng bày!Tôi ch†c quê SÖn b¢ng cách hát nhåi ‘Dã Tràng

Ca’: ‘Thôi! Còn gì n»a Çâu! Còn gì n»a Çâu! Mà không æn rau...’

SÖn n°i cáu, xì nËt:- Thôi cha! Cha sºa l©i làm hÜ h‰t bän nhåc

cûa tôi Çó cha.Sau Çó chúng tôi ÇÆp h‰t nh»ng trÙng còn låi

vào trong m¶t cái tô l§n. Tr¶n thêm ÇÜ©ng, hành cû, cà chua, thÎt ba chÌ, tiêu, xì dÀu Çánh ÇŠu lên thành m¶t món h° lÓn, Ç° vào chäo thành hai lÜ®t cho mau chín và không bÎ cháy phía dÜ§i. Không ng© b»a cÖm Ãy låi vui và ngon ra ph‰t. Ai nÃy vØa æn vØa nh¡c låi cänh SÖn bóp trÙng mà cÜ©i. DÙt b»a æn, SÖn trÎnh tr†ng ÇÙng lên tuyên bÓ:

- B¡t ÇÀu chiŠu nay Çi æn cÖm tiŒm!Không ng© cái lŒnh vô tình Ãy låi h®p cä cho

chúng tôi. Không ai bäo ai, cä ba chúng tôi ÇÒng thanh vØa cÜ©i, vØa hô to:

- ˆn cÖm tiŒm! ñã Çäo Çi ch®!Nh»ng ngày chúng tôi sÓng chung v§i nhau

trong ‘ngôi biŒt th¿’ cûa bà TrÀn ThÎ Phi thÆt là vui nh¶n. CÛng chính trong cæn phòng có khung cºa s° ngó ra con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ cûa cæn nhà này, TrÎnh Công SÖn Çã sáng tác các nhåc phÄm Ç‹ Ç©i: ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’, ‘L©i BuÒn Thánh’, ‘V‰t Læn TrÀm’- và ‘Ca Khúc Da Vàng.’


30

30

Ngày Lãnh LÜÖng ñÀu ñ©iM§i ngày nào vØa trình diŒn Ç‹ nhÆn nhiŒm sª,

thoáng cái Çã Ç‰n cuÓi tháng lãnh lÜÖng. Ngày lãnh lÜÖng ÇÀu tiên trong Ç©i, chúng tôi ai nÃy ÇŠu háo hÙc Ç‰n Ty thÆt s§m Ç‹ ÇÜ®c kš tên vào s° lÜÖng. Tôi kš tên và nghï Ç‰n m¶t món tiŠn l§n do chính tay mình làm ra. Món tiŠn mà tØ xÜa t§i nay, tôi chÜa hŠ ÇÜ®c cÀm trong tay. Hai næm tr† h†c ª Qui NhÖn, cha mË tôi phäi khó nh†c l¡m m§i ch¡t chiu ÇÜ®c sáu træm ÇÒng hàng tháng gºi cho tôi chi tiêu. Có tháng chÆm t§i ngày thÙ mÜ©i mà tôi vÅn không dám vi‰t thÜ døc vì tôi hi‹u rõ hoàn cänh cûa tôi: Con nhà nghèo.

Trong khi chúng tôi nôn nao ch© Ç®i ÇÜ®c g†i tên vào phòng k‰ toán Ç‹ lãnh tiŠn thì anh Thành, phát ngân viên, cÙ Çûng ÇÌnh hút thuÓc lào. Ti‰ng kêu rít rít cûa cái nÕ cÀy càng thêm sÓt ru¶t. Låi thêm mÃy ngøm trà Tàu khŠ khà n»a chÙ.

Ti‰ng NguyÍn ñÙc Tín, giáo viên trÜ©ng C¶ng ñÒng ThÜ®ng, m¶t tay lâu næm trong nghŠ, rÃt hoåt kê và lém lïnh vang lên:

- BÓ Thành Öi! Ra tay làm phúc cho chúng em nh© tí! Cä tháng nay chÜa có h¶t cÖm nào trong bøng cä. Hôm nay em vŠ trÍ, có mà vào nhà b¢ng Çít.

Giai thoåi vŠ anh chàng Tín này rÃt nhiŠu. ChuyŒn nào cÛng cÜ©i v« bøng. Có dÎp së k‹. Khi m†i ngÜ©i Çã cÀm trong tay cái phong bì dày c¶m có ghi tên mình, Tín thòng thêm m¶t câu chót trÜ§c khi ra khÕi cºa Ty:

- Này bÓ Thành! Em bäo nhé! CÙ thuÓc lào nhiŠu vào! Hai cái má hóp nhÜ hai cái hÓ Ãy. NgÜ©i cÙ qu¡t nhÜ cái tæm, bà Thành không cho tí chút thì ÇØng bäo Tín này không nói trÜ§c nhá!

Nói xong, Tín cÜ©i hŠnh hŒch. Ra khÕi Ty, SÖn sãi chân Çi thÆt lË. SÖn cao, chân dài. Tôi thÃp, chân ng¡n, nên phäi nhäy ba bÜ§c m¶t m§i kÎp. VØa thª, vØa kêu:

- Ông SÖn! VŠ nhà ch§ Çi Çâu mà ông Çi nhÜ ma Çu°i vÆy! TØ tØ ch© tôi v§i chÙ!

31

31


SÖn không Çáp cÙ c¡m ÇÀu Çi th£ng. VØa vào phòng, SÖn khóa trái cºa låi. Tôi nhåc nhiên ch© xem anh chàng làm cái gì Çây. SÖn Ç‹ nguyên quÀn áo, giày v§, n¢m vÆt ng»a ra Çi væng, tay rút trong túi quÀn ra cái phòng bì tiŠn lÜÖng lúc nãy, xé phong bì, n¡m h‰t xÃp tiŠn 5.200 ÇÒng, gÒm giÃy næm ÇÒng, mÜ©i ÇÒng, næm chøc ÇÒng tung lên trên trÀn nhà. GiÃy båc m§i tinh, phát ngân viên Thành vØa lãnh tØ Kho båc ra, rÖi lä tä xuÓng ngÜ©i SÖn, rÖi xuÓng Çi-væng. SÖn hÓt lên, tung trª låi. SÖn cÜ©i s¢ng s¥c. SÖn cÜ©i ha hä. Ti‰ng cÜ©i nghe là lå. Nó pha lÅn niŠm vui và n‡i phÅn hÆn. RÒi SÖn chºi thŠ:

- ñù må mi! ñù må mi! TiŠn! TiŠn!ñó là lÀn ÇÀu tiên tôi nghe SÖn chºi thŠ. Và cÛng

là lÀn duy nhÃt suÓt ba næm sÓng chung v§i nhau.Tôi Ç‹ m¥c SÖn ÇÜ®c t¿ do trong nh»ng giây

phút Ãy. Tôi không muÓn gây m¶t ti‰ng Ç¶ng nào Ç‹ quÃy rÀy SÖn Çang Ç¡m chìm trong th‰ gi§i riêng cûa mình.

Tôi yên l¥ng Ç‰m tiŠn cûa mình m¶t cách chÆm rãi. TØng t©, tØng t©. Tôi Ç‹ cho mÜ©i ÇÀu ngón tay cûa mình cäm nhÆn hoàn toàn cái cäm giác Çê mê, sung sÜ§ng Çang run lên tØng ch¥p v§i nh»ng ti‰ng kêu s¶t soåt cûa nh»ng t© båc m§i tinh nguyên chåm vào nhau. Cái âm thanh nghe sao mà hÃp dÅn. Cái mùi giÃy båc m§i sao mà quy‰n rÛ th‰! ñÀu tôi phác hoå ra m¶t chÜÖng trình mau lË: Hãy trích ra ba ngàn ÇÒng, ra ngay BÜu ÇiŒn mua m¶t cái ‘mæng Ça’ gºi liŠn vŠ cho Má Ç‹ Má mØng. Ch¡c Má së vui l¡m khi nhÆn ÇÜ®c tiŠn do th¢ng con gºi vŠ. Th¢ng con do bà nuôi nÃng, ch¡t chiu, dành døm tØng ÇÒng, tØng c¡c cûa gánh hàng Çè n¥ng lên vai bà ngày ngày, cho con æn h†c. Hôm nay có lë bà së sung sÜ§ng và hãnh diŒn âm thÀm, không tÕ l¶ cùng ai: Con bà Çã trª thành ông giáo!

32

32

ChiŠu hôm Çó tÃt cä chúng tôi không æn cÖm nhà. Phäi t¿ khao cho mình m¶t chÀu linh Çình m§i ÇÜ®c. Tåi nhà hàng Ng†c HÜÖng (bây gi© ông bà chû quen m¥t chúng tôi quá rÒi) có m¥t Çông


Çû các ông giáo trÈ vØa m§i có ÇÜ®c m¶t thành tích: ‘M¶t tháng công vø’ Chúng tôi uÓng bia. Tín g†i nhà hàng Öi §i:

- Này ông bà chû! Cho m¶t két bia ‘ông Tây Cà lÒ’ nhé! Bia thÆt lånh ÇÃy!

Bia ‘ông Tây Cà lÒ’ mà Tín g†i là bia Con C†p, loåi chai l§n. Tín có nh»ng tØ ng» thÆt Ç¥c biŒt Ç‹ g†i các vÆt hay nh»ng viŒc nghe rÃt buÒn cÜ©i. Có lÀn anh ta m©i SÖn và tôi Ç‰n nhà chÖi. Anh ta nói oang oang gi»a Çám Çông Çang bù khú:

- Này! Xin thÜa v§i các cø! Hôm nay em xin phép các cø cho em ‘rÜ§c’ hai ông anh này Ç‰n ‘am’ em chÖi, làm mÃy ‘ve’. Xin các cø ÇØng ‘à uôm’ gì cä nh§!

ñêm Çó chúng tôi æn uÓng tÜng bØng. CÜ©i nói hä hê. Chín gi©, ÇiŒn cúp. Chúng tôi ra vŠ, bá vai nhau Çi khŒnh khång, xiên xËo gi»a phÓ v¡ng, dày Ç¥c sÜÖng mù. ñ‰n cuÓi dÓc cÀu, x‰p hàng ngang, våch quÀn, vØa Çi, vØa tè, vë thành rÒng r¡n, loang l‡ trên m¥t ÇÜ©ng nh¿a.

Ôi m¶t th©i tu°i trÈ vô tÜ, hÒn nhiên!

M¶t ThÀy, M¶t Cô, M¶t Con Chó Cái!Tôi không hình dung ÇÜ®c lúc ông Cao bá Quát

làm giáo thø ª QuÓc Oai cái cänh nó ra làm sao, mà ông tä oán b¢ng nh»ng câu thê thäm:

M¶t thÀy, m¶t cô, m¶t chó cái, H†c trò dæm ÇÙa, nºa ngÜ©i, nºa ng®m, nºa ÇÜ©i ÜÖi!

NhÜng cái cänh ông trÜªng giáo SÖn ngÒi dåy h†c ª ngôi trÜ©ng SÖ cÃp ThÜ®ng thì thÆt bi hài. M‡i

33

33

bu°i sáng, cái hoåt cänh ông Çi dåy Çã là buÒn cÜ©i rÒi. Tôi và SÖn có Çi‹m giÓng nhau là không thích Çeo ÇÒng hÒ. Tôi dåy bu°i chiŠu nên tha hÒ n¢m nÜ§ng trên giÜ©ng. SÖn dåy bu°i sáng, phäi dåy s§m lúc bäy gi© Ç‹ Ç‰n trÜ©ng. Nh»ng ngày có m¥t tr©i thì nhìn bóng n¡ng, Ç¶ gi© mà Çi. VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 31

Nh»ng ngày sÜÖng mù hay mÜa dÀm thì l¡ng nghe ti‰ng kèn ÇÒng chào c© cûa m¶t ÇÒn lính nào Çó, rÃt xa v†ng låi væng v¤ng. Te te... tò tí te... tò tí te... là SÖn xÕ v¶i chi‰c áo sÖ mi ka ki vàng cøt tay, (Chi‰c áo này tôi thÃy tØ lúc còn ª trÜ©ng SÜ phåm) Çôi giÀy Ba-Ta màu nâu. Nách kËp cuÓn vª soån bài cu¶n tròn, miŒng ngÆm Óng vÓ, chân säi bÜÖng bã Ç‰n trÜ©ng. TrÜ©ng không xa l¡m. Cách nhà non nºa cây sÓ. SÖn l¶i b¶ hàng ngày trên con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ, càng lúc càng lên dÓc. Ngày n¡ng thì bøi ÇÕ mù tr©i. Ngày mÜa ÇÃt nhão, nhèm nhËp. ñi m¶t lúc thì phäi tìm m¶t khúc cây hay hòn Çá bên ÇÜ©ng Ç‹ gåt b§t l§p ÇÃt nhão dính vào Ç‰ giày càng lúc càng n¥ng. (Quäng ÇÜ©ng này ông TrÎnh Cung tÜªng tÜ®ng ra dài Ç‰n mÃy cây sÓ, SÖn phäi gò lÜng Çåp xe Çåp Ç‰n trÜ©ng). Có hôm, SÖn ngÒi ch© mãi vÅn không nghe thÃy ti‰ng kèn ÇÒng giøc giã tò te, tí te, cÙ ôm Çàn tìm nÓt nhåc. ñ‰n khi sÜÖng tan, m¥t tr©i ló ra thì Çã trÜa rÒi. Ba chân bÓn c£ng, SÖn phóng nhÜ ng¿a phi Ç‰n trÜ©ng. Nºa gi© sau, thÃy anh ta Çûng ÇÌnh ra vŠ. Tôi hÕi:

- Ña! Không dåy à?- H†c trò Çâu mà dåy? SÖn trä l©i tÌnh khô. Tôi

vÅn chÜa h‰t th¡c m¡c:- VÆy thì chúng nó không Çi h†c à?- Không bi‰t! NhÜng có lë chúng nó thÃy không

có thÀy nên t¿ Ç¶ng ra vŠ. Tôi Çoán vÆy.- Nè ông SÖn! TrÜ©ng ông sát nách Ty. Coi

chØng Thanh tra LÜÖng Çi ki‹m soát bÃt tº thì ch‰t

34

34

không kÎp ngáp Çó nghe! Tôi nh¡c chØng. SÖn vÅn nói cÙng:

- A! Tôi Çâu có cho phép. Chúng nó t¿ Ç¶ng vŠ là l‡i cûa chúng. ñâu phäi l‡i tåi tôi.

ñ‰n nÜ§c này thì tôi chào thua, h‰t cãi.M¶t hôm, tôi b‡ng näy š ÇÎnh Ç‰n xem ngôi

trÜ©ng cûa ông trÜªng giáo SÖn nó ra làm sao.Leo h‰t con dÓc ng¡n, ngôi trÜ©ng hiŒn ra

trên m¶t khoäng ÇÃt trÓng. Xung quanh trÖ tr†i, không m¶t cây cÓi gì cä. TrÜ©ng ÇÜ®c VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 32

ngæn Çôi thành hai l§p h†c. Mái tranh, vách ÇÃt, không cºa nÈo. Trong l§p m¶t bàn vuông cho ThÀy, sáu b¶ bàn gh‰ dài cho trò. Trên vách treo m¶t tÃm bäng Çen Çã båc th‰ch chính gi»a. Ch¡c träi nhiŠu næm tháng không ai buÒn sÖn låi. Bøi ÇÕ bám kh¡p nÖi. TØ vách Ç‰n bàn gh‰ thÀy lÅn trò. Tôi Ç‰n Çó khoäng mÜ©i gi©. H†c trò hÀu h‰t là các em bé ngÜ©i ThÜ®ng. ChÌ xen lÅn vài em ngÜ©i Kinh. Có lë là con em cûa nh»ng gia Çình lính Çóng ÇÒn gÀn Çó. TÃt cä ÇŠu bÄn thÌu. Có ÇÙa ª trÀn, Çánh Ç¶c m¶t chi‰c quÀn xà lõn. Có ÇÙa cÛng Çû b¶. NhÜng màu ÇÃt ÇÕ Çã nhu¶m tØ Óng quÀn trª lên, lâu ngày không còn nhÆn ra màu gì n»a.

Có lë là gi© ra chÖi. ThÀy SÖn Çang ngÒi tÜ l¿. MiŒng ngÆm Óng vÓ, m¡t nhìn lÖ Çãng vŠ cánh rØng xa xa. M¥c cho Çám h†c trò nhÕ làm gì thì làm. M¶t túm Çang gò lÜng trên bàn, méo mÒm, méo miŒng n¡n nót vi‰t bài. M¶t tøm Çang bò lê b¡n bi dÜ§i ÇÃt. CuÓi l§p có vài ÇÙa Çang d¿a lÜng vào vách, há mÒm ngû.

ThÃy tôi vào, SÖn cÜ©i méo miŒng: - T§i Çây chi cha?- T§i coi ông trÜªng giáo làm æn ra sao cho bi

‰t! Tôi cÜ©i cÜ©i. - Còn ông già ThÓng Çâu?- Ông ThÓng dåy bu°i chiŠu.

35

35

- TrÜ©ng có mÃy l§p anh SÖn?- Ba. Tôi dåy l§p ba. Ông ThÓng l§p m¶t và hai.- H†c sinh Çông không?- Thì ông thÃy Çó. B»a nào không Çi hái trà thì

ÇÜ®c hai chøc. B»a nào cha mË nó cÀn thêm nhân công thì l§p mÜÖi, mÜ©i læm ÇÙa.

Nh»ng ÇÙa h†c trò thÃy ngÜ©i lå thì trÓ m¡t nhìn. SÖn gõ gõ cây thÜ§c lên bàn làm hiŒu. ñám h†c trò ngÜng h¤n cu¶c chÖi, ch© lŒnh thÀy. SÖn nói:

- Hôm nay thÀy có khách. Cho các em vŠ s§m.ñám trÈ con h§n hª ra m¥t, v¶i thu sách vª, ùa ra cºa. Trong


giây lát, tÃt cä trª vŠ trong yên l¥ng. SÖn ngÒi trÀm ngâm, nán låi thêm m¶t chút n»a, Ção m¡t nhìn quanh m¶t vòng, rÒi t¥c lÜ«i ÇÙng lên. Hai chúng tôi yên l¥ng xuÓng ÇÒi. Trong thâm tâm, có lë m‡i ngÜ©i Çang theo Çu°i nh»ng š nghï khác nhau. SÖn nghï gì? Tôi không bi‰t. Riêng tôi thì nghï: May cho ông thi sï h† Cao ngày xÜa. NgÒi dåy h†c ª nÖi khÌ ho cò gáy, còn có m¶t cô, m¶t chó cái an ûi. Ngày nay ông nhåc sï h† TrÎnh cÛng ngÒi dåy h†c ª m¶t nÖi y nhÜ vÆy mà không có gì bÀu bån, ngoài m¶t n‡i buÒn cô quånh!

Trên ÇÜ©ng vŠ, tôi g®i š v§i SÖn, nên nhÆp hai bu°i thành m¶t, Ç‹ có thêm ông già ThÓng cho vui. SÖn cho là š hay.

ChiŠu nay tôi phäi bàn v§i ông ThÓng m§i ÇÜ®c.

Ông Già ThÓng:Con Ng¿a Già Cûa TrÜªng Giáo TrÎnh

Sau khoäng vài tháng ÇÀu niên khóa 64-65, ông TrÜÖng Cänh Ngôn vŠ hÜu. Ông Lê Cao L®i, m¶t vÎ thanh tra kÿ c¿u, có tu nghiŒp ª MÏ m¶t th©i gian, ÇÜ®c B¶ ÇŠ cº chÙc Ty TrÜªng thay ông Ngôn. Th©i gian này là th©i kÿ vàng son cûa TrÎnh Công SÖn. Ông L®i, ngÜ©i trung niên, có tâm hÒn væn nghŒ, thích

36

36

thÖ, nhåc, nên ÇÓi v§i m¶t nghŒ sï nhÜ SÖn, Ông dành cho nhiŠu dÍ dãi. ñôi lúc nh¡m m¡t làm ngÖ cho SÖn dùng thì gi© dåy h†c làm viŒc riêng cûa mình. ñiŠu này Çã khi‰n cho m¶t vài giáo viên già, lâu næm trong nghŠ, so bì.

Khi chúng tôi Ç¥t chân lên Bäo L¶c, tr©i Çã vào thu. Nh»ng tháng ÇÀu còn lå nÜ§c, lå cái, không bi‰t Çi Çâu, làm gì cho h‰t thì gi©. Vì chÌ dåy có m¶t bu°i, chúng tôi có suÓt nh»ng bu°i chiŠu lang thang. CÙ h‰t ‘nh»ng bÜ§c chân âm thÀm’ trong khuôn viên trÜ©ng Nông Lâm Súc, im lìm v¡ng vë v§i nh»ng tàn cây sao, cây gõ, cây gø... cao vút tÆn tr©i xanh, låi Ç‰n Çoån ÇÜ©ng QuÓc L¶ chåy xuyên qua con phÓ Bäo L¶c lèo tèo vài quán æn d†c ÇÜ©ng ng¡n cûn. Chúng tôi låi Çi vòng vòng b© hÒ cho Ç‰n khi chiŠu xuÓng h£n. SÜÖng mù b¡t ÇÀu xuÃt hiŒn trên m¥t hÒ. Ban ÇÀu mÕng rÒi ÇÀy dÀn, ÇÀy dÀn cho Ç‰n lúc che khuÃt h£n m¶t chòm cây gi»a hÒ. ChÌ còn thÃy m¶t thân VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 34

cây ch‰t khô v§i nh»ng cành kh£ng khiu vÜÖn lên trÖ tr†i gi»a tr©i mây. ñ‰n lúc Çó, ai cÛng cäm thÃy mÕi chân. Và muÓn vào quán ngÒi nhâm nhi cà phê ho¥c làm vài chai bia, nghe nhåc, ch© tÓi Ç‹ vŠ nhà tìm giÃc ngû. Trong cái không gian và th©i gian Çó, TrÎnh Công SÖn Çã cäm hÙng sáng tác nhåc phÄm ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’.

M¶t ÇiŠu Ç¥c biŒt rÃt lå là suÓt th©i gian ba næm làm nhåc tåi Bäo L¶c, nh»ng nhåc phÄm ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’, ‘L©i BuÒn Thánh’, ‘V‰t Læn TrÀm’, ‘Ti‰ng Hát Då Lan’ và tÆp ‘Ca Khúc Da Vàng’ SÖn ÇŠu Çi mÜ®n Çàn cûa bån. M¥c dù Çã có tiŠn n¥ng túi, SÖn vÅn không có n‡i cây Çàn. Hay SÖn không muÓn mua? Cây Çàn Çã giúp SÖn ghi låi nh»ng nÓt nhåc mà SÖn thai nghén trong lúc Çi dåy ho¥c lang thang v§i chúng tôi ban ngày. TÓi vŠ chúng tôi say trong giÃc ngû thì SÖn say sÜa ôm Çàn dò låi nh»ng

37

37

âm thanh chÆp ch©n Än hiŒn trong ÇÀu. ñó là cây Çàn ghi ta cûa cô giáo ñ‡ ThÎ Nghiên.

Sau nh»ng Çêm nhÜ th‰, SÖn ph© phåc h¤n. Sáng ra, giÕ rác ÇÀy tràn nh»ng giÃy nháp. SÖn chép v¶i nh»ng dòng nhåc vØa xuÃt hiŒn trong ÇÀu rÒi ch®t bi‰n. Vo tròn, ném, låi dò tìm. SÖn s® làm Òn giÃc ngû cûa tôi, nên phäi chÆn phím Ç‹ tåo nh»ng âm thanh câm.

NhÜ trên Çã nói, trÜ§c Çó, SÖn Çã có nhiŠu nhåc phÄm hay nhÜng chÌ chuyŠn tay nhau hát trong chÓn bån bè. Có lë không có ÇiŠu kiŒn hay vì lš do nào Çó, SÖn không th‹ xuÃt bän Ç‹ ph° bi‰n r¶ng rãi. Cho Ç‰n khi ª tåi Bäo L¶c, sau khi hoàn chÌnh nhåc phÄm ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’, SÖn quy‰t ÇÎnh mang ÇÙa con cûa mình vŠ Sài Gòn, tìm nhà xuÃt bän.

SÖn ª rÎt tåi Sài Gòn gÀn ba tuÀn lÍ.Ông giáo già Tå Væn ThÓng chåy chi‰c xe g¡n

máy hiŒu Sach, cÛ kÏ, già nua không thua gì tu°i Ç©i cûa ông, Ç‰n ch‡ chúng tôi tr†, tìm thÀy SÖn.

- ThÀy Öi! ThÀy có bi‰t thÀy SÖn ª Çâu không? Ông hÕi tôi.

Ông Ãy vŠ Sài Gòn rÒi! Ông ta không nói gì v§i ông sao? Tôi Çáp. Ông ThÓng không trä l©i tôi, chÌ ôm ÇÀu rŠn rï.


- –i gi©i ôi! Tôi ch‰t mÃt! Th‰ này thì tôi ch‰t mÃt! M¶t mình tôi phäi ôm ba l§p suÓt ba tuÀn nay.

Ông låi hÕi tôi:- ThÀy có bi‰t lúc nào ông Ãy vŠ không?- Không! Không th‹ nào bi‰t ÇÜ®c bác ThÓng

å!- Th‰ thì tôi ch‰t mÃt! Ông vØa chào tôi, vØa rŠn rï, thÃt th‹u d¡t xe ra

ngõ. Tôi nhìn theo, ái ngåi cho tu°i già cûa ông. Vài næm n»a là vŠ hÜu, nên ông cÓ g¡ng Çeo cái nghŠ này

38

38

trong chÓn Çèo heo, hút gió Ç‹ mong ÇÜ®c chút tiŠn hÜu, an hÜªng tu°i già. Tình trång này së còn tái diÍn dài dài. Và ông vÅn së phäi ôm ba l§p mà ca cÄm, rên rï nhÜ m†i bÆn. Chúng tôi g†i Çùa sau lÜng ông là ‘Con Ng¿a Già Cûa TrÜªng Giáo TrÎnh’. Nhåi låi nhan ÇŠ m¶t truyŒn ng¡n.

Nhåc PhÄm ñÀu TiênñÜ®c ƒn Hành

MÃy ngày sau SÖn vŠ, m¥t mày bÖ ph©, hÓc hác. Tôi k‹ chuyŒn ông già ThÓng Çi tìm. SÖn nói së xin l‡i sau. Xong, SÖn ngû vùi suÓt ngày hôm Çó. Hôm sau, SÖn vui vÈ k‹ cho tôi nghe ÇÀu Çuôi câu chuyŒn vŠ nhåc phÄm ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’. SÖn k‹:

- Mình bán cho cha Duy Khánh. Chä trä có ba ngàn ÇÒng båc. Mình nài thêm, chä nói: ‘Nhåc Phåm Duy là Ç¡t nhÙt mà cÛng chÌ t§i næm ngàn là cùng, ông là nhåc sï m§i, giá vÆy là cao l¡m rÒi’. SÖn t¥c lÜ«i nói ti‰p:

- Thôi cÛng ÇÜ®c, nhÜng ti‰c m¶t ÇiŠu là chä làm hÜ bän nhåc cûa mình. Mình bán ÇÙt bän quyŠn rÒi Çâu còn š ki‰n chi ÇÜ®c!

Tôi th¡c m¡c:- HÜ là hÜ làm sao?- Nhåc cûa mình thu¶c loåi êm, nhË, diÍn tä n°i

buÒn cûa nh»ng ngày lang thang trên phÓ v¡ng, Çìu hiu, quånh quë, mà chä cÙ rÓng lên nhÜ bò rÓng!


SÖn giä ÇiŒu b¶ và gi†ng Duy Khánh, lÃy tay n¡m lÃy da c° h†ng gi¿t gi¿t miŒng rÓng lên ‘ChiŠu m¶t mình qua phÓ... Ó...Ó...Ó...’ Tôi không sao nín cÜ©i ÇÜ®c. Nhân Çó, SÖn giäi nghïa cho tôi nghe vŠ viŒc in Ãn, tác quyŠn, phát hành, gom tiŠn... rÃt nhiŠu giai Çoån nhiêu khê. Tác giä m¶t nhåc phÄm hay m¶t ti‹u thuy‰t không th‹ nào t¿ mình làm ÇÜ®c các viŒc Çó, nên bÎ các nhà xuÃt bän b¡t chËt, Çành phäi bán

39

39

bän quyŠn cho h†. BÃy gi© tôi m§i v« ra. Lâu nay tôi cÙ ng« các ông væn sï, nhåc sï có sách, có nhåc ÇÜ®c in ra, Çem bán kh¡p nÖi, ch¡c h£n là giàu l¡m. Này nhé, cÙ tính nhÄm thì thÃy ngay: m¶t bän nhåc giá 7$ x m¶t triŒu bän = 7 triŒu ÇÒng. TriŒu phú rÒi còn gì! Té ra, s¿ thÆt, ông nhåc sï nhà mình ôm có ba ngàn ÇÒng båc Çi æn nhÆu, nhäy ÇÀm v§i Çám bån mÃy ngày h‰t såch! Còn phía nhà xuÃt bän thì sao? Ông Duy Khánh cûa ta Çem in ra chÌ có 1.500 bän, gªi các Çåi lš kh¡p nÜ§c bán dùm, h† æn hoa hÒng 35%. GÀn cä nºa næm sau chÜa gom h‰t tiŠn vŠ.

DÎp này, SÖn cÛng k‹ cho tôi nghe vŠ hai ngÜ©i bån ª Sài Gòn mà SÖn thÜ©ng vŠ ª chung, Çi æn, Çi nhäy v§i nhau. ñó là TrÎnh Cung và ñinh CÜ©ng. ñ‰n gi© phút này tôi vÅn chÜa có dÎp g¥p và bi‰t ñinh CÜ©ng. (TrØ nh»ng tÃm hình trên Net). TrÎnh Cung thì tôi thÃy m¥t m¶t lÀn khi ông ta ghé thæm SÖn tåi Bäo L¶c, nÖi phòng chúng tôi Çang ª. Khoäng ÇÀu næm 1965 thì phäi! Hình änh cûa hai ông TrÎnh thÆt là tÜÖng phän. Ông TrÎnh nhåc sï thì xuŠ xoà, giän dÎ trong b¶ ÇÒ, áo kaki vàng bÕ vô quÀn tergal, v§i Çôi giÀy Ba-Ta màu nâu muôn thuª. (Sau này có may thêm hai áo sÖ mi, m¶t nâu, m¶t tr¡ng b¢ng väi Nil France) Dåo Ãy SÖn có biŒt danh do chúng tôi Ç¥t là ‘Chàng nghŒ sï nhÙt y nhÙt quªn’. Có lë m¶t næm SÖn m§i Çi h§t tóc m¶t lÀn, tôi nghï vÆy, vì không bao gi© thÃy SÖn có ÇÀu tóc m§i. VÅn mái tóc thÜa, mŠm chåy dài xuÓng gáy. Hàng râu mép hung hung nâu. Không phäi râu, cÛng không phäi lông. Khi dài thì SÖn lÃy kéo c¡t b§t. Hàng râu c¢m låi càng khiêm nhÜ©ng. TØ s®i n† sang s®i kia có th‹ m¡c võng ÇÜ®c. Tôi thÜ©ng Çùa v§i SÖn nhÜ vÆy.


Còn ông TrÎnh h†a sï thì rÃt ÇÕm dáng trong b¶ âu phøc th©i trang. Áo veston xÈ hông, cà våt, giÀy da bóng láng. Ông có b¶ râu quai nón rÃt rÆm, che kín

40

40

gÀn h‰t khuôn m¥t, chÌ chØa m¶t khoäng nhÕ tØ trán xuÓng mÛi.

LÀn thÙ hai tôi g¥p låi ông là tháng 6 næm 1967. T°ng Ç¶ng viên, tôi vào Thû ñÙc. Lúc Ãy ông Çang mang lon Thi‰u Úy, làm huÃn luyŒn viên. LÀn thÙ ba, gi»a næm 1970, tôi g¥p låi cä hai ông TrÎnh tåi phòng triÍn lãm tranh ÇÜ®c t° chÙc trong ngôi biŒt th¿ Væn Hóa Pháp, ÇÜ©ng Yersin Nha Trang. LÀn Ãy, SÖn không nhìn thÃy tôi hay không còn nhÆn ra tôi, tôi không bi‰t. NhÜng lúc Ãy SÖn Çang bÆn r¶n b¡t tay ngÜ©i này, cÜ©i nói v§i ngÜ©i kia. Cä m¶t Çám Çông Çang quây xung quanh. Tôi không tiŒn và cÛng không th‹ len vào Ç‹ nói mÃy câu nhìn bån. SÖn vÅn xuŠ xòa trong b¶ âu phøc thÜ©ng. Ông h†a sï vÅn Çóng khung còm lê, cà våt. TÓi hôm Çó n¢m mÖ, tôi thÃy SÖn Ç‰n thæm tôi tåi cæn phòng có cºa s° ngó ra con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ, trong ngôi nhà cûa bà TrÀn ThÎ Phi và hai chúng tôi Ç‰n Câu Låc B¶ Lâm ñÒng uÓng cà phê. NhÜng sÜÖng chiŠu cÙ là là bay, che khuÃt khuôn m¥t SÖn. Tôi cÓ nhìn nhÜng vÅn không thÃy rõ nét.

Trª låi câu chuyŒn ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’. SÖn hÕi tôi:

- Có nghe ông L®i nói gì vŠ tôi không?- Không bi‰t! NhÜng ông Çi lâu quá, tôi e cÛng

Çã Ç‰n tai ông ta rÒi.- Làm sao bây gi©? SÖn có vë hÖi lo. Tôi trÃn

an:- Không sao Çâu! ChiŠu nay ông lên Ty, cÜ©i

cÀu tài m¶t phát. Nói vài l©i xin l‡i rÒi t¥ng °ng bän nhåc là xong ngay.

SÖn thª phào nhË nhÕm. SÖn rút trong c¥p ra hai bän nhåc, kš t¥ng ông L®i m¶t bän, tôi m¶t bän. Bän Ç¥c biŒt in trên giÃy láng, hai l§p. Hình bìa màu nâu, vë chàng nghŒ sï tay trái xách Çàn, tay phäi v¡t áo khoác trên vai, Çang lÀm lÛi xuÓng con ÇÜ©ng dÓc. Hình bìa này ch¡c không phäi do ông CÜ©ng ho¥c ông Cung vë. Nét vë chân phÜÖng không lÆp dÎ nhÜ thÜ©ng thÃy cûa hai ông. SÖn kš cä h† lÅn tên và ch»

41

41

lót dài tØ ÇÀu này Ç‰n ÇÀu kia cûa bän nhåc theo chiŠu VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 38

ÇÙng. Cái gåch ngang ch» T trên ÇÀu kéo dài che h‰t ba ch» TrÎnh Công SÖn. Không có hình con cá nhÜ ông CÜ©ng nói. Tôi làm thÀy bói nói mò:

- Ch» kš ông ÇËp. Ti‰c thay cái gåch dài quá, che h‰t cu¶c Ç©i cûa ông, e r¢ng không ÇÜ®c tÓt!

SÖn cÜ©i:- Thôi cha! Bày Ç¥t coi tÜ§ng sÓ, tº vi hä?ChiŠu hôm Çó, tØ Ty vŠ, SÖn h§n hª khoe v§i tôi:- Lúc m§i vô Ty, mÃy nhân viên væn phòng ái

ngåi nhìn tôi, ch¡c th‰ nào cÛng bÎ ông L®i quåt m¶t trÆn tÖi b©i vì t¶i bÕ nhiŒm sª. Tôi cÛng hÖi lo. NhÜng lúc g¥p °ng trong væn phòng riêng, tôi xìa bän nhåc ra trÜ§c và nói mÃy câu phân bua lš do v¡ng m¥t cùng l©i xin l‡i. ˜ng cÀm bän nhåc, chæm chú xem, không nói gì. Lúc Çó tôi hÖi yên tâm. CuÓi cùng ông ta nói:

- Cám Ön anh bän nhåc. NhÜng tØ rày vŠ sau ÇØng bÕ trÜ©ng n»a. Tôi nghiŒp cho ông ThÓng. Và tôi cÛng khó ÇÓi xº v§i các nhân viên khác. VŠ lãnh v¿c âm nhåc, mong anh thành công nhiŠu hÖn.

Cô N» Sinh Tên Ngà,Ti‰ng Kèn ñÒng Và ‘L©i BuÒn Thánh’

Khoäng ÇÀu tháng tÜ næm 1965, chúng tôi Çau buÒn tiÍn biŒt ngÜ©i bån trÈ NguyÍn Væn Ba vŠ bên kia th‰ gi§i. Cæn nhà chÌ còn ba ngÜ©i. NguyÍn Häo Tâm ª m¶t mình Ç‹ ÇÜ®c yên tïnh h†c, mong lÃy nÓt chÙng chÌ Væn khoa cuÓi cùng.

Ba là ngÜ©i ngoan Çåo. M‡i bu°i sáng, Çúng næm gi©, dÙt hÒi chuông ÇÀu là anh Çã ra khÕi nhà Ç‹ Ç‰n nhà th© d¿ lÍ nhÙt. Trong khi chúng tôi còn quÃn kÏ trong chæn. RÃt chæm chÌ, rÃt ÇŠu Ç¥n, anh không bÕ sót m¶t ngày, dù mÜa hay bão.

42

42

Hôm anh vŠ Sài Gòn Ç‹ thæm gia Çình, ViŒt C¶ng Ç¡p mô ª Çoån ÇÜ©ng Çèo Madagui. Trên chi‰c xe Çò Minh Tâm, tám ch‡ ngÒi, có m¶t cha xÙ ª Tân Phát cùng Çi. Không m¶t ai dám xuÓng xe Ç‹ g« mô. Cha xÙ nóng lòng vŠ Sài Gòn gÃp, không th‹ ch© quân Ç¶i VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 39

Ç‰n phá mô nhÜ m†i bÆn, nên Cha t¿ tay xuÓng g«. Mô chÌ là m¶t ÇÓng ÇÃt ho¥c vài täng Çá. Có khi là m¶t thân cây ch¡n gi»a ÇÜ©ng, trên phû cành lá um tùm. Bên dÜ§i gài l¿u Çån ho¥c mìn. Có khi chÌ là nghi trang, møc Çích làm trª ngåi giao thông, gây khó khæn cho dân chúng Çi låi làm æn mà thôi. LÀn này mô rÃt sÖ sài, chÌ dæm ba cøc Çá, m¶t ít ÇÃt, vài nhánh cây phû lên trên. Trông không có vë gì ghê r®n nhÜ m†i lÀn. ChØng næm, mÜ©i phút d†n dËp là xe có th‹ lÜu thông ÇÜ®c. ThÃy Cha XÙ xuÓng xe g« mô, Ba cän låi:

- Cha cÙ ngÒi trong xe. Mình con xuÓng g« là ÇÜ®c rÒi!

Ba kéo gÀn h‰t các nhánh cây ra khÕi mô. ThÃy không Ç¶ng tÎnh gì. M†i ngÜ©i thª phào nhË nhõm. Nãy gi© cÙ lên ru¶t. Tài x‰ n° máy xe, chuÄn bÎ læn bánh. „m! m¶t quä l¿u Çån n¶i hóa phát n°. Ba vÆt ng»a ra, ch‰t liŠn tåi ch‡. Cä xe bàng hoàng, khûng khi‰p. Không m¶t ai nhúc nhích. MÃy phút sau, cha xÙ và vài hành khách røt rè xuÓng xe, låi gÀn Ba, khiêng anh vŠ. Xe chåy ngÜ®c låi Bäo L¶c.

Khi hay tin, chúng tôi s»ng sÓt, nghËn ngào. V¶i vã Ç‰n thæm anh tåi nhà thÜÖng Bäo L¶c. Anh n¢m trong nhà xác. ThÀn thái nhÜ Çang ngû. Thi th‹ không m¶t v‰t thÜÖng. Nhân viên y t‰ cho bi‰t chÌ có m¶t mãnh duy nhÃt trúng ngay tim. Næm Ãy anh m§i có hai mÜÖi bÓn tu°i, tu°i vØa m§i bi‰t yêu. Tình yêu m§i ch§m nª v§i ngÜ©i ÇËp Bùi ThÎ Lan, n» thÜ kš trong Ty. M¶t cái ch‰t tÙc tºi, oan u°ng, phi lš.

Sau cái ch‰t cûa NguyÍn Væn Ba, SÖn Çâm rét, không dám vŠ Sài Gòn hàng tuÀn n»a. TrÜ§c Çó, cÙ

43

43

trÜa thÙ sáu, sau khi tan trÜ©ng, SÖn Çi th£ng ra b‰n xe, lÃy vé vŠ Sài Gòn. Xe nhÕ Minh Tâm, chÌ bÓn ti‰ng ÇÒng hÒ là SÖn Çã ‘ti‰u ngåo’ ª thành phÓ hoa lŒ. MÜ©i hai gi© trÜa Chúa NhÆt, SÖn låi lên xe Çò, Çánh m¶t giÃc. Næm gi© chiŠu Çã có m¥t tåi quán cà phê Ng†c Trang.

Nh»ng ngày bó gÓi n¢m nhà, SÖn thÜ©ng ngÒi tÜ l¿ trÜ§c bàn vi‰t duy nhÃt dành cho cä hai soån bài, nhìn Çæm Ç¡m ra con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ. Mùa này bông lau nª tr¡ng kh¡p nÖi. Lau tr¡ng d†c theo con ÇÜ©ng dÓc chåy dài tØ trong buôn ra t§i quÓc l¶, bæng ngang trÜ§c nhà VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 40

chúng tôi. Bu°i chiŠu, gió nÒm th°i nhË tØng cÖn, lÜ§t qua rØng lau, xô chúng ngã nghiêng xuÓng, rÒi chúng bÆt dÆy, tåo thành nh»ng âm thanh xào xåc nhè nhË, ÇŠu ÇŠu, buÒn buÒn. ChiŠu xuÓng dÀn. Nh»ng våt n¡ng cuÓi cùng chi‰u xiên trên nh»ng ng†n bông lau, lÃp lánh sáng ng©i. Gió l¡ng dÀn. Không gian trª nên im ¡ng, tïnh mÎch. Ch®t ti‰ng kèn ÇÒng xa xa v£ng låi, lúc nghe, lúc mÃt. ThÆt h¡t hiu buÒn. ñó là lúc cô n» sinh hàng xóm, cô Ngà, Çúng gi© Çi lÍ chiŠu. Chuông nhà th© Çang vang vang, dÒn dÆp tØng hÒi, thúc døc con chiên Ç‰n giáo ÇÜ©ng.

ThÆt Çúng nhÜ tên Ç¥t, da cô tr¡ng ngà. NgÜ©i mãnh mai v§i mái tóc thŠ chÃm ngang vai, v§i khuôn m¥t phäng phÃt nhiŠu nét nhÜ ñÙc mË Maria. RÃt dÎu dàng trong dáng Çi. M‡i bu°i chiŠu cô Çi lÍ, ÇŠu Çi ngang nhà chúng tôi. Hai tay Ãp quy‹n Thánh Kinh trÜ§c ng¿c, ÇÀu hÖi cuÓi xuÓng, l¥ng lë, khoan thai bÜ§c. ñã bao lâu rÒi? Cái hình änh rÃt ÇËp Ãy, cái màu áo dài tr¡ng n°i bÆt trên nŠn ÇÃt ÇÕ, thÃp thoáng Än hiŒn trong Çám lau tr¡ng, Çã Çi ngang nhà chúng tôi bao nhiêu chiŠu rÒi mà chúng tôi không hŠ hay bi‰t. ThÆt u°ng phí! Ch£ng là, cÙ ba gi© chiŠu, chúng tôi Çã túc tr¿c quanh mÃy cái bàn bi da Ç‹ dành ch‡ rÒi chÖi cho Ç‰n khi t¡t ÇiŒn m§i mò vŠ, thì làm sao có thì gi©

44

44

Ç‹ bi‰t bên hàng xóm có ngÜ©i ÇËp. Cái tên Ngà, mãi vŠ sau, theo dõi, l¡ng nghe mÃy ÇÙa em cô g†i, m§i bi‰t.

TØ ngày NguyÍn Væn Ba ch‰t, chúng tôi buÒn vì thi‰u v¡ng m¶t ngÜ©i bån, nên không còn hÙng thú trong nh»ng bu°i lang thang n»a. NgÒi nhà suÓt m¶t tuÀn nên m§i phát hiŒn ra bên hàng dÆu có ngÜ©i ng†c. Cä ba: SÖn, Tâm và tôi b¡t ÇÀu theo Çu°i. NhÜng cä ba ÇŠu không thành công. Chúng tôi ÇŠu bÕ cu¶c nºa chØng. Lš do: Tu°i trÈ ham chÖi không Ç‹ phí nhiŠu thì gi© Ç‹ Çeo Çu°i. ThÙ n»a là sï diŒn, quan trên trông xuÓng, ngÜ©i ta trông vào. ThÀy giáo mà Çi ch†c gái thì ê càng quá.

Tuy nhiên, v§i tâm hÒn nhåy cäm cûa ngÜ©i nghŒ sï, SÖn Çã thành công khi ÇÜa tÃt cä nh»ng âm thanh mÖ hÒ cûa ngàn lau, cûa ti‰ng kèn ÇÒng, ti‰ng chuông nhà th© cùng dáng y‹u ÇiŒu cûa cô Ngà, VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 41

hòa nhÆp v§i gió chiŠu nhè nhË, Ç‹ cÃu thành chÃt liŒu tuyŒt v©i tåo nên nhåc phÄm ‘L©i BuÒn Thánh’.

ñôi NétVŠ TrÎnh Công SÖn

TrÎnh Công SÖn có vë ngÜ©i nghŒ sï t¿ nhiên v§i mái tóc thÜa, bÒng bŠnh, không chäi chuÓt ho¥c cÓ làm dáng nhÜ các bån væn nghŒ cûa anh. Anh không bao gi© cåo m¥t. N‰u ai nhìn kÏ khuôn m¥t anh, së thÃy ÇÀy nh»ng lông mæng. Có lÀn tôi tò mò hÕi anh vŠ chuyŒn h§t tóc, cåo râu, anh cho bi‰t: M‡i khi thÃy lÜ«i dao cåo bén ngót cûa ông th® cåo là b¡t rùng mình. Nghï ngay Ç‰n cänh Çang n¢m ngºa c° ch© cåo râu thì ông th® cåo ÇÜa m¶t ÇÜ©ng ng†t x§t, ÇÙt lìa cuÓng h†ng. SÖn không nói vì sao låi có cái ám änh ghê r®n Çó.

SÖn rÃt gÀy, thÜ©ng xuyên ª mÙc bÓn mÜÖi kš lô, m¥c dù anh cao hÖn tôi. NhÃt là m‡i næm s¡p Ç‰n kÿ nghÌ hè, Çám giáo viên låi nhÆn ÇÜ®c giÃy g†i

45

45

nhÆp ngÛ, SÖn nhÎn Çói, thÙc khuya, uÓng cà phê Çen, ÇÆm, hút thuÓc lá liên tøc Ç‹ xuÓng cân. Sau m¶t tháng, SÖn råc h¤n, trông rÃt tiŠu tøy. Thäm não Ç‰n t¶i nghiŒp. SÖn chÌ còn ba mÜÖi hai kš lô, dÜ§i ‘pi nhê’ Ç‹ Çi lính. NgÜ®c låi v§i SÖn, chúng tôi æn nhÆu thä dàn cho thÕa nh»ng ngày còn ung dung t¿ tåi. S® chó gì! ñi lính thì Çi! Thiên hå Çi lính ch‰t cä à? SÓng ch‰t phäi có sÓ chÙ! M§i vØa Çây thôi. ViŒt C¶ng pháo kích vào quÆn, m¶t trái hÕa ti‹n rÖi nh¢m nhà m¶t cô giáo, trúng ngay chi‰c giÜ©ng, ba mË con Çang ngû, ch‰t tan xác. Ông chÒng n¢m phòng bên cånh låi không hŠ hÃn gì. Chúng tôi cÙ lÆp luÆn nhÜ vÆy Ç‹ t¿ an ûi chÙ ai cÛng thØa bi‰t r¢ng ‘XÜa nay chinh chi‰n mÃy ai vŠ’.

ƒy vÆy mà gÀn Ç‰n ngày t¿u trÜ©ng, chúng tôi låi nhÆn ÇÜ®c giÃy hoãn dÎch thêm ÇÜ®c m¶t næm. Låi có c§ Ç‹ æn mØng l§n. NhÆu m¶t b»a qu¡c chÌ cÀn câu. LÀn này SÖn m§i dám månh dån nhÆp cu¶c. LÀn l»a, chúng tôi thoát ÇÜ®c hai niên khóa. ñ‰n niên khóa thÙ ba, næm 1967, tình hình chi‰n s¿ ngày càng ác liŒt, t°n thÃt nhân mång trÀm tr†ng, B¶ QuÓc Phòng vét m¶t mÈ l§n. ñui, què, mÈ, sÙt VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 42

phäi nhÆp ngÛ ráo. B¶ Giáo Døc bó tay, không can thiŒp ÇÜ®c n»a. ñ‰n nÜ§c này, biŒn pháp nhÎn æn Ç‹ xuÓng cân, tæng Ç¶ cÆn thÎ không còn hiŒu quä n»a. SÖn trÓn lính. (Ông LiÍu nói SÖn uÓng dÃm là không Çúng)

SÖn hút Óng vÓ (pipe) thuÓc MÏ, pha tr¶n hai loåi Half&Half và No #79 thÖm không chÎu ÇÜ®c. Bên cånh còn thêm Basto xanh. ThÜ©ng tr¿c trong nhà phäi có mÃy lÓ. SÖn uÓng cà phê Çen pha b¢ng ‘phin’ Inox, tØng gi†t, tØng gi†t quánh nhÜ keo, rÃt ít ÇÜ©ng. SÖn chê chúng tôi uÓng cà phê nhÜ æn chè. ‘GÀn m¿c thì Çen, gÀn Çèn thì sáng’. Tôi Çang hút Pallmall. ThÌnh thoäng thay gu b¢ng Lucky Strike. ThÃy SÖn hút tÄu, tôi ghiŠn mùi No 79. Tôi cÛng tÆp tò hút Óng vÓ, nhÃt

46

46

là b¡t chÜ§c cho giÓng nghŒ sï. (Ông LiÍu cÛng ngÆm Óng vÓ) M¶t dÎp vŠ Sài Gòn du hí, tôi mò vào Eden, mua Çû b¶ lŒ gÒm m¶t ví da ba ngæn, m¶t ngæn Ç¿ng Óng vÓ, m¶t ngæn Ç¿ng thuÓc, m¶t ngæn Ç¿ng que thông nòng và con dao x‰p Ç¥c biŒt ba lÜ«i. Dao này dùng nhÒi thuÓc, nåo tàn và xoi nòng. MÃy ngày ÇÀu ráng tÆp ngÆm, kh° sª vô cùng. Không bi‰t nÜ§c mi‰ng ª Çâu mà cÙ tuôn ra ào ào, chäy ròng ròng hai bên mép. VØa lau xong, låi lau. Còn cái Óng vÓ, có cäm tÜªng n¥ng chØng cä kš lô. Nó kéo trì cái môi và cái hàm dÜ§i lŒch m¶t bên làm khuôn m¥t méo xËo nhÜ ngÜ©i m¡c phong. Thôi! BÕ! Ti‰p theo, tôi b¡t chÜ§c Ç‹ tóc dài bÒng bŠnh nhÜ mây khói. NhÜng hªi ôi! Tóc râu tôi thu¶c loåi rÍ tre. Càng dài càng xÌa ra trông giÓng cái ch°i x‹. Soi gÜÖng, thÃy giÓng th¢ng æn cÜ§p. B¶ tÎch thÀy giáo nhÜ vÆy làm sao mà dåy h†c trò. Tôi Çành tØ bÕ cái m¶ng làm dáng nghŒ sï.

Bän tính SÖn hiŠn lành, ÇiŠm Çåm, nói næng nhÕ nhË. Không giÓng b†n tôi. Lúc nào cÛng ào ào, cÜ©i nói toe toét. NhÃt là khi Çã có vài ve vào thì khÕi nói. Trái låi, SÖn trÀm tïnh, chÌ ngÒi cÜ©i. Rõ ràng ÇÒng trang lÙa mà SÖn Çã ch»ng chåc hÖn chúng tôi nhiŠu. NhÜng SÖn hiŠn quá Ç‰n Ç¶ nhu nhÜ®c. GÀn nhÜ hèn.

Nh§ låi hÒi m§i lên Bäo L¶c ÇÜ®c vài ngày, SÖn, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng và tôi kéo nhau Çi uÓng cà phê ª m¶t cái quán cuÓi con VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 43

dÓc, cånh b© hÒ (Quên tên quán). Quán có cô chû rÃt xinh, nên mÃy anh choai choai túc tr¿c rÃt Çông. Tr©i mÜa lâm râm. M§i hÖn bäy gi© mà Çã tÓi mÎt. Chúng tôi l¿a m¶t cái bàn trong góc tÓi Ç‹ d‹ ng¡m nhìn cô chû. Nhåc êm nhè nhË, xÆp xình. Cà phê tØng ngøm nóng h°i, thÖm phÙc. VØa cänh, vØa tình thÆt không gì thú cho b¢ng.

ñang khoan khoái thÜªng thÙc cái thú cà phê, thuÓc lá, b‡ng tØ bàn phía bên kia, m¶t cÆu choai

47

47

choai Ç¶ 17 hay 18 ti‰n sang bàn chúng tôi, chÌ vào chàng thÜ sinh TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng, ra lŒnh:

- M©i anh ra ngoài sân cho tôi nói chuyŒn.Tôi Çá vào chân NhÜ®ng dÜ§i gÀm bàn, ra hiŒu

ÇØng Çi. NhÜ®ng ú §:- Tôi... tôi Çâu có quen anh?Tên kia s¤ng gi†ng:- Không cÀn quen hay không! Anh có ra không

thì bäo? Chúng tôi tái m¥t. Rõ ràng chúng muÓn gây

s¿ Çây mà. Rõ ràng ma cÛ b¡t nåt ma m§i. Tôi Çang nghï k‰ thoát thân. Quán không có cºa hông. Cºa sau æn ra b‰p. Phäi chåy vòng qua ch‡ cát xê, cô chû Çang ngÒi, xuÓng b‰p cÛng kËt vào ÇÜ©ng cùng. Ngõ trÜ§c thì b†n nó cä chøc ÇÙa Çang án ng». Không chØng b†n nó có dao n»a. Ti‰n thÓi lÜ«ng nan. SÖn b¡t ÇÀu run lÆp cÆp. NhÜ®ng nói h‰t ra hÖi. Tôi cÓ kéo dài th©i gian tìm k‰:

- Anh à! Chúng tôi vØa m§i lên Çây có mÃy ngày, có quen ai Çâu, Çâu có chuyŒn gì Ç‹ nói!

H¡n vÅn sÃn s°:- Tôi không m©i anh. Tôi muÓn nói chuyŒn v§i

th¢ng kia! Nói xong, nó quay sang NhÜ®ng, n¡m lÃy tay

anh ÇÎnh lôi Çi. NhÜ®ng líu lÜ«i:- ÷! Không!... không! Hai bên Çang d¢ng co, lôi kéo. ñ¶t nhiên, nhÜ

m¶t cänh trong phim cao bÒi, tØ trong góc tÓi phía bên kia, m¶t thanh niên dong dÕng cao, vÈ ÇËp trai thÜ sinh, áo sÖ mi tr¡ng dài tay, xæn lºng, bÕ trong quÀn, bÜ§c t§i bàn chúng tôi, v§i gi†ng rõ ràng, ch¡c nÎch:VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 44

- Các anh ÇØng s®.Quay sang tên kia, anh g¢n gi†ng:- B†n mÀy muÓn gì thì g¥p tao Çây!Tên kia bÃt ng© høt hÅng con mÒi, bÜ§c nhanh

ra cºa, tay ngo¡c, miŒng chºi thŠ:

48

48

- ñ. má! MÀy ngon hä? Ngon thì ra Çây!VÎ cÙu tinh chúng tôi sãi ba bÜ§c t§i cºa, hai tay

bám vào xà ngang, cùng lúc hai chân anh phóng m¶t Çåp nhÜ tr©i giáng vào ng¿c tên kia nhanh nhÜ ch§p. Trong lúc không ng©, tên kia ngã huœch xuÓng ÇÃt, ôm ng¿c la bài hãi vØa chºi thŠ luôn miŒng. ñÒng b†n hÖn chøc ÇÙa kéo ra vây chung quanh anh, vØa vung tay, vØa hò hét:

- ñánh ch‰t mË nó Çi! Chém ch‰t cha nó Çi!Chúng tôi røng r©i tay chân. CÙu tinh chúng tôi

phen này ch¡c phäi bÕ mång v§i chúng. ñám khách trong quán ngÒi im thin thít. Không m¶t ai dám hó hé. Cô chû quán Ç‰n bàn chúng tôi hÕi thæm và an ûi:

- MÃy anh có vë lå, hình nhÜ m§i t§i Çây phäi không? Cái Çám du Çãng này ª công trÜ©ng Nông SÖn trÓn ra mÃy b»a nay. ñêm nào chúng cÛng Ç‰n Çây quÆy phá mà không ai dám làm gì.

Cô ÇÜa m¡t nhìn ra cºa lo l¡ng:- ñêm nay sÓ xui t§i phiên các anh và cä anh kia

n»a.Trong lúc Ãy, ngoài cºa ti‰ng hò hét, ti‰ng

chºi thŠ, càng lúc càng hung hãn. Chúng vây anh thanh niên vào gi»a vòng tròn, nhÜng không tên nào dám xông vô tÃn công.

Ch®t cô chû quán la lên khe khÈ:- Tr©i! Chúng có dao!Bây gi© chúng tôi m§i thÃy rõ trong tay b†n

chúng ÇÙa nào cÛng læm læm con dao. Làm sao Çây? Chúng tôi nhìn nhau không bi‰t phäi làm cách nào Ç‹ giúp sÙc ngÜ©i Ön, Çành trÖ m¡t ‰ch nhìn anh m¶t cách bÃt l¿c. NhÜng lå thay, chàng thanh niên vÅn bình tïnh, tay chÓng nånh sÜ©n, nhìn Çám du Çãng Çang giÜÖng nanh, múa vuÓt,


không m¶t chút s® sŒt. Sau m¶t lúc hò hét thÎ oai Ç‹ cÜ§p tinh thÀn ÇÓi phÜÖng, chúng hè nhau áp vô m¶t

49

49

lÜ®t ÇÎnh tÃn công anh b¢ng Çòn h¶i ch®. NhÜng nhanh hÖn chúng trÜ§c mÃy giây ÇÒng hÒ, ba phát súng n° chát chúa vang lên trong Çêm tÓi tïnh mÎch. Cä b†n bÕ chåy tán loån, té bò lê, bò càng. VØa chåy vØa la thÃt thanh:

- Nó có súng! Nó có súng!Thì ra trong lúc chúng tôi lo l¡ng cho s¿ an nguy

cûa anh, anh rÃt bình tïnh ÇÓi phó v§i chúng. Ch© cho chúng thÆt s¿ tÃn công, anh m§i móc súng ra b¡n ba phát chÌ thiên thÎ uy, cÓt hù d†a chúng mà thôi. Khi m†i s¿ trª låi yên tïnh, chúng tôi m©i anh vào quán Ç‹ cám Ön và m©i anh m¶t chÀu. Anh vui vÈ ngÒi vào bàn và t¿ gi§i thiŒu:

- Tôi là TriŒu. Thi‰u úy TriŒu. ñåi Ç¶i tôi m§i ÇÜ®c tæng cÜ©ng t§i Bäo L¶c sáng nay Ç‹ bäo vŒ an ninh quÆn.

Anh quay sang hÕi thæm chúng tôi. Sau khi nghe chúng tôi lÀn lÜ®t gi§i thiŒu và cho bi‰t là Çang dåy h†c tåi Çây, cÛng vØa m§i t§i ÇÜ®c mÃy ngày. Anh à lên m¶t ti‰ng và xoay lÜng ra phía sau, ngo¡c tay m¶t cái, lÆp tÙc có hai anh khác Çang ngÒi nhâm nhi cà phê trong góc v¶i chåy Ç‰n trông ÇiŒu b¶ rÃt cung kính:

- Då ! Ông thÀy! Ông thÀy sai gì tøi em!TriŒu nói:Hai anh vŠ lÃy chi‰c Dodge t§i Çây Ç‹ ÇÜa mÃy

ông giáo vŠ nhà cho an toàn!M¶t anh nói:- KhÕi cÀn hai ngÜ©i. M¶t mình em vŠ lÃy xe. ñ‹

th¢ng Xinh ª låi bäo vŒ ông ThÀy. Chúng tôi lo ngåi anh Çi m¶t mình nên ÇÒng

thanh:- Anh coi chØng tøi nó trä thù.Anh ta nháy m¡t cÜ©i v§i chúng tôi, tay v‡ v‡

vào lÜng và nói:- Tui có cái này, ÇÓ cha tøi nó dám!

50

50

Hóa ra, thi‰u úy TriŒu còn có hai vŒ sï Çi kèm mà chÜa cÀn phäi ra tay. Ngoài hai vŒ sï to nhÜ hai ông h¶ pháp ra còn có ba con VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 46

chó lºa n»a thì tøi nhóc du Çãng cä chøc ÇÙa æn nh¢m gì. Chúng tôi k‰t bån v§i nhau tØ Çêm Ãy. HÖn tháng sau, Çåi Ç¶i TriŒu hành quân Çi nÖi khác, gÃp rút, không kÎp g¥p nhau nói l©i tØ giã. (Không bi‰t vÎ ân nhân này, bây gi© còn hay mÃt, tôi không hŠ g¥p låi). ñêm Çó, SÖn n¢m k‹ cho tôi nghe, th©i gian ª Hu‰, anh làm huÃn luyŒn viên nhu Çåo cho Sª Hi‰n Binh ThØa Thiên. Sau m¶t cÖn båo bŒnh, anh quên h‰t các th‰ võ. Tôi nghe mà lòng hoài nghi, th¡c m¡c. Tôi cÛng có h†c Çôi chút vŠ nhu Çåo. Nhu Çåo cÓt lÃy nhu th¡ng cÜÖng. Dùng l¿c ngÜ©i làm l¿c mình Ç‹ chi‰n ÇÃu, rÃt ít hao n¶i l¿c. N‰u vì bŒnh hay lš do nào khác thì chÌ mÃt sÙc khoÈ hay n¶i l¿c chÙ làm sao mà quên h‰t các th‰ võ. TrØ khi mÃt trí nh§. NhÜng thÃy SÖn trong lúc còn Çang s® vŠ chuyŒn vØa rÒi, tôi không tiŒn hÕi låi. Sau Çó cÛng quên luôn. Nay, låi nghe ông TrÎnh Cung nh¡c chuyŒn SÖn tÆp nhu Çåo v§i ÇÙa em, bÎ cú choàng vai, phäi n¢m viŒn, thành ra Óm y‰u. MÓi nghi ng© SÖn nói dÓi Ç‹ t¿ che ÇÆy m¥c cäm nhút nhát, hèn y‰u cûa mình låi vøt trª vŠ trong kš Ùc.

Låi nh§ thêm m¶t lÀn khác, næm 1962, lúc h†c ª Qui NhÖn. Con trai Bình ñÎnh rÃt ghét nam giáo sinh Hu‰. Vì trai Hu‰ mã ngoài trông rÃt bänh và sang tr†ng. Các em n» sinh Qui NhÖn bÕ kép ‘lô can’ cûa mình chåy theo ‘cûa ngoåi’. HÖn n»a, Qui NhÖn lúc bÃy gi© chÌ có trÜ©ng trung h†c CÜ©ng ñ‹ là l§n nhÃt, nhÜng chÌ có Ç‰n l§p ÇŒ nhÎ mà thôi. H†c sinh CÜ©ng ñ‹ ÇÒng phøc quÀn kaki xanh, áo sÖ mi tr¡ng ‘póp p© lin Ba Trái ñào’, dép lÓp bánh xe hÖi làm sao ÇÎch låi v§i giáo sinh SÜ phåm quÀn Tergal Çen, áo sÖ mi dài tay tr¡ng Nyl France, cà våt Çen, Çi giÀy da bóng l¶n. Trông oai và bänh ch†e l¡m. Ái chà! Còn cái ông th® may

51

51

tiŒm may Thích n»a chÙ! ThÆt là tài! Không bi‰t ông b¡t ÇÜ®c ª Çâu cái ‘tuy dô’ r¢ng giáo sinh së có món h†c b°ng 200 ÇÒng. Ông liŠn ÇiŠu Çình v§i Ban Giám ÇÓc trÜ©ng cho ông thÀu may m‡i giáo sinh m¶t b¶ complet màu xám. TiŠn së trØ vào cuÓi khóa. Th‰ là b‡ng nhiên tØ trên tr©i rÖi xuÓng, m‡i anh giáo sinh có m¶t b¶ ÇÒ l§n, diŒn vào m‡i chiŠu thÙ bäy, dung dæng dung dÈ v§i ngÜ©i ÇËp. Trông thiŒt là oách! Nó chính là cái gai l§n trong con m¡t VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 47

mÃy anh con trai Qui NhÖn. Phäi tìm cách chÖi låi m§i ÇÜÖc! V§i chi‰n thuÆt du kích, rình mò trong các hëm v¡ng, bÃt cÙ anh SÜ phåm nào có âm gi†ng ‘chi, mô, ræng, rÙa’ ÇŠu bÎ Ç¶t kích. TrÎnh Công SÖn là m¶t trong nh»ng nån nhân ÇÀu tiên. Anh bÎ tÜ§c mÃt Çôi kính cÆn. Ti‰p mÃy ngày sau, con ÇÜ©ng tØ bŒnh viŒn NguyÍn HuŒ Ç‰n trÜ©ng, ch‡ nào cÛng bÎ chÆn và khiêu khích Çánh l¶n. ñã có mÃy vø Äu Çã. Dï nhiên, bÎ bÃt ng©, phe ta ôm ÇÀu máu. ChuyŒn này náo Ç¶ng cä trÜ©ng SÜ Phåm. Thanh Häi, cây Ç©n ghi ta sÓ m¶t, lên xin phép thÀy HiŒu TrÜªng ñinh Thành ChÜÖng cho lÆp toán Ç¥c biŒt Ç‹ bài trØ du Çäng. NhÜng thÀy không cho. ThÀy bäo: ‘NhiŒm vø Çó là cûa Cänh Sát. Các anh Ç‰n Çây Ç‹ h†c thành thÀy giáo ch§ không phäi Ç‹ thành cänh sát’. Sau Çó, thÀy liên hŒ v§i chính quyŠn sª tåi, xin can thiŒp. S¿ viŒc kéo dài cä nºa næm m§i dÙt. Riêng TrÎnh Công SÖn, mÃt Çôi kính, trª thành anh mù bÃt Ç¡c dï, không Çi h†c ÇÜ®c. Bån bè phäi nh© môi gi§i trung gian liên låc v§i tên ÇÀu Çäng xin chu¶c låi Çôi kính. VÆy mà SÖn låi k‹ v§i TrÎnh Cung chuyŒn mình luyŒn Judo! ñ‹ làm gì?

Sau khi Çåi Ç¶i TriŒu thuyên chuy‹n Çi nÖi khác, SÖn không dám Çi uÓng cà phê tÓi n»a. Tôi ª nhà cuÒng chân, buÒn nhÜ chÃu c¡n. Mà Çi m¶t mình không có SÖn thì không vui. M¶t hôm, tôi cÓ rû SÖn cho b¢ng ÇÜ®c và cam Çoan bäo Çäm an ninh cho

52

52

anh. SÖn không mÃy tin tÜªng vì tôi nhÕ con hÖn anh. SÖn dò xét:

- Ông lÃy cái gì bäo vŒ tôi?Tôi v‡ vào bøng và nói:- Cái này bäo vŒ cho ông và cho tôi!SÖn cÜ©i ré lên. ñang n¢m dài trên ‘Çi-væng’,

SÖn nh°m dÆy t§i s© vào bøng tôi, vØa cÜ©i vØa nói:- ñ‹ coi mÃy con lãi trong bøng ông to c« nào mà

bäo vŒ ÇÜ®c tôi?NhÜng SÖn v¶i røt tay låi và nín b¥t. Hai m¡t tròn

xoe ÇÀy ngåc nhiên nhìn tôi th¡c m¡c. Gi†ng tôi nghiêm chÌnh lÆp låi:

- ñÜ®c chÜa?VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 48

SÖn vÅn ÇÀy nghi ng©:- Ông lÃy ra cho tôi coi nó là cái gì vÆy?Tôi thò tay vào áo, lôi ra m¶t s®i dây ÇiŒn, loåi

dây Çôi, mŠm, dài m¶t thÜ§c rÜ«i. SÖn låi càng th¡c m¡c:

- Ông Çem dây ÇiŒn theo dùng làm gì?Tôi phäi giäng giäi sÖ lÜ®c vŠ công døng cûa nó

thay th‰ chi‰c trÜ©ng côn, tiŒn døng mang theo bên mình, phòng khi h»u s¿. SÖn tò mò:

- Tôi chÜa nghe thÃy bao gi©. Ông có th‹ k‹ cho tôi nghe h†c ª Çâu và bi‹u diÍn vài ÇÜ©ng cho tôi coi ÇÜ®c không?

ñ‹ cho SÖn hoàn toàn yên tâm, tôi lôi SÖn ra sân xem tôi Çi vài ÇÜ©ng lã lÜ§t. S®i dây ÇiŒn lúc này theo sÙc tØ trong tay tôi vung ra Çã bi‰n thành chi‰c trÜ©ng côn, quay tít trong không khí phát ra ti‰ng vù vù. Tôi chÌ bi‹u diÍn vài ÇÜ©ng trong bài ‘Th‰ roi tàng sÜ’ rÒi dØng låi. SÖn v‡ tay khen hay. Lúc này SÖn m§i chÎu m¥c quÀn áo Çi v§i tôi. SuÓt bu°i tÓi cà phê Çó, SÖn b¡t tôi k‹ chuyŒn h†c võ. Tôi chÌ k‹ Çåi lÜ®c thôi, chÙ k‹ h‰t thì dài dòng l¡m. SÖn cÜ©i khoái chí nh»ng Çoån tôi ÇÙng tÃn cho tàn cây nhang, hai chân mõi rã r©i, té chÕng g†ng. Ho¥c tôi không

53

53

chÎu h†c các môn Çao, thÜÖng, ki‰m, kích mà chÌ yêu câu thÀy dåy cho môn chåy trÓn trong ‘tam thÆp løc k‰, Çào tÄu vi thÜ®ng sách.’

TrÎnh Công SÖnCon NgÜ©i Tài Hoa NhiŠu M¥t

Ngoài tài næng âm nhåc, SÖn còn nhiŠu tài khác n»a. Môn nào cÛng xuÃt s¡c h‰t. Nhäy ÇÀm rÃt bay bÜ§m. ñánh bi da h‰t xÄy. Xì phé khÕi chê. TrØ cái món kia...

Nhäy ÇÀm.CuÓi næm 1964, TÌnh cho xây cÃt cånh b© hÒ

m¶t công trình tân kÿ Ç¥t tên là ‘Câu låc b¶ Lâm ñÒng’ dành cho quân, cán chánh trong tÌnh giäi trí. Câu låc b¶ có hai tÀng. TÀng dÜ§i Ç¥t mÃy bàn bi VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 49

da. TÀng trên bán cà phê và ÇÒ nhÆu. M‡i bu°i chiŠu, t¡t n¡ng, chúng tôi kéo nhau lên CLB nhâm nhi cà phê, nhìn ra m¥t hÒ. Nhà thûy tå gi»a hÒ ÇÜ®c nÓi liŠn vào b© b¢ng m¶t chi‰c cÀu g‡, dáng cong cong hình cÀu vòng, sÖn toàn màu ÇÕ, Än hiŒn gi»a làn sÜÖng Çøc, ÇËp nhÜ bÙc tranh thûy måc. Chúng tôi cÙ tÜªng chØng nhÜ ngÒi trên lÀu Hoàng Håc. ThÆt ra chÜa ai bi‰t Hoàng Håc lâu tròn méo ra sao. NhÃt là nh»ng chiŠu mÜa lâm râm, lÃt phÃt. Khí tr©i lành lånh, se se, kéo cao c° áo mæng tô, ngÒi trên lÀu, nhìn vŠ phía hÒ xa xa, nh§ ngÜ©i yêu mà Ü º hát: ‘ChiŠu này còn mÜa sao em không låi! Nh« mai trong cÖn Çau vùi, làm sao có nhau! H¢n lên n‡i Çau. BÜ§c chân xin em vŠ mau ... ’ Ho¥c: ‘ChiŠu m¶t mình qua phÓ, âm thÀm nh§, nh§ tên em...’ thì tØng l©i, tØng l©i thÃm không chÎu ÇÜ®c. Nhåc cûa SÖn phäi hát Çúng trong khung cänh Ãy m§i hay, m§i cäm h‰t cái hÒn cûa l©i, cûa nhåc.

NgÜ©i quän lš CLB cho hay, TÌnh d¿ ÇÎnh së làm lÍ khánh thành CLB trÜ§c T‰t dÜÖng lÎch. Ngày Çó TÌnh së mÜ§n m¶t sÓ ca ve ª Sài Gòn lên, së có då vÛ

54

54

tÜng bØng. ñích thân Çåi tá TÌnh trÜªng khai ‘bal’. Nghe tin, anh nào cÛng åo ¿c. NhÜng nhìn låi toàn m¶t Çám nhà quê. Anh nào cÛng chÌ bi‰t nhäy lò cò. TrØ chàng h† TrÎnh trúng mánh. Th‰ là cä b†n xúm låi Çòi SÖn dåy nhäy. Th©i gian còn hÖn tháng, làm sao h†c cho kÎp. Phäi gÃp lên m§i ÇÜ®c. Cæn phòng tôi và SÖn ª trª thành sàn nhäy. NhÜng Çám h†c trò láu cá, muÓn tr¡c nghiŒm tài nghŒ ông thÀy trÜ§c m§i h†c sau. SÖn phäi bi‹u diÍn vài ÇÜ©ng bay bÜ§m. Anh mÜ®n chi‰c gh‰ ÇÄu giä làm Çào, khai ‘bal’ b¢ng ÇiŒu Paso dÒn dÆp. MiŒng Çánh nhÎp, chân bÜ§c t§i lui, nhÎp nhàng, uy‹n chuy‹n. TØ Paso anh chuy‹n sang Cha Cha Cha, rÒi Be bop, rÒi Tango, quay cuÒng v§i ÇiŒu Valse, trª vŠ v§i Bolero và cuÓi cùng ÇÙng yên m¶t ch°, l¡c lÜ thân hình, nghiêng qua, ngã låi theo nhÎp miŒng Ch¡c... xình! Ch¡c... xình! cûa ÇiŒu Slow. TÃt cä ÇŠu công nhÆn SÖn nhäy ÇËp. V§i Çôi chân dài, SÖn nhäy Tango rÃt tuyŒt. ThÃy SÖn nhäy anh nào cÛng ham. NhÜng nhìn låi mình, thÃy thân hình Ò dŠ, thô cÙng, n¥ng nŠ nhÜ trâu nÜ§c, anh nào cÛng l¡c ÇÀu ngao ngán.


- Ông SÖn Öi! Tøi này mà h†c nhäy ÇÜ®c nhÜ ông ch¡t phäi t§i t‰t Công Gô, t‰t Ma RÓc!

SÖn cÜ©i cÜ©i:- MÃy cha tÜªng dÍ æn hä! H‰t bao nhiêu cÖm

gåo ª vÛ trÜ©ng rÒi Çó!RÒi SÖn trÃn an chúng tôi:- Mà không sao! MÃy ông chÌ cÀn h†c m¶t ÇiŒu

Slow là Çû rÒi. ñiŒu này rÃt dÍ. NhÜng nhäy cho hay låi rÃt khó.

ñ‹ trÃn an và gây thêm tin tÜªng cho chúng tôi, anh k‹ chuyŒn m¶t anh Tây già ª Sài Gòn, Çêm nào cÛng có m¥t ª vÛ trÜ©ng. SÖn k‹: - Tôi hÒi Çó m§i h†c nhäy nên cÛng mê l¡m. NhÜng h†c sinh làm gì có tiŠn. ThÌnh thoäng m§i t§i

55

55

dancing, lÀn nào cÛng g¥p anh Tây già này. Anh Tây này cao l§n, có cái bøng phŒ rÃt b¿, dáng n¥ng nŠ nên không nhäy ÇÜ®c các ÇiŒu khác, chÌ nhäy m‡i m¶t ÇiŒu Slow. Anh ta ôm em nào cÛng không h‰t vòng lÜng vì bÎ cän bªi cái bøng. Anh ta cÙ ôm ri‰t em ca ve, ÇÙng yên m¶t ch°. HÍ nghe ti‰ng bass Çánh xình m¶t cái, anh ta l¡c nghiêng ngÜ©i m¶t cái. CÙ th‰ cho Ç‰n cuÓi bän nhåc. Có ÇiŠu Ç¥c biŒt Çáng tÙc cÜ©i ª Çây là m‡i lÀn Ç‰n Çoån nhåc du dÜÖng, Ç¡c š, anh ta thình lình buông em ra, bÜ§c lui m¶t bÜ§c, tay phäi n¡m låi, ÇÃm vào lòng bàn tay trái Çánh b¶p m¶t ti‰ng, miŒng khen b¢ng ti‰ng ViŒt ‘Hay...xì’ rÒi bÜ§c t§i ôm em l¡c lÜ nhÜ cÛ.

SÖn vØa k‹, vØa làm ÇiŒu b¶ khi‰n chúng tôi cÜ©i rÛ ra. LÓi k‹ chuyŒn cûa SÖn rÃt có duyên và hÃp dÅn. Sau mÃy ngày tÆp dÜ®t ráo ri‰t, chúng tôi cÛng thuÀn thøc nhÜ anh Tây già. Chúng tôi náo nÙc trông cho mau Ç‰n ngày khánh thành Ç‹ ÇÜ®c ôm mÃy em và tr° tài. NhÜng gÀn nh»ng ngày cuÓi næm ViŒt C¶ng æn T‰t s§m, rót hÕa tiÍn liên tøc vào hai quÆn Di Linh và Bäo L¶c thay pháo, chÜÖng trình vui chÖi phäi hûy bÕ. Bài h†c ‘Chát...xình’ không có cÖ h¶i Çem ra Ùng døng.


BidaThÜ©ng tr¿c ª bàn bi da, b†n chúng tôi gÒm

næm ÇÙa. SÖn, Tâm mÆp (tÙc NguyÍn Häo Tâm phân biŒt v§i Tâm lùn tÙc NguyÍn Væn Tâm), NguyÍn ñÙc Tín, Ngô Thanh Båch và tôi. Chia thành hai phe, trÜ©ng kÿ quy‰t ÇÃu. SÖn và Tâm mÆp m¶t phe. Tín và Båch m¶t phe. Tôi bÎ cho ra rìa vì Çánh quá dª. Không bao gi© Çi m¶t ‘cÖ’ ÇÜ®c ba Çi‹m. Tôi ÇÜ®c h¶i ÇÒng phong cho chÙc tr†ng tài, lãnh nhiŒm vø ÇÙng ghi Çi‹m và phân xº nh»ng vø æn gian. CuÓi cùng là æn ké khi k‰t thúc màn quy‰t ÇÃu. ñÙng ngoài m§i thÃy rõ phong cách cûa tØng ngÜ©i chÖi. Tâm mÆp có dáng

56

56

xÃu nhÃt vì cái bøng phŒ phát triÍn quá s§m ª cái tu°i hai mÜÖi bÓn. Anh phäi ÇÙng dång chân chàng hãng Ç‹ cho cái bøng thÃp xuÓng khÕi cÃn thành bàn. Tay trái Ç¥t trên m¥t bàn, ngón tay trÕ cong låi nhÜ cái móc câu Ç‹ gi» ÇÀu ‘cÖ’, chÙ không chÎu h®p v§i ngón tay cái thành vòng tròn nhÜ m†i ngÜ©i. Ngô Thanh Båch to con, cao b¢ng SÖn, ÇÙng phäi rùn chân xuÓng. M‡i lÀn chuÄn bÎ thøt m¶t quä, anh nh¡m t§i, nh¡m lui, lÜ«i thè ra khÕi miŒng, quËo qua bên trái, hai hàm ræng c¡n ch¥t. Tôi cÙ có cäm giác m‡i lÀn anh thøt trái banh là m‡i lÀn ÇÙt lÜ«i. NhÃt là nh»ng cú ‘ÇŠ trô’ låi càng toát mÒ hôi lånh. NguyÍn ñÙc Tín Ç¥c biŒt có khuôn m¥t tròn, tr¡ng trÈo nhÜ cô Thúy Vân. M‡i lÀn Çi nh»ng ÇÜ©ng cÖ l¡c léo, ‘ép phê còng tre’, anh m¡m môi, b¥m miŒng, hai con m¡t Óc nhÒi mª ra h‰t cª. Trán anh nhÜ§ng lên thành bÓn l¢n x‰p. Anh li‰m môi vài cái trÜ§c khi thøt m¶t ÇÜ©ng banh quy‰t tº. TrÜ§c khi thøt, m¥t anh tái ng¡t. Thøt xong, m¥t låi ÇÕ nhÜ gÃc, trÜ§c khi trª låi bình thÜ©ng. Riêng SÖn, tôi thích ng¡m nhìn cái dáng cûa anh nhÃt. NgÜ©i dong dõng, hai chân dài, anh ÇÙng th£ng ngÜ©i, hai chân chøm låi, cúi xuÓng m¥t bàn tåo thành m¶t hình thÜ§c ª th¡c lÜng. Anh Ç¥t tay trái xuÓng m¥t bàn, hai ngón út và Çeo nhÅn xoè ra hình rë quåt t¿a xuÓng m¥t nÌ, ngón gi»a Ç« ngón cái và ngón trÕ Çan h®p nhau thành m¶t vòng tròn, ôm khít khao ÇÀu ng†n cÖ. TrÜ§c khi quy‰t ÇÎnh m¶t ÇÜ©ng banh, anh chæm chú nhìn ba trái bi, tay cÀm cøc ‘lÖ’ mi‰t mi‰t

VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 52

trên ÇÀu ‘cÖ’. Khi anh bÕ cøc ‘lÖ’ xuÓng thành bàn là ÇÜ©ng ‘cÖ’ Çã quy‰t ÇÎnh. Anh Çánh thong thä, nhË nhàng, xoay quanh bÓn cånh bàn m¶t cách khoan thai, tØ tÓn, không m¶t chút phí sÙc. TÓi thi‹u m¶t ÇÜ©ng cÖ cûa anh phäi tØ næm Çi‹m trª lên. Tuy nhiên, có b»a phe anh cÛng thua tÖi b©i hoa lá. Anh không th‹ nào cÙu n°i bÒ, khi Tâm mÆp chÖi b‰t bát quá. Trong

57

57

khi hai tay Båch và Tín ngang sÙc, ngang tài. Chúng tôi chÖi giäi trí không æn tiŠn. Cá Ç¶ b¢ng nh»ng chÀu cà phê, b»a cÖm trÜa ho¥c chÀu bia tùy theo gi© giÃc sáng, trÜa, chiŠu và có lúc cä bu°i tÓi n»a.

Nh»ng ngày cuÓi tháng lãnh lÜÖng, càng Çông, càng vui nh¶n. Chúng tôi có thêm NguyÍn Væn ChÃt, Võ ñôn Thao biŒt danh ‘SÜ phø’ tØ cÀu ñåi Nga, giáp ranh v§i Tuyên ñÙc vŠ. Di Linh có NguyÍn Væn HiŒn và Lâm Væn RÀm. Låi có thêm lính m§i tò te ñ‡ Danh ñåo h°n danh ñåo S»a. Ngoài ra còn có nh»ng bån nhà binh. Nh»ng sï quan trÈ tu°i tråc chúng tôi, nhÜng ‘x‰p bút nghiên theo viŒc Çao cung’ s§m. ñó là nh»ng anh Vïnh, Ng¿, Tinh ÇŠu cùng cÃp bÆc thi‰u úy. ChÌ có anh Thành là trung úy, chi khu phó, Çã có v® và m¶t con. Còn toàn là Çám Ç¶c thân vui tính. Ông trùm Lãng không có tên trong bäng ‘phong thÀn’ vì næm gi© chiŠu là ông Çã trùm mŠn, xoa dÀu NhÎ Thiên ñÜ©ng rÒi.

Xì phéXÆp xám

M‡i thÙ sáu ÇÀu tháng, phòng chúng tôi trª thành sòng båc. Nhà hai anh Lãng và ñåo thành nhà chÙa. ñám bån tØ các nÖi vŠ tø låi nhà tôi chÖi båc xong, kéo vŠ nhà Lãng, ñåo ngû. ñánh båc thì tôi mù tÎt. Tôi không có khi‰u vŠ môn này. Sau, cÓ h†c l¡m, m§i bi‰t chÖi tÙ s¡c. NhÜng lên rác, xuÓng rác, trôi rác, khui, qu¢n, Ç‰m lŒnh ch¤n, lÈ, t§i trÖn, t§i quan thì r¡c rÓi quá. Tôi chÌ thích Çánh ‘bÃc’ cûa ngÜ©i B¡c. Môn này vui và hÃp dÅn hÖn bài cào. Nó hay ª ch‡ là bài cùng Çi‹m mà låi æn nhau ª hàng thÆp, hàng vån, hàng væn, hàng


sách. NhÜng Çám nhà nghŠ nhÜ SÖn, HiŒn, RÀm, Båch, Thao, Tín... ÇŠu chê. ñó là dành cho dân nhà quê. Còn dân chÖi thì chÌ xÆp xám ho¥c xì phé m§i Çúng

58

58

ÇiŒu. Sau khi lãnh lÜÖng, bu°i sáng, æn nhÆu, bi da, cà phê Çã Ç©i, anh nào không có máu Çen ÇÕ thì vŠ nhà Lãng ngû. PhÀn còn låi vŠ phòng chúng tôi gÀy sòng. SÖn m¶t tay chÃp h‰t. Anh trø tØ ÇÀu hôm cho Ç‰n sáng, ngÜ©i vÅn khoÈ. Nói theo ki‹u Kim Dung, s¡c m¥t không thay Ç°i, hÖi thª vÅn ÇiŠu hòa. Nghïa là có nh»ng anh, nºa Çêm mŒt quá phäi ngã lÜng, khò m¶t chút. Anh khác thay tay. SÖn vÅn ngÒi m¶t ch‡, thuÓc lá liên tøc; cà phê h‰t ly này Ç‰n ly khác; không Çi ti‹u, m§i lå. CÙ trung bình mÜ©i ván là SÖn vÖ làng h‰t bäy, tám. Thua quá, nh»ng lÀn sau, Tín cåch. Tín chÃp hai tay làm b¶ xá xá:

- Ông SÖn Öi là ông SÖn Öi! TiŠn lÜÖng em Çây! Ông cÙ lÃy mà xài. ñØng ‘rê’ em vào sòng n»a. Bàn tay ông có ma, ghê thÃy mË. Em s® l¡m!

Nói xong, Tín cÜ©i hŠnh hŒch, Ç°i gi†ng:- BÓ bäo em cÛng chä dám chÖi v§i ông! Ghê

thÃy mË!Có lÀn tôi hÕi SÖn:- Này, ông h†c nghŠ ª Çâu vÆy. Có chÖi lÆn

không?SÖn nói cho tôi bi‰t bí quy‰t Çánh båc:- Ch£ng có gian lÆn gì h‰t! Ch£ng qua mÃy cha

Ãy cÙ ÇÜa bài cho tôi coi, tôi m§i th¡ng ÇÜ®c dÍ dàng mà thôi.

Tôi không tin, v¥n låi:- Ông låi xåo rÒi! Có ai Çánh bài mà låi ÇÜa bài

mình cho ngÜ©i khác coi bao gi©?SÖn thích thú giäng nghïa:- Tôi nói ÇÜa bài có nghïa là h† ÇÜa cái m¥t h†

cho tôi bi‰t. NÜ§c bài cûa h† hiŒn lên nét m¥t h‰t. Tåi ông không ª trong nghŠ nên không bi‰t, không chú š theo dõi. Ông chÌ nhìn xuÓng chi‰u, ngó quân bài thôi. Phäi không nào?

Tôi phäi công nhÆn SÖn nói Çúng. Tôi chÌ nhìn nh»ng cây bài


59

59

Çánh xuÓng ho¥c nh»ng chi bài binh xong xoè ra mà thôi. SÖn nói ti‰p:

- Nh»ng tay cao thû Çánh båc h† rÃt trÀm tính. Không bao gi© Ç‹ l¶ cäm xúc trên nét m¥t cho ÇÓi thû bi‰t. NgÜ®c låi, Çôi m¡t h† rÃt s¡c. H† kín Çáo quan sát ÇÓi phÜÖng Ç‹ Çoán tØng nÜ§c bài mà tùy cÖ Ùng phó. Trong khi Çó, ông ngÅm låi coi! MÃt tay Thao, Tín, HiŒn, RÀm, hÍ bài tÓt thì cÜ©i nói rÀm rï. Bài xÃu thì xÎu m¥t xuÓng, chºi thŠ Õm tÕi thì làm sao mà tôi không bi‰t.

Tôi phäi phøc læn kinh nghiŒm cûa SÖn. M¶t chân lš không cãi vào Çâu ÇÜ®c. DÅu bên này hay bên kia chân núi Pyrhéné.

Tuy nhiên hay không b¢ng hên. S¿ Ç©i có nh»ng cái tr§ trêu, tréo c£ng ng‡ng, không ai có th‹ ng© h‰t ÇÜ®c. SÖn Çã Çåi båi trÜ§c Phåm Quang Ch», m¶t tay mÖ m§i tÆp chÖi. Anh Ch», chân chÌ håt b¶t, ngoài gi© dåy h†c là vŠ phø v§i v® trong viŒc mua bán. V® anh có gian hàng bán quÀn áo trong ch®. ChÎ v® ngÒi thu tiŠn. Anh chåy vòng ngoài, gom hàng, giao hàng, tÃt bÆt suÓt ngày. Anh ít giao thiŒp v§i bån ÇÒng nghiŒp vì m¥c cäm v§i cæn bŒnh nan y cûa anh: bŒnh cùi. ChÌ là ÇÒn Çoán thôi. Anh vÅn béo tÓt, da dë hÒng hào. Duy chÌ có hai bàn tay là hÖi lå. B¡p thÎt h° khÄu gi»a ngón tay cái và ngón trÕ mÃt h£n. Nh»ng ngón khác co rút låi, cÀm ÇÒ vÆt rÃt khó khæn. NgÜ©i ta ÇÒn anh nh© uÓng vàng hàng tháng nên m§i cÀm gi» ÇÜ®c không cho bŒnh phát ra ngoài.

TrÜ§c khi b†n trÈ chúng tôi ÇÜ®c b° nhiŒm t§i, Ty Ti‹u H†c Lâm ñÒng ª trong tình trång buÒn tÈ. Chúng tôi Çã Çem låi m¶t nguÒn sinh l¿c m§i cho Ty. V§i phÜÖng pháp giáo døc m§i và tinh thÀn trÈ trung Çã thay Ç°i h¤n cái không khí ÇŠu ÇŠu, buÒn tÈ bao nhiêu næm nay ª cái xÙ cao nguyên này. Phåm Quang Ch» là ngÜ©i ÇÀu tiên bÙt ra khÕi cái ao tù nÜ§c Ç†ng Çó. VŠ sau, còn có thêm nhiŠu ngÜ©i n»a tham gia vào cái không khí vui nh¶n, cªi mª, phóng khoáng cûa

60

60

chúng tôi. Trong Çó có cä cø Tråch, hiŒu trÜªng trÜ©ng Nam Bäo L¶c, s¡p hÒi hÜu. Ông L®i Ty trÜªng, rÃt væn nghŒ, chÎu


chÖi. NhiŠu lÀn x¡n tay áo cùng Çám trÈ ‘hå c© tay’, vØa nhÆu, vØa Çánh båc.

Trª låi chuyŒn Phåm Quang Ch» Çåi th¡ng TrÎnh Công SÖn.Bài cûa Ch» ÇÕ tØ ÇÀu Ç‰n cuÓi. Hai tay cÀm

bài lòng khòng, lèo khoèo, r§t lên, r§t xuÓng, binh tÀm bÆy, tÀm bå mà vÅn cÙ th¡ng. Chuy‹n sang tÙ s¡c. M§i Çánh vài cây anh Çã ‘t§i’ mà låi t§i quan, khui, qu¢n tùm lum. ñêm Çó anh hÓt tr†n. Anh nào cÛng nh¤n túi. NguyÍn ñÙc Tín n°i khùng, chºi thŠ:

- ñÎt mË! ñúng là thánh nhân Çãi kÈ khù kh©. Mèo mù v§ cá rán. Ông bà ta båc tóc m§i nói ra ÇÜ®c ÇiŠu gì thì trúng phóc ÇiŠu Çó, không sai m¶t ly ông cø.

Quay sang SÖn, Tín th†c cù léc:- ChÌ có bàn tay ông cùi m§i trÎ ÇÜ®c ông bàn

tay ma!Nói xong, Tín cÜ©i h¡c h¡c m¶t thôi. Quä thÆt,

Çêm Çó, TrÎnh Công SÖn không còn m¶t xu dính túi.

Cái khoän kia...‘... Em Pleiku má ÇÕ môi hÒng... Ÿ Çây mùa

Çông... Çi dæm phút Çã vŠ chÓn cÛ.’ Cái ông nhà thÖ nào Çó Çã tä cái xÙ cao nguyên rÃt Çúng. ThÆt vÆy! Cái phÓ quÆn Bäo L¶c gom låi b¢ng bàn tay ª m¶t Çoån phÓ ng¡n. HÀu h‰t cÜ dân ÇŠu sÓng biŒt lÆp trong các xÙ Çåo ho¥c trong nh»ng ‘phËt’. Danh tØ ‘phËt’ lÀn ÇÀu nghe lå tai và buÒn cÜ©i. Tôi cÙ có š nghï thô tøc khi thÃy nh»ng chi‰c xe Lam chª khách, hai bên hông kÈ hàng ch» chÌ tuy‰n ÇÜ©ng ‘B© Lao-PhËt.’ Mãi vŠ sau, có dÎp Ç‰n phËt m§i bi‰t Çó là ‘Ferme’, trang tråi cûa ngÜ©i Pháp có ÇÒn ÇiŠn trà và

61

61

cà phê tåi Çây. MÃy ông trong xÙ Tân Thanh, Tân Phát phiên âm thành ti‰ng ViŒt là PhËt.

Cái phÓ quÆn quá nhÕ, Ç‰n n‡i có ngÜ©i ví von, con chó cÛng n¢m không Çû ch‡ phäi ló cái Çuôi ra bên ngoài. Cho nên mÃy ông giáo Çi Çâu cÛng Çøng hoc trò cûa mình. H†c trò ª Çây Çi h†c rÃt trÍ. Có ÇÙa cao tÒng ngÒng b¢ng thÀy. Do Çó, muÓn gi» cái vÕ mô phåm luôn luôn sáng nhÜ træng r¢m Ç‹ làm gÜÖng soi cho h†c trò, chúng tôi, VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 56

m‡i tháng phäi kéo nhau lên tÆn ñà Låt, thác Gu gha, Ç‹ du hí. Ÿ Çây, ngoài phong cänh thÖ m¶ng, hºu tình, còn có nh»ng em Thái tr¡ng, Thái ÇÕ chuyên phøc vø cái khoän... thÙ ba. Nghe nói các em có nhiŠu ki‹u lå hÖn ngÜ©i Kinh. Cä b†n chúng tôi vŠ cái khoän... Çó, ÇŠu ‘thÜ©ng thÜ©ng bÆc trung’. ChÌ có Võ ñôn Thao là ÇÜ®c võ lâm tôn lên hàng SÜ phø. ñã không mÃt tiŠn cho em mà còn ÇÜ®c em bao ngÜ®c. Tha hÒ cÖm no, bò cÜ«i.

Ngón nghŠ này, anh nào cÛng theo xin bí kíp. Võ ñôn Thao ngoài khä næng ‘Yêu em thÆt sâu... Yêu em dài lâu...’ , anh còn có tài ‘xúc cÓt’ Çánh lØa H¶i ñÒng Y Khoa Ç‹ ÇÜ®c miÍn dÎch vïnh viÍn. Xúc cÓt, theo Kim Dung, ông t° nói phét trong truyŒn chÜªng thì Çó là môn võ công luyŒn ÇÜ®c phép làm cho thân mình bi‰n dång, ho¥c nhÕ låi, xÜÖng cÓt co låi nhÜ ÇÙa trÈ. Ÿ Çây, Thao chÌ cÀn bÈ qu¥t chân phäi mình qua m¶t bên, Çi l¥t lìa, hŒt nhÜ ngÜ©i què. Anh bi‹u diÍn cho chúng tôi coi. Låi ÇÜ®c m¶t phen cÜ©i v« bøng. Nh© vÆy anh khÕi Çi lính. NhÜng Çây chÌ là chuyŒn nhÕ. Quan tr†ng là bí kíp ‘NhÃt dÜÖng chÌ’ chúng tôi ai cÛng muÓn theo th† giáo. ñÙng ÇÀu là TrÎnh Công SÖn. Công l¿c cûa anh rÃt kém. Theo Thao, Çây là cÖ duyên, tr©i cho ai nÃy hÜªng, không phäi ai muÓn luyŒn cÛng ÇÜ®c. Anh k‹ låi cái cÖ duyên cûa mình:

- Lúc tôi m§i mÜ©i hai tu°i, h†c l§p NhÃt ª Tuy Hòa, Phú Yên, b‡ng dÜng m¡c m¶t chÙng bŒnh kÿ lå.

62

62

NgÜ©i cÙ xanh mÜ§t, ngày càng gÀy Óm. Cha mË tôi h‰t lòng chåy ch»a Çû thÙ thuÓc vÅn không thuyên giäm. Sau có ông thÀy Tàu thuÓc B¡c b¡t måch, chÄn bŒnh quä quy‰t r¢ng tôi m¡t bŒnh hÜ®t tinh. ThÀy giäng giäi cho cha tôi rõ vŠ cæn bŒnh này là tu°i thanh niên thÜ©ng vÜ§ng phäi ba thÙ tinh. Thông thÜ©ng là m¶ng tinh. Trai Çang sung sÙc, ban ngày thÃy gái ÇËp, Çêm mÖ tÜªng giao h®p mà xuÃt tinh. Ví nhÜ bình ÇÀy mà tràn. Không có håi. CÜ§i v® là h‰t. ThÙ hai, không n¢m mÖ mà vÅn xuÃt tinh, Ãy là di tinh, giÓng nhÜ cái bình nghiêng, nÜ§c Ç°. CÛng không håi l¡m. PhÜÖng thuÓc hiŒu nghiŒm Ç‹ chºa là cÜ§i v®. Còn cái này, ông thÀy Tàu chÌ tôi, g†i là hÜ®t tinh, tÙc giÓng nhÜ cái bình lÛng VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 57

Çít, chäy ngày, chäy Çêm cho Ç‰n ch‰t. BŒnh này gây ra do thÀn kinh quá y‰u ho¥c chÖi b©i quá Ç¶ mà thành.

Cha tôi nghe t§i Çó, tr®n m¡t:- ThÀy nói sao? Th¢ng con tôi m§i mÜ©i hai tu°i

mà thÀy nói nó chÖi b©i quá Ç¶?Ông thÀy Tàu bi‰t mình bÎ h§, nói ch»a:- A! Cái này tôi nói theo sách vª mà! NhÜng ông

ÇØng có lo. Tôi cho mÃy h¶p ‘Tam tinh Häi cÄu b° thÆn hoàn’, cháu nó uÓng m¶t tháng là h‰t bŒnh.

Cä chøc h¶p, viên nào cÛng to nhÜ ngón c£ng cái, tôi cÓ tr®n tråo nuÓt. ThuÓc h‰t mà bŒnh cÙ y nhÜ cÛ. Nghïa là m‡i lÀn có chuyŒn gì xúc Ç¶ng bÃt ng© ho¥c hÒi h¶p, lo âu thì ÇÛng quÀn tôi Ü§t ÇÅm. Ví dø làm bài thi, gÀn h‰t gi©, bài vÅn chÜa xong thì bÎ. Thình lình ai v‡ vai hù m¶t ti‰ng cÛng bÎ. Ti‰p tøc uÓng Tam Tinh Häi cÄu cä næm, ngÜ©i tôi cÙ råc dÀn, Çi ÇÙng h‰t n‡i. Cha tôi phäi mang tôi vào nhà thÜÖng Grall, Sài Gòn xin ch»a. Ÿ Çó bác sï Tây, h† tiêm vào ÇÀu tôi cây kim dài cä gang tay Ç‹ ch»a. Tôi n¢m ª Çó gÀn sáu tháng thì bŒnh dÙt h¤n. Cha tôi tÓn rÃt nhiŠu tiŠn nhÜng cÙu ÇÜ®c th¢ng quí tº ông rÃt

63

63

mØng. ñ‰n næm mÜ©i tám tu°i, Çi chÖi gái lÀn ÇÀu, tôi tình c© phát hiŒn ra mình có khä næng kÿ diŒu Çó. Tôi có th‹ ki‹m soát và ÇiŠu khi‹n th¢ng ‘em tôi’ theo š muÓn. MuÓn tÃn, thÓi, hoãn binh ho¥c trÜ©ng kÿ kháng chi‰n bao lâu cÛng ÇÜ®c. Bªi vÆy, anh em trong võ lâm m§i bái tôi là SÜ phø.

Nghe xong, chúng tôi ÇŠu thÃt v†ng. Ngàn næm m§i có cÖ duyên m¶t lÀn. ñâu Çã Ç‰n phiên mình!

M‡i lÀn lên Gu Gha, chúng tôi kêu bia uÓng vài chai cho nóng máy, thong thä ng¡m các em Thái lÜ®n qua, lÜ®n låi Ç‹ ch†n thì SÖn lúc nào cÛng tình nguyŒn làm ngÜ©i lính xung kích ÇÀu tiên. ñánh nhanh, rút nhanh. ñó là phÜÖng pháp chi‰n ÇÃu cûa SÖn. Có lÀn chúng tôi chÜa uÓng h‰t chai bia, SÖn Çã tàn cu¶c chi‰n, m¥t mÛi bÖ ph©, trª vŠ hÆu cÙ.

- ThÆt phí ÇÒng tiŠn, bát gåo! Tín phê bình.VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 58

ñ‰n lÜ®t Thao tr° tài. Quä thÆt l©i ÇÒn không sai. Chúng tôi cà kê Ç‰n chai thÙ tÜ thì Thao Çang hùng dÛng trên ÇÜ©ng chi‰n th¡ng trª vŠ mang theo m¶t tù binh: M¶t em Thái tr¡ng (ÇÒ måo hóa) cÛng Xà rông, cÛng vòng cÜ©m Çeo tÙ tung, nhÜng chÌ nói ÇÜ®c ba ti‰ng ‘b¡t cái nÜ§c’. ñó là ti‰ng ThÜ®ng, có nghïa ‘Ãy em’. Còn thì nói r¥c ti‰ng ViŒt. Hóa ra, em tØ sông Mao, Phan Thi‰t lên Ç°i vùng. Bà chû b¡t måch bi‰t khách yêu hoa hay ham cûa lå, Ç¥c sän, nên treo ÇÀu dê, bán thÎt chó. Bà b¡t mÃy em thay Ç°i xiêm y, Çeo vòng, giä làm sÖn n» Phà Ca câu khách.

DÀn dà, th©i gian sau, SÖn không tháp tùng v§i chúng tôi n»a. CÓ ‘nài hoa, ép liÍu’ Ç‰n mÃy, SÖn cÛng tìm c§ thÓi thác. Khi thì lš do này, khi thì lš do n†. Ngô Thanh Båch phán m¶t câu ch¡c nÎch:

- Bây gi© ông SÖn có chÎ Næm rÒi. ˜ng Çang h®p tác v§i hãng súc ve chai!

TÆp vë

64

64

ñ‰n bây gi©, tôi m§i bi‰t SÖn còn kiêm thêm tài h¶i h†a và Çã nhiŠu lÀn cùng các ông ñinh CÜ©ng, TrÎnh Cung Çem tranh Çi triÍn lãm kh¡p nÖi. Lúc bÃy gi©, SÖn chÌ ngÒi hí hoáy vë theo mÃy cái hình thi‰u n» m¥t nh†n, m¶t m¡t. NgÜ©i Óm tong, dài thoòng. Hai bàn tay thÜ©ng kËp gi»a Çùi. Hình nào cÛng m© m©, không rõ nét. SÖn vë theo nh»ng hình bìa cuä ñinh CÜ©ng. Tôi không có óc thÄm mÏ và ‘i t© rít’ vŠ h¶i h†a nên thÜ©ng phá Çám SÖn trong lúc vë:

- Ông SÖn nè! Ví dø nhÜ ngÜ©i con gái ông vë lâu nay, thình lình hiŒn ra nhÜ trong chuyŒn Bích Câu kÿ ng¶, thì ông có lÃy làm v® không?

SÖn Çang chæm chú gôm Çi vë låi, nghe tôi hÕi th‰, ngÅn ra mÃy giây m§i Çáp:

- Sao ông låi thô tøc th‰! NgÜ©i ÇËp trong tranh phäi có cái khác ngÜ©i thÆt ngoài Ç©i chÙ. N‰u cÙ phäi cho giÓng thì chøp hình là dÍ nhÃt. Mà Çã th‰ thì còn Çâu là nghŒ thuÆt.

Tôi làm nhÜ hi‹u ra th‰ nào là nghŒ thuÆt bèn à lên m¶t ti‰ng:VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 59

- VÆy nghŒ thuÆt, nhÃt là vŠ h¶i h†a là phäi vÈ làm sao cho khác v§i s¿ thÆt, lå hÖn s¿ thÆt, càng quái dÎ càng hay, Ç‰n lúc ngÜ©i xem không th‹ nào hi‹u ÇÜ®c bÙc tranh ông h†a sï vë cái gì, thì lúc Çó ông h†a sï m§i th¿c có tài và n°i ti‰ng?

Nghe tôi dài dòng cái s¿ ‘m§i hi‹u ra’ nghŒ thuÆt, SÖn gÆt gù:

- GÀn gÀn nhÜ vÆy!- Th‰ thì tôi cÛng së n°i ti‰ng! Tôi së vë tranh

trØu tÜ®ng! Tôi h§n hª khoe.SÖn tr®n m¡t nhìn tôi:- ThiŒt không cha? Cha mà cÛng bi‰t vë tranh

trØu tÜ®ng? Vë thº tôi coi!Tôi cÜ©i thÀm trong bøng, vì SÖn bÎ tôi gåt:- DÍ thôi! Tôi së treo m¶t khung tranh trÓng

không. N‰u có ai hÕi, tôi së nói: ñó là bÙc tranh tôi vë

65

65

Çàn bò Çang æn cÕ theo phái trØu tÜ®ng. N‰u còn th¡c m¡c: ñàn bò Çâu? Tôi së nói: ñàn bò æn h‰t cÕ rÒi, nó Çi ch‡ khác, ch§ còn ÇÙng Çó làm chi!

ñ‰n Çây, SÖn ch®t hi‹u, cÜ©i phá lên, hÕi tôi:- Ông Çào ª Çâu ra nh»ng chuyŒn ti‰u nhÜ

vÆy?- Thi‰u khÓi gì! CÙ hÕi ông ñ¥ng TrÀn Huân

kh¡c bi‰t. SÖn không bi‰t ông Huân là ai!

ChÜa Có LÀn NàoHát Hay NhÜ Th‰!

Trong nh»ng ngày chû nhÆt mÜa dÀm gió bÃc, ÇÃt nhão, ÇÜ©ng trÖn, chúng tôi quây quÀn, có khi nhÆu rÜ®u Ç‰ v§i khô s¥c cûa TrÀn væn NghÎ Çem tØ quê miŠn Nam lên, có khi nhâm nhi cà phê làm m¶t màn væn nghŒ bÕ túi. Nhân vÆt chính vÅn là TrÎnh Công SÖn. Anh Çánh Çàn, hát. ThÌnh thoäng có bài nào h®p v§i sáo thì tôi mang sáo ra phø h†a. Anh em cÛng luân phiên m‡i ngÜ©i làm vài ba câu, m¶t bän. Tuy nhiên, SÖn vÅn luôn ÇÜ®c yêu cÀu anh hát chính các nhåc phÄm cûa anh. Gi†ng SÖn không trong, không trÀm. M¶t gi†ng Ç¥c biŒt, nhË, quy‰n rÛ, truyŠn cäm, không hay nhÜng cäm ÇÜ®c VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 60

ngÜ©i nghe. Anh hát nh»ng bài m§i làm tåi Çây nhÜ ‘ChiŠu m¶t mình qua phÓ’, ‘L©i buÒn thánh’, ‘V‰t læn trÀm’, ‘Ti‰ng hát Då Lan’ tÙc ‘DÃu chân ÇÎa Çàng’ Chúng tôi l¥ng ngÜ©i ngÒi nghe. Không gian yên tïnh. Th©i gian ngØng låi. Ngoài tr©i mÜa vÅn rì rào tØng cÖn. Không m¶t ti‰ng v‡ tay, khi SÖn ngØng hát. Chúng tôi s® ti‰ng Ç¶ng làm tan bi‰n cái không khí Çang quánh Ç¥c låi bªi ti‰ng hát cûa SÖn và hÒn chúng tôi thành m¶t. SÖn nhË nhàng buông Çàn. ñôi m¡t mÖ màng sau Çôi kính cÆn.

NhÜng có m¶t lÀn SÖn hát hay nhÃt, xuÃt thÀn nhÃt, tôi không th‹ nào có dÎp nghe låi lÀn thÙ hai. ñó

66

66

là Çêm ª quán cà phê bi da Ng†c Trang. ChiŠu thÙ bäy, sau chÀu Çãi cÖm chiŠu mà phe Båch Tín thua tÖi b©i hoa lá, hai chàng nhÃt ÇÎnh phøc thù cho sáng mai m¶t chÀu æn sáng, có cä phª lÅn cà phê. Tôi vÅn cÙ chÙc tr†ng tài, hÜªng sái. Mãi mê chÖi, chúng tôi quên cä th©i gian. Chín gi© ÇiŒn cúp, mà vÅn chÜa k‰t thúc trÆn final 50 Çi‹m. Nài nÌ chû quán th¡p Çèn cÀy chÖi ti‰p. Hai chÎ em chû quán ÇŠu tên Trang, n‹ vì mÃy ông giáo nên cÛng chiŠu lòng, ÇÓt lên mÃy ng†n Çèn sáp. Xong, Ç‹ m¥c chúng tôi, hai chÎ em ôm Çàn ngÒi hát nho nhÕ trong m¶t góc tÓi.

ñang Ç¡c š v§i Çi‹m vØa th¡ng quá dÍ dàng trong vÎ th‰ hai trái bi m¡t kính, Tín ch®t dØng låi, chÓng cÖ, Ç¶t ng¶t lên ti‰ng:

- –i gi©i! Rõ là múa rìu qua m¡t th®! ñánh trÓng trÜ§c cºa nhà sÃm. Hai em Öi! ông nhåc sï TrÎnh Công SÖn Çang ÇÙng lù lù m¶t ÇÓng Çây này, mà hai em låi hát ‘DiÍm XÜa’ v§i DiÍm nay thì có ch‰t không cÖ chÙ!

Hai chÎ em nhÜ chåm phäi ÇiŒn, bÆt ÇÙng dÆy, hÃp tÃp Çua nhau nói:

- ThÆt hä? Nhåc sï TrÎnh Công SÖn thÆt hä? Sao lâu nay chúng em không bi‰t ?

CÛng Tín, cÜ§p l©i trÜ§c khi SÖn Çáp:- ƒy! Tåi các em vô tình thôi! Ngày nào ông

ch£ng có m¥t ª Çây.Cô chÎ phân bua:


- MÃy em chÌ nghe các bån hát nhåc cûa ông SÖn, thÃy hay thì b¡t chÜ§c ch§ có bao gi© bi‰t m¥t Çâu. Không ng© låi ÇÜ®c hân hånh g¥p ª Çây!

Tín gå gÅm:- Bây gi© các em có muÓn nghe chính nhåc sï

hát không nào?- Då rÃt muÓn, nhÜng chÌ s® ông SÖn không

chÎu!Båch ÇŠ nghÎ:- N‰u muÓn thì hai cô phäi chÎu hai ÇiŠu kiŒn.

67

67

- Xin anh cho bi‰t hai ÇiŠu kiŒn gì? M¶t cô hÕi.Båch ti‰p tøc ÇÜa ÇŠ nghÎ:- ThÙ nhÃt không tính tiŠn ván bi da này. ThÙ hai

Çãi m¶t chÀu cà phê Ç¥c biŒt. ChÎu không?Hai cô cÜ©i rÃt tÜÖi:- Vâng ÇÜ®c å! TÜªng gì khó khæn chÙ hai ÇiŠu

Ãy ÇÓi v§i chúng em rÃt dÍ dàng .Th‰ là chúng tôi Çi rºa tay, vào bàn ngÒi ch©

cà phê. Tâm mÆp cÙ tûm tÌm cÜ©i m¶t mình. Hai chÎ em cô Trang hình nhÜ xušt xoát tu°i nhau. Dáng ngÜ©i dong dõng, chân dài. Không ÇËp nhÜng rÃt có duyên, Üa nhìn. Khi hai cô chuÄn bÎ ly, tách Ç‹ pha cà phê chúng tôi m§i có dÎp ng¡m kÏ hÖn. Cô chÎ có mái tóc dài óng ä, buông lÖi xuÓng tÆn lÜng. Hai bàn tay tr¡ng mÎn màng. Nh»ng ngón tay búp mæng thuôn dài. Cô em ki‹u tóc ng¡n Demi Garcon, dáng trÈ trung, khÕe månh. Khi nh»ng gi†t cà phê b¡t ÇÀu rÖi xuÓng, hai chÎ em vào bàn chung v§i chúng tôi. Båch hÓi:

- ñem Çàn ra cho nhåc sï ch§!Hai chÎ em m§i s¿c nh§ ra cây Çàn vÅn còn d¿ng

trong góc quÀy. Cô em nhanh nhËn vào lÃy Çàn ÇÜa cho SÖn và nói:

- M©i nhåc sï!Bây gi© Tâm m§i mª miŒng:

- ñØng g†i nhåc sï! Anh Ãy m¡c c«. Các em hãy g†i là anh SÖn cho thân.

Quay sang chúng tôi, anh nháy m¡t:VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 62

- Phäi không các ông ?- Phäi! Phäi! ñúng vÆy! Chúng tôi nhao nhao bi‹u

ÇÒng tình.SÖn l¥ng lë so dây dàn. Tín gây không khí:- Ông SÖn nói v§i các em gái vài ti‰ng chÙ! Các

em Çang ch© ÇÃy!- Vâng! Phäi ÇÃy å! Chúng em Çang ch©! NhÜng

m©i các anh dùng cà phê trÜ§c Çã.SÖn nói nhÕ nhË:

68

68

- Cám Ön các cô! Cám Ön thÎnh tình các cô dành cho tôi!

SÖn gÓc Hu‰, nhÜng ít khi nói ‘mô, tê, ræng, rÙa’ v§i chúng tôi. NhÃt là không bao gi© ‘tau, mi’ nhÜ nh»ng anh ‘tr† trË’ khác. SÖn nói ti‰ng B¡c chuÄn, nhË, không n¥ng trÎch nhÜ nh»ng ông B¡c xÜng là dân ‘Hà L¶i’ chính cÓng.

Cô Trang chÎ náo nÙc:- Anh SÖn b¡t ÇÀu Çi! Cho chúng em thÜªng thÙc

Çi!Båch Ç‰ thêm:- Phäi! Ông cho các em thÜªng thÙc Çi!

Cô Trang em, ngušt m¶t cái dài Çuôi con m¡t, ngø š hi‹u câu nói hai nghïa cûa Båch. SÖn h¡ng gi†ng. B¡t ÇÀu dåo Çàn. Ti‰ng Çàn theo giai ÇiŒu Blue, nhË nhàng, rÖi tØng ti‰ng m¶t. SÖn hát bän ‘Ð§t mi’ ÇÀu tiên. VØa dÙt, ti‰ng v‡ tay nho nhÕ cûa hai cô (Çêm khuya không dám v‡ l§n) vang lên ròn rã kèm theo nh»ng ti‰ng xušt xoa:

- Hay quá! Hay quá! Hát thêm bài n»a Çi anh SÖn!

SÖn hát ti‰p bài ‘ThÜÖng m¶t ngÜ©i’. RÒi trong lúc cao hÙng, anh hát luôn hai bài n»a là ‘DÃu chân ÇÎa Çàng’ và ‘DiÍm xÜa’. Trong lúc say sÜa hát, m¡t SÖn nhìn vào khoäng không, thä hÒn vào l©i ca ti‰ng nhåc. Chúng tôi cÛng say sÜa l¡ng nghe. Trong lúc xuÃt thÀn, hình nhÜ SÖn quên h‰t s¿ vÆt quanh mình, chÌ còn có âm thanh. Trong cái tïnh mÎch vŠ khuya, dÜ§i ánh sáng lung linh cûa nh»ng ng†n båch låp, bóng ngÜ©i chÆp ch©n trên vách, ti‰ng hát SÖn vang lên, lúc b°ng cao, lúc chùng xuÓng, lúc k‹ l‹, thª than, khi‰n chúng tôi lÎm Çi trong ngÃt ngây cäm xúc. Chúng tôi Çã tØng nghe SÖn hát nhiŠu lÀn, nhÜng VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 63

Çây là lÀn SÖn hát hay nhÃt. Phäi chæng là do cái không khí huyŠn äo Çêm Çó c¶ng v§i s¿ có m¥t cûa hai

69

69

giai nhân Çã làm cho ti‰ng hát SÖn trª nên tuyŒt v©i? Trên ÇÜ©ng vŠ, Tín xóa bàn:

- Hôm nay ông SÖn sÜ§ng nhé! ñÜ®c m¶t lúc hai em chiŠu chu¶ng, bÓc lên tÆn mây xanh. SÜ§ng nhé! Này, hai ván bi hÒi chiŠu k‹ nhÜ huŠ nhé!

Tâm phän ÇÓi :- Ý! ñâu ÇÜ®c. TÓn cä lít mÒ hôi m§i th¡ng

ÇÜ®c mÃy cha, bây gi© xóa bàn Çâu có ÇÜ®c!Båch chen vào cãi:- Thì lúc nãy ông uÓng cà phê chùa rÒi. Công tôi

v§i ông Tín gå hai em, ông Çâu có góp ti‰ng nào. Ông cÙ ngÒi cÜ©i tình, thÃy ngÙa m¡t ch‰t mË!

Quay sang tôi, Båch ki‰m ÇÒng minh:- Phäi không ông tr†ng tài?Phäi!!! LÀn này tôi ÇÜ®c quyŠn phân xº m¶t

cách công minh, chính tr¿c, không phäi h° thËn v§i lÜÖng tâm. Bªi tôi cÛng Çã uÓng ké cà phê chùa và nghe hát miÍn phí. Tôi dõng dåc tuyên bÓ:

- Ông Tín, ông Båch Çúng. Trên nguyên t¡c, phe Tâm SÖn th¡ng. Trên th¿c t‰, phe Tín Båch Çã trä n® xong. ñêm nay huŠ. Ngày mai b¡t ÇÀu låi tØ ÇÀu.

SÖn không tranh cäi, vØa Çi vØa hušt sáo. SÖn Çang vui.

Uy VÛ BÃt Næng KhuÃt!CÙ m‡i ÇÀu tháng, sáng thÙ hai tuÀn lÍ ÇÀu tiên,

toàn th‹ quân, cán, chính trong TÌnh ÇŠu tŠ t¿u Çông Çû tåi H¶i trÜ©ng Nông-Lâm-Súc Ç‹ h†p h¶i nghÎ, g†i là ‘H¶i thuy‰t giáo khoa’ (?). Møc Çích là Ç‹ nhân viên, cán b¶ các ban, ngành có dÎp g¥p g«, trao Ç°i và h†c hÕi kinh nghiŒm lÅn nhau, dÜ§i quyŠn chû t†a cûa ñåi tá Bách, TÌnh trÜªng kiêm Ti‹u khu trÜªng Lâm ñÒng. VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 64

LÀn nào cÛng nhÜ lÀn nào. Bu°i h¶i thäo cÙ ÇŠu Ç¥n, lÆp Çi lÆp låi m¶t cách máy móc. Các trÜªng ty

70

70

lÀn lÜ®t lên bøc Ç†c báo cáo thành quä cûa Ty mình. V‡ tay. Nêu š ki‰n th¡c m¡c, giäi Çáp. Không š ki‰n. Thông qua. CÙ nhÜ vÆy, h‰t Ty này Ç‰n Ty khác. Trong lúc các ông TrÜªng ty áo vest, cà våt lên sân khÃu trÎnh tr†ng Ç†c báo cáo, thì cái Çám nhân viên ngÒi dÜ§i Çâu có Ç‹ tâm l¡ng tai nghe nh»ng l©i vàng ng†c mà vÆn døng h‰t nhãn quan Ç‹ li‰c d†c, nhìn xuôi ki‰m tìm ngÜ©i ÇËp. Bên phía giáo døc r†i Çèn pha qua Çám n» thÜ kš hành chánh. NgÜ®c låi Çám nhân viên tòa TÌnh chi‰u hÒ quang qua Çám mÏ nhân giáo chÙc. NgÜ©i ta không th‹ nghe ÇÜ®c nh»ng gì các ông thÀm thì v§i nhau. NhÜng cÙ nhìn cái cung cách nh»ng cái ÇÀu cûa các ông chøm låi, rÒi ngÜ§c lên, miŒng cÜ©i nham nhª, ngÜ©i ta cÛng Çoán bi‰t ÇÜ®c 99% nh»ng gì trong ÇÀu các ông vØa trao Ç°i. Còn các bà, các cô thì sao? ñây là cÖ h¶i cho quí bà, quí cô tha hÒ dùng thì gi© hành chánh Çan aó len thoäi mái. Bà nào cÛng lôi trong giÕ xách ra m¶t cu¶n len và Çôi que Çan. M¡t thì nhìn lên sân khÃu ra vÈ rÃt chæm chú theo dõi l©i vàng, ti‰ng ng†c cûa thuy‰t trình viên. NhÜng hai tay thì Çan lia lÎa. Hai que Çan lên xuÓng nhanh nhÜ cái máy. Nh© vÆy th©i gian m§i trôi qua mau.

NghÌ giäi lao. H†p ti‰p. TÌnh trÜªng ban chÌ thÎ. Ban t° chÙc ngõ l©i cäm tå. Bu°i h¶i thuy‰t thành công mÏ mãn. Ti‰ng v‡ tay rÀn rÀn. Ai nÃy ÇŠu cÓ tåo vÈ hä hê, tÕ ra mình vØa m§i ÇÜ®c h†c hÕi thêm nhiŠu ÇiŠu m§i lå, hºu ích. Hân hoan ra vŠ.

Có ÇiŠu bên cánh giáo døc rÃt b¿c b¶i cho là luôn bÎ chèn ép, æn hi‰p. Ch£ng là, cÙ nºa bu°i nghÌ giäi lao, låi có màn væn nghŒ giúp vui. Thành phÀn giúp vui luôn ‘Üu aí’ cho Ty giáo døc. T¶i nghiŒp cho các cô cÙ phäi lên hát, múa làm trò...

Cái này thành lŒ lâu l¡m rÒi, tØ th©i ông TrÜÖng Cänh Ngôn làm Ty trÜªng. Lš do ÇÜ®c nêu ra Ç‹ Çùn viŒc là bên giáo døc Çông nhân viên, nhÃt là n». Nhân tài nhiŠu gÒm Çû cä thÖ, nhåc, væn nghŒ, væn gØng... ñ‰n Ç©i ông Lê Cao L®i phäi è c° ra

71

71

gánh ti‰p, Çâu có lš do gì tØ chÓi. Mà Çó là chuyŒn nhÕ nh¥t, cãi låi, mích lòng ông TÌnh VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 65

trÜªng có mà dåi! Cái Çám giáo h†c b° túc chúng tôi nhÃt ÇÎnh không tham gia ba cái vø Çó. M¥c dÀu ông L®i có kêu g†i tæng cÜ©ng nhân s¿ cho chÜÖng trình thêm m§i lå và hÃp dÅn. MÃy tháng sau khi chúng tôi ÇÜ®c Ç°i t§i, b»a ‘H¶i thuy‰t giáo khoa’, gÀn Ç‰n gi© væn nghŒ giäi lao, ông TÌnh trÜªng g†i ông L®i Ç‰n kŠ tai nói nhÕ ÇiŠu gì, thÃy ông L®i gÆt ÇÀu lia liå. Ông L®i Çi th£ng Ç‰n Çám chúng tôi, Ç‰n trÜ§c m¥t TrÎnh công SÖn. SÖn Çang phì phà Óng vÓ. Ông L®i có vÈ hân hoan:

- Này anh SÖn! Ông TÌnh trÜªng nghe ti‰ng anh, ông rÃt hâm m¶. Ông nh© tôi yêu cÀu anh lên giúp vui vài ti‰t møc. Tôi nhÆn l©i rÒi. Hân hånh l¡m nhé!

BÃt ng© SÖn l¡c ÇÀu :- Xin ông vui lòng nói låi v§i ông TÌnh trÜªng, tôi

rÃt cám Ön nhã š cûa ông Ãy, nhÜng tôi không th‹ làm ÇÜ®c.

Ông L®i chÜng hºng. Kh¿ng låi vài giây, ông nài nï:

- Anh SÖn, anh ráng giúp tôi lÀn này thôi. Tôi l« hÙa rÒi, n‰u không, tôi mÃt m¥t v§i ông Ãy.

SÖn vÅn nhÛn nh¥n tØ chÓi. BÃt Ç¡c dï, ông L®i phäi t§i trä l©i cho ngài TÌnh trÜªng s¿ tØ chÓi cûa SÖn. M¶t thoáng cau mày, ông cho g†i ông TrÀn ThiŒn Häi, trÜªng phòng hành chánh (thân phø nhåc sï TrÀn thiŒn Thanh) chÌ thÎ Çi m©i lÅn n»a. Hai ông cùng Ç‰n ch‡ SÖn ngÒi, khÄn khoän h‰t l©i nhÜng SÖn vÅn nhÃt quy‰t tØ chÓi. Không khí H¶i trÜ©ng Ç¶t nhiên cæng th£ng. M†i con m¡t ÇŠu Ç° dÒn vŠ phía chúng tôi, hiŒn rõ nét ch© Ç®i và lo âu. Chúng tôi Çâm ra ch¶t då lo ngåi cho SÖn. Ÿ m¶t tÌnh lÈ, TÌnh trÜªng là vua m¶t cõi. Ai dám trái š, trái lŒnh? Có mà tØ ch‰t Ç‰n bÎ thÜÖng! HÒi lâu, hai ông không thuy

72

72

‰t phøc ÇÜ®c SÖn, Çành phäi Ç‰n trình låi v§i TÌnh trÜªng. ñåi tá Bách khoát tay ra lŒnh cho bu°i h¶i thäo ti‰p tøc. TØ lúc Çó, không khí h¶i trÜ©ng trª nên n¥ng nŠ cho Ç‰n lúc k‰t thúc.

Bu°i trÜa, ti‰p theo bu°i chiŠu, chúng tôi Ç¥c biŒt chiêu Çãi SÖn ‘ê hŠ, linh Çình’. Tåi nhà hàng Ng†c HÜÖng, bia Tây cà lÒ ngã nghiêng, læn lóc. ThÎt bò lúc l¡c, tái chanh, dïa nào bÜng ra cÛng h‰t VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 66

såch. Chúng tôi sung sÜ§ng, cÜ©i nói hä hê. Chúng tôi tung hê SÖn nhÜ m¶t kÈ th¡ng trÆn anh dÛng. SÖn Çã g¶t bÕ dùm chúng tôi m¥c cäm bÎ æn hi‰p chÃt chÙa bÃy lâu trong lòng.

Båch phát bi‹u:- Ông SÖn ngon! Tôi phøc ông! ‘Dô’ v§i tôi m¶t

cái ‘chæm phÀn chæm’ Çi ông!Tín cÜ©i hŠnh hŒch khoe khoang:- ñã bäo mà! Tín này mà læng xê ai thì phäi bi

‰t! MÃy cø chÜa bi‰t cái vø hai em bé cà phê Ng†c Trang mê tít thò lò ông SÖn nhà mình Çâu nhá. CÛng m¶t tay Tín này ÇÃy! Nào chúng ta cùng v§i ông SÖn ‘vít Çê’ (*) cÓi này nhé !

M†i ngÜ©i ÇÒng hÜªng Ùng: - Dô...dô... Tín ng»a c°, tu m¶t hÖi h‰t såch ly

cÓi bia ÇÀy tràn. SÖn cÛng rÃt vui vÈ. H‰t ly này Ç‰n ly khác. Lúc cøng ngÜ©i này, lúc cøng ngÜ©i kia. Ly nào cÛng træm phÀn træm. Anh càng uÓng m¥t càng tái, càng tÌnh. Ông trùm Lãng cÄn thÆn, cänh giác, vÅn gi†ng hÖi cà:

- Này! này! Tôi lÜu š mÃy ông nhé! ñ¥c... Ç¥c biŒt là ông SÖn! Nó së tìm cách trä thù mình ÇÃy!

NghÎ, tính c¶c, nóng näy:- S® Ç‰ch gì! Nó làm chó gì mình? Không dåy

ch‡ này thì dåy ch‡ khác! Nó sa thäi mình ÇÜ®c à?Lãng vÅn dè chØng:- ¯! RÒi mÃy ông ch© xem! T§ ª Çây Çã bäy

næm rÒi. HÒi Çó, t§ Çâu có mang theo cái tû lånh này

73

73

(sÓt rét). Tåi t§ bÜ§ng, nó Çày t§ vào vào trong núi næm næm ÇÃy.

Chúng tôi nghe nói cÛng giÆt mình lo cho SÖn trong nh»ng ngày s¡p t§i. NhÜng Çåi tá Bách Çã không làm ÇiŠu Çó. SÖn vÅn vô s¿. Cä ông Lê Cao L®i cÛng không làm ÇiŠu Çó, m¥c dù SÖn Çã làm ông mÃt m¥t lòng t¿ ái cûa ông bÎ t°n thÜÖng n¥ng. Sau này, SÖn còn låm døng lòng tÓt cûa ông, bÕ m¥c trÜ©ng l§p, h†c trò cho ông già ThÓng, lên ñà Låt ª cä tháng tr©i. Së k‹ ª Çoån sau. Riêng tôi, v§i thái Ç¶ VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 67

SÖn làm sáng nay, tôi cho Çó là m¶t hành Ç¶ng can Çäm, khí ti‰t cûa m¶t nhà giáo, ít ai làm ÇÜ®c ho¥c dám làm, k‹ cä tôi, n‰u lâm vào trÜ©ng h®p Çó.

Tôi thÆt s¿ khâm phøc SÖn và hi‹u ÇÜ®c th‰ nào là š nghïa cûa câu ‘uy vÛ bÃt næng khuÃt’.

(*) Vider: Ti‰ng Pháp, làm cån

XuÃt XÙ Vài Nhåc PhÄm‘Nh»ng MÓi Tình’‘M¶t Thoáng Mây Bay’

Ngoài nh»ng nhåc phÄm nhÜ ‘Bi‹n Nh§’, ‘Nhìn Nh»ng Mùa Thu ñi’, ‘Dã Tràng Ca...’ SÖn sáng tác ª Qui NhÖn næm 62-64, ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’, ‘L©i BuÒn Thánh’, ‘V‰t Læn TrÀm’ ... SÖn sáng tác tåi Bäo L¶c, tôi bi‰t rõ th©i gian và hoàn cänh tåo nên, tôi còn ÇÜ®c bi‰t thêm xuÃt xÙ m¶t vài nhåc phÄm khá hay liên quan Ç‰n nh»ng mÓi tình mà anh g†i là ‘M¶t Thoáng Mây Bay’ do anh k‹ låi. Nh»ng chuyŒn này ÇÜ®c k‹ nay m¶t ít, mai m¶t ít, trong nh»ng ngày mÜa gió û ê, søt sùi, dai d£ng. Hai anh em chúng tôi Çem Çàn sáo ra hòa ÇiŒu. RÒi cÛng chán. Låi cà phê thuÓc lá. Khói thuÓc mù tr©i, m© khung cºa s°. ThÜ©ng tôi khÖi mào:

- BuÒn qua! K‹ chuyŒn nghe chÖi ông SÖn!

74

74

Tôi thích nghe SÖn k‹ chuyŒn. Anh k‹ chuyŒn có duyên và hÃp dÅn. BÃt cÙ chuyŒn gì qua SÖn k‹ ÇŠu trª nên hay và dí dõm. Anh vØa nói vØa ra ÇiŒu b¶ làm cho câu chuyŒn sÓng Ç¶ng và lôi cuÓn ngÜ©i nghe tØ ÇÀu Ç‰n cuÓi. NhÜ chuyŒn anh Tây già bøng b¿ ch£ng hån. Tôi mà k‹ ch¡c vô duyên và låt nhách. NhÜng nhìn SÖn vøt ÇÙng dÆy, lui m¶t bÜ§c, hai tay ÇÃm vào nhau, miŒng nói ‘Hay...xì’ rÒi trª vŠ ch‡ ngÒi cÛ, m¥t tÌnh bÖ, không m¶t nh‰ch mép, chúng tôi cÜ©i bò læn. Khi m†i ngÜ©i dÙt cÜ©i, anh m§i cÜ©i.

TØ ‘Ð§t Mi’ ñ‰n ‘ThÜÖng M¶t NgÜ©i’VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 68

và Ca Sï Thanh ThúyThuª còn tr† h†c ª Sài Gòn, næm Çó tôi mÜ©i

bäy tu°i -SÖn k‹- Çêm nào tôi cÛng lò dò Ç‰n phòng trà ca nhåc Ç‹ nghe Thanh Thúy hát. DÀn dÀn hình bóng Thanh Thúy Çã æn sâu vào trong tôi lúc nào không bi‰t. Nói yêu Thanh Thúy thì cÛng chÜa h¤n. Vì tôi nhÕ tu°i hÖn, låi nhiŠu m¥c cäm nghèo và vô danh. Trong khi Çó Thanh Thúy là m¶t ca sï Çang lên, kÈ Çón ngÜ©i ÇÜa tÃp nÆp. Bi‰t vÆy, nhÜng tôi không th‹ không Çêm nào thi‰u hình änh và ti‰ng hát cûa nàng. Có Çêm tôi chÌ Çû tiŠn Ç‹ mua m¶t ly nÜ§c chanh. ñêm Çêm tôi thao thÙc v§i nh»ng khát khao, mÖ Ü§c là phäi làm m¶t cái gì Çó Ç‹ tÕ cho Thanh Thúy bi‰t là tôi Çang rÃt ngÜ«ng m¶ nàng. Cái khát v†ng Çó Çã giúp tôi vi‰t nên bän nhåc ‘Ð§t Mi’ ÇÀu tiên trong Ç©i. Khi hoàn thành, tôi n¡n nót chép låi thÆt kÏ càng và luôn mang theo bên mình ch© có dÎp t¥ng nàng. V§i s¿ nhút nhát cûa tu°i trÈ, tôi không dám ÇÜa t¥ng ngay mà phäi ch© khá lâu m§i có cÖ h¶i. M¶t hôm tôi Çánh båo, tìm m¶t ch‡ sát bøc sân khÃu, d¿ ÇÎnh khi nàng vØa dÙt ti‰ng hát là tôi së ÇÙng lên ÇÜa luôn. ñã mÃy lÀn ÇÎnh làm vÅn không kÎp. Nàng vØa cúi ÇÀu chào khán thính giä là Çã có ngÜ©i ch¿c s¤n rÜ§c Çi

75

75

ngay. Cái Çêm ÇÎnh mŒnh mà tôi quy‰t tâm an bài Çã thành công. Khi cÀm bän nhåc trong tay, nghe mÃy l©i lí nhí cûa tôi, nàng chÌ thoáng nhìn tôi m¶t chút rÒi quay gót vŠ hÆu trÜ©ng. ñêm Çó tôi nôn nao không ngû ÇÜ®c. Trong lòng n°i dÆy bi‰t bao là m¶ng mÖ, th¡c m¡c. Nh»ng câu hÕi cÙ hiŒn ra trong ÇÀu, nhÜng tôi không dám trä l©i dÍ dàng cho mình thÕa mãn. NhÜng câu hÕi cÙ trª Çi, trª låi trong tôi là: - LiŒu nàng có Ç‹ š gì Ç‰n bän nhåc mà tôi Çã thao thÙc bao Çêm Ç‹ làm nên vì nàng không? Hay nàng chÌ khách sáo cÀm h© rÒi vÙt bÕ nó ª Çâu Çó! VÙt Çi! Tim tôi Çau nhói khi nghï Ç‰n hai ch» Ãy.

SuÓt gÀn m¶t tuÀn, tôi hÒi h¶p theo dõi nàng m‡i Çêm, Çón tØng ánh m¡t nàng nhìn xuÓng khán giä thº xem nàng có dØng låi nÖi tôi không, Ç‹ tôi hy v†ng. NhÜng không, vÅn nhÜ m†i lÀn. M¶t cái nhìn chung Ç‹ gây cäm tình chung. Mãi Ç‰n hai tuÀn sau, khi tôi s¡p tuyŒt v†ng vì mõi mòn ch© Ç®i thì m¶t Çêm kia, khi bÜ§c lên bøc VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 69

diÍn, dàn nhåc dåo khúc mª ÇÀu thì nàng ra dÃu cho ban nhåc tåm im ti‰ng cho nàng nói vài l©i.

- ThÜa quí vÎ! - Nàng b¡t ÇÀu nói và tôi hÒi h¶p ch© Ç®i.- ñêm nay Thúy së trình bày m¶t tác phÄm m§i cûa m¶t nhåc sï rÃt lå, t¥ng cho Thúy. ñó là nhåc phÄm ‘Ð§t Mi’ cûa tác giä TrÎnh Công SÖn. Hy v†ng r¢ng Çêm nay së có s¿ hiŒn diŒn cûa tác giä Ç‹ Thúy ÇÜ®c nói vài l©i cám Ön. Nói xong, nàng quay sang ban nhåc, ÇÜa bän nhåc cûa tôi cho h† dåo nhåc b¡t ÇÀu. Nàng cÃt ti‰ng hát. Tôi run lên trong lòng vì sung sÜ§ng và xúc Ç¶ng. Khi dÙt ti‰ng hát, nàng dØng låi khá lâu, có š ch© ngÜ©i t¥ng nhåc. Tôi thu h‰t can Çäm, bÜ§c t§i bøc, ngÜ§c lên và nói:

- Xin cám Ön Thanh Thúy Çã hát bài nhåc cûa tôi.

76

76

Nàng a lên m¶t ti‰ng ra vë bÃt ng© rÒi nói ti‰p:

- Thúy rÃt cám Ön anh Çã t¥ng cho bän nhåc. Thúy muÓn nói chuyŒn riêng v§i anh ÇÜ®c không?

Tôi luÓng cuÓng gÆt ÇÀu. Lúc Ãy tôi sung sÜ§ng quá, hånh phúc quá nên không tìm ra ÇÜ®c l©i nào Ç‹ Çáp låi. Tôi cùng nàng Çón taxi vŠ nhà nàng. Nhà nàng ª sâu trong m¶t ngõ hëm. Cæn nhà khang trang, ÇÀy Çû tiŒn nghi: tû lånh, quåt máy. M†i vÆt døng trong nhà ÇŠu sang tr†ng, Ç¡t tiŠn. TÓi hôm Ãy nàng cùng tôi nói Çû thÙ chuyŒn. Tôi không còn nh§ chuyŒn gì ra chuyŒn gì. Tôi k‹ cho nàng nghe hoàn cänh cûa tôi tØ Hu‰ vào tr† h†c. Nàng k‹ cho tôi nghe cu¶c Ç©i nàng tØ Phan Thi‰t l§n lên... Sau cùng nàng ÇŠ nghÎ tôi d†n vŠ ª chung, nàng së giúp tôi æn h†c. Tôi sung sÜ§ng nhÆn l©i. B¡t ÇÀu tØ Çó, tôi ª h¤n nhà nàng và chú tâm h†c hành không phäi lo sinh k‰ n»a. (SÖn không k‹ trÜ§c Çó Çã làm nghŠ gì có tiŠn æn h†c). Th©i gian sau tôi sáng tác thêm m¶t bän n»a Ç‹ t¥ng nàng và kín Çáo bày tÕ cäm tình cûa mình. ñó là bän ‘ThÜÖng M¶t NgÜ©i’.

ñ‰n Çây tôi sÓt ru¶t, døc:- Theo ông k‹ nãy gi© thì tôi Çoán nhanh r¢ng,

ông v§i bà Thúy së rÃt hånh phúc v§i mÓi tình lãng mån ÇÀy thÖ m¶ng v§i m¶t VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 70

bÀy nhóc con, ch§ Çâu phäi Çêm Çêm n¢m Çây v§i tôi nghe ‰ch, nhái, Ính ÜÖng kêu!

Gi†ng SÖn vÅn trÀm trÀm, ÇŠu ÇŠu:- Ông ÇØng sÓt ru¶t Çoán mò. S¡p Ç‰n Çoån

chót rÒi! Trong th©i gian ª Çó -SÖn ti‰p- tôi nhÆn ra r¢ng Thúy Çã ân cÀn giúp Ç« tôi chÌ b¢ng s¿ tÓt bøng và thÜÖng håi mà thôi. Tôi muÓn tØ bÕ, ra Çi nhÜng chÜa có dÎp. Nàng bÆn r¶n suÓt ngày. H‰t ngÜ©i này Ç‰n tÆp hát, ngÜ©i n† m©i Çi nhà hàng. Toàn nh»ng ông tai to m¥t l§n. RÃt ít khi nàng ª nhà lâu vài ti‰ng

77

77

ÇÒng hÒ. M¶t hôm, vØa vŠ Ç‰n nhà, nàng rÃt vui vÈ nói v§i tôi:

- SÖn nè! TuÀn t§i có bu°i då vÛ l§n l¡m do ông X t° chÙc, së có ÇÀy Çû các ông các bà có th‰ l¿c l§n tham d¿. Thúy có ÇÜ®c m¶t vé cho SÖn Çây. Ngày Çó Çi v§i Thúy cho vui nhé!

Tôi phân vân, lo l¡ng cho Thúy bi‰t là tôi không có b¶ ÇÒ nào coi ÇÜ®c Ç‹ m¥c Çi bên cånh nàng. Thúy cÜ©i ngÃt và bäo tôi ÇØng lo. Nàng dÅn tôi ra hiŒu may Ç¥t cho tôi m¶t b¶ ‘Smoking’. ñ‰n ngày thº áo tôi suy nghï nhiŠu: Có nên d¿ hay không? Tôi có nên ti‰p tøc ª Çây n»a hay không? Khi Çem b¶ Smoking vŠ Ç‹ trên giÜ©ng, tôi ng¡m nhìn nó và lòng Çã quy‰t ÇÎnh: Phäi ra Çi! Næm gì© chiŠu hôm Çó, tôi vi‰t m¶t bÙc thÜ ng¡n cám Ön Thúy Çã dành cho tôi s¿ Üu ái, giúp Ç« trong th©i gian qua. Cài bÙc thÜ trên b¶ áo, tôi xách va li ra xích lô, giã tØ cæn nhà cûa Thúy, không bao gi© quay trª låi n»a.

SÖn rít m¶t hÖi dài Óng vÓ, ng»a m¥t lên trÀn nhà tØ tØ nhä khói, chÃm dÙt câu chuyŒn. Tôi nghe ti‰ng Óng vÓ gõ nhè nhË xuÓng m¥t bàn c†c... c†c... c†c... ÇŠu ÇŠu, buÒn nhÜ ti‰ng thåch sùng t¡c lÜ«i trong Çêm.

Ca Sï Kim Vui‘NgÜ©i MÅu Có Hàm Ræng ñËp Quäng CáoHãng Kem ñánh Ræng ‘Leyna’ Kem Tr¡ng ChÌ HÒng


SÖn không chÎu k‹ gì vŠ mÓi liên hŒ gi»a mình v§i cô ca sï Kim Vui. G¥ng hÕi, cÛng chÌ cÜ©i và nói - Bån thôi- Tôi không tin. Tôi nghï là SÖn không muÓn ti‰t l¶ vì m¶t lš do nào Çó.

TrÜ§c Giáng Sinh næm 1964 mÃy ngày, SÖn nhÆn ÇÜ®c m¶t gói quà khá l§n tØ Sài Gòn gºi lên qua ÇÜ©ng bÜu ÇiŒn. Tình c© hôm Çó chúng tôi có m¥t

78

78

Çông Çû Ç‹ bàn vŠ các ti‰t møc vui chÖi trong nh»ng ngày Noel s¡p t§i. Khi SÖn ôm gói quà quà vŠ, nét m¥t vui vÈ l¡m. Chúng tôi tò mò muÓn coi thº cái gì bên trong và do ai gºi nên hÓi SÖn mau mau mª ra xem.

Gói quà ÇÜ®c bao b†c cÄn thÆn nhiŠu l§p giÃy bên ngoài. L§p trong cùng là m¶t h¶p b¢ng ‘cåc tông’ b†c giÃy hoa. Ÿ chéo góc phäi có th¡t m¶t cái nÖ màu ÇÕ. Trên m¥t h¶p vi‰t hàng ch» ‘Thân gºi anh SÖn’ phía dÜ§i là hai ch» ‘Kim Vui’. Chúng tôi Ò lên m¶t lÜ®t: Kim Vui! Có phäi Kim Vui là cô ca sï có hàm ræng tr¡ng, ÇËp làm mÅu quäng cáo cho hãng kem Çánh ræng ‘Leyna’ kem tr¡ng, chÌ hÒng Çó không? SÖn gÆt ÇÀu xác nhÆn. SÖn b¡t ÇÀu lÃy dao r†c giÃy, cÄn thÆn r†c t© giÃy hoa, bên trong l¶ ra m¶t h¶p màu nhû vàng, to cª cuÓn vª h†c trò, dày hÖn hai lóng tay. SÖn dØng låi, ng¡m nghía. Xoay d†c, xoay ngang, š chØng Çang Çoán thº cái gì bên trong. Tín sÓt ru¶t, døc:

- Mª mË nó ra xem thì bi‰t ngay nó là cái gì! Oän tù tì ra cái gì ra cái này cho xong! ¦m © mãi! G§m!

ñåo cän låi:- ÷! Hay nhÌ! Cái ông Tín nhà này hay nhÌ! Cûa

ngÜ©i ta mà ông làm nhÜ cûa ông không b¢ng!Tín trä Çûa tÙc kh¡c:- Låi cái ông ñåo S»a rÒi! Sao ông cÙ hay lái xe

rác vào mÒm em th‰!Nói xong, Tín cÜ©i hæng h¡c. CuÓi cùng thì cái

h¶p cÛng ÇÜ®c mª ra. ñó là m¶t h¶p ‘sô cô la’. TØng thÕi, tØng thÕi màu nâu ÇÆm, thÖm ngát n¢m ngay ng¡n trên l§p xÓp mŠm, tr¡ng tinh, khêu g®i và kích thích. Tín v‡ tay, giä gi†ng B¡c ng†ng:


- Hay quá! Th‰ nà ‘Lô En’ lày chúng em có ‘Sô cô na’ æn dzÒi!!!

Båch góp š ÇŠ nghÎ:- Ông SÖn! Chia m‡i ngÜ©i m¶t mi‰ng, æn và

uÓng v§i nÜ§c trà ñ‡ H»u Ü§p sói là sÓ dzách!

79

79

SÖn gåt phæng:- Thôi mÃy cha! Không có æn uÓng gì h‰t. Tôi

cÃt làm k› niŒm! Cha nào Çøng vô là tôi quy‰t bäo vŒ nhÜ bäo vŒ PhÆt pháp Çó nghe! Nghe SÖn nói, anh nào cÛng tiu nghïu, cøt hÙng. SÖn Çã nói thÆt và làm thÆt. Anh nâng niu chi‰c h¶p m¶t cách trìu m‰n và Çem nó cÃt vào chi‰c vali da. M‡i tÓi anh låi Çem nó ra ng¡m nghía. Ngoài h¶p bánh ra, không m¶t phong thÜ, không m¶t dòng ch» nào thêm, ngoài mÃy ch» ‘Thân gºi anh SÖn’. Nhìn cách anh trân tr†ng nó, ch¡c ch¡n nó phäi chÙa Ç¿ng m¶t tâm tình sâu ÇÆm, th¡m thi‰t l¡m mà cô ca sï Kim Vui Çã kín Çáo gói trong Çó.

Qua T‰t Nguyên ñán, h¶p sô cô la Çã lên mÓc xanh. SÖn xušt xoa, ti‰c l¡m. LÃy giÃy b°i lau h‰t mÓc rÒi Çem cÃt låi. M¶t tuÀn n»a, mÓc tràn ra cä ngoài h¶p. SÖn s® lây lan sang quÀn áo nên Çành Çem bÕ.

Mãi vŠ sau, nhiŠu lÀn tôi cÓ gå gÅm SÖn Ç‹ bi‰t thêm Çôi chút chuyŒn tình bí Än, nhÜng SÖn vÅn không hé nºa l©i.

DiÍm cûa DiÍm XÜa

Hai chÎ em, Dao Ánh và Bích DiÍm. SÖn b¡t ÇÀu câu chuyŒn. Hai chÎ em ÇŠu ÇËp và quí phái. Tôi theo cô DiÍm. MÓi tình h†c trò, có lë ÇÖn phÜÖng, kéo dài tØ khi tôi còn ª Hu‰ cho Ç‰n lúc vào Sài Gòn tr† h†c. Cha mË DiÍm khó và không thích tôi. NhÜng tôi vÅn cÙ Çeo Çu°i hình bóng cûa DiÍm, bªi DiÍm cÛng chÜa có bi‹u hiŒn nào xa lánh tôi và cÛng không có l©i lë c¿ tuyŒt. Næm Çó tôi thi trÜ®t Bac II. DiÍm ÇÆu và vào Sài Gòn Ç‹ vào Çåi h†c Væn Khoa. Còn tôi thì vŠ VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 73

låi Hu‰, bÕ ngang viŒc h†c vì gia Çình Çang lâm cänh sa sút. PhÀn buÒn, phÀn t¿ ái, tôi không còn tìm cách liên låc v§i DiÍm n»a. Có lë vì vÆy mà DiÍm cÛng lÖ

80

80

luôn. DiÍm Çâu bi‰t r¢ng trong th©i gian này tôi Çau kh° nhÃt. Tôi Çã cÓ nén m†i kh° Çau trong im l¥ng. S¿ kh° Çau và nh§ nhung dày vò tôi tØng Çêm, tôi Çã phäi vi‰t nên bài ‘DiÍm XÜa’ Ç‹ trút b§t n‡i kh° Çau trong lòng. NhÜng có ÇiŠu lå là khi tôi vi‰t xong bän nhåc này, tôi låi thÃy lòng mình thanh thän, nhË nhàng. Tôi cäm thÃy vÖi Çi rÃt nhiŠu n‡i nh§ và tình yêu. Trong lòng tôi bÃy gi© chÌ còn m¶t chút tình mong manh nhÜ sÜÖng, nhÜ khói. Nó không còn nÒng nàn, mãnh liŒt nhu trÜ§c kia. M¶t dÎp tôi vào Sài Gòn, tìm Ç‰n cÜ xá nÖi DiÍm Çang n¶i trú v§i š ÇÎnh t¥ng nàng bän nhåc Ç‹ làm k› niŒm m¶t th©i tu°i trÈ, rÒi thôi. NhÜng không g¥p ÇÜ®c DiÍm. Tôi nh© mÃy cô bån gái Çang ÇÙng ngoài c°ng trao låi dùm. Khi tôi quay lÜng Çi ÇÜ®c m¶t quãng thì nghe ti‰ng DiÍm tØ trên ‘ban công’ g†i theo:

- Anh SÖn! Anh SÖn! Anh SÖn Öi!NhÜng tôi không ngoái låi. Tôi c¡m ÇÀu Çi th£ng.

Ti‰ng g†i tên tôi vÅn còn væng v£ng sau lÜng. TØ Ãy Ç‰n nay, tôi t¿ nhû lòng, së không bao gi© tìm g¥p låi DiÍm n»a.

* Nh»ng chuyŒn nÀy do SÖn k‹ låi, tôi không rõ s¿ th¿c mÃy mÜÖi phÀn træm. Hy v†ng nh»ng nhân vÆt còn sÓng së b° túc thêm

Tôn N» Bích Khêvà ‘Bi‹n Nh§’

Nhóm h†c sinh NhaTrang khæn gói ra Qui NhÖn h†c SÜ phåm vào khoäng mÜ©i mÃy ngÜ©i. Trong Çó có cô Tôn n» Bích Khê. Bích Khê còn hai ngÜ©i em gái n»a: ThuÀn Khê và CÄm Khê. Bích Khê ngÜ©i dáng ngÜ©i nhÕ, tròn l¤n, nÜ§c da ngæm ngæm nhÜ màu da cûa SÖn. Khê thÜ©ng Çánh tóc rÓi, búi thành m¶t búi ngÜ®c ra sau ÇÌnh ÇÀu. Mang guÓc cao gót hiŒu Dakao, Çi chân sáo. ñÙng xa nhìn dáng Bích Khê Çi trông giÓng nhÜ con sáo nhÕ Çang nhäy nhót trong sân. Cái búi tóc nhäy tÜng tÜng theo nhÎp bÜ§c nhún nhäy, ngÜ©i ta có cäm VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 74

81

81

tÜªng m¶t lúc nào Çó nó së kéo ngÜ©i chû té ng»a ra sau. Bích Khê không ÇËp. NhÜng có duyên. Càng nhìn lâu càng quy‰n rÛ. Bích Khê cÛng là m¶t trong ba mÜÖi ngÜ©i trong ban h®p xÜ§ng. Trong th©i gian tÆp væn nghŒ, SÖn ÇŠu vui vÈ, thân ái v§i m†i ngÜ©i. M¥c dù h†c chung hai næm, nhÜng tôi không bi‰t rõ chuyŒn tình cäm gi»a SÖn và Khê b¢ng ông ñinh CÜ©ng. HÀu nhÜ ngày nào cÛng có rÃt nhiŠu cô Ç‰n nhà tr† cûa SÖn. Sau khi bài ‘Bi‹n Nh§’ ÇÜ®c sáng tác và ÇÜa vào chÜÖng trình tÆp dÜ®t thì giáo sinh m§i Ç‹ š t§i Bích Khê vì câu ‘tr©i cao níu bÜ§c sÖn khê’. Bàn tán là vì không bi‰t SÖn vô tình hay døng š ghép hai tên SÖn và Khê vào trong Ç‹ nói lên tình cäm cûa mình?

Bän ‘Nhìn Nh»ng Mùa Thu ñi’ cÛng trong trÜ©ng h®p tÜÖng t¿. Trong l§p tôi Çã có ba Thu rÒi. Các l§p khác chí ít cÛng có m¶t hay hai Thu n»a. N‰u cÙ suy luÆn ki‹u cûa ông ñinh CÜ©ng thì không bi‰t Thu nào Çã yêu SÖn và ngÜ®c låi.

Mãn khóa, chia tay. BÆn r¶n, không ai có thì gi© Ç‹ š Ç‰n ai. Chæm chú, hÒi h¶p Ç®i danh sách b° nhiŒm, xem cu¶c Ç©i ÇÜa ÇÄy sÓ phÆn mình t§i phÜÖng tr©i nào. Lúc chung sÓng v§i SÖn, có lÀn tôi hÕi SÖn vŠ chuyŒn Bích Khê nhÜ anh em Çã ÇÒn Çoán. SÖn cÜ©i và cho bi‰t gi»a SÖn và Khê cÛng nhÜ các bån gái khác chÌ là tình bån h†c và væn nghŒ. Ch» sÖn khê chÌ là s¿ ngÅu nhiên trùng h®p.

Khánh Lyv§i Tình Ca TrÎnh Công SÖn

ñÀu næm 1965, ViŒt C¶ng gia tæng áp l¿c quân s¿, quy‰t c¡t ÇÙt trøc l¶ giao thông Sài Gòn ñà Låt. ñoån ÇÜ©ng tØ ñÎnh Quán Ç‰n Çèo Madagui thÜ©ng xuyên bÎ Ç¡p mô. ViŒt C¶ng làm chû Çoån ÇÜ©ng Çó tØ 5 gi© chiŠu Ç‰n 8 gi© sáng hôm sau. Khi sÜÖng mù tan dÀn, Çoàn xe Command-Car cûa Ti‹u khu Lâm ñÒng chÀm chÆm Çi mª ÇÜ©ng và phá mô thì Çoàn xe

82

82

khách cÛng tØ tØ nÓi Çuôi theo. ñoån ÇÜ©ng ng¡n chØng vài chøc cây sÓ mà muÓn vÜ®t qua phäi mÃt hÖn bÓn ti‰ng ÇÒng hÒ. Sª dï ViŒt C¶ng ch†n khúc ÇÜ©ng này Ç‹ quÃy phá liên tøc là vì ÇÎa th‰ hi‹m trª cûa nó. ñÜ©ng lên Çèo, xuÓng VŠ M¶t Quäng ñ©i..., trang 75

dÓc, quanh co rÃt ng¥t, n¢m theo triŠn núi, m¶t bên là vách Çá d¿ng, m¶t bên là v¿c sâu. Chung quanh là rØng nÙa, tre, lÒ Ò båt ngàn, che phû mÎt mùng. SÜÖng mù tØng Çám dÀy Ç¥c là là sát m¥t ÇÃt suÓt ngày, n¡ng cÛng nhÜ mÜa. Cách nhau m¶t træm thÜ§c, xe sau không th‹ nhìn thÃy xe trÜ§c. Máy bay thám sát L19 quÀn Çäo trên ÇÀu cÛng không tài nào phát hiŒn ÇÜ®c ÇÎa Çi‹m ViŒt C¶ng Çang lùa dân vào rØng ‘h†c tÆp’ bên dÜ§i. M¶t lÀn tØ Sài Gòn vŠ, TrÎnh công SÖn ÇÜ®c Giäi phóng quân ‘m©i’ vào ‘°’ cùng hàng træm hành khách khác Ç‹ h†c tÆp chính sách và ÇÜ©ng lÓi cûa m¥t trÆn Giäi Phóng MiŠn Nam. ñ‰n tÓi mÎt, hú vía, mÃy ‘°ng’ thä cho vŠ. SÖn k‹ låi:

- S® muÓn ‘teo bu gi’ luôn! ñang lúc hàng chøc chi‰c xe nÓi Çuôi nhau lên Çèo, qua khÕi cái Çèo này là coi nhÜ Çã Ç‰n nhà, thình lình mÃy ‘°ng’ xuÃt hiŒn, ngo¡c tay, ra hiŒu cho xe ngØng låi. M†i ngÜ©i trong xe ÇŠu kêu lên nho nhÕ:- Ch‰t rÒi! ViŒt C¶ng chÆn ÇÜ©ng rÒi! Làm sao bây gi©? NgÜ©i n† hÕi ngÜ©i kia. Không có câu trä l©i. ViŒt C¶ng chÌ có sáu ngÜ©i. H† Çi dép râu, mÛ tai bèo, m¥c bà ba Çen. Vai mang súng CKC ho¥c Garant M1. Quanh th¡t lÜng Çeo lÛng l¤ng mÃy trái l¿u Çån trông giÓng cái chày Çâm tiêu. NgÜ©i nào cÛng Óm Çói, nÜ§c da vàng ûng. H† dÅn Çám ngÜ©i Çi quanh co dÜ§i rØng nÙa dÀy bÎt, âm u. Ánh m¥t tr©i thÌnh thoäng loé vài tia, xoi thûng cái không gian Ç¥c sŒt im l¥ng và lånh lëo. HÖn nºa cây sÓ, SÖn Çoán chØng, tÃt cä dØng låi dÜ§i m¶t vòm cây Çã ÇÜ®c phát d†n h‰t các gÓc tre nÙa. TÃt cä ngÒi bŒt xuÓng ÇÃt Ç‹ nghe m¶t ngÜ©i trong b†n h† giäng giäi vŠ chû trÜÖng, chính sách MTGPMN. ñang thao

83

83

thao nºa chØng, b‡ng tên n† dØng låi và sæm sæm Çi th£ng Ç‰n tôi, ÇÜa tay giÆt phæng cái m¡t ki‰ng. Tôi Çi‰ng hÒn nghï thÀm, ch¡c mình có gì Ç¥c biŒt nên nó chú š chæng! NhÜng sau Çó, thÃy ai mang kính cÛng ÇŠu bÎ giÆt xuÓng h‰t, tôi m§i hoàn hÒn. Tên giäng bài nói - Khi Çang h†c tÆp, các ‘ÇÒng chí’ không ÇÜ®c phép Çeo ki‰ng. ñeo ki‰ng là tÕ thái Ç¶ không nghiêm túc, coi thÜ©ng các tài liŒu và các nghÎ quy‰t trên ÇÜa xuÓng, nhÃt là coi thÜ©ng chính trÎ viên! - Không m¶t ai dám ho he. -Th‰ là các ‘ÇÒng chí’ Çã mau chóng ti‰p thu các chính sách, VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 76

-ÇÜ©ng lÓi cách mång. Th‰ là tÓt. VÅn m¶t mình h¡n nói. VØa hÕi, vØa trä l©i. Ti‰p tøc, không cÀn cÀm tài liŒu, tên chính trÎ viên nói liên tøc, thao thao nhÜ nÜ§c chäy, không ngÜng nghÌ. ñám chúng tôi phÀn s®, phÀn lånh và Çói run, låi còn lo âu vì ti‰ng máy bay quÀn trên ÇÀu, lúc gÀn lúc xa, không bi‰t nó d¶i bom lúc nào. Trong lúc tên này giäng thuy‰t thì nh»ng tên khác chia nhau ÇÙng gác rãi rác chung quanh, súng chÌa lên tr©i ch¿c b¡n. SuÓt hai ti‰ng ÇÒng hÒ lâu nhÜ hai næm, bài h†c m§i chÃm dÙt. - Ta tåm nghÌ- Tên chính trÎ viên tuyên bÓ- HËn së g¥p låi các ÇÒng chí m¶t ngày gÀn Çây. Thôi các ÇÒng chí vŠ nghÌ khÕe nhé!

Ra ÇÜ®c Ç‰n ÇÜ©ng l¶, leo lên xe, xe læn bánh, cä tài x‰ lÅn hành khách m§i hú hÒn, th© phào nhË nhõm. Bây gi© m†i ngÜ©i m§i cäm thÃy mót ti‹u. Bác tài x‰ lên ti‰ng: - Tôi bÎ mÃy lÀn rÒi mà vÅn cÙ muÓn Çái trong quÀn! MÃy ông, mÃy bà lÀn ÇÀu ch¡c phäi s® l¡m phäi không?- M¶t ông khách Çáp gi†ng chán chÜ©ng: - –i th©i bu°i này, trâu bò húc nhau, ruÒi mu‡i ch‰t. Mình ngÜ©i dân, m¶t c° hai tròng. May mà mÃy cha n¶i cho vŠ ch§ gi» chÖi vài b»a, n»a tháng thì mình låi càng kh° v§i Çám cänh sát, an ninh quân Ç¶i phía quÓc gia n»a. Tôi nghe Ç‰n Çó giÆt

84

84

mình. SÖn ti‰p- N‰u tôi bÎ gi» trong Çó thì coi nhÜ ‘lúa’ rÒi !

TØ Çó, SÖn Ç°i tuy‰n ÇÜ©ng Bäo L¶c - Sài Gòn thành Bäo L¶c-ñà Låt. TØ ñà Låt, SÖn tình c© bi‰t Khánh Ly. Và cÛng tØ ñà Låt, SÖn dÀn dÀn ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i bi‰t ti‰ng hÖn. Liên tøc ba næm, Khánh Ly Çã læng xê nhåc TrÎnh Công SÖn chùa trên ñài Phát Thanh ñà Låt. ChÒng Khánh Ly là quän ÇÓc Çài. NhÜng nhåc TrÎnh Công SÖn và ti‰ng hát Khánh Ly chÌ ÇÜ®c bi‰t trong m¶t môi trÜ©ng nhÕ hËp, Çóng khung ª ñà Låt mà thôi. Mãi Ç‰n næm 1967, nh© thành phÀn sinh viên thiên tä ª Sài Gòn t° chÙc ÇÜa hai ngÜ©i vŠ hát tåi Çây m§i gây ÇÜ®c ti‰ng vang và änh hÜªng sâu r¶ng trong gi§i sinh viên, nhÃt là nh»ng t° chÙc phän chi‰n do Huÿnh TÃn MÅm cÀm ÇÀu.

Tuy Bäo L¶c-ñà Låt rÃt gÀn, 72 Km, tôi nhiŠu lÀn ghé ñà Låt du hí ít hôm trÜ§c khi vŠ Nha Trang, tôi vÅn chÜa m¶t lÀn bi‰t m¥t VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 77

Khánh Ly. Lš do là tôi không thích chui vào mÃy cái phòng trà ho¥c vÛ trÜ©ng. MÃy nÖi Çó không h®p v§i khÄu vÎ cûa tôi. UÓng cà phê nghe nhåc, tôi chÌ ch†n có hai nÖi là Cà phê Tùng và Cà phê Thûy Tå. NhÜng tôi bi‰t nhiŠu vŠ Khánh Ly là nh© m‡i lÀn tØ ñà Låt vŠ, SÖn vui vÈ k‹ cho tôi nghe nh»ng ngày vui chÖi ª Çó. Dï nhiên, chÌ là nh»ng chuyŒn bình thÜ©ng nhÜ Çi æn, Çi nhäy, Çi nghe nhåc uÓng cà phê ho¥c nh»ng bu°i Çi lang thang bàn chuyŒn væn nghŒ... kÿ dÜ nh»ng chuyŒn khác nhÜ nhiŠu ngÜ©i ÇÒn Çoán tôi không nghe SÖn k‹.

M¶t lÀn, m§i lên ñà Låt có m¶t hôm, SÖn h§t hãi chåy vŠ, nét m¥t còn hÓt hoäng. Tôi hÕi :

- ChuyŒn gì vÆy ông? ViŒt C¶ng giÆt mìn sÆp cÀu ñåi Nga hä? (Cây cÀu này gÀn Tùng Nghïa ranh gi§i Tuyên ñÙc-Lâm ñÒng)

- SÆp cÀu thì ai nói làm gì! Tôi sušt ch‰t ông å!

85

85

- Ña! ñoån ÇÜ©ng tØ Çây lên ñà Låt có m¶t ti‹u Çoàn BiŒt ñ¶ng Quân gi» an ninh mà ViŒt C¶ng còn dám ra Çón ÇÜ©ng n»a sao?

- Không! Không phäi là ViŒt C¶ng! ñ‹ tØ tØ tôi k‹ cho ông nghe!

SÖn châm m¶t Çi‰u Bastos xanh, rít m¶t hÖi dài xong b¡t ÇÀu thong thä k‹:

-ThÜ©ng thÜ©ng tôi lên tr‹n, ª nhà ngÜ©i bån (Có lë cæn phòng ñinh CÜ©ng thuê Ç‹ vë chæng? Không nghe SÖn nói Ç‰n). ñ‰n tÓi m§i cùng Khánh Ly, sau khi hát ª phòng trà ra, cùng nhau Çi æn, Çi nhäy. Có lúc lang thang quanh b© hÒ nói chuyŒn trên tr©i dÜ§i ÇÃt Ç‰n khuya m§i chÎu vŠ. Khánh Ly có n‰p sÓng phóng khoáng nhÜ Tây. NhiŠu lÀn có nh»ng cº chÌ thân mÆt quá tôi cÛng Çâm ngåi. Tôi có lÀn tÕ š Ãy thì Khánh Ly gåt ngang:

- Anh SÖn ÇØng ngåi! Mai v§i chÒng sÓng rÃt t¿ do, khoáng Çåt. Anh Ãy hi‹u Mai mà! Không có gì Çâu! Nghe th‰ tôi cÛng yên tâm. Lâu dÀn không còn Ç‹ š n»a. ChÒng Khánh Ly là ñåi úy Quang, quän ÇÓc Çài phát thanh ñà Låt. Nh© Khánh Ly nói giúp nên Çã ‘læng


xê’ nhåc cûa tôi lên Çài. LÀn này, trÜ§c m¥t chÒng mà Khánh Ly quàng vai tôi, vØa kéo Çi, vØa quay låi bäo chÒng:

- TÓi nay ‘moa’ v§i SÖn Çi chÖi vŠ n‰u trÍ, ‘toa’ ª nhà trông con và Çi ngû, ÇØng Ç®i nhé!

TÓi hôm Çó Çang nhäy, có ngÜ©i báo, chÒng Khánh Ly xách súng tìm tôi. Hoäng quá, tôi v†t ngõ sau, Ç‰n nhà m¶t ngÜ©i bån khác ngû. Sáng s§m ra lÃy vé xe vŠ Çây gÃp.

Sau lÀn ‘Vertigo’ toát mÒ hôi lånh Çó, SÖn n¢m lì ª Bäo L¶c cä tháng không Çi Sài Gòn và ñà Låt n»a. M¶t hôm SÖn nhÆn ÇÜ®c thÜ cûa Khánh Ly nh¡n lên. ñ†c thÜ xong, SÖn rÃt mØng và cho tôi bi‰t m†i viŒc Çã

86

86

êm. Khánh Ly Çã dàn x‰p gia Çình. ChÒng Khánh Ly hi‹u lÀm mà thôi. SÖn låi ti‰p tøc lên ñà Låt Çóng Çô dài dài. NhÜng dåo sau, m‡i lÀn Çi chÖi ÇŠu có m¥t Quang, chÒng Khánh Ly Çi cùng.

VÅn Ông Già ThÓngN‰u cÙ trÜa thÙ sáu SÖn ‘d†t’, sáng thÙ hai vŠ

thì cu¶c Ç©i rÃt ph£ng l¥ng không có gì Ç‹ nói. ñ¢ng này SÖn không có thói quen ÇŠu Ç¥n vŠ gi© giÃc. Th©i gian cûa SÖn chÆm låi, có khi trÍ tØ 24 ti‰ng Ç‰n 48 ti‰ng ÇÒng hÒ m‡i tuÀn là thÜ©ng. CÙ m‡i lÀn trÍ nhÜ vÆy, tôi låi nghe ti‰ng xe g¡n máy cÛ kÏ cûa ông già ThÓng chåy xành xåch vô ngõ. Nh»ng bÆn nhÜ th‰, sau khi ca cÄm, than thª m¶t lúc, ông låi nh© tôi nói h¶ v§i thÀy SÖn, ÇØng Çi lâu quá, kh° cho thân già ông. Có lÀn tôi phát cáu, g¡t låi ông:

- Bác ThÓng này! Bác nh© tôi nói h¶. Tôi Çã nói v§i ông SÖn y nhÜ l©i bác. C§ sao khi g¥p ông SÖn bác låi bäo không có gì, chuyŒn nhÕ mà! ThÀy có công viŒc cÙ Çi, Ç‹ l§p tôi trông cho. Ông SÖn låi c¿ n¿ tôi cho tôi Ç¥t chuyŒn.

ñang lúc b¿c, tôi tuôn m¶t hÖi dài. NhÜng khi nhìn cái miŒng méo xŒch bÎ trúng phong tØ lâu thành tÆt cûa ông cÓ phân bua:

- ThÀy nghï xem! Ông Ãy là ‘s‰p’ cûa tôi mà! Khó cho tôi nói quá!


Lòng tôi låi chùng xuÓng, bÃt nhÅn v§i mình, và cäm thông cho ông.

Dåo gÀn nghÌ hè niên khóa 1965, SÖn ª luôn trên ñà Låt hÖn m¶t tháng. Ông ThÓng kham h‰t n°i. Con ng¿a già ‘Çã mõi vó trên ÇÒi quê hÜÖng’ bu¶c lòng ông phäi Ç‰n Ty báo cáo s¿ v¡ng m¥t cuä ông s‰p mình. Ông Lê Cao L®i phäi ÇiŒn m¶t công væn khÄn nh© Çài phát thanh ñà Låt thông báo cho SÖn vŠ nhiŒm sª gÃp. Hån cho m¶t tuÀn, k‹ tØ ngày loan báo, n‰u

87

87

không trình diŒn coi nhÜ Çào nhiŒm. Hôm sau Çã thÃy SÖn lò dò vŠ trình diŒn. Ch¡c ch¡n kÿ này SÖn së lãnh cái búa tå cûa ông L®i giáng xuÓng do hai vø c¶ng låi. Vø trÜ§c làm ông mÃt m¥t v§i toà TÌnh. N¥ng kš thì thuyên chuy‹n vô trong núi xa nhÜ Tân Rai hay Tân Lú tha hÒ nghe chim kêu vÜ®n hú. NhË thì ch‰ tài hành chánh, ngÜng thæng trÆt m¶t næm. NhË n»a thì thÜ khi‹n trách lÜu hÒ sÖ. NhÜng ông L®i chÌ khi‹n trách sÖ sÖ rÒi bÕ qua, chÌ b¢ng miŒng ch§ không ghi hÒ sÖ cá nhân.

Khi nghe tin TrÜªng giáo vŠ, ông ThÓng v¶i Ç‰n ngay Ç‹ ‘thæm’ ông s‰p cûa mình. CÓ tåo m¶t khuôn m¥t thÆt tÜÖi, ông ThÓng cÜ©i nói, hÕi thæm rÃt sÓt s¡ng, nhiŒt tình. SÖn tÕ vÈ bi‰t l‡i nên nhÕ nhË:

- Ch¡c trong th©i gian tôi v¡ng m¥t khá lâu, bác vÃt vä l¡m phäi không?

Tôi nhìn ông ThÓng ch© xem phän Ùng cûa ông. NhÜng tôi nhÀm. Ông ThÓng vÀn cÜ©i nói thän nhiên:

- –i gi©i! Tôi thì tôi lo cho thÀy Çi ÇÜ©ng có bÃt tr¡c gì không, bªi thÀy Çi lâu quá. ChÙ cái Çám h†c trò thì có gì mà mŒt. ThÀy ÇØng có quan tâm. Tôi Çã tØng mÃy chøc næm gi©i trong nghŠ này rÒi. NhÜ æn cÖm b»a Ãy mà!

Tôi trÓ m¡t nhìn ông, kinh ngåc. Thì m§i hôm qua, ông Ç‰n Çây, vò ÇÀu bÙt tai than vãn làm nhÜ s¡p ch‰t Ç‰n nÖi. Ông cÙ rŠn rï cái ÇiŒp khúc quen thu¶c: - –i gi©i Öi! Tôi ch‰t mÃt! Tôi ch‰t mÃt! Th‰ mà bây gi© låi hoàn toàn trái ngÜ®c, coi nhÜ chuyŒn hôm qua,


chuyŒn b»a trÜ§c, chuyŒn tháng trÜ§c ông nói v§i tôi không có gì xãy ra h‰t. SÖn låi dò dÅm:

- Này bác ThÓng! Bây gi© tôi còn nhiŠu viŒc phäi làm trên ñà Låt, vài hôm n»a, n‰u tôi vŠ không kÎp, bác trông h¶ l§p cho tôi nhé!

88

88

- Vâng! Vâng! ThÀy cÙ Çi. ThÀy cÙ lo cho xong công viŒc cûa thÀy. ThÀy cÙ Ç‹ m¥c ÇÃy cho tôi. MÃy cái ÇÙa h†c trò ranh Ãy mà. Chä có gì phäi lo sÓt.

Ông ThÓng sÓt s¡ng Çáp. SÖn kín Çáo quay sang tôi, nháy m¡t. Th‰ là xong. Ông ThÓng låi vào tròng. SÖn tiÍn khách:

- Thôi bác vŠ nghÌ nhé. Cám Ön bác Çã Ç‰n thæm.

Ông ThÓng cÀm nón ÇÙng lên toan ra cºa, nhÜng làm nhÜ s¿c nh§ ra ÇiŠu gì. Ông løc c¥p, lôi ra m¶t xÃp giÃy t©, lÆt qua, lÆt låi vài trang rÒi ÇÜa cho SÖn và nói:

- A! còn cái này n»a chÙ, xušt n»a là tôi quên khuÃy mÃt. May quá låi nh§. Nh© thÀy xem qua m¶t tÎ.

SÖn cÀm xÃp giÃy xem qua m¶t lÜ®t rÒi nói v§i ông ThÓng:

- €! Phi‰u phê Çi‹m h¢ng næm cûa bác Çây mà.- Vâng! Phäi å. Nh© thÀy phê cho mÃy ch» và

cho Çi‹m bên cånh.Ông giäi thích thêm:- TrÜ§c kia, trÜ©ng m‡i mình tôi. Hàng næm ông

thanh tra Ç‰n khám xét và phê Çi‹m. Næm nay có thÀy vŠ thì cái viŒc này do thÀy quy‰t ÇÎnh å.

SÖn tÀn ngÀn m¶t lúc rÒi nói:- Bác ThÓng này! Bác muÓn tôi phê nhÜ th‰

nào?- Vâng! ThÀy cÙ xét xem næng l¿c và cách làm

viŒc cûa tôi suÓt niên khóa có chæm chÌ, ÇŠu Ç¥n không, có bê trÍ trong viŒc dåy d‡ h†c trò không thì thÀy phê vào.

Ông cÓ š kéo dài nh»ng ch» chæm chÌ, bê trÍ nhÜ Ç‹ nhÃn månh thêm tr†ng lÜ®ng cûa tØng ch». SÖn cäm thÃy quá khó trong công viŒc này. Có lë SÖn t¿ thÃy mình quá bê bÓi trong viŒc dåy d‡ h†c trò, låi còn trút gánh n¥ng cho ÇÒng nghiŒp, dù ngÜ©i Ãy Çã già, VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 81

89

89

Çáng bÆc cha, chú cûa mình, thì lÃy tÜ cách gì Ç‹ xuÓng bút m¶t l©i phê. SÖn ÇÜa m¡t nhìn tôi, thÀm hÕi š ki‰n. Tôi ÇŠ nghÎ:

- Theo tôi, cÙ Ç‹ cho bác Ãy t¿ phê mình th‰ nào thì tùy, ông chÌ cho Çi‹m thôi. Th‰ là °n.

SÖn thoát nån, quay sang ông ThÓng, SÖn nói:- Th‰ nhé! bác nhé! Bác vŠ nhà muÓn phê nhÜ

th‰ nào thì tùy bác. Bây gi© bác muÓn bao nhiêu Çi‹m?

Ông ThÓng røt rè:- Tùy thÀy cho bao nhiêu tôi nh© bÃy nhiêu!SÖn xªi lªi, r¶ng rãi:- Tôi cho bác 100/100 Çi‹m nhé!Ông ThÓng giÆt nÅy mình kêu lên:- Ch§! Không ÇÜ®c Çâu thÀy! TØ xÜa Ç‰n gi©

chÜa có ai Çåt ÇÜ®c 99/100 Çi‹m cä. ThÀy cho nhÜ th‰ tôi låi ch‰t.

SÖn cÜ©i cÜ©i:- Th‰ thì bao nhiêu là h®p lš là hª bác?Ông ThÓng thª dài:- Thôi thì thÀy cho tôi 98 Çi‹m cÛng ÇÜ®c!SÖn ÇÒng tình:- ¯! Thì 98 Çi‹m nhé! Bác nhé!SÖn ngoáy con sÓ 98 trên 100 rÒi kš tên mình

dài ngo¢ng ª dÜ§i. Xong, ÇÜa trä phi‰u Çi‹m låi cho ông ThÓng. Ông run run ÇÜa tay Çª và nhét xÃp giÃy vào c¥p, miŒng cám Ön SÖn mÃy lÀn n»a m§i ra khÕi cºa, d¡t chi‰c xe cà tàng ra ngõ. Nét m¥t rång r« chÜa tØng thÃy tØ trÜ§c Ç‰n gi©. Tôi tiÍn ông ra cºa:

- Hôm nay bác ThÓng thích nhé! TØ gi© vŠ sau ÇØng nh© gì tôi n»a nhé!

Ông quay låi giÖ tay khoát khoát ra hiŒu ngø š ÇØng nói gì. Khi ông khuÃt sau hàng lau, tôi ôm bøng cÜ©i s¥c søa. SÖn cÛng cÜ©i, hÕi tôi:

- Ông thÃy sao?


90

90

- Thì træng v§i sao gì n»a! Ngày nào °ng cÛng Ç‰n Çây nhæn nhó, cáu b¿c, ca bài ca con cá. Hôm nay låi nhÛn nhÜ con chi chi. Hóa ra là vì cái phi‰u phê Çi‹m. Mà ông låi cho cái Çi‹m ‘ác ôn côn ÇÒ’ làm °ng xušt ÇÙng tim.

SÖn cÜ©i khoái chí:- –i Çi‹m trên tr©i mà. QuyŠn cûa mình, mình cÙ

cho thoäi mái, mÃt gì cho cam!

Bài Ca Dao Bên CÒn ñá

M¶t hôm SÖn b‡ng hÕi tôi:- Này ông! Không hi‹u ông Phåm Duy suy nghï b

¢ng cách nào mà °ng Ç¥t ÇÜ®c nh»ng l©i ca hay quá chØng. Tôi không ng© ÇÜ®c !

Tôi tán ÇÒng và phø h†a:- Dï nhiên là nhÜ vÆy rÒi. TØ xÜa t§i gi© Phåm

Duy là sÓ m¶t. Có ai hÖn ÇÜ®c °ng Çâu!Tôi nghe SÖn nhâm nhÄm hát vài câu rÒi låi hÕi:- NhÜ cái câu ‘ñêm qua ra ÇÙng b© ao. Trông

cá, cá l¥n. Trông sao, sao m©. BuÒn trông con nhŒn giæng tÖ. NhŒn Öi, nhŒn h«i, nhŒn ch© mÓi ai?’ Ông thÃy có tuyŒt không?

Tôi bÆt cÜ©i:- TÜªng ông ÇÖn cº bài gì, ch§ bài này thì °ng lÃy

ca dao ra ph° thành nhåc. ˜ng Çâu có Ç¥t l©i. ˜ng còn lÃy thÖ cûa ngÜ©i khác ph° nhåc cÛng tuyŒt l¡m. Tôi mê hai bài thÖ cûa Phåm Thiên ThÜ ‘ñÜa em tìm Ç¶ng hoa vàng’ và ‘Ngày xÜa Hoàng ThÎ’ °ng cÛng ph° nhåc thÆt tuyŒt v©i.

SÖn rÃt ngåc nhiên, hÕi låi:- Mình có ca dao hay nhÜ vÆy sao ?Tôi Ç†c m¶t måch h‰t bài ‘Nh§ ai’- ‘BuÒn trông

chênh ch‰ch sao mai...’ ThuÆn miŒng, tôi Ç†c luôn bài ‘Nø tÀm xuân’- ‘Trèo lên cây bÜªi hái hoa...’VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 83

SÖn nói:

91

91

- ñó! Çó bài n»a Çó! Sao lâu nay tôi không bi‰t cà? ñ‰n phiên tôi ngåc nhiên:

- TØ ÇŒ ngÛ Ç‰n ÇŒ tam, h†c sinh nào ch£ng h†c môn væn chÜÖng bình dân, trong Çó có ca dao, tøc ng», hát ÇÓ, truyŒn c°... Ch£ng lë ông không bi‰t chút gì à?

SÖn thú thÆt:- TØ nhÕ t§i gi©, tôi h†c chÜÖng trình Pháp, nên

không bi‰t gì vŠ ca dao, tøc ng» h‰t.Tôi Çùa:- Thôi rÒi! Th‰ nào ông cÛng có h†c câu ‘T° tiên

ta là ngÜ©i Gaulois’ (*) phäi không?SÖn cÜ©i, gÆt ÇÀu:- ñó là bài h†c ÇÀu tiên!SÖn ÇÆu Bac I chÜÖng trình Pháp, bÕ ngang

viŒc h†c khi cha bÎ tai nån ch‰t. Khi lên Bäo L¶c, SÖn cùng chúng tôi cÓ g¡ng h†c hàm thø Ç‹ có th‹ ti‰n thân thêm trong nghŠ nghiŒp. Næm nào ÇÀu niên khóa, SÖn cÛng hæm hª mang m¶t lô sách vŠ Ç†c. M¶t th©i gian ng¡n sau khi Çi Çi, vŠ vŠ Sài Gòn -ñà Låt, SÖn låi vÃt sách vào xó cho bøi bám. Næm 1966, Häo Tâm Çã xong cº nhân væn chÜÖng. CuÓi næm, anh bÎ Ç¶ng viên vào Thû ñÙc trÜ§c b†n tôi.

Sau cu¶c nói chuyŒn vŠ ca dao, tøc ng», Çêm nào SÖn cÛng yêu cÀu tôi Ç†c cho nghe vài bài. LÀn nào SÖn cÛng xušt xoa khen hay. TØ Çó SÖn mê ca dao, tøc ng» và sÜu tÀm tài liŒu vŠ Ç†c. Sau này có dÎp, SÖn ÇÜa ch» ca dao vào nhåc nhÜ bài ‘Ca Dao MË’ có câu ‘Bài ca dao bên cÒn Çá’ ch£ng hån. ñ‰n lÜ®t tôi chÎu thua. Không hi‹u n°i- ‘Ca dao bên cÒn Çá’ là š nghïa gì!

(*) Nos ancêtres sont des Gaulois

Sinh Tº PhùSau vø rao tìm trên ñài phát thanh ñà Låt và bÎ

quª trách tåi Ty, SÖn trª nên cÀn mÅn hÖn, khuôn phép

92

92

hÖn. ´t Çi låi Sài Gòn, ñà Låt hÖn. ThÌnh thoäng có Çi cÛng vŠ kÎp sáng thÙ hai Ç‹ Çi dåy. Trong VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 84

th©i gian này, SÖn nhÆn ÇÜ®c rÃt nhiŠu thÜ tØ. Phong nào cÛng dày c¶m. SÖn dåy bu°i sáng, nên ngÜ©i nhÆn thÜ là tôi. Nhìn con dÃu bÜu ÇiŒn, tôi bi‰t ÇÜ®c là thÜ gºi Çi tØ Hu‰. ñó là thÜ cûa bån SÖn. Cái tên ngÜ©i gºi ª góc trái phong bì lÀn ÇÀu tôi ÇÜ®c nghe, ÇÜ®c thÃy, lå l¡m. ñó là Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng.

TØ lúc nhÆn ÇÜ®c nh»ng thÜ Çó, SÖn b‡ng nhiên thay Ç°i h£n tâm tính. Lúc nào cÛng có vÈ bÒn chÒn, lo l¡ng. ´t Çi lang thang nh»ng bu°i chiŠu n»a. Có lúc ngÒi thÄn th©, m¡t Çæm chiêu nhìn qua cºa s° h¢ng gi©, yên l¥ng v§i khói thuÓc. Có khi Çi‰u thuÓc tØ lúc châm Ç‰n lúc tàn, SÖn chÌ rít m¶t hai hÖi, rÒi quên b¤ng Çi Ç‹ nó cháy trên hai ngón tay Ç‰n lúc røi Çi. Chi‰c gåt tàn chÜa h‰t ngày Çã ÇÀy Ù lên, tràn ra cä bên ngoài. SÖn Çi mua khóa vŠ khóa ch¥t vali Ç‹ cÃt kÏ nh»ng bÙc thÜ Ãy. Có thÜ vØa Ç†c xong, SÖn Çem ÇÓt ngay. Không ngæn n°i tò mò, m¶t hôm tôi hÕi SÖn:

- Dåo này tôi thÃy ông không ÇÜ®c vui. Có chuyŒn gì vÆy?

SÖn lãng tránh:- ñâu có gì! ChuyŒn nhà mà.- Sao dåo này ông có quá nhiŠu thÜ cûa ông Phû,

ông TÜ©ng gì Çó, mà m‡i lÀn nhÆn thÜ, Ç†c thÜ xong, tôi thÃy ông có vÈ lo l¡ng th‰?

- €! Bån tôi Çó. nh báo cho tôi bi‰t nh»ng chuyŒn không vui cûa gia Çình tôi.

ThÃy nói chuyŒn gia Çình, tôi không tiŒn hÕi thêm. TrÜ§c kia SÖn hay k‹ cho tôi nghe vŠ gia Çình anh, vŠ hai ÇÙa em. Em trai là TrÎnh Quang Hà, em gái là TrÎnh Vïnh Thúy. SÖn mÃy lÀn rÛ tôi vŠ Hu‰ chÖi Ç‹ bi‰t thú ngû Çò trên sông HÜÖng, bánh bèo Âm phû, cÖm h‰n Vï Då... Tôi cÛng muÓn bi‰t cÓ Çô Hu‰

93

93

m¶t lÀn. HËn mãi. NhÜng lÀn nào vŠ Nha Trang, mê sóng nÜ§c và thú sæn b¡n dÜ§i bi‹n tôi låi quên mÃt chuyŒn ngû Çò trên sông HÜÖng. ñ‰n nay tôi cÛng chÜa bi‰t cÀu TrÜ©ng TiŠn ‘sáu vài, mÜ©i hai nhÎp’ ra sao. Bây gi©, Ç†c báo thÃy nói SÖn có bäy anh em. Cô ca sï Vïnh Trinh là út. N‰u cÙ tính


sinh næm m¶t, næm 1957 ba SÖn mÃt, thì Vïnh Trinh phäi næm mÜÖi tu°i ho¥c hÖn.

Sau Çó, SÖn låi thÜ©ng xuyên Çi ñà Låt hÖn. NhÜng không phäi Ç‰n ñà Låt. SÖn k‹ cho tôi nghe vŠ m¶t trang tråi nào Çó ª Phim Nôm, gÀn ñÙc Tr†ng, m¶t quÆn cûa tÌnh Tuyên ñÙc. SÖn ª Çó có khi hai, ba ngày v§i vài ngÜ©i bån Ç‹ bàn chuyŒn làm æn. (SÖn không nói tên nh»ng ngÜ©i Çó). Có lÀn SÖn rû tôi làm æn chung. LÜÖng m‡i tháng mÜ©i ngàn. TÓi trÓ m¡t kinh ngåc:

- Công chuyŒn gì mà lÜÖng m‡i tháng mÜ©i ngàn? H†a là làm cho ViŒt C¶ng ?

SÖn xua tay, gåt ngang:- Nhäm! Ông không làm thì thôi. Nói bÆy ch‰t

có ngày!Tôi cÜ©i hì hì rÒi quên Çi. M¶t lÀn, SÖn vŠ sau

hai ngày bàn chuyŒn làm æn, khoe v§i tôi m†i viŒc ÇŠu tÓt ÇËp và ÇÜ®c Çãi m¶t chÀu ‘Cà phê cÙt chÒn’ nh§ Ç©i. SÖn vui vë k‹:

- HÒi gi© nghe nói cà phê chÒn, mÃy tiŒm ÇŠu quäng cáo cà phê cÙt chÒn, gi© m§i bi‰t là láo h‰t. Làm gì có mà bán. M¶t ÇÒn ÇiŠn cà phê mênh mông, cho ngÜ©i Çi nh¥t cä tuÀn lÍ, chÜa ch¡c có ÇÜ®c m¶t kš. ChÒn nó l¿a nh»ng trái cà phê chín ÇÕ Ç‹ æn, rÒi Ìa ra h¶t lÅn trong phân. Chû ÇÒn ÇiŠn biŒt phái m¶t hay hai ngÜ©i Çi lÜ®m nh»ng h¶t Çó, Çem vŠ phÖi khô, rang, tÄm. Sau nhiŠu giai Çoån ch‰ bi‰n m§i thành cà phê uÓng ÇÜ®c. Không Çû bi‰u quan ÇÀu tÌnh, ÇÀu quÆn thì làm gì có mà bán ra thÎ trÜ©ng .

94

94

Tôi vÅn th¡c m¡c:- Cä m¶t rØng cà phê båt ngàn mà ông nói lÜ®m

không ÇÜ®c m¶t kš?- ñúng vÆy! NgÜ©i ta không Ç®i cà phê chín

m§i hái. Nó së røng xuÓng ÇÃt h‰t. Trái vØa già có màu xanh Çen là ngÜ©i ta Çã hái rÒi. Nói là hái chÙ thÆt ra tuÓt hay suÓt. Trái cà phê m†c thành tØng chùm dài nhÜ tiêu hay chùm ru¶t.

- Ông uÓng thÃy mùi vÎ nó ra sao? Có bay mùi chÒn không?


- Không! Nó có mùi thÖm Ç¥c biŒt l¡m. Cái mùi nó quyŒn trong hÖi nóng bÓc khói là là trên miŒng chén, tÕa hÜÖng chÀm chÆm, thÖm lâu l¡m. Tôi nhâm nhi tØng chút m¶t Ç‹ cho cái lÜ«i và cái l° mÛi tôi thÜªng thÙc h‰t cái ngon cûa nºa tách cà phê. ChÌ có nºa tách thôi, suÓt m¶t Çêm hai con m¡t tôi thao láo, không nh¡m ÇÜ®c. ñ‰n bây gi©, (lúc SÖn vŠ k‹) tôi vÅn tÌnh táo mà không cäm thÃy mŒt.

Nghe nói, tôi Çâm thèm và ao Ü§c:- Ông có xin h† m¶t ít không? ñem ra pha thº cho

tôi uÓng m¶t chút?- Ÿ Çó mà ham! Tôi lên xuÓng cä tháng nay, gi©

m§i ÇÜ®c Çãi có nºa tách. M¶t tách còn chÜa có thì làm gì h† cho m¶t ít mang vŠ. Vä låi, ai mª mÒm xin, ‘Ót d¶t’ ch‰t!

Hè næm 1965, tôi mãi mê vui Çùa v§i n¡ng gió, sóng nÜ§c ª bãi bi‹n Nha trang nên quên l©i hËn v§i SÖn ra Hu‰ Ç‹ SÖn dÅn tôi Çi thæm thú các nÖi. H‰t hè, tuy vÅn còn luy‰n ti‰c nh»ng ngày vui trôi qua quá mau, tôi cÛng phäi trª vŠ Bäo L¶c Ç‹ kÎp ngày khai giäng niên h†c m§i.

Trª låi ngôi nhà tr†, tôi h‰t sÙc ngåc nhiên khi thÃy SÖn Çã có m¥t ª Çây rÒi. Cæn phòng bØa b¶n, bÄn thÌu. Toàn là tàn thuÓc lá. Ch° nào cÛng ÇÀy tro tàn. Bao thuÓc lá Bastos xanh trÓng không x‰p ÇÀy

95

95

chung quanh tÜ©ng, cao gÀn t§i ÇÀu gÓi. SÖn n¢m dài trên Çi væng. Mùng vÅn buông, ám khói vàng khè. DÜ§i gÀm bàn giÕ rác ÇÀy Ù. GiÃy loåi quay ronéo vàng xÌn, vo tròn, xé nát vÃt ÇÀy m¥t ÇÃt. Xác cà phê khô Çóng mÓc xanh, tr¡ng vÜÖn vãi ch‡ này m¶t nhúm, ch‡ kia m¶t tøm. Tôi la lên:

- Ông không vŠ Hu‰ nghÌ hè sao?- Không! Tôi ª låi Çây luôn. CÛng không vŠ Sài

Gòn. SÖn u‹ oäi vØa chui ra khÕi mùng vØa nói.- Còn låi m¶t mình bà Phi có nÃu cÖm cho ông

không? Tôi hÕi thêm.- Không! SÖn l¡c ÇÀu. Tôi æn cÖm b»a ª Ng†c

SÖn. Tám ÇÒng m¶t b»a. Siêng thì Çi æn, làm bi‰ng thì ª nhà g¥m bánh mì. Bà Phi vŠ VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 87

Sài Gòn cä tháng nay rÒi. Cô ngÜ©i làm cÛng vŠ quê luôn. Tôi nhìn SÖn ái ngåi. SÖn xanh h£n. M¥t hÓc hác. Tóc râu b©m x©m. NgÜ©i Çã Óm o s¤n, nay låi càng gÀy thêm. GÀy råc. B¶ ÇÒ pijama trª nên r¶ng thùng thình, nhàu nát, Çen xÌn. Có lë ba tháng nay không gi¥t. NhÜng Çåc biŒt nét m¥t SÖn rÃt vui và rång r«. VØa x‰p d†n låi ch‡ n¢m cûa mình, tôi vØa trò chuyŒn:

- Ông làm gì mà n¢m ép rŒp ª Çây t§i ba tháng lÆn! Không buÒn à?

SÖn phÃn khích chìa tÆp nhåc ra khoe v§i tôi:- Công trình ba tháng Çó!Tôi cÀm xÃp bän thäo, li‰c qua trang ÇÀu có

nhan ÇŠ ‘CA KHÚC DA V€NG’. LÆt thêm mÃy t© bên dÜ§i thÃy nh»ng bän nhåc có t¿a ÇŠ rÃt lå nhÜ ‘Gia tài cûa MË’- ‘ñàn bò vào thành phÓ’- ‘NgÜ©i già và em bé’- ‘NgÜ©i con gái ViŒt Nam da vàng’... v§i nh»ng l©i ca lå lÅm, khác h¤n v§i nh»ng l©i trong tình ca Ç‰n 180 Ç¶. Tôi ng© v¿c có m¶t cái gì Çó Çã thay Ç°i con ngÜ©i SÖn. SÖn Çã l¶t xác. Tôi chæm chú nhìn SÖn Ç‹ tìm xem cái gì khác trên khuôn m¥t xÜÖng xÜÖng kia. NhÜng tôi không nhìn thÃy gì cä. ChÌ trong Çôi m¡t, sau

96

96

lÀn kính cÆn, ánh lên vë khác thÜ©ng. Tôi chÜa xác ÇÎnh ÇÜ®c rõ ràng là cái gì. Có m¶t cái gì Çó mÖ hÒ lÃp ló trong trí tôi rÒi vøt bi‰n mÃt. Cái mÖ hÒ Çó tôi chÜa kÎp Ç¥t tên cho nó, và cÛng chÜa nghï ra ÇÜ®c m¶t ch» thích h®p cho trång thái Çó trong lúc này. ThÃy tôi im l¥ng lÆt h‰t t© này qua t© khác, SÖn hÕi:

- Ông thÃy sao? ñÜ®c chÙ?- Tôi m§i Ç†c l©i thôi! ChÜa bi‰t nhåc ra sao!

ChÜa có š ki‰n ÇÜ®c. Thôi bây gi© ta Çi æn cÖm. TÓi nay ông hát cho tôi nghe thº vài bài ÇÜ®c không?

SÖn ÇÒng š. Chúng tôi ra Ng†c SÖn æn cÖm chiŠu. CÖm nÜ§c xong, chúng tôi l»ng th»ng Çi ngÜ®c vŠ hÜ§ng b© hÒ Ç‹ lên Câu låc b¶ uÓng cà phê, ng¡m låi cänh sÜÖng chiŠu bÓc dÀn lên tØ chân cÀu nhà Thûy Tå hình bát giác sÖn màu ÇÕ chói và cái cây ch‰t khô gi»a hÒ. ÇÙng m¶t mình, cô Ç¶c.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 88

TÓi Çó SÖn hát cho tôi nghe m¶t vài bài tiêu bi‹u trong tÆp ‘Ca khúc da vàng’. ñ‰n nh»ng Çoån nhÜ ‘Gia tài cûa MË: m¶t b†n lai cæng... m¶t lÛ b¶i tình’ hay nhÜ ‘ñåi bác Çêm Çêm d¶i vŠ thành phÓ! NgÜ©i phu quét ÇÜ©ng dØng ch‡i l¡ng nghe’ ho¥c nhÜ ‘Tôi có ngÜ©i yêu ch‰t trÆn Çêm qua, ch‰t thÆt tình c©...’ tôi b‡ng n°i da gà. L©i ca thÆt xúc Ç¶ng. Nó xoáy sâu vào tim ngÜ©i nghe rÒi chuyŠn lên óc làm cho rúng Ç¶ng tâm can, tÕa lan dÀn cÖ th‹ làm cho tÙ chi bãi hoäi. SÖn ngØng hát, ÇÜa m¡t hÕi tôi. ñ¶t nhiên trong óc tôi lóe lên m¶t tia ch§p: tôi Çã thÃy rõ hình dáng cûa nó và tìm ra ÇÜ®c cái tên cûa nó mà bu°i chiŠu tôi chÌ cäm bi‰t mà không nghÌ ra ÇÜ®c. Tôi bu¶t miŒng la lên: Sinh tº phù.

SÖn ngåc nhiên trÓ m¡t nhìn tôi, ch¥p lâu m§i hÕi:

- Ông nói ‘sinh tº phù’ là š nghïa gì?Th©i gian Çó SÖn chÌ Ç†c sách Pháp. Hình nhÜ

Çang Ç†c ‘Cánh cºa hËp’ và ‘BuÒn nôn’. Tôi thì mê

97

97

luyŒn chÜªng Kim Dung. Tôi giäng giäi sÖ lÜ®c vŠ môn pháp cÃy sinh tº phù cho SÖn nghe. SÖn càng th¡c m¡c:

- VÆy thì cái chuyŒn cÃy sinh tº phù cûa ông æn nhÆp gì Ç‰n tôi?

Tôi chÆm rãi, buÒn rÀu trä l©i SÖn:- Ông Çã bÎ cái ông Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng nào

Çó cÃy ‘sinh tº phù’ vào ngÜ©i rÒi. Ông còn nh§ có lÀn ông rû tôi làm viŒc v§i nhóm cûa ông ª Phim Nôm, trä lÜÖng tháng mÜ©i ngàn không? Tôi nói Çùa: h†a may làm cho ViŒt C¶ng, ông giãy nãy la oai oái. Và nh»ng lÀn ông ÇÓt nh»ng xÃp thÜ cûa ông TÜ©ng không? Bây gi© trong vòng ba tháng, ông Çã sáng tác m¶t ÇÓng nhåc, ch£ng bù v§i hai bài ‘ChiŠu m¶t mình qua phÓ’ và ‘L©i buÒn thánh’ phäi mÃt hÖn sáu tháng? Bây gi© trong nhåc ông không còn nh»ng s®i n¡ng thûy tinh, nh»ng lá me bay, nh»ng tay gÀy gu¶c nhÕ, nh»ng sõi Çá bi‰t nh§ bi‰t Çau mà toàn nh»ng xác ch‰t, nh»ng bom Çån, mìn chông, b¶i phän... Nh»ng loåi tØ này không h®p v§i con ngÜ©i ông. Tôi e r¢ng ông Çã bÎ


tiêm nhiÍm sinh tº phù ViŒt C¶ng cûa ông TÜ©ng cÃy vào ngÜ©i ông quá lÆm rÒi!

SÖn phän ÇÓi kÎch liŒt:- Thôi ÇØng gi«n cha n¶i! Cha gi«n ki‹u Çó ch‰t

tôi nghe!TØ Çó, chúng tôi im l¥ng không ai nói v§i ai l©i

nào n»a cho Ç‰n lúc t¡t Çèn Çi ngû.DÀn dà trong b†n chúng tôi ai cÛng bi‰t SÖn

vØa sáng tác m¶t tÆp nhåc m§i. Låi chia làm hai phe. Lúc Çó Çâu Çã có tØ ‘phän chi‰n’ Ç‹ chÌ loåi nhåc này. Chúng tôi cÙ ngâm nga m‡i bài vài câu. Phe thích thì cÙ khoái... ‘M¶t ngàn næm nô lŒ gi¥c Tàu, m¶t træm Çô h¶ gi¥c Tây, hai mÜÖi næm n¶i chi‰n tØng ngày...’ ca cÄm suÓt ngày. Phe chê thì:

98

98

- Xí! nhåc ViŒt C¶ng! Cha n¶i SÖn theo ViŒt C¶ng rÒi!

Tuy nhiên, sau Çó låi quên lãng Çi. Chúng tôi vÅn låi bù khú cà phê, bi da, xÆp xám, vui vë Òn ào nhÜ trÜ§c. NhÜng không ai Ç‹ š thÃy r¢ng khi Çám nhà binh nhÜ Vïnh, Ng¿, Tinh, Thành nhÆp b†n là SÖn tìm cách lãng tránh. NhÃt là lúc có m¥t hai chàng Thành, chi khu phó và Tinh, an ninh quân Ç¶i. Có lÀn trong b»a nhÆu vui vë, không bi‰t vô tình hay h»u š, trung úy Thành vØa cÜ©i vØa nói:

- Này mÃy ông giáo! Tôi xin nói trÜ§c, bån thì bån, chÖi thì chÖi, nhÜng ông nào theo ViŒt C¶ng thì chúng tôi vÅn cÙ b¡t nhÜ thÜ©ng Çó!

Nói xong, anh ta cÜ©i hì hì, rÒi giÖ cao ly lên:- Nào dô! Dô!Lúc vŠ, SÖn nói riêng v§i tôi:- ChÖi v§i mÃy cha nhà binh, ghê thÃy mË!Th©i gian sau, SÖn rÃt bÆn r¶n. ñi Çi, vŠ vŠ, Sài

Gòn, ñà Låt liên tøc. ThÜ©ng xuyên bÕ trÜ©ng, l§p hÖn trÜ§c. NhÜng th©i gian Çi không lâu. Có khi hai ngày. Có lúc ba ngày. Ông già ThÓng tØ ngày ÇÜ®c ông trÜªng giáo hào phóng cho 100 Çi‹m, há miŒng m¡c quai, không còn bi‰t than thª v§i ai, Çành ngÆm bÒ hòn làm ng†t. SÖn cho tôi bi‰t là Çang chuÄn bÎ in tÆp ‘Ca khúc da vàng’ và khoe v§i tôi là VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 90

gi§i sinh viên thích l¡m. H† Çang yêu cÀu có nh»ng bu°i hát ngoài tr©i g†i là ‘du ca’. Và SÖn cÛng hé cho tôi bi‰t m¶t vài sinh viên có nhiŒt tâm ÇÃu tranh nhÜ Huÿnh TÃn MÅm, NguyÍn Væn Toåi... s¤n sàng giúp SÖn th¿c hiŒn nh»ng bu°i trình diÍn Ãy.

Nh»ng ÇiŠu SÖn k‹ và nh»ng cái tên xa lå không æn nhÆp gì Ç‰n Ç©i sÓng Çang tÜÖi ÇËp cûa tôi nên nó tØ tai này qua tai kia trôi tu¶t Çi, chÓc lát tôi quên h‰t. Khi SÖn Çi v¡ng, tôi còn vô khÓi bån bè Ç‹ vui chÖi. Nào Tín, nào Båch, ñåo, Lãng, Tâm mÆp, Tâm lùn, Hinh, Sang, HiŒn, Thao, RÀm, NhÜ®ng... TuÀn này

99

99

xuÓng Tân Hà, Ç‰n nhà ông HiŒu trÜªng Ng†c hå c© tây. TuÀn sau kéo nhau vào Ãp Lam SÖn. Hai bên ÇÜ©ng vào Ãp trÒng toàn hoa anh Çào, nên còn có tên g†i rÃt thÖ m¶ng là ñào Hoa thôn. Chúng tôi vào Çây Ç‹ Ç‰n nhà ông TŠ ng¡m phong lan. Ông TŠ tuy là nhà nông nhÜng có tâm hÒn nghŒ sï. Trên gác Nghinh Phong cûa ông có Çû loåi phong lan mà ông sÜu tÀm ÇÜ®c. Træm màu, træm vÈ. TuÀn khác låi cùng các cô giáo trÈ Nghiên, Châu, Häi, Trang... Çi dåo suÓi ñåi Bình, cách Bäo L¶c chØng vài cây sÓ.

CÙ th‰, ngoài viŒc dåy d‡ các em h†c sinh, tu°i trÈ cûa tôi Çã trãi qua nh»ng ngày tháng tÜÖi vui, Çáng sÓng trong cái quÆn lœ bé nhÕ, mà m§i ngày nào tôi g¥p SÖn ª b‰n xe Çò m¶t bu°i chiŠu cuÓi tuÀn Çìu hiu có mÜa rã rích. BuÒn thúi ru¶t.

Tháng sáu næm 1966, Tâm nhÆp ngÛ. SÖn chuy‹n qua phòng Tâm. Hai chúng tôi ª hai phòng riêng biŒt. TrØ nh»ng lúc Çi æn cÖm, uÓng cà phê, chÖi bi da chung v§i nhau, SÖn ª lì trong phòng. SÖn không còn thú ngÒi trÜ§c hiên nhà, ch© ng¡m cô Ngà Çi lÍ m‡i bu°i chiŠu v§i chi‰c áo dài løa màu m« gà sáng lóa trong ánh n¡ng xiên khoai s¡p t¡t. Bây gi© chÌ còn ti‰ng chuông nhà th© quyŒn bÜ§c chân Çi và gió chiŠu nhË Çu°i theo, khÈ rung tà áo. Hai bên ÇÜ©ng, Çám lau tr¡ng Çã nª h‰t bông chÌ còn låi nh»ng thân xÜÖng khô qu¡t chÌa lên tr©i.

Giáng sinh næm Çó tôi cÜ§i v® và thuê cæn lÀu cûa nhà may Tân ViŒt Ç‹ ª. SÖn vÅn ª m¶t mình trong cæn nhà bà Phi. M‡i bu°i VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 91

sáng Çi dåy, Çi ngang nhà chúng tôi, thÌnh thoäng SÖn tåt vào xin v® tôi ly s»a d¢n bøng. NhÃt là nh»ng ngày cuÓi tháng. Bây gi© SÖn không còn tÜÖi vui nhÜ xÜa. SÖn mŒt nh†c trong dáng Çi và nhiŠu suy tÜ, âu lo h¢n trên vÀng trán.

Chia Tay

100

100

Hè 1967. Chúng tôi Çang m‡i ngÜ©i m‡i nÖi nghÌ hè, b‡ng ÇÒng loåt nhÆn ÇÜ®c ÇiŒn khÄn cûa Ty, nh¡n lên gÃp Ç‹ nhÆn lŒnh nhÆp ngÛ. Phía dÜ§i bÙc ÇiŒn chua thêm hàng ch»: ‘N‰u trình diŒn trÍ hån së bÎ ÇÜa ra trÜ©ng Hå Sï quan ñÒng ñ‰’. Th‰ là không hËn mà chúng tôi g¥p nhau m¶t ngày tåi Ty. Tay trái nhÆn lŒnh t°ng Ç¶ng viên, tay phäi nhÆn phong bì lÜÖng, Ty Ùng trÜ§c m¶t tháng Ç‹ æn Çi ÇÜ©ng. Không thÃy SÖn Çâu. HÕi anh Thành, phát ngân viên, anh cho bi‰t: - SÖn Çã Ç‰n Çây hôm qua nhÆn lŒnh và lÜÖng Çi rÒi. TÓi hôm Çó, chúng tôi gÒm: ñåo, Hinh, Sang, NghÎ, Båch, Tâm lùn, Ng†c (Lãng sÓt rét và Thao què ÇÜ®c miÍn dÎch) tø tåi nhà NghÎ uÓng m¶t b»a thÆt say Ç‹ chia tay. Ai cÛng ví mình nhÜ Kinh Kha Çang ª b© sông DÎch, m¶t Çi không trª låi. ChÌ ti‰c không có ai là Cao TiŒm Ly th°i ÇÜa khúc sáo lên ÇÜ©ng. Chúng tôi Çang lúc ngà ngà, ôm nhau hát bài ‘Nh»ng ngày xÜa thân ái’ cûa Phåm th‰ MÏ. CÙ l¥p Çi, l¥p låi ÇiŒp khúc... ‘ChÌ còn tay súng nhÕ, gi»a rØng sâu gi‰t thù. Nh»ng ngày xÜa thân ái xin gºi låi cho nhau...’ Hát xong rÒi cùng nhau khóc. Khóc nhÜ trÈ thÖ. Khóc t¿ nhiên không m¶t chút xÃu h°.

Sáng hôm sau tÌnh dÆy, chÌ còn låi vài mång, say quá chÜa tÌnh n°i. Còn bao nhiêu thì Çã Çi rÒi. Tôi ra b‰n xe. Nhìn låi quang cänh vÅn y nhÜ cÛ. Không có gì thay Ç°i. NhÜng hôm nay sao thÃy buÒn quá Ç°i. Cái gì cÛng có vë xa v¡ng, bÖ th©. Khi xe chåy ngang b© hÒ, tôi thì thÀm:

- Giä tØ Bäo L¶c m‰n yêu! Bi‰t bao gi© m§i g¥p låi nhau!

Xe khuÃt dÀn, tôi cÓ ngoái ÇÀu låi lÀn chót. ChÌ còn thÃy ng†n cây khô ch‰t gi»a hÒ. NÜ§c m¡t tôi låi Ùa ra.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 92

Cu¶c Tái Ng¶ Không Ng©

101

101

Næm m¶t ngàn chín træm bäy mÜÖi, quân l¿c ViŒt Nam C¶ng Hòa, v§i k‰ hoåch ‘Bình ñÎnh và Xây d¿ng nông thôn’ lÃy nông thôn bao vây rØng núi, ViŒt C¶ng bÎ triŒt ÇÜ©ng ti‰p t‰. Cán binh Çói, Çành lui vŠ th‰ thû. Cu¶c chi‰n l¡ng dÎu. B¶ Giáo Døc cùng các b¶ khác nhÜ Y t‰, Công Chánh, Kinh T‰... ÇÒng thanh kêu gào thi‰u nhân viên và xin B¶ QuÓc Phòng trä låi ngÜ©i cho mình. Phó t°ng thÓng TrÀn væn HÜÖng phäi can thiŒp v§i chính phû Ç‹ trä låi nhân viên cho các B¶. NhÜng b¶ QuÓc phòng chÌ ÇÒng š v§i ÇiŠu kiŒn tåm th©i ‘biŒt phái’. H‹ quân Ç¶i cÀn là ‘lôi’ ÇÀu trª låi cÀm súng. (Vì hai ch» ‘biŒt phái’, sau tháng tÜ, bäy læm chúng tôi bÎ Çày Çi lao cäi mút mùa lŒ thûy. Có lë trong tØ Çi‹n cûa Hà N¶i hai ch» ‘biŒt phái’ ÇÎnh nghïa là làm mÆt vø cho MÏ chæng? Chúng tôi ÇŠu bÎ khép t¶i làm C.I.A.)

Sau s¿ can thiŒp, chúng tôi lÀn lÜ®t trª vŠ nhiŒm sª cÛ v§i áo mÛ, cân Çai. Anh nào bây gi© cÛng có trên c° áo m¶t bông mai vàng th¡m. ñi ÇÙng ch»ng chåc ki‹u nhà binh, trông oai ra ph‰t. Chúng tôi không ng© låi có ngày g¥p ÇÜ®c nhau Çông Çû th‰ này. TØ kh¡p bÓn vùng chi‰n thuÆt, h¢ng ngày Çùa v§i tº thÀn và súng Çån, chúng tôi vÅn còn nguyên vËn, không m¶t ai sÙt mÈ. VÆy mà næm xÜa ra Çi, ai cÛng kh£ng khái ngâm câu: Túy ngoå sa trÜ©ng quân måc ti‰u C° lai chinh chi‰n k› nhân hÒi .

Nh»ng cu¶c vui låi nÓi ti‰p. ñÆm Çà hÖn xÜa. ChÌ thi‰u m‡i m¶t TrÎnh Công SÖn. Anh Thành cho bi‰t:

- MÃy tuÀn sau ngày hån trình diŒn, Nha ñ¶ng viên có ÇiŒn lên Ty hÕi mÃy lÀn vŠ SÖn. Ty có ÇiŒn trä l©i cho Nha là SÖn Çã kš nhÆn lŒnh nhÆp ngÛ và chính thÙc r©i nhiŒm sª ngày... tháng... NhÜ vÆy SÖn Çã thÆt s¿ trÓn lính.

102

102

Ông ThÓng Çã vŠ hÜu. Ngôi trÜ©ng Bäo An trên ÇÒi ngày xÜa, gi© Çây có m¶t giáo viên ThÜ®ng tên K’Brí làm trÜªng giáo.


Trong Ty Ti‹u H†c chÌ có m¶t thay Ç°i nhÕ. NhÕ mà l§n. Còn låi m†i viŒc vÅn nhÜ cÛ. Ông L®i vÅn Ty trÜªng. Ông LÜÖng vÅn thanh tra. Ông vÅn ngÒi x‰p hÒ sÖ ngay ng¡n, tØng t©, tØng t© cho h‰t gi© hành chánh. Anh Thành vÅn cùng ông ñåt phát lÜÖng. Cô Lan, ‘ngÜ©i v® không bao gi© cÜ§i’ cûa NguyÍn væn Ba, buÒn, chÎu không n°i v§i nh»ng k› niŒm tình ÇÀu ngày nào cÛng chåm m¥t, nên Çã xin thuyên chuy‹n vŠ Sài Gòn.

Cái thay Ç°i nhÕ mà l§n là chuyŒn m¶t giáo viên ngÜ©i ThÜ®ng, hiŒu trÜªng trÜ©ng C¶ng ñÒng ThÜ®ng Bäo L¶c, b‡ng chÓc nhäy lên chÙc Phó TÌnh TrÜªng. SÓ là, Ç‹ chiêu dø ngÜ©i ThÜ®ng Tây nguyên chÓng låi b†n FULRO Çang quÃy phá miŠn cao nguyên, chính phû lúc bÃy gi© Ç¥t thêm m¶t b¶ n»a chuyên trách vŠ vÃn ÇŠ này g†i là B¶ S¡c T¶c. M‡i tÌnh thu¶c vùng cao phäi có thêm m¶t ông Phó tÌnh ngÜ©i S¡c T¶c. NhÜng Çào Çâu ra ngÜ©i ThÜ®ng bi‰t chút ít ch» nghïa? N‰u không là m¶t trong nh»ng giáo viên ThÜ®ng? Th‰ là anh giáo viên K’Breo nghiÍm nhiên trª thành nhân vÆt quan tr†ng. Ngày xÜa, m‡i lÀn Ç‰n Ty Ç‹ lãnh lÜÖng hay ti‰p nhÆn công væn, khúm na, khúm núm. Ông L®i thì cÙ réo: - Này K’Breo! Vào Çây bäo!

Bây gi© thì K’Breo lúc nào cÛng áo vest, cà våt, Çi xe Jeep có tài x‰ lái. Bây gi© m‡i lÀn K’Breo Ç‰n Ty thì ông L®i phäi m¶t ÇiŠu: - Då vâng! Hai ÇiŠu: - Då vâng! ThÜa ông Phó phäi å!

Khi K’Breo vØa ra khÕi cºa Ty, anh Thành rít m¶t hÖi dài thuÓc lào, móp sâu hai má, ng»a m¥t nhä khói lên trÀn nhà xong, buông m¶t câu g†n lõn:

- ñéo mË Ç©i!

103

103

Ông L®i ngÒi trong væn phòng cÜ©i nh‰ch mép, tay gõ gõ Óng vÓ vào gåt tàn.

TrÎnh Công SÖnvà Tình Bè Bån

Sau m¶t tuÀn, anh em løc tøc lên Çû m¥t.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 94

B»a tiŒc tÄy trÀn thÆt tÜng bØng. Chúng tôi thÀu h‰t tÀng lÀu trên cûa Câu Låc b¶. Bây gi© thì æn nói thoäi mái, không còn phäi e dè mÃy tên du Çãng tép riu. Sau vài ly máy nóng, chúng tôi tha hÒ k‹ ‘chuyŒn nhà binh’. ChuyŒn khói lºa bÓn vùng chi‰n thuÆt ngu¶i dÀn. Có anh s¿c nh§ t§i TrÎnh công SÖn, hÕi trÓng không:

- Có ai bi‰t anh chàng SÖn nhà mình bây gi© ª Çâu, làm gì không hè?

HiŒn Çáp: - Tôi bi‰t. SÖn bây gi© n°i ti‰ng l¡m. Không

nh»ng trong nÜ§c mà cä th‰ gi§i cÛng bi‰t.Båch không tin: - Thôi cha! Xåo vØa vØa thôi! Th¢ng chä trÓn

lính, làm æn gì ÇÜ®c mà n°i ti‰ng!HiŒn vÅn b¢ng cái gi†ng rŠ rà b«n c®t, nºa Çuà

nºa thÆt:- Tôi làm viŒc ª cÖ quan ninh quân Ç¶i, ÇÎa bàn

Sài Gòn- Ch® L§n, nên bi‰t m¶t ít vŠ ông SÖn nhà mình. ñÀu tiên ông ta ÇÜ®c m¶t tay có cª trong không quân che chª, cÃp cho m¶t cái thÈ ‘ChÙng chÌ tåi ngÛ’ chÙc vø binh nhì lèo.

Có ti‰ng lao nhao:- Ai vÆy? Ai vÆy? Ông bi‰t không?- Sao låi không! ñåi Tá LÜu Kim CÜÖng ch§ ai vào

Çây n»a! Cänh sát bi‰t thØa Çi chÙ. NhÜng không dám Çøng vào ° ki‰n lºa.

HiŒn cÜ©i cÜ©i, t®p thêm m¶t ngøm bia rÒi ti‰p:

104

104

- Sau tay này tÎch. Cø SÖn nhà mình bèn làm m¶t bän nhåc Ç‹ tå Ön ngÜ©i che chª mình. Bän nhåc có tên là ‘Cho m¶t ngÜ©i n¢m xuÓng’.

Tín nhäy vô vòng chi‰n:- Ông rŠ rà bÕ mË! Th‰ thì tôi hÕi ông nhé! Bao

nhiêu næm ông già ThÓng còng lÜng dåy th‰ cho ông Ãy, Ç‹ ông Ãy lo viŒc công danh cûa mình, ông Ãy có làm bän nhåc nào tên là ‘Cho m¶t ngÜ©i dåy th‰’ Ç‹ tå Ön ông ThÓng không?

HiŒn vÅn ÇÛng ÇÌnh:VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 95

- ƒy! Cái này thì tôi không bi‰t. NhÜng ông ThÓng chÜa tÎch thì làm gì có nhåc Ç‹ t¥ng? Còn ông SÖn së làm hay không thì có dÎp g¥p m¥t tôi së hÕi låi rÒi cho ông bi‰t sau.

Tín thª h¡t ra:- Nói nhÜ ông chán bÕ mË!ñåo sÓt ru¶t:- Sau khi LÜu Kim CÜÖng ch‰t rÒi thì ai là cái ô

dù cûa ông SÖn?- Cái ô dù hãy còn bé l¡m. Phäi nói là cây Ça c°

thø m§i Çúng.Nói t§i Çây, HiŒn dØng låi, thong thä rót bia vào

ly mình m¶t cách chÆm rãi Ç‹ b†t khÕi tràn miŒng ly rÒi nâng ly lên làm mÃy t®p, m¥c cho bao nhiêu con m¡t Çang hau háu ch© Ç®i.

NghÎ nóng näy væng tøc:- MË! CÙ v© vÎt! Ông ÇÃm buÒi vào!HiŒn khà m¶t ti‰ng säng khoái, ÇÜa tay chùi

mép rÒi m§i ti‰p:- Cây Ça c° thø là tÜ§ng NguyÍn Cao Kÿ, Chû tÎch

Ñy ban Hành pháp Trung ÜÖng ÇÃy.- € ra th‰ ÇÃy! NhiŠu ti‰ng xì xào .Lãng tØ ÇÀu Ç‰n gi© vÅn ngÒi im l¥ng nhâm

nhi ly bia l¡ng nghe anh em k‹ chuyŒn ‘ÇÜ©ng xa xÙ lå’ thích l¡m vì không ÇÜ®c cái ‘hân hånh’, ‘Tòng quân

105

105

gi‰t gi¥c’ Ç‹ ‘Dong vó ng¿a trên ÇÜ©ng chinh chi‰n’, bây gi© m§i lên ti‰ng:

- Moa... moa thì ‘mo phú’ tay nào che chª cho ông SÖn. ViŒc b¡t ông SÖn là viŒc cûa mÃy ông ‘c§m’. Moa... moa thì moa b¿c cái ông SÖn nhà mình. B¿c l¡m cÖ. Moa có mua mÃy tÆp nhåc cûa ông Ãy khi m§i xuÃt bän. TÆp nào cÛng ghi ti‹u sº có Çû thÙ trên Ç©i mà không thÃy tÆp nào ghi lÃy m¶t dòng nhÜ ‘dåy h†c tåi Bäo L¶c tØ næm 1964 Ç‰n 1967’ h†¥c ‘H†c SÜ phåm Qui NhÖn’ ch£ng hån. Moa b¿c là nghï: Ch£ng lë ông ta có m¥c cäm xÃu h° v§i nghŠ dåy h†c chæng?

Võ ñôn Thao cÜ©i hŠ hŠ, rút cây Paker trong túi áo ra, lÃy m¶t t© giÃy lau tay, tính toán m¶t lúc rÒi nói:VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 96

- Nè! MÃy ông nín h‰t Çi. Nghe tôi công bÓ m¶t con sÓ kinh khûng vŠ ông SÖn.

M†i ngÜ©i nghe Thao nói, lÃy làm tò mò. TÃt cä ÇŠu im l¥ng ch©. Thao h¡ng gi†ng:

- Này nhé! CÙ lÃy Ç° ÇÒng lÜÖng °ng là 5.200 ÇÒng m¶t tháng, nhân lên ba næm. TÙc là ba mÜÖi sáu tháng. VÎ chi là 187.200 ÇÒng. Gåo ba ÇÒng m¶t kš. ˜ng Çã æn h‰t 62.400 kš lô gåo QuÓc Gia trong ba næm. Ghê chÜa!

NghÎ cà khÎa:- ˆn gåo ÇÜ®c rÒi! Bày Ç¥t væn vÈ thêm hai ch»

QuÓc Gia sau Çuôi! Khéo vë!Thao phän ÇÓi:- Tôi chÜa nói h‰t š, sao ông låi kê tû ÇÙng

trong h†ng tôi?NghÎ cÜ©i há há:- ChÙ không phäi sao?- Phäi làm sao ÇÜ®c! Thao cÜÖng quy‰t.Lãng chen vô can:- Thì ... thì Ç‹ ông Thao nói h‰t Çã, h¤ng hay.- ¯, thì nói h‰t Çi xem nào! NghÎ ÇÃu dÎu.Bây gi© Thao m§i tûm tÌm cÜ©i:

106

106

- S« dï tôi phäi nói æn cÖm QuÓc Gia là vì ông Ãy th© ma C¶ng Sän. ˜ng lãnh lÜÖng QuÓc Gia, dùng thì gi© dåy h†c Ç‹ làm nhåc có l®i cho ViŒt C¶ng.

Lãng có vë không tán thành quan Çi‹m Çó:- Cái Çó thì chÜa có gì rõ rŒt Ç‹ k‰t luÆn ông

SÖn theo C¶ng Sän. NhÜng tôi cÙ b¿c ông SÖn. Bao nhiêu næm nh© ông L®i khoan dung mà không m¶t l©i Ön nghïa.

Thao vÅn th£ng thØng kh£ng ÇÎnh:- MÃy ông sÓng ª Sài Gòn làm gì bi‰t C¶ng Sän

ra sao mà nói! Gia Çình tôi nè! NhiŠu Ç©i sÓng ª Phú Yên. Cái ÇÃt Phú Yên là cái ° cûa ViŒt C¶ng. Các ông Çã tØng nghe bÓn ch» Nam, Ngãi, Bình,


Phú chÜa? ñó là bÓn cái ‘nôi’ cûa ‘cách mång’ tÙc bÓn cái ° cûa ViŒt C¶ng Çó.

ñåo thÖ ngây hÕi låi:- Ông nói bÓn ch» Nam, Ngãi, Bình, Phú nó là

nghïa gì vÆy?Thao cÜ©i ngÃt:- Ông là giáo viên mà không bi‰t bÓn ch» Çó

làm sao dåy ÇÎa lš, sº kš cho h†c trò?ñåo ÇÕ m¥t ngÒi im. ñÜ®c th‹, Thao hæng lên:- ñó là bÓn tÌnh miŠn trung gÒm Quäng Nam,

Quäng Ngãi, Bình ñÎnh và Phú Yên. Dân ª Çó, phäi nói là nhà nào cÛng có chÒng ho¥c con Çi tÆp k‰t tÙc là theo C¶ng Sän. TrØ m¶t ít ª thành phÓ m§i không. Nên dân tøi tôi rành sáu câu. Anh nào mª miŒng ra có mùi C¶ng Sän là bi‰t liŠn.

Tâm mÆp bây gi© m§i lên ti‰ng:- Tôi dåy ª trÜ©ng Chi‰n tranh Chính trÎ ñà Låt

cÛng có lúc Çem vÃn ÇŠ này ra tranh cãi, chÜa ngã ngÛ Çâu vào Çâu. NhÜng các Çài phát thanh cÙ phát nhåc cûa h† TrÎnh, nhÃt là Çài quân Ç¶i m§i ch‰t chÙ.

ThÃy không khí càng lúc càng cæng, Båch chuy‹n ÇŠ tài:

107

107

- Thôi! DËp ba cái vø c¶ng, trØ Çó Çi. Dô m¶t cái ‘chæm phÀn chæm’ Çi. Nào dô!

M†i ngÜ©i ÇÒng loåt giÖ cao ly: Dô! Dô!Ti‰ng cÜ©i nói låi xôn xao, náo nhiŒt. S¿c nh§

ra ÇiŠu gì, Tín vùng nói l§n gi»a ti‰ng Òn ào:- Này các cø! Còn em bé ñ‡ thÎ Nghiên ‘cúng’ cây

Çàn ghi ta cho ông SÖn ba næm có ÇÜ®c xÖ múi gì không?

ñåo là ngÜ©i r©i Bäo L¶c sau cùng nên bi‰t chuyŒn này, Çáp ngay:

- Em Nghiên trÜ§c khi theo chÒng vŠ Hu‰ có Ç‰n Çòi låi cây Çàn. CÛng còn may! N‰u không thì ông SÖn cÛng Çã quên.

Tín quay sang tôi móc lò:


- Còn ông mãnh này! ˆn cùng mâm, n¢m cùng chi‰u ba næm tr©i có ÇÜ®c xÖ múi gì không?

Tôi thÆt thà trä l©i:- Có! HÒi ÇÀu tiên SÖn có t¥ng cho tôi và ông

L®i, m‡i ngÜ©i m¶t bän ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’.Tín v¥n:- BÃy nhiêu thôi à! Th‰ mÃy tÆp Tình ca-Ca

khúc da vàng không t¥ng sao?- SÖn nói nhà xuÃt bän cho ít quá nên không Çû

t¥ng.HiŒn ti‰p l©i:- MÃy ông ÇØng trách! Ông SÖn bây gi© bån

Çông l¡m, Ç‰m không h‰t. Ông Ãy bây gi© Çi Çâu cÛng có m¶t Çám bu quanh nhÜ nh¥ng xanh bu c. ng¿a vÆy.

Anh chàng Sang ngÒi im tØ ÇÀu Ç‰n cuÓi, bây gi© nhÜ cóc mª miŒng:

- MÃy cha cÙ nói chuyŒn trên tr©i, dÜ§i ÇÃt. HÒi còn ª Çây, ông SÖn Çã d¿ Çoán sau hai mÜÖi næm n¶i chi‰n, nh»ng ngÜ©i còn låi ÇŠu là m¶t ‘lÛ b¶i tình’. Thì ông Ãy có chút båc Ön v§i nghŠ dåy h†c và

108

108

chút båc nghïa v§i nh»ng ngÜ©i bån ª cái xÙ ThÜ®ng heo hút này cÛng là chuyŒn nhÕ trong cu¶c Ç©i ‘vï Çåi’ cûa ông Ãy mà thôi. Có Çáng gì Çâu mà nh¡c t§i!

Câu chuyŒn nhåt dÀn, không khí cÛng l¡ng dÀn. Có lë m†i ngÜ©i Çã ngÃm say. LÀn ÇÀu tiên trª låi Bäo L¶c, sau ba næm, tôi thÃy anh Lãng không còn Çòi vŠ trÜ§c Ç‹ trùm mŠn và xoa dÀu NhÎ Thiên ÇÜ©ng nhÜ xÜa. Có lë anh Çã tØ chÙc ‘ông Trùm’ rÒi chæng? MØng cho anh.

Låi Chia TayCuÓi niên khóa 1970, chúng tôi ÇÒng loåt n¶p

ÇÖn lên B¶ Giáo Døc xin thuyên chuy‹n vŠ nguyên quán. TrØ nh»ng anh phäi lòng v§i ngÜÖì ÇËp xÙ sÜÖng mù thì ª låi làm rÍ nhÜ NguyÍn Væn


ChÃt cÜ§i cô h†c trò næm xÜa cûa mình, hoa khôi Di Linh. Lâm Væn RÀm làm rÍ hiŒu trà Båch TÜ®ng, ÇÓi thû cûa trà ñ° H»u, nÓi nghiŒp Ü§p, sÃy, ch‰ bi‰n trà lài, trà sói...

ñÀu niên h†c 1971, chúng tôi ÇŠu nhÆn ÇÜ®c lŒnh thuyên chuy‹n theo ÇÖn xin. ñó là n‡i vui mØng chung cho chúng tôi, nhÜng cÛng là n‡i buÒn riêng cho ông Ty TrÜªng L®i và bác Tråch, HiŒu trÜªng trÜ©ng Nam Bäo L¶c. Hai ông buÒn vì mÃt m¶t lúc cä Çám chúng tôi. M¶t Çám trÈ næng Ç¶ng, vui nh¶n mà hai ông Çã có m¶t th©i gian dài g¡n bó nhÜ anh em, cha con trong m¶t gia Çình. Hai ông së không còn th©i gian n»a Ç‹ làm ‘m¶t cu¶c tình m§i’. Tóc hai ông Çã båc nhiŠu l¡m rÒi.

Ngày chia tay, cÛng låi m¶t b»a linh Çình. LÀn này không phäi hát ‘Nh»ng ngày xÜa thân ái’ mà là nh»ng cái xi‰t tay rÃt ch¥t, rÃt lâu.

Nh»ng ánh m¡t long lanh, nh»ng nø cÜ©i rång r«, nh»ng l©i hÙa hËn th¡m thi‰t së g¥p låi nhau tåi

109

109

Sài Gòn, Nha Trang, Long An và tÆn Phú Yên xa tít mù cûa Võ ñôn Thao.

Ru¶ng Dâu Hóa Thành Bi‹n XanhTháng TÜ, Bäy Læm

Nh»ng l©i hÙa hËn Çinh ninh trong lòng chúng tôi tÜªng chØng th¿c hiŒn không có gì khó khæn. M¶t vé xe Çò, m¶t vé máy bay hay cà rÎch, cà tang m¶t chuy‰n xe lºa là chúng tôi có th‹ g¥p nhau, tha hÒ mà bù khú ít ngày. ƒy vÆy mà l©i hËn Ü§c Çó Çã không bao gi© có cÖ h¶i th¿c hiŒn ÇÜ®c. Tháng tÜ næm m¶t ngàn chín træm bäy mÜÖi læm, thÓng nhÃt hai miŠn Nam B¡c. Hòa bình Çã lÆp låi sau hÖn ba mÜÖi næm trä giá b¢ng núi xÜÖng, sông máu. Hòa bình Çã trª vŠ v§i dân t¶c ViŒt Nam.

Dân chúng MiŠn Nam cùng nhau Ç° ra ÇÜ©ng vÅy c©, reo mØng Çón chào Çoàn quân chi‰n th¡ng Çang dÜÖng oai, diŒu võ trên ÇÜ©ng. H† hát vang nh»ng bài ca ‘Giäi phóng MiŠn Nam’ và nhÃt là


bài ‘NÓi vòng tay l§n’ cûa nhåc sï TrÎnh Công SÖn. Bài hát mà anh Çã Çem h‰t tâm huy‰t vi‰t nên Ç‹ ch© cái ngày vinh quang hôm nay. Và cÛng là cái ngày anh hÒ hªi, phÃn khªi ÇÜ®c hát vang lÒng ng¿c, r¶ng mª h‰t các måch máu con tim Ç‹ ca ng®i thành quä cách mång trên các Çài phát thanh Sài Gòn-Hu‰, khi ‘t°ng thÓng ba ngày’ DÜÖng væn Minh tuyên bÓ buông súng ÇÀu hàng. Anh Çã toåi nguyŒn.

L©i nhåc trong bài ‘NÓi Vòng Tay L§n’ ÇÜ®c nhà cÀm quyŠn Hà N¶i minh h†a b¢ng m¶t bÙc tranh hòa bình trong Çó vë con chim bÒ câu tr¡ng, mÕ ngÆm cành nguyŒt qu‰, dang th£ng Çôi cánh bay lÜ®n t¿ do gi»a tr©i xanh, m¡t li‰c nhìn xuÓng m¶t Çám ngÜ©i, gÀn m¶t triŒu quân, cán, chính Çang ‘NÓi vòng tay l§n’, tay n† nÓi tay kia b¢ng m¶t sÖÎ dây dù c¶t ch¥t, Çi vào tråi ‘Cäi Tåo’. Trong Çó có tôi.

110

110

ñ‹ trª nên m¶t công dân h»u ích cho xã h¶i m§i, m¶t xã h¶i væn minh, ti‰n b¶, ngÜ©i không bóc l¶t ngÜ©i, m¶t xã h¶i bình Ç¤ng, không có giàu nghèo, ai ai cÛng ÇÜ®c lao Ç¶ng nhÜ nhau, vì lao Ç¶ng là vinh quang, tôi Çã ÇÜ®c Çäng C†ng Sän giáo døc gÀn næm næm rÜ«i, g¶t r»a såch m†i tÜ tÜªng æn bám xã h¶i trong tôi bÃy lâu nay. Tháng sáu næm m¶t ngàn chín træm tám mÜÖi mÓt (6/1981) tôi tÓt nghiŒp ra trÜ©ng v§i m¶t chÙng chÌ chÙng nhÆn, in ronéo ba ch» to tÜ§ng ‘GIƒY RA TRI’ phía dÜ§i có ch» kš và khuôn dÃu B¶ Công An nhà nÜ§c Xã h¶i Chû Nghïa h¤n hoi.

Nh© th©i gian trong tråi, tôi Çã th¡m nhuÀn lš thuy‰t chû nghïa C†ng Sän và thông thåo lao Ç¶ng th¿c tiÍn, tôi Çã trª thành con ngÜ©i m§i. Tôi th¿c s¿ trª thành con ngÜ©i m§i. Tôi Çã h†c ÇÜ®c rÃt nhiŠu ÇiŠu tØ m¶t nŠn væn hóa, væn minh cûa Xã h¶i Chû Nghïa mà trÜ§c Çây ch‰ Ç¶ Giáo Døc miŠn Nam rÆp khuôn theo Ç‰ quÓc không dåy cho tôi. NŠn giáo døc ÇÒi trøy Ãy chÌ dåy cho tôi trª thành m¶t thÀy giáo cä Ç©i chÌ bi‰t cÀm phÃn. Hôm nay tôi hãnh diŒn mà khoe r¢ng, tôi Çã bi‰t chæn trâu, chæn bò, chæn heo (tØ cÖ bän này tôi có th‹ trª thành nhà lãnh Çåo ÇÃt nÜ§c trong tÜÖng lai). Bi‰t th‰ nào là cuÓc lÆt nh»ng Çám ÇÃt c¢n c‡i bÕ hoang hÖn ba mÜÖi næm. Bi‰t giá trÎ


nh»ng cû lang, cû mì. Bài h†c giá trÎ này Çích thân Trung tá Hånh, TrÜªng tråi A30, truyŠn dåy cho tôi v§i khÄu quy‰t:

Làm æn no Çû, nh© cû v§i khoai, Làm æn lai rai nh© khoai v§i cû.

Cái ích l®i còn nhiŠu l¡m, k‹ ra không xu‹. NŠn væn hóa væn minh cûa Xã h¶i Chû nghïa thÆt tuyŒt v©i. Ti‰c cho nh»ng ai bÕ chåy quá s§m ra nÜ§c ngoài, không ÇÜ®c hÜªng Ön mÜa móc cûa Çäng C†ng

111

111

Sän và Nhà nÜ§c và nhÃt là không hÜªng ÇÜ®c chút sái cûa nŠn væn hóa Çó. Ti‰c thay!

VŠ nhà, v§i chÙng chÌ tÓt nghiŒp trên tay, tôi ÇÜ®c H®p tác xã Xây d¿ng thu døng ngay v§i chÙc næng Çåp xe ba gát chª xà bÀn Çi Ç°. Tôi không bÎ bóc l¶t nhÜ trÜ§c kia làm thÀy giáo. Tôi ÇÜ®c trä lÜÖng xÙng Çáng v§i công viŒc: sáu ÇÒng m¶t ngày. M‡i tuÀn ÇÜ®c hÜªng m¶t ngày nghÌ ngÖi, không lÜÖng. Tôi vô cùng sung sÜ§ng. Trên ÇÜ©ng vŠ tôi hân hoan trong lòng: TØ nay ta th¿c s¿ Çã thành m¶t công dân trong m¶t xã h¶i h‰t sÙc tÓt ÇËp mà ít nÜ§c nào trên th‰ gi§i có ÇÜ®c. ñó là ‘NÐC CÔNG H¼A X‚ HÔI CHÑ NGH¸A VIT NAM’ Và tôi cÛng tính nhÄm m¶t cách ‘lô gic’ trong ÇÀu cách chi tiêu v§i sÓ lÜÖng Ãy: Sáu ÇÒng = Ly cà phê Çen quÓc doanh 2$ + Gói thuÓc lá Çen Hoa Mai 4$. CÖm ngày hai b»a có má lo. TØ Çó tôi an tâm hæng say, miŒt mài lao Ç¶ng cho Ç‰n ngày ÇÜ®c phép r©i ÇÃt nÜ§c thân yêu, Ç‹ lên ÇÜ©ng Çi ÇÎnh cÜ ª nÜ§c thÙ ba.

Giã TØTháng 11 næm 1991, tôi Çem h‰t gia Çình vào

Sài Gòn Ç‹ ch© máy bay. Th©i gian này, tôi g¥p låi Lãng, Hinh, Tâm lùn và Sang. Lãng vÅn ti‰p tøc dåy h†c vì anh không có ‘n® máu’ v§i nhân dân. Anh ÇÜ®c chuy‹n sang dåy cÃp hai. Nay anh Çã có v® và hai con. Tâm cùng v® bán s»a ÇÆu nành sÓng lây lÃt qua ngày. TÓi hì høc xay ÇÆu. Sáng hì høc ÇÄy xe ba gác ra ch® Bà Chi‹u bán. Sang cÛng tÓt nghiŒp tØ m¶t tråi Cäi Tåo miŠn Nam, vŠ v§ ÇÜ®c m¶t bà l« thì, bán chuÓi ª VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 102

ch® Ông Tå. Ngày ngày phø v§i v® vác nh»ng quÀy chuÓi bán tØ ÇÀu ch® Ç‰n cuÓi ch®. Hinh cÛng Çã có v® và m¶t con. Phø m¶t chân sai v¥t cho ‘ông bà bô’ bán hàng trong m¶t quán cóc ª Gò VÃp, ki‰m cÖm ngày hai b»a.

112

112

Trong m¶t b»a nhÆu chia tay cuÓi cùng gÀn c°ng xe lºa sÓ 6 (bò bäy món Ánh HÒng xÜa) thæm hÕi nh»ng bån bè cÛ còn låi ÇÜ®c nh»ng ai, thì ÇÜ®c bi‰t ñ‡ Danh ñåo vÜ®t biên, nay Çang ª Tây ñÙc. Còn bao nhiêu thÃt tán trong trÆn cuÒng phong th°i vào Sài Gòn tháng tÜ, bäy læm. BÃy lâu không g¥p låi m¶t ai. B»a æn thÆt buÒn. Tâm lùn cÓ pha trò nhÜng vÅn không Çánh tan n‡i u sÀu n¥ng trïu trong lòng m†i ngÜ©i. Lãng vÅn còn nói l¡p:

- Th‰... th‰, trÜ§c khi r©i khÕi ViŒt Nam, ông có ÇÎnh Ç‰n thæm TrÎnh Công SÖn lÀn chót không?

M†i ngÜ©i lúc Ãy m§i ch®t nh§ ra là mình còn m¶t ngÜ©i bån tên là TrÎnh công SÖn. Tôi hÖi e ngåi chuyŒn Ç‰n thæm. S® bÎ hi‹u lÀm d¿a hÖi, nh© cÆy. Tôi k‹ låi chuyŒn g¥p hai ông TrÎnh ª Nha Trang næm 1970, SÖn không thÃy tôi hay không nhÆn tôi. Sang chép miŒng:

- ñ†c báo thÃy nói °ng quen toàn nh»ng væn nghŒ sï tØ cái th©i Nhân væn Giai phÄm ngoài B¡c nhÜ Væn Cao, Phùng Quán, Hoàng CÀm... không hà!

Sang låi chºi Ç°ng:- MË! ThÃy sang b¡t quàng làm h†!Hinh ti‰p l©i:- Tôi có lÀn Ç‰n cà phê cûa anh ta. Chung

quanh anh ta lúc nào cÛng có m¶t ÇÓng bu quanh.Tâm hÕi:- Th‰ anh ta có nhìn thÃy ông không?Hinh t¥c lÜ«i:- Anh ta lúc nào cÛng bÆn tíu tít v§i cái Çám

bung xung thì làm gì có thì gi© nhìn thÃy tôi!Tâm phÃn khích quay sang tôi:- Ngày mÓt ông lên máy bay hä? ñÜ®c rÒi, trÜa mai 12gi©,


dËp hàng xong, tôi chª ông lên ch‡ ông SÖn ª, ông vào xem thº ra sao! Bây gi© Nhà nÜ§c cÃp cho ông ta m¶t

113

113

cái vi la to l¡m không bi‰t cûa ai chåy bÕ låi. MË! Không bi‰t làm Ç‰n chÙc gì mà ngon th‰?

Tâm låi chºi Ç©i. Các bån xúm nhau m‡i ngÜ©i m¶t câu, xúi tôi Çi thº:

- Ông cÙ Çi thº cho bi‰t tình Ç©i! Ch‰t th¢ng tây Çen nào mà s®!

TrÜa hôm sau, Tâm chåy chi‰c xe Honda cà tàng, xành xåch chª tôi Ç‰n vi la cûa SÖn Çang ª. Tâm dØng xe bên kia ÇÜ©ng chói chang n¡ng g¡t gi»a trÜa, bäo tôi qua bÃm chuông. Cæn biŒt th¿ có tÜ©ng vây cao quá ÇÀu bao b†c. D†c bên trong có trÒng trúc ki‹ng cao quá tÜ©ng. Tôi bÃm chuông. Cánh cºa s¡t hé mª. DÜ§i tàn m¶t khóm trúc ngay c°ng, hai thanh niên våm v« Çang ngÒi nhâm nhi. Chai Whisky vÖi quá nºa. M¶t ngÜ©i hÕi tôi:

- Ông hÕi ai? Có viŒc gì?- Tôi là bån cûa ông SÖn lâu l¡m rÒi. ñ‰n thæm

thôi, không có viŒc gì cä!- A! Anh SÖn Çang nghÌ trên lÀu! Ông ÇÙng Çây

ch© m¶t chút. Tôi lên thông báo rÒi cho ông hay.Anh ta bÕ ly rÜ®u xuÓng bàn, bÜ§c vào nhà. ñ¶

hai phút trª ra nói:- Anh SÖn Çang mŒt cÀn nghÌ ngÖi, sáng gi©

uÓng hÖi nhiŠu. N‰u ông cÀn gì, xin vi‰t giÃy Ç‹ låi, chúng tôi së trình v§i anh SÖn.

Nói xong anh ta xé trong tÆp s° tay m¶t t© giÃy con ÇÜa cho tôi và cây vi‰t Bic. Tôi lÜ«ng l¿ không bi‰t phäi vi‰t cái gì. Nhìn qua bên kia ÇÜ©ng thÃy Tâm Çang ÇÜa tay quËt mÒ hôi trán, lòng tôi bÃt nhÅn. Tôi lia ngay m¶t hàng không nghï ng®i: ‘Anh SÖn! TØ næm 1967 Ç‰n nay m§i có dÎp vào Sài Gòn. Ngày mai tôi së lên máy bay Çi Hoa Kÿ, nên ghé thæm anh tí chút, nhÜng không ÇÜ®c g¥p. Thôi, xin hËn låi ki‰p sau’. ñÜa trä låi t© giÃy cho ngÜÖì bäo vŒ, tôi quay lÜng Çi th£ng.


114

114

Trên ÇÜ©ng vŠ, Tâm hÕi:- Sao? Không có SÖn à?- Có! NhÜng tên bäo vŒ nói là SÖn sáng nay

uÓng rÜ®u hÖi nhiŠu nên mŒt, cÀn nghÌ ngÖi. H¡n bäo tôi cÀn gì thì vi‰t giÃy Ç‹ låi.

- Ông có vi‰t không?- Ban ÇÀu tôi ÇÎnh không vi‰t. NhÜng nhìn thÃy

ông ÇÙng ngoài n¡ng nhÍ nhåi mÒ hôi, tôi Çâm b¿c, vi‰t Çåi m¶t câu cho bÕ ghét. Bây gi© nghï låi thÃy cäi lÜÖng quá!

- Câu gì mà cäi lÜÖng?- Xin hËn låi ki‰p sau!Tâm cÜ©i ha hä:- Thì Çúng boong! Ông qua MÏ rÒi, làm gì có ngày

vŠ låi ViŒt Nam Ç‹ g¥p låi nhau? Không là ki‰p sau à!Tâm låi hÕi:- Ông có nghï r¢ng h† së ÇÜa t© giÃy Çó cho ông

SÖn không?- Không! Tôi nghï là không! Lúc tôi vi‰t mÃy ch»

Çó, li‰c m¡t thÃy nó nh‰ch mép cÜ©i. Tôi ch¡c r¢ng khi quay lÜng Çi, chúng nó së vÃt vào giÕ rác ngay. Vã låi, v§i chÙc quyŠn nhÜ SÖn hiŒn gi© thì ngày nào låi ch£ng có khÓi th¢ng Ç‰n xÜng là bån Ç‹ cÀu cånh, l®i døng. H† bÆn tâm làm gì!

Tâm vÅn Ùc:- Ông SÖn làm nhåc thì æn cái däi gì mà cÀu

cånh?Tôi phì cÜ©i vì cái š nghï ÇÖn giän cûa Tâm:- Bán s»a ÇÆu nành nhÜ ông, bán chuÓi lŠ

ÇÜ©ng nhÜ ông Sang thì không cÀn. NhÜng ông vi‰t væn, làm nhåc thì phäi khom lÜng cÜ©i cÀu tài Çó!

- Sao ông bi‰t?- Tôi không bi‰t ông SÖn Çang n¡m gi» chÙc vø

gì, nhÜng cÙ suy Çoán thì thÃy ngay. Này nhé! CÙ Çem so sánh v§i nh»ng tay m¶t Ç©i theo Çäng, mÃy ai Çã ÇÜ®c ân sÛng nhÜ th‰? Vi la này! Nh»ng hai bäo vŒ này! Còn vô khÓi b‡ng l¶c ngõ trÜ§c, ngõ sau thì Çû bi‰t SÖn Çang gi» chÙc vø l§n và quan tr†ng l¡m.

115

115


- M§i t§i Çây có mÃy phút mà nghe ông nói nhÜ thánh nói!

- CÀn gì phäi thánh m§i bi‰t! CÙ nhìn ÇÀy t§ gác c°ng mà uÓng whisky thì bi‰t ngay Ç©i sÓng cûa thÀy! Sáng hôm sau, m¶t ngày cuÓi tháng 11 næm 1991, tôi bÜ§c chân lên máy bay, gåt nÜ§c m¡t giã tØ quê hÜÖng yêu dÃu Ç‹ Ç‰n m¶t ÇÃt nÜ§c xa lå, nhÜng có t¿ do. Ÿ Çó con ngÜ©i m§i có cu¶c sÓng th¿c s¿ cûa con ngÜ©i.

MÃy L©i K‰tTrÎnh Công SÖn gi© Çã xuôi tay, giã tØ cu¶c

Ç©i, sau hÖn bÓn mÜÖi næm ngøp l¥n trong danh l®i nhÜ tÃt cä nh»ng ai sÓng trên cõi Ç©i này. Ch‰t là h‰t. NgÅm câu ‘Th‰ s¿ du du nåi lão hà’ mà ngao ngán.

CÛng may, trong th©i gian tôi bÎ cäi tåo, gia Çình tôi còn cÃt dÃu ÇÜ®c tÆp hÒ sÖ công vø cûa tôi và m¶t ít hình änh k› niŒm ª Bäo L¶c, tôi m§i ghi låi ÇÜ®c nh»ng tài liŒu chính xác vŠ ngày, tháng, næm vŠ m¶t quãng Ç©i có dính dáng Ç‰n TrÎnh công SÖn dåy h†c ª Çây. N‰u không thì ch¡c ch¡n, khi m§i Ç†c qua tiêu ÇŠ ‘VŠ m¶t quãng Ç©i... .’ së có ngÜ©i kêu lên ngay r¢ng- ‘Låi thêm m¶t th¢ng n»a nhäy ra xÜng là bån cûa TrÎnh Công SÖn. Cái loåi này bây gi© ª Çâu lòi ra nhiŠu quá. Xúc Ç° Çi không h‰t! ñ©i chó thÆt!’

Nay, nhân Ç†c mÃy bài báo nói vŠ h† TrÎnh, g†i là tÜªng niŒm, thÃy hai phe khen và chê có nh»ng Çi‹m không Çúng vŠ con ngÜ©i Ç©i thÜ©ng cûa TrÎnh Công SÖn và cÛng do s¿ thúc ÇÄy cûa bån bè, lÀn ÇÀu tiên tôi tÆp cÀm bút vi‰t lên nh»ng l©i thô thi‹n, nh§ sao vi‰t vÆy, không væn vÈ. Mong ÇÜ®c lÜ®ng thÙ.

Nhìn låi nh»ng tÃm hình chøp bÓn chúng tôi khi ª chung v§i nhau trong ngôi nhà cûa bà TrÀn thÎ Phi næm 1964, tôi không khÕi ngÆm ngùi. NguyÍn Væn Ba, TrÎnh

116

116

Công SÖn Çã vŠ v§i cát bøi. NguyÍn Häo Tâm không bi‰t gi© này Çã tØ ƒn ñ¶ vŠ chÜa? Còn tôi, làm thân lÜu låc xÙ ngÜ©i, không bi‰t bao gi© m§i trª låi quê hÜÖng.


Nhìn nét m¥t bÓn ngÜ©i thuª hai bÓn, hai sáu, trÈ trung, hÒn nhiên, vô tÜ thÆt dÍ thÜÖng. Cái miŒng SÖn cÜ©i r¶ng thoäi mái, cái vÀng trán cao, Çôi m¡t hiŠn lúc nào cÛng mÖ màng, tåo nên khuôn m¥t có nét dÍ thÜÖng, Üa nhìn. Có lÀn tôi Çã nhÆn xét, SÖn hiŠn lành Ç‰n Ç¶ nhu nhÜ®c, n‰u không nói là hèn. Cái hiŠn Çó bÎ ngÜ©i ta l®i døng. Cái ‘thiên tài’ cûa SÖn nhÜ con dao s¡c, t¿ nó không làm håi ai. Ai l®i døng ÇÜ®c SÖn thì xº døng ÇÜ®c con dao Çó. Khi ª Bäo L¶c, SÖn Çã bÎ Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng l®i døng SÖn vào mÜu ÇÒ chính trÎ cûa mình Ç‹ lÆp công v§i C¶ng Sän tàn sát dân Hu‰ T‰t MÆu Thân mà SÖn không hay bi‰t cÙ tÜªng Çó là lòng yêu nÜ§c. Sau vŠ Sài Gòn, trong th©i gian trÓn lính, SÖn bÎ hai ngÜ©i bån ‘chí cÓt’ là TrÎnh Cung và ñinh CÜ©ng l®i døng s¿ n°i ti‰ng cûa SÖn Ç‹ ké chút hào quang. Ch¡c ch¡n hÖn ai h‰t, hai ông Cung và CÜ©ng ÇŠu bi‰t SÖn Çang Çi vào con ÇÜ©ng nào mà vÅn cÙ bao che, biŒn h¶ Ç‹ hÜªng sái. Sái cûa cái danh hão!

Sau 75, SÖn càng bÎ nhà cÀm quyŠn khai thác triŒt Ç‹, nhÜ m¶t trái chanh, ‘thiên tài’ cûa anh Ç‹ phøc vø cho mÜu lÜ®c chính trÎ. Có lúc SÖn phäi than thª riêng v§i vài bån thân vŠ hai chº nên hay không ‘thÕa hiŒp’. CuÓi cùng không dám có dÛng khí bÙt ra khÕi vòng ‘kim cô’ danh l®i.

TØ Çó SÖn lún mãi vào ‘m¶t cõi thiên Çàng’ hay ‘m¶t cõi Çi vŠ?’ Ç‹ hÜªng thø nh»ng xa hoa Çã m¶t Ç©i mÖ Ü§c. NgÜ©i trÀn m¡t thÎt mà! ñØng b¡t SÖn phäi làm thÀn thánh! Và SÖn Çã toåi nguyŒn cho Ç‰n lúc nh¡m m¡t xuôi tay.

117

117

Tôi và các bån tôi, m¶t th©i ª Bäo L¶c, ÇÓi v§i SÖn, chÌ là bån ÇÒng nghiŒp trong m¶t th©i gian ng¡n ba næm, nên là nh»ng kÈ vô danh. NhÜng trong lòng chúng tôi luôn luôn vÅn dành cho anh m¶t khoän l§n chÙa hình änh và nh»ng ti‰ng hát cûa anh vŠ nh»ng bän tình ca. Chúng tôi yêu m‰n anh và bây gi© tình cäm Çó vÅn còn nguyên vËn.

Tôi tha thi‰t kêu g†i nh»ng ai Çã tØng l®i døng SÖn, xin hãy ngØng låi Çi thôi. Hãy Ç‹ SÖn yên nghÌ. Bªi vì SÖn không có ai là bån VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 107

cä. SÖn Çã có lÀn t¿ thán ‘rÒi m¶t hôm ch®t thÃy hoang vu quanh mình’.

Nh§ låi ngày SÖn ÇÜa tôi tÆp bän thäo ‘Ca khúc da vàng’ cho tôi xem. Tôi Çã nói: - Loåi nhåc này nó không h®p v§i con ngÜ©i cûa ông... Hôm nay tôi cÛng së nói:

- Ông SÖn à! HÖn sáu mÜÖi næm qua, v§i nhåc sï NguyÍn Væn Tš, ngÜ©i ta vÅn thích và vÅn hát ‘DÜ âm’ ch§ ngÜ©i ta không hát ‘NgÜ©i Çi xây hÒ KÈ G‡’ ho¥c ‘Em Çi làm Tín døng’. TrÜ©ng h®p ông cÛng vÆy. ´t nhÃt là có tôi. ñ‰n nay Çã bÓn mÜÖi næm qua, tu°i Ç©i hÖn sáu chøc, có nh»ng bu°i chiŠu mÜa rã rích trên ÇÃt khách, quê ngÜ©i, tôi b‡ng ch®t lÅm nhÅm mÃy câu ‘ChiŠu này còn mÜa sao em không låi! Nh« mai trong cÖn Çau vùi làm sao có nhau. H¢n lên n‡i Çau! BÜ§c chân xin em vŠ mau!...’ v§i m¶t n‡i xúc Ç¶ng nghËn ngào. ChÙ tôi không th‹ hát nh»ng l©i trong ‘Em ra nông trÜ©ng, Anh ra tiŠn tuy‰n’. Cái loåi nhåc ÇÈ non b¢ng thuÓc kích døc Ç‹ Çáp Ùng nhu cÀu chính trÎ giai Çoån mà ông Çã ÇÈ ra h¢ng loåt Ç‹ trä n® áo cÖm nó së ch‰t y‹u. Ông còn nh§ bài ‘Vui xây ƒp Chi‰n lÜ®c’, ông sáng tác cÃp tÓc lúc h†c SÜ phåm Ç‹ chúng tôi Çi dåy th¿c tÆp không? Chúng tôi Çã chê. Và ông Çã Ç‹ nó ch‰t ngay vØa m§i l†t lòng.

- Ông SÖn! Bây gi© ông Çã vŠ nÖi ông muÓn. Bây gi© ngÜ©i ta tha hÒ tô son, vë phÃn cu¶c Ç©i

118

118

ông. HuyŠn thoåi hóa cu¶c Ç©i ông. Møc Çích Ç‹ làm gì? ñ‹ vinh danh ông chæng? Ca tøng ông chæng? M¶t phÀn nào Çó thôi. Th¿c chÃt vÅn là l®i døng ông, låi là cái ch‰t cûa ông Ç‹ quay phim, in nhåc, vi‰t sách, làm thÖ, làm bæng vŠ ông Ç‹... bán. Và h¶i thäo, h¶i thoåi, tÜªng niŒm, Çúc tÜ®ng, thành lÆp Câu Låc b¶ v.v... thÆm chí l®i døng tên ông trong các dÎch vø mua bán làm æn nhÜ Cà phê TrÎnh Công SÖn, Quán TrÎnh Công SÖn...thÆt nhÓ nhæng. Chung qui cÛng m¶t ch»: trøc l®i. TrÜ§c ông, lÎch sº ViŒt Nam Çã có bi‰t bao ‘vï nhân’ vŠ væn cÛng nhÜ võ Çã dày công d¿ng nÜ§c và gi» nÜ§c. HÕi mÃy ai ÇÜ®c nhà nÜ§c t° chÙc rÀm r¶, Òn ào nhÜ Çám ma cûa ông không? Tôi nghï ch£ng cÀn phäi có câu trä l©i. Bªi ông Çã có công gì cho ÇÃt nÜ§c VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 108

ngoài mÃy bän nhåc xu th©i mà m†i ngÜ©i còn Çang tranh cäi? N‰u th¿c s¿ nó có giá trÎ lâu dài thì chÌ là cho cá nhân ông thôi. L®i gì cho ÇÃt nÜ§c! Bây gi© th¿c s¿ ông Çã ÇÙng ngoài vòng cÜÖng tÕa. Ông hãy nhìn låi xem. Có phäi quanh ông chÌ là Çám nh¥ng xanh Çang læng xæng làm trò múa rÓi? Riêng tôi, tôi vÅn thích và thÜÖng ông v§i con ngÜ©i nghŒ sï, bình dÎ, t¿ nhiên, hiŠn lành. M¶t thuª mà chúng tôi vÅn thÜ©ng g†i ông m¶t cách thân thÜÖng: ‘Chàng nghŒ sï nhÙt y nhÙt quªn*’. Quincy, mùa ñông næm 2001.

NhÙt y nhÙt quªn: ChÌ m¶t b¶ quÀn áo duy nhÃt.

119

119

Trịnh Công Sơn với cao nguyên bụi đỏ sương mù

NGUYỄN ĐẮC XUÂN

Lân đầu tiên những người yêu thích âm nhạc Việt Nam chúng ta đón mùa Xuân về mà không có nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Đây là một sự hụt hẫng mà có người bảo rằng "phải tập làm quen trong nhiều mùa xuân nữa mới quen được". Nhưng đối với tôi - một người bạn chưa bao giờ ở với Sơn ngày nào nên tôi vẫn cảm thấy Sơn đang sống ở đâu đó. Tôi không gặp Sơn như lúc tôi đến nhà 47C Phạm Ngọc Thạch mà Sơn ngủ chưa dậy. Tôi đành quay xe và tự hẹn với mình lần sau vào Thành phố Hồ Chí Minh sẽ lại đến.

Cho đến nay, Trịnh Công Sơn vẫn chưa - như gia đình tôi hay dùng- exit (thoát) khỏi đời sống của tôi. Bởi vì, tôi là một người luôn luôn thích khám phá bí ẩn nhưng có nhiều giai đoạn trong cuộc đời của bạn tôi, tôi chưa công bố. Tôi vẫn còn nợ giai đoạn Trịnh Công Sơn dạy học và bắt đầu làm nhạc phản chiến ở Blao-Lâm Đồng. Đây là một giai đoạn quan trọng trong cuộc đời Sơn nhưng Sơn rất ít viết, ít đề cập đến và tất nhiên bạn be ẵ-những người yêu thích âm nhạc Sơn, cũng ít biết. Để chuẩn bị cho việc "trả nợ nầy", tôi đã làm một cuộc hành hương trở lại vùng cao nguyên bụi đỏ sương mù Blao để làm sống dậy những điều mà Trịnh Công Sơn đã chôn chặt nơi đây.

120

120

Người cung cấp những thông tin đầu tiên về những năm tháng Trịnh Công Sơn dạy học và sáng tác ở Blao cho tôi là chị Lê Thị Ngọc Trinh - bạn học Sư phạm khóa I (1962-1964) với Sơn ở Qui Nhơn và đồng nghiệp của Sơn ở Blao. Người dẫn đường là thầy giáo Lê Quang Kết ở Blao. Những người hiểu rõ những năm tháng Trịnh Công Sơn ờ B’lao là cụ Lê Cao Lợi - nguyên trưởng ty Tiểu học, lãnh đạo của thầy giáo Trịnh Công Sơn lúc ấy và cụ Phạm Trung Thành, nhân viên cũ của Ty Tiểu học (từ năm 1964) - người chơi đàn violon,


hay trao đổi về âm nhạc với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở Blao. Tư liệu bổ sung do hai ông bạn họa sĩ Đinh Cường và Trịnh Cung giúp.

Trịnh Công Sơn - trưởng giáo trường sơ học Bảo An

Như chúng ta đã biết, Trịnh Công Sơn học khóa I thường xuyên trường Sư phạm Qui Nhơn (1962-1964). Năm 1964 mãn khóa được bổ lên B’lao cùng một số bạn cùng quê, cùng khóa, trong đó có Lê Thị Ngọc Trinh - người trong ban đồng ca của trường Sư phạm Qui Nhơn đã từng lĩnh xướng trường ca Dã Tràng của Sơn. Lê Thị Ngọc Trinh được bổ về trường Nữ Bảo Lộc ở ngay trung tâm Thị xã, Trịnh Công Sơn bổ đi xa hơn một chút là trường sơ học Bảo An cách Tỉnh đường và Ty Tiểu học Lâm Đồng gần một cây số. Trường Bảo An có ba lớp 1,2,3, sĩ số mỗi lớp chừng vài mươi em, đa số học sinh là người dân tộc ít người, chỉ có dăm ba em là người Kinh. Cơ sở của trường có hai phòng đứng cho vơ trên một bãi đất trơ trụi, mái lợp tranh, vách nứa; học sinh mặt mày lem luốt, mũi dãi lò thò, áo quần rách rưới, nhuộm bụi đỏ trông rất thê thảm. Bảo An thuộc loại trường sơ cấp, không có chức Hiệu trưởng. Người phụ trách trường có cái tên cổ cổ là trưởng giáo giống như ông Ngô Đình Khả lúc mới được bổ nhiệm làm trưởng giáo trường Quốc Học hồi cuối thế kỷ XIX vậy (1896). Trịnh Công Sơn được "đào tạo chính qui" nên làm trưởng giáo và đứng dạy lớp ba vào buổi sáng, ông giáo Tạ Văn Thống sắp về hưu dạy hai lớp 1 và 2 vào buổi chiều. Hằng ngày ông trưởng giáo họ Trịnh đi về dạy học phải cuốc bộ trên con đường dốc mà vào mùa nắng thì bụi đó mịt mù, vào mùa mưa bùn lầy nhoe nhoét rất khó bước. Tuy đi về hơi vất vả một chút nhưng chuyện soạn bài và đứng

121

121

lớp rất thoải mái. Học trò miền núi dễ bảo. Vào mùa hái chè các em ở nhà giúp cha mẹ, đến lớp chỉ có mươi mười lăm em. Phòng học không có cửa, nhiều hôm mây mù bay tràn vào lớp làm cho thầy giáo và học trò cũng lảng đảng theo mây. Nhiều ý nhạc khởi dậy trong lòng ông trưởng giáo Trịnh:

"Bụi về với mây Người còn đó gieo hạt lúa trên ruộng đất nầy" (Phúc Âm Buồn, 1965).


"Qua khoảng trời trống trơn của lớp học Sơn đã vẽ nhiều ký họa đẹp và sinh động những người dân tộc trên nương rẫy, dưới bóng suối mát". (Đinh Cường kể).

Dạy học ở vùng thượng du thế ấy. Không vui. Nhưng dù sao với chỉ số lương (indique) 320 cộng thêm phụ cấp đắc đỏ vùng cao, mỗi tháng Trịnh Công Sơn cũng lĩnh được 5.200$. So với vật giá lúc ấy: Cà-phê loại ngon 1$/ly, phở 3$/tô, cơm 600$/ tháng, vàng 2.000$/ lượng. . . lương như thế là cao, có của ăn, của để.

Nhà trọ của Trịnh Công Sơn tại Blao là một ngôi nhà kiểu biệt thự mới xây trên khu đất khoáng đạt ở gần Ty Công chính Lâm Đồng. Chủ ngôi nhà là cô Phi - trưởng phòng kế toán Ty Công chính. Trịnh Công Sơn thuê nhà cùng với ba đồng nghiệp họ Nguyễn là Thanh Ty (Nha Trang), Hảo Tâm và Văn Ba (Sư phạm Sài Gòn). Mỗi người phải trả tiền nhà 300$/tháng. Bà chủ nhà có dáng người mảnh dẻ, hơn ba mươi tuổi, cùng với đứa con gái ở chung trong nhà. Nhờ thế các thầy giáo trẻ sống xa nhà đỡ bớt khô khan.

Những khi lễ lược, Blao có tổ chức văn nghệ, Trịnh Công Sơn được mời sinh hoạt với các đồng nghiệp. Ngoài Trịnh Công Sơn, những cây văn nghệ lúc đó mà đến nay dân B’lao còn nhớ là Hooàng Thị Ni Na, Lê Thị Ngọc Trinh, Đỗ Thị Nghiễm. Lúc ấy dân địa phương Blao ít có người chơi nhạc. Mỗi khi muốn nói chuyện âm nhạc Trịnh Công Sơn hay đến 24 đường Tiên Dung gặp ông Nguyễn Trung Thành làm việc ở Ty Tiểu học. Ông Thành được đào tạo đễ

122

122

chơi đàn violon trong ban nhạc lễ của nhà thờ Bảo Lộc. Ông không thích nhạc của Sơn nhưng ông phải công nhận với Sơn rằng: "Ca từ (parole) của Trịnh Công Sơn rất tuyệt vời. Sau nầy anh có được người đời biết tiếng chính là nhờ cái phần ca từ". Đến nay thì ông Thành xin nói lại với tôi: "Ca khúc của Trịnh Công Sơn, ca từ hay mà nhạc cũng rất hay!".

Sinh hoạt văn nghệ thường xuyên của Trịnh Công Sơn lúc nầy là hát cho học sinh nghe và dạy cho học sinh hát. Từ hồi còn học


Sư phạm, Trịnh Công Sơn đã sáng tác nhiều bài hát cho thiếu nhi. Lúc lên dạy học ở Blao, anh lại sáng tác thêm nhiều bài nữa. Ngày nay nhiều người còn thuộc bài Ông Tiên Vui. Cô giáo Lê Thị Ngọc Trinh vừa kể chuyện cũ ở Blao vừa hát cho tôi nghe:

Ông Tiên vui ông có cái râu dài Đêm ông thường ngủ yên trên đỉnh mây Ông tiên vui ông thường hay nhắc đến Chốn Thiên đình chẳng còn tháng ngày trôi Ông tiên vui ông có cái căn nhà Trên ngọn đồi hằng đêm ông ghé qua Hôm em lên ông chợt đi đâu vắng Lúc em về em buồn đến ngẩn ngơ"

Từ "Tuổi đá buồn" đến "Ca khúc da vàng"

Buổi chiều nghỉ dạy, sau giấc ngủ trưa, Trịnh Công Sơn sửa lại chiếc áo ka-ki vàng, bỏ vô quần tẹc-gan nghiêm chỉnh rồi xỏ chân vào đôi giày Batar rảo bước ra quán Cà-phê bi-Da Ngọc Trang. Anh chơi ở đó cho đến tối. Cũng có hôm, anh cùng với vài người bạn dạo quanh hồ Bảo Lộc hoặc đi dọc theo quốc lộ Sài Gòn Đa Lạt chạy qua Thị xã nói chuyện phiếm. Nhiều hôm thiếu bạn, anh dạo phố một mình với nỗi buồn da diết mà anh đã thể hiện trong bài Chiều Một Mình Qua Phố hồi còn học ở Sư phạm Qui Nhơn (1963). Lúc đầu thanh niên B ỏlao nhìn mái tóc thưa mềm, chạy dài xuống gảy và

123

123

hàng râu mép hung hung nâu của Sơn, họ lấy làm lạ. Về sau có dịp đến gần và biết Trịnh Công Sơn vừa là thầy giáo vừa là nhạc sĩ hiền hậu hồn nhiên họ đâm ra cảm mến và rất hân hạnh được gần anh. Những chiều không thấy anh dạo phố hay khom mình trên bàn bi-da Ngọc Trang họ cảm thấy vằng vẽ và có ý chờ trông.

Vào dịp nghỉ lễ hay nghỉ cuối tuần, Sơn hay lên xe đò về Sài Gòn chơi với Đinh Cường hoặc Trịnh Cung, chiều Chủ nhật trở lại Blao để sáng thứ hai lên lớp. Anh về Sài Gòn còn có mục đích xuất bản tập nhạc đầu tay của anh. Nhiều lần Trịnh Công Sơn không lên


kịp vào đầu tuần, ông giáo Thống đã giúp dạy hộ cho anh. Sự vắng mặt không xin phép của một giáo viên là phạm kỷ luật, may mắn sao ông Lê Cao Lợi - trưởng ty Tiểu học, là người biết mến mộ nghệ sĩ nên dù Trịnh Công Sơn vắng mặt nhiều lần (có lần đến ba tuần) ông vẫn không khiển trách. Từ sau ngày Nguyễn Văn Ba - người bạn đồng nghiệp và cùng thuê chung nhà, chết vì trúng mìn trên đường Blao-Sài Gòn, Trịnh Công Sơn phải tiêu phí những ngày nghỉ ở Blao. Một mình "nằm trong căn gác điều hiu", nghe gió lướt thước kéo qua rừng lau dưới những cơn mưa không dứt, Sơn nghĩ về đời mình, nghĩ về cái chết của Nguyễn Văn Ba, nghĩ về tiếng chuông nhà thờ Bảo Lộc ở phía bên kia đường sáng sáng chiều chiều dội vào sự cô đơn của anh. Và, chính trong những ngày bó gồi ở nhà ấy, anh phát hiện có một người đẹp hằng ngày đi Nhà thờ bằng con đường qua trước cửa phòng anh. Trịnh Công Sơn hơi ân hận. Lâu nay anh bù khú với bọn bạn trai nên không để ý đến người hàng xóm gái ấy. Người có tên là Ngà. Ngà không sắc sảo, không quý phái như các cô gái Huế đã "hờp hồn" anh như Ph. Th., Bích Diễm, nhưng với cái dáng mảnh mai, tóc thề chấm vai, khuôn mặt thánh thiện như mặt Đức Mẹ Đồng Trinh của cô cũng đã làm cho Trịnh Công Sơn mất ngủ. Sự phát hiện trong cõi cô đơn ở B’lao có Ngà như một cái nhấn làm bật dậy những dồn nén cô đơn mang tính tâm linh trong Sơn lâu nay. Anh viết bài Tuổi đá buồn.

"Trời còn làm mưa mưa rơi mênh mang từng ngón tay buồn em mang em mang đi vào giáo đường ngày chủ nhật buồn còn ai còn

124

124

ai đóa hoa hồng cài trên tóc mây, ôi đường phố dài lời ru miệt mài ngàn năm ngàn năm ru em nồng nàn ru em nồng nàn"

Bản in lần đầu Ca khúc Trịnh Công Sơn (Nxb An Tiêm, SG 1967), bài Tuổi Đá Buồn được soạn với nhịp 4/4, đoạn mở đầu với 30 nhịp rưỡi mới có một dấu lặng, phần ca từ suốt 55 từ không hề có một cái chấm phẩy nào. Hình ảnh cô Ngà mang ngày chủ nhật buồn (Sombre dimanche) đến nhà thờ, con đường quốc lộ Sài Gòn - Đà Lạt dài hun hút đi qua Thị xã. . . . nối tiếp nhau. Đoạn nhạc dài lê thế ấy diễn tả những cơn mưa không dứt của Bõ lao trong tâm hồn Sơn. Sự cô đơn của Trịnh Công Sơn không phải của người trần thế, của con


người với con người, của xác thịt với xác thịt mà chính là của thân phận làm người. Sự cô đơn hư vô nhuốm một chút siêu hình:

"Trời còn làm mưa rơi mưa rơi từng phiến băng dài trên hai tay xuôi tuổi buồn em mang đi trong hư vô ngày qua hững hờ".

Sự cô đơn "hư vô" của thân phận làm người nên bao giờ còn "làm kiếp con người" thì còn cô đơn. Vì thế những ý tưởng ấy cứ ẩn hiện không ngừng trong cảm xúc của Sơn.

. . ." Trời còn làm mưa mưa rơi thênh thang từng gót chân trần em quên em quên ôi miền giáo đường ngày chủ nhật buồn còn ai còn ai"

(Ca khúc Trịnh Công Sơn, Nxb An Tiêm, SG 1967)

Nếu không có những ngày chủ nhật buồn ở Blao có lẽ Trịnh Công Sơn không có những ca khúc buồn đến thế. "Người nằm co" trong Phúc Âm Buồn chính là hình ảnh Trịnh Công Sơn trong những ngày ấy.

" Người nằm co như loài thú khi mùa đông về

125

125

Người nằm yên không kêu than buốt xương da mình"

Muốn tránh xa mọi người, một người nằm yên nhưng không thể nằm yên được.

"Từng tiếng người nhiều tiếng người gọi hoài giữa đêm"

Trịnh Công Sơn viết bài Phúc Âm Buồn vào năm 1965 - Đấy là năm quân Mỹ đổ bộ ồ ạt lên bến phá Toà Khâm Huế, nhiều bạn bè của anh xuống đường đấu tranh chống chiến tranh, chống lại việc dùng tuổi trẻ như một thứ củi đốt cho chiến tranh của Mỹ. Cũng có một số bạn của Trịnh Công Sơn bị động viên, bị bắt đi quân trường


(nhà thơ Ngô Kha), hay đang trốn lính. Ngày 20.7.1965, Uỷ ban Thanh niên Sinh viên của Nguyễn Cao Kỳ mời sinh viên miền Nam về Sài Gòn hội thảo "chuẩn bị giải phóng miền Bắc". Trong hội thảo nầy bà Ngô Bá Thành, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Đắc Xuân đã công khai chống chiến tranh, kêu gọi hòa bình. Ở Huế Thái Luân cho ra đời tập thơ phản chiến Vùng Tủi Nhục lên án chiến tranh do Mỹ đạo diễn được sinh viên học sinh chuyền tay nhau đọc. Tận bên Mỹ Bob Dylan, Joan Baez ôm đàn du ca hát phản chiến.... Qua thư từ, Trịnh Công Sơn hiểu rõ hết tính hình chiến tranh và đấu tranh kêu gọi hòa bình ấy. Những người bị mời dự hội thảo của Nguyễn Cao Kỳ chống chiến tranh vì tinh thần dân tộc. Trịnh Công Sơn là một người hiền hòa nhân hậu, rất sợ chuyện chém giết. Năm 1963, lúc còn theo học Sư phạm ở Qui Nhơn, đọc Mythe de Sysiphe của Albert Camus (1942) Trịnh Công Sơn đã thấy sự hiện hữu của con người là phi lý (absurde) giống như anh chàng Sisyphe bị khổ sai bằng việc hằng ngày phải lăn một tảng đá lên núi rồi thả tay cho đá lăn xuống núi không tạo ra một tác dụng nào cả:

"Người chợt nhớ mình như Đá lăn vết lăn buồn". (Vết Lăn Trầm, 1963)

126

126

Đến năm 1965, chiến tranh làm bi thảm hơn sự phi lý của thân phận con người. Đúng như tình hình anh đã thấy trước đó một năm:

"Ôi chinh chiến đã mang đi bạn bè ngựa hồng đã mỏi vó chết trên đồi quê hương"

(Xin Mặt Trời Ngủ Yên, 1964)

Với một ý thức dân tộc chung chung, Trịnh Công Sơn không còn thụ động được nữa, anh phải dấn thân. Suốt cả mùa hè năm 1965, Trịnh Công Sơn nằm lại B’lao, đóng cửa soạn những ca khúc chống chiến tranh, kêu gọi hòa bình như các bài Gia Tài Của Mẹ, Ca Dao Mẹ, Người hát Bài Quê Hương, Du Mục, Lại gần Với Nhau,

VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang

Người Già Em bé, Người Con Gái Việt Nam Da Vàng ... Lúc ấy hai chữ "hòa bình" bị cấm kỵ. Nói hòa bình là "Cộng sản". Cho nên những ca khúc phản chiến của Trịnh Công Sơn soạn xong phải giữ kín và chỉ hát trong giới bạn bè thân thiết thôi. Những bạn bè thân thiết đó ở Đơn Dương, Sài Gòn, Huế, và đặc biệt là Đa Lạt. Bạn bè nghe nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn rất thích, tác giả cất lên tiếng nói bất lực trước cuộc chiến tranh và thể hiện khát vọng hòa bình hộ cho nhiều người thế hệ anh. Nhưng cũng có nhiều người không thích. Những ca khúc phản chiến "nguy hiểm" đến như thế thì có ca sĩ nào dám hát? May sao, trong những chuyến lên về Đa Lạt, Trịnh Công Sơn đã gặp được một cô "bé quê" trong một phòng trà và cô bé đã lột xác hóa thân thành ca sĩ Khánh Ly hát nhạc phản chiến bắt đầu từ Quán Văn Đại học Văn khoa Sài Gòn (1965-1966). Nhạc phản chiến của Trịnh Công Sơn gắn liền với giọng ca Khánh Ly. Gặp gỡ Khánh Ly là một bước ngoặt mang tính định mệnh của Trịnh Công Sơn. Không có những tháng năm dạy ở Blao để tiện đường lên về Đa Lạt thì làm sao Sơn có thể gặp được Khánh Ly?

Đến năm 1967, không chỉ có bạn bè anh mới bị "chinh chiến mang đi", mà các đồng nghiệp của anh ở Blao và chính anh bị gọi

127

127

nhập ngũ. Trịnh Công Sơn không chấp nhận cuộc chiến tranh của Mỹ nên anh trốn lính. Trốn lính từ B’lao. Trốn lính và chấp nhận cuộc sống bất hợp pháp, điều đó có nghĩa là anh phải giả từ cuộc đời làm thầy giáo ngắn ngủi của anh. Trịnh Công Sơn không tự ý bỏ nghề thầy mà vì chính quyền miền Nam lúc ấy đã buột anh phải nghỉ dạy học để đi lính. Anh trốn lính để có thể đi đến cùng sự nghiệp đấu tranh cho hòa bình, cho quyền tự quyết dân tộc.

Trịnh Công Sơn ăn lương dạy học tại B’lao chỉ có ba năm (1964 đến 1967). Thời gian ấy ngắn so với cuộc đời sáu mươi ba tuổi của anh (1939-2001). Nhưng không ai có thể viết tiểu sử nhạc sĩ Trịnh Công Sơn một cách trung thực khi chưa rõ giai đoạn "bụi đỏ sương mù" của anh ở B’lao. Bởi vì chính trong giai đoạn nầy anh đi làm thầy giáo rồi buột phải thôi dạy, anh cho xuất bản những tập nhạc đầu tiên của anh, anh soạn loạt bài phản chiến mang tên Ca Khúc Da


Vàng, anh gặp gỡ ca sĩ Khánh Ly và khẳng định sự nghiệp làm nhạc sĩ cho đến cuối đời anh.

Gác Thọ Lộc, một ngày Đông, 2001.

(trích tØ Giao ñi‹m)

128

128

Giao Điểm trả lời lá thư của ông Nguyễn Thanh Ty về bài viết của tác giả Nguyễn Đắc Xuân đăng trên web GĐ, mục Văn Học năm 20021. Thư của ông Nguyễn Thành Ty đề ngày 6/11/2002, email: [email protected]

Kính gởi Ban biên tập Tạp chí Giao Điểm,

Kính thưa quš vị,

129

129

Tình cờ được đọc tạp chí GĐ có hai bài của tác giả Nguyễn Đắc Xuân viết về Trịnh Công Sơn. Đặc biệt là bài ‘TCS với cao nguyên đất đỏ sương mù’. Theo tác giả cho biết, để sưu tầm được những tài liệu về những năm tháng TCS đã dạy học ở Bảo Lộc, ông đã làm một cuộc hành hương về miền quá khứ cách đây đã hơn 30 năm và đã gặp được những người trong cuộc, từng sống chung với TCS như ông Lê Cao Lợi, ông Thành, Thanh Ty, Hảo Tâm, Văn Ba, cô Ngà, bà Phi v.v.... Những tài liệu này, cũng theo ông, TCS đã chôn chặt suốt đời, nên ít ai biết đến, kể cả những người rất thân cận với TCS như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Bửu Ý, Đinh Cường, Trịnh Cung và Nguyễn Đắc Xuân, bây giờ chính ông mới là người đầu tiên khám


phá ra. Và ông viết ra để trả món nợ với những người bạn, mà bấy lâu nay cứ canh cánh bên lòng.

Đọc xong, tôi bỗng buồn năm phút. Tôi không hiểu ông Xuân đã lấy tài liệu ở đâu mà viết rất chính xác từng chi tiết một. Cả bài viết từ đầu đến cuối, kể luôn những dòng sau cùng nói về cô ca sĩ Khánh Ly nhà quê đưa dòng nhạc họ Trịnh từ miền cao nguyên đất đỏ về thủ đô Sài Gòn. Thật kỳ lạ.


Tôi là một trong số 6 Giáo sinh Sư phạm Qui Nhơn được bổ nhiệm lên Bảo Lộc cùng chung Sự vụ lệnh với TCS. Và tôi đã cùng TCS thuê nhà bà Phi ở cùng với nhau cho đến hè 1967, Sơn trốn lính về Sài Gòn ở chung với Đinh Cường dưới sự bao che của tướng Không quân Lưu Kim Cương.

130

130

Nhân ngày TCS qua đời, các bạn hữu yêu cầu tôi viết lại vài kỷ niệm khi sống chung với TCS. Tôi đã cố gắng lục lại xấp hình cũ mà chúng tôi đã chụp chung với nhau từ năm 1964 trước nhà bà Phi và những nơi mà chúng tôi thường hay la cà trong những ngày rãnh rỗi, để nhớ lại một thời dĩ vãng êm đềm, tươi đẹp, thoáng nháy mắt gần 40 năm qua. Nay kẻ còn người mất. Vì vậy mới có tập bút kš ‘Về một quảng đời của TCS’.

Khi đang viết dỡ dang, nhà văn Trần Doãn Nho thấy có những tài liệu mới và lạ nên xin tôi một đoạn để đăng trong Văn Học số 186, số đặc biệt tưởng nhớ TCS cho kịp lúc. Sau này, nhà văn Trần Hoài Thư cũng nhận thấy bài của tôi có nhiều tài liệu thực, sống, lạ nên cũng trích đăng trong Thư quán Bản thảo.



Tôi sẽ lấy làm sung sướng nếu bài viết của tôi được đăng tải rộng rãi để cho những ai hâm mộ hoặc thích nghiên cứu sâu rộng về cuộc đời người nhạc sĩ tài hoa này. Nhưng tôi cũng không muốn ai nhập nhằng lấy của người khác làm của mình, nhất là một người như nhà văn Nguyễn Đắc Xuân, một trong những người đang thành danh ở xứ Huế. Hơn nữa, ông cũng không tôn trọng sự thật, đem râu ông nọ cắm cằm bà kia theo lối suy diễn của mình, để gọi là tác phẩm của mình. Đan cử một ví dụ: Trong tập bút kš tôi viết: Hình ảnh cô Ngà cùng tiếng kèn đồng văng vẳng từ nơi đồn lính xa xôi hòa với tiếng reo xào xạt của đám lau sậy trước nhà và tiếng chuông nhà thờ đổ hồi bên kia đồi thúc dục bước chân đi của cô Ngà mỗi ngày hai lần đi lễ, đã cấu thành những âm thành tuyệt vời cho TCS sáng tác bài ‘Lời buồn thánh’. Thế mà ông Xuân lại đem xào nấu lại thành bài ‘Tuổi đá buồn’. Theo tôi, không có gì làm tủi vong hồn người chết bằng

131

131

cách xuyên tạc và bóp méo mọi sự việc của họ theo š mình, dù nhân danh là gì đi chăng nữa.

Thư cũng đã quá dài. Tuần trước,tôi có thư cho quš vị để xin xác minh nguồn tài liệu nhưng chưa thấy hồi âm. Vì vậy mới có thư thứ hai này.

Rất mong được tin của quš vị.

T.B.: Cô Lê Thị Ngọc Trinh tuy cùng được bổ nhiệm một lượt với chúng tôi, nhưng tôi khẳng định cô Trinh không biết một chút gì về những điều mà ông Xuân bảo rằng cô ấy đã kể và hát bài ‘Ông tiên râu dài’ cho ông nghe.

Kính Nguyễn Thanh Ty


2. Giao Điểm trả lời ông Nguyễn Thanh Ty (hoặc Tš?)

Thưa ông Ty,

Quả là chúng tôi đã nhận được hai điện thư của ông trong vòng chưa tới hai tuần lễ. Qua đề tựa lá thư ‘Xác minh tài liệu bài viết ‘Trịnh Công Sơn với cao nguyên đất đỏ sương mù’ của Nguyễn Đắc Xuân’ và nội dung của lá thư đầu, chúng tôi nhận ra có vài điều không ổn. Chúng tôi ráng chờ xem ông có š kiến gì khác không, và lá thư thứ hai này là dịp để chúng tôi lên tiếng. Với tư cách của một người phụ trách mạng luới Giao Điểm, hình thức lẫn nội dung, chúng tôi xin trả lời ông trong phạm vi vai trò của chúng tôi như sau:

132

132

1)- Trước hết, xin đính chính lại: đây là một mạng luới (Internet Website), chứ không phải là tạp chí Giao Điểm, mặc dù cùng chung nhóm chủ trương, nhưng nội dung và chủ đích rộng hơn, đúng nghĩa như tiêu đề ở trang chính đã nói: ‘diễn đàn mở rộng của nhóm chủ trương GĐ’. Vì ‘mở rộng’ nên chúng tôi sẵn sàng đón nhận tất cả mọi đóng góp mang nội dung nghiên cứu về mọi lãnh vực có lợi ích cho dân tộc, trong đó có phần văn nghệ, văn học... nói chung. Ông Nguyễn Đắc Xuân là một độc giả ở trong nước gởi bài đóng góp trong tinh thần này. Qua sự hiểu biết của chúng tôi, ông Xuân là tác giả của vài chục cuốn sách (dày hoặc mỏng) về các đề tài lịch sử, nhất là các đề tài về lịch sử, văn hóa Huế. Về mặt văn hóa dân tộc nói chung, đây là những công trình nghiên cứu nghiêm túc, đáng ca ngợi. Đối với khía cạnh ông Xuân có ‘đang thành danh’ (như ông Ty đã đề cập trong thư), đã thành danh, hay sẽ thành danh, hoặc trong quá khứ ông đã đi theo Mặt trận Giải phóng MN chống các chế độ Ngô đình Diệm hay Nguyễn văn Thiệu... đối với chúng tôi không thành vấn đề. Và vấn đề là ở chỗ với sự đóng góp của một tác giả, nội dung của các sáng tác gửi tới có ích lợi cho văn hóa dân tộc không, có phù hợp với chủ trương của chúng tôi hay không. Nếu có, theo sự “thẩm định”


của chúng tôi, chúng tôi sẽ đăng. Có một số người đã nghĩ rằng mạng lưới GĐ là của một nhóm Phật giáo, nhưng trên thực tế, chúng tôi cũng có một số không nhỏ các tác giả của tín đồ Công giáo La mã đứng trên lập trường dân tộc dứt khóat, đã đóng góp nhiều công trình nghiên cứu, nhận xét, phê bình về đạo Thiên Chúa giáo nói chung.

Chúng tôi nghĩ, với một người cầm bút như ông, chắc ông đã nhìn thấy vấn đề này rất rõ ràng.

133

133

2. Tờ Văn Học số đặc biệt (186) về Trịnh Công Sơn (do ông Nguyễn Mộng Giác điều hành, bang California, Mỹ) ông Ty đề cập trong thư chúng tôi có biết, không những biết chúng tôi đã giới thiệu số VH đặc biệt này ở trang chính (webs GĐ) trong vòng một tuần lễ và đưa vào Trang nối kết trong vòng một tháng, sau khi tờ VH được phổ biến qua internet (số lớn độc giả có theo dõi website GĐ đều biết). Dĩ nhiên, độc giả của GĐ, cũng như chúng tôi đã có đọc đầy đủ các bài viết tuởng niệm về TCS - dưới nhiều cái nhìn khác nhau, trong đó có bài viết của ông. Qua bài của ông, chúng tôi cũng đã từng ghi nhận, đó là bài viết có nhiều chi tiết độc đáo, đóng góp thêm về mặt văn học sử sau này. Sự kiện chúng tôi đã giới thiệu số Văn Học đặc biệt ấy không những chỉ vì để chia xẻ sự mất mát một nhân cách nghệ sĩ lớn, mà còn vì cảm khái tinh thần hào hiệp của tạp chí VH đã cống hiến cho độc giả bốn phương qua hệ thống mạng luới toàn cầu đọc ‘chùa’ số báo đó.

3. Nhưng qua bức thư của ông tiết lộ, nhân đọc bài của tác giả Nguyễn Đắc Xuân (như ông đã đề cập trong thư) trên website GĐ đã làm cho ông ‘buồn lòng’ tới mức đã chỉ trích nhà văn NĐX đã ‘xào nấu’ văn chương của ông có vài điểm cần phải xét lại, xin được nêu ra như sau:


a. Ông, với tư cách là ‘giáo sinh’ dạy cùng trường, ở cùng nhà trọ với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, tức là ông có thẩm quyền biết sự thật về nguyên do sự ra đời các nhạc phẩm của họ Trịnh ? Qua các lời ‘chỉ trích’ nhà văn Nguyễn Đắc Xuân của ông , chúng tôi có thể nhận ra điều đó, và chúng tôi xin phép nhắc nhở ông như thế này: Đã là giáo sinh dạy cùng trường, ở chung cùng nhà, tất phải là thân hữu. Điều đó hiển nhiên và dễ hiểu. Thế nhưng,

134

134

thân hữu không có nghĩa là ông Ty đã là một người bạn tâm giao với nhạc sĩ họ Trịnh, nhất là sự tâm giao của một người nghệ sĩ thường rất đặc biệt, như : cùng tài năng, cùng sở trường, cùng những chia xẻ, gắn bó nội tâm, lý tưởng v.v... và sau hết, phải cùng một tâm hồn nghệ sĩ. Nhà giáo, theo chỗ chúng tôi biết, là những người mô phạm, mực thước, thận trọng, cân nhắc, tính toán ... , và những thứ này chắc chắn rất kỵ húy với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, mặc dù ông Sơn cũng là nhà giáo miễn cưỡng, theo chúng tôi. Dù có ‘tâm giao’ với nhạc sĩ họ Trịnh hay không, chúng tôi cho rằng qua một thời gian gần gũi, chung đụng với Trịnh Công Sơn, ông Ty có quyền đưa ra những nhận xét chủ quan của mình về một số bản nhạc của người nhạc sĩ. Đó cũng là một đóng góp nhỏ, š nghĩa nhưng ... giá trị thực của nó hãy để cho những người viết phê bình, nghiên cứu về nghệ thuật, âm nhạc lên tiếng, kể cả các bài viết của ông Nguyễn Đắc Xuân. Lẽ ra ông Ty không nên lên tiếng chỉ trích ông Nguyễn Đắc Xuân, làm như vậy là vì ‘xúc cảm’ mà ông tự hạ mình xuống mức thật đáng tiếc.

b. Độc giả cũng như chúng tôi đã biết một cách chính xác rằng: Trịnh Công Sơn là một Phật tử, hơn nữa tư tưởng Phật giáo đã ảnh hưởng tới sự sáng tác của ông rất nặng (qua các bài viết của chính nhạc sĩ họ Trịnh, qua các cuộc phỏng vấn, và qua nhạc ngữ mà chúng ta ghi nhận được). Trong cuộc sống đời thường, vì là một nghệ sĩ có tài, lại có một số cá tính dễ thương, nên ông có rất nhiều ‘thân hữu’, trong số có thân hữu theo các tôn giáo


khác ông. Thế nhưng, sau khi nhạc sĩ họ Trịnh từ giã cõi đời, có một vài ‘thân hữu’ của Trịnh Công Sơn theo đạo Công giáo La mã, cố tình uốn ép, gò chữ mượn lời để cố chứng minh Trịnh Công Sơn cũng có những ảnh hưởng của tinh thần Thiên Chúa giáo! Chúng tôi thiết nghĩ họ

135

135

không nên làm như vậy, bởi cố làm như vậy chỉ tự tố cáo : đạo Thiên Chúa giáo ở Việt Nam với một xuất xứ tầm thường đã tạo ra những tâm chất tầm thường, hèn mọn mà thôi, chỉ còn lại là những kẻ ưa khoa bảng, bằng cấp được đóng mộc, kš tên từ kẻ khác,... ham mê tiền bạc, địa vị và thích được xưng tụng... nhưng lại không có thiên tài!

c. Về xuất xứ của bản ‘Lời buồn thánh’ của nhạc sĩ họ Trịnh, theo ông Ty, chúng tôi có vài thắc mắc: ông đã từng cho biết căn nhà thuê mướn của các ‘giáo sinh’ nó đẹp và sang như một biệt thự (nếu chúng tôi không nhớ lầm!) thì làm sao có các câu ‘chiều chủ nhật buồn nằm trong căn gác đìu hiu...’? và theo ông ‘những tiếng kèn đồng văng vẳng từ nơi đồn lính xa xôi hòa với tiếng reo xào xạc của đám lau sậy trước nhà và tiếng chuông nhà thờ đổ hồi bên kia đồi thúc dục bước chân đi của cô Ngà nỗi ngày hai lần đi lễ, đã cấu thành những âm thanh tuyệt vời cho TCS sáng tác bài ‘Lời buồn thánh’ là những chất xúc tác đã cấu tạo nên bài nhạc, chúng tôi nghĩ ông đã làm ‘tủi vong linh’ tâm chất của người nghệ sĩ quá cố, và š nghĩa đích thực của nội dung bản nhạc rồi đó. Nhưng đó là một yếu tố thuộc về nghệ thuật cần phải đi sâu vào chi tiết hơn không nên đề cập trong lá thư trả lời ngắn ngủi này.

d. Điểm sau cùng, về chuyện ‘trốn lính’ của Trịnh Công Sơn: Việc TCS không đi lính cho các chế độ ở miền Nam lúc đó là hành động đúng đắn, can đảm dù có ai ‘bao che’ hay không. Giai thoại TCS được ông Lưu Kim Cương bao che, cần phải xét lại cho chính xác. Theo chúng tôi biết, ông Lưu Kim Cương vào thời gian Nguyễn Cao Kỳ chưa được ‘bốc’ lên làm Chủ tịch Ủy ban hành pháp trung ương,


136

136

chỉ có cấp bậc là đại úy thôi (nhưng sau đó khi Kỳ giữ chức lớn, thì ông Cương lên như diều). Sau khi chết, ông mới được thăng cấp chuẩn tướng. Ông ta có chức vụ là chỉ huy trưởng vòng đai an ninh phi trường Tân Sơn Nhất. Chúng tôi có người anh ở trong cư xá Phi Long (dành cho sĩ quan, nhà ông Cương cách nhà anh tôi một dãy nhà thôi, gần nhà trung tá Thịnh, đại tá On chỉ huy trưởng Liên phi đoàn vận tải). Ông ta chết vì trúng đạn pháo kích sau Mậu Thân. Với chức vụ đó (năm 1967), ông Cương không thể bao che cho Trịnh Công Sơn trốn lính được, ngoại trừ đem TCS vào cư xá Phi Long để trú thân hoặc bổ sung TCS vào quân số ma của an ninh phi trường. Chúng tôi tin với tâm chất nghệ sĩ, TCS sẽ không chấp nhận một hoàn cảnh tù túng như vậy. Giai thoại đúng đắn nhất, chỉ có thể hiểu rằng Lưu Kim Cương là một trong những người yêu mến tài hoa của TCS mà thôi. Chúng tôi nêu lên điểm này để xin quš vị viết lách ở nước ngoài hãy dẹp bỏ giai thoại tầm thường này qua một bên.

Chúng tôi không liên lạc thường xuyên với nhà văn Nguyễn Đắc Xuân, nhưng mong rằng qua lá thư của ông và phần trả lời của chúng tôi, ông Xuân sẽ đọc được rồi lên tiếng. Điều sau cùng xin thưa với ông Nguyễn Thanh Ty, để đáp ứng cho sự ‘sung suớng’ của ông, chúng tôi sẵn sàng đăng lại bài viết của ông nếu có sự yêu cầu. Xin chúc ông chuẩn bị đón Xuân dân tộc trong tâm cảm bớt buồn, an nhiên tự tại... Các câu chuyện về văn học sử có khi nó sẽ kéo dài cả trăm năm sau.

Thân chào, Phụ trách web GĐ, Nguyễn Văn Hóa

137

137

Thư của nhà văn Nguyễn đắc Xuân ở Việt Nam gửi webs Giao Điểm nhân bức thư của tác giả Nguyễn Thanh Ty gửi GĐ.

Huế, ngày 15 tháng 01 năm 2003

Kính gởi Ban biên tập Trang Web Giaodiem.com

và Giaodiem.net.

Tối ngày 14.01.2003, một người quen ở nước ngoài gởi qua mạng cho tôi Trang Văn Nghệ 2003 trích trên Trang Web Giaodiem.com có đăng Thư của ông Nguyễn Thanh Ty đề ngày 6/11/2002, tỏ thái độ bất bình về bài viết ‘TCS với cao nguyên bụi đỏ sương mù’ của tôi đã đăng trên mục Văn Học năm 2002 của Giao Điểm. Tiếp sau thư của ông Nguyễn Thanh Ty là bài Giao Điểm trả lời thư của ông Nguyễn Thanh Ty về bài viết của tác giả Nguyễn Đắc Xuân đăng trên web GĐ, mục Văn Học năm 2002. Đọc kỹ thư của ông Nguyễn Thanh Ty, tôi nghĩ chỉ cần đề nghị người phụ trách trang Web GiaoDiem cho đăng lại bài viết của ông Nguyễn Thanh Ty bên cạnh bài viết của tôi để cho độc giả Giao Điểm đọc và tự thấy ông cựu giáo sinh sư phạm Nguyễn Thanh Ty bất bình vì š muốn độc quyền ‘thông tin’ hay vì nhã š muốn cùng những người yêu quš nhạc sĩ Trịnh Công Sơn góp ‘thông tin lịch sử’ cho cuộc đời của Sơn. Nhưng vì ở cuối phần trả lời, ông Nguyễn Văn Hoá - người phụ trách trang Web Giao Điểm viết: ‘Chúng tôi không liên lạc thường xuyên với nhà văn Nguyễn Đắc Xuân, nhưng mong rằng qua lá thư của ông và phần trả lời của chúng tôi, ông

138

138

Xuân sẽ đọc được rồi lên tiếng’. Vì thế tôi không thể không lên tiếng.


Trước tiên, như tôi vừa đề cập, tôi xin dành lời phê phán cho độc giả sau khi đọc bài viết của Nguyễn Đắc Xuân và bài của ông Nguyễn Thanh Ty (nếu Trang Web Giao Điểm đồng š đăng hoặc đọc ở một báo viết, báo điện tử nào đó);

Thứ hai, những gì Giao Điểm đã đề cập và đã trả lời, tôi không nhắc lại sợ làm mất thì giờ bạn đọc.

Thứ ba, bài ‘Trịnh Công Sơn với cao nguyên bụi đỏ sương mù’ của tôi trước khi đăng lên trang Web GiaoĐiểm, đã đăng trên tạp chí Kiến Thức Ngày Nay, số 410, ra ngày 1.1.2002, kèm theo 4 tấm ảnh tư liệu (trong đó có tấm ảnh Trịnh Công Sơn đệm đàn cho Khánh Ly hát Tuổi đá buồn tại quán Văn Đại học Văn khoa Sài Gòn năm 1965). Từ đó đến nay tôi đã nhận được một số góp š để sửa chữa. Tôi rất cám ơn.

Lâu nay tôi thường rất thích tranh luận để tiếp cận với thông tin lịch sử đích thực, nhưng qua trang thư nầy tôi chưa có š tranh luận với ông Nguyễn Thanh Ty. Lš do: tôi không biết ông Nguyễn Thanh Ty là ai, nhưng mới đọc qua thư ông viết cho GiaoĐiểm tỏ thái độ bất bình với bài viết của tôi với một giọng điệu kệch cỡm gây cho tôi cảm tưởng hình như ông Ty không được bình thường (?). Thông thường chỉ có những người không bình thường mới đi tranh luận với một người không bình thường! Do đó tôi chưa đặt vấn đề tranh luận với ông Ty ở đây.

Nếu trong thực tế ông Ty vẫn bình thường và đã đọc kỹ bài ‘Trịnh Công Sơn với cao nguyên bụi đỏ sương mù’ của tôi trên trang Web Giao Điểm thì xin ông chỉ

139

139

cho tôi biết trong bài viết của tôi có đoạn nào, ở trang nào, ở dòng nào tôi đã viết như ông đã trích vào thư ông như các đoạn sau đây:


- Nguyễn Đắc xuân ‘đã gặp được những người trong cuộc, từng sống chung với TCS như ông Lê Cao Lợi, ông Thành, Thanh Ty, Hảo Tâm, Văn Ba, cô Ngà, bà Phi v.v....’

- ‘Những tài liệu này, cũng theo ông (tức Nguyễn Đắc Xuân), TCS đã chôn chặt suốt đời, nên ít ai biết đến, kể cả những người rất thân cận với TCS như Hoàng Phủ Ngọc Tường, Bửu Ý, Đinh Cường, Trịnh Cung và Nguyễn Đắc Xuân, bây giờ chính ông (tức Nguyễn Đắc Xuân) mới là người đầu tiên khám phá ra’.

Nếu ông không chỉ ra được tôi đã viết hai đoạn văn trên ở đâu thì ông bị tôi ngờ ông không bình thường là có lš do. Chỉ có những người không bình thường mới viết dựng đứng lên như thế!

Ông lại viết:

- ‘Tôi không hiểu ông Xuân đã lấy tài liệu ở đâu mà viết rất chính xác từng chi tiết một’.

Nếu ông Ty đã đọc bài của tôi thì chắc ông đã biết được nguồn tham khảo của tôi qua đoạn văn nầy:

‘Người cung cấp những thông tin đầu tiên về những năm tháng Trịnh Công Sơn dạy học và sáng tác ở B’lao cho tôi là chị Lê Thị Ngọc Trinh - bạn học Sư phạm khóa I (1962-1964) với Sơn ở Qui Nhơn và đồng nghiệp của Sơn ở B’lao. Người dẫn đường là thầy giáo Lê Quang Kết ở B’lao. Những người hiểu rõ những năm tháng Trịnh

140

140

Công Sơn ờ B’lao là cụ Lê Cao Lợi - nguyên trưởng ty Tiểu học, lãnh đạo của thầy giáo Trịnh Công Sơn lúc ấy và cụ Phạm Trung Thành, nhân viên cũ của Ty Tiểu học (từ năm 1964) - người chơi đàn violon, hay trao đổi về âm nhạc với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở B’lao. Tư liệu bổ sung do hai ông bạn họa sĩ Đinh Cường và Trịnh Cung giúp.


Những người giúp cho tôi thông tin để viết bài ‘Trịnh Công Sơn với cao nguyên bụi đỏ sương mù’ (t/c Kiến Thức Ngày Nay), hiện sống ở Huế (Lê Thị Ngọc Trinh), ở Bảo Lộc (Lê Cao Lợi, Phạm Trung Thành), ở Thành phố Hồ Chí Minh (Trịnh Cung), ở Mỹ (Đinh Cường), người dẫn đường cho tôi (vào đầu tháng 7.2001) đi tìm những nơi Trịnh Công Sơn đã từng qua ở Bảo Lộc là thầy giáo Lê Quang Kết (hiện đang dạy Cao đẳng Nông lâm ở Bảo lộc). Những người nầy đều xuất thân dạy học, đang ở trong nước, không xa lạ với mấy trăm ngàn bản/mỗi số tạp chí Kiến Thức Ngày Nay, nếu tôi bịa đặt chuyện đã gặp họ và đưa vào miệng họ những thông tin mà họ không phải là người cung cấp chắc chắn với một sự tự trọng tối thiểu của nhà giáo họ đã phản ứng tôi từ lâu.

Không ai trong những người đã nêu tên trong nguồn cung cấp thông tin cho bài viết của tôi có lần đã ở chung nhà thuê với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn như ông Ty nhưng sự hiểu biết của họ về nhạc sĩ Trịnh Công Sơn chưa chắc đã thua ông Ty. Nhiều người trong số những người đã giúp tôi có lẽ ông Ty đã biết ? Thế thì tại sao ông còn hỏi tôi ‘lấy tài liệu ở đâu?’ Hay là vì cái tôi muốn độc quyền thông tin của ông quá lớn, đã che mắt ông không cho ông đọc thấy tên những người ấy nên ông mới hỏi tôi như thế ?

Tôi lại hết sức sửng sốt khi đọc đến cái T.B. ở cuối thư của ông Ty: ‘Cô Lê Thị Ngọc Trinh tuy cùng được bổ

141

141

nhiệm một lượt với chúng tôi, nhưng tôi khẳng định cô Trinh không biết một chút gì (NĐX nhấn mạnh) về những điều mà ông Xuân bảo rằng cô ấy đã kể và hát bài ‘Ông tiên râu dài’ cho ông nghe.’

Tôi không thể ngờ được một người đã từng học nghề thầy như ông Ty lại chủ quan, võ đoán, viết lách xúc phạm đến một đồng nghiệp cũ của mình đến như thế!


Ông Ty cùng học Sư phạm Qui Nhơn, cùng được bổ nhiệm lên Bảo Lộc và cùng ở nhà thuê với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, cô giáo Lê Thị Ngọc Trinh tuy không ở cùng nhà thuê với Trịnh Công Sơn tại Bảo Lộc nhưng cô có những cái ‘cùng’ giúp cô có thể hiểu Trịnh Công Sơn cặn kẽ mà ông Ty không thể nào có được như: cô Ngọc Trinh cùng lớn lên và cùng sinh hoạt ca nhạc ở Huế với Trịnh Công Sơn, cùng vào thi và học Sư phạm Qui Nhơn, cùng hoạt động văn nghệ suốt hai năm học Sư phạm, cùng được bổ nhiệm lên Bảo Lộc, cùng hoạt động văn nghệ ở Bảo Lộc, cùng gặp nhau nhiều lần trong mấy chục năm từ trước 1975 cho đến trước ngày Trịnh Công Sơn qua đời (4.2001), cùng với các cựu giáo sinh Sư phạm Qui Nhơn sinh sống ở Huế hằng năm họp mặt và không quên hát nhạc Trịnh và nhắc lại những kỷ niệm với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Nhờ thế, cô Lê Thị Ngọc Trinh không những đã giúp tôi một số thông tin có liên quan đến thời gian Trịnh Công Sơn ở Bảo Lộc để tôi viết bài Trịnh Công Sơn với Cao nguyên bụi đỏ sương mù mà còn giúp tôi hình ảnh và một số thông tin khác để tôi viết các bài: Trịnh Công Sơn với phố biển Qui Nhơn (t/c Kiến Thức Ngày Nay số 390, ngày 1.10.2000); Tìm được Trường ca ‘Dã Tràng’ của Trịnh Công Sơn (Báo Sài Gòn Giải Phóng Thứ Bảy, ra ngày 5.1.2002).

142

142

Tôi xin hỏi từ sau ngày ông Ty rời Bảo Lộc (1967) đến bây giờ (1.2003), trong 36 năm qua ông đã có dịp nào gặp lại và tìm hiểu về cô Lê Thị Ngọc Trinh chưa mà ông dám ‘kh ẳ ng đị nh cô Trinh không bi ế t m ộ t chút gì (NĐX nhấn mạnh) về những điều mà ông Xuân bảo rằng cô ấy đã kể và hát bài ‘Ông tiên râu dài’ cho ông nghe.’ Cô Trinh không kể và không hát cho tôi nghe mà tôi dám viết báo bán rộng rãi tại Huế - nơi gia đình và bạn bè cô Trinh đang sinh sống, rằng cô Trinh đã kể và đã hát cho tôi nghe về những thông tin ấy có được không? Bất cứ một nhà giáo nào với sự tự trọng tối thiểu cũng không thể chấp nhận sự bịa đặt như thế huống chi cô Trinh là một cố giáo xứ Huế mẫu mực mà ông Ty đã từng biết! Và, không


những cô Trinh thuộc bài hát Ông Tiên Râu mà còn nhiều bạn bè của Trịnh Công Sơn ở Huế đều thuộc bài hát đó.

Tôi là một người viết văn nhưng rất quan tâm đến sử cho nên làm việc với các ‘nhân chứng lịch sử’ tôi đều có lấy bút tích, chụp ảnh và thu thanh lời kể. Riêng về đề tài nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tôi còn chú š đến chuyện làm tài liệu để sau nầy đưa vào lưu giữ ở Nhà Lưu niệm Trịnh Công Sơn tại Huế mà chúng tôi đang vận động thành lập. Tất cả những người tôi nêu ‘trong nguồn tư liệu’ trong bài viết đang đề cập đều có ảnh và tiếng nói của họ. Để thấy rõ sự chủ quan, võ đoán của ông Nguyễn Thanh Ty như thế nào, xin độc giả Giao Điểm hãy bỏ chút tiền còm trả cho điện thoại viễn liên để nghe cô giáo Lê Thị Ngọc Trinh hát bài Ông Tiên Râu qua băng Cassette mà tôi đã thu thanh từ hồi mùa hè năm 2001, hoặc có thể - với tinh thần văn nghệ, có một chút lịch sự tối thiểu chứ không võ đoán như ông Thanh Ty, xin nghe cô Ngọc Trinh hát trực

143

143

tiếp qua điện thoại (Báo trước cho tôi để tôi cung cấp số điện thoại nhà riêng của cô Ngọc Trinh).

Vậy thì, sau khi ông Ty chứng tỏ ông vẫn bình thường và trả lời những câu hỏi của tôi trên mạng, và sau khi độc giả hiểu rõ sự thật qua điện thoại viễn liên gặp cô Ngọc Trịnh, có vị nào thấy cần phải tranh luận tiếp tôi xin viết tiếp.

Xin cám ơn Ban biên tập Giao Điểm đã giúp tôi đưa cái thư điện tử nầy đến bạn đọc.

Nguyễn Đắc Xuân, 9/1 Nguyễn Công Trứ, Huế Điện thoại: 054.823009

ñåo Væn Hay ñåo TÜ LiŒu?

* LÊ T¨NG MINH

TØ xÜa Ç‰n nay, khi nói Ç‰n s¿ viŒc ‘æn c¡p væn’ cûa ngÜ©i khác lÃy ‘làm væn cûa mình’ thì së bÎ các nhà bình phÄm g†i là ‘Çåo væn’! NhÜng có kÈ công khai ‘lÃy tr¶m tÜ liŒu cûa ngÜ©i khác’ và m¥c nhiên ‘xem là tÜ liŒu cûa mình’, thì g†i là gì? ChÜa thÃy nhà phê bình nào Ç¥t cho loåi tr¶m này trong væn chÜÖng là ‘Çåo’ gì? Vì vÆy, chúng tôi mån phép múa rìu qua m¡t th®, múa bút qua m¡t các nhà phê bình, xin måo mu¶i Ç¥t tåm cho nó m¶t cái tên là ‘Çåo tÜ liŒu’ (tÙc là Çåo chích tÜ liŒu!)

Không phäi ngÅu nhiên mà nhóm tØ Çåo tÜ liŒu ra m¡t bån Ç†c ª häi ngoåi, trong nh»ng ngày tháng Çang bung lên m¶t tÜ trào tranh luÆn vŠ ranh gi§i

144

144

quÓc và c¶ng, gi»a nh»ng ngÜ©i dân chû chân chính và b†n cÖ h¶i chû nghïa!

Bªi vì có m¶t nhà væn C¶ng Sän ª trong nÜ§c Çang mang ti‰ng là ‘xào nÃu’ tÜ liŒu cûa m¶t ngÜ©i cÀm bút trong hàng ngÛ QuÓc Gia Dân T¶c ª häi ngoåi, Ç‹ vi‰t bài ph° bi‰n trên m¥t báo chí ª trong nÜ§c và trên mång lÜ§i (Internet Website) Giao ñi‹m vào ÇÀu næm 2002 (NgÜ©i phø trách mång lÜ§i Giao ñi‹m là ông NguyÍn Væn Hóa?)

Nhà væn C¶ng Sän Çó là ông NguyÍn ñ¡c Xuân, mà theo s¿ gi§i thiŒu cûa ngÜ©i phø trách mång lÜ§i Giao ñi‹m, thì ông NguyÍn ñ¡c Xuân là ‘tác giä cûa vài chøc cuÓn sách (...) vŠ các ÇŠ tài lÎch sº, nhÃt là các ÇŠ tài lÎch sº, væn hóa Hu‰.’ (Theo trong thÜ cûa Giao ñi‹m trä l©i cho ông NguyÍn Thanh Ty) NhÜng, con ngÜ©i Çã n°i danh ª kinh Çô Hu‰ xÜa Çó, låi bÎ ông NguyÍn Thanh Ty Ç¥t nghi vÃn là Çã ‘lÃy tài liŒu ª Çâu mà vi‰t rÃt chính xác tØng chi ti‰t m¶t’ trong bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’?


Bån Ç†c cÀn bi‰t rõ r¢ng: Ông NguyÍn Thanh Ty nguyên là bån cùng h†c trÜ©ng SÜ Phåm Quy NhÖn (Khóa I, 1962- 1964), cùng dåy h†c và cùng sÓng chung m¶t nhà, cùng sinh hoåt vui chÖi v§i TrÎnh Công SÖn tåi Bäo L¶c (B’Lao) - Lâm ñÒng trong nh»ng næm 1964-1967. MÓi quan hŒ bån h†c cùng l§p SÜ phåm, bån ÇÒng nghiŒp cùng dåy h†c và là ngÜ©i cùng sÓng chung, æn chung, vui chÖi chung, cùng chia sÈ n‡i buÒn vui v§i TrÎnh Công SÖn, suÓt 5 næm, tØ Qui NhÖn Ç‰n Bäo L¶c. NhÜ vÆy ông NguyÍn Thanh Ty là m¶t nhân chÙng Çáng tin cÆy nhÃt vŠ cu¶c sÓng cûa TrÎnh Công SÖn trong 3 næm ª vùng ‘cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’, hÖn là ông NguyÍn ñ¡c Xuân- ngÜ©i Çi sÜu tÀm tÜ liŒu vŠ TrÎnh Công SÖn, sau khi TrÎnh Công

145

145

SÖn Çã n¢m sâu trong lòng ÇÃt, nghïa là sau gÀn 40 næm qua (1964 - 2001).

Sau khi nhåc sï TrÎnh Công SÖn mÃt, theo š ki‰n cûa bån bè, ông NguyÍn Thanh Ty Çã vi‰t bút kÿ ‘VŠ M¶t Quäng ñ©i Cûa TrÎnh Công SÖn’. Và theo ông Ty cho bi‰t: Khi ông Çang vi‰t dª dang thì nhà væn TrÀn Doãn Nho có xin phép lÃy m¶t Çoån - th©i kÿ ông cùng sÓng chung và dåy h†c v§i TrÎnh Công SÖn ª Bäo L¶c- Ç‹ Çæng trên t© tåp chí Væn H†c, sÓ 186- 187, tháng 10 & 11 næm 2001, Ãn hành tåi California (MÏ quÓc). T© Væn H†c này là cûa ông NguyÍn M¶ng Giác chû trÜÖng, và Çã ÇÜ®c phép lÜu hành theo diŒn ‘bán công khai’ ª trong nÜ§c (?).

M¶t s¿ g¥p g« không hËn khá thú vÎ là, vào tháng 1 næm 2002, bån Ç†c ª trong nÜ§c Çã thÃy xuÃt hiŒn bài vi‰t ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân, Çæng trên tåp chí Ki‰n ThÙc Ngày Nay, sÓ 410, phát hành ngày 1- 1- 2002. Ti‰p theo, ông NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng cho Çæng bài này trên møc Væn H†c næm 2002 cûa mång lÜ§i Giao ñi‹m. Nghïa là, bài vi‰t cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân xuÃt hiŒn sau bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty trong vòng 2 tháng, nhÜng cùng nói vŠ TrÎnh Công SÖn trong nh»ng tháng næm dåy h†c ª Bäo L¶c- Lâm ñÒng.


Ông NguyÍn ñ¡c Xuân có sº døng nhiŠu tÜ liŒu trong bài bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty cho bài vi‰t cûa ông hay không? ñ¶c giä nào tinh m¡t và có tÀm nhìn khái quát khi Ç†c và so sánh hai bài, cûa hai ông h† NguyÍn, ÇŠu có th‹ thÃy, nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân Çã có dùng tÜ liŒu trong bài bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, làm tÜ liŒu cho bài vi‰t cûa ông!

NhÜng n‰u là m¶t ngÜ©i cÀm bút nghiêm túc và có væn ÇÙc, ông NguyÍn ñ¡c Xuân cÙ ÇŠ rõ xuÃt xÙ

146

146

cûa nguÒn tÜ liŒu (The Original of Documentary Source) thì Çâu có thành vÃn ÇŠ gì (?) Bªi vì trong lïnh v¿c nghiên cÙu, vi‰t bài, viŒc trích dÅn tÜ liŒu cûa ngÜ©i khác là m¶t chuy‰n bình thÜ©ng trong gi§i cÀm bút, n‰u chÌ rõ nguÒn tÜ liŒu Çã ÇÜ®c trích dÅn m¶t cách quang minh chính Çåi! N‰u nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân th¿c hiŒn Çúng ‘luÆt chÖi’ cûa gi§i cÀm bút thì bài vi‰t cûa ông vÅn không giäm sút giá trÎ chút nào!

Tuy nhiên, n‰u Çã nói ông NguyÍn ñ¡c Xuân phåm l‡i ‘Çåo tÜ liŒu’, thì phäi có chÙng c§ rõ ràng m§i thuy‰t phøc ÇÜ®c Ç¶c giä, ÇÒng th©i m§i giúp cho bän thân ngÜ©i phåm l‡i bi‰t Çúng ch‡ sai, Ç¥ng ‘t¿ tu væn ÇÙc’ cûa chính mình! Vì vÆy, b¡t bu¶c chúng tôi phäi Ç†c kÏ cä hai bài cûa ông NguyÍn Thanh Ty và cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân.

ñ‹ ÇÜ®c công minh trong viŒc phê phán, chúng tôi phäi ÇÙng trên lÆp trÜ©ng khách quan khoa h†c cûa ngÜ©i phê bình h†c thuÆt, không thiên vÎ m¶t ai h‰t! Cho dù chúng tôi Çã bi‰t r¢ng, nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân Çang là ñäng viên C¶ng Sän, và Çã tØng dính líu Ç‰n chû mÜu thäm sát tÆp th‹ hàng ngàn ngÜ©i quÀn chúng nhân dân ª Hu‰, vào th©i gian T‰t MÆu Thân 1968 (cùng v§i NguyÍn Khoa ñiŠm, Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng...) NhÜng, không vì cái t¶i l‡i Çang mang án treo trong lÎch sº Çó, mà chúng tôi thành ki‰n v§i ông NguyÍn ñ¡c Xuân! Chúng tôi chÌ cæn cÙ vào bài vi‰t cûa hai ông Ç‹ ÇÓi chi‰u, so sánh mà thôi! Ÿ Çây, chúng tôi chÌ muÓn làm cái viŒc ‘Trä låi cái gì cûa ngÜ©i cho ngÜ©i! Gi» låi cái gì cûa ta cho ta’ m¶t cách công bình! RÃt


mong hai ông NguyÍn Thanh Ty và NguyÍn ñ¡c Xuân thông cäm cho chúng tôi, n‰u có dùng nh»ng tØ ng» nào không h®p š cûa các ông. Thành thÆt xin l‡i trÜ§c!

147

147

Chúng tôi chÌ làm chÙc næng cûa m¶t Ç¶c giä, theo yêu cÀu cûa nhà væn Nguyën ñ¡c Xuân, r¢ng: ‘Dành l©i phê phán cho Ç¶c giä sau khi Ç†c bài vi‰t cûa NguyÍn ñ¡c Xuân và bài vi‰t cûa ông NguyÍn Thanh Ty’ (theo thÜ cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân gºi cho Giao ñi‹m, ngày 15 tháng 1 næm 2003)

Chúng tôi së dÅn ra dÜ§i Çây 4 ÇÓi chi‰u, Ç‹ làm cæn cÙ, cho bån Ç†c thÃy rõ chân lš thu¶c vŠ ai.

ñÓi chi‰u 1Trong bút kš ‘VŠ M¶t Quäng ñ©i Cûa TrÎnh Công

SÖn’ cûa ông NguyÍn Thanh Ty, tåi møc ‘Ba Næm Tåi B’Lao (Bäo L¶c) Lâm ñÒng’, có vi‰t m¶t Çoån nhÜ sau:

‘V§i chÌ sÓ lÜÖng 320 c¶ng thêm phø cÃp Ç¡t ÇÕ vùng cao lúc bÃy gi©, chúng tôi lãnh ÇÜ®c næm ngàn hai træm ÇÒng (5.200$) m‡i tháng, tÜÖng ÇÜÖng vói hai lÜ®ng rÜªi vàng Kim Thành. VÆt giá låi rÃt rë. TiŠn æn, ª m‡i tháng chÌ h‰t 600 ÇÒng. Chai bia con C†p 3 ÇÒng. M¶t Çïa thÎt bò lúc l¡c bÓn ngÜ©i æn giá 7 ÇÒng. Tô phª 3 ÇÒng. Cà phê loåi ngon, m¶t ly, 1 ÇÒng. CÖm b»a v§i ba món, 6 ÇÒng. Th©i gian tØ 1964 Ç‰n 1967, chúng tôi sÓng sung sÜ§ng, tiêu pha r¶ng rãi mà vÅn còn rung rÌnh.’

Trong bài vi‰t ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân, cÛng có m¶t Çoån væn, n‰u xét vŠ tÜ liŒu và m¶t sÓ tØ ng», thì n¶i dung cæn bän là giÓng v§i Çoån væn hÒi kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty! Các bån hãy xem Çoån væn sau Çây cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân, r¢ng:

‘Dåy h†c ª vùng thÜ®ng du th‰ Ãy. Không vui. NhÜng dù sao v§i chÌ sÓ lÜÖng (indique) 320 c¶ng thêm phø cÃp Ç¡c ÇÕ vùng cao, m‡i tháng TrÎnh Công SÖn cÛng lïnh ÇÜ®c 5.200 $. So v§i vÆt giá lúc


148

148

Ãy: Cà phê loåi ngon 1$/ly, phª 3$/tô, cÖm 600$/tháng, vàng 2.000$/lÜ®ng... lÜÖng nhÜ th‰ là cao, có cûa æn, cûa Ç‹.’

N‰u ông NguyÍn Thanh Ty Çã miêu tä nh»ng chi ti‰t sÓng Ç¶ng; thì ông NguyÍn ñ¡c Xuân chÌ tóm lÜ®c m¶t cách khô khan. NhÜng hoàn toàn giÓng nhau vŠ con sÓ. ñó là chÌ sÓ lÜÖng, tiŠn lÜÖng tháng, giá sinh hoåt, giá vàng... Trong Çoån væn cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân, có m¶t câu giÓng nhau tØng ch» m¶t. ñó là câu ‘V§i chÌ sÓ lÜÖng 320 c¶ng thêm Ç¡c ÇÕ vùng cao’ (Ông Xuân có thêm m¶t ch» ‘indique’ Ç‹ giäi thích tØ ‘chÌ sÓ lÜÖng’(?). Còn giá vàng thì ông Xuân Çã dùng phép chia ÇÖn giän (5.000$ chia cho 2,5 = 2.000$) Ç‹ cho khác hÖn cách nói cûa ông Ty. Có m¶t con sÓ vì v¶i vàng (hay vì lš do nào Çó?) mà ông Xuân Çã vi‰t sai là ‘CÖm 600$/tháng’ (ñúng ra, nhÜ ông Ty Çã nói là tiŠn æn và ª chÌ tÓn 600$ m¶t tháng.)

Do Çó, Ç¶c giä m§i nghi vÃn là: Tåi sao hai ngÜ©i ª cách nhau nºa vòng trái ÇÃt, không quen bi‰t nhau, låi có nh»ng tÜ liŒu giÓng nhau, nhÜ lÃy cùng m¶t nguÒn tÜ liŒu vÆy? Cho nên, vŠ m¥t khách quan mà xét, thì trong trÜ©ng h®p này, ai công bÓ trÜ§c, ngÜ©i Çó có Üu th‰ và ÇÜ®c Ç¶c giä tin tÜªng hÖn! Còn ngÜ©i công bÓ sau, n‰u không nói ÇÜ®c nguÒn gÓc cûa tÜ liŒu m¶t cách cø th‹, thì dÍ bÎ hi‹u lÀm là ñåo TÜ LiŒu cûa ngÜ©i Çã công bÓ trÜ§c (!)

Tuy nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân, trong phÀn nhÆp ÇŠ cûa bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’, Çã có cho bi‰t là, nh»ng ngÜ©i cung cÃp ‘thông tin cho ông’ vŠ TrÎnh Công SÖn nhÜ: c¿u giáo chÙc Lê ThÎ Ng†c Trinh, c¿u TrÜªng Ty Ti‹u h†c B’Lao Lê Cao L®i, c¿u viên chÙc Ty Ti‹u h†c B’Lao Phåm Trung Thành, h†a sï ñinh CÜ©ng và TrÎnh Cung... (Nh»ng ngÜ©i này cÛng Çã ÇÜ®c ông NguyÍn Thanh Ty nh¡c tên trong bút kš vŠ TrÎnh Công SÖn cûa ông.) NhÜng Çó chÌ là nh»ng nhân chÙng gián ti‰p, ch§ không phäi là nhân chÙng tr¿c ti‰p nhÜ ông NguyÍn Thanh Ty! Chúng tôi tin ch¡c r¢ng nh»ng thông tin cûa h† không

149

149

th‹ nào ÇÜ®c cø th‹, chính xác và sÓng Ç¶ng nhÜ nh»ng s¿ kiŒn và tÜ liŒu cûa ông NguyÍn Thanh Ty Çã cung cÃp!


ñÓi chi‰u 2Ÿ Çoån nói vŠ ngôi biŒt th¿ cûa bà Phi, mà TrÎnh

Công SÖn cùng v§i ông NguyÍn Thanh Ty, và hai bån ÇÒng nghiŒp khác, Çã mÜ§n Ç‹ ª, trong nh»ng tháng næm dåy h†c ª B’Lao, thì bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty Çã miêu tä thÆt rõ ràng và có sÙc hÃp dÅn ngÜ©i Ç†c, r¢ng: ‘Trong lúc loay hoay tìm nhà, có ai Çó mách cho chúng tôi, ª vŠ phía Ty Công Chánh có ngôi biŒt th¿ vØa m§i xây xong, chû nhà muÓn cho thuê nhÜng hÖi Ç¡t. SÖn và tôi Ç‰n ngay. Nhà rÃt ÇËp. T†a låc trên m¶t khu quang Çãng, thoáng tÀm nhìn. Chung quanh hàng rào bao b†c, phía trÜ§c có c°ng. Nhà có ba phòng ngû, m¶t phòng khách. Nhà b‰p r¶ng chia làm hai: M¶t nºa là b‰p. M¶t nºa là phòng t¡m và vŒ sinh. Chû nhà là m¶t ngÜ©i Çàn bà tu°i tråc Ç¶ ba mÜÖi, ngÜ©i mãnh dë. Bà hiŒn là trÜªng phòng k‰ toán cûa Ty Công Chánh Lâm ñÒng. Bà sÓng v§i ÇÙa con gái nhÕ 6 tu°i tên ñào. ChÒng bà làm viŒc ª Sàigòn, nhÜ bà cho bi‰t. Sau khi nói chuyŒn Ç¶ dæm phút, chúng tôi b¢ng lòng thuê toàn b¶ cæn nhà, trØ m¶t phòng cho bà và ÇÙa con gái Ç‹ ª, v§i giá 1.200 ÇÒng. N‰u muÓn æn cÖm tháng thì bà nÃu luôn cho. Ngày ba b»a, m‡i ngÜ©i trä thêm 300 ÇÒng. Chúng tôi ra vŠ v§i lòng thÖ th§i vì Çã tìm ÇÜ®c nÖi æn ª vØa š. Trên ÇÜ©ng vŠ SÖn cÙ lÄm bÄm: ñàn bà mà tên Phi låi lót thÎ, thÎ Phi... thÎ Phi! SÖn tûm tÌm cÜ©i m¶t mình. Tôi bi‰t SÖn Çang nghï gì vŠ bà chû nhà trÈ, sÓng m¶t mình. Chúng tôi rû thêm hai ngÜ©i bån n»a Ç‹ chia b§t phòng và chia b§t tiŠn. Hai anh NguyÍn Häo Tâm và NguyÍn Væn Ba Ç‰n xem nhà và ÇÒng š ngay.’

150

150

VŠ s¿ kiŒn này, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã vi‰t tóm g†n nhÜ cách ‘Çi‹m tin’, r¢ng:

‘Nhà tr† cûa TrÎnh Công SÖn tåi B’lao là m¶t ngôi nhà ki‹u biŒt th¿ m§i xây trên khu ÇÃt khoáng Çåt ª gÀn Ty Công Chính Lâm ñÒng. Chû ngôi nhà là cô Phi - trÜªng phòng k‰ toán Ty Công Chính. TrÎnh Công SÖn thuê nhà cùng v§i ba ÇÒng nghiŒp h† NguyÍn là Thanh Ty (Nha Trang) Häo Tâm và Væn Ba (SÜ Phåm Sàigòn). M†i


ngÜ©i phäi trä tiŠn nhà 300$/tháng. Bà chû nhà có dáng ngÜ©i mãnh dÈ, hÖn ba mÜÖi tu°i, cùng v§i ÇÙa con gái ª chung trong nhà. Nh© th‰ các thÀy giáo trÈ sÓng xa nhà Ç« b§t khô khan.’

Xem xét qua hai Çoån væn cûa hai tác giä, cùng nói vŠ m¶t s¿ kiŒn, Ç¶c giä nhÆn thÃy ÇÜ®c s¿ giÓng nhau và khác nhau ª ch‡ nào? Ông NguyÍn ñ¡c Xuân có xem bài cûa ông NguyÍn Thanh Ty Ç‹ ‘xào nÃu’ låi Çoån væn trên cûa ông NguyÍn Thanh Ty hay không? N‰u kh£ng ÇÎnh là nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân ‘xào nÃu’ Çoån væn trên cûa ông NguyÍn Thanh Ty Ç‹ vi‰t ra Çoån væn ng¡n vØa m§i trích, thì quá v¶i vàng; bªi vì, ch£ng lë nhà væn Çã n°i ti‰ng ª kinh Çô Hu‰ xÜa, låi ‘xào nÃu’ dª Ç‰n nhÜ vÆy hay sao? NhÜng có th‹ nói, mà không s® sai, r¢ng: Ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã tóm lÜ®c ÇÜ®c các s¿ kiŒn trên, b¢ng cách sº døng m¶t vài chi ti‰t Çi‹n hình, nhÜ: Ngôi biŒt th¿ m§i xây và hình dáng ‘mänh dÈ’ cûa bà chû nhà tên Phi, nhÜ TrÎnh Công SÖn cùng thuê nhà chung v§i ba bån ÇÒng nghiŒp... và giá tiŠn thuê nhà... Chú š: Cä hai tác giä ÇŠu dung tØ ‘mänh dÈ’ Ç‹ diÍn tä vóc dáng cûa bà chû nhà tên Phi.. Ch£ng lÈ hai ông Çã có cùng ‘thÀn giao cách cäm’ hay sao? Bån Ç†c cÛng lÜu š m¶t chi ti‰t nhÕ nhÜ sau: Ông NguyÍn Thanh Ty cho bi‰t sÓ tiŠn mÜ§n nhà là 1.200$ m¶t

151

151

tháng; thì ông NguyÍn ñ¡c Xuân låi nói ‘m‡i ngÜ©i phäi trä tiŠn nhà 300$/tháng’ (Nghïa là lÃy 1.200 chia cho 4 = 300). ViŒc làm m¶t con toán chia ÇÖn giän Ãy, mà ông NguyÍn ñ¡c Xuân tÜªng r¢ng Çã che m¡t ÇÜ®c thiên hå, thì ông Çã quá coi thÜ©ng công luÆn! Ông có nh§ hay không, khi ông HÒ Chí Minh lúc còn sÓng Çã có nói r¢ng ‘M¡t cûa quÀn chúng nhân dân là m¡t khóm, ÇØng hòng qua m¥t h† ÇÜ®c!’ Có m¶t chi ti‰t Çã chÙng minh r¢ng, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã có Ç†c bài bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, và lÃy tÜ liŒu trong bài bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, ÇÜa vào trong bài vi‰t cûa ông. Vì th‰, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã lÀm tÜªng NguyÍn Thanh Ty là tên thÆt cûa m¶t giáo viên Çã tØng sÓng chung m¶t nhà v§i TrÎnh Công SÖn, nên ông Çã vi‰t r¢ng: ‘TrÎnh Công SÖn thuê nhà cùng v§i ba


ÇÒng nghiŒp h† NguyÍn là Thanh Ty (Nha Trang) Häo Tâm và Væn Ba (SÜ phåm Sàigòn)’. Kÿ thÆt, ngÜ©i mà ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çinh ninh là Thanh Ty Çó, tên thÆt lúc Çó là NguyÍn Væn Ty. Còn cái tên NguyÍn Thanh Ty chÌ là bút danh m§i xuÃt hiŒn khi vi‰t bút kš vŠ TrÎnh Công SÖn (2001). Quá bÃt ng©, phäi không nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân!? Ông Xuân phäi giäi Çáp cho Ç¶c giä nhÜ th‰ nào vŠ s¿ nhÀm lÅn Ç‰n lòi ra s¿ thÆt này?

ñÓi chi‰u 3 VŠ s¿ kiŒn ông TrÜªng giáo TrÎnh Công SÖn và

ngôi trÜ©ng v§i h†c trò cûa ông ta, trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, ª møc ‘M¶t thÀy, m¶t cô, m¶t chó cái!’, có vi‰t nhÜ sau:

‘TrÜ©ng không xa l¡m. Cách nhà non nºa cây sÓ. SÖn l¶i b¶ hàng ngày trên con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ, càng lúc

152

152

càng lên dÓc. Ngày n¡ng thì bøi ÇÕ mù tr©i. Ngày mÜa ÇÃt nhão, nhèm nhËp... ‘M¶t hôm, tôi b‡ng näy š ÇÎnh Ç‰n xem ngôi trÜ©ng cûa ông trÜªng giáo SÖn nó ra làm sao. Leo h‰t con dÓc ng¡n, ngôi trÜ©ng hiŒn ra trên m¶t khoäng ÇÃt trÓng. Xung quanh trÖ tr†i, không m¶t cây cÓi gì cä. TrÜ©ng ÇÜ®c ngæn Çôi thành hai l§p h†c. Mái tranh, vách ÇÃt, không cºa nÈo. Trong l§p m¶t bàn vuông cho ThÀy, sáu b¶ bàn gh‰ dài cho trò. Trên vách treo m¶t tÃm bäng Çen Çã båc th‰ch chính gi»a. Ch¡c träi nhiŠu næm tháng không ai sÖn låi, bøi ÇÕ bám kh¡p nÖi... Tôi Ç‰n Çó khoäng mÜ©i gi©. H†c trò hÀu h‰t là các em bé ngÜ©i ThÜ®ng. ChÌ xen lÅn vài em ngÜ©i Kinh. Có lë là con em cûa nh»ng gia Çình lính Çóng ÇÒn gÀn Çó. TÃt cä ÇŠu bÄn thÌu. Có ÇÙa ª trÀn, Çánh Ç¶c m¶t chi‰c quÀn xà lÕn. Có ÇÙa cÛng Çû b¶. NhÜng màu ÇÃt ÇÕ Çã nhu¶m tØ Óng quÀn trª lên, lâu ngày không còn nhÆn ra màu gì n»a.’ Trong bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’, ª møc ‘TrÎnh Công SÖn- trÜªng giáo trÜ©ng sÖ h†c Bäo An’, ông NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng vi‰t vŠ ngôi trÜ©ng và Çám h†c trò ThÜ®ng, vÅn vài ÇÙa con em ngÜ©i Kinh..., nhÜng rÃt sÖ lÜ®c nhÜ sau:


‘TrÜ©ng Bäo An có 3 l§p 1, 2, 3, sï sÓ m‡i l§p chØng vài mÜÖi em, Ça sÓ h†c sinh là ngÜ©i dân t¶c ít ngÜ©i, chÌ có dæm ba em là ngÜ©i Kinh. CÖ sª cûa trÜ©ng có hai phòng ÇÙng chÖ vÖ trên m¶t bãi ÇÃt trÖ trøi, mái l®p tranh, vách nÙa, h†c sinh m¥t mày lem luÓt, mÛi dãi lò thò, áo quÀn rách rÜ§i, nhu¶m bøi ÇÕ trông rÃt thê thäm... Hàng ngày ông trÜªng giáo h† TrÎnh Çi vŠ dåy h†c phäi cuÓc b¶ trên con ÇÜ©ng dÓc mà vào mùa n¡ng bøi ÇÕ mÎt mù, vào mùa mÜa bùn lÀy nhoe nhoét rÃt khó bÜ§c... ’

153

153

Bån Ç†c Çã thÃy s¿ giÓng nhau và khác nhau nhÜ th‰ nào, qua hai Çoån væn cûa hai tác giä nói trên? Rõ ràng, hai Çoån væn trên Çây, chÌ khác nhau ª cách bÓ cøc và cách hành væn; nhÜng hoàn toàn giÓng nhau vŠ n¶i dung cæn bän, Çó là: con ÇÜ©ng dÓc bøi ÇÕ (tr©i n¡ng), bùn nhòe (tr©i mÜa) mà hàng ngày TrÎnh Công SÖn phäi Çi Ç‰n trÜ©ng, ngôi trÜ©ng ÇÖn sÖ chÖ vÖ trên bãi ÇÃt trÓng... và nh»ng em h†c sinh nghèo nàn, bÄn thÌu... Khi Ç†c và so sánh hai Çoån væn cûa hai tác giä, bån Ç†c Çã thÃy: Ông NguyÍn Thanh Ty Çã miêu tä nh»ng chi ti‰t sÓng làm cho ngÜ©i Ç†c cäm nhÆn ÇÜ®c hình änh thÆt Çang d¿ng ra trÜ§c m¡t. Còn ông NguyÍn ñ¡c Xuân chÌ là nh»ng chi ti‰t ‘tóm g†n’, thi‰u sÙc sÓng (!) ñiŠu Çó cÛng dÍ hi‹u, bªi vì ông NguyÍn Thanh Ty Çã tÆn m¡t trông thÃy, tÆn lòng thông cäm ngÜ©i bån ÇÒng nghiŒp TrÎnh Công SÖn! Còn ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã nghe k‹ låi m¶t cách ch¡p vá, nhÜ là m¶t câu chuyŒn lÎch sº, sau gÀn 40 næm (1964- 2001) và sau khi TrÎnh Công SÖn Çã n¢m trong lòng ÇÃt (!) M¶t nghi vÃn l§n Çã näy sinh trong lòng Ç¶c giä là, ông Nguy‹n ñ¡c Xuân ‘Çã làm m¶t cu¶c hành hÜÖng trª låi vùng cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù B’lao Ç‹ làm sÓng dÆy nh»ng ÇiŠu mà TrÎnh Công SÖn Çã chôn ch¥t nÖi Çây’ (nhÜ ông Xuân Çã tâm tình trong bài vi‰t cûa ông.) NhÜng, th‰ thì tåi sao, nh»ng tÜ liŒu trong bài vi‰t cûa ông låi nghèo nàn hÖn bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty? Do Çó ông m§i bÎ tình nghi là ‘xào nÃu’ tÜ liŒu cûa ông NguyÍn Thanh Ty? HÖn th‰ n»a, bån Ç¶c khä tin r¢ng nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân Çã có Ç†c


bài cûa ông NguyÍn Thanh Ty, và sº døng m¶t ít tÜ liŒu lÃy tØ trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty (?) ñiŠu

154

154

tình nghi này së ÇÜ®c chÙng minh và xác quy‰t thêm ª phÀn ti‰p theo, dÜ§i Çây... ñÓi chi‰u 4 VŠ câu chuyŒn cô n» sinh tên Ngà- NguÒn cäm hÙng Çã thúc ÇÄy TrÎnh Công SÖn sang tác nhåc phÄm Ç‹ Ç©i, n°i ti‰ng là bän tình ca hay, nhÜng Çã có m¶t s¿ cách biŒt khó hi‹u vŠ tên cûa nhåc phÄm b¡t nguÒn tØ ngÜ©i ÇËp tên Ngà, gi»a ông NguyÍn ñ¡c Xuân và ông NguyÍn Thanh Ty (?) Ông NguyÍn Thanh Ty thì nh§ rõ ràng là bài ‘L©i BuÒn Thánh’. Còn ông NguyÍn ñ¡c Xuân, không bi‰t lÃy tØ nguÒn tin nào, mà cho là bài ‘Tu°i ñá BuÒn’(?) Chúng ta hãy xét s¿ giÓng nhau vŠ n¶i dung cæn bän cûa câu chuyŒn, là nguÒn cäm hÙng Ç‹ TrÎnh Công SÖn sáng tác nên bän tình ca bÃt hû Ãy. Theo bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty thì câu chuyŒn Çã diÍn ti‰n nhÜ sau:

‘Sau cái ch‰t cûa NguyÍn Væn Ba (giáo viên, ª tr† chung nhà v§i TrÎnh Công SÖn, ch‰t vì bÎ mìn cûa ViŒt C¶ng trên ÇÜ©ng Bäo L¶c Çi vŠ Sàigòn) SÖn Çâm rét, không dám vŠ Sàigòn hàng tuÀn n»a... Nh»ng ngày bó gÓi n¢m nhà, SÖn thÜ©ng ngÒi tÜ l¿ trÜ§c bàn vi‰t dành cho cä hai Ç‹ soån bài, nhìn Çæm Çæm ra con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ... ñó là lúc cô n» sinh hàng xóm, cô Ngà, Çúng gi© Çi lÍ chiŠu...

‘ThÆt Çúng nhÜ tên Ç¥t, da cô tr¡ng ngà. NgÜ©i mänh mai v§i mái tóc thŠ chÃm ngang vai, v§i khuôn m¥t phäng phÃt nhiŠu nét nhÜ ñÙc mË Maria. RÃt dÎu dàng trong dáng Çi. M‡i buÒi chiŠu cô Çi lÍ, ÇŠu Çi ngang nhà chúng tôi. Hai tay Ãp quy‹n Thánh Kinh trÜ§c ng¿c, ÇÀu hÖi cúi xuÓng, l¥ng lë, khoan thai bÜ§c. . . .

‘NgÒi nhà suÓt m¶t tuÀn nên m§i phát hiŒn ra bên hàng dÆu có ngÜ©i ng†c. Cä ba: SÖn, Tâm và tôi ÇŠu b¡t ÇÀu theo Çu°i. NhÜng cä ba ÇŠu không thành công. Chúng tôi ÇŠu bÕ cu¶c nºa chØng...

155

155


‘Tuy nhiên, v§i tâm hÒn nhÆy cäm cûa ngÜ©i nghŒ sï, SÖn Çã thành công khi ÇÜa tÃt cà nh»ng âm thanh mÖ hÒ cûa ngàn lau, cûa ti‰ng kèn ÇÒng, ti‰ng chuông nhà th© cùng dáng y‹u ÇiŒu cûa cô Ngà, hòa nhÆp v§i gió chiŠu nhè nhË, Ç‹ cÃu thành chÃt liŒu tuyŒt v©i tåo nên nhåc phÄm ‘L©i BuÒn Thánh’. Tóm g†n các s¿ kiŒn trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã thêm th¡t trong bài vi‰t cûa ông nhÜ sau: ‘TØ sau ngày NguyÍn Væn Ba- ngÜ©i bån ÇÒng nghiŒp và cùng thuê chung nhà, ch‰t vì trúng mìn trên ÇÜ©ng Blao- Sàigòn, TrÎnh Công SÖn phäi tiêu phí nh»ng ngày nghÌ ª Blao... Và, chính trong nh»ng ngày bó gÓi ª nhà Ãy, anh phát hiŒn có m¶t ngÜ©i ÇËp hàng ngày Çi nhà th© b¢ng con ÇÜ©ng qua trÜ§c phòng anh. TrÎnh Công SÖn hÖi ân hÆn. Lâu nay anh bù khú v§i b†n bån trai nên không Ç‹ š Ç‰n ngÜ©i hàng xóm gái Ãy. NgÜ©i có tên là Ngà. Ngà không s¡c säo, không qúy phái nhÜ các cô gái Hu‰ Çã ‘h§p hÒn’ anh... nhÜng v§i cái dáng mänh mai, tóc thŠ chÃm vai, khuôn m¥t thánh thiŒn nhÜ m¥t ñÙc MË ñÒng Trinh cûa cô cÛng Çã làm cho TrÎnh Công SÖn mÃt ngû. S¿ phát hiŒn trong cõi cô ÇÖn ª Blao có Ngà nhÜ m¶t cái nhÃn làm bÆt dÆy nh»ng dÒn nén cô ÇÖn mang tính tâm linh trong SÖn lâu nay. Anh vi‰t bài ‘Tu°i Çá buÒn’. Xin hÕi nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân r¢ng: Ai Çã cung cÃp cho ông vŠ chuyŒn TrÎnh Công SÖn ‘bó gÓi’ (tØ cûa ông NguyÍn Thanh Ty Çã dùng trong bút kš vŠ TrÎnh Công SÖn)...Và phát hiŒn ra ngÜ©i ÇËp có ‘dáng mänh mai v§i mái tóc thŠ chÃm ngang vai’ (giÓng nhÜ câu væn miêu tä cûa ông NguyÍn Thanh Ty vŠ cô Ngà)... và viŒc ngÜ©i ÇËp m‡i chiŠu Çi lÍ nhà th© ÇŠu qua ngang nhà TrÎnh Công SÖn và các bån ÇÒng nghiŒp cûa TrÎnh Công SÖn ª? N‰u chÌ là nh»ng ngÜ©i mà ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã gi§i thiŒu trong phÀn ÇÀu cûa bài ‘TrÎnh Công

156

156

SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’, thì không m¶t ai trong sÓ ngÜ©i Çó có th‹ bi‰t ÇÜ®c nh»ng chi ti‰t tÜ Än mà TrÎnh Công SÖn không hŠ nói v§i ai, ngoài ông NguyÍn Thanh Ty và ông NguyÍn Häo Tâm, là hai ngÜ©i bån ÇÒng


nghiŒp cùng ª chung m¶t nhà, và cùng theo Çu°i ngÜ©i ÇËp có ‘khuôn m¥t thánh thiŒn nhÜ m¥t ñÙc MË ñÒng Trinh’ (Ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã sºa Ç°i câu ‘khuôn m¥t phäng phÃt nhiŠu nét nhÜ ñÙc MË Maria’ cûa ông NguyÍn Thanh Ty!)

*** Qua s¿ ÇÓi chi‰u, so sánh 4 Çoån væn cûa hai ông NguyÍn Thanh Ty và ông NguyÍn ñ¡c Xuân, và theo s¿ phân tích b¢ng phÜÖng pháp logic - cä logic hình thÙc (Formal Logic) lÅn logic biŒn chÙng (Dialectical Logic) -vŠ bài vi‰t cûa hai ông h† NguyÍn, Çã cho chúng tôi rút ra ÇÜ®c mÃy Çi‹m chính sau Çây: M¶t là, ông NguyÍn ñ¡c Xuân tuy có Ç‰n Bäo L¶c - Lâm ñÒng, Ç‹ sÜu tÀm tÜ liŒu vŠ TrÎnh Công SÖn, nhÜng không thu ÇÜ®c nhiŠu chi ti‰t sÓng Ç¶ng, chÜa thÆt ÇÀy Çû Ç‹ vi‰t thành m¶t bài væn có tính chÃt lÎch sº, nhÜ chính ông Çã tØng suy nghï và xác ÇÎnh là ‘không ai vi‰t ti‹u sº nhåc sï TrÎnh Công SÖn m¶t cách trung th¿c khi chÜa rõ giai Çoån bøi ÇÕ sÜÖng mù cûa anh ª Blao’ (theo phÀn k‰t trong bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’) Hai là, trong khi Çang phân vân chÜa bi‰t nên vi‰t nhÜ th‰ nào v§i sÓ tÜ liŒu ít oi Çó (?) - N‰u không phân vân nhÜ th‰, thì tåi sao ông Çã Çi sÜu tÀm tÜ liŒu vŠ TrÎnh Công SÖn tØ tháng 7-2001, mà mãi Ç‰n tháng 12-2001 ông m§i vi‰t? - NhÜng Ç‰n tháng 11-2001 thì ông Çã có cÖ h¶i Ç†c ÇÜ®c bút kš

157

157

‘VŠ M¶t Quäng ñ©i Cûa TrÎnh Công SÖn’ cûa ông NguyÍn Thanh Ty. Và ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã nhÆn thÃy giá trÎ cûa m¶t sÓ tÜ liŒu trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, nên ông NguyÍn ñ¡c Xuân m§i lÃy thêm m¶t sÓ tÜ liŒu sÓng Ç¶ng Çó, và s¡p x‰p låi Ç‹ vi‰t bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ (!?) Sau næm 1975, hiŒn tÜ®ng Çåo væn hay Çåo tÜ liŒu ª ViŒt Nam ÇÜ®c xem nhÜ là ph° bi‰n. LÃy tÜ liŒu cûa ngÜ©i khác làm tÜ liŒu cûa mình; æn c¡p væn cûa ngÜ©i khác, xào nÃu låi Ç‹ bi‰n thành


væn chÜÖng cûa mình... Có khi æn c¡p nguyên m¶t tác phÄm cûa ngÜ©i khác, rÒi ch‰ bi‰n låi chút ít Ç°i thành tác phÄm cûa mình. Bªi vÆy công luÆn quÓc t‰ Çã Çánh giá r¢ng: ‘ViŒt Nam là m¶t trong nh»ng nÜ§c vi phåm tác quyŠn trÀm tr†ng nhÃt’! Do Çó viŒc ñåo TÜ LiŒu cho m¶t bài vi‰t ng¡n cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân, thì có quan tr†ng gì (?), nhÃt là nguÒn tÜ liŒu Çó låi lÃy tØ nÜ§c ngoài thì ai mà truy tÀm cho ra ch§ (!?) Ba là, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã chû quan và coi thÜ©ng dÜ luÆn cûa Ç¶c giä, Ç¥c biŒt là ÇÓi v§i væn gi§i; nên m§i vi‰t m¶t bài væn, mà cái ÇÀu bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ nghe rÃt hÃp dÅn; nhÜng khi Ç†c thÆt kÏ lÜ«ng, xem tØng Çoån væn, nhìn t°ng quát toàn bài, thì m§i thÃy n¶i dung bài vi‰t này rÃt h©i h®t, ÇÀu Çuôi không cân xÙng... Hình dáng ‘Cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’ sao quá heo hút, khô khan, chÌ nh»ng con sÓ và nh»ng tên ngÜ©i, giÓng nhÜ m¶t bäng thÓng kê, gói g†n trong hÖn m¶t trang, tåi møc ‘TrÎnh Công SÖn- trÜªng giáo trÜ©ng sÖ h†c Bäo An’. ñó là m¶t vài con sÓ, m¶t vài s¿ kiŒn lÃy tØ bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty, s¡p x‰p låi trong m¶t bÓ cøc không hŒ thÓng, không logic... và k‰t thúc m¶t cách låc lõng b¢ng bài hát

158

158

‘Ông Tiên Vui’ cûa nhåc sï h† TrÎnh. ñ†c h‰t møc ‘TrÎnh Công SÖn- trÜªng giáo trÜ©ng sÖ h†c Bäo An’, bån Ç†c không thÃy ÇÜ®c cái n¶i tâm - Çau kh°, buÒn vui - cûa ông trÜªng giáo mà tâm hÒn nghŒ sï Çã lÃn át chÙc næng cûa m¶t nhà giáo ª con ngÜ©i TrÎnh Công SÖn (mà trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty Çã th‹ hiŒn ÇÜ®c). Trái låi, møc ‘TØ ‘Tu°i Çá buÒn’ Ç‰n ‘Ca khúc da vàng’, Çã ÇÜ®c nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân coi là chû ÇŠ chính cûa bài vi‰t (dài gÃp 3 lÀn ÇÓi v§i møc ‘TrÎnh Công SÖn - trÜªng giáo trÜ©ng sÖ h†c Bäo An’). NhÜng chính cái chû ÇŠ chính này cÛng quá Ü là khÆp khiÍng: dùng tÜ liŒu sÓng vŠ s¿ kiŒn có tính lãng mån vŠ ngÜ©i ÇËp tên Ngà (Çã Ç†c ÇÜ®c trong bút kš cûa ông NguyÍn Thanh Ty), rÒi lÒng cái š tÜªng chû quan cûa nhà væn, Ç‹ trang Çi‹m, pha màu thêm


s¡c cho cái š tÜªng lãng mån, siêu th¿c Ç‰n ûy mÎ cûa nhåc sï phän chi‰m TrÎnh Công SÖn, r¢ng: ‘Næm 1963, lúc còn theo h†c SÜ phåm ª Quy NhÖn, Ç†c Mythe de Sysiphe cûa Albert Camus (1942) TrÎnh Công SÖn Çã thÃy s¿ hiŒn h»u cûa con ngÜ©i là phi lš...’ Và ‘V§i m¶t š thÙc dân t¶c chung chung, TrÎnh Công SÖn không còn thø Ç¶ng ÇÜ®c n»a, anh phäi dÃn thân...’ (ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã vi‰t nhÜ vÆy ª phÀn cuÓi bài ‘TrÎnh Công SÖn v§i cao nguyên bøi ÇÕ sÜÖng mù’) NhÜng, chính s¿ ÇŠ cao không phän ánh Çúng cái tâm trång cûa TrÎnh Công SÖn lúc Ãy, vô tình hay cÓ š, ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã hå thÃp tÜ tÜªng lãng mån trong sáng cûa TrÎnh Công SÖn, ª cái th©i mà thÀy giáo sÖ h†c h† TrÎnh chÜa có š thÙc gì vŠ chính trÎ! Phäi chæng, s¿ tráo Ç°i k‰t quä cûa nh»ng cái buÒn cÛng b¡t nguÒn tØ Çó - TØ ‘L©i BuÒn Thánh’ (Theo ông NguyÍn Thanh Ty) Ç‰n ‘Tu°i ñá BuÒn’ (Theo ông NguyÍn ñ¡c Xuân)???

159

159

Bån Ç†c phäi tin ai Çây? N‰u nhåc sï Tình ca TrÎnh Công SÖn có ghi ‘NhÆt kš sáng tác’ và còn lÜu låi thì s¿ thÆt Çã sáng tÕ; nhÜng hình nhÜ ngÜ©i nhåc sï tài tº này, vào lúc chÜa thành danh nhåc sï, mà chÌ là m¶t giáo viên không làm tròn trách nhiŒm, không hŠ có š thÙc ghi ‘nhÆt kš sáng tác’. ThÆt Çáng ti‰c! Vì vÆy, chúng tôi phäi d¿a vào bài vi‰t nào (cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân hay cûa ông NguyÍn Thanh Ty) có tính chân thÆt và có lš nhÃt Ç‹ mà Ç¥t niŠm tin vào Çó! Ông NguyÍn ñ¡c Xuân kh£ng ÇÎnh nhÜ sau: ‘S¿ phát hiŒn trong cõi cô ÇÖn ª Blao có Ngà nhÜ m¶t cái nhÃn làm bÆt dÆy nh»ng dÒn nén cô ÇÖn mang tính tâm linh trong SÖn lâu nay. Anh vi‰t bài ‘Tu°i Çá buÒn’. Ngoài ra, ông NguyÍn ñ¡c Xuân không có chÙng minh gì thêm vŠ c¶i nguÒn cäm hÙng cûa TrÎnh Công SÖn, trong thªi gian sáng tác bän tình ca chán chÜ©ng này (!?) Cách kh£ng ÇÎnh nhÜ vÆy cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân không Çû sÙc thuy‰t phøc niŠm tin cûa Ç¶c giä!


Còn ông NguyÍn Thanh Ty Çã dành riêng m¶t møc Ç‹ nói vŠ nguÒn gÓc cäm hÙng Çã thúc ÇÄy TrÎnh Công SÖn sáng tác nhåc phÄm ‘L©i BuÒn Thánh’ mà chúng tôi Çã trình bày ª phÀn ñÓi Chi‰u 4. Ông NguyÍn Thanh Ty là ngÜ©i chÙng ki‰n s¿ theo Çu°i ngÜ©i ÇËp tên Ngà và cäm hÙng sáng tác bän tình ca ‘L©i BuÒn Thánh’ cûa TrÎnh Công SÖn, tåi cæn phòng mà ông Ty cùng ª chung v§i SÖn. Không chÌ có th‹, mà ông Ty cùng m¶t sÓ bån giáo chÙc cÛng Çã ÇÜ®c nghe SÖn hát, sau khi Çã vi‰t xong nhåc phÄm này. Trong møc ‘ChÜa Có LÀn Nào Hát Hay NhÜ Th‰!’, ông NguyÍn Thanh Ty Çã vi‰t: ‘Gi†ng SÖn không trong, không trÀm. M¶t gi†ng Ç¥c biŒt, nhË, quy‰n rÛ,

160

160

truyŠn cäm, không hay nhÜng cäm ÇÜ®c ngÜ©i nghe. Anh hát nh»ng bài m§i làm tåi Çây nhÜ: ‘ChiŠu m¶t mình qua phÓ’, ‘L©i BuÒn Thánh’, ‘Ti‰ng hát Då Lan tÙc DÃu Chân ñÎa ñàng’... ñó là Çêm ª quán cà phê bi da Ng†c Trang.’ ñêm ª quán cà phê bi da Ng†c Trang, TrÎnh Công SÖn không có Çá Ç¶ng gì t§i bài ‘Tu°i ñá BuÒn’! Th¿c t‰ Çó có nghïa là bài ‘Tu°i ñá BuÒn’ chÜa sáng tác! Cho nên, ch¡c ch¡n bån Ç†c tin ông NguyÍn Thanh Ty hÖn là tin ông NguyÍn ñ¡c Xuân! Bªi vì nh»ng s¿ kiŒn cûa ông NguyÍn Thanh Ty Çã cung cÃp cho Ç¶c giä, là nh»ng s¿ kiŒn thÆt, chính m¡t thÃy tai nghe, và cùng chia sÈ niŠm vui và n‡i buÒn cùng tác giä nhåc phÄm ‘L©i BuÒn Thánh’. Trong nh»ng næm dåy h†c ª cao nguyên B’lao, Lâm ñÒng (1964-1967). TrÜ§c khi dØng bút, chúng tôi xin phép nói l©i cuÓi, thay l©i k‰t luÆn, r¢ng: ‘Trong m¶t Ç©i cÀm bút, sáng tác hay nghiên cÙu, không ai không phåm l‡i, không ai không bÎ phê phán, ít nhÃt là m¶t lÀn! Ngay cä nh»ng nhà bác h†c tài ba, hay các tác giä n°i ti‰ng cÛng không th‹ tránh khÕi! Vì vÆy, chúng tôi ÇŠ nghÎ, n‰u còn ti‰p tøc tranh luÆn Ç‹ tìm cho ra lë phäi thu¶c vŠ ai, thì không nên nóng nÄy, b¿c mình, mÃt bình tïnh, rÒi dùng nh»ng l©i phÌ báng ÇÓi phÜÖng nhÜ nhà væn NguyÍn ñ¡c Xuân Çã xem ông NguyÍn Thanh Ty là ‘ngÜ©i không bình thÜ©ng vÆy’(!?).


Trong ngån ng» dân gian Nam B¶ có m¶t câu rÃt thích h®p cho trÜ©ng h®p này là: ‘Khi anh nói anh ta không bình thÜ©ng, nhÜng th¿c t‰ anh ta là ngÜ©i bình thÜ©ng, vÆy chính anh m§i là ngÜ©i không bình thÜ©ng!’ Là nhà væn, låi là ngÜ©i chuyên nghiên cÙu vŠ væn hóa, ch¡c ông NguyÍn ñ¡c Xuân Çã hi‹u š nghïa sâu s¡c cûa câu ngån ng» Çó chÙ? Xin l‡i, nói thÆt m‰ch lòng!

161

161

New England, USA, M¶t Çêm Xuân 2003

Lê Tùng Minh

NhÆn ÇÎnh vŠ viŒc Çåo væn cûa NguyÍn ñ¡c Xuân

162

162

Các nhân chÙng và s¿ kiŒn NguyÍn ñ¡c Xuân trích dÅn trong bài cûa y, có liên hŒ Ç‰n bài cûa NguyÍn Thanh Ty và thÜ cûa TrÀn Væn Ng†c tØ Bäo L¶c (B’lao) gªi qua.

tuŒ chÜÖng

I)- Nhân chÙng:- NguyÍn ñ¡c Xuân (NDX) vi‰t: Người cung

cấp những thông tin đầu tiên về những năm tháng Trịnh Công Sơn dạy học và sáng tác ở Blao cho tôi là chị Lê Thị Ngọc Trinh - bạn học Sư phạm khóa I (1962-1964) với Sơn ở Qui Nhơn và đồng nghiệp của Sơn ở Blao. Người dẫn đường là thầy giáo Lê Quang Kết ở Blao. Những người hiểu rõ những năm tháng Trịnh Công Sơn ª Blao là cụ Lê Cao Lợi - nguyên trưởng ty Tiểu học, lãnh đạo của thầy giáo Trịnh Công Sơn lúc ấy và cụ Phạm Trung Thành, nhân viên cũ của Ty Tiểu học (từ năm 1964) - người chơi đàn violon, hay trao đổi về âm nhạc với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở Blao. Tư liệu bổ sung do hai ông bạn họa sĩ Đinh Cường và Trịnh Cung giúp.

- NguyÍn ñ¡c Xuân nåi ra nh»ng ngÜ©i sau Çây: Lê ThÎ Ng†c Trinh, cø Lê Cao L®i, cø Phåm Trung Thành, ñinh CÜ©ng


và TrÎnh Cung (tÜ liŒu b° sung), thÀy giáo Lê Quang K‰t (dÅn ÇÜ©ng).

163

163

1)- Nåi chÙng thÙ nhÙt: Lê ThÎ Ng†c Trinh (LTNT ) :

- Tài liŒu NguyÍn Thanh Ty (NTT) vi‰t: - Tôi và TrÎnh Công SÖn cùng bÓn giáo sinh khác

là Lê ThÎ Ng†c Trinh (Hu‰), NguyÍn Væn Sang, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng, ñ‡ ThÎ Nghiên (Nha Trang) cùng ÇÜ®c b° nhiŒm chung m¶t sÜ vø lŒnh, Çáo nhÆm nhiŒm sª Ty Ti‹u h†c Lâm ñÒng. S¿ vø lŒnh mang sÓ 961-GD/NV/38/SVL tåm th©i tuy‹n b° do Ông NguyÍn H»u Quy‰n, Xº Lš ThÜ©ng Vø HiŒu TrÜªng TrÜ©ng SÜ Phåm kš ngày 14 tháng 8 næm 1964.

.............- Sáng thÙ Hai, trình diŒn tåi Ty Ç‹ ch© b°

nhiŒm, chúng tôi g¥p hÀu h‰t các bån khác tØ các nÖi cÛng Çã Ç‰n tØ thÙ Bäy, Chû NhÆt. SÜ phåm Qui NhÖn Çû m¥t: Lê ThÎ Ng†c Trinh, ñ‡ ThÎ Nghiên, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng. SÜ phåm Sài Gòn: Nam có NguyÍn Häo Tâm, NguyÍn Væn Ba, NguyÍn Væn Tâm, TrÀn Væn NghÎ. N» có: các cô NguyŒt, Châu, Häi, Trang ... SÜ phåm Long An chÌ có m¶t ngoe là Ngô Thanh Båch.

Ty TrÜªng ÇÜÖng nhiŒm là Ông TrÜÖng Cänh Ngôn, s¡p vŠ hÜu. ñ‡ ThÎ Nghiên, TrÜÖng Kh¡c NhÜ®ng, NguyÍn Häo Tâm và tôi cùng ÇÜ®c b° nhiŒm vŠ trÜ©ng Tân Bùi, xÙ Tân Bùi, cách trung tâm Bäo L¶c chØng næm cây sÓ. Lê ThÎ Ng†c Trinh b° vŠ trÜ©ng N» Bäo L¶c ngay trung tâm phÓ.

Ngoài viŒc xác nhÆn Lê ThÎ Ng†c Trinh h†c chung m¶t khóa sÜ phåm và cùng b° nhÆm dåy ª Bäo L¶c, tài liŒu NguyÍn Thanh Ty không nói gì thêm vŠ quan hŒ gi»a Lê ThÎ Ng†c Trinh v§i TrÎnh Công SÖn (TCS) ª Bäo L¶c, nhÜ là bån bè hay bÒ bÎch hay thÜ©ng xuyên t§i lui thæm vi‰ng, chuyŒn trò, v.v... Do Çó, có th‹ nào Lê ThÎ Ng†c


164

164

Trinh bi‰t rõ cu¶c sÓng cûa TrÎnh Công SÖn vào th©i gian nÀy. NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t Lê ThÎ Ng†c Trinh cho NguyÍn ñ¡c Xuân tin tÙc vŠ TrÎnh Công SÖn là nói lÃy có, chung chung, không có gì rõ ràng Ç‹ làm sª cÙ ÇÜ®c.

TrÎnh Công SÖn muÓn dÃu th©i kÿ dåy h†c Ö Bäo L¶c, do Çó, có th‹ ông ta không quan hŒ v§i Lê ThÎ Ng†c Trinh vì cô giáo nÀy cÛng ngÜ©i Hu‰, TrÎnh Công SÖn s® chính Ng†c Trinh së ti‰t l¶ cu¶c sÓng cûa TrÎnh Công SÖn ª Bäo L¶c, nhÃt là khi cô ta vŠ thæm Hu‰.

Trong suÓt th©i gian ª Çây, TrÎnh Công SÖn chÌ quan hŒ v§i cô ñ‡ ThÎ Nghiên m¶t lÀn, Ç‹ mÜ®n cây Çàn. ChÌ có th‰.

Th¿c ra, cô giáo có quan hŒ gÀn gûi hÖn v§i TrÎnh Công SÖn có lë là cô ñ‡ ThÎ Nghiên. Tài liŒu NguyÍn Thanh Ty vi‰t nhÜ sau:

Ti‰ng cÜ©i nói låi xôn xao, náo nhiŒt. S¿c nh§ ra ÇiŠu gì, Tín vùng nói l§n gi»a ti‰ng Òn ào:

- Này các cø! Còn em bé ñ‡ thÎ Nghiên ‘cúng’ cây Çàn ghi ta cho ông SÖn ba næm có ÇÜ®c xÖ múi gì không?

ñåo là ngÜ©i r©i Bäo L¶c sau cùng nên bi‰t chuyŒn này, Çáp ngay:

- Em Nghiên trÜ§c khi theo chÒng vŠ Hu‰ có Ç‰n Çòi låi

cây Çàn. CÛng còn may! N‰u không thì ông SÖn cÛng Çã quên.

Cô giáo ñ‡ ThÎ Nghiên tên thÆt cûa cô là NghiÍn (có dÃu ngã). Cô khai trong hÒ sÖ là Nghiên (bÕ dÃu ngã), NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t là NghiÍm (thêm dÃu ngã, Ç°i chu n thành m). Không bi‰t NuyÍn ñ¡c Xuân lÃy tên nÀy ª Çâu ra?

Hay NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t l¶n tØ Nghiên cûa NguyÍn Thanh Ty?

165

165

2)- Nåi chÙng thÙ hai là ông Lê Cao L®i, nguyên TrÜªng Ty Ti‹u H†c th©i gian TrÎnh Công SÖn và NguyÍn Thanh Ty tùng s¿ ª Çó.

- VŠ trÜ©ng h®p nÀy, NguyÍn ñ¡c Xuân chÌ vi‰t có mÃy hàng:


Những người hiểu rõ những năm tháng Trịnh Công Sơn ờ Blao là cụ Lê Cao Lợi - nguyên trưởng ty Tiểu học, lãnh đạo của thầy giáo Trịnh Công Sơn lúc ấy.

- Tài liŒu cûa NguyÍn Thanh Ty, vi‰t nhÜ sau:‘Trª låi câu chuyŒn ‘ChiŠu M¶t Mình Qua PhÓ’.

SÖn hÕi tôi:- Có nghe ông L®i nói gì vŠ tôi không?- Không bi‰t! NhÜng ông Çi lâu quá, tôi e cÛng

Çã Ç‰n tai ông ta rÒi.- Làm sao bây gi©? SÖn có vë hÖi lo. Tôi trÃn

an:- Không sao Çâu! ChiŠu nay ông lên Ty, cÜ©i

cÀu tài m¶t phát. Nói vài l©i xin l‡i rÒi t¥ng °ng bän nhåc là xong ngay.

SÖn thª phào nhË nhÕm. SÖn rút trong c¥p ra hai bän nhåc, kš t¥ng ông L®i m¶t bän, tôi m¶t bän. Bän Ç¥c biŒt in trên giÃy láng, hai l§p. Hình bìa màu nâu, vë chàng nghŒ sï tay trái xách Çàn, tay phäi v¡t áo khoác trên vai, Çang lÀm lÛi xuÓng con ÇÜ©ng dÓc. Hình bìa này ch¡c không phäi do ông CÜ©ng ho¥c ông Cung vë. Nét vë chân phÜÖng không lÆp dÎ nhÜ thÜ©ng thÃy cûa hai ông. SÖn kš cä h† lÅn tên và ch» lót dài tØ ÇÀu này Ç‰n ÇÀu kia cûa bän nhåc theo chiŠu ÇÙng. Cái gåch ngang ch» T trên ÇÀu kéo dài che h‰t ba ch» TrÎnh Công SÖn. Không có hình con cá nhÜ ông CÜ©ng nói. Tôi làm thÀy bói nói mò:

- Ch» kš ông ÇËp. Ti‰c thay cái gåch dài quá, che h‰t cu¶c Ç©i cûa ông, e r¢ng không ÇÜ®c tÓt!

SÖn cÜ©i:

166

166

- Thôi cha! Bày Ç¥t coi tÜ§ng sÓ, tº vi hä?ChiŠu hôm Çó, tØ Ty vŠ, SÖn h§n hª khoe v§i tôi:- Lúc m§i vô Ty, mÃy nhân viên væn phòng ái

ngåi nhìn tôi, ch¡c th‰ nào cÛng bÎ ông L®i quåt m¶t trÆn tÖi b©i vì t¶i bÕ nhiŒm sª. Tôi cÛng hÖi lo. NhÜng lúc g¥p °ng trong væn phòng riêng, tôi xìa bän nhåc ra trÜ§c và nói mÃy câu phân bua lš do v¡ng m¥t cùng l©i xin l‡i. ˜ng cÀm bän nhåc, chæm chú xem, không nói gì. Lúc Çó tôi hÖi yên tâm. CuÓi cùng ông ta nói:


- Cám Ön anh bän nhåc. NhÜng tØ rày vŠ sau ÇØng bÕ trÜ©ng n»a. Tôi nghiŒp cho ông ThÓng. Và tôi cÛng khó ÇÓi xº v§i các nhân viên khác. VŠ lãnh v¿c âm nhåc, mong anh thành công nhiŠu hÖn.

...............‘Ông L®i Ty trÜªng, rÃt væn nghŒ, chÎu chÖi.

NhiŠu lÀn x¡n tay áo cùng Çám trÈ ‘hå c© tay’, vØa nhÆu, vØa Çánh båc’.

...............‘Cái này thành lŒ lâu l¡m rÒi, tØ th©i ông

TrÜÖng Cänh Ngôn làm Ty trÜªng. Lš do ÇÜ®c nêu ra Ç‹ Çùn viŒc là bên giáo døc Çông nhân viên, nhÃt là n». Nhân tài nhiŠu gÒm Çû cä thÖ, nhåc, væn nghŒ, væn gØng... ñ‰n Ç©i ông Lê Cao L®i phäi è c° ra gánh ti‰p, Çâu có lš do gì tØ chÓi. Mà Çó là chuyŒn nhÕ nh¥t, cãi låi, mích lòng ông TÌnh trÜªng có mà dåi! Cái Çám giáo h†c b° túc chúng tôi nhÃt ÇÎnh không tham gia ba cái vø Çó. M¥c dÀu ông L®i có kêu g†i tæng cÜ©ng nhân s¿ cho chÜÖng trình thêm m§i lå và hÃp dÅn. MÃy tháng sau khi chúng tôi ÇÜ®c Ç°i t§i, b»a ‘H¶i thuy‰t giáo khoa’, gÀn Ç‰n gi© væn nghŒ giäi lao, ông TÌnh trÜªng g†i ông L®i Ç‰n kŠ tai nói nhÕ ÇiŠu gì, thÃy ông L®i gÆt ÇÀu lia liå. Ông L®i Çi th£ng Ç‰n Çám chúng tôi, Ç‰n trÜ§c m¥t TrÎnh Công

167

167

SÖn. SÖn Çang phì phà Óng vÓ. Ông L®i có vÈ hân hoan:

- Này anh SÖn! Ông TÌnh trÜªng nghe ti‰ng anh, ông rÃt hâm m¶. Ông nh© tôi yêu cÀu anh lên giúp vui vài ti‰t møc. Tôi nhÆn l©i rÒi. Hân hånh l¡m nhé!

BÃt ng© SÖn l¡c ÇÀu :- Xin Ông vui lòng nói låi v§i Ông TÌnh trÜªng, tôi

rÃt cám Ön nhã š cûa Ông Ãy, nhÜng tôi không th‹ làm ÇÜ®c.

Ông L®i chÜng hºng. Kh¿ng låi vài giây, ông nài nï:

- Anh SÖn, anh ráng giúp tôi lÀn này thôi. Tôi l« hÙa rÒi, n‰u không, tôi mÃt m¥t v§i ông Ãy.

SÖn vÅn nhÛn nh¥n tØ chÓi. BÃt Ç¡c dï, ông L®i phäi t§i trä l©i cho ‘ngài’ TÌnh trÜªng s¿ tØ chÓi cûa SÖn. M¶t thoáng cau mày, ông cho g†i trÜªng phòng hành chánh (thân phø nhåc sï TrÀn ThiŒn


Thanh, lâu quá tôi quên tên) chÌ thÎ Çi m©i lÅn n»a. Hai ông cùng Ç‰n ch‡ SÖn ngÒi, khÄn khoän h‰t l©i nhÜng SÖn vÅn nhÃt quy‰t tØ chÓi. Không khí H¶i trÜ©ng Ç¶t nhiên cæng th£ng. M†i con m¡t ÇŠu Ç° dÒn vŠ phía chúng tôi, hiŒn rõ nét ch© Ç®i và lo âu. Chúng tôi Çâm ra ch¶t då lo ngåi cho SÖn. Ÿ m¶t tÌnh lÈ, TÌnh trÜªng là vua m¶t cõi. Ai dám trái š, trái lŒnh? Có mà ‘tØ ch‰t Ç‰n bÎ thÜÖng’! HÒi lâu, hai ông không thuy‰t phøc ÇÜ®c SÖn, Çành phäi Ç‰n trình låi v§i TÌnh trÜªng.’

................................‘M†i ngÜ©i ÇÒng hÜªng Ùng: Dô...dô... Tín ng»a

c°, tu m¶t hÖi h‰t såch ly cÓi bia ÇÀy tràn. SÖn cÛng rÃt vui vÈ. H‰t ly này Ç‰n ly khác. Lúc cøng ngÜ©i này, lúc cøng ngÜ©i kia. Ly nào cÛng træm phÀn

168

168

træm. Anh càng uÓng m¥t càng tái, càng tÌnh. Ông trùm Lãng cÄn thÆn, cänh giác, vÅn gi†ng hÖi cà:

- Này! này! Tôi lÜu š mÃy ông nhé! ñ¥c... Ç¥c biŒt là ông SÖn! Nó së tìm cách trä thù mình ÇÃy!

NghÎ tính c¶c, nóng nãy:- S® Ç‰ch gì! Nó làm chó gì mình? Không dåy

ch‡ này thì dåy ch‡ khác! Nó sa thäi mình ÇÜ®c à?Lãng vÅn dè chØng:- ¯! RÒi mÃy ông ch© xem! T§ ª Çây Çã bäy

næm rÒi. HÒi Çó, t§ Çâu có mang theo cái tû lånh này (sÓt rét). Tåi t§ bÜ§ng, nó Çày t§ vào vào trong núi næm næm ÇÃy.

Chúng tôi nghe nói cÛng giÆt mình lo cho SÖn trong nh»ng ngày s¡p t§i. NhÜng Çåi tá Bách Çã không làm ÇiŠu Çó. SÖn vÅn vô s¿. Cä ông Lê Cao L®i cÛng không làm ÇiŠu Çó, m¥c dù SÖn Çã làm ông mÃt m¥t lòng t¿ ái cûa ông bÎ t°n thÜÖng n¥ng. Sau này, SÖn còn låm døng lòng tÓt cûa ông, bÕ m¥c trÜ©ng l§p, h†c trò cho ông già ThÓng, lên ñà Låt ª cä tháng tr©i. Së k‹ ª Çoån sau. Riêng tôi, v§i thái Ç¶ SÖn làm sáng nay, tôi cho Çó là m¶t hành Ç¶ng can Çäm, khí ti‰t cûa m¶t nhà giáo, ít ai làm ÇÜ®c ho¥c dám làm. K‹ cä tôi, n‰u lâm vào trÜ©ng h®p Çó.’

..................................


‘Dåo gÀn nghÌ hè niên khóa 1965, SÖn ª luôn trên ñà Låt hÖn m¶t tháng. Ông ThÓng kham h‰t n°i. Con ngÜå già ‘Çã mõi vó trên ÇÒi quê hÜÖng’ Bu¶c lòng ông phäi Ç‰n Ty báo cáo s¿ v¡ng m¥t cûa ông s‰p mình. Ông Lê Cao L®i phäi ÇiŒn m¶t công væn khÄn nh© Çài phát thanh ñà Låt thông báo cho SÖn vŠ nhiŒm sª gÃp. Hån cho m¶t tuÀn, k‹ tØ ngày loan báo, n‰u không trình diŒn coi nhÜ Çào nhiŒm. Hôm sau Çã thÃy SÖn lò dò vŠ trình diŒn. Ch¡c ch¡n kÿ này SÖn së lãnh cái búa tå cûa ông L®i giáng xuÓng do hai vø

169

169

c¶ng låi. Vø trÜ§c làm ông mÃt m¥t v§i toà TÌnh. N¥ng kš thì thuyên chuy‹n vô trong núi xa nhÜ Tân Rai hay Tân Lú tha hÒ nghe chim kêu vÜ®n hú. NhË thì ch‰ tài hành chánh, ngÜng thæng trÆt m¶t næm. NhË n»a thì thÜ khi‹n trách lÜu hÒ sÖ. NhÜng ông L®i chÌ khi‹n trách sÖ sÖ rÒi bÕ qua, chÌ b¢ng miŒng ch§ không ghi hÒ sÖ cá nhân.’

Qua các Çoån væn trên, chúng ta thÃy lòng Üu ái cûa ông TrÜªng Ty Lê Cao L®i ÇÓi v§i thÀy giáo TrÎnh Công SÖn nhÜ th‰ nào. Phäi nói là ông Lê Cao L®i che chª cho TrÎnh Công SÖn không ít. Giä tÌ nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân có lên Bäo L¶c và g¥p ông Lê Cao L®i, có lë ông Lê Cao L®i së thÓ l¶ Çôi ÇiŠu vŠ mÓi thiŒn cäm cûa ông ÇÓi v§i TrÎnh Công SÖn. Dù vÆy, ông Lê Cao L®i cÛng không bi‰t gì nhiŠu hÖn vŠ cu¶c sÓng cûa TrÎnh Công SÖn b¢ng nh»ng ngÜ©i æn chung, chÖi chung, ª chung m¶t nhà v§i TrÎnh Công SÖn. Tuy nhiên, ÇiŠu ‘thÓ l¶’ cûa ông Lê Cao L®i v§i NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng không có nÓt vì khi NguyÍn ñ¡c Xuân lên Bäo L¶c Ç‹ tìm hi‹u vŠ cu¶c sÓng TrÎnh Công SÖn trong th©i gian TrÎnh Công SÖn dåy h†c ª Çó, NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng không may m¡n ÇÜ®c nói chuyŒn v§i ông Lê Cao L®i. Bªi vì:

ThÜ cûa TrÀn Væn Ng†c (TVN), nguyên HiŒu TrÜ©ng trÜ©ng h†c Tân Bùi cách Bäo L¶c khoäng 5km tØ trÜ§c khi TrÎnh Công SÖn, NguyÍn Thanh Ty vŠ dåy ª Bäo L¶c, hiŒn Çang còn sinh sÓng tåi thành phÓ nÀy cho bi‰t không có viŒc NguyÍn ñ¡c Xuân g¥p ông Lê Cao L®i. ThÜ cûa TrÀn Væn Ng†c gªi cho NguyÍn Thanh Ty qua


trung gian cûa NguyÍn Ti‰n Lãng hiŒn ª Saigon (TrÀn Væn Ng†c vi‰t tay gªi cho Lãng ª Saigon, Lãng e-mail

170

170

qua MÏ cho NguyÍn Thanh Ty) n¶i dung có Çoån nhÜ sau:

‘Anh Ty thân, viŒc cûa anh nh© tôi làm, tôi Çã làm ngay, s¿ viŒc nhÜ sau: 1) ViŒc ông Lê Cao L®i: May m¡n cho tôi là khi anh chÎ ñào vŠ Bäo L¶c có chÌ cho tôi nhà mà ông L®i ª. Bu°i sáng tôi Çã Ç‰n và Çã g¥p ông, cùng trò chuyŒn v§i ông thÆt thoäi mái. Ông L®i Çi MÏ tØ næm 1995, ông vŠ ViŒt Nam lÀn thÙ 1 vào næm 2000 Ç‹ mang cho (tro) cÓt cûa bà v® vŠ ViŒt Nam. Ông ª låi ViŒt Nam 6 tháng. Khi trª vŠ MÏ ông bÎ c¡t tr® cÃp hàng tháng. Sau Çó con cái ông ª MÏ khuyên ông vŠ ViŒt Nam sÓng vì sÓng ª MÏ v§i tu°i già cûa ông, ông thÃy rÃt kh° sª. Hôm 23 tháng chåp (ông táo vŠ tr©i) ông bÎ té ngã, chân Çang phäi bæng bó, Çi låi thÆt khó khæn. Ông Çã vŠ ViŒt Nam ª hÖn 1 næm nay. Ông cho bi‰t, ông chÜa g¥p ông NguyÍn ñ¡c Xuân.’

Ông Lê Cao L®i chÜa g¥p NguyÍn ñ¡c Xuân, vÆy mà NguyÍn ñ¡c Xuân nåi nhân chÙng ª ông L®i thì nåi cái gì. ViŒc làm nhÜ th‰ sao khÕi bÎ ngÜ©i ta chê là t¡c trách, Äu tä, n‰u không muÓn nói là láo khoét.

3)- Nåi chÙng thÙ ba là ông Phåm Trung Thành:

VŠ viŒc g¥p g« ông Phåm Trung Thành, NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t: ‘...và cụ Phạm Trung Thành, nhân viên cũ của Ty Tiểu học (từ năm 1964) - người chơi đàn violon, hay trao đổi về âm nhạc với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở Blao.’

- NguyÍn Thanh Ty vi‰t rõ hÖn nhÜ sau:

‘Ngày Lãnh LÜÖng ñÀu ñ©i:........................


171

171

Trong khi chúng tôi nôn nao ch© Ç®i ÇÜ®c g†i tên vào phòng k‰ toán Ç‹ lãnh tiŠn thì anh Thành, phát ngân viên, cÙ Çûng ÇÌnh hút thuÓc lào. Ti‰ng kêu rít rít cûa cái nÕ cÀy càng thêm sÓt ru¶t. Låi thêm mÃy ngøm trà Tàu khŠ khà n»a chÙ.

Ti‰ng NguyÍn ñÙc Tín, giáo viên trÜ©ng C¶ng ñÒng ThÜ®ng, m¶t tay lâu næm trong nghŠ, rÃt hoåt kê và lém lïnh vang lên:

- BÓ Thành Öi! Ra tay làm phúc cho chúng em nh© tí! Cä tháng nay chÜa có h¶t cÖm nào trong bøng cä. Hôm nay em vŠ trÍ, có mà vào nhà b¢ng Çít.

Giai thoåi vŠ anh chàng Tín này rÃt nhiŠu. ChuyŒn nào cÛng cÜ©i v« bøng. Có dÎp së k‹. Khi m†i ngÜ©i Çã cÀm trong tay cái phong bì dày c¶m có ghi tên mình, Tín thòng thêm m¶t câu chót trÜ§c khi ra khÕi cºa Ty:

- Này bÓ Thành! Em bäo nhé! CÙ thuÓc lào nhiŠu vào! Hai cái má hóp nhÜ hai cái hÓ Ãy. NgÜ©i cÙ qu¡t nhÜ cái tæm, bà Thành không cho tí chút thì ÇØng bäo Tín này không nói trÜ§c nhá!

Nói xong, Tín cÜ©i hŠnh hŒch. Ra khÕi Ty, SÖn sãi chân Çi thÆt lË. SÖn cao, chân dài. Tôi thÃp, chân ng¡n, nên phäi nhäy ba bÜ§c m¶t m§i kÎp. VØa thª, vØa kêu:...’

............NguyÍn ñ¡c Xuân cÓ vi‰t thêm câu (Ông Thành

là) người chơi đàn violon, hay trao đổi về âm nhạc với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn ở Blao.’ ThÆt ra, không phäi là nhÜ th‰. Ông Thành là ngÜ©i chÖi Çàn violon trong nhà th©, m¶t nhåc công, không ch¡c nhåc công và nhåc sï hoàn toàn giÓng nhau Ç‹ có th‹ tâm tình v§i nhau ÇÜ®c. Môi trÜ©ng sÓng và tôn giáo hai ngÜ©i không giÓng nhau, tu°i tác cÛng không ngang nhau, ông Thành già hÖn, Ç‹ có th‹ thành bån cùng chÖi, cùng vui Ç‹ tâm s¿. Thành ra, NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t ‘hay trao Ç°i âm nhåc v§i nhåc sï TrÎnh Công SÖn’ chÌ là viŒc NguyÍn ñ¡c Xuân d¿ng nên Ç‹ lÆp l© v§i Ç¶c giä r¢ng chính ông

172

172

Thành cho NguyÍn ñ¡c Xuân nh»ng tin tÙc vŠ TrÎnh Công SÖn.


- ThÜ cûa TrÀn Væn Ng†c nói vŠ viŒc NguyÍn ñ¡c Xuân lên Bäo L¶c g¥p ông Phåm Væn Thành vi‰t nhÜ sau:

2) Sau Çó tôi có Ç‰n thæm sÙc khÕe bác Phåm Trung Thành, bác Thành cho bi‰t cách Çây lâu rÒi có 2 tay nhà báo Ç‰n hÕi vŠ TrÎnh Công SÖn hÒi ª Bäo L¶c. Bác nói bác chÌ bi‰t Çåi khái vŠ TrÎnh Công SÖn nhÜ dåy h†c tØ næm 64, làm trÜªng giáo tru©ng sÖ cÃp Bäo An, ª tr† cùng vài ngÜ©i bån ª khu công chánh, không bi‰t tên bà chû nhà, h† TrÎnh dåo Çó có ÇÜa bác Thành vài bän nhåc, vì chÜa n°i ti‰ng nên bác Thành có nhÆn xét chung chung vŠ nhåc h† TrÎnh thôi. Bác bäo muÓn bi‰t rõ vŠ TrÎnh Công SÖn thì các anh phäi tìm hi‹u nÖi ông Lê Cao L®i, trÜªng ty ti‹u h†c th©i Çó. Hai ngÜ©i này có mang cassette thu bæng cu¶c nói chuyŒn.

Xem th‰, qua ông Thành, NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng không bi‰t gì thêm TrÎnh Công SÖn, phäi g¥p ông Lê Cao L®i mà ông L®i thì..... Çi v¡ng.

Ông Thành nói Çúng. Lúc Çó TrÎnh Công SÖn chÜa n°i ti‰ng, nên ngÜ©i ÇÜ®c cho chÜa h¤n Çã muÓn nhÆn bän nhåc TrÎnh Công SÖn cho. Ông Thành chÌ là ngÜ©i chÖi nhåc ª nhà th©, chÜa h¤n là ngÜ©i có lòng yêu âm nhåc nhÜ ông Lê Cao L®i. Do Çó, viŒc ông Thành có bi‰t gì vŠ TrÎnh Công SÖn cÛng chÌ là bi‰t chung chung nên ông ÇŠ nghÎ NguyÍn ñ¡c Xuân g¥p ông Lê Cao L®i. ViŒc NguyÍn ñ¡c Xuân nêu tên Phåm Trung Thành cÛng chÌ là nêu tên lÃy có hòng lÃp li‰m chuyŒn æn c¡p bài cûa NguyÍn Thanh Ty.

173

173

VŠ tÜ liŒu, NguyÍn ñ¡c Xuân nói r¢ng ông ÇÜ®c Lê ThÎ Ng†c Trinh cung cÃp, b¢ng chÙng NguyÍn ñ¡c Xân ÇÜa ra nhÜ ông ta vi‰t sau Çây:

‘... xin độc giả Giao Điểm hãy bỏ chút tiền còm trả cho điện thoại viễn liên để nghe cô giáo Lê Thị Ngọc Trinh hát bài Ông Tiên Râu qua băng Cassette mà tôi đã thu thanh từ hồi mùa hè năm 2001, hoặc có thể - với tinh thần văn nghệ, có một chút lịch sự tối thiểu chứ không võ đoán như ông Thanh Ty, xin nghe cô Ngọc Trinh hát trực


tiếp qua điện thoại (Báo trước cho tôi để tôi cung cấp số điện thoại nhà riêng của cô Ngọc Trinh).

VŠ bài hát Ông Tiên Râu, TrÎnh Công SÖn sáng tác khi còn h†c trÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn (1962-64), cho nên rÃt nhiŠu giáo sinh cûa trÜ©ng nÀy ÇŠu thu¶c và bi‰t hát, không riêng gì Lê ThÎ Ng†c Trinh. VÃn ÇŠ Ç¥t ra là th©i gian sau Çó, tØ 1964 Ç‰n 1967 khi TrÎnh Công SÖn dåy h†c ª Bäo L¶c.

Khi lên Bäo L¶c Ç‹ tìm ki‰m tÜ liŒu, theo thÜ cûa TrÀn Væn Ng†c trích dÅn ª trên, NguyÍn ñ¡c Xuân không g¥p nhân vÆt chính là ông Lê Cao L®i, TrÜªng Ty Ti‹u h†c th©i bÃy gi©. TrÀn Væn Ng†c vi‰t vŠ chuy‰n Çi Bäo L¶c cûa NguyÍn ñ¡c Xuân (Có Lê Quang K‰t dÅn ÇÜ©ng: Hai ngÜ©i này có mang cassette thu bæng cu¶c nói chuyŒn. Tåi sao NguyÍn ñ¡c Xuân không cho nghe nh»ng gì ông thâu trong cuÓn bæng Çó mà låi ÇŠ nghÎ Ç¶c giä nghe bài hát ‘Ông Tiên Râu’ là bài nhiŠu ngÜ©i bi‰t, không dính dáng gì t§i th©i gian TrÎnh Công SÖn sÓng tåi Bäo L¶c. Nh»ng gì NguyÍn ñ¡c Xuân ghi ÇÜ®c vào máy, chÙng minh s¿ ngay th£ng cûa ông ta.

174

174

Tôi ÇŠ nghÎ ông NguyÍn ñ¡c Xuân hãy công bÓ n¶i dung nh»ng gì ông Çã ghi vào máy ghi âm trong lÀn Çi Bäo L¶c Ãy. Tôi hy v†ng máy Çó không quá cÛ, không h‰t ‘pin’ Ç‹ có th‹ gây trª ngåi cho ‘kh° chû’.

4)- Nåi chÙng thÙ tÜ:

NguyÍn ñ¡c Xuân nêu nåi chÙng thÙ tÜ là ñinh CÜ©ng và TrÎnh Cung. V§i hai ông nÀy ÇŠu là sï quan Quân ñ¶i ViŒt Nam C†ng Hòa nhÜng NguyÍn ñ¡c Xuân, m¶t cán b¶ C†ng Sän có liên hŒ Ç‰n vø tàn sát 5 ngàn ngÜ©i dân T‰t MÆu Thân ª Hu‰, g†i m¶t cách thân mÆt là ‘ông bån’. NhÜ th‰ có phäi ñinh CÜ©ng, TrÎnh Cung và NguyÍn ñ¡c Xuân cùng ‘phe ta’? ñi v§i kÈ bàn tay tØng nhúng máu ngÜ©i dân Hu‰ vô t¶i, mà Hu‰ tØng là nÖi h†c hành, cÜu mang ñinh


CÜ©ng và TrÎnh Cung, không bi‰t hai ‘ông bån’ cûa NguyÍn ñ¡c Xuân nghï gì? Có hân hånh ÇÜ®c là bån cûa NguyÍn ñ¡c Xuân hay không?

Riêng trong vÃn ÇŠ nÀy, NguyÍn Thanh Ty cho bi‰t chÜa tØng thÃy ñinh CÜ©ng lên Bäo L¶c khi TrÎnh Công SÖn còn dåy h†c ª Çó; còn TrÎnh Cung, dù là bån thân TrÎnh Công SÖn chÖi chung, du hí v§i TrÎnh Công SÖn suÓt mÃy næm ª Saigon thì lên thæm TrÎnh Công SÖn ª Bäo L¶c chÌ có m¶t lÀn mà thôi. TrÎnh Cung lên thæm TrÎnh Công SÖn theo cung cách NguyÍn Thanh Ty mô tä nhÜ sau:

‘TrÎnh Cung thì tôi thÃy m¥t m¶t lÀn khi ông ta ghé thæm SÖn tåi Bäo L¶c, nÖi phòng chúng tôi Çang ª. Khoäng ÇÀu næm 1965 thì phäi! Hình änh cûa hai ông TrÎnh thÆt là tÜÖng phän. Ông TrÎnh nhåc sï thì xuŠ xoà, giän dÎ trong b¶ ÇÒ, áo kaki vàng bÕ vô quÀn tergal, v§i Çôi giÀy Bata màu nâu muôn thuª. (Sau này có may thêm hai áo sÖ mi, m¶t nâu, m¶t tr¡ng b¢ng väi Nil France). Dåo Ãy SÖn có biŒt danh do chúng tôi Ç¥t

175

175

là ‘Chàng nghŒ sï nhÙt y nhÙt quªn’. Có lë m¶t næm SÖn m§i Çi h§t tóc m¶t lÀn, tôi nghï vÆy, vì không bao gi© thÃy SÖn có ÇÀu tóc m§i. VÅn mái tóc thÜa, mŠm chåy dài xuÓng gáy. Hàng râu mép hung hung nâu. Không phäi râu, cÛng không phäi lông. Khi dài thì SÖn lÃy kéo c¡t b§t. Hàng râu c¢m låi càng khiêm nhÜ©ng. TØ s®i n† sang s®i kia có th‹ m¡c võng ÇÜ®c. Tôi thÜ©ng Çùa v§i SÖn nhÜ vÆy.

Còn ông TrÎnh h†a sï thì rÃt ÇÕm dáng trong b¶ âu phøc th©i trang. Áo veston xÈ hông, cà våt, giÀy da bóng láng. Ông có b¶ râu quai nón rÃt rÆm, che kín gÀn h‰t khuôn m¥t, chÌ chØa m¶t khoäng nhÕ tØ trán xuÓng mÛi.’

Qua bài vi‰t cûa TrÎnh Cung trong dÎp k› niŒm TrÎnh Công SÖn, ông ta có nhiŠu cái t¿ khen mình quá lÓ. TrÎnh Cung cho r¢ng chính vì thÖ cûa ông nên s¿ nghiŒp sáng tác cûa TrÎnh Công SÖn có thay Ç°i l§n. TrÎnh Cung vi‰t:

‘nhÜng mà khi Ç‰n bài thÖ cûa tôi, TrÎnh Công SÖn b¡t ÇÀu m¶t chÜÖng khác, bªi lë cûa bài thÖ Çó-lúc Çó rÃt là m§i. Tôi Çã dùng


nh»ng ch» ‘Çói’-nh»ng ch» ‘mÕi’ vào trong thi ca, lúc Çó s¿ änh hÜªng cûa thi ca tiŠn chi‰n rÃt dº (d»-tg) d¶i, thì SÖn låi thích bài thÖ Çó. Và sau Çó bÜ§c ngo¥t ngôn ng» trong nhåc TrÎnh Công SÖn sau nÀy m¶t cách l¶ng lÄy (lÅy-tg), m¶t cách kÿ lå. ñó là bài Di‹m (DiÍm-tg) XÜa.

NhÆn xét Çoån væn trên, không ai là ngÜ©i cho r¢ng TrÎnh Cung bi‰t vi‰t væn, dù ª trình Ç¶ m¶t h†c sinh thi Trung H†c ñŒ NhÃt CÃp, ÇÀy nh»ng thì, là, mà... Có lë là ngÜ©i Çánh máy Çánh sai, k‹ cä dÃu hÕi, ngã. ñ†c kÏ låi, ngÜ©i ta thÃy š tÜªng mù m©, diÍn Çåt không rõ. TrÎnh Cung nói ông ÇÜa vào thi ca nh»ng ch» ‘Çói’, ‘mÕi’ là ch» m§i Çó chæng vì nh»ng ch» Ãy rÃt

176

176

‘nôm na’, trÜ§c kia ít ai dùng. ThÆt không? Hãy nghe Væn Cao trong bài ‘DiŒt Phát Xít: ‘DiŒt bÀy chó Çê hèn cûa chúng’. Nhåc cÛng có ‘chó’ ÇÃy. Nói nhÜ TrÎnh Cung thì Væn Cao vi‰t ‘cÄu’ hay ‘m¶c tÒn’ ch§ không vi‰t ‘chó’ hay sao? Còn n»a, Th‰ L» vi‰t:

ñiŠm nhiên m¥c kŒ con ngÜ©i v§ vÅn.Không lš TrÎnh Cung cho r¢ng ch» ‘m¥c kŒ’ là ti

‰ng Hán-ViŒt? ChuyŒn vë rÒng vë r¡n Ç‹ t¿ khoe mình là ÇiŠu ngÜ©i t¿ tr†ng không làm, nhÙt là khi ngÜ©i Çó t¿ cho mình là nghŒ sï. NgÜ©i nghŒ sï cÛng cÀn tÜ cách Çåo ÇÙc chÙ.

TrÎnh Cung không phäi là ngÜ©i Hu‰ nhÜng ª Hu‰ hÖi lâu, ông chÎu änh hÜªng m¶t sÓ ngÜ©i Hu‰ Üa khoa bäng. TrÎnh Cung vi‰t: ‘N‰u SÖn không bÎ nh»ng s¿ kiŒn Çó, tôi nghï là SÖn së Çi h†c ª Paris và së trª thành m¶t Ph.D, m¶t doctor hay m¶t k› sÜ.’

V§i ch» ‘n‰u’ ngÜ©i ta có th‹ thành công m†i thÙ, làm ÇÜ®c m†i ÇiŠu. NhÜng n‰u TrÎnh Công SÖn ÇÆu Ph. D hay doctor, k› sÜ thì ch¡c gì hÖn m¶t thiên tài. Thiên tài TrÎnh Công SÖn ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i yêu m‰n hÖn là K› sÜ (hay doctor) TrÎnh Công SÖn. Chính TrÎnh Công SÖn cÛng ‘háo b¢ng cÃp’ nhÜ th‰. Ông ta khoe có b¢ng cº nhân tri‰t. Cº nhân mà không có thiên tài thì Çâu ÇÜ®c ti‰ng, ÇÜ®c danh. VÃn ÇŠ chính TrÎnh Cung không dám nói th£ng là Tài và ñÙc. TrÎnh


Công SÖn là ngÜ©i có tài, kh£ng ÇÎnh nhÜ th‰, còn ÇÙc thì sao: Giàu Ç°i bån sang Ç°i v®, phän phúc, khoe khoang quen bi‰t các ‘ông l§n’, v.v... ñiŠu nÀy khó nói quá!

MuÓn thi vào TrÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn, thí sinh chÌ cÀn có b¢ng Tú Tài 1. TrÎnh Công SÖn Çang h†c Ç‹ thi Tú Tài 2, së ÇÆu dÍ dàng. Vã låi, hÒi bÃy gi©,

177

177

giáo døc Çang ÇÜ®c mª r¶ng, các trÜ©ng ñåi h†c và chuyên nghiŒp rÃt cÀn sinh viên, h†c sinh nên viŒc thi vào các ngành chuyên môn dÍ trúng tuy‹n. TrÎnh Công SÖn cÀn gì phäi nhÜ TrÎnh Cung vi‰t: ‘Sau Çó thì SÖn- Ç‹ tránh cho SÖn Ç« phäi Çi quân dÎch, cho nên m¶t sÓ bån nhÜ Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, Ngô Kha Çã giúp SÖn Ç‹ thi ÇÆu vào trÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn.’

‘ñã giúp SÖn Ç‹ thi ÇÆu...’ là giúp nhÜ th‰ nào? ñÙng ngoài hàng rào gà bài thi quæng vào phòng thi. Không ch¡c, næm Çó thi ª trÜ©ng QuÓc H†c, không dÍ chui qua hàng rào; hay gªi g¡m ngÜ©i quen khi chÃm bài thi? Có th‹, vì næm 1962, khóa ÇÀu tiên cûa TrÜ©ng ñåi h†c SÜ Phåm Hu‰ (1957-1960) Çã ra trÜ©ng rÒi, nhÜng TrÎnh Công SÖn Çâu dÓt Ç‰n n°i làm bài thi không ra?!

TrÎnh Cung nói viŒc trÓn quân dÎch låi càng sai. Th©i gian Ãy Çã có ch‰ Ç¶ quân dÎch nhÜng chÌ nh»ng ai không Çi h†c ho¥c h†c hành thÃp, chÜa ÇÆu Trung h†c ñŒ NhÙt CÃp m§i phäi Çi quân dÎch. TØ b¢ng cÃp nÀy trª lên, không phäi Çi quân dÎch mà ch© lŒnh Ç¶ng viên. Khóa 12 Thû ñÙc là khóa d¶ng viên ÇÀu tiên (nºa Ç¶ng viên, có b¢ng Tú Tài 1 trª lên; nºa thi vào chÌ cÀn có chÙng chÌ hay h†c bå l§p ñŒ NhÎ. Khóa nÀy ông NguyÍn Ng†c Linh ÇÆu Thû Khoa). B¶ QuÓc Phòng g†i Ç¶ng viên nh»ng ai l§n tu°i trÜ§c (sinh tØ 1928 trª vŠ sau). Phäi còn lâu l¡m m§i t§i l§p tu°i TrÎnh Công SÖn.

TrÎnh Cung còn vi‰t: ‘và chúng tôi khuy‰n khích SÖn vŠ Saigon, bÕ dåy, m¶t cái nghŠ không thích h®p và rÃt là không xÙng Çáng v§i SÖn.

NgÜ©i ta có th‹ ÇÒng š nghŠ Çi dåy ‘không thích h®p’ v§i TrÎnh Công SÖn, ch§ sao låi nói ‘rÃt là không xÙng Çáng’. NghŠ gì mà không xÙng Çáng: Çào ngåch, khoét vách hay gì gì mà không xÙng


178

178

Çáng? Nên nh§ nghŠ Çi dåy là nghŠ cao quí nhÙt. Ngày xÜa cÛng nhÜ bây gi© (ngoåi trØ ch‰ Ç¶ C†ng Sän), ngÜ©i ta g†i nghŠ Ãy là m¶t thiên chÙc, không phäi là nghŠ câu cÖm bình thÜ©ng nhÜ các nghŠ khác. N‰u tÃt cä các thÀy cô trên th‰ gian nÀy ÇŠu bÕ nghŠ dåy h†c thì cái gì së xäy ra cho nhân loåi? Nhân loåi së rÖi vào vòng tæm tÓi, h‡n mang, trª låi th©i kÿ ÇÒ Çá, æn lông ª l‡. ñiŠu nÀy, phÀn Çông các em h†c sinh ti‹u h†c có Ç†c ‘Tâm HÒn Cao ThÜ®ng’ cûa De Amicis do Hà Mai Anh dÎch ÇŠu bi‰t? ñó là sách gÓi ÇÀu giÜ©ng cûa các em h†c sinh ti‹u h†c ViŒt Nam. ñiŠu Çó cÀn thi‰t cho toàn th‹ nhân loåi trên ÇÎa cÀu nÀy hÖn m¶t bän nhåc hay dù cûa bÃt cÙ tác giä nào hay m¶t bÙc tranh, dù là tranh cûa... TrÎnh Cung! TrÎnh Cung không bi‰t sách nÀy hay Ç†c rÒi mà ... quên!

ñoån sau, TrÎnh Cung vi‰t thêm: ‘và sÓng b¢ng ÇÒng tiŠn dåy h†c cûa tôi.’

Trình Ç¶ h†c vÃn nhÜ th‰ thì TrÎnh Cung chÌ có th‹ dåy vë. ChÌ có các l§p Trung H†c ñŒ NhÙt CÃp m§i h†c môn vë, m‡i tuÀn m¶t gi©. Giáo sÜ dåy vë không thu¶c hŒ B¶ Giáo Døc Çào tåo nên không phäi là giáo sÜ chánh ngåch, chÌ là giáo sÜ dåy gi©, may ra thì ÇÜ®c kš kh‰ Ü§c h¢ng næm (thÜ©ng g†i là giáo sÜ kh‰ Ü§c). Giáo sÜ thì quá Çông, gi© dåy vë thì ít, làm sao có Çû cho m‡i thÀy m‡i tuÀn 18 gi© nhÜ tiêu chuÄn. ThÜ©ng không Çû gi© cho ‘quš thÀy’ dåy nên B¶ Giáo Døc chÌ tuy‹n giáo sÜ dåy gi©, dåy gi© nào æn gi© Çó. Giá bi‹u th©i 1965 là khoäng trên dÜ§i 100 ÇÒng m¶t gi©, tùy vào ÇÎa phÜÖng (miŠn Trung khoäng 120ÇÒng/gi©, miŠn Nam chÜa t§i 100/gi© vì vÆt giá rë hÖn. Cho là TrÎnh Cung dåy Çû 18 gi© tuÀn thì lÜÖng tiŠn ÇÜ®c bao nhiêu m‡i tháng. Trong khi Çó thì TrÎnh Công SÖn là giáo viên chánh ngåch, chÌ sÓ lÜÖng 320, lÜÖng m‡i tháng trên næm ngàn. Ai sÓng bám vào ai?

ThÆt ra, m¶t sÓ sï quan C†ng Hòa gÓc Hu‰ th©i bÃy gi© rÃt thích nhåc TrÎnh Công SÖn và thÜ©ng ghé thæm TrÎnh Công SÖn m‡i khi vŠ phép hay

179

179

công tác và nhiŠu khi chia s§t v§i TrÎnh Công SÖn ÇÒng lÜÖng ít Õi cûa h†. ñó là nh»ng tÃm lòng cao thÜ®ng. TrÎnh


Công SÖn trä Ön bån bè b¢ng nh»ng bài ca phän chi‰n månh hÖn mà có ngÜ©i g†i Çó là ‘nhát dao Çâm sau lÜng chi‰n sï.’

Nói t§i viŒc bÎ g†i lính, TrÎnh Cung vi‰t: ‘Tôi thi hành cái nghïa vø cûa mình. Còn SÖn thì khác, SÖn không chÃp nhÆn cái chuyŒn Çó, SÖn Çi vì cái lš tÜªng cûa mình thì tôi tôn tr†ng cái ÇiŠu Çó.’

ThÆt ra, cä hai ông nÀy ÇŠu nhát gan, Çi lính là ch£ng Ç¥ng ÇØng. Có dù che, TrÎnh Cung månh chân hÖn. Rõ ràng l¡m: Tuy không có Tú Tài 1 Ç‹ Çi sï quan nhÜng nh»ng ai tÓt nghiŒp QuÓc Gia SÜ Phåm, Cán S¿ Y T‰, Cán SÜ Canh Nông, MÏ ThuÆt, Âm Nhåc ÇŠu ÇÜ®c h¶i ñÒng Liên B¶ chÃp thuÆn coi nhÜ tÜÖng ÇÜÖng b¢ng Tú Tài 1 (không ÇÜ®c h†c ñåi h†c). Nh© vÆy TrÎnh Cung m§i ÇÜ®c nhÆp khóa Thû ñÙc, ra trÜ©ng mang ‘lon’ chuÄn úy, theo nguyên t¡c phäi Çi tác chi‰n hai næm. TrÎnh Cung khÕi, ÇÜ®c ª låi trÜ©ng B¶ Binh Thû ñÙc làm ‘cán b¶’, sau vŠ ngÒi ª ‘Cøc Xã H¶i’ có væn phòng Çàng hoàng. ñi lính nhÜ th‰ thì còn sÜ§ng hÖn Çi dåy và lÜÖng tiŠn cÛng cao hÖn.

Chính lúc Çó TrÎnh Công SÖn cÛng chÜa chÓng låi ch‰ Ç¶, chÓng là khi ông ta bÎ Ç©i ÇÜa ÇÄy và khi ÇÜ®c Võ Væn KiŒt Üu Çãi, cho nhà, cho xe, cho nhÆp h¶ khÄu, cho cái gh‰ ngÒi ª Sª Thông Tin Væn Hóa thành phÓ. HÒi bÃy gi©, ª Hu‰ ai không là không bi‰t TrÎnh Công SÖn ‘s®’ Çi lính nhÜ Bºu Ý, NguyÍn Ng†c Minh, NguyÍn H»u Châu Phan, v.v... Không phäi ai phän chi‰n cÛng là chÓng ch‰ Ç¶. NguyÍn Væn ñông vi‰t: ‘ChiŠu mÜa biên gi§i anh Çi vŠ Çâu?’ nhÜng ông ta là Çåi tá C†ng Hòa ÇÃy. Trúc PhÜÖng vi‰t: ‘ñÖn vÎ

180

180

thÜ©ng khi n¢m trên ÇÃt gi¥c, chìm trong hãi hùng ti‰ng hát môi em. Hoàng Nguyên vi‰t: ‘Anh Çi vŠ Çâu mà bøi ÇÜ©ng vÜÖng lên mái tóc.’ nhÜng không có ai g†i h† là ngÜ©i chÓng ch‰ Ç¶ C†ng Hòa miŠn Nam cä. XÃu là xÃu ª ông ThiŒu, ông Kÿ, ông Khiêm, mÃy ông ÇÀu nÆu, tham nhÛng ch§ Çâu phäi ª ch‰ Ç¶ miŠn Nam.

TrÎnh Cung Çúng ª m¶t Çi‹m. Sau 1975, ª Saigon TrÎnh Công SÖn s® cán b¶ C†ng Sän Lê Hi‰u ñ¢ng, ngÜ©i tØng hæm he TrÎnh


Công SÖn vŠ nh»ng bän nhåc phän chi‰n nên TrÎnh Công SÖn trÓn vŠ Hu‰ mong nh© bån bè, nhÃt là Çám Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, NguyÍn ñ¡c Xuân ª trong rØng m§i chui ra che chª. TrÎnh Công SÖn thÃt v†ng. TrÎnh Công SÖn tØng ÇÜ®c Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng khuy‰n dø theo ViŒt C†ng, o b‰ TrÎnh Công SÖn. ñó là lúc TÜ©ng chÜa n¡m ÇÜ®c ÇÀu SÖn, còn khi SÖn vŠ ÇÀu thú TÜ©ng ª Hu‰ thì TÜ©ng bây gi© ª th‰ cÃp trên. TÜ©ng ‘dÀn’ SÖn ra là phäi lš cûa y. Vã låi, lúc bÃy gi© TÜ©ng cÛng Çã thÃy C†ng Sän không tin y n»a. C†ng Sän tin y m¶t lÀn hÒi T‰t MÆu Thân, tÜªng chi‰m ÇÜ®c Hu‰, dân chúng së ‘hoan hô cách mång’ nhÜ TÜ©ng và Xuân báo cáo. Ai ng© dân chúng trÓn h‰t. Nay TÜ©ng Çang cÓ gây låi ‘uy tín’ v§i C†ng Sän, bao che cho SÖn sao ÇÜ®c! Tình bån cûa b†n C†ng Sän là vÆy thôi! TrÎnh Công SÖn phäi Çi th¿c t‰, Çi lao Ç¶ng là ÇÜÖng nhiên, chÜa bÎ b¡t vào tråi cäi tåo là ÇiŠu may. CÛng vì vÆy mà TrÎnh Công SÖn dÃu biŒt bài ‘Gia Tài cûa MË’ trong Çó có câu ‘Hai mÜÖi næm n¶i chi‰n tØng ngày’. Sao låi ‘n¶i chi‰n’. Phäi là ‘chÓng MÏ xâm lÜ®c’, miŠn Nam chÌ là tay sai Ç‰ quÓc MÏ hay sao?!

181

181

Khi ÇÜ®c Võ Væn KiŒt Üu Çãi rÒi, phÀn vì s® C†ng Sän, phÀn vì danh l®i, TrÎnh Công SÖn theo C†ng Sän h¤n, không úp mª hai m¥t nhÜ trÜ§c 1975.

Tuy nhiên, hai m¥t là bän chÃt cûa m¶t con ngÜ©i nhÜ TrÎnh Công SÖn. Trong bài ‘Nh§ Mùa Thu Hà N¶i’ TrÎnh Công SÖn låi chÖi trò hai m¥t Çó m¶t lÀn n»a, khi Võ Van KiŒt Çã rÖi Çài, không có gì Ç‹ Üu Çãi TrÎnh Công SÖn nhÜ trÜ§c. Nh»ng ch» ‘Mùa Thu Hà N¶i’ C†ng Sän thÜ©ng dùng Ç‹ chÌ cu¶c ‘Cách Mång Tháng Tám’. Chính Væn Cao phäi sºa ch» ‘M¶t mùa Thu’ thành ‘m¶t mua thi’ cÛng là vì lš do Çó. TrÎnh Công SÖn vi‰t: ‘Ç‹ nh§ m¶t ngÜ©i và nh§ m†i ngÜ©i.’ Trong thâm tâm TrÎnh Công SÖn, ông ta muÓn nh¡c Khánh Ly vì Khánh Ly gÓc ngÜ©i Hà N¶i, nhÜng khi Ç†c hay hát, ngÜ©i ta có th‹ hi‹u ‘m¶t NgÜ©i’ có nghïa là HÒ Chí Minh và ‘m†i ngÜ©i’ là dân t¶c. VŠ cách ‘chÖi ch»’ ÇÓ ai mà bi‰t n‰u không ‘Ç¡p chæn.’


TrÎnh Công SÖn lÆp l© gi»a ‘m¶t NgÜ©i’ là Khánh Ly mà cÛng có th‹ là HÒ Chí Minh. Trong bài thÖ ‘NhÃt ñÎnh Th¡ng’, TrÀn DÀn có vi‰t hai câu thÖ nhÜ sau:

XÜa nay NgÜ©i vÅn thi‰u tin NgÜ©i NgÜ©i vÅn kinh hoàng trÜ§c tÜÖng laiVì ch» NgÜ©i vi‰t hoa nên C†ng Sän Hà N¶i cho

r¢ng TrÀn DÀn muÓn ám chÌ HÒ Chí Minh. TrÀn DÀn bÎ tÓ, bÎ b¡t vào tråi cäi tåo. TrÎnh Công SÖn cÛng vi‰t ‘m¶t NgÜ©i’ vØa Ç‹ vuÓt Khánh Ly vØa vuÓt Çuôi c†ng Sän. ñiŠu nÀy cÛng chÙng tÕ TrÎnh Công SÖn cÛng là tên hoåt ÇÀu.

5) Nåi chÙng cuÓi cùng là ông Lê Quang K‰t

182

182

Ông Lê Quang K‰t là ngÜ©i dÅn ÇÜ©ng cho NguyÍn ñ¡c Xuân Ç‰n thæm ngÜ©i ª Bäo L¶c Ç‹ vi‰t bài. NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t: Ngu©i dÅn ÇÜ©ng là thÀy giáo Lê Quang K‰t ª Blao’. Chính NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng không nói Lê Quang K‰t bi‰t gì vŠ TrÎnh Công SÖn trong th©i gian TrÎnh Công SÖn còn dåy h†c trên Çó. Sau Çó, trong thÜ trä l©i cho NguyÍn Thanh Ty, NguyÍn ñ¡c Xuân låi vi‰t: ‘ngÜ©i dÅn ÇÜ©ng cho tôi (vào ÇÀu tháng 7.2001) Çi tìm nh»ng nÖi TrÎnh Công SÖn Çã tØng qua ª Bäo L¶c là thÀy giáo Lê Quang K‰t (hiŒn Çang dåy ª Cao Ç£ng Nông lâm ª Bäo L¶c.’ Bài trÜ§c, NguyÍn ñ¡c Xuân chÌ nói Lê Quang K‰t là ngÜ©i dÅn ÇÜ©ng, không nói là dÅn ÇÜ©ng Çi Çâu, thæm ngÜ©i hay thæm cänh, lÀn nÀy låi nói ‘Çi tìm nh»ng nÖi TrÎnh Công SÖn Çã tØng qua ª Bäo L¶c.’ Ban dÀu, NguyÍn ñ¡c Xuân chû quan cho r¢ng viŒc làm cûa y không ai bi‰t, không ng© nay NguyÍn Thanh Ty tÓ giác thì kéo bè thêm cho Çông nhân chÙng.

Tuy nhiên, Lê Quang K‰t dù là thÀy giáo ª Bäo L¶c Çi n»a, ông ta cÛng chÌ m§i Ç‰n Bäo L¶c næm 1985, gÀn hai chøc næm sau khi TrÎnh Công SÖn r©i khÕi nÖi nÀy. Dù có bi‰t gì vŠ TrÎnh Công SÖn cÛng khó mà bi‰t c¥n kÈ, chi ti‰t Ç‹ ‘báo cáo’ cho NguyÍn ñ¡c


Xuân ÇÜ®c. HuÓng chi, thÜ cûa TrÀn Væn Ng†c hiŒn ª Bäo L¶c cho bi‰t vŠ Lê Quang K‰t nhÜ sau:

‘... 3) Riêng viŒc ông Lê Quang K‰t là ai, mình Çâu có bi‰t. NhÜng rÃt may cho mình, mình nh§ ra 1 ông thÀy dåy nông lâm súc tØ trÜ§c ngày giäi phóng, cùng khóa v§i ngÜ©i em v® mình. ñó là thÀy Kính. Mình Çã ÇÜ®c thÀy Kính dÅn Ç‰n nhà ông Lê Quang

183

183

K‰t trò chuyŒn và ÇÜ®c ÇÓi xº tº t‰, cho mình ÇÜ®c bi‰t rõ tin tÙc nhÜ sau: Ông Lê Quang K‰t ngÜ©i Hu‰ vŠ dåy tåi trÜ©ng nông lâm súc tØ næm 1985, coi nhÜ em út cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân. Chính ông K‰t Çã dÅn ông Xuân Ç‰n nhà bác Thành và cÛng nói cho mình bi‰t y nhÜ bác Thành Çã nói v§i mình. Sau Çó ông K‰t và ông Xuân có Ç‰n nhà ông Lê Cao L®i nhÜng ông L®i khi Çó không có nhà, lúc Çó ông L®i ra Hà N¶i. Ông K‰t và ông Xuân chÜa g¥p ông L®i lÀn nào cä. Ông K‰t là c¶ng tác viên báo Lâm ñÒng có cho mình m¶t t© báo xuân Nhâm Ng† 2002, trong Çó có bài cûa NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t sÖ qua vŠ h† TrÎnh

ñ†c Çoån nÀy, ngÜ©i ta thÃy rõ hÖn nh»ng gì Nguyën ñ¡c Xuân cÓ vÖ vào cho có chuyŒn.

HÖn th‰ n»a, NguyÍn ñ¡c Xuân còn vi‰t: ‘... nếu tôi bịa đặt chuyện đã gặp họ và đưa vào miệng họ những thông tin mà họ không phải là người cung cấp chắc chắn với một sự tự trọng tối thiểu của nhà giáo họ đã phản ứng tôi từ lâu.

ñã là th¢ng æn c¡p còn Çòi t¿ tr†ng tÓi thi‹u. NgÜ©i ta ít ai muÓn dính vào nh»ng chuyŒn Çåo væn ‘ruÒi bu’ nhÜ th‰ nÀy.

II.- S¿ kiŒn1) S¿ kiŒn thÙ nhÙt là ngôi trÜ©ng sÖ cÃp Bäo An, nÖi giáo viên TrÎnh Công SÖn Çã dåy h†c tØ ngày ra trÜ©ng 1964 Ç‰n khi trÓn quân dÎch næm 1967.VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 167

- VŠ ngôi trÜ©ng nÀy, NguyÍn Thanh Ty vi‰t: ‘Leo h‰t con dÓc ng¡n, ngôi trÜ©ng hiŒn ra

trên m¶t khoäng ÇÃt trÓng. Xung quanh trÖ tr†i, không m¶t cây cÓi gì cä. TrÜ©ng ÇÜ®c ngæn Çôi thành hai l§p h†c. Mái tranh, vách ÇÃt, không cºa nÈo. Trong l§p

184

184

m¶t bàn vuông cho ThÀy, sáu b¶ bàn gh‰ dài cho trò. Trên vách treo m¶t tÃm bäng Çen Çã båc th‰ch chính gi»a. Ch¡c trãi nhiŠu næm tháng không ai buÒn sÖn låi. Bøi ÇÕ bám kh¡p nÖi. TØ vách Ç‰n bàn gh‰ thÀy lÅn trò. Tôi Ç‰n Çó khoäng mÜ©i gi©. H†c trò hÀu h‰t là các em bé ngÜ©i ThÜ®ng. ChÌ xen lÅn vài em ngÜ©i Kinh. Có lë là con em cûa nh»ng gia Çình lính Çóng ÇÒn gÀn Çó. TÃt cä ÇŠu bÄn thÌu. Có ÇÙa ª trÀn, Çánh Ç¶c m¶t chi‰c quÀn xà lõn. Có ÇÙa cÛng Çû b¶. NhÜng màu ÇÃt ÇÕ Çã nhu¶m tØ Óng quÀn trª lên, lâu ngày không còn nhÆn ra màu gì n»a.

Có lë là gi© ra chÖi. ThÀy SÖn Çang ngÒi tÜ l¿. MiŒng ngÆm Óng vÓ, m¡t nhìn lÖ Çãng vŠ cánh rØng xa xa. M¥c cho Çám h†c trò nhÕ làm gì thì làm. M¶t túm Çang gò lÜng trên bàn, méo mÒm, méo miŒng n¡n nót vi‰t bài. M¶t tøm Çang bò lê b¡n bi dÜ§i ÇÃt. CuÓi l§p có vài ÇÙa Çang d¿a lÜng vào vách, há mÒm ngû.

ThÃy tôi vào, SÖn cÜ©i méo miŒng: - T§i Çây chi cha?- T§i coi ông trÜªng giáo làm æn ra sao cho bi

‰t! Tôi cÜ©i cÜ©i. - Còn ông già ThÓng Çâu?Ông ThÓng dåy bu°i chiŠu.- TrÜ©ng có mÃy l§p anh SÖn?- Ba. Tôi dåy l§p ba. Ông ThÓng l§p m¶t và hai.- H†c sinh Çông không?- Thì ông thÃy Çó. B»a nào không Çi hái trà thì

ÇÜ®c hai chøc. B»a nào cha mË nó cÀn thêm nhân công thì l§p mÜÖi, mÜ©i læm ÇÙa.’

- Bài NguyÍn ñ¡c Xuân, š chính cÛng giÓng hŒt nhÜ vÆy:Trịnh Công Sơn bổ đi xa hơn một chút là trường sơ học


185

185

Bảo An cách Tỉnh đường và Ty Tiểu học Lâm Đồng gần một cây số. Trường Bảo An có ba lớp 1,2,3, sĩ số mỗi lớp chừng vài mươi em, đa số học sinh là người dân tộc ít người, chỉ có dăm ba em là người Kinh. Cơ sở của trường có hai phòng đứng cho vơ trên một bãi đất trơ trụi, mái lợp tranh, vách nứa; học sinh mặt mày lem luốt, mũi dãi lò thò, áo quần rách rưới, nhuộm bụi đỏ trông rất thê thảm. Bảo An thuộc loại trường sơ cấp, không có chức Hiệu trưởng.

NgÜ©i Ç†c thÃy gì giÓng nhau: - TrÜ©ng n¢m trên khoäng ÇÃt trÓng. Chung quanh trÖ tr†i.- TrÜ©ng có hai l§p (gian), mái tranh vách ÇÃt, không cºa nëo.- TrÜ©ng chÌ có mÃy l§p 1, 2, 3.

VŠ h†c sinh: TÃt cä ÇŠu bÄn thÌu. Có ÇÙa ª trÀn, Çánh Ç¶c

m¶t chi‰c quÀn xà lõn.NhÜng màu ÇÃt ÇÕ Çã nhu¶m tØ Óng quÀn trª

lên, lâu ngày không còn nhÆn ra màu gì n»a. (NguyÍn Thanh Ty)

NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t låi là: nhuộm bụi đỏ trông rất thê thảm.

Ngôi trÜ©ng nÀy nay không còn, cänh vÆt hoàn toàn thay Ç°i. Theo thÜ cûa TrÀn Væn Ng†c (xin xem phø bän), thì ch‡ ngôi trÜ©ng Bäo An Ãy nay Çã bÎ san b¢ng thành sân vÆn Ç¶ng. NgÜ©i nào mô tä cänh xÜa Ç‹ NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t giÓng y chang nhÜ trong bài cûa NguyÍn Thanh Ty n‰u không nói là NguyÍn ñ¡c Xuân ‘cóp’ cûa NguyÍn Thanh Ty.

VŠ viŒc h†c hành cûa h†c sinh, NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t: Vào mùa hái chè các em ở nhà giúp cha mẹ, đến lớp chỉ có mươi mười lăm em.

186

186


NguyÍn Thanh Ty vi‰t cÛng giÓng vÆy, tuy có rõ hÖn:

- H†c sinh Çông không?- Thì ông thÃy Çó. B»a nào không Çi hái trà thì

ÇÜ®c hai chøc. B»a nào cha mË nó cÀn thêm nhân công thì l§p mÜÖi, mÜ©i læm ÇÙa.

Có lë Çoån nÀy NguyÍn Thanh Ty ‘cóp’ cûa NguyÍn ñ¡c Xuân (sic!!!)

- VŠ khoäng cách tØ thÎ xã t§i trÜ©ng Bäo An, NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t:

Trịnh Công Sơn bổ đi xa hơn một chút là trường sơ học Bảo An cách Tỉnh đường và Ty Tiểu học Lâm Đồng gần một cây số

NguyÍn Thanh Ty nói vŠ khoäng cách Çó nhÜ sau:

TrÜ©ng không xa l¡m. Cách nhà non nºa cây sÓ.Rõ ràng rÒi ÇÃy nhé, NguyÍn Thanh Ty thì bäo

‘non nºa cây sÓ’, NguyÍn ñ¡c Xuân thì kéo dài ra cho khác Çi m¶t chút ‘gần một cây số’. ñÓ ai dám bäo r¢ng Ông Xuân æn c¡p bài ông Ty? (sic!)

Trong khi Çó TrÎnh Cung bäo là (theo NguyÍn Thanh Ty vi‰t): Quäng ÇÜ©ng này ông TrÎnh Cung tÜªng tÜ®ng ra dài Ç‰n mÃy cây sÓ, SÖn phäi gò lÜng Çåp xe Çåp Ç‰n trÜ©ng.

N‰u NguyÍn ñ¡c Xuân lÃy tÜ liŒu ª TrÎnh Cung nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân nói thì TrÎnh Công SÖn phäi Çi xe Çåp ch§ sao låi Çi b¶ nhÜ NguyÍn Thanh Ty mô tä.

ViŒc phân công gi»a hai thÀy giáo ThÓng và thÀy giáo SÖn nhÜ sau:

* NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t: Trịnh Công Sơn được "đào tạo chính qui" nên làm trưởng giáo và đứng dạy lớp ba vào buổi sáng, ông giáo Tạ Văn Thống sắp về hưu dạy hai lớp 1 và 2 vào buổi chiều.

* NguyÍn Thanh Ty thì vi‰t:

187

187

- TrÜ©ng có mÃy l§p anh SÖn?- Ba. Tôi dåy l§p ba. Ông ThÓng l§p m¶t và hai


NguyÍn Thanh Ty cÛng cho bi‰t TrÎnh Công SÖn dåy bu°i sáng, ông ThÓng dåy bu°i chiŠu.

ñ†c các Çoån nÀy cûa NguyÍn Thanh Ty và NguyÍn ñ¡c Xuân tôi thÃy giÓng nhÜ hai gi†t nÜ§c, nhÜ hai anh em sinh Çôi, chÌ khác ông NguyÍn ñ¡c Xuân cho ÇÙa bé æn m¥c khác Çi m¶t chút Ç‹ cho thiên hå khÕi lÀm là lÃy tØ trong bài cûa NguyÍn Thanh Ty ra.

2)- S¿ kiŒn thÙ hai là lÜÖng tiŠn, vÆt giáNguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t:Dạy học ở vùng thượng du thế ấy. Không vui.

Nhưng dù sao với chỉ số lương (indique) 320 cộng thêm phụ cấp đắ c đỏ vùng cao, mỗi tháng Trịnh Công Sơn cũng lĩnh được 5.200$. So với vật giá lúc ấy: Cà-phê loại ngon 1$/ly, phở 3$/tô, cơm 600$/ tháng, vàng 2.000$/ lượng. . . lương như thế là cao, có của ăn, của để.

CÛng viŒc lÜÖng tiŠn, vÆt giá, NguyÍn Thanh Ty ghi låi:

V§i chÌ sÓ lÜÖng 320 c¶ng thêm phø cÃp Ç¡c ÇÕ vùng cao lúc bÃy gi©, chúng tôi lãnh ÇÜ®c næm ngàn hai træm ÇÒng (5200$) m‡i tháng, tÜÖng ÇÜÖng v§i hai lång rÜ«i vàng Kim Thành. VÆt giá låi rÃt rÈ. TiŠn æn, ª m‡i tháng chÌ h‰t 600 ÇÒng. Chai bia Con C†p 3 ÇÒng. M¶t dïa thÎt bò lúc l¡c bÓn ngÜ©i æn giá 7 ÇÒng. Tô phª 3 ÇÒng. Cà phê loåi ngon, m¶t ly, 1 ÇÒng. CÖm b»a v§i ba món, 6 ÇÒng.

NguyÍn Thanh Ty vi‰t Ç¡c ÇÕ, NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng vi‰t Ç¡c ÇÕ. Ti‰ng ViŒt nghèo quá khi‰n NguyÍn ñ¡c Xuân không tìm ra ÇÜ®c ch» khác, Ç‹ khÕi mang ti‰ng là æn c¡p cûa NguyÍn Thanh Ty hay sao?!

188

188

ThÆm chí NguyÍn Thanh Ty vi‰t sai chính tä, (Ç¡t ÇÕ thay vì Ç¡c ÇÕ, ch» T thay vì C) NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t theo cÛng sai luôn. NguyÍn Thanh Ty không phäi là nhà væn, Çáng trách nhÜng còn hi‹u ÇÜ®c, còn ‘Nhà væn’ NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t sai chính tä, có ai chÃp nhÆn ÇÜ®c không?

VŠ lÜÖng tiŠn và NguyÍn ñ¡c Xuân và NguyÍn Thanh Ty nói y nhÜ nhau: Tô phª 3 ÇÒng, Càphê loåi ngon: 1$/ly, cÖm tháng 600$.


Khác là NguyÍn Thanh Ty nói 5.200$ mua ÇÜ®c 2 lÜ®ng rÜªi vàng, còn NguyÍn ñ¡c Xuân thì nói rõ hÖn, vàng 2.000$/lÜ®ng. Rõ Ràng NguyÍn ñ¡c Xuân không ‘cóp’ bài NuyÍn Thanh Ty khi nói vŠ vàng!!! Càphê loåi ngon (cäi hai ÇŠu xác nhÆn loåi ngon) 1$/ly. Ai cho NguyÍn ñ¡c Xuân bi‰t giá càphê nÀy. Ông Lê Cao L®i là ngÜ©i chÜa tØng g¥p NguyÍn ñ¡c Xuân, nhÜ trong thÜ cûa TrÀn Væn Ng†c, hay ông Phåm Trung Thành nói chuyŒn âm nhåc và luôn cà chuyŒn uÓng cà-phê cûa TrÎnh Công SÖn v§i NguyÍn ñ¡c Xuân hay chính Lê ThÎ Ng†c Trinh. Có th‹ Lê ThÎ Ng†c Trinh nÀy cÛng ghiŠn hay theo dõi viŒc uÓng cà-phê d» l¡m (sic)!!!

Có m¶t ÇiŠu Ç¶c giä cÀn lÜu š: NguyÍn Thanh Ty chÌ nói ChÌ sÓ lÜÖng, NguyÍn ñ¡c Xuân thì có ghi chú thêm ‘ChÌ sÓ lÜÖng (indique)’. VÆy là NguyÍn ñ¡c Xuân bi‰t ti‰ng tây còn NguyÍn Thanh Ty thì dÓt ti‰ng tây ÇÃy nhé, måc dù ÇÀu thÆp niên 1970, NguyÍn Thanh Ty Çã ÇÜ®c chuy‹n ngåch giáo sÜ Anh Væn Trung H†c ñŒ NhÙt cÃp. Nên nh§ r¢ng trong ch‰ Ç¶ C†ng Sän, viŒc khoe khoang bi‰t ti‰ng Tây, ti‰ng Anh là bi‹u hiŒn tinh thÀn nô lŒ tÜ bän. Bån Ç†c không tin, xin Ç†c ‘Anh Em Thù ñÎch’ nguyên tác ‘Brother Enemy’ cûa Nayan Chanda, Çoån Sihanouk Ç†c bài diÍn væn chúc mØng nhân dÎp QuÓc Khánh Cuba mà không ai dám dÎch ra ti‰ng Pháp, k‹ cä Khieu

189

189

Samphon, Ieng Sary, v.v... ÇŠu du h†c bên Pháp vŠ, khi‰n Sihanouk Ç†c xong ti‰ng Khmer phäi t¿ mình dÎch ra ti‰ng Pháp. Có lë bây gi© C†ng Sän ‘Ç°i m§i’ nên NguyÍn ñ¡c Xuân nói ti‰ng Tây thoäi mái, Ç‰n mÕi tay!

3)- Cách æn m¥c cûa TrÎnh Công SÖnKhi NguyÍn ñ¡c Xuân lên Bäo L¶c Ç‹ tìm hiŠu vŠ

cu¶c sÓng cûa TrÎnh Công SÖn, thÃy:‘Buổi chiều nghỉ dạy, sau giấc ngủ trưa, Trịnh

Công Sơn sửa lại chiếc áo ka-ki vàng, bỏ vô qu ầ n t ẹ c- gan nghiêm chỉnh rồi xỏ chân vào đ ôi giày Batar rảo bước ra quán Cà-phê bi-da Ngọc Trang.

NguyÍn Thanh Ty tä:


Ông TrÎnh nhåc sï thì xuŠ xoà, giän dÎ trong b¶ ÇÒ, áo kaki vàng bÕ vô quÀn tergal, v§i Çôi giÀy Ba-ta màu nâu muôn thuª. (Sau này có may thêm hai áo sÖ mi, m¶t nâu, m¶t tr¡ng b¢ng väi Nil France) Dåo Ãy SÖn có biŒt danh do chúng tôi Ç¥t là ‘Chàng nghŒ sï nhÙt y nhÙt quªn’.

Ÿ m¶t Çoån khác, NguyÍn Thanh Ty vi‰t:SÖn xÕ v¶i chi‰c áo sÖ mi ka ki vàng cøt tay,

(Chi‰c áo này tôi thÃy tØ lúc còn ª trÜ©ng SÜ phåm) Çôi giÀy Ba-Ta màu nâu.

Sao mà NguyÍn ñác Xuân vi‰t hay th‰, Çúng nh»ng gì NguyÍn Thanh Ty vi‰t, ch¡c có ‘hÒn ma cÛ’ nào Çó hiŒn lên mô tä hình dång TrÎnh Công SÖn cho NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t låi.

4)- VŠ m¶t cô gái tên NgàNguyÍn ñ¡c Xuân: ‘Và, chính trong nh ữ ng ngày bó g ồ i ở nhà ấy,

anh phát hiện có một người đẹp hằng ngày đ i Nhà th ờ bằng con đường qua trước cửa phòng anh. Trịnh Công

190

190

Sơn hơi ân hận. Lâu nay anh bù khú với bọn bạn trai nên không để š đến người hàng xóm gái ấy. Người có tên là Ngà. Ngà không sắc sảo, không quš phái như các cô gái Huế đã "hờp hồn" anh như Ph. Th., Bích Diễm, nhưng với cái dáng m ả nh mai, tóc th ề ch ấ m vai , khuôn mặt thánh thiện nh ư m ặ t Đứ c M ẹ Đồ ng Trinh của cô cũng đã làm cho Trịnh Công Sơn mất ngủ. Sự phát hiện trong cõi cô đơn ở B’lao có Ngà như một cái nhấn làm bật dậy những dồn nén cô đơn mang tính tâm linh trong Sơn lâu nay.’

Còn NguyÍn Thanh Ty thuÆt låi nhÜ sau:‘Nh»ng ngày bó gÓi n¢m nhà, SÖn thÜ©ng

ngÒi tÜ l¿ trÜ§c bàn vi‰t duy nhÃt dành cho cä hai soån bài, nhìn Çæm Ç¡m ra con ÇÜ©ng ÇÃt ÇÕ. Mùa này bông lau nª tr¡ng kh¡p nÖi. Lau tr¡ng d†c theo con ÇÜ©ng dÓc chåy dài tØ trong buôn ra t§i quÓc l¶, bæng ngang trÜ§c nhà chúng tôi. Bu°i chiŠu, gió nÒm th°i nhË tØng cÖn, lÜ§t qua rØng lau, xô chúng ngã nghiêng xuÓng, rÒi chúng bÆt dÆy, tåo thành nh»ng âm thanh xào xåc nhè nhË, ÇŠu ÇŠu, buÒn buÒn. ChiŠu xuÓng


dÀn. Nh»ng våt n¡ng cuÓi cùng chi‰u xiên trên nh»ng ng†n bông lau, lÃp lánh sáng ng©i. Gió l¡ng dÀn. Không gian trª nên im ¡ng, tïnh mÎch. Ch®t ti‰ng kèn ÇÒng xa xa v£ng låi, lúc nghe, lúc mÃt. ThÆt h¡t hiu buÒn. ñó là lúc cô n» sinh hàng xóm, cô Ngà, Çúng gi© Çi lÍ chiŠu. Chuông nhà th© Çang vang vang, dÒn dÆp tØng hÒi, thúc døc con chiên Ç‰n giáo ÇÜ©ng.

ThÆt Çúng nhÜ tên Ç¥t, da cô tr¡ng ngà. NgÜ©i mãnh mai v§i mái tóc thŠ chÃm ngang vai, v§i khuôn m¥t phäng phÃt nhiŠu nét nhÜ ñÙc mË Maria.’

NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng giÓng nhÜ NguyÍn Thanh Ty vi‰t là ‘Nh»ng ngày bó gÓi n¢m nhà;

191

191

- M¶t ngÜ©i thì vi‰t Çi Nhà th©, ngÜ©i kia thì Çi lÍ chiŠu, - NgÜ©i thì tä: Mänh mai, tóc thŠ chÃm vai, NgÜ©i kia låi vi‰t: Mänh mai, tóc thŠ chÃm ngang vai. - M¶t bên thì ví v§i ñÙc MË ÇÒng trinh, NgÜ©i kia thì không phäi ñÙc MË ñÒng Trinh mà låi: ñÙc MË Maria . Rõ ràng ‘khác nhau’ gi»a ‘ñÙc MË ÇÒng trinh’ và ‘ñÙc MË

Maria’ (sic!) Çâu có chuyên Çåo væn ª Çây. Có PhÆt Thánh chÙng giám cho ‘nhà væn C†ng Sän NguyÍn ñ¡c Xuân’ không æn c¡p væn, kÈo t¶i nghiŒp cho NguyÍn ñ¡c Xuân bÎ NguyÍn Thanh Ty Ç° thØa.(sic!)

5)- VŠ ngôi nhà cûa bà NguyÍn ThÎ Phiñây là ngôi nhà do TrÎnh Công SÖn, NguyÍn

Thanh Ty, NguyÍn Væn Ba, NguyÍn Häo Tâm thuê Ç‹ ª khi m§i ÇÜ®c b° nhiŒm vŠ dåy h†c ª Bäo L¶c. ViŒc TrÎnh Công SÖn ª Çây, NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t:

‘Nhà trọ của Trịnh Công Sơn tại Blao là một ngôi nhà ki ể u bi ệ t th ự m ớ i xây trên khu đấ t khoáng đạ t ở g ầ n Ty Công chính Lâm


Đồng. Chủ ngôi nhà là cô Phi - tr ưở ng phòng k ế toán Ty Công chính. Tr ị nh Công S ơ n thuê nhà cùng v ớ i ba đồ ng nghi ệ p h ọ Nguy ễ n là Thanh Ty (Nha Trang), Hảo Tâm và Văn Ba (Sư phạm Sài Gòn). M ỗ i ng ườ i ph ả i tr ả ti ề n nhà 300$/tháng . Bà ch ủ nhà có dáng ng ườ i m ả nh d ẻ , h ơ n ba m ươ i tu ổ i , cùng với đứa con gái ở chung trong nhà. Nh ờ th ế các th ầ y giáo tr ẻ s ố ng xa nhà đỡ b ớ t khô khan.’

NguyÍn Thanh Ty vi‰t:

192

192

‘Trong lúc loay hoay tìm nhà, có ai Çó mách chúng tôi, ª vŠ phía Ty Công Chánh có ngôi biŒt th¿ vØa xây xong, chû nhà muÓn cho thuê nhÜng hÖi Ç¡t. SÖn và tôi Ç‰n ngay. Nhà rÃt ÇËp. T†a låc trên m¶t khu quang Çãng, thoáng tÀm nhìn. Chung quanh hàng rào bao b†c, phía trÜ§c có c°ng. Nhà có ba phòng ngû, m¶t phòng khách. Nhà b‰p r¶ng chia làm hai. M¶t nºa là b‰p. M¶t nºa là phòng t¡m và vŒ sinh. Chû nhà là m¶t ngÜ©i Çàn bà tu°i tråc Ç¶ ba mÜÖi, ngÜ©i mãnh dë. Bà hiŒn là TrÜªng Phòng K‰ Toán cûa Ty Công Chánh Lâm ñÒng. Bà sÓng v§i ÇÙa con gái nhÕ sáu tu°i tên ñào. ChÒng bà Çang làm viŒc ª Sàigòn, bà cho bi‰t. Sau khi nói chuyŒn Ç¶ dæm phút, chúng tôi b¢ng lòng thuê toàn b¶ cæn nhà, trØ m¶t phòng cho bà và ÇÙa con gái Ç‹ ª, v§i giá 1200 ÇÒng. N‰u muÓn æn cÖm tháng thì bà nÃu luôn cho. Ngày ba b»a, m‡i ngÜ©i trä thêm ba træm ÇÒng. Chúng tôi ra vŠ v§i lòng thÖ th§i vì Çã tìm ÇÜ®c nÖi æn ª vØa š. Trên ÇÜ©ng vŠ SÖn cÙ lÄm bÄm: ñàn bà mà tên Phi låi lót ThÎ, ThÎ Phi... ThÎ Phi! SÖn tûm tÌm cÜ©i m¶t mình. Tôi bi‰t SÖn Çang nghï gì vŠ bà chû nhà trÈ, sÓng m¶t mình.

ñÓi chi‰u hai Çoån væn trên cûa NguyÍn ñ¡c Xuân và NguyÍn Thanh Ty, ta thÃy gì?

VŠ ngôi nhà, NñX vi‰t: ngôi nhà ki ể u bi ệ t th ự m ớ i xây

NTT vi‰t: ngôi biŒt th¿ vØa xây xong

VŠ ÇÎa Çi‹m ngôi nhà,


- NñX vi‰t: khu đấ t khoáng đạ t ... g ầ n Ty Công chính

- NTT vi‰t: khu quang Çãng, thoáng tÀm nhìn... vŠ phía Ty Công Chánh

VŠ bà chû nhà,

193

193

- NñX vi‰t: là cô Phi - tr ưở ng phòng k ế toán Ty Công chính... ch ủ nhà có dáng ng ườ i m ả nh d ẻ , h ơ n ba m ươ i tu ổ i ,

- NTT vi‰t: ñàn bà mà tên Phi... TrÜªng Phòng K‰ Toán cûa Ty Công Chánh tu°i tråc Ç¶ ba mÜÖi, ngÜ©i mãnh dë

VŠ giá thuê nhà:-NDX vi‰t: M ỗ i ng ườ i ph ả i tr ả ti ề n nhà

300$/tháng(bÓn ngÜ©i ª chung là 1.200 ÇÒng/tháng-ghi chú cûa TC)- NTT vi‰t: v§i giá 1200 ÇÒngNgoài các phÀn trên giÓng nhau nhÜ Çúc khuôn, t§i phÀn giá

nhà cho thuê có khác nhau:M¶t ngÜ©i thì nói tiŠn thuê nhà 1.200ÇÒng/tháng; m¶t ngÜ©i

thì nói nhà ª chung 4 ngÜ©i, m‡i ngÜ©i chÌ trä có 300ÇÒng. M¶t bên nói 1200, m¶t bên là 300. Hai con sÓ nÀy khác nhau xa l¡m. Ai không tin, cÙ hÕi các bé Çang h†c mÅu giáo thì bi‰t ngay. Ai dám bäo NguyÍn ñ¡c Xuân ‘chôm’ bài NguyÍn Thanh Ty?

Xin Ç¶c giä lÜu š Ç¥c biŒt phÀn nÀy. NñX vi‰t r¢ng: Tr ị nh Công S ơ n thuê nhà cùng v ớ i ba đồ ng nghi ệ p h ọ Nguy ễ n là Thanh Ty (Nha Trang), HÒi Ãy làm gì có Thanh Ty? Thanh Ty hÒi ª chung v§i TrÎnh Công SÖn là lÃy tên th¿c cûa ông. Thanh Ty là bút hiŒu cûa ngÜ©i ª chung Ãy, bút hiŒu nÀy m§i xuÃt hiŒn khi vi‰t bài vŠ TrÎnh Công SÖn sau khi TrÎnh Công SÖn qua Ç©i. N‰u hÕi tÃt cä m†i ngÜ©i ª Bäo L¶c hÒi Çó cÛng nhÜ bây gi©, không ai bi‰t Thanh Ty là ai cä.

VŠ Çi‹m nÀy, NguyÍn ñ¡c Xuân hÓ to khi vi‰t TrÎnh Công SÖn ª chung nhà v§i Thanh Ty.

NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t: Tr ị nh Công S ơ n thuê nhà cùng v ớ i ba đồ ng nghi ệ p h ọ Nguy ễ n là Thanh Ty (Nha Trang). ‘Cháy nhà ra m¥t chu¶t’ ÇÃy nhá!!!

194

194


Ÿ câu chót cûa Çoån nÀy, NguyÍn ñ¡c Xuân cÓ nói Çùa m¶t câu vô duyên, chÙng tÕ là ngÜ©i không ÇÙng Ç¡n v§i m¶t ngÜ©i Çàn bà Çã có chÒng.

‘Nhà væn’ NguyÍn ñ¡c Xuân låi dùng sai ti‰ng ViŒt. Dùng ‘khu ÇÃt khoáng Çåt’ là sai. Khoáng Çåt là Ç‹ chÌ tâm hÒn con ngÜ©i. Ch£ng hån ‘m¶t tâm hÒn khoáng Çåt.’ Còn m¶t khu ÇÃt thì ngÜ©i ta dùng khoáng Çãng.

Tra trong ‘Hán viŒt T¿ ñi‹n’ cûa ñào duy Anh, tôi thÃy tác giä giäi thích:

Khoáng Çåt: Bøng då r¶ng rãiKhoáng Çãng: R¶ng rãi mênh mông. Ngb:

NgÜ©i bøng då r¶ng l§n, tÜ tÜªng phóng túng. Vi‰t nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân thì có m¶t ‘ Khu ÇÃt

bøng då r¶ng l§n.’ VÆy ÇŠ nghÎ ông NguyÍn Væn Hóa nên tôn vinh NguyÍn ñ¡c Xuân làm ‘Çåi væn hào có khu ÇÃt bøng då r¶ng l§n.’ cho xÙng h®p v§i ‘thiên tài NguyÍn Væn Tr‡i’.(1)

Qua các so sánh, ÇÓi chi‰u nhÜ tôi ghi ª trên, Ç¶c giä thÃy rÕ ‘tài’ æn c¡p cûa NguyÍn ñ¡c Xuân không cao l¡m, Çôi khi tr¡ng tr®n, chû quan, cho r¢ng kÈ ª trong nÜ§c, ngÜ©i ª ngoài nÜ§c ch¡c không th‹ bi‰t Ç‰n hành vi ÇÓn måt cûa y. Không nh»ng th‰, khi NguyÍn Thanh Ty lên ti‰ng, NguyÍn ñ¡c Xuân còn thách thÙc ông Ty chÌ rõ Çoån nào, câu nào Xuân æn c¡p cûa Ty, n‰u không chÌ rõ ra ÇÜ®c, có nghïa là NguyÍn Thanh Ty ‘không bình thÜ©ng’ (ch» cûa NguyÍn ñ¡c Xuân, có nghïa là Çiên). NguyÍn Thanh Ty không Çiên. ñiên thì không th‹ bi‰t viŒc ngÜ©i khác æn c¡p cûa mình. NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng không Çiên vì ngÜ©i Çiên không bi‰t làm nghŠ Çåo chích.

III.- VŠ bài vi‰t cûa Ông NguyÍn Væn Hóa

195

195

ñ†c bài cûa NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t vŠ TrÎnh Công SÖn, NguyÍn Thanh Ty phát hiŒn ra nh»ng chi ti‰t trong bài NguyÍn ñ¡c Xuân, cä š và cä l©i (xin xem låi phÀn do sánh ª trên) ÇŠu ‘chôm’ tØ bài cûa ông Ty. Bài NguyÍn Thanh Ty vi‰t trên 50 trang, NguyÍn ñ¡c


Xuân gom låi trong ba bÓn trang, và nói r¢ng chính NguyÍn ñ¡c Xuân lÃy tài liŒu tØ Lê Ng†c Trinh, ñinh CÜ©ng, TrÎnh Cung, Phåm Trung Thành, Lê Cao L®i (là ngÜ©i NguyÍn ñ¡c Xuân chÜa bao gi© g¥p). Ý ÇÒ cûa NguyÍn ñ¡c Xuân là làm nhÜ Çây là m¶t khám phá m§i cûa y, chÙ không phäi là ‘chôm’ tØ bài cûa ông Ty.

TØ phát hiŒn Çó, NguyÍn Thanh Ty bèn vi‰t cho t© Giao ñi‹m m¶t bài, tÕ š phàn nàn vŠ viŒc làm cûa NguyÍn ñ¡c Xuân. MuÓn bi‰t ch¡c hành Ç¶ng cûa NguyÍn ñ¡c Xuân có ‘Çåo væn’ hay không, ông NguyÍn Væn Hóa nên xem låi vÃn ÇŠ vì có ngÜ©i khi‰u nåi. ñó là thái Ç† ÇÙng Ç¡n cûa ngÜ©i ÇÙng ÇÀu m¶t cÖ quan ngôn luÆn. DÍ nhÙt là ÇÓi chi‰u, so sánh và suy nghï, cÀn thì cÙ yêu cÀu NguyÍn ñ¡c Xuân cho nghe cu¶n bæng mà y Çã ghi ÇÜ®c nh»ng gì khi Nguy‹n ñ¡c Xuân lên Bäo L¶c phÕng vÃn Phåm Trung Thành, Lê Cao L¶c.

Thay vì ÇÙng gi»a Ç‹ phân xº phäi trái vŠ viŒc tranh chÃp ngÜ©i c†ng tác cho báo cûa ông và Ç¶c giä thì NguyÍn Væn Hóa liŠn ÇÙng ngay vŠ phía NguyÍn ñ¡c Xuân, bênh v¿c y và còn ‘phang’ låi NguyÍn Thanh Ty nhiŠu l©i thÃt lÍ, tÕ š khinh thÜ©ng NguyÍn Thanh Ty, v.v...

NguyÍn Væn Hóa vi‰t:... ... ... ... ... 2. Giao Çi‹m trä l©i ông NguyÍn Thanh Ty (ho¥c Tš?)... ... ... ... ...

196

196

a)- Khi vi‰t thÜ cho Giao ñi‹m, ông NguyÍn Thanh Ty vi‰t b¢ng font ch» ViŒt, có dÃu, vi‰t rõ là Ty. NguyÍn Væn Hóa mª ngo¥c vi‰t thêm (ho¥c Tš?). Ty và Tš khác nhau. Theo Hán ViŒt T¿ ñi‹n cûa ñào Duy Anh, Ty có nghïa xÃu và tÓt. NgÜ©i ta thÜ©ng lÃy nghïa tÓt Ç‹ Ç¥t tên thì TY là tÖ. Còn Tš, cÛng theo sách Çã dÅn là vÎ trí thÙ nhÙt trong 12 ÇÎa chi. NgÜ©i ta hi‹u là con chu¶t. NguyÍn Væn Hóa mª ngo¥c vi‰t thêm (ho¥c Tš?) là có š ÇÒ, vØa là hÕi mà vØa là cÓ gán cho ông Ty m¶t cái tên xÃu (con Chu¶t). N‰u bình tïnh mà xét,


vi‰t nhÜ th‰ là không nghiêm túc, thi‰u lÎch s¿, không tôn tr†ng ngÜ©i ÇÓi thoåi, nói r¶ng ra là lÓi vi‰t xÃc xÜ®c, xÕ lá. Trong ‘Ván Bài LÆt Ng»a’, TrÀn Båch ñ¢ng thuÆt låi chuyŒn Ngô ñình Nhu giäi thích tên cûa mình cho NguyÍn Thành Luân (ám chÌ ñåi tá Phåm Ng†c Thäo), Nhu là mŠm måi, dÎu dàng. TrÀn Båch ñ¢ng nói móc thêm Nhu còn có nghïa là tên æn tr¶m. Cha mË Ç¥t tên cho con là cÓ l¿a cái nghïa tÓt, chÙ ai muÓn con mình là th¢ng æn tr¶m. Nói móc nhÜ th‰ là m¶t hành Ç¶ng xÕ lá C†ng Sän thÜ©ng làm. Nay tôi thÃy NguyÍn Væn Hóa cÛng dùng ki‹u nói móc Ãy cûa ViŒt C†ng. M¶t ngÜ©i ÇÙng ÇÀu m¶t cÖ quan ngôn luÆn, tÜ cách nhÜ th‰ có nên chæng?

Giä tÌ nhÜ bây gi© tôi vi‰t: NguyÍn Væn Hóa (hay H†a?), Hóa có nghïa là dåy vë, giáo døc; h†a là tai vå, rûi ro (sách Çã dÅn), ho¥c HÕa là lºa, là bà HÕa, kÈ chuyên ÇÓt nhà ngÜ©i khác Không lš ông bà cø thân sinh ông NguyÍn Væn Hóa låi muÓn sinh ra ÇÙa con chÌ Çem tai h†a Ç‰n cho ngÜ©i khác? Giä t› nhÜ có ngÜ©i nói: ‘Tên là Hóa mà æn nói nhÜ th‰ là không có giáo hóa gì cä!’ thì ông Hóa nghï sao? Giäi thích cho cùng lš thì nhÜ th‰, nhÜng tôi không làm ÇÜ®c viŒc

197

197

làm Çó, c° nhân cho là ‘NgÆm máu phun ngÜ©i’. ñ¶c giä nghï sao?

b)- Ông NguyÍn Væn Hóa ca ng®i NguyÍn ñ¡c Xuân ‘là tác giä vài chøc cuÓn sách (dày ho¥c mÕng) vŠ các ÇŠ tài lÎch sº, nhÃt là các ÇŠ tài lÎch sº væn hóa Hu‰. VŠ m¥t væn hóa dân t¶c nói chung, Çây là nh»ng công trình nghiên cÙu nghiêm túc, Çáng ca ng®i.’

Tôi có mÃy š ki‰n nhÜ sau Çây: ViŒc sách cûa NguyÍn ñ¡c Xuân thì tôi bi‰t rÒi, nhÜ cuÓn ‘Nhân ChÙng’ tôi Çã nói ª trên, sách Çó NguyÍn ñ¡c Xuân t¿ ‘vë v©i’ cho bän thân y, bán không ai mua, nên y không có tiŠn trä cho nhà in NguyÍn Væn PhÜ§c, bÎ NguyÍn Væn Th† Çòi; NguyÍn ñ¡c Xuân lÃy th‰ nhà chùa ra æn ngang nói ngÜ®c, bÎ Th† Çu°i Çánh chåy trÓi ch‰t. Còn tØ sau 1966 Ç‰n nay, nh© theo C†ng Sän nên NguyÍn ñ¡c Xuân bây gi© giÕi hÖn, ÇiŠu Çó thì không bi‰t, không Ç†c sách cûa y, làm sao bi‰t ÇÜ®c.

ViŒc chính ª Çây là ‘Çåo væn’. NguyÍn ñ¡c Xuân lÃy š, lÃy l©i trong bài vi‰t cûa NguyÍn Thanh Ty mà vi‰t thành bài cûa y,


không ghi rõ xuÃt xÙ hay tài liŒu tham khäo, lÆp l© v§i Ç¶c giä coi nhÜ t¿ mình khám phá ra. NhÜ th‰, nói nôm na là æn c¡p. Tài næng con ngÜ©i ta có th‹ thay Ç°i, xÜa dª nay giÕi, nh© h†c hành nghiên cÙu, v.v... nhÜng tính tình, n‰u không bi‰t sºa mình, tu thân thì xÜa sao, nay cÛng vÆy thôi. Ngày xÜa là kÈ gian, quÎt tiŠn nhà in, nay là th¢ng æn c¡p thì có khác gì nhau. Thành ra, ÇiŠu NguyÍn Væn Hóa vi‰t vŠ NguyÍn ñ¡c Xuân là ‘nghiêm túc, Çáng ca ng®i’ thì không th‹ cho Çó là l©i nhÆn xét sáng suÓt, vô tÜ ÇÜ®c.

Nói vŠ viŒc vi‰t sách cûa NguyÍn ñ¡c Xuân, NguyÍn Væn Hóa vi‰t: ‘ÇÓi v§i chúng tôi không thành

198

198

vÃn ÇŠ.’ Có nghïa NguyÍn ñ¡c Xuân có là C†ng Sän hay không cÛng không thành vÃn ÇŠ. Tôi nghï ngoài tôi, có ngÜ©i không ÇÒng š quan Çi‹m nÀy. TrÜ§c h‰t, ngay ª trong nÜ§c, ngÜ©i vi‰t væn ª trong hàng ngÛ C†ng Sän và ngÜ©i vi‰t væn không ª trong hàng ngÛ C†ng Sän có lÆp trÜ©ng væn h†c khác nhau. V§i ngÜ©i không ª trong hàng ngÛ C†ng Sän thì vi‰t là vi‰t, không Ç¥t ‘lÆp trÜ©ng chính trÎ’. LÆp trÜ©ng cûa h† là nhân bän, là con ngÜ©i, là dân t¶c, t° quÓc. NgÜ©i C†ng Sän thì không th‰, khi vi‰t, h† phäi ÇÙng trên lÆp trÜ©ng nào chÙ, ch£ng hån nhÜ ‘lÆp trÜ©ng vô sän’, ‘lÆp trÜ©ng ÇÃu tranh giai cÃp’, Çúng ‘ÇÜ©ng lÓi chû trÜÖng cûa Çäng C†ng Sän’. Ch£ng hån chúng ta nói: ‘Tôi yêu T° quÓc tôi.’ Th‰ là ÇÜ®c. V§i C†ng Sän, nói th‰ là không ÇÜ®c. Phäi nói: ‘Tôi yêu T° quÓc Xã H¶i Chû Nghïa’ m§i Çúng lÆp trÜ©ng. Có ai cho r¢ng hai câu nói nÀy giÓng nhau? NgÜ©i C†ng Sän luôn luôn phäi có cái Çuôi (mà cÛng là cái ÇÀu) ‘Xã H¶i Chû Nghïa’. Có ngÜ©i hÕi DÜÖng Thu HÜÖng: ‘Kinh t‰ thÎ trÜ©ng theo ÇÎnh hÜ§ng Xã H¶i Chû Nghïa là th‰ nào?’ DÜÖng Thu HÜÖng phang m¶t câu: ‘Có ÇÎnh hÜ§ng Xã H¶i Chû Nghïa thì con cái cûa nh»ng th¢ng nhÜ Phan Væn Khäi, TrÀn ñÙc LÜÖng, v,v... m§i æn c¡p, æn tr¶m, æn cÜ§p tài sän cûa nhân dân ÇÜ®c chÙ.’ Có lë ai ai cÛng khoái nh»ng cách trä l©i ÇÓp chát, th£ng thØng nhÜ vÆy. Trong phåm vi lÎch sº, væn hóa, vi‰t, phân tích, giäi thích, phê bình bao gi© cÛng mang cái Çuôi ‘Xã H¶i Chû Nghïa’ nhÜ th‰, không thì sách không ÇÜ®c in. Chúng ta không thích sách h†


là vì cái ‘Çuôi C†ng Sän’ Ãy, còn ai thích sách h†, có lë cÛng là mang cái Çuôi Ãy nhÜ h† mà thôi. Thành ra cái ‘không thành vÃn ÇŠ’ cûa ông NguyÍn Væn Hóa cho chúng ta thÃy ông là ai!

199

199

c)- Ông NguyÍn Væn Hóa vi‰t Çi vi‰t låi ch» ‘giáo sinh’ cûa NguyÍn Thanh Ty nhiŠu lÀn, låi vi‰t trong ngo¥c kép, có š chê NguyÍn Thanh Ty vi‰t sai. Tôi cho r¢ng NguyÍn Thanh Ty vi‰t Çúng, còn NguyÍn Væn Hóa chÜa thông cách dùng danh tØ. NgÜ©i Çi h†c Ç‹ ra làm thÀy giáo thì g†i là ‘giáo sinh’. S¿ Vø LŒnh b° døng h† Çi dåy cÛng g†i h† là ‘giáo sinh’. Sau khi nhÆn viŒc và thi hành viŒc dåy d‡ rÒi thì không còn là ‘giáo sinh’ mà phäi g†i là ‘giáo viên’. Tôi nghï không ai cho là NguyÍn Thanh Ty vi‰t sai Ç‹ ‘cÜ©i’ ông thÀy giáo. (Xin xem phø bän S¿ Vø LŒnh)

d)- NguyÍn Væn Hóa cho r¢ng ‘nh»ng ngÜ©i mô phåm, m¿c thÜ§c, thÆn tr†ng, cân nh¡c, tính toán... , không th‹ là ‘cùng m¶t tâm hÒn nghŒ sï’ nên không th‹ hi‹u ÇÜ®c nghŒ sï. Th‰ thì trên Ç©i nÀy hÍ là nhà giáo thì không th‹ là nghŒ sï hay ngÜ®c låi ÇÜ®c sao? ñâu låi có thÙ nhÆn ÇÎnh cÙng nh¡c và phi‰n diŒn nhÜ th‰. Nói chi xa, Doãn QuÓc Sï không phäi vØa là nhà giáo vØa là nhà væn ÇÃy à? Hay ông NguyÍn Væn Hóa phû nhÆn, không cho Doãn QuÓc Sï là nhà væn vì ông Ãy không phäi là thành phÀn C†ng Sän hay theo C¶ng? ThÆt ra, ông Ãy không nh»ng là nhà væn mà låi là nhà væn có tài. Lê Uyên PhÜÖng. Ông chÒng tên là PhÜÖng, xuÃt thân khóa 2 SÜ Phåm Qui NhÖn cÛng là nghŒ sï n°i ti‰ng. Ông NguyÍn Væn Hóa phû nhÆn chæng hay ông cho r¢ng phäi theo C†ng Sän nhÜ TrÎnh Công SÖn m§i th¿c là nghŒ sï? TrÜ§c 1975, VÛ Hånh vØa là nhà giáo giÕi vØa là nhà væn có tài. Sau 1975, ông chÌ còn là nhà væn, không còn là nhà giáo n»a. Không bi‰t ông t¿ nghÌ dåy hay nhà nÜ§c C†ng Sän bu¶c ông nghÌ dåy theo nhÜ lÆp luÆn cûa ông NguyÍn Væn Hóa nhÜ vØa nói ª trên.

e)- NguyÍn Væn Hóa vi‰t: ‘Çåo Thiên Chúa ª ViŒt Nam v§i m¶t xuÃt xÙ tÀm thÜ©ng, Çã tåo ra nh»ng tâm chÃt tÀm thÜ©ng, hèn m†n mà thôi, chÌ còn låi là nh»ng kÈ Üa khoa bäng, b¢ng cÃp ÇÜ®c


200

200

Çóng m¶c, kš tên tØ kÈ khác,... ham mê tiŠn båc, ÇÎa vÎ và thích ÇÜ®c xÜng tøng... nhÜng låi không có thiên tài.’

NguyÍn Væn Hóa vi‰t câu nÀy chû y‰u nh¡m vào ngÜ©i theo Çåo Thiên Chúa hÖn là nh¡m vào tôn giáo Çó. Ch» ‘xuÃt xÙ tÀm thÜ©ng’ có phäi muÓn nh¡m vào lÎch sº truyŠn bá Çåo Thiên Chúa ª ViŒt Nam có g¡n liŠn v§i lÎch sº th¿c dân Pháp xâm lÜ®c ViŒt Nam. V§i cä hai vÃn ÇŠ nÀy, NguyÍn Væn Hóa cÛng nhÜ vài cây bút trong nhóm Giao ñi‹m thÜ©ng tÕ bày nhÆn xét m¶t cách c¿c Çoan.

MÃy næm trÜ§c Çây, khi cÓ Giáo SÜ MÏ Tín trÜ©ng QuÓc Gia Âm Nhåc và KÎch NghŒ Saigon còn sinh tiŠn, có lÀn tôi nói v§i ông r¢ng nhìn chung, s¿ phát tri‹n Çåo Thiên Chúa g¡n liŠn v§i s¿ phát tri‹n các Ç‰ quÓc. Ch£ng hån nhÜ nh© ñ‰ quÓc La-Mã nên Çåo Thiên Chúa phát tri‹n kh¡p Châu Âu, cÛng nh© ñ‰ QuÓc Tây Ban Nha nên Çåo nÀy lan tràn kh¡p vùng Châu MÏ La Tinh và B¡c Phi LuÆt Tân, cÛng nhÜ Çåo nÀy månh lên ª ViŒt Nam là nh© ñ‰ QuÓc Pháp xâm lÜ®c và Çô h¶ ViŒt Nam tØ gi»a th‰ k› 19. CÓ giáo SÜ MÏ Tín giäi thích v§i tôi là trong kinh Thánh có dåy phäi tuân hành và ûng h¶ các ch‰ Ç¶ cai trÎ. Tôi không Ç†c kinh Thánh nên không bi‰t chuyŒn Ãy. TØ nhÕ, h†c sº, không riêng gì tôi, ai cÛng bi‰t ª ViŒt Nam, viŒc phát tri‹n Çåo Thiên Chúa ‘g¡n liŠn v§i gót giày xâm cûa lÜ®c th¿c dân Pháp’. NhiŠu ngÜ©i ViŒt Nam d¿a vào ngoåi bang, Çåo Thiên Chúa Ç‹ mÜu cÀu danh l®i. Trong cuÓn ‘LÎch Sº Bang Giao ViŒt-MÏ, Th‰ K› 19,’ b¢ng ti‰ng Anh do tôi vi‰t, có Çoån nói vŠ xung Ç¶t ÇÀu tiên MÏ-ViŒt vŠ vø giám møc Lefèvre, tôi xin dÎch låi b¢ng ti‰ng ViŒt nhÜ sau:

‘Hai næm sau, trên m¶t chuy‰n häi hành vòng quanh th‰ gi§i, chi‰n håm MÏ Constitution ghé các nÜ§c vùng ñông Nam Á, có ghé thæm ñà N¤ng. Håm trÜªng tàu nÀy là John Percival. Ông ta là ngÜ©i nóng tính, dÍ gây nên chÓng ÇÓi, ÇÜa t§i xung Ç¶t, ÇÜ®c các nhà hàng häi MÏ t¥ng cho biŒt danh là ‘Mad Jack’.

201

201

Trong th©i gian ng¡n ngûi bÕ neo ª ñà N¤ng, ông ta ÇÜ®c m¶t ngÜ©i Kitô h»u ÇÎa phÜÖng mÆt báo cho bi‰t là Giám Møc Lefèvre hiŒn Çang bÎ giam ª Hu‰ vì t¶i giäng Çåo trái phép. ‘Mad Jack’ liŠn ra lŒnh cho binh sï


cûa y khoäng m¶t træm ngÜ©i, Ç° b¶ lên b© b¡t næm ngÜ©i ViŒt làm con tin (trong Çó có 3 ngÜ©i là quan låi triŠu Çình Hu‰)... ... ...

ñiŠu nÀy, nhÜ Ç¶c giä thÃy, ngay tØ ÇÀu, tín h»u Çåo Thiên Chúa Çã b¡t tay v§i ngoåi bang chÓng låi chính quyŠn cûa chính h† rÒi. Tôi cÛng có nói chuyŒn nÀy v§i CÓ Giáo SÜ MÏ Tín, ông nói: ‘Ông vua nào cÛng lo bäo vŒ giang sÖn cûa mình. Vua là Thiên tº, ÇÙng ÇÀu m¶t nÜ§c. Nay b‡ng có ngÜ©i Ç‰n rao giäng r¢ng, có m¶t ông vua khác, vua cûa các vì vua (King of the kings), quyŠn næng hÖn, tài ba hÖn, giúp Ç« cÙu r‡i cho ta nhiŠu hÖn. Hãy theo ông vua nÀy. Nói nhÜ th‰ thì ông vua nÜ§c Çó b¡t giam hay gi‰t ngÜ©i huyÍn truyŠn nhÜ th‰ thì có chi là lå’. Chúng ta phäi t¿ Ç¥t mình vào th©i Çåi Çó, v§i ki‰n thÙc và tÀm nhìn cûa th©i kÿ Çó m§i hi‹u và thông cäm nh»ng gì ngÜ©i xÜa Çã làm. Ngoài ra, trong sÓ ngÜ©i theo Tây và theo Çåo Thiên Chúa, nh»ng kÈ th©i cÖ không phäi ít. Trong m¶t lÀn hành quân ª ñÒng SÖn thu¶c Gò Công, tôi tò mò hÕi m¶t cø già vŠ hai ngôi nhà lÀu ª vùng nÀy xây theo ki‹u Pháp rÃt ÇËp, nay Çã bÕ hoang. Ông cø cho bi‰t Çó là gia sän nh»ng ngÜ©i thu¶c dòng dõi NguyÍn H»u Sï, tÙc HuyŒn Sï, tÙc là ngÜ©i bÕ tiŠn xây nhà th© HuyŒn Sï ª Saigon. Theo cø già Çó, huyŒn Sï xuÃt thân chÌ là ngÜ©i chæn vÎt. Khi Pháp tÃn công Nam phÀn, y nói ÇÜ®c lÕm bÕm ti‰ng Tây nh© có th©i hÀu hå các cha cÓ, nên ÇÜ®c th¿c dân Pháp ch†n làm thông ngôn. L®i døng cÖ h¶i Çó, y d¿a th‰ l¿c Tây mà cÜ§p

202

202

ru¶ng cûa dân nên trª nên giàu có ti‰ng tæm và mua chÙc huyŒn.

Bàn vŠ vÃn ÇŠ Çåo Thiên Chúa d¿a vào th‰ l¿c Pháp Ç‹ bành trÜ§ng, có lë luÆn án ti‰n sï cûa ông Cao Huy ThuÀn tÜÖng ÇÓi ÇÀy Çû nhÙt. Du h†c ª Pháp, ông có cÖ h¶i tìm tòi nghiên cÙu tài liŒu lÜu tr» trong các thÜ viŒn ª Pháp và Ý Ç‹ chÙng minh m¶t cách cø th‹, rõ ràng hành Ç¶ng cûa nh»ng ‘tên th¿c dân m¥c áo thÀy tu.’ Tuy nhiên, trÜ§c 1975, tác phÄm cûa Cao Huy ThuÀn ÇÜ®c Giáo H¶i PhÆt Giáo ViŒt Nam ÇŠ nghÎ ph° bi‰n hån ch‰, chÌ trong vòng nh»ng ngÜ©i có trách nhiŒm nghiên cÙu lÎch sº mà thôi. Có lë Giáo H¶i muÓn tác phÄm không nên ph° bi‰n r¶ng rãi, tåo thêm mâu thuÅn, chia rë dân


t¶c trong lúc tình hình miŠn Nam ViŒt Nam lúc Ãy Çang bÎ xâm læng tØ nhiŠu phía. Thái Ç¶ cûa Giáo H¶i PhÆt giáo ViŒt Nam nhÜ th‰ là rÃt ÇÙng Ç¡n. Nh© s¿ hån ch‰ Çó, tác phÄm cûa Cao Huy ThuÀn không gây nên dÜ luÆn xôn xao cÛng nhÜ xáo tr¶n gì trong c¶ng ÇÒng dân t¶c. NhiŠu ngÜ©i sau 1975, ra ngoåi quÓc m§i có cÖ h¶i Ç†c tác phÄm nÀy.

Nhìn chung, các bài vi‰t trên Giao ñi‹m có Çúng có sai, nhÜng thÜ©ng c¿c Çoan quá khích, thÆm chí còn có tác giä dùng l©i lë måt sát Çåo Thiên Chúa n¥ng nŠ. Theo tôi, trÜ§c h‰t, lÆp trÜ©ng quá khích, c¿c Çoan là không bao gi© Çúng. Thái Ç¶ Çó không tåo nên hi‹u bi‰t, thông cäm nhau mà chÌ làm cho mâu thuÅn thêm sâu s¡c, gay g¡t. Nên nh§ khích Ç¶ng s¿ chia rë dân t¶c là có t¶i, nhÃt là trong tình hình chính trÎ Ç¶c tài chuyên ch‰ ª ViŒt Nam ngày nay. ‘Chia Ç‹ trÎ’ là chính sách cai trÎ Çã có tØ xÜa mà nh»ng ch‰ Ç¶ Ç¶c tài ÇŠu áp døng. ViŒc khích Ç¶ng chia rë nhÜ hiŒn nay cûa Giao ñi‹m, dù nhìn dÜ§i læng kính nào thì trÜ§c nhÃt vÅn là có l®i cho chính quyŠn C†ng

203

203

Sän Hà N¶i. Låi n»a, c¿c Çoan quá khích dÍ mang låi cuÒng tín.

Chính vì cuÒng tín nên có s¿ xung Ç¶t ÇÅm máu gi»a ngÜ©i Thiên Chúa Giáo và HÒi giáo Çã mÃy træm næm. Vã låi, ÇÓi v§i Çåo PhÆt, hành vi, thái Ç¶ Çó không n¢m trong Løc Hòa cûa giáo lš nhà PhÆt. Ngoài ra, ta cÛng nên hi‹u thêm vŠ Çåo ‘trung dung’ cûa Kh°ng tº Ç‹ hành xº cho ÇÙng Ç¡n.

ñÙng trên lÆp trÜ©ng quá khích nÀy Ç‹ nhÆn xét vŠ nhåc TrÎnh Công SÖn, ngÜ©i ta thÃy luÆn cÙ cûa NguyÍn Væn Hóa sai thêm m¶t lÀn n»a. Chúng ta ai cÛng công nhÆn vŠ m¥t vi‰t l©i ca, TrÎnh Công SÖn là m¶t thiên tài. VÃn ÇŠ nÀy, trÜ§c Çây khá lâu, tôi Çã có nhÆn xét vŠ âm nhåc cûa TrÎnh Công SÖn. M¶t ngÜ©i nhÜ ông, có nh»ng cäm nhÆn nhåy bén, tinh t‰ và thông minh nên dÍ b¡t kÎp nh»ng rung Ç¶ng, xao xuy‰n vŠ âm thanh, hình änh, màu s¡c ngoåi cänh Ç‹ vi‰t l©i ca. TrÜ§c Çây, khi bi‰t gia Çình TrÎnh Công SÖn ª thuê m¶t gian trong dãy nhà cûa ñÙc Cha Ngô ñình Thøc, trên con ÇÜ©ng NguyÍn TrÜ©ng T¶ (*) mà cô Ngô ThÎ Bích D. ngày ngày Çi


h†c ngang qua, cÛng nhÜ nh»ng dãy nhà nÀy cách nhà th© Phú Cam không bao xa, thì hình änh cô gái Ãy, ti‰ng chuông nhà th© Ãy có là Ç¶ng l¿c gây cho ngÜ©i nghŒ sï vi‰t thành vài bän nhåc nhÜ ‘DiÍm XÜa’ hay ‘L©i BuÒn Thánh’ cÛng không có gì là lå. Nay Ç†c NguyÍn Thanh Ty, ông cho bi‰t thêm hình änh cô Ngà m‡i chiŠu tay ôm cuÓn kinh sát vào ng¿c, l¥ng lë Çi xuÓng con dÓc bøi ÇÕ Ç‰n nhà th© hay ti‰ng kèn ÇÒng ª m¶t tråi lính nào Çó xa xa v£ng låi, lúc rõ lúc khuÃt, gây nên s¿ xúc Ç¶ng cho m¶t tâm hÒn nghŒ sï nhåy bén nhÜ TrÎnh Công SÖn cÛng là m¶t ÇiŠu hay. TrÎnh Công SÖn là m¶t hiŒn tÜ®ng Ç¥c biŒt trong sÓ nh»ng ngÜ©i Hu‰, nÖi vÓn có cänh trÀm u cûa cung

204

204

vàng ÇiŒn ng†c nay thành hoang v¡ng, nÖi có nhiŠu chùa räi rác trên các ng†n ÇÒi ª phía tây cûa c¿u kinh Çô, nÖi có nh»ng bài ca nam ai næm b¢ng ÇÜ®m màu tÜ tÜªng PhÆt-Lão, nÖi có nh»ng câu hò ru em, mái nhì mái ÇÄy ÇÜ®m mùi ca dao, tøc ng» væn hóa dân t¶c. TrÎnh Công SÖn may m¡n, ÇÜ®c ‘tåo hóa m¥c khäi’ cho ông Çón nhÆn nó m¶t cách sâu s¡c và ÇÀy xúc cäm, khi‰n ông vi‰t nên nh»ng l©i ca tuyŒt v©i. Trong viÍn tÜ®ng Çó, lôi TrÎnh Công SÖn ÇÙng vŠ phía PhÆt cho r¢ng sª dï ông có ÇÜ®c thiên tài là vì ông là m¶t PhÆt tº, hay ông là ngÜ©i thÃm nhuÀn giáo lš Thiên Chúa giáo, ông là ngÜ©i cûa bên nhóm nÀy hay tôn giáo kia ÇŠu là nông cån, sai lÀm. Nói r¶ng ra, TrÎnh Công SÖn có ÇÜ®c thiên tài Ãy là nh© cäm nhÆn trong væn hóa dân t¶c, thu hËp là tØ trong væn hóa c¿u kinh Çô, væn hóa Hu‰. ñÖn giän chÌ có th‰, ông không là ngÜ©i cûa riêng ai, ngÜ©i nào, nhóm nào, tôn giáo nào. ƒu trï cä.

Nói nhÜ NguyÍn Væn Hóa, Çåo Thiên Chúa vào nÜ§c ta b¢ng m¶t con ÇÜ©ng tÀm thÜ©ng nên chÌ tåo ra nh»ng con ngÜ©i tâm chÃt tÀm thÜ©ng hèn m†n là hÒ ÇÒ ghê l¡m. Khi còn niên thi‰u, tôi Çã có nhiŠu ngÜ©i bån theo Çåo Thiên Chúa, nói chuyŒn gì v§i nhau ÇŠu ÇÜ®c cä, nhÜng khi tranh luÆn vŠ ‘Thiên Chúa trên h‰t’ hay ‘T° QuÓc trên h‰t’ thì bao gi© cÛng có xung kh¡c, cäi c† om sòm. Nói nhÜ th‰, nhÜng tôi vÅn thÃy nhiŠu ngÜ©i theo Çåo Thiên Chúa rÃt yêu nÜ§c. Næm 1946, ª quê tôi có kiŒu ñÙc MË La Vang rÃt l§n. ñoàn kiŒu Çi tØ


làng Trí BÜu là làng Çåo k‰ thành phÓ, Çi ngang thành phÓ Quäng TrÎ rÒi lên La-Vang. Khi Çoàn kiŒu Çi ngang tråi lính VŒ QuÓc ñoàn là lính ViŒt Minh lúc Ãy, vì thÃy Çoàn kiŒu không mang c© ÇÕ sao vàng (HÒi Ãy ÇÜ®c coi nhÜ là c© quÓc gia), thì ông ñ¶i ñŠ, bån

205

205

cûa cha mË tôi, liŠn cÀm m¶t cây c© ÇÕ sao vàng l§n, leo lên ng¿a, Çi ÇÀu Çoàn kiŒu. ViŒc làm cûa ông ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i hoan hô. ‘T° QuÓc trên h‰t’ chÙ. Ông ñ¶i ñŠ là ngÜ©i theo Çåo Thiên Chúa, Çi lính Tây Çóng ‘lon’ Ç¶i. Ông theo ViŒt Minh cÜ§p chính quyŠn næm 1945 và hy sinh næm 1947, khi kháng chi‰n chÓng Pháp m§i b¡t ÇÀu. NhiŠu ngu©i thu¶c thành phÀn nhÜ ông, khoäng 1950 ÇŠu bÎ ViŒt Minh thû tiêu cä.

Trong cuÓn ‘T¿ Phán’ cûa cø Phan B¶i Châu, tác giä k‹ lÀn ÇÀu tiên qua Trung Hoa Ç‹ sang Nh¿t xin cÀu viŒn, cø Çi v§i ông Tæng Båt H°, nhÜng ngÜ©i dÅn ÇÜ©ng chính là m¶t tu sï theo Çåo Thiên Chúa. Vì viŒc Çåo, vÎ nÀy qua låi ViŒt Nam-HÒng Kông nhiŠu lÀn nên rÃt rành rÈ ÇÜ©ng qua biên gi§i ViŒt-Trung. VÎ tu sï Çåo Thiên Chúa nÀy tên là Châu, h† Mai nhÜng Ç‹ tránh con m¡t mÆt thám Tây nên g†i theo biŒt danh là Mai Lão Bång. Trung Hoa có câu là ‘Lão bång sinh châu’.

NhÆn xét chung chung, m¶t cách bØa bãi nhÜ ông NguyÍn Væn Hóa là thi‰u suy xét, thi‰u vô tÜ. Tøc ng» g†i hành Ç¶ng nhÜ th‰ là ‘VÖ ÇÛa cä n¡m’ còn nói theo ki‹u ông Võ ñình CÜ©ng là Çeo ‘Nh»ng c¥p kính màu.’

Ngoài ra, ông NguyÍn Væn Hóa còn vi‰t ti‰ng ViŒt sai. Ch£ng hån nhÜ câu: kš tên tØ kÈ khác,... Ti‰ng ViŒt Çâu có vi‰t nhÜ vÆy. TrÜ§c 1975, ª Saigon có cuÓn phim cûa Cøc Tâm Lš Chi‰n khi‰n ai cÛng cu©i: ‘NgÜ©i vŠ tØ ÇÌnh núi.’ Sao låi ‘tØ ÇÌnh núi’? Trong ti‰ng ViŒt, ngÜ©i ta nói ‘TØ ÇÌnh núi vŠ’ ch§ không ai nói ngÜ®c nhÜ ngÜ©i MÏ. HÕi: ‘Anh Çâu vŠ ÇÃy? Trä l©i: ‘Tôi tØ MÏ vŠ’ ch§ không ai nói: ‘Tôi vŠ tØ MÏ’ ngoåi trØ mÃy ông ‘MÏ con’ quen æn McDonald. Này, ông NguyÍn Væn Hóa! ‘bút sa gà ch‰t’, ‘nhà væn nhà veo’ nhÜ ông mà vi‰t bÆy bå ngÜ©i ta cÜ©i cho, hay là nhóm Giao ñi‹m thi‰u ngÜ©i nên ông lên hàng ‘lãnh Çåo’. N‰u ViŒt C†ng có cÜ©i ngÜ©i miŠn Nam


206

206

ViŒt Nam chÎu änh hÜªng chính sách ‘nô dÎch væn hóa’ cûa MÏ thì vi‰t nhÜ ông cÛng là m¶t hình thÙc ‘nô dÎch’ ÇÃy.

Tôn giáo, bÃt cÙ tôn giáo nào, ÇŠu không phäi là sän phÄm cûa Tåo Hóa, ThÜ®ng Ç‰ hay Thiên Chúa mà là cûa con ngÜ©i, cûa nhân loåi. Nhân loåi có nhiŠu nŠn væn minh khác nhau và m‡i m¶t nŠn væn minh nhÜ th‰ sän sinh ra nh»ng ‘siêu nhân’, là ngÜ©i sáng lÆp ra tôn giáo Ãy, là giáo chû. H† không phäi là ThÜ®ng Ç‰ hay con cái cûa ThÜ®ng ñ‰. NŠn væn minh ñÎa Trung Häi sänh sinh ra Chúa Giê-Su, Mohammad; væn minh ƒn ñ¶ sän sinh ra PhÆt Thích Ca, và væn minh Trung Hoa sän sinh ra Kh°ng, Lão. TrÜ©ng h®p Kh°ng Khâu là rõ ràng nhÃt. TÜ tÜªng thì Çã có tØ hàng ngàn næm trÜ§c, ông chÌ là ngÜ©i ‘san ÇÎnh’ låi thành TÙ ThÜ, NgÛ Kinh. ñó là tinh hoa cûa dân t¶c Trung Hoa, không phäi ông Kh°ng sáng tåo ra. Theo nhãn quan Çó, kinh PhÆt cÛng b¡t nguÒn trong tÜ tÜªng ƒn ñ¶, tØ Çåo Bà La Môn, v.v... Ai thÃy hay thì cÙ theo, cæn cÙ vào kinh sách Ç‹ tu thân, trau giÒi phÄm hånh là trÜ§c nhÙt Ç‹ thành ngÜ©i tÓt, ngÜ©i hiŠn nhÜ l©i giáo chû dåy, coi Çó là cách sÓng, tri‰t lš sÓng hÖn là quÿ låy xin xÕ, trao Ç°i Ç‹ có th‹ làm cho trª thành ngÜ©i cuÒng tín. Ch£ng thà không có tôn giáo còn hÖn là có tôn giáo mà cuÒng tín, vØa có håi cho bän thân mình, vØa có håi cho ngÜ©i.

f)- Nên nh§ r¢ng nghŒ sï, dù thiên tài thì cÛng là con ngÜ©i, cÛng có thÃt tình, cÛng tham sinh úy tº. TrÎnh Công SÖn cÛng là ngÜ©i và cÛng s® bÎ b¡t quân dÎch, bÎ Ç¶ng viên nhÜ m†i ngÜ©i. Nói ông ta là ngÜ©i yêu nÜ§c không chÎu Çi lính cho ‘MÏ Ngøy’ là vë v©i, thêm th¡t nhÜ ki‹u cûa m¶t sÓ ngÜ©i Hu‰ ‘ngøy ái quÓc’, ‘ngøy trí thÙc’, ‘ngøy quân tº’, v.v... Mùa hè næm 1967, TrÎnh Công SÖn bÎ g†i Ç¶ng viên khóa 25 Thû ñÙc. TrÎnh Công SÖn nhÆn lŒnh g†i xong trÓn luôn. Nh© có tài, ông ÇÜ®c LÜu Kim CÜÖng yêu m‰n và giúp Ç«. LÜu Kim CÜÖng là m¶t cÃp chÌ huy trong quân chûng không quân ViŒt Nam C†ng Hòa có Çû khä

207

207

næng (ho¥c nh© bån thân) Ç‹ cÃp cho TrÎnh Công SÖn m¶t chÙng chÌ tåi ngû, m¶t cæn cÜ§c quân nhân Ç‹ TrÎnh Công SÖn có th‹ Çi låi mà không s® quân cänh chÆn b¡t vì không có


giÃy t©. ñó là m¶t dång lính ki‹ng.(*) Trong Quân Ç¶i ViŒt Nam C†ng Hòa th©i Çó, ‘lính ma lính ki‹ng’ là m¶t Çåi nån, không ít cÃp chÌ huy bÎ ÇÜa ra tòa án quân s¿ vŠ t¶i nÀy. ViŒc TrÎnh Công SÖn làm lính ki‹ng cÛng ÇÖn giän vÆy thôi, nhÜ bao nhiêu nghŒ sï Saigon khác th©i bÃy gi© nhÜ Hùng CÜ©ng, Hoàng Trang, Elvis PhÜÖng, Duy Khánh, v.v...

Do viŒc che chª cûa LÜu Kim CÜÖng, TrÎnh Công SÖn mang Ön. T‰t MÆu Thân, LÜu Kim CÜÖng tº trÆn, TrÎnh Công SÖn vi‰t bài ‘Cho m¶t ngÜ©i n¢m xuÓng’ Ç‹ ‘tå Ön’, hay Ç‹ mÜ®n cái danh cûa m¶t ông ‘chuÄn tÜ§ng bån thân’ Ç‹ vë cho mình sáng thêm ra thì ai bi‰t ÇÜ®c có hay không! Có ÇiŠu, ngÜ©i dân Hu‰ và ñà N¤ng thì ‘oán’ LÜu Kim CÜÖng không ít. Tháng Næm/1966, khi quân ThiŒu Kÿ ra ñà N¤ng Ç‹ dËp bàn th©, LÜu Kim CÜÖng Çã lái máy bay oanh tåc chùa ‘Ph° ñà’ trên ÇÜ©ng Ông ´ch Khiêm, ñà N¤ng. Chùa nÀy là trung tâm chÌ huy cu¶c ÇÃu tranh cûa PhÆt giáo ª ñà N¤ng hÒi Çó. M¶t bên thì ‘oán’, m¶t bên thì ‘than khóc’, dï nhiên làm sao tránh mâu thuÅn, phê phán?

Trong quân Ç¶i C†ng Hòa cÛng có nh»ng trÜ©ng h®p nh© phe cánh nên lên ‘loon’ nhanh. Khi NguyÍn Cao Kÿ lên nhÜ diŠu thì kéo ‘ÇŒ tº’ Çåi úy LÜu Kim CÜÖng lên theo, nhÜng không th‹ có trÜ©ng h®p nhÜ ông Hóa nói. Khi TrÎnh Công SÖn trÓn lính là nh¢m mùa hè 1967, LÜu Kim CÜÖng m§i Çåi úy, t§i t‰t MÆu Thân, ÇÀu næm 1968, LÜu Kim CÜÖng là Çåi tá truy thæng cÓ chuÄn tÜ§ng. Không lš trong vòng 6 tháng

208

208

mà thæng 3 cÃp? Nói sao nghe cho ÇÜ®c tai ngÜ©i khác là ngÜ©i bi‰t t¿ tr†ng.

IV.- Vài nhÆn xét vŠ tÜ cách cûa TrÎnh Công SÖn

Tôi Çã vi‰t m¶t bài vŠ TrÎnh Công SÖn rÒi, nay không muÓn nói låi n»a. Tuy nhiên, bài cûa NguyÍn Thanh Ty cho tôi thÃy nhiŠu ÇiŠu m§i lå, thành ra phäi nói thêm Çôi ÇiŠu.

Tôi cho r¢ng TrÎnh Công SÖn là m¶t thiên tài, chÌ trong m¶t sÓ bän nhåc thôi. Cái gì ông cäm nhÆn, xúc Ç¶ng mà vi‰t, quä thÆt là


hay. Còn bài nào ông cÓ làm cho hay, cho lå thì dª Ët. Cái Çó cÛng không Çáng nói, chúng ta không th‹ cÀu toàn và chúng ta cÛng khó tìm ra toàn bích.

ThÆt ra, trong Ç©i nhåc sï, ông có nhiŠu ÇiŠu may! Nh»ng næm 1968 trª vŠ sau, tình hình chi‰n tranh lan r¶ng và tàn khÓc, ngÜ©i miŠn Nam, dù ª trong quân Ç¶i, chính quyŠn cÛng nhÜ ngÜ©i dân thÜ©ng rÃt chán chi‰n tranh. Nhåc phän chi‰n TrÎnh Công SÖn xuÃt hiŒn Çúng th©i Çi‹m Ãy, Çáp Ùng ÇÜ®c nhu cÀu tâm lš cûa m†i ngÜ©i, nhÜ cá g¥p nÜ§c là cái may m¡n thÙ nhÙt làm cho ông ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i bi‰t t§i.

Phän chi‰n cÛng chia làm nhiŠu loåi, có loåi ‘ngÖ ngác’ nhÜ ‘ChiŠu MÜa Biên Gi§i’ cûa NguyÍn Væn ñông, có loåi mang š thÙc tâm tÜ ti‹u tÜ sän nhÜ ‘Anh Çi vŠ Çâu ...’ cûa Hoàng Nguyên, có loåi cäm thÜÖng thân phÆn nhÜ ‘KÈ Ÿ MiŠn Xa’ hay ‘Xuân Này Con Không VŠ’ cûa Trúc PhÜÖng, ho¥c Çau kh° trong tích c¿c, xây d¿ng låi cu¶c Ç©i nhÜ ‘M¶t Mai Giä TØ VÛ Khí’ cûa TrÎnh Lâm Ngân ho¥c ‘HuyŠn Sº Ca... ‘ cûa Phåm Duy. Bên cånh Çó, than vãn nhÙt, tuyŒt v†ng nhÙt và ‘dân t¶c’ nhÙt chính là ‘Cho M¶t NgÜ©i N¢m XuÓng’

209

209

ho¥c ‘NgÜ©i Con Gái ViŒt Nam Da Vàng’ cûa TrÎnh Công SÖn. Bài tru§c Çúng là tâm trång, cá tính và tÜ tÜªng hÜ vô cûa PhÆt-Lão trong væn hóa Hu‰ mà TrÎnh Công SÖn may m¡n hÃp thø và bài sau chính là ÇÜ©ng lÓi chính sách cûa Çäng C†ng Sän ViŒt Nam do Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng truyŠn Çåt cho TrÎnh Công SÖn vÆy. ThÆt ra, th©i gian Ãy, Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng chÜa hoàn toàn n¡m ÇÜ®c ÇÀu SÖn nên m§i có ‘Gia Tài Cûa MË.’

Sau 30 tháng TÜ, khi ngÜ©i miŠn Nam mÃt såch, danh v†ng, tài sän, ngÜ©i thân,... h† thÃy rõ hÖn cu¶c Ç©i là hÜ vô, tÜ tuªng PhÆt-Lão thÃm sâu vào trí óc h† thì nhåc thiŠn cûa TrÎnh Công SÖn nhÜ g¥p ch‡ ÇÃt màu m«. ñó là cái may thÙ hai trong s¿ nghiŒp âm nhåc cûa ông.

Nh»ng ngÜ©i ái m¶ các ca khúc TrÎnh Công SÖn phÀn Çông là ngÜ©i miŠn Nam, nån nhân cu¶c xâm lÜ®c miŠn Nam cûa C†ng Sän


B¡c ViŒt. NgÜ©i miŠn B¡c, trÜ§c 1975, n‰u có ai bi‰t t§i ca khúc cûa TrÎnh Công SÖn thì ch¡c Ç‰m chÜa dû hai bàn tay. Ch‰ Ç¶ C†ng Sän Hà N¶i kŠm kËp dân chúng khÓc liŒt thì h† còn nghe ÇÜ®c gì ngoài ‘Ai yêu HÒ Chí Minh...’ Sau 1975, C†ng Sän có cho gì TrÎnh Công SÖn cÛng ÇŠu n¢m trong sách lÜ®c tuyên truyŠn dân vÆn cä, dù có anh C†ng Sän to ÇÀu nào nâng Ç« TrÎnh cÛng n¢m trong ÇÜ©ng lÓi chính sách nhÜ th‰. ñØng tÜªng lÀm h† có tâm hÒn yêu thích ca nhåc, phän chi‰n hay thiŠn nhÜ ngÜ©i miŠn Nam.

VŠ m¥t tÜ cách, ông có cái hay. ViŒc NguyÍn Thanh Ty thuÆt låi ông tØ chÓi khi tÌnh trÜªng Bäo L¶c yêu cÀu, NguyÍn Thanh Ty g†i là ‘Uy vÛ bÃt næng khuÃt’ là hay ÇÃy. Tôi cÛng có Ç†c m¶t bài trên báo ÇiŒn tº cûa m¶t ngÜ©i nào Çó, k‹ r¢ng khoäng vài næm sau 1975, TrÎnh Công SÖn thay m¥t cho gi§i

210

210

nghŒ sï Hu‰, ‘chào mØng’ m¶t Çoàn væn công tØ miŠn B¡c vào bi‹u diÍn, rÒi ngay trên sân khÃu TrÎnh Công SÖn chê th£ng thØng r¢ng Çoàn væn công nÀy dª quá. ñó cÛng là m¶t hành Ç¶ng can Çäm, can Çäm hÖn cä NguyÍn Tuân khi NguyÍn Tuân nói r¢ng sª dï ‘Chúng ta sÓng ÇÜ®c t§i ngày hôm nay là vì bi‰t hèn’.

Tôi cÛng Çã chê TrÎnh Công SÖn. Con ngÜ©i ta thÜ©ng vÆy, chÌ anh hùng khi ª ngoài vòng cÜÖng tÕa, danh l®i mà thôi. Khi Çã vÜ§ng vào rÒi thì quay 180 Ç¶: ñÜ®c làm bån v§i ‘ông l§n’ Võ Væn KiŒt, ÇÜ®c cÃp cho m¶t ngôi biŒt th¿, ÇÜ®c vào h¶ khÄu Saigon, ÇÜ®c cho m¶t cái gh‰ trong H¶i Væn NghŒ Thành phÓ,v.v... TrÎnh Công SÖn b‡ng mŠm l¡m, b‡ng nhûn l¡m. Nh»ng cái Çu®c g†i là ‘uy vÛ bÃt næng khuÃt’, nh»ng cái g†i là ‘tÃm lòng’, nh»ng cái g†i là ‘SÓng tº t‰ v§i nhau’ ÇŠu trôi ra sông sa bi‹n h‰t, ho¥c là m¶t thÙ trang sÙc b¢ng hàng giä, TrÎnh Công SÖn dùng nó Ç‹ lòe thiên hå chÖi. ‘Nói thì hay v‡ tay thì dª’ là trÜ©ng h®p TrÎnh Công SÖn. Làm nhåc vŠ thiŠn coi Ç©i là hÜ vô nhÜng thuª hàn vi thì dÃu k› l¡m, khó ai tìm ÇÜ®c dÃu tích gì th©i TrÎnh Công SÖn dåy l§p ba ª trÜ©ng Bäo An v§i mÜÖi læm ÇÙa h†c trò ngÜ©i ThÜ®ng mÛi giäi thò lò. Phäi chi TrÎnh Công SÖn là


giáo sÜ trÜ©ng Çåi h†c nào Çó thì thiên hå không muÓn bi‰t cÛng phäi bi‰t, không muÓn nghe cÛng phäi nghe.

Xin trích m¶t Çoån, nghe cÛng khá Çau lòng:‘Lãng tØ ÇÀu Ç‰n gi© vÅn ngÒi im l¥ng nhâm

nhi ly bia l¡ng nghe anh em k‹ chuyŒn ‘ÇÜ©ng xa xÙ lå’ thích l¡m vì không ÇÜ®c cái ‘hân hånh’, ‘Tòng quân gi‰t gi¥c’ Ç‹ ‘Dong vó ng¿a trên ÇÜ©ng chinh chi‰n’, bây gi© m§i lên ti‰ng:

211

211

- Moa... moa thì ‘mo phú’ tay nào che chª cho ông SÖn. ViŒc b¡t ông SÖn là viŒc cûa mÃy ông ‘c§m’. Moa... moa thì moa b¿c cái ông SÖn nhà mình. B¿c l¡m cÖ. Moa có mua mÃy tÆp nhåc cûa ông Ãy khi m§i xuÃt bän. TÆp nào cÛng ghi ti‹u sº có Çû thÙ trên Ç©i mà không thÃy tÆp nào ghi lÃy m¶t dòng nhÜ ‘dåy h†c tåi Bäo L¶c tØ næm 1964 Ç‰n 1967’ h†¥c ‘H†c SÜ phåm Qui NhÖn’ ch£ng hån. Moa b¿c là nghï: Ch£ng lë ông ta có m¥c cäm xÃu h° v§i nghŠ dåy h†c chæng?

Võ Çôn Thao cÜ©i hŠ hŠ, rút cây Paker trong túi áo ra, lÃy m¶t t© giÃy lau tay, tính toán m¶t lúc rÒi nói:

- Nè! MÃy ông nín h‰t Çi. Nghe tôi công bÓ m¶t con sÓ kinh khûng vŠ ông SÖn.

M†i ngÜ©i nghe Thao nói, lÃy làm tò mò. TÃt cä ÇŠu im l¥ng ch©. Thao h¡ng gi†ng:

- Này nhé! CÙ lÃy Ç° ÇÒng lÜÖng °ng là 5.200 ÇÒng m¶t tháng. Nhân lên ba næm. TÙc là ba mÜÖi sáu tháng. VÎ chi là 187.200 ÇÒng. Gåo ba ÇÒng m¶t kš. ˜ng Çã æn h‰t 62.400 kš lô gåo QuÓc Gia trong ba næm. Ghê chÜa!

NghÎ cà khÎa:- ˆn gåo ÇÜ®c rÒi! Bày Ç¥t væn vÈ thêm hai ch»

QuÓc Gia sau Çuôi! Khéo vë!Thao phän ÇÓi:- Tôi chÜa nói h‰t š, sao ông låi kê tû ÇÙng

trong h†ng tôi?NghÎ cÜ©i há há:- ChÙ không phäi sao?- Phäi làm sao ÇÜ®c! Thao cÜÖng quy‰t.


Lãng chen vô can:- Thì ... thì Ç‹ ông Thao nói h‰t Çã, h¤ng hay.- ¯, thì nói h‰t Çi xem nào! NghÎ ÇÃu dÎu.Bây gi© Thao m§i tûm tÌm cÜ©i:

212

212

- S« dï tôi phäi nói æn cÖm QuÓc Gia là vì ông Ãy th© ma C¶ng Sän. ˜ng lãnh lÜÖng QuÓc Gia, dùng thì gi© dåy h†c Ç‹ làm nhåc có l®i cho ViŒt C¶ng.

Lãng có vë không tán thành quan Çi‹m Çó:- Cái Çó thì chÜa có gì rõ rŒt Ç‹ k‰t luÆn ông SÖn theo

C¶ng Sän. NhÜng tôi cÙ b¿c ông SÖn. Bao nhiêu næm nh© ông L®i khoan dung mà không m¶t l©i Ön nghïa.

Tôi không bàn t§i chuyŒn TrÎnh Công SÖn ‘æn cÖm quÓc gia th© ma C†ng Sän’. Nh»ng ngÜ©i bån trong gi§i thÀy giáo v§i TrÎnh Công SÖn có tÙc giÆn ông là phäi và h† Çã nói câu Çó là Çúng. H† là nh»ng ngÜ©i bÕ phÃn bäng cÀm súng chÓng C†ng Sän B¡c ViŒt xâm læng miŠn Nam, trong khi TrÎnh Công SÖn cÀm dao Çâm sau lÜng h† thì có quyŠn tÙc giÆn tên phän b¶i. Tôi muÓn nói t§i cái ‘ThiŠn’ cûa TrÎnh Công SÖn. ‘ThiŠn cûa TrÎnh Công SÖn phäi là ‘thiŠn giàu’, ‘thiŠn sang’, còn ‘thiŠn nghèo’ dåy h†c trên cao nguyên là ‘thiŠn dÃu’, ‘thiŠn che’. ViŒc làm nÀy cûa TrÎnh Công SÖn làm tôi nh§ t§i mÃy câu ca dao:

Anh Çang xúc tépAnh thÃy cô ÇËp

Anh Ç° tép ÇiAnh thÃy cô ÇiAnh låi xúc tép.

ThiŠn cûa TrÎnh Công SÖn chính là ‘ThiŠn xúc tép’ vÆy.

ñÓi v§i nh»ng ngÜ©i ÇÒng nghiŒp cÛ hÒi trên cao nguyên, (tôi không g†i h† là bån cûa TrÎnh Công SÖn), ít khi ông nhÆn ra. Sao trí


213

213

nh§ ông ta kém th‰. M¶t lÀn næm 1970, trong cu¶c tri‹n lãm cái gì Çó cûa TrÎnh Cung, có TrÎnh Công SÖn ª Nha Trang, TrÎnh Công SÖn Çã không nhÆn ra NguyÍn Thanh Ty. Sau 1975, trí nh§ TrÎnh Công SÖn låi càng tŒ hÖn, ông ta không nhÆn ra bån cÛ: Hinh bån cÛ có Ç‰n quán càphê cûa ông ta mà ông ta cÛng không bi‰t Çó là bån thuª hàn vi. ThÆm chí, NguyÍn Thanh Ty Ç‰n tÆn villa cûa TrÎnh Công SÖn, ông ta cÛng không ti‰p vì lš do tØ sáng Ç‰n gi© ‘uÓng nhiŠu rÜ®u quá’. NhÜ tôi vi‰t trong bài vŠ TrÎnh Công SÖn, v§i ngÜ©i cÛ, ông ta ch£ng nh§ ai n‰u ngÜ©i Çó ‘không có l®i’ cho ông ta, ngay cä ông Lê Cao L®i, ngÜ©i tØng che chª cho TrÎnh Công SÖn thuª hàn vi. Ông bà chúng ta dùng l©i gì Ç‹ phê phán hành vi Çó: ‘ˆn cháo Çái bát’, ‘phän phúc’, ‘vô Ön’, ‘giàu Ç°i bån sang Ç°i v®.’ Trong khi Çó, trong bài ‘Gia Tài Cûa MË’, TrÎnh Công SÖn g†i nh»ng ngÜ©i sÓng quanh ông, ngÜ©i MiŠn Nam là ‘m¶t lÛ b¶i tình’.

Chúng ta hãy quên s¿ láo xÜ®c cûa TrÎnh Công SÖn ÇÓi v§i ngÜ©i MiŠn Nam mà ông ta chê, ông ta không theo vì ông ta theo C†ng Sän miŠn B¡c. Và chúng ta cÛng nên x‰p câu chuyŒn vŠ TrÎnh Công SÖn ª Çây, dù sao, y ta cÛng Çã ra ngÜ©i thiên c°. NgÜ©i ta n¢m xuÓng rÒi, nh¡c lên nh¡c xuÓng làm chi hoài thêm t¶i Tr©i. ‘Nghïa tº là nghïa tÆn’, ‘Ch‰t là h‰t’. Có lë cách sÓng nhÜ th‰ m§i chính th¿c là thiŠn, phäi không quí Ç¶c giä?!

tuŒchÜÖng(*) Con ÇÜ©ng b¡t ÇÀu tØ ÇÜ©ng Lê L®i, Çoån

gi»a trÜ©ng ñÒng Khánh và QuÓc H†c, chÃm dÙt ª m¥t tiŠn nhà th© Phú Cam

(1) Næm 1979, khi còn ª tråi Xuân L¶c, C†ng Sän cho chúng tôi xem phim NguyÍn Væn Tr‡i. Xem xong, anh em bàn tán vŠ cuÓn phim có nhiŠu ch‡ ‘cÜÖng Äu’. M¶t bån tù tØng làm giám thÎ ª khám Chí Hòa k‹ låi NguyÍn Væn Tr‡i bÎ b¡t là vì b†n trÈ t¡m ª Çoån gÀn cÀu Công Lš phát hiŒn ra s®i giây ÇiŒn gài mìn cûa

214

214

NguyÍn Væn Tr‡i, bèn báo cho Cänh Sát bi‰t. NguyÍn Væn Tr‡i khai vì gÀn Ç‰n ngày cÜ§i v® rÒi mà không có tiŠn lo Çám cÜ§i, bÎ ViŒt C†ng dø cho tiŠn Ç‹


sai Çi gài mìn. Ngày ra pháp trÜ©ng, NguyÍn Væn Tr‡i vØa Çi vØa khóc: ‘T¶i nghiŒp tui mÃy ông Öi! Tui m§i cÜ§i v®! Không phäi t¿ tui làm.’ K‹ tØ Çó, trong sÓ tù cäi tåo có câu nói Çùa: ‘Không phäi tui mÃy ông Öi! T¶i nghiŒp tui’. ViŒc Çùa nhÜ th‰ kéo dài cä næm, m‡i khi có ai bÎ cán b¶ b¡t t¶i gì, câu nói Çùa låi n°i lên trong anh em: ‘T¶i nghiŒp tui! Không phäi tui mÃy ông Öi!’

215

215

Nói Thêm VŠ Hu‰Mån Çàm gi»a NguyÍn Thanh Ty (NTT),Lê Thanh Tâm (LTT) và TuŒ ChÜÖng(TC)

NguyÍn Thanh TyTrong cuÓn sách cûa tôi ‘VŠ M¶t Quäng ñ©i Cûa

TrÎnh Công SÖn’, có bài vi‰t cûa anh Lê Tùng Minh và anh (TC). Bài cûa anh cho tôi thÃy Çôi ÇiŠu vŠ ngÜ©i Hu‰ phù h®p v§i nh»ng gì tôi Çã bi‰t qua. Thêm vào Çó, khi tôi h†c ª TrÜ©ng SÜ Phåm Qui NhÖn, sau Çó dåy h†c ª Bäo L¶c, Nha Trang cÛng nhÜ khi phøc vø trong Quân ñ¶i ViŒt Nam C†ng Hòa, tôi có dÎp ti‰p xúc v§i nhiŠu ngÜ©i Hu‰, có nhiŠu ngÜ©i là bån, tuy không thân thi‰t l¡m. Tôi låi chÜa tØng ra Hu‰ bao gi©, anh (TC) có th‹ vui lòng cho tôi bi‰t Çôi ÇiŠu vŠ Hu‰, nÖi tôi vÅn có lòng yêu m‰n xÜa nay.

TuŒ ChÜÖngNói v§i các anh em vŠ Hu‰ là nói trên quan

Çi‹m nào? Quan Çi‹m sº h†c qua tài liŒu nÀy, tài liŒu kia thì tôi không làm ÇÜ®c. Tôi không phäi là nhà sº h†c, viŒc Ãy xin trao låi cho anh Lê Tùng Minh thì Çúng vai trò hÖn. NhÜng nói chuyŒn v§i các bån vŠ Hu‰ qua nh»ng gì tôi tØng tai nghe m¡t thÃy, qua dÜ luÆn cûa ngÜ©i dân thÜ©ng Hu‰ vŠ cá nhân nÀy, t° chÙc kia thì hy v†ng ‘mua vui cÛng ÇÜ®c m¶t vài trÓng canh.’ G†i ‘mua vui’ chÌ là cách khiêm nhÜ®ng, tôi cÓ b¡t chÜ§c NguyÍn Du, nhÜng tâm s¿ cûa con ngÜ©i, dù cûa m¶t thi hào nhÜ cø NguyÍn hay m¶t ngÜ©i tÀm thÜ©ng nhÜ tôi thì ÇŠu có nh»ng n‡i Çau Ç§n nhÜ nhau. V§i Hu‰, tôi có nhiŠu tâm s¿, tôi bi‰t Hu‰ qua nhiŠu dÜ luÆn, nhÜng ÇŠ nghÎ quí bån xem xét låi, vì

216

216

tøc ng» có câu ‘DÜ luÆn Çáng tr†ng mà cÛng Çáng khinh’. Tuy nhiên, dÜ luÆn Çó, dù Çúng dù sai cÛng là nh»ng suy nghï, træn trª, buÒn vui, lo l¡ng cûa ngÜ©i dân Hu‰ bình thÜ©ng. Nh»ng suy nghï và tình cäm Çó là Ç¶ng l¿c chính tåo nên dÜ luÆn và làm cho nó tÒn tåi trong Ça sÓ ngÜ©i Hu‰. Tôi phäi


nói dông dài nhÜ th‰ Ç‹ tránh ng¶ nhÆn vŠ viŒc tôi có th‹ bÎ gán cho là có ác š v§i cá nhân nào, t° chÙc nào!

Lê Thanh TâmTrÜ§c h‰t, xin anh cho m¶t nhÆn xét chung vŠ

Hu‰.

TC:Tôi có m¶t cuÓn sách nhan ÇŠ là ‘Vi‰t VŠ Hu

‰’, ª bài T¿a, tôi nói: ‘Vi‰t vŠ Hu‰ là vi‰t nh»ng gì trong trái tim tôi, m¥c dù tôi không phäi là ngÜ©i Hu‰ chính cÓng. NhÜng nói cho Çúng thì tôi là Hu‰ tØ khi tôi chÜa sinh và cái chÃt Hu‰ Çó phát tri‹n tØ khi tôi m§i bi‰t khôn.’ Tuy nhiên, ÇÓi v§i Hu‰, tôi nh§ hình nhÜ có câu nói cûa m¶t nhà væn n» gÓc Hu‰, Nhã Ca hay ai Çó, m¶t nhÆn xét khá tinh t‰: ‘Hu‰ Çi Ç‹ mà nh§ không phäi ª Ç‹ mà thÜÖng.’ Nói chung, ngÜ©i Hu‰ ‘khó chÎu’, không phäi ª hàng vua chúa, hoàng tº, công chúa hay quan låi mà ª nh»ng ngÜ©i ‘cÓ làm ra vë dòng dõi vua quan’, ‘con dòng cháu giÓng’, nh»ng ngÜ©i hay t¿ vë v©i cho mình nh»ng cái mà h† không có rÒi tÕ vë khinh thÜ©ng nh»ng ai bÎ cho là không b¢ng mình, ‘møc hå vô nhÖn’. Thành ra, sÓng gÀn h† thÃy ‘khó thª’. ThÆm chí, bån bè, anh em cÛng bÕ nhau vì nh»ng thÙ ‘r«m Ç©i’ nhÜ th‰. Không riêng gì ngÜ©i Hu‰, cä nh»ng ngÜ©i ª xÙ xa, Quäng Nam, Bình ñÎnh, v.v... Ç‰n sinh sÓng ª Hu‰ rÒi cÛng ‘h†c

217

217

Çòi’ nhÜ th‰. NhÆn xét toàn b¶ vŠ hång ngÜ©i nÀy, ngÜ©i Hu‰ có câu tøc ng» khá hay: ‘Cóc m†c Çuôi.’

LTT:Hu‰ có m¶t sÓ ‘trí thÙc, ti‰n b¶’ theo C†ng

Sän, h† là ai?

TC:Chính là Çám nÀy. H† ‘Çeo bùa’ nào ‘trí thÙc’,

nào ‘ti‰n b¶’, tØ ‘ti‰n b¶’ ra ‘thiên tä’, theo C†ng, t¿ vë v©i mình là ‘cách mång’, ‘ái quÓc ái quÀn’, yêu ‘dân t¶c’, yêu ‘nhân dân’ nên phän chi‰n,


chÓng lính, th¿c chÃt là s® ch‰t, ‘trÓn quân dÎch’. ñó là cách ngøy biŒn, che dÃu s¿ hèn nhát trÜ§c xóm làng, bè bån, trÜ§c nh»ng ngÜ©i thÃy ‘thÃt phu h»u trách’, hæng hái nhÆp ngÛ, làm ngÜ©i hùng, Thiên ThÀn MÛ ñÕ, C†p Bi‹n, C†p Ba ñÀu R¢n, v.v... Trong các binh chûng nÀy, ngÜ©i Hu‰ không phäi là không ‘Ça sÓ’

NTTMâu thuÅn d»!

TC Dï nhiên, không Çâu mâu thuÅn b¢ng Hu‰. Trong Ç©i lính, ª miŠn Nam, tôi Çi nhiŠu. Ngoåi trØ Saigon, thû Çô, khá phÙc tåp, còn các thành phÓ khác, tôi không thÃy c¶ng ÇÒng nào mâu thuÅn nhÜ Hu‰. Ngay anh em m¶t nhà, mâu thuÅn gay g¡t cÛng không kém. Tåi MÏ, m¶t vài h¶i ÇÒng hÜÖng Hu‰ không hoåt Ç¶ng ÇÜ®c cÛng bªi nh»ng mâu thuÅn sâu s¡c và trÜ©ng kÿ Çó. Trên ÇÜ©ng tœ nån, h† không th‹ cªi bÕ ra khÕi tâm hÒn h† và bÕ låi sau lÜng nh»ng ‘cá tính khó chÎu’ Çó. Khi trúng ‘tÀn sÓ’ thì bênh nhau d»,

218

218

không cÀn lë phäi, phäi trái, chÌ cÀn ‘phe ta’ nhÜ trÜ©ng h®p NguyÍn ñ¡c Xuân, Lê ThÎ Ng†c Trinh trong vø NguyÍn ñ¡c Xuân Çåo væn cûa ông NguyÍn Thanh Ty ch£ng hån.(*)

Trong vø nÀy, NguyÍn ñ¡c Xuân nåi Lê ThÎ Ng†c Trinh làm nhân chÙng vì m¶t lš do: Cùng theo ViŒt C†ng.

Sau T‰t MÆu Thân, ngÜ©i Hu‰ bàn tán không ít vŠ viŒc gia Çình ông NguyÍn ñóa theo ViŒt C†ng. NguyÍn ñóa, quê Quäng Nam, là ngÜ©i hoåt Ç¶ng tích c¿c trong Giáo H¶i PhÆt Giáo ª Hu‰, nguyên là T°ng Giám ThÎ trÜ©ng ‘Khäi ñÎnh nhÕ’ (cÃp 2, Ç‹ phân biŒt v§i ‘Khäi ñÎnh l§n’, cÃp 3. ñ‰n th©i Ngô ñình DiŒm, ‘Khäi ñÎnh nhÕ’ Ç°i tên là trÜ©ng NguyÍn Tri PhÜÖng). Khoäng 1953 hay 54 không rõ, ông NguyÍn ñóa nghÌ hÜu vŠ dåy Pháp Væn ª trÜ©ng Trung H†c BÒ ñŠ Hu‰. Khi ViŒt C†ng chi‰m Hu‰ t‰t MÆu Thân thì con rÍ ông là Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm, dåy ViŒt Væn ª trÜ©ng BÒ ñŠ, cÛng nhÜ Lê


ThÎ Ng†c Trinh công khai hoåt Ç¶ng cho C†ng Sän. Hai ngÜ©i nÀy mang súng vào ra trÜ©ng BÒ ñŠ Hu‰ là nÖi C†ng Sän Ç¥t b¶ chÌ huy. ViŒc b¡n gi‰t thÜ©ng dân vô t¶i trong thành n¶i Hu‰ là do lŒnh tØ nÖi nÀy ban ra, mà ngÜ©i dân Hu‰ chÌ bi‰t bí danh cûa ngÜ©i chÌ huy ª Çây là Sáu Kính. Cä Trinh và Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm cÛng nhÜ ‘ñåo H»u NguyÍn ñóa’ (ti‰ng ngÜ©i dân thÜ©ng g†i ông) ÇÜ®c coi nhÜ là tay sai cûa Sáu Kính, góp công vào viŒc tàn sát dân Hu‰ vào dÎp T‰t nÀy. Khi C†ng Sän rút Çi, gia Çình ông NguyÍn ñóa, Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm thÃy không th‹ ª låi Hu‰ là nÖi h† tØng tham gia viŒc gi‰t chóc ÇÒng bào vô t¶i, nên chåy theo C†ng Sän lên ‘chi‰n khu’. Khi chính phû Cách Mång Lâm Th©i MiŠn Nam ViŒt Nam thành lÆp, ông NguyÍn ñóa ÇÜ®c ‘phong’ làm Phó Thû TÜ§ng.

219

219

Ông NguyÍn ñóa theo C†ng Sän cÛng phäi. N‰u ông không theo C†ng Sän thì ông chÌ là m¶t giáo viên hÒi hÜu (Ông gÓc là giáo viên ti‹u h†c, ÇÜ®c b° làm T°ng Giám ThÎ trÜ©ng cÃp 2, nghÌ hÜu, ông lên chÙc giáo sÜ dåy môn Pháp væn ª trÜ©ng BÒ ñŠ Hu‰). Nh© C†ng Sän, ông làm Phó Thû TÜ§ng. Khi còn ª trong ngành giáo døc, ông thÜ©ng dåy chúng tôi vŠ lš tÜªng. Nay rõ ra lš tÜªng cûa ông thÀy là vÆy Çó: ChÙc càng cao càng tÓt, b¢ng xÜÖng máu cûa ngÜ©i dân vô t¶i.

VŠ Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm, tôi không Üa ông vài ÇiŠu. Tôi còn nh§ rõ mùa hè næm 1964, tôi Çi chÃm thi Trung H†c ª H¶i ñÒng Thi Hu‰ tåi trÜ©ng ñÒng Khánh. Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm cÛng Çi chÃm thi và cùng ª trong Ban ViŒt Væn. ñŠ thi ViŒt Væn næm Ãy là m¶t bài thÖ cûa Phan Chu Trinh, trong Çó có câu ‘Ra loài ong ki‰n tuÒng vô døng’. Khi lÆp ‘barème’ Ç‹ chÃm bài, cä ban ViŒt Væn chÌ hi‹u l© m© ‘ong ki‰n’ có nghïa là kÈ tÀm thÜ©ng, bÃt tài, thi‰u tÜ cách Çåo ÇÙc, v.v... chÙ không ai giäi thích ÇÜ®c rõ ràng chính xác. Bu°i h†p cûa ban ViŒt Væn chÃm dÙt v§i hÙa hËn hôm sau së bàn kÏ hÖn, nhÃt là vŠ loài ‘ong ki‰n’ sao cho rõ nghïa tác giä muÓn nói. Hôm sau, bu°i h†p ti‰p tøc, cä ban cÛng không ai có š ki‰n gì rõ hÖn. ñ‰n khi nghÌ giäi lao, m¶t sÓ giám khäo ÇÙng quanh Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm ngoài hành lang. Tôi tò mò, Ç‰n nghe. Ông ta nói: ‘Cái ni có chi khó. Trung Hoa


có câu ‘QuÀn nghÎ phø chiên’, nghïa là m¶t bÀy ki‰n xông vào tranh æn ch‡ có gi†t m«. MÃy anh không ai bi‰t câu nÀy à?’ M¶t ngÜ©i bån ÇÙng bên, kéo tay tôi Çi nói: ‘Th¢ng cha láu cá. Hôm qua nó ngÒi bên tôi, không phát bi‹u gì, còn hÕi tôi. Bây gi© làm b¶ chê m†i ngÜ©i dÓt. VŠ nhà tra t¿ Çi‹n, ai ch£ng bi‰t. Ông già cha có cuÓn t¿ Çi‹n quí l¡m, mÃy ai có!’ Quä vÆy, trong

220

220

gi§i thÀy giáo ª Hu‰, nhiŠu ngÜ©i bi‰t Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm là tay láu cá.

Theo dÜ luÆn ª Hu‰, có ngÜ©i nói Lê ThÎ Ng†c Trinh là con gái ông NguyÍn ñóa, có ngÜ©i nói là cháu ngoåi. Có lë cháu ngoåi thì Çúng hÖn vì n‰u là con thì cô ta h† NguyÍn, ch§ sao låi h† Lê. NguyÍn ñ¡c Xuân trÓn lên chi‰n khu sau khi ‘quân ThiŒu Kÿ’ ra Hu‰ ‘dËp bàn th©’ hÒi tháng 6 næm 1966. Lê ThÎ Ng†c Trinh thì lên chi‰n khu v§i C†ng Sän næm 1968, sau T‰t MÆu Thân, khi quân ViŒt C†ng bÎ Çánh Çu°i ra khÕi Hu‰. NhÜ th‰, NguyÍn ñ¡c Xuân Çi næm 1966, hai næm sau, Lê ThÎ Ng†c Trinh theo chân.

LTT:Xin anh nói thêm vŠ nh»ng ngÜ©i Hu‰ theo

C†ng Sän

TC:Ngoài ông NguyÍn ñóa, m¶t ‘PhÆt tº thuÀn

thành’ mà ngÜ©i ta thÜ©ng g†i là ‘Çåo h»u NguyÍn ñóa’ núp bóng nhà Chùa Ç‹ hoåt Ç¶ng cho C†ng Sän và con rÍ ông ta là Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm, cä hai ÇŠu dåy ª trÜ©ng Trung H†c BÒ ñŠ Hu‰, còn có NguyÍn H»u Ngô, m¶t bån thân cûa tôi hÒi chúng tôi h†c l§p ñŒ NhÃt trÜ©ng QuÓc H†c (niên khóa 1957-58), sau bÎ tù, NguyÍn ñ¡c Xuân, m¶t nhân vÆt khá n°i ti‰ng hÒi næm 1966, khi ‘quân ThiŒu Kÿ’ ra dËp bàn th© ª Hu‰, bi‰n cÓ T‰t MÆu Thân Hu‰, cÛng nhÜ sau 1975, sau khi C†ng Sän chi‰m Çóng Hu‰. Y thÜ©ng vào ra chùa TØ ñàm và t¿ xÜng là ‘ÇŒ tº ru¶t’ cûa ‘Quš ThÀy’. HÒi Ãy, Giáo SÜ Bùi TÜ©ng Huân, ngÜ©i B¡c làm rÍ Hu‰, m¶t nhân vÆt thân cÆn cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang là ViŒn TrÜªng ViŒn ñåi H†c Hu‰ nên NguyÍn ñ¡c Xuân vào ÇÜ®c ñåi H†c


221

221

SÜ Phåm, Ban ViŒt Væn khá dÍ dàng. ñó là dÜ luÆn thÙ nhÙt vŠ NguyÍn ñ¡c Xuân, m¶t ngÜ©i h†c trò tÀm thÜ©ng vào ÇÜ®c SÜ Phåm trong khi nhiŠu ngÜ©i giÕi låi r§t.

Thêm m¶t ÇiŠu n»a, trong vø ‘PhÆt Giáo ÇÃu tranh chÓng Ngô TriŠu’ næm 1963, trong gi§i h†c sinh và sinh viên, ngÜ©i ta bi‰t t§i nh»ng ngÜ©i ÇÃu tranh gan lÿ, hång nhÙt là Thái ThÎ Kim Lan, nhà ª Hàng ñÜ©ng, Hu‰; hång nhì là Tôn ThÃt Månh LÜÖng (sau nÀy theo ViŒt C†ng). LÜÖng næm Ãy (1963) Çang h†c l§p ñŒ NhÙt ª QuÓc H†c, em Häi Quân ñåi Úy Tôn ThÃt Phú Sï, hång ba là Phan ñình Bính, (thu¶c dòng Phan ñình Phùng?). Khi bÎ b¡t, Bính bÎ Công An DiŒm Nhu Çánh d» l¡m, vŠ sau bÎ ‘bŒnh hÆu’, (do bÎ Çánh ÇÆp, tra khäo, lá lách bÎ chÃn thÜÖng) và qua Ç©i vì bŒnh Çau lá lách næm 1965, khi Çang h†c LuÆt næm thÙ 3 (HÒi Çó là næm chót). NhiŠu ngÜ©i thÜÖng ti‰c t¶i nghiŒp cho Bính. Bên phía Giáo sÜ ñåi H†c, nhiŠu ngÜ©i chÓng DiŒm Nhu nhÜng tr¶i hÖn h‰t thì có các ông Bùi TÜ©ng Huân, Cao Huy ThuÀn, HÒ ñ¡c Hanh, Hoàng Væn Giàu, v.v...

VŠ sau, giáo sÜ Bùi TÜ©ng Huân là ngÜ©i thân cÆn cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang. Næm 1976, tôi bÎ chuy‹n tØ tråi cäi tåo Träng L§n vŠ Long Giao thì g¥p anh Phåm Gia ñ., bån h†c LuÆt Khoa Hu‰ hÒi næm 1959, giáo sÜ Bùi TÜ©ng Huân dåy môn kinh t‰ cho chúng tôi. Sau Çó, anh Phåm Gia ñ. tÓt nghiŒp QuÓc Gia Hành Chánh và bÎ Çi cäi tåo vì ‘can t¶i’ thi‰u úy Phó ThÎ TrÜªng ñà-Låt. G¥p bån cÛ, anh Phåm Gia ñ. k‹ hôm m§i vào tråi cäi tåo, anh Ãy có g¥p Giáo SÜ Bùi TÜ©ng Huân. Giáo SÜ tâm s¿ v§i anh: ‘Tôi tính sai m¶t nÜ§c c©.’ rÒi anh Ãy hÕi tôi ‘NÜ§c c© gì anh bi‰t không? Tôi không nghï ông ta cÛng nhÜ ThÜ®ng T†a Trí Quang theo C†ng Sän.’ Tôi cÜ©i: ‘NÜ§c c© gì n»a. MÃy ông cÙ tÜªng lÀm M¥t TrÆn Giäi Phóng MiŠn Nam là m¶t th¿c th‹ có m¶t th‰ l¿c gì Çó, có th‹ chÖi cái Çòn ‘NgÜ©i MiŠn Nam nói chuyŒn v§i nhau’ là ÇiŠu không tÜªng. M§i ‘giäi phóng’, bà Bình tuyên bÓ ‘Phäi

222

222

næm ba næm n»a m§i thÓng nhÙt ÇÃt nÜ§c’. VÆy mà bây gi©, m§i 1976, Hà N¶i lo ‘H¶i nghÎ HiŒp thÜÖng ThÓng nhÙt.’ ChÌ n¶i trong næm nay là xong. Hà N¶i s® Ç‹ lâu ngày ‘M¥t TrÆn’


m†c giây m†c rÍ thì khó cho h† nên phäi bÙng thÆt s§m mà Ç° Çi. NÜ§c c© tính lÀm cûa ông Huân theo tôi nghï là ch‡ Çó vÆy.’

Sau khi ch‰ Ç¶ DiŒm bÎ lÆt, nhiŠu sinh viên n°i lên và thu¶c loåi ‘to mÒm’ mà trÜ§c Çó mÒm mép kín l¡m, nhÜ Lê ñình Cai, ngÜ©i lên sân khÃu chùi nÜ§c m¡t, khóc lóc nói: ‘MÃy thÀy có t¶i tình gì mà DiŒm Nhu lÃy Çinh Çóng vào ÇÀu’ làm mÃy bà, mÃy chÎ cäm Ç¶ng khóc theo. Trong vø xung Ç¶t ch‰t ngÜ©i ª Thanh BÒ ñÙc L®i, chính Lê ñình Cai khoe khoang trên Çài Phát Thanh Hu‰ r¢ng y Çã dÅn Çoàn bi‹u tình Çi lên hÜ§ng Tam Tòa, ñà N¤ng. ñ‹ làm gì? Khiêu khích ÇÒng bào Công giáo Ç‹ hai bên tín ÇÒ choäng nhau Ç‰n ch‰t. NhÜ th‰ là có t¶i v§i lÎch sº. NguyÍn ñ¡c Xuân cÛng loåi ‘m§i n°i sau ÇÃu tranh’ nhÜ Lê ñình Cai. Trong vø ÇÃu tranh ‘H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc’, l§p sau n°i lên månh më vì l§p trÜ§c Çã ÇÜ®c ‘Trung TÜ§ng Thû TÜ§ng NguyÍn Khánh’ ‘ÇÃm mõm’ cho m‡i ngÜ©i m¶t ‘h†c b‡ng du h†c’ nên ‘thiên hå’ Çi h‰t rÒi, ‘tre già mæng m†c’.

NguyÍn ñ¡c Xuân nhäy lên làm ‘TrÜªng ñoàn H†c Sinh Sinh Viên Quy‰t Tº’. ñây là t° chÙc ngoåi vi cûa Çoàn ‘H†c Sinh Sinh Viên PhÆt Tº Tranh ñÃu Hu‰’. M¶t vài trÜ©ng có t° chÙc Çoàn ‘Quy‰t Tº’ nhÜ Lê ñ¡c L¿c, h†c trò cûa tôi, Çoàn viên Çoàn nÀy, áo quÀn mang phù hiŒu ‘quy‰t tº’ gÒ ghŠ, lÜng gi¡t l¿u Çån. ViŒc mang vÛ khí nÀy làm cho ngÜ©i Hu‰ g†i Çùa Çoàn nÀy là ‘mÃy ông PhÆt mang súng løc’. Khi ‘quân ThiŒu Kÿ’ ra dËp bàn th© ª ñà N¤ng, 15 tháng 5/1966, NguyÍn Væn PhÜ§c (sau nÀy là dân bi‹u th©i ThiŒu) kêu cÙu

223

223

trên Çài phát thanh ñà N¤ng, Çoàn ‘Sinh Viên H†c Sinh Quy‰t Tº’ Hu‰ vÅn im re. Ngày 15 tháng 6 /1966 khi quân ThiŒu Kÿ ra dËp bàn th© ª Hu‰, Çoàn ‘Quy‰t Tº’ nÀy ‘tam thÆp løc k‰’, k‹ cä TrÜªng ñoàn NguyÍn ñ¡c Xuân. Tháng 5/1968, khi tôi Çang thø huÃn ª Quang Trung thì Lê ñ¡c L¿c, bÃy gi© Çã là thi‰u úy Nhäy Dù ª Ti‹u ñoàn VÜÖng M¶ng HÒng Çóng bên cånh, qua ‘thæm thÀy cÛ’. HÕi chÖi vŠ chuyŒn ‘Quy‰t Tº’ hÒi Ãy, L¿c nói: ‘Em bi‰t chi mô, thÃy tøi nó vô, em vô cho vui. Khi ‘quân ThiŒu Kÿ’ ra, månh ai nÃy chåy. Em không bi‰t chåy Çi Çâu, bèn vŠ nhà, núp trong buÒng chÎ em. Khi


Cänh Sát Dã Chi‰n Çi tìm b†n ‘ÇÃu tranh có võ khí’ r†i Çèn ‘pin’ ngay m¥t em trÓn trong góc phòng mà nó không thÃy. Té ra, th¢ng Cänh Sát Dã Chi‰n nÀy thÃy chÎ em ÇËp, muÓn lÆp công nên nó làm lÖ. Sau nÀy anh ta Ç‰n chÖi mÃy lÀn, m§i nói thiŒt cho chÎ em hay. Hú hÒn. Må em bi‹u em: ‘Thôi Çi lính, trÜ§c sau gì rÒi cÛng Çi’. Em h†c hành dang d« cÛng vì ba chuyŒn ‘tào lao’ Ãy. ñáng ti‰c thiŒt.’

Khi h†c næm thÙ nhÙt tåi ñåi H†c SÜ Phåm, NguyÍn ñ¡c Xuân xin dåy ª trÜ©ng Trung H†c ñŒ NhÎ CÃp Bán Công Hu‰, HiŒu TrÜªng không thuÆn. NguyÍn ñ¡c Xuân bèn lÃy th‰ NguyÍn Quang NguyŒn, PhÆt tº, H¶i viên H¶i ñÒng TÌnh ThØa Thiên Hu‰, ViŒt C†ng n¢m vùng, TrÀn ñình Toán, PhÆt tº, giáo sÜ trÜ©ng nÀy, cÛng là ViŒt C†ng n¢m vùng, sau tháng TÜ/75 là chû tÎch m¶t phÜ©ng (không nh§ tên, khu v¿c d†c theo ÇÜ©ng Hàng Bè) ª Hu‰, yêu cÀu phäi thuÆn cho y dåy. Bu¶c lòng hiŒu trÜªng chia cho NguyÍn ñ¡c Xuân 4 gi© sº ÇÎa ª l§p ñŒ NgÛ nhÜng y Çòi cho ÇÜ®c l§p ñŒ NhÎ. M‡i lÀn Ç‰n trÜ©ng, NguyÍn ñ¡c Xuân rÃt ÇÕm dáng, th¡t cà våt, chÜa lånh Çã m¥c áo len (màu xanh lá cây), vai cao vai thÃp (bÎ tÆt hay làm b¶?) ôm

224

224

samsonite vào l§p. Có lÀn NguyÍn ñ¡c Xuân Çem hình HÒ Chí Minh in trên t© Time (hay Newsweek?) vào l§p cho h†c sinh xem. Dï nhiên nhiŠu ngÜ©i, k‹ cä h†c sinh, không ÇÒng š nhÜng không ai dám lên ti‰ng phän ÇÓi, k‹ cä Cänh Sát Công An. TrÜ§c H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc, chính quyŠn cÛng nhÜ cá n¢m trên th§t, làm ÇÜ®c gì!

M¶t cô h†c trò tên Thu, khá ÇËp, ÇÜ®c NguyÍn ñ¡c Xuân ‘mÜ®n’ cuÓn vª, lÀn sau trä, kèm lá thÜ tÕ tình cûa ‘thÀy’ Xuân kËp gi»a cuÓn vª. ThÃy thÜ, cô h†c trò hoäng quá, Çem ÇÜa cho giáo sÜ cÓ vÃn. Ông thÀy trao låi cho HiŒu TrÜªng, nhÜng ai nÃy ÇŠu im re, s® ông Xuân cûa H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc.

HÒi Ãy, mÃy ông trong H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc quyŠn l¡m. Ngày 14 tháng 6 næm 1966, ông Ngô Væn B¢ng t° chÙc bi‹u tình trÜ§c ThÜÖng Båc, cÀm loa ra lŒnh cho Cänh Sát chÆn ÇÜ©ng nÀy, chÆn ÇÜ©ng kia, không cho ÇÒng bào, xe c¶ qua låi, làm mÃt trÆt t¿


ch‡ ông bi‹u tình. ChÜa cÀm quyŠn Çã th‰, cÀm quyŠn rÒi ch¡c ÇÒng bào phäi ... vÜ®t biên.

NguyÍn ñ¡c Xuân không phäi tay vØa. Y vi‰t cuÓn ‘Nhân ChÙng’, cuÓn sách y vë nên ‘công trång’ cûa y trong viŒc lãnh Çåo nhân dân Hu‰ ‘ChÓng MÏ cÙu nÜ§c’, nhÜ Çám ‘Sinh Viên Quy‰t Tº’ vi‰t trên vách tÜ©ng ñåi H†c Hu‰ (Morin): ‘GI go home’ (Vi‰t sai væn phåm). Sách in ª nhà in NguyÍn Væn PhÜ§c (trÜ§c cºa ThÜ®ng TÙ). M¶t hôm, tôi g¥p NguyÍn Væn Th†, nguyên Häi quân Trung Úy (khóa 8, khóa tôi cùng Çi v§i Th†). Khi anh cûa Th† là NguyÍn Væn PhÜ§c tº nån máy bay cùng v® con, Th† phäi xin giäi ngÛ vŠ coi sóc nhà in. Th† hÕi tôi có bi‰t NguyÍn ñ¡c Xuân không, tôi nói bi‰t. Th† chÜ«i m¶t hÖi:

225

225

- Th¢ng du côn mà cÛng lãnh Çåo, lãnh Çåo cái con c. gì.

Nó in cuÓn ‘Nhân ChÙng’ ª tao. Tao n‹ mÃy thÀy trên chùa, cho nó lÃy sách trÜ§c. Xong nó quÎt, không trä tiŠn. Tao Çòi, nó d†a Çem ‘Sinh Viên H†c Sinh Quy‰t Tº’ t§i phá nhà in cûa tao. Tao Çu°i Çánh, nó chåy høt hÖi m§i thoát. Núm ÇÜ®c ÇÀu, tao ÇÆp ch‰t. Nó lÃy chùa ra d†a tao. B¶ tao thì sao? Ai in lÆu truyŠn ÇÖn cho chùa hÒi chÓng DiŒm Nhu? HÒi Çó tao liŠu cä cÖ nghiŒp nhà in vì chùa, còn nó làm trò trÓng gì ª Çâu? Tôi nói:

- Thí cô hÒn Çi, sách nó ai mua mà bäo có tiŠn trä tiŠn in cho

mÀy.Th† cùng gia Çình vÜ®t biên næm 1977, hiŒn ª

MÏ không rõ ti‹u bang nào.Còn m¶t chuyŒn n»a:NguyÍn ñ¡c Xuân ngÜ©i Quäng Nam. Thúy Lan,

cÛng quê Quäng Nam, v® bác sï ñ¥ng Hóa Long. HÒi Çang có H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc, v® chÒng ñ¥ng Hóa Long phäi d†n vô Saigon. Nghe tin, v® chÒng tôi Ç‰n thæm. Chúng tôi ch£ng quen bi‰t gì thân. Ch£ng qua, hÒi v® tôi sinh ÇÙa con ÇÀu lòng, Bác sï ñ¥ng Hóa Long là ngÜ©i Ç« cho v® tôi sinh lÀn Çó. NgÜ©i ViŒt Nam xÜa có tøc rÃt kính tr†ng


‘bà mø’, chúng tôi còn gi» tøc Çó. CÛng tØ Çó, v® tôi thÜ©ng Ç‰n thæm bà Long, lâu dÀn trª nên gÀn gûi.

TrÜ§c hôm hai v® chÒng bác sï ñ¥ng Hóa Long lên máy bay Çi Saigon, chúng tôi låi Ç‰n thæm tØ biŒt. Bi‰t chúng tôi không Çi báo cáo v§i H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc nên ông Long måt sát các ‘lãnh tø lóc chóc’ trong phong trào nÀy không ti‰c l©i, chúng tôi chÌ ngÒi nghe, lòng không vui. TrÜ§c khi ra vŠ, v®

226

226

ông Long m§i nói thiŒt, sau khi ông Long Çi vào nhà trong lo s¡p x‰p ÇÒ Çåc cho xong:

- ThÆt ra, tåi th¢ng NguyÍn ñ¡c Xuân. Nó cÛng ª Quäng

Nam theo ‘cua’ tôi. Không lš tôi lÃy th¢ng Çó làm chÒng? Nó cÙ lëo Çëo, tôi m¡ng vào m¥t. Nó tÜªng nó ª trong H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc là ‘ngon’ l¡m hay sao? Ai cÛng s® nó sao? MÃy hôm sau, ‘Quy‰t Tº’ Ç‰n phá nhà tôi, nói v® chÒng tôi phän Ç¶ng, theo ‘quân ThiŒu Kÿ’. Ông Ãy là bác sï, cÀn chi theo ai! VÆy Çó, chán l¡m. ThÃy ª Hu‰ khó thª quá, mình v§i ông Ãy Çành phäi Çi.

Låi m¶t chuyŒn n»a.Ngay sau 30 tháng TÜ, ông anh cä cûa anh rÍ tôi

tØ ngoài B¡c vŠ. Anh rÍ tôi d†n cÖm m©i ông anh, có tôi d¿. Tôi hÕi ông ta:

- VŠ Çây, anh tính ‘công tác’ gì?- Tôi muÓn làm Chû tÎch phÜ©ng.Tôi ngåc nhiên hÕi:- Anh là kÏ sÜ Çóng tàu, sao låi muÓn làm chû tÎch phÜ©ng.Anh ta cÜ©i:- Ngoài b¡c, mÃy ngÜ©i làm chû tÎch phÜ©ng là

sÜ§ng nhÃt, h‰t nhà nÀy m©i æn gi‡, t§i nhà kia.Tôi nói:- L« nhÜ gi‡ ngÜ©i bÎ ‘Cách Mång’ gi‰t thì anh tính làm sao?- Thì mình tØ chÓi. Ch§ sao!Ai cÛng cÜ©i. Có lë ngÜ©i ta nghï r¢ng anh Ãy còn liêm sï.TrÜ§c khi tôi vÜ®t biên næm 1989, tôi thÜ©ng ghé m¶t quán


227

227

sách n¢m trên ÇÜ©ng Hai Bà TrÜng, gÀn ngã tÜ NguyÍn ñình Chi‹u, Ç‹ mua báo ‘Sông HÜÖng’. Ÿ Saigon, chÌ có ª Çây m§i bán báo nÀy. Anh chû quán ngÜ©i Hu‰, thÃy tôi Ç‰n mua thÜ©ng, låi nói ti‰ng Hu‰, thành quen, chuyŒn trò. M¶t hôm anh ta chÌ m¶t tác giä trong báo, hÕi: Anh có bi‰t NguyÍn ñ¡c Xuân nÀy không?

Tôi nói bi‰t. Anh ta nói m¶t hÖi:T‰t rÒi, tôi vŠ Hu‰, nhà thím tôi có gi‡ chú tôi

bÎ gi‰t hÒi MÆu Thân. ñÙa em con ông chú tôi, không bi‰t do Çâu, m©i NguyÍn ñ¡c Xuân t§i æn gi‡. VÆy mà nó cÛng vác m¥t t§i, không bi‰t liêm sï. Tôi muÓn chÜ«i vào m¥t mà s® nó thù v¥t. Tôi không coi mi‰ng æn là to nhÜng næm ngàn ngÜ©i Hu‰ bÎ gi‰t hÒi MÆu Thân là vì b†n chúng nó, th¢ng Xuân, th¢ng TÜ©ng lên núi dÅn ViŒt C†ng vŠ ch§ ai? Nó không bi‰t chú tôi ch‰t vì tøi nó hay sao?

Tôi (TC), tôi thÃy NguyÍn ñ¡c Xuân cùng m¶t sÓ khác l®i døng PhÆt Giáo Ç‹ hoåt Ç¶ng tØ trÜ§c vø H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc. Sau khi theo C†ng Sän lên rØng, vì thu¶c thành phÀn ti‹u tÜ sän, Xuân cÛng nhÜ TÜ©ng, không ÇÜ®c C†ng Sän tin dùng nên ch£ng ÇÜ®c chÙc phÆn gì. B†n nÀy không ÇÜ®c nhÜ NguyÍn Khoa ñiŠm. HiŒn gi©, b†n chúng bèn mon men trª låi v§i ‘quš thÀy’ trên chùa, ‘soån låi b°n cÛ’, l®i døng PhÆt giáo lÀn n»a, mong d¿a hÖi PhÆt giáo mà ti‰n thân nhÜ hÒi H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc, hò hét thiên hå s® chán. PhÆt giáo Çã bÎ l®i døng nhiŠu rÒi. TÃt cä nh»ng ngÜ©i có liên quan Ç‰n Xuân nhÜ tôi vØa k‹ tên trên kia là b†n ViŒt C†ng l®i døng PhÆt Giáo, là b†n ‘buôn thÀn bán thánh’ núp bóng Chùa chiŠn. Trò bÌ °i Ãy nên chÃm dÙt kÈo t¶i nghiŒp cho ÇÒng bào PhÆt tº, nhÃt là PhÆt tº Hu‰.

NgÜ©i dân Hu‰ rÃt m¶ Çåo PhÆt. ñ‰n Hu‰, thÃy nhiŠu cänh chùa, thÃy PhÆt tº Çi chùa tÃp nÆp, nhÙt là nh»ng ngày vía l§n, ai cÛng công nhÆn ÇiŠu Çó. Lòng tín ngÜ«ng månh më Çó Çã ÇÜa t§i viŒc ÇÃu tranh cÜÖng quy‰t khi PhÆt tº thÃy mình bÎ Çàn áp

228

228

tôn giáo. Tuy sinh viên, h†c sinh Hu‰ có tham gia viŒc ÇÃu tranh chÓng Ngô triŠu sau bi‰n cÓ Çài phát thanh Hu‰ Çêm 8 tháng Næm 1963, nhÜng viŒc ÇÃu


tranh månh më nhÃt lå thu¶c tØng l§p ngÜ©i dân lao Ç¶ng, không thu¶c hàng trí thÙc. Trong nh»ng ngày chùa TØ ñàm bÎ chính quyŠn Ngô ñình DiŒm bao vây trÜ§c ngày 20 tháng Tám 1963 (ngày Çánh phá chùa chiŠn kh¡p miŠn Nam), cÙ m‡i lÀn chi‰c xe camionnette hiŒu Pegeot cûa chùa TØ ñàm ÇÜ®c phép chính quyŠn cho xuÓng ch®, chính ‘mÃy bà mÃy chÎ ti‹u thÜÖng ch® ñông Ba’ hæng hái ti‰p t‰ cho chùa, không giá cä, không tính tiŠn. ChÌ trong phút chÓc chi‰c xe nhÕ Çã ÇÜ®c ‘mÃy bà mÃy chÎ’ chÃt ÇÀy lên Çó tÜÖng chao rau trái, nhang Çèn. H† cÙ s® ‘quí thÀy’ và PhÆt tº trên chùa thi‰u Çói. HÖn th‰ n»a, chính h†, tuy không giàu có, phÀn Çông tay làm nhai, nhÜng låi là nh»ng ngÜ©i thÜ©ng bÕ buôn, bÕ bán lên chùa ÇÃu tranh chÓng viŒc Çàn áp Çåo PhÆt. Trong góc sân bên trái nhà tôi ª trên ÇÜ©ng Phan Chu Trinh Hu‰, Çoån n¢m gi»a cÀu Phú Cam và cÀu B‰n Ng¿ là m¶t quán may nhÕ cûa anh HÆu. Anh may tuy không ÇËp nhÜng låi Çông khách, nhÙt là thành phÀn trÈ. ChÎ HÆu là ngÜ©i bán gánh dåo, phø chÒng nuôi hai ÇÙa con nhÕ. Nh»ng ngày tranh ÇÃu chÓng Ngô triŠu, anh HÆu Çóng cºa tiŒm Çi ti‰p t‰ cho chùa. Anh tìm ra m¶t con ÇÜ©ng lên chùa TØ ñàm cho riêng anh: TØ quán may cûa anh, Çi ngÜ®c lên xóm phía sau nhà tôi, theo con ÇÜ©ng c¥p theo lÀu Jira (dinh cûa T°ng Giám Møc Ngô ñình Thøc), bæng qua ch‡ nhà th© cø Phan B¶i Châu và nh© nh»ng ngÜ©i cänh sát quen chuy‹n ÇÒ qua ÇÜ©ng giÓc B‰n Ng¿ ÇÜa vào cho chùa TØ ñàm. Anh Ç‹ m¥c v® gánh gánh chè Çi bán m‡i ngày, nuôi con. Thành phÀn ÇÃu tranh nhÜ anh HÆu không thi‰u gì ª Hu‰.

229

229

NgÜ©i Hu‰ khá nhåy bén nên t§i th©i kÿ H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc, viŒc ûng h¶ tích c¿c nhÜ th‰ không còn n»a. NhÙt là sau t‰t MÆu Thân, viŒc tranh ÇÃu không còn månh më. ThÆm chí, sau 1975, nh»ng cu¶c ÇÃu tranh chÓng C†ng Sän Çàn áp tôn giáo, không ít ngÜ©i Hu‰ ngán ngÅm. ñÃu tranh cho chùa Ç‹ rÒi ‘ngÜ©i cûa chùa’ nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân, Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, Hoàng Phû Ng†c Phan rÜ§c ViŒt C†ng vŠ tàn sát 5 ngàn ngÜ©i T‰t MÆu Thân. Kinh nghiŒm Çau thÜÖng Çó làm cho lòng m¶ Çåo cûa ngÜ©i dân Hu‰ kém


Çi. H† bi‰t rõ nh»ng tên C†ng Sän nói trên l®i døng Çåo PhÆt nhÜng s¿ quan hŒ gi»a nh»ng tên nÀy v§i ‘quš thÀy’ vÅn còn thì h† còn tranh ÇÃu làm gì!

‘H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc Hu‰’ và ª m¶t sÓ tÌnh miŠn Trung là t° chÙc ngoåi vi ÇÃu tranh cûa PhÆt giáo ƒn Quang, trung tâm Çi‹m chi‰n lÜ®c cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang chÓng chính quyŠn Saigòn lúc bÃy gi©. ñó là m¶t t° chÙc tåp nham, ÇÜ®c dùng làm m¶t phÜÖng tiŒn ÇÃu tranh ki‹u ‘Ba-Lê Công Xã’ nhÜng th¿c chÃt không làm ÇÜ®c gì. Trong n¶i b¶ nó, núp lén vào Çó Ç‹ l®i døng, hoåt Ç¶ng gÒm Çû loåi thành phÀn: C†ng Sän, ñåi ViŒt, QuÓc Dân ñäng, Thiên chúa giáo, Phòng Nhì Pháp và dï nhiên không v¡ng bóng ‘xÎa’. Khi quân ThiŒu Kÿ ra Hu‰ Çánh v« H¶i ñÒng, tØ trong Çó chui ra Çû hång thò lò núp bóng Çåo PhÆt, l®i døng lòng tin cûa ngÜ©i PhÆt tº chân chính.

VŠ sinh ng», NguyÍn ñ¡c Xuân khá dÓt. Tôi nh§ hÒi Çó, anh Hoàng TÜ©ng, Cº nhân Væn ChÜÖng Pháp, dåy chung v§i chúng tôi. M¶t hôm, trong m¶t b»a tiŒc, anh Hoàng TÜ©ng cho bi‰t phòng Thông Tin Pháp (ª Hu‰) Çang chi‰u m¶t cuÓn phim hay, anh Çã xem. Bi‰t nhiŠu ngÜ©i không Üa NguyÍn ñ¡c Xuân, anh Ãy nói m¶t câu: ‘Phim nÀy ‘giáo sÜ NguyÍn ñ¡c

230

230

Xuân’ xem ÇÜ®c, có phø ÇŠ ViŒt ng».’ Ai cÛng cÜ©i vì câu nói cûa anh. Anh ta g†i mÌa ‘Giáo sÜ NguyÍn ñ¡c Xuân’ vì y thÜ©ng khoe khoang y là giáo sÜ, m¥c dù Çang là sinh viên ª ñåi H†c Hu‰.

LTT:Nói t§i ‘Quš thÀy PhÆt giáo Hu‰’ ngÜ©i ta

thÜ©ng nh¡c t§i ThÜ®ng T†a Trí Quang, ThiŒn Minh là nh»ng ngÜ©i tiêu bi‹u. Sau 30 tháng TÜ, ThÜ®ng T†a ThiŒn Minh bÎ C†ng Sän gi‰t rÒi. Còn ThÜ®ng T†a Trí Quang thì sao, không lš ông ta là ViŒt C†ng n¢m vùng?

TC:Không ít ngÜ©i hi‹u lÀm ông.


Cách Çây mÃy næm, ông VÛ Công Tr. cháu nhà væn VÛ Kh¡c Khoan, ª Cali có g†i ÇiŒn thoåi nói chuyŒn v§i tôi vŠ m¶t viŒc tôi nh© ông Ãy, nhân tiŒn ông có hÕi tôi vŠ ThÜ®ng T†a Trí Quang là C†ng Sän phäi không? TrÜ§c 1975, ThÜ®ng T†a Trí Quang là ‘b°n sÜ’ cûa gia Çình ông Ãy cÛng nhÜ gia Çình ông VÛ Kh¡c Khoan nên ThÜ®ng T†a rÃt ÇÜ®c h† rÃt kính tr†ng. Tôi trä l©i không có ông thÀy chùa nào C†ng Sän, chÌ có C†ng Sän núp bóng thÀy chùa. C†ng Sän và tôn giáo nhÜ nÜ§c v§i lºa, Çã có lš tÜªng tôn giáo, không th‹ có lš tÜªng C†ng Sän. ñiŠu Çó là kh£ng ÇÎnh. ñã là ngÜ©i Çi tu, låi Çåt m¶t trình Ç¶ ki‰n thÙc cao nhÜ TT Trí Quang, sao ông ta có th‹ là C†ng Sän, làm l®i cho C†ng Sän, hay ông ta là tay sai cho CIA nhÜ m¶t vài t© báo C†ng Sän nói t§i sau ngày 30 tháng TÜ/ 75. C†ng Sän ÇÜa ra lš do Çêm 20 tháng Tám/1963, khi Ngô ñình Nhu cho Çánh phá chùa Xá L®i, TT Trí Quang Çã trèo hàng rào trÓn qua cÖ quan USOM bên cånh chùa Xá L®i.

231

231

Tôi cÛng nhÜ nhiŠu ngÜ©i dân Hu‰, ÇŠu tôn kính ThÜ®ng T†a Trí Quang, nhÜng vào ra chùa TØ ñàm Ç‹ xin xÕ nÀy n† thì tôi chÜa bao gi© làm. Trong Ç©i tôi, tôi g¥p TT Trí Quang chÌ có vài ba lÀn, khi tôi còn niên thi‰u.

PhÆt ñän næm 1955, sau khi ÇÆu Trung H†c ñŒ I cÃp, tôi vŠ quê, thÎ xã Quäng TrÎ. Tình hình lúc Çó m§i có hòa bình nên các tôn giáo, nói chung, ÇŠu phát tri‹n hoåt Ç¶ng. Tôi cùng mÃy ngÜ©i bån th¿c hiŒn m¶t t© báo in ronéo, lÃy tên là ‘NguÒn Sáng’ mØng ngày PhÆt ñän. ñÖn xin ra báo gªi lên TÌnh H¶i PhÆt giáo Quäng TrÎ là ‘bích báo’ nhÜng vì còn trÈ và nhiŒt tình, chúng tôi låi ra tÆp san in ronéo. TÌnh H¶i PhÆt giáo Quäng TrÎ g†i tôi cùng ông Thi‰u úy NguyÍn ñình ñÓi, gia trÜªng Gia ñình PhÆt Tº Ç‹ ‘nh¡c nhª’ hÖn là ‘khi‹n trách’. XuÃt bän tÆp san phäi xin phép chính quyŠn. Næm Çó, TT Trí Quang låi ra d¿ lÍ PhÆt Çän ª Quäng TrÎ, bi‰t viŒc tôi làm, bèn g†i tôi và bác gia trÜªng g¥p ông. ñåi š ông nh¡c nhª chúng tôi nên cÄn thÆn vì e ngåi phía chính quyŠn nhân sÖ hª së gây khó khæn. CÛng may, tôi không g¥p khó khæn gì vŠ viŒc làm nông n°i nÀy. Có lë


lúc Çó chính quyŠn Ngô ñình DiŒm chÜa ÇÜ®c v»ng månh l¡m nên chÜa ra tay. ThÆm chí næm Çó, chúng tôi còn diÍn vª nhåc kÎch ‘Thu Khói Lºa’ cûa NguyÍn H»u Ba trên sân khÃu råp hát Julien Frère mà cÛng không bÎ làm khó dÍ gì, chÌ có m¶t anh cán b¶ ty Thông Tin nói riêng v§i tôi là bän nhåc nÀy bÎ cÃm lÜu hành mà thôi.

BÓn næm sau tôi dåy ª TrÜ©ng Trung H†c ñŒ NhÎ CÃp Bán Công Hu‰, ông NguyÍn Væn Hai, Giám ñÓc Nha Giáo Døc Trung Nguyên Trung PhÀn, làm HiŒu TrÜªng. TrÜ©ng nÀy là nÖi ông NguyÍn Væn Hai làm thí Çi‹m vŠ ÇÜ©ng lÓi giáo døc m§i. NhiŠu s¿ kiŒn sau khi làm thí Çi‹m ª Çây rÒi, nhÜ tôi ÇÜ®c bi‰t,

232

232

Çem áp døng toàn quÓc, ch£ng hån nhÜ viŒc h†c sinh Trung h†c ñŒ nhÃt cÃp chÌ h†c m¶t ngoåi ng», thay vì 2 ngoåi ng» nhÜ chÜÖng trình cÛ. Th©i gian nÀy, các niên khóa 1958-59, 59-60, và vŠ sau... nh© hòa bình, s¿ giáo døc phát tri‹n l¡m, nhÃt là hŒ thÓng trÜ©ng Thánh Tâm (bên Thiên Chúa Giáo) và BÒ ñŠ (PhÆt giáo). NhiŠu trÜ©ng BÒ ñŠ, Thánh Tâm mª ra ª nhiŠu tÌnh, nhiŠu quÆn. ViŒc mª trÜ©ng thÜ©ng ÇÜ®c Nha Giáo døc Trung Nguyên Trung PhÀn giúp Ç«. NhiŠu linh møc thÜ©ng Ç‰n g¥p ông Giám ñÓc NguyÍn Væn Hai Ç‹ yêu cÀu, xin xÕ. Tôi còn nh§ m¶t lÀn, næm 1960, Çã hÖn 8 gi© tÓi, khi ông Giám ñÓc NguyÍn Væn Hai cùng m¶t vài giáo sÜ Çang trông coi viŒc s¡p x‰p låi phòng ‘Sinh ng» Thính ThÎ’ Ç‹ hôm sau Çón ông B¶ Truªng QuÓc Gia Giáo Døc NguyÍn Quang Trình tØ Saigon ra thæm thì có m¶t ông linh møc tØ Quäng Ngãi Ç‰n væn phòng, xin ÇÜ®c g¥p ông Giám ñÓc. Ông NguyÍn Væn Hai tránh m¥t, bi‹u tôi nói v§i ông linh møc là ông ta Çi v¡ng. Sau khi ông linh møc Çi rÒi, ông NguyÍn Væn Hai nói nhÜ phân bua v§i các giáo sÜ: ‘MÃy ông cha nÀy cÙ yêu sách hoài, phiŠn ghê l¡m.’

Có phäi vì viŒc mª các trÜ©ng BÒ ñŠ hay gì n»a nên nhiŠu lÀn ThÜ®ng T†a Trí Quang Ç‰n trÜ©ng tôi dåy Ç‹ g¥p ông Gián ñÓc NguyÍn Væn Hai. Næm Çó, niên khóa 1959-60, tôi và NguyÍn Væn NghŒ (Tôi có nh¡c Ç‰n trong bài vi‰t vŠ TÓ H»u, NghŒ g†i TÓ H»u b¢ng cÆu) là hai giáo sÜ nhÕ tu°i nhÙt trÜ©ng nên chÖi thân v§i nhau.


(nh»ng giáo sÜ khác nhÜ ông TrÀn ñiŠn, Cao Xuân L», Lâm Toåi, NguyÍn Qu§i, ñinh Thành ChÜÖng vØa là bÆc thÀy vØa Çáng tu°i cha, chú nên chúng tôi ‘kính nhi viÍn chi’) Chúng tôi vØa Çi dåy vØa h†c ª ñåi H†c Hu‰. Nh»ng gi© ränh, chúng tôi dùng væn phòng Ç¥c biŒt cûa ông NguyÍn Væn Hai trên lÀu væn phòng nhà

233

233

trÜ©ng làm ch‡ h†c bài, soån bài, v.v... thÆm chí nhiŠu khi cao hÙng còn hát hò, ngâm thÖ chÖi. Ông Giám ñÓc không ngÒi ª væn phòng nÀy. ThÌnh thoänh ông có g¥p chúng tôi ª Çây, Çang h†c hành hò hát vui chÖi, ông chÌ cÜ©i, ch£ng nói gì. Tuy nhiên, m‡i lÀn ThÜ®ng T†a Trí Quang Ç‰n g¥p ông Giám ñÓc, chúng tôi bÎ ông Çu°i ra khÕi væn phòng tÙc kh¡c. Tôi còn nh§ câu ông thÜ©ng nói: ‘MÃy cÆu ra ngay Çi, ta có chuyŒn chút’.

NhÜ có hËn trÜ§c, ThÜ®ng T†a Trí Quang lái chi‰c xe 2 cheveaux chåy tuÓt vào ÇÆu ª sân sau, thay vì ÇÆu sân trÜ§c nhÜ m†i ngÜ©i. Tránh Công An dòm ngó chæng? Xong, ông lên lÀu, ông Giám ñÓc NguyÍn Væn Hai Çã ch© s¤n. Cºa lÀu nÖi cÀu thang Çóng kín låi, ‘n¶i bÃt xuÃt ngoåi bÃt nhÆp’. Nh»ng lÀn h† g¥p nhau nhÜ th‰, kéo dài cä mÃy ti‰ng ÇÒng hÒ. ThÜ®ng T†a Trí Quang æn m¥c rÃt ÇÖn giän: Áo nâu sÒng (hay áo lam), mang giày sandale, t¿ lái lÃy chi‰c 2 Cheveaux.

Tôi và NguyÍn Væn NghŒ, bÎ mÃt ‘sào huyŒt’, lang thang kéo nhau qua bên kia cÀu TrÜ©ng TiŠn uÓng càphê, cä ti‰ng ÇÒng hÒ sau, vŠ låi trÜ©ng, cºa trên lÀu vÅn còn Çóng. Ông Giám ñÓc NguyÍn Væn Hai ÇÜ®c coi nhÜ là ngÜ©i thân cÆn cûa ông Ngô ñình CÄn, låi là tín ÇÒ PhÆt giáo thuÀn thành, trong nhà có bàn th© PhÆt Quan Âm.

Tuy nhiên, khi vø PhÆt giáo n° ra ª Hu‰, ông NguyÍn Væn Hai Çang du h†c ª Pháp. Khi h†c xong, ông vŠ låi Hu‰ dåy ª viŒn ñåi H†c, Ngô triŠu Çã søp Ç°. Dù chúng tôi không còn là giáo sÜ dÜ§i quyŠn ông nhÜng lòng kính tr†ng và yêu m‰n cûa chúng tôi ÇÓi v§i ông thì vÅn vÆy. Næm 1966, khi vø ‘Bàn th© xuÓng ÇÜ©ng’ n° ra, t© TIME có in m¶t bÙc chân dung ThÜ®ng T†a Trí Quang ª trang bìa, ghi chú là ‘NgÜ©i làm chÃn Ç¶ng nÜ§c MÏ’. T© báo khen ông m¡t


234

234

sáng, ÇÀu tròn, v.v... Tôi và vài ngÜ©i bån mang theo t© báo MÏ Ç‰n thæm ông NguyÍn Væn Hai và nói v§i ông:

- ThÀy xem. Tøi nó khen ông Trí Quang bình tïnh Ç‰n Ç¶

quân ThiŒu Kÿ Çang dËp bàn th© ª ñà N¤ng, s¡p ra Hu‰ mà ông ta còn ngÒi Çánh c© tÜ§ng trong chùa (TØ ñàm).

Câu trä l©i cûa ông NguyÍn Væn Hai khi‰n chúng tôi chÜng h»ng:

- CIA nó không t§i n»a, không Çánh c© thì làm gì?Lúc Çó, quä thÆt tôi chÜa hi‹u h‰t š câu nói Çó. Càng vŠ sau,

Do kinh nghiŒm sÓng, tôi m§i thÃy ‘chuyŒn Ç©i.’M¶t ngÜ©i làm chính trÎ cª quÓc gia nhÜ ông Trí

Quang, n‰u muÓn chÓng hay Çòi hÕi chính quyŠn nh»ng gì, ‘‰ch ngÒi Çáy gi‰ng’ thì làm ÇÜ®c gì? Tình báo Çóng m¶t vai trò quan tr†ng trong chi‰n thuÆt, chi‰n lÜ®c cûa cu¶c ÇÃu tranh thì viŒc quan hŒ v§i cÖ quan nÀy, cÖ quan khác, trong chính quyŠn, ngoài chính quyŠn Ç‹ n¡m tin tÙc là ÇÜÖng nhiên. Trong vø Çàn áp ª Çài phát thanh Hu‰ Çêm 8 tháng Næm /1963, mà tôi là ngÜ©i ÇÙng xem ngay sát hàng rào phía b© sông, thÃy ngÜ©i chÌ huy ÇÙng trên chi‰c xe thi‰t giáp có vi‰t ch» Ngô ñình Khôi bên hông (thÜ©ng là xe chÌ huy) b¡n ba phát súng lŒnh Ç‹ l¿u Çån n°, cu¶c tÃn công b¡t ÇÀu, thì lúc Çó, ThÜ®ng T†a Trí Quang cÛng còn bàng hoàng, chÜa bi‰t rõ là cái gì Çây, chui xuÓng gÀm bàn trÓn v§i ông TÌnh trÜªng ThØa Thiên NguyÍn Væn ñ¤ng (viŒc trÓn gÀm bàn nÀy, tôi chÌ nghe nói låi. Tôi ª xa, không thÃy rõ. Vã låi, tôi cÛng Çang lo d¡t v® và em gái tôi chåy vŠ nhà, cÛng gÀn Çó, ngay trÜ§c råp Ciné Morin cÛ), nhÜng có lë ngay khuya hôm Çó hay ngày hôm sau thôi, trÜ§c cu¶c bi‹u tình ngày 10 tháng Næm/1963 (hai ngày sau) tåi chùa TØ ñàm (tôi låi cÛng Çi xem v§i anh HVX, bån tôi), ThÜ®ng T†a Trí Quang ÇÜa ra 5 nguyŒn v†ng v§i

235

235

chính quyŠn Ngô ñình DiŒm thì có lë ‘xÎa’ Çã không bÕ l« cÖ h¶i nÀy mà g¥p ThÜ®ng T†a Trí Quang ª chùa TØ ñàm hay ª Çâu Çó rÒi. Qua tình hình nhÜ th‰, n‰u ViŒt C†ng hay ‘ai’ Çó có cho ngÜ©i Ç‰n g¥p ThÜ®ng T†a Trí Quang cÛng là ÇiŠu ÇÜÖng nhiên.


Thông thÜ©ng m¶t quÓc gia có ba th‰ månh: VÛ l¿c (Công an và quân Ç¶i), tài l¿c (tài chánh và tài nguyên) và nhân l¿c (quÀn chúng). Trong bi‰n cÓ ª MiŠn Nam 1963, chính vÛ l¿c ÇÙng lên bäo vŒ quÀn chúng, làm Çäo chánh, có s¿ dính dáng ít nhiŠu cûa ngÜ©i MÏ Ç¢ng sau Çó, nhÜng khi chính quyŠn Ngô ñình DiŒm søp Ç° rÒi, th‰ l¿c PhÆt giáo là khÓi Ça sÓ dân chúng månh lên thì nó låi trª thành m¶t mÓi lo cho ngÜ©i MÏ. Quân ñ¶i h† n¡m, tiŠn båc h† viŒn tr®, nhÜng có th‹ nào Ç‹ khÓi PhÆt giáo ngoài vòng cÜÖng tÕa. Có lë do Çó mà có hai khÓi PhÆt giáo ƒn Quang và ViŒt Nam QuÓc T¿ choäng nhau trÓi ch‰t, m§i có vø ThÜ®ng T†a Trí Quang lui vŠ chùa TØ ñàm lÆp H¶i ñÒng Nhân Dân CÙu QuÓc, Çánh ván c© chót.

Th¿c ra, ThÜ®ng T†a Trí Quang có ‘tham v†ng’, Çó là ÇiŠu mà ông g†i là ‘Çem låi cái Ãy cho dåo PhÆt’ nhÜ trong bài ‘Ti‹u truyŒn t¿ ghi’ cûa ông. ‘Ti‹u truyŒn t¿ ghi’ có lë là l©i ông giã tØ các cu¶c ÇÃu tranh Ç‹ trª vŠ v§i cu¶c Ç©i tu hành thuÀn túy, không liên hŒ Ç‰n bÃt cÙ m¶t cu¶c ÇÃu tranh nào khác n»a cho Çåo PhÆt. Sau khi ch‰ Ç¶ Ngô ñình DiŒm bÎ lÆt Ç°, có lë ThÜ®ng T†a Trí Quang hy v†ng Çó là ‘th©i cÖ’ có th‹ th¿c hiŒn hai viŒc: M¶t là ngæn chÆn s¿ can thiŒp quân s¿ sâu hÖn cûa bên ngoài: MÏ cÛng nhÜ C†ng Sän B¡c ViŒt vào cu¶c chi‰n tranh ª MiŠn Nam và hai là Ç‹ ngÜ©i MiŠn Nam giäi quy‰t mâu thuÅn v§i nhau, b¢ng hòa bình và chÃm dÙt chi‰n tranh. Quä thÆt ÇiŠu Ãy là không tÜªng, bªi vì lúc Çó tuy quân B¡c ViŒt vào miŠn Nam chÜa Çông nhÜng M¥t TrÆn Giäi Phóng MiŠn

236

236

Nam ViŒt Nam không th‹ nào thoát ra khÕi s¿ kŠm kËp cûa C†ng Sän B¡c ViŒt Ç‹ có th‹ có ti‰ng nói và hành Ç¶ng riêng không theo chÌ Çåo cûa C†ng Sän B¡c ViŒt và phía MÏ không th‹ nào tØ bÕ š ÇÒ ÇÜa quân vào Nam ViŒt Nam. H† không th‹ thay Ç°i chi‰n lÜ®c ÇÓi v§i châu Á, nh¢m chia rë th‰ gi§i C†ng Sän. HÆu quä s¿ thÃt båi cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang ÇÜ®c ‘vuÓt m¥t’ b¢ng viŒc tuyŒt th¿c 100 ngày và tØ Çó, næm 1965, ThÜ®ng T†a Trí Quang không còn có hoåt Ç¶ng công khai nào khác, nhÃt là trÜ§c ch‰ Ç¶ C†ng Sän ViŒt Nam hiŒn nay, m¶t ch‰ Ç¶ không có công lš. Khoäng gÀn cuÓi thÆp niên


1980, khi Hòa ThÜ®ng MÆt Th‹ viên tÎch, TT Trí Quang có š ÇÎnh Çi Hà N¶i Ç‹ tham d¿ Çám tang ‘b°n sÜ’. Công viŒc Çang chuÄn bÎ thì có Công An Ç‰n chùa ƒn Quang tình nguyŒn ‘lo liŒu’ chuy‰n Çi cho ThÜ®ng T†a, khi‰n ThÜ®ng T†a bÕ š ÇÎnh Çi Hà N¶i. Theo ông ñ‡ Trung Hi‰u trên báo Quê MË xuÃt bän ª Paris, thì m¶t nhà lãnh Çåo C†ng Sän ª Hà N¶i, khi bi‰t chuyŒn Ãy, bèn nói: ‘C†p m§i ló ra khÕi hang, thÃy Ç¶ng låi vào rÒi.’ Câu nói Çó cho thÃy ThÜ®ng T†a Trí Qang là m¶t nhân vÆt lãnh Çåo PhÆt Giáo rÃt Çáng ngåi ÇÓi v§i h† mà h† không dám ‘Çøng’ t§i. NhÜ th‰ làm sao có th‹ g†i ThÜ®ng T†a là C†ng Sän.

VŠ m¥t Çåo pháp, trong ‘Ti‹u truyŒn t¿ ghi’, TT Trí Quang phû nhÆn viŒc ông muÓn PhÆt giáo trª thành m¶t ‘quÓc giáo’ ª ViŒt Nam nhÜ m¶t sÓ ít ngÜ©i cÓ gán cho ông. NhÆn xét ‘quÓc giáo’ Ãy khá hÒ ÇÒ n‰u không muÓn nói là nói vu. Th©i kÿ m¶t tôn giáo trª thành m¶t quÓc giáo là s¿ kiŒn khá låc hÆu, nhiŠu khi tåo ra nh»ng xung Ç¶t tôn giáo và xáo tr¶n chính trÎ. Trong lÎch sº ViŒt Nam, PhÆt giáo chÜa bao gi© là quÓc giáo. Có th‹ Çåo PhÆt có nh»ng th©i kÿ c¿c thÎnh, không phäi Ç©i nhà Lš khi ông Lš Công

237

237

UÄn, con nuôi SÜ Vån Hånh ÇÜ®c ch†n làm vua mà chính tØ Ç©i nhà ñinh, trÜ§c nhà Lš và nhà TrÀn, sau nhà Lš. PhÆt giáo tuy ÇÜ®c tr†ng v†ng nhÜng không bao gi© ª trong chính quyŠn. Khi m¶t vÎ vua muÓn Çi tu, ông ta không th‹ vØa làm vua vØa Çi tu mà ông ta phäi nhÜ©ng ngôi cho con Ç‹ lui vŠ làm Thái Thu®ng Hoàng, rõ nhÃt là trÜ©ng h®p vua TrÀn Nhân Tôn. Sau khi lui vŠ làm thái thÜ®ng hoàng, ông d¿ng nên phái Trúc Lâm ThuyŠn Tôn là m¶t chi phái l§n trong PhÆt giáo ViŒt Nam.

QuÓc sÜ không phäi là m¶t chÙc vø trong triŠu Çình. QuÓc sÜ gi» vai trò ‘cÓ vÃn’ v§i Çúng š nghïa cûa nó. Khi nào có vÃn ÇŠ gì có quan hŒ t§i Çåo PhÆt thì nhà vua v©i QuÓc sÜ vào kinh hÕi š ki‰n. Ý ki‰n cûa QuÓc SÜ có th‹ ÇÜ®c vua nghe theo ho¥c không. HÖn th‰, Çåo PhÆt vÓn hiŠn hòa nên không thÃy lÎch sº ghi nhÆn vì l©i khuy‰n cáo hay š ki‰n cûa QuÓc sÜ mà nhà vua có nh»ng hành Ç¶ng Çàn áp


tôn giáo khác, dù Çåo Thiên Chúa là tôn giáo tØng bÎ bách håi dÜ§i triŠu Çåi nhà NguyÍn.

ThÆt ra, tÜ tÜªng chû Çåo chính trÎ th©i Çåi phong ki‰n ª nÜ§c ta là Nho giáo, låi là TÓng Nho, tØng bÎ chê là ‘Nho h†c bÃy gi© chÌ khÜ khÜ ª trong phåm vi cº nghiŒp và n¢m ép ª dÜ§i quyŠn uy cûa TÓng Nho.’ (ViŒt Nam Væn Hóa Sº CÜÖng- ñào Duy Anh, tr.238). Vua Lš Thánh Tôn (1054-1072) lÆp Væn Mi‰u và Çúc tÜ®ng Chu Công, Kh°ng tº và thÃt thÆp nhÎ hiŠn Ç‹ th©. Ÿ nÜ§c ta, triŠu Çình b¡t ÇÀu tôn Kh°ng là tØ Çó. (SÇd, tr. 235)

Tinh thÀn cæn bän cûa Çåo PhÆt là ‘tïnh’, nên ít khi có s¿ Çøng chåm Ç‰n các tôn giáo, ngay cä lúc bÎ Çàn áp. ñåo Thiên Chúa và Çåo HÒi ÇŠu là nh»ng tôn giáo ‘Ç¶ng’ nên hai tôn giáo nÀy thÜ©ng xung Ç¶t và

238

238

Çem låi ch‰t chóc cho cä hai bên. Ti‰ng chuông chùa bao gi© cÛng ngân nga trÀm l¡ng, chÆm rãi chÙ không Ç° dÒn dÆp nhÜ hÒi chuông giáo ÇÜ©ng.

ñåo PhÆt tuy không ª trong triŠu Çình nhÜng ‘trø låi’ trong dân chúng ViŒt Nam tØ mÃy ngàn næm nay, g¡n liŠn v§i Ç©i sÓng dân t¶c. TÜ tÜªng PhÆt giáo Çóng vai trò quan tr†ng trong væn hóa ViŒt Nam, trong m†i giai tÀng xã h¶i, tØ thành trÎ Ç‰n thôn quê, góp phÀn vào viŒc làm cho væn hóa ViŒt Nam phát tri‹n cao ÇËp hÖn, Çóng góp vào viŒc xây d¿ng, phát tri‹n và gìn gi» xã h¶i ViŒt Nam. Ÿ Çâu có c¶ng ÇÒng ngÜ©i ViŒt sinh sÓng là ª Çó có chùa vì tôn giáo nÀy g¡n liŠn v§i Ç©i sÓng cûa ngÜ©i ViŒt Nam. Trong lÎch sº hình thành và phát tri‹n nÜ§c ViŒt Nam, ÇÖn vÎ cæn bän xã h¶i ViŒt Nam là làng. Ÿ Çâu ngÜ©i ViŒt lÆp làng là có d¿ng Çình (tÜ®ng trÜng b¶ phÆn quän trÎ cæn bän xã h¶i) và d¿ng chùa (tÜ®ng trÜng Ç©i sÓng tôn giáo và væn hóa cæn bän xã h¶i). (1)

Do Çó, vai trò Çåo PhÆt trong xã h¶i ViŒt Nam là rÃt l§n và rÃt quan tr†ng. N‰u nhìn vào sÓ lu®ng ngÜ©i ViŒt Nam Çi chùa chuyên cÀn (còn g†i là thuÀn thành, m‡i r¢m và mÒng m¶t) Ç‹ Çánh giá th‰ l¿c và änh hÜªng cûa Çåo PhÆt trong c¶ng ÇÒng ngÜ©i ViŒt thì rÃt sai lÀm. NgÜ©i ViŒt Nam theo PhÆt mang tính truyŠn thÓng, k‰ thØa cha


ông. ñó là Ça sÓ thÀm l¥ng, là Ça sÓ dân chúng ViŒt Nam. ñ©i sÓng dân t¶c và Çåo PhÆt g¡n liŠn nhau rÃt kh¡ng khít, nên khi dân t¶c bÎ dàn áp thì Çåo PhÆt chÎu chung sÓ phÆn. TØ khi th¿c dân Pháp xâm lÜ®c nÜ§c ta tØ gi»a th‰ k› 19, dân t¶c bÎ Çàn áp, chia c¡t, Çau kh° thì Çåo PhÆt cÛng bÎ Çàn áp, chia c¡t và Çau kh° nhÜ dân t¶c vÆy. Th¿c dân Pháp chÎu trách nhiŒm vŠ nh»ng khÓc håi Çem låi cho dân t¶c ViŒt Nam, thì nh»ng ngÜ©i d¿a vào th‰ l¿c th¿c dân Pháp, ngoåi

239

239

bang xanh hay ÇÕ Ç‹ Çàn áp dân t¶c cÛng phäi chÎu trách nhiŒm Çó. (2)

Phøc hÜng Ç¶c lÆp dân t¶c không có nghïa là tròng lên ÇÀu dân t¶c m¶t ách Ç¶c tài khác. Phøc hÜng Ç¶c lÆp dân t¶c có nghïa là trä låi cho PhÆt giáo vÎ th‰ quan tr†ng và månh më cûa nó trong c¶ng ÇÒng dân t¶c; Çó không phäi là ‘quÓc giáo’ mà chính ‘trä låi cái Ãy cho Çåo PhÆt’ nhÜ trong bài ‘Ti‹u truyŒn t¿ ghi’ cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang. NgÜ©i Pháp Çàn áp Çåo PhÆt, cho nó là m¶t ‘h¶i’ nhÜ h¶i Çá banh hay cá ng¿a. ñåo PhÆt låi càng không phäi là ‘tÃm bình phong’ che ÇÆy b¶ m¥t Ç¶c tài chuyên chính.

LTTAnh có suy nghï gì vŠ Çåo PhÆt ª quê nhà trong

tình th‰ hiŒn tåi và tÜÖng lai.

TCVÃn ÇŠ vï Çåi quá, sÙc Çâu tôi nghï t§i ÇÜ®c. Nó

không giän ÇÖn, nhÃt là trÜ§c sách lÜ®c cûa C†ng Sän. Tuy nhiên, nói suy nghï thì tôi cÛng có suy nghï ÇÃy, tôi là ‘PhÆt tº không thuÀn thành’, tØng Çi dåy, låi dåy môn ‘Væn ChÜÖng Bình Dân’. Trong tøc ng», ca dao và truyŒn c° tích, có rÃt nhiŠu ‘ông Bøt hiŒn ra’ cÙu ngÜ©i, nhÜ trong truyŒn TÃm Cám ch£ng hån. M‡i khi cô TÃm gåp nån, ngÒi khóc là ‘Bøt hiŒn ra hÕi’ và ‘giúp Ç« TÃm’. Trong væn h†c ViŒt Nam, ông Tr©i là kÈ sáng tåo, làm ra m†i thÙ trên th‰ gian nÀy, núi sông mÜa gió, v.v... Có khi ông Tr©i hay các thÀn cûa Tr©i l« tay làm quá m¶t viŒc gì Çó, nhÜ mÜa quá thành løt, Çem kh° cho dân tình thì liŠn có


‘ông Bøt hiŒn ra sºa ch»a nh»ng cái hÜ, cái sai cûa Tr©i, ‘cÙu nån cÙu kh°’. Hai ông nÀy b° túc cho nhau Ç‹ Çem hånh phúc t§i cho loài ngÜ©i. Tøc ng» có câu

240

240

‘Không Tr©i ai ª v§i ai’, có nghïa ông Tr©i là Công Lš, không có công lš thì ai ª v§i ai ÇÜ®c. NhÜng bên cånh ông Tr©i thì có ông Bøt, ông Bøt là Tình ThÜÖng. Không có tình thÜÖng, con ngÜ©i cÛng không th‹ ª v§i nhau ÇÜ®c. HÍ v¡ng m¶t trong hai ông là xã h¶i loài ngÜ©i mÃt cân b¢ng.

Vài næm trÜ§c Çây, Ç†c truyŒn TÃm Cám trong m¶t t© báo cûa C†ng Sän, h† bi‰n ông Bøt thành ông Tiên. Sºa Ç°i nhÜ vÆy là không Çúng v§i truyŒn c° tích. ChÌ khi nào chúng ta muÓn ngao du sÖn thûy, cÀu cho sÓng lâu, sÓng th†, muÓn sºa ngày sinh ngày tº trong s° Nam Tào-B¡c ñÄu m§i nh© t§i ông Tiên. NhÜng trong truyŒn TÃm Cám, viŒc C†ng Sän Ç°i ông Bøt thành ông Tiên là có chû Çích vì mÃy næm trÜ§c Çó, nhân vø Çám tang cÓ ñåi Lão Hòa ThÜ®ng Thích ñôn HÆu, viŒc C†ng Sän d¿ng ‘Giáo H¶i Nhà NÜ§c’ Çang bÎ chÓng ÇÓi mãnh liŒt nên h† muÓn làm cho vai trò Çåo PhÆt trong xã h¶i ViŒt Nam ‘nhË’ b§t Çi. ñó là âm mÜu. Do Çó, ta thÃy C†ng Sän ViŒt Nam Çang Çánh phá Çåo PhÆt nhiŠu m¥t, trên cä m¥t væn hóa, thay Ç°i cä væn chÜÖng, lÎch sº cho phù h®p v§i sách lÜ®c C†ng Sän.

VŠ tÜÖng lai, tôi có suy nghï nh»ng ÇiŠu sau:M¶t là, trÜ§c sau gì Çäng C†ng Sän ViŒt Nam

cÛng v« ra, nhÜ Çäng C†ng Sän Ý ñåi L®i ch£ng hån, m¶t sÓ nhÕ còn trung thành v§i chû nghïa Marx, vÅn là Çäng C†ng Sän, sÓng thoi thóp, sÓ l§n thì thành Çäng Xã H¶i Ý, không có chû nghïa gì rõ rŒt, lÃy bi‹u tÜ®ng cái lá sÒi, liên minh v§i các Çäng khác giành gh‰ trong QuÓc H¶i. ñäng C†ng Sän ViŒt Nam rÒi cÛng v« ra thôi. Âm mÜu cûa h† bây gi© là d¿ng ‘Giáo H¶i QuÓc Doanh’, khi Çäng v« ra thì b¶ phÆn l§n trª thành m¶t Çäng xã h¶i, c†ng thêm m¶t cái Çuôi danh xÜng gì Çó, núp sau ‘Giáo H¶i QuÓc Doanh’ nÀy Ç‹ ra tranh cº. Bªi vì khi ch‰ Ç¶ C†ng Sän kŠm kËp không còn, ra tranh cº mà còn xÜng danh là Çäng viên Çäng C†ng Sän không chØng bÎ dân chúng vác Çòn gánh Çánh

241

241


cho! ñÒng bào ngán thÙ nÀy l¡m rÒi! Vã låi, PhÆt Giáo ViŒt Nam chi‰m Ça sÓ dân chúng, có cán b¶ ª kh¡p thành thÎ, thôn quê, nhÙt là ª hå tÀng cÖ sª, ª tÌnh thì phÜ©ng, ª quê thì làng, bÀu cº t¿ do, không có quÀn chúng PhÆt tº thì không ‘æn’ ÇÜ®c. C†ng Sän muÓn l®i døng Giáo H¶i Ç‹ ‘lót °’ cho h† vÆy. Tình hình bÀu cº ª MiŠn Nam trÜ§c 1975 cho thÃy nhÜ th‰. Nh»ng nÖi chính quyŠn ThiŒu không æn gian phi‰u ÇÜ®c nhÜ Hu‰, ThØa Thiên, Quäng TrÎ, Quäng Nam, Quäng Ngãi, Qui NhÖn, v.v... thì gh‰ ngÒi ª QuÓc H¶i vào tay các PhÆt tº hay ngÜ©i ÇÜ®c PhÆt tº ûng h¶. Ÿ Cái S¡n, Gia KiŒm, HÓ Nai thì vŠ tay ÇŒ tº các ông cha, ª Long Xuyên thì vŠ tay các ông Hòa Häo. Trong tÜÖng lai, n‰u tình hình Çó trª låi là m¶t tai h†a cho dân t¶c. Các bån thÃy ª MÏ, không có Çåi bi‹u nào là cûa Thiên Chúa giáo hay Tin lành, h† chÌ có th‹ là cûa Çäng C†ng Hòa, Dân Chû hay Ç¶c lÆp. Tôn giáo không hoåt Ç¶ng trong lïnh v¿c chính trÎ, mà chÌ ª trong lïnh v¿c xã h¶i hay giáo døc mà thôi. Ngay tØ bây gi©, phäi chuÄn bÎ làm th‰ nào Ç‹ không có Çäng phái chính trÎ nào núp bóng tôn giáo và nhÙt là không Ç‹ cho C†ng Sän núp bóng ‘Giáo H¶i QuÓc Doanh’, Çánh lØa ÇÒng bào PhÆt Tº, n¡m chính quyŠn.

Hai là trong tình hình hiŒn nay, các tay C†ng Sän nhÜ NguyÍn ñ¡c Xuân, Tôn ThÃt DÜÖng TiŠm, Lê Ng†c Trinh, Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng, Hoàng Phû Ng†c Phan ho¥c Çám tay chÜn b¶ hå cûa chúng, v.v... låi mon men Ç‰n Chùa, l®i døng PhÆt Giáo m¶t lÀn n»a. Dù Çäng C†ng Sän ViŒt Nam có v« rÒi hay chÜa, viŒc Ç‹ cho các phÀn tº nÀy l®i døng Chùa m¶t lÀn n»a là ÇiŠu nên tránh tÓi Ça. Không th‹ ‘Cºa ThiŠn r¶ng mª’ v§i b†n nÀy. Các thÀy nên ‘cÃm cºa’ b†n nÀy nhÜ ThÜ®ng T†a Trí Quang cho Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng g¥p m¶t lÀn rÒi thôi, nhÙt ÇÎnh ThÜ®ng T†a không cho y g¥p lÀn thÙ hai, dù y tìm ki‰m nhiŠu cách. Y g†i nån nhân trong vø

242

242

MÆu Thân Hu‰ là ‘nh»ng con r¡n Ç¶c’ nhÜng chính y là con r¡n Ç¶c Çó. Nhìn m¥t y, ngay khi y còn là h†c sinh, ngÜ©i ta ai cÛng thÃy y là kÈ bÃt minh.

Ba là, chÌ nên cÓ g¡ng giành låi ‘cái Ãy’ nhÜ trong ‘Ti‹u TruyŒn TÜ Ghi’ cûa ThÜ®ng T†a Trí Quang nói mà thôi, tÙc là giành


låi cái vÎ th‰ cûa Çåo PhÆt trong c¶ng ÇÒng dân t¶c. VÎ th‰ Ãy bao gÒm nhiŠu lãnh v¿c trong Ç©i sÓng dân chúng vŠ m¥t væn hóa, xã h¶i, giáo døc, y t‰, cÙu tr®, tôn giáo v,v... Nó không phäi là QuÓc giáo nhÜ ThÜ®ng T†a Trí Quang Çã cäi chính, låi càng không phäi là m¶t ‘thÀn quyŠn’ thay cho ‘th‰ quyŠn’. M¶t chính quyŠn thÀn quyŠn së ÇÜa ÇÃt nÜ§c vào m¶t tình trång rÓi r¡m, xâu xé nhau gi»a Çåo nÀy Çåo kia, khu v¿c nÀy khu v¿c kia, làm cho dân t¶c chia rë, thù hÆn ghét bÕ nhau nhÜ trong quá khÙ, ª miŠn Nam ViŒt Nam cÛng nhÜ dÜ§i ch‰ Ç¶ C†ng Sän hiŒn nay. Chúng ta cÀn m¶t chính quyŠn cûa dân, do dân và vì dân. Trong š nghïa ‘vì dân’, nhà cÀm quyŠn cÀn thÃy rõ ‘cái Ãy’ trong c¶ng ÇÒng dân t¶c ViŒt Nam.

BÓn là tÜ tÜªng ‘tôn giáo thÓng trÎ’ nhÜ các Çåo Thiên Chúa hÒi trÜ§c hay Çåo HÒi ngày nay. K‹ tØ khi Pháp cai trÎ, nÜ§c ta ‘nhÆp nh¢ng’ gi»a thÀn quyŠn và th‰ quyŠn. Th‰ quyŠn n¢m trong tay Th¿c dân Pháp, thÀn quyŠn n¢m trong tay Giáo H¶i Thiên Chúa. Hai th‰ l¿c nÀy d¿a vào nhau Ç‹ tÒn tåi và phát tri‹n. ViŒc Ãy gây mâu thuÅn và thù hÆn trong C¶ng ñÒng Dân t¶c, gây nên nh»ng cu¶c Çánh phá các làng Çåo nhÜ trong Phong Trào Væn Thân và th©i kÿ ViŒt Minh.

S¿ mâu thuÅn Ãy ÇÄy h¤n m¶t sÓ làng Çåo và cha cÓ thành lÆp các l¿c lÜ®ng dân quân Çánh phá Phong Trào Kháng chi‰n chÓng Pháp giành Ç¶c lÆp, tæng thêm sÙc månh cho b†n th¿c dân Pháp tái xâm læng ViŒt Nam. ñúng ra, Ç‰n th©i Ngô ñình DiŒm

243

243

Çu°i ÇÜ®c Pháp vŠ nÜ§c thì nên l®i døng cÖ h¶i Ãy Ç‹ hóa giäi mâu thuÅn gi»a hai tôn giáo này.

NgÜ®c låi, s¿ vøng vŠ, thiên vÎ và chÆm løt cûa chính quyŠn DiŒm cÛng nhÜ viŒc m¶t sÓ Çông công chÙc ª cÃp trung ÜÖng và ÇÎa phÜÖng l®i døng tín ngÜ«ng cûa anh em ông DiŒm Ç‹ Çàn áp nh»ng ai không phäi là ngÜ©i theo Çåo Thiên Chúa làm cho s¿ phân ly dân t¶c càng ngày càng thêm sâu s¡c, chÌ có l®i cho C†ng Sän mà thôi.

Xu th‰ dân chû t¿ do là tÃt y‰u. C†ng Sän ch¡c ch¡n së søp Ç°. N‰u có dân chû th¿c s¿ thì vÎ th‰ Çåo PhÆt së månh lên. ñiŠu Çó cÛng tÃt y‰u. NhÜng cái xu th‰ thÀn quyŠn d¿a vào th‰ quyŠn Ç‹ n¡m


Üu th‰, rÒi Ùc hi‰p, chèn ép, v.v... liŒu có xÄy ra trong tÜÖng lai hay không? ñåo PhÆt không dåy viŒc Çó, không chû trÜÖng nhÜ th‰, mà bao gi© cÛng chû trÜÖng khoan hòa, lÃy løc hòa làm phÜÖng châm. NhÜng ch¡c gì không có kÈ cuÒng tín, c¿c Çoan, không phá chÃp, bÎ cái ham muÓn, thù hÆn lôi kéo, thúc ÇÄy ÇÜa t§i nh»ng hành Ç¶ng phi‰n diŒn, phän dân chû, phän t¿ do. Nhìn låi các nÜ§c HÒi giáo hiŒn nay ta thÃy có mÓi lo. V§i nh»ng phÀn tº lãnh Çåo c¿c Çoan, quá khích, l®i døng s¿ hi‹u bi‰t kém cÕi, cuÒng tín cûa tín ÇÒ, thúc ÇÄy xúi døc ÇÜa t§i nh»ng hành Ç¶ng Çiên cuÒng, làm xã h¶i rÓi loån, bÃt an. B†n lãnh Çåo Çó, không phäi là kÈ tu hành mà chÌ là b†n buôn thÀn bán thánh.

Trong tình hình hiŒn tåi, tôi không thÃy có nhà tu hành Çåo PhÆt nào có tinh thÀn nhÜ th‰, nhÜng trong tÜÖng lai, liŒu có ai bÎ th©i th‰ ÇÜa ÇÄy không thì không Çoán trÜ§c ÇÜ®c. S® m¶t ÇiŠu n»a là quÀn chúng có khi c¿c Çoan quá khích mà lãnh Çåo nhiŠu khi låi phäi rÖi vào cái cänh s® mÃt quÀn chúng nên phäi theo Çuôi h†. Dân chúng ViŒt Nam gánh chÎu quá

244

244

nhiŠu uÃt hÆn, h‰t bÎ Pháp cai trÎ bóc l¶t gây chi‰n låi rÖi vào vòng kŠm kËp tàn ác cûa C†ng Sän. Ách nô lŒ Çó, nói chung, kéo dài quá lâu, tØ gi»a th‰ k› 19 cho t§i bây gi©; gåt bÕ nó Çi không chác dÍ dàng gì! ThÆt tình, tôi không thÃy vÃn ÇŠ ÇÖn giän chút nào!

Ngay chính tôi, tôi vÅn gi» lÆp trÜ©ng không khoan nhÜ®ng v§i C†ng Sän. V§i h†, Çòn nào cÛng Çánh, không cÀn phân biŒt Çó là Çòn ‘cao thÜ®ng’ hay ‘hå cÃp’. ViŒc tôi nói cä vŠ Ç©i tÜ cûa NguyÍn ñ¡c Xuân hay Hoàng Phû Ng†c TÜ©ng là các bån Çû rõ. V§i h†, phäi dùng ‘triŒt Ç‹’ Çánh ‘triŒt Ç‹’, dùng Çòn cûa h† Çánh låi h†, không chØa Çòn nào! Nghe Hoài Nam hát: ‘ThÜ anh vi‰t chân thành là k‹ oán. ThÜ vi‰t rÒi anh không muÓn gºi Çi xa.’ ‘Anh’ vi‰t thÜ k‹ chuyŒn Saigon sau 1975 nhÜng låi s® ngÜ©i ta cho r¢ng k‹ oán ch‰ Ç¶ mà không gªi Çi, cho th‰ là không cao thÜ®ng! Sao ‘ti‹u tÜ sän’ th‰, nhÜ th‰ thì chÓng C†ng thành công làm sao ÇÜ®c! (TuŒ ChÜÖng ghi låi)


(*) Xem ‘VŠ M¶t Quäng ñ©i Cûa TrÎnh Công SÖn’ cûa NguyÍn Thanh Ty.

(1)Xem ‘Chùa làng’, cùng tác giä.(2)Trách nhiŒm vŠ viŒc d¿a vào th‰ l¿c ngoåi

bang Ç‹ Çàn áp dân t¶c. ñ‹ nh»ng ngÜ©i nÀy thÃy rÕ ÇiŠu Çó nên TT Trí Quang Çã tØ chÓi khi tÜ§ng NguyÍn Khánh hÕi š ki‰n TT vŠ viŒc Ngô ñình CÄn xin giäm án tº hình.

245

245

Phø Løc: 1)- ThÜ cûa NguyÍn Ti‰n Lãng gªi cho NguyÍn Thanh Ty

From: Nguyen Xuan Vinh To: Ty Nguyen Sent: Thursday, April 10, 2003 11:13 PMSubject: Thu cua Lang gui Anh Chi Ty

Anh ChÎ Ty thân! M§i nhÆn ÇÜ®c mail cûa ñåo, nhÆn ÇÜ®c thÜ cûa anh Ng†c. Tôi së gºi thÜ cûa Anh Ng†c, kèm theo sÖ ÇÒ trÜ©ng Bäo An. TrÜ©ng Bäo An bây gi© theo nhÜ Anh Ng†c nói Çã bÎ xóa s°, làm sân vÆn Ç¶ng, nhÜ vÆy ch¡c cÛng ch£ng cÀn phäi chøp hình phäi không Anh Ty? Anh Ng†c cÛng không có máy hình th‰ nên chøp cÛng khó, Anh Ng†c có hÙa së cÓ g¡ng mÜ®n máy Ç‹ chøp nhÜng theo tôi có lë không cÀn phäi không Anh ?

246

246

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

Tình hình ª VN bây gi© bình thÜ©ng, thiên hå hàng ngày theo dõi chi‰n s¿ ª Irac. M‡i phía thông tin 1 khác, chÌ còn bi‰t nghe Çài. Không bi‰t ª bên MÏ có tin tÙc gì hay Anh cho bi‰t. BŒnh SARS ª VN bây gi© Çã lây Ç‰n tÌnh Ninh Bình ª miŠn B¡c và tÌnh B‰n Tre ª miŠn Nam (nghi thôi). Chính quyŠn VN Çang cÓ g¡ng ngæn ngØa Ç‹ bŒnh khÕi lây lan. CÛng m§i chÌ có vài ngÜ©i bÎ lây mà thôi. ´t hàng thæm Anh ChÎ và các cháu. Chúc Anh ChÎ và các cháu luôn luôn an vui, hånh phúc. Thân, Lãng


2)- ThÜ cûa TrÀn Væn Ng†c gªi NguyÍn Thanh Ty nói vŠ k‰t quä viŒc NguyÍn ñ¡c Xuân lên Bäo L¶c tìm hi‹u vŠ th©i gian TrÎnh Công SÖn sÓng ª Çây.

Anh ChÎ Ty thân, NhÆn ÇÜ®c thÜ cûa Anh ChÎ, gia Çình tôi thÆt xúc Ç¶ng khi thÃy Anh ChÎ và Anh ChÎ ñåo Çã rÃt Üu ái Ç‰n gia Çình chúng tôi. Chúng tôi chÌ còn bi‰t xin Ön trên phù giúp cho các anh chÎ ÇÜ®c luôn månh khÕe và an vui. Anh Ty thân,viŒc cûa anh nh© tôi làm, tôi Çã làm ngay, s¿ viŒc nhÜ sau : 1) ViŒc ông Lê Cao L®i: may m¡n cho tôi là khi anh chÎ ñåo vŠ Bäo L¶c có chÌ cho tôi nhà mà ông L®i ª.

247

247

Bu°i sáng tôi Çã Ç‰n và Çã g¥p ông, cùng trò chuyŒn v§i ông thÆt thoäi mái. Ông L®i Çi MÏ tØ næm 1995, ông vŠ VN 2 lÀn, lÀn thÙ 1 vào næm 2000 Ç‹ mang cho cÓt (*) cûa bà v® vŠ VN. Ông ª låi VN 6 tháng. Khi trª vŠ MÏ ông bÎ c¡t tr® cÃp hàng tháng. Sau Çó con cái ông ª MÏ khuyên ông vŠ VN sÓng vì sÓng ª MÏ v§i tu°i già cûa ông, ông thÃy rÃt kh° sª. Hôm 23 tháng chåp (ông táo vŠ tr©i) ông bÎ té ngã, chân Çang phäi bæng bó, Çi låi thÆt khó khæn. Ông Çã vŠ VN ª hÖn 1 næm nay. Ông cho bi‰t, ông chÜa g¥p ông NguyÍn ñ¡c Xuân. 2) Sau Çó tôi có Ç‰n thæm sÙc khÕe bác Phåm Trung Thành, bác Thành cho bi‰t cách Çây lâu rÒi có 2 tay nhà báo Ç‰n hÕi vŠ TCS hÒi ª Bäo L¶c. Bác nói bác chÌ bi‰t Çåi khái vŠ TCS nhÜ dåy h†c tØ næm 64, làm trÜªng giáo trÜ©ng sÖ cÃp Bäo An, ª tr† cùng vài ngÜ©i bån ª khu công chánh, không bi‰t tên bà chû nhà, h† TrÎnh dåo Çó có ÇÜa bac Thành vài bän nhåc, vì chÜa n°i ti‰ng nên bác Thành có nhÆn xét chung chung vŠ nhåc h† TrÎnh thôi. Bác bäo muÓn bi‰t rõ vŠ TCS thì các anh phäi tìm hi‹u nÖi ông Lê Cao L®i, trÜªng ty ti‹u h†c th©i Çó. Hai ngÜ©i này có mang cassette thu bæng cu¶c nói chuyŒn. 3) Riêng viŒc ông Lê Quang K‰t là ai, mình Çâu có bi‰t. NhÜng rÃt may cho mình, mình nh§ ra 1 ông thÀy dåy nông lâm súc tØ trÜ§c VŠ M¶t Quãng ñ©i..., trang 222

ngày giäi phóng, cùng khóa v§i ngÜ©i em v® mình. ñó là thÀy Kính. Mình Çã ÇÜ®c thÀy Kính dÅn Ç‰n nhà ông Lê Quang K‰t trò chuyŒn và ÇÜ®c ÇÓi xº tº t‰, cho mình ÇÜ®c bi‰t rõ tin tÙc nhÜ sau: Ông Lê Quang K‰t ngÜ©i Hu‰ vŠ dåy tåi trÜ©ng nông lâm súc tØ næm 1985, coi nhÜ em út cûa ông NguyÍn ñ¡c Xuân. Chính ông K‰t Çã dÅn ông Xuân Ç‰n nhà bác Thành và cÛng nói cho mình bi‰t y nhÜ bác Thành Çã nói v§i mình. Sau Çó ông K‰t và ông Xuân có Ç‰n nhà ông Lê Cao L®i nhÜng ông L®i khi

248

248

Çó không có nhà, lúc Çó ông L®i ra Hà N¶i. Ông K‰t và ông Xuân chÜa g¥p ông L®i lÀn nào cä. Ông K‰t là c†ng tác viên báo Lâm ñÒng có cho mình m¶t t© báo xuân Nham Ngo 2002, trong Çó có bài cûa NguyÍn ñ¡c Xuân vi‰t sÖ qua vŠ h† TrÎnh. Không hi‹u mình thu thÆp tin tÙc nhÜ vÆy Çã Çû chÜa? Còn cÀn gì cho mình bi‰t ngay nhé! Viec cûa mình, mình së vi‰t thÜ cho Ty sau. Thân, TrÀn Væn Ng†c PS: Anh Ng†c có gºi cho anh 1 bän photo bài trích Çæng cûa NguyÍn ñ¡c Xuân vŠ h† TrÎnh trong báo xuân næm 2002. Mai mÓt tôi së gºi cho anh- qua con rÍ cûa anh. ´t hàng thæm Anh ChÎ và các cháu. Chúc Anh ChÎ và các cháu vui månh, hånh phúc. Bån thân, LANG.

(*) Tro cÓt, hài cÓt

3)- ThÜ cûa TrÀn Væn Ng†c gªI cho NguyÍn Thanh Ty, nói vŠ viŒc NguyÍn ñ¡c Xuân lên Lâm ñÒng tìn hi‹u cu¶c Ç©I TrÎnh Công SÖn

L¶c Ti‰n ngày 25/02/03Anh chÎ Ty thân

Khi nhÆn ÇÜ®c thÜ cûa anh vi‰t ngày 19/01/03 tôi Çã Çi g¥p ông Lê Cao L®i, bác Phåm Trung Thành và Ô. Lê Quang K‰t. Tôi Çã vi‰t thÜ cho anh

249

249

gªi xuÓng anh Lãng ngày 19/02/03. Ch¡c gi© nÀy anh Çã nhÆn ÇÜ®c rÒi nhÌ.

Do Çó, s® có gì trøc tr¥c tôi vi‰t tóm t¡t låi k‰t quä Ç‹ anh rõ:1)- Ông Lê Cao L®i Çã Çi MÏ næm 1995, Çã vŠ VN hai lÀn. HiŒn tåi ông Çã ª låi VN. Ông chÜa g¥p ô. Ng ñ¡c Xuân lÀn nào cä.2)- Ô. Phåm Trung Thành chÌ cho ô. Xuân bi‰t Çåi khái là h† TrÎnh nhÜ h† TrÎnh dåy h†c tåi Bäo L¶c tØ 64 Ç‰n 67. Thuê tr† v§i vài ngÜ©i bån ª khu Công Chánh. Không bi‰t tên ngÜ©i chû cho thuê.3)- Ô. Lê Quang K‰t ngÜ©i Hu‰ dåy Nông-Lâm-Súc Bäo L¶c tØ næm 1985. Ông K‰t coi nhÜ em út cûa ô. Xuân cÛng nhÜ TCS. Ông K‰t chÌ là ngÜ©i dÅn ÇÜ©ng ÇÜa ô. Xuân Ç‰n nhà ông Thành (có thu bæng) và Ç‰n nhà ông L®i (Không g¥p vì ô. L®i ra Hà N¶i)

O. K‰t có cho mình m¶t t© báo xuân cûa næm Nhâm Ng† Çã photo gªi xuÓng anh Lãng ngày 19/02 vØa qua.

250

250

· web viewvŠ m t quãng ñ©i cûa trÎnh công sÖn (minh chÙng vŠ m t vø Çánh c¡p tÜ...

Documents