Przewodnik turystyczny Po Gminie

KłodzKowww.gmina.klodzko.pl

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Przewodnik został opracowany przez Gminę Kłodzko w ramach projektu pn. „Promocja turystyczna Gminy Kłodzko” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 , oś 4 LEADER, działanie 413 Wdrażanie Lokalnych Strategii Rozwoju dla

operacji, „Małe projekty” Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 - Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Przewodnik turystyczny Po Gminie

KłodzKoChętnym do zwiedzania Gminy proponujemy cztery

trasy tematyczne, w zasadzie dla tych „co na kółkach”, a to dlatego, że oznakowane szlaki piesze znajdują się na peryferycznych obszarach, głównie w Górach Bardz-kich, Złotych, Krowiarkach.

Oczywiście, mając do dyspozycji bogatą literaturę turystyczną, internet, powszechnie dostępne mapy, możemy w zależności od zainteresowań planować wy-cieczki „po swojemu” wykorzystując także publiczne środki komunikacji, rower, no i własne nogi.

1

3

ProPozycje tras:W Krainie praCOWitej rZeKi, pradaWnyCh

siedZiB i handlOWyCh sZlaKóW – Boguszyn, Ławica, Wojbórz.

W OtOCZeniu KOśCiOŁóW OBrOnnyCh (inKastelOWanyCh), na pielGrZymim

sZlaKu i pięKnym dWOrZe – Krosnowice, stary Wielisław, szalejów dolny, szalejów

Górny, a także Kamieniec.

W Krainie Wapienia, siedZiBy ryCersKiej i maGnaCKiCh paŁaCóW – Żelazno,

Ołdrzychowice Kłodzkie, romanowo i do marcinowa „na rybkę”.

W dŁuGiCh WsiaCh i urOKliWyCh ZaKątKaCh Gór ZŁOtyCh i BardZKiCh

– jaszkowa dolna, jaszkowa Górna, podzamek, a na dodatek Wojciechowice.

2

3

4

Gmina Kłodzko położona jest w najro-zleglejszej, sudeckiej – Kotlinie Kłodzkiej „zahaczając” na północy i wschodzie o Góry Bardzkie i Złote. na obszarze 253 km2 żyje 17 262 mieszkańców. składa się z 35 sołectw. Większość leżących tu wsi zajmuje malownicze doliny rzek i potoków i ma charakter osad podgórskich, bądź górskich.

niewątpliwie na atrakcyjność gminy wpływają też skomplikowane dzieje Ziemi Kłodzkiej i związana z tym wielokulturowość. Gospodarzyli tu Czesi, aus-triacy, prusacy, niemcy zostawiając liczne ślady ma-terialne swojej bytności.

Krajobrazy są tu znacznie zróżnicowane. dno kot-liny ma charakter lekko falistej równiny, z przewagą pól uprawnych, usianej licznymi, niekiedy zal-esionymi wzniesieniami i garbami, zaś południe i wschodnie tereny to urokliwe zakątki G. Bardzkich i Złotych. pięknych krajobrazów tu nie brak. niemal z każdego miejsca można podziwiać piękne widoki bliższych i dalszych okolic, a szczególnie z wielu dróg, pól, wzniesień i punktów widokowych sze-rokie wspaniałe panoramy.

Gęsta sieć dróg to wielki atut gminy, gdyż po wie-lu z nich, szczególnie tych o małym natężeniu ruchu można odbywać wyprawy rowerowe za miasto, a przy okazji podziwiać ciekawe miejsca i interesujące zabytki.

dla bardziej zaawansowanych rowerzystów, posiadających odpowiedni sprzęt jest wiele wyznac-zonych tras rowerowych, szczególnie w G. Bardzkich i Złotych, o różnym stopniu trudności, a więc w zależności od kondycji można wybrać odpowiednią trasę.

Gmina KłodzKo

wstęP

4

5

dla tych co lubią piesze wyprawy, są piękne szlaki z wieloma punktami widokowymi przebiegające głównie przez G. Bardzkie i pasmo Krowiarek. Warto wiedzieć, że przebiegający przez teren gminy pieszy szlak niebieski stanowi odcinek europejskiego szlaku e3 – atlantyk – adriatyk – m. Czarne.

przez Gminę Kłodzko przebiega „Kłodzka droga św. jakuba” wpisująca się w ogólnoeuropejską sieć dróg św. jakuba prowadzących do santiago de Compostela. trasa liczy ponad 80 km i przechodzi m.in. przez Żelazno, Krosnowice, Korytów i piszko-wice, pielgrzymi mają możliwość kontynuowania wędrówki sudecką drogą św. jakuba w kierunku Łużyc i saksonii.

przebywając wiosną, szczególnie w maju w bardziej odosobnionych dolinach górskich można zobaczyć piękny, złocisty, o kulistym kształcie kwiat pełnika europejskiego zwanego tu różą kłodzką,

który stał się symbolem tej ziemi, ze względu na powszechne niegdyś występowanie. jesienią nato-miast, na nieużytkowanych łąkach rośnie podobny do krokusa – zimowit, tworzący często gęste ko-bierce.

miłośnicy wędkarstwa mają do dyspozycji kilka łowisk położonych w pięknych okolicach. są to do-brze zagospodarowane niewielkie akweny oferujące głównie pstrąga i karpia. przychodzi się tu jednak przede wszystkim po to, aby zjeść „smaczną rybkę”. W rzekach i potokach (w dolnych odcinkach nysy Kł. i na jej dopływach) można łowić m. in lipienie, kiełbie, karasie, a nawet węgorze, a w górskich od-cinkach przede wszystkim pstrągi.

na Ziemi Kłodzkiej wytyczono piękny szlak

nysy Kł. od długopola Zdrój do Barda, ale jego najpiękniejszy odcinek stanowi przełom Bardzki, na którym od Ławicy do Barda odbywają się regularne spływy pontonowe.

Gmina Kłodzko jest rajem dla zbieraczy minerałów, a to dlatego, że występuje tu skomp-likowana budowa geologiczna. Odsłonięte struktury geologiczne licznych nieczynnych kamieniołomów pozwalają na ich penetrację, tak np. w Wojciecho-wicach można znaleźć opale, limonity, markazyty, w okolicach Korytowa jaspisy, piszkowice – suszyna to agaty i ametysty, podtynie – opale, marcinów – granaty, turmaliny, święcko – malachity, jaszkowa Górna - hornfelsy, amfibolitowo - kordiorytowe, andulary, wezuwiany, w wapieniach G. Wapniarki i słupca - chalkopiryty, miki, andulary, skopolity.

istniejące tu gospodarstwa agroturystyczne położone w malowniczych zakątkach, wśród nieskażonej przyrody oferują gościom nie tylko no-clegi i wyżywienie, ale też wiele form aktywnego wypoczynku.

6

7

Wyjątkowej atrakcyjności gminie przydaje fakt, że w jej otoczeniu znajdują się znane uzdrowiska, za-bytkowe miasta, a przede wszystkim licznie odwied-zane miejsca, jak choćby unikatowe G. stołowe, czy masyw śnieżnika, z jaskinią niedźwiedzią, a przede wszystkim Kłodzko ze swoją twierdzą. W zimie stąd blisko do zimowych ośrodków narciarskich.

jak widać na terenie Gminy Kłodzko nie można się nudzić i każdy znajdzie tu dla siebie coś interesującego.

trasa 1W krainie pracowitej rzeki, pradawnych siedzib i handlowych szlaków - Boguszyn, Ławica przejazd przez Podtynie do Wojborza, powrót przez Łączną, Bierkowice, Gołogłowy.

trasa 2W otoczeniu kościołów obronnych, na pielgrzymim szlaku i pięknym dworze - Krosnowice, przejazd przez Starków do Starego Wielisławia, Szalejów Dolny, Szalejów Górny, Kamieniec.

trasa 3W krainie wapienia, siedziby rycerskiej i magnackich pałaców - Żelazno, Ołdrzychowice Kłodzkie, Romanowo, Marcinów.

trasa 4W długich wsiach i urokliwych zakątkach Gór Złotych i Bardzkich - Jaszkowa Dolna, Jaszkowa Górna, Podzamek, Wojciechowice.

trasa 1W KRAInIE PRAcOWItEJ RZEKI, PRADAWnych SIEDZIB I hAnDLOWych SZLAKóW - BOGUSZyn, ŁAWIcA PRZEJAZD PRZEZ PODtynIE DO WOJBORZA, POWRót PRZEZ ŁącZną, BIERKOWIcE, GOŁOGŁOWy.

leży na wysokości (ok. 290-400m, na granicy Kot-liny Kłodzkiej i Gór Bardzkich. niższa część wsi zajmuje dolinę niewielkiego potoczku (prawy dopływ nysy Kł.) i praktycznie stanowi przedmieścia Kłodzka, zaś wyższa leży na schodzącym w stronę Kłodzka, odsłoniętym grzbiecie, skąd piękne widoki na duży obszar Ziemi Kłodzkiej. Obok tej części wsi przebiega ruchliwa i widokowa droga nr 8. przy drodze hotel „metro”, res-tauracja „Boguszyn”, stacja benzynowa i mały klasztor z kaplicą św. moniki.

BoGuszyn (www.boguszyn.klodzko.pl)

Poło

żenie

Histo

ria

Boguszyn powstał z połączenia kilku osad, które rozwijały się w różnych okresach. Od najdawniejszych czasów tereny te były zasiedlone, ponieważ przechodził tędy starożytny szlak handlowy uważany za odnogę szlaku bursztynowego, szlak solny. na terenie Bo-guszyna zachowały się ślady grodziska z Xii w. oraz pozostałości wczesnośredniowiecznej osady kultury łużyckiej o charakterze obronnym. prawdopodobnie istniał tu czeski gród obronny.

do najważniejszych zabytków należy okazała barokowa kaplica pw. podwyższenia Krzyża świętego z 1732r. leżąca w sąsiedztwie grodziska.

8

dojechać tam można drogą, zarówno z dolnej jak i z górnej części wsi, a jaszcze lepiej wstąpić do łowiska „Złoty pstrąg” na smaczną rybkę ze swojskim chlebem na zakwasie, a potem stamtąd, po poko-naniu kilkudziesięciu schodów w górę znaleźć się na grodzisku przy kaplicy. jest tu tablica informacyjna, no i wspaniałe widoki.

W dolnej części wsi godna uwagi figura jana nepo-mucena z XiX w., a na przełęczy Bardzkiej figura m. Boskiej z dzieciątkiem.

Warto wiedzieć, że na przełęczy Bardzkiej w 1471r. był uroczyście witany przez czeskich panów młodziutki królewicz Władysław jagiellończyk udający się na koronację do pragi.

W sołectwie działa stowarzyszenie przyjaciół Boguszyna.

wa

rto w

iedzieć

ŁAwicA (www.solectwolawica.blogspot.com)

leży na wysokości 280-320m, wieś rozłożona wzdłuż urwistej krawędzi trasy, na prawym brzegu nysy Kł. jej zabudowania ciągną się od ujścia ścinawki do pierwszego zakola przełomu Bardzkiego. Zbocze trawersuje linia kolejowa z Kłodzka do Wrocławia (jest przystanek kolejowy). Wieś uznana jest za najniżej położoną miejscowość Ziemi Kłodzkiej, a tym samym i gminy.

Poło

żenie

9

Histo

riahistoria. powstała prawdopodobnie w XiV w. jako

osada podmiejska przy folwarku. Warto skręcić z szo-sy w lewo, na drogę prowadzącą do wsi, aby znaleźć się przy dużym zespole dworskim tzw. rządcówce z XiX w. złożonym z neorenesansowego, eklektyc-znego dworu, z dużymi zabudowaniami gospodarc-zymi, drewnianym gołębnikiem i resztkami dworsk-iego parku. na jej charakterystyczny szwajcarski styl wpłynął właściciel tego obiektu, rodowity szwajcar.

W środku wsi warto obejrzeć skromną domowa kaplicę św. anny z XViii w. z wyposażeniem o cechach sztuki ludowej z XViii i XiX w. niedaleko kaplicy jest miejsce odpoczynku dla rowerzystów – przystanek rowerowy.

Wieś ze względu na swe położenie narażona była na zniszczenia podczas kolejnych wojen. rozwinęła się dopi-ero w XViii w. nato-miast w połowie XiX w. kiedy poprowad-zono nową drogę do Barda z pominięciem Ławicy nastąpił jej re-gres. dopiero powst-anie linii kolejowej z Kłodzka do Barda w 1875r. ożywiło wieś.

działa tam elektrownia przepływowa, powstała z przebudowy starego młyna w latach 1921-23.

po drugiej stronie nysy Kł. - młynów z kamieniołomem szarogłazu i ruinami wielkiej papierni. przy moście łączącym Ławicę z młynowem początek spływu (kajaki, pontony).

10

Warto wiedzieć, że w Ławicy ma początek słynny przełom Bardzki (ok. 15 km) uznawany za „fenomen natury”. rzeka była tu szczególnie „pracowita”. Około 12 mln lat temu płynęła jeszcze zakolami, po płaskim terenie kiedy to na jej drodze zaczęły dźwigać się góry. Zachowując swój kręty przebieg, rzeka zmuszona była wcinać się w podłoże by „przepiłować” Góry Bardzkie.

Obecnie wieś staje się coraz bardziej zadbana, aktywnie działa gospodarstwo agroturystyczne „u macieja”, dzieci mają tu ładnie zagospodarowany plac zabaw.

do Wojborza jedziemy przez podtynie malowniczą wieś położoną przy przełomie Bardzkim.

wa

rto w

iedzieć

wojBórz

długa (ok. 5 km) łańcuchowa wieś, leżąca na wysokości 330-460m, ciągnąca się wzdłuż sze-rokiej doliny jaśnicy, u podnóża Gór Bardzkich. Wokół wsi rozległe użytki rolne. W pobliżu wsi las bukowo-jodłowy będący pozostałością pier-wotnego lasu dolnoreglowego (w przyszłości może rezerwat).

Poło

żenie

11

zabytk

i

We wsi zachował się liczny zespół zabudowy miesz-kalnej i gospodarczej złożony z okazałych murowan-ych budynków, przeważnie z XiX w. najcenniejszym zabytkiem jest kościół św. jerzego, pierwotny z XiV w. obecny barokowy z 1733r.

Bogate wyposażenie z XVII w. (drewniane ołtarze, liczny zespół rzeźb, obrazy olejne, prospekt organowy i stalle). Kościół i stara część cmen-tarza otoczona murem z XVIII w. z okazałym bu-dynkiem barokowym i dwoma kaplicami, których wnęki wypełniają figury świętych. Przed schodami

Warto wiedzieć, że okolice Wojborza od najdawniejszych czasów były zasiedlane przez człowieka. W latach 60-tych, w starej żwirowni znaleziono resztki ogniska i odłupy krzemienne datowane na starszy paleolit (ok. 30 tys. lat temu).

W XiX w. wieś była licznie odwiedzanym letniskiem. Wskrzesiło tę tradycję istniejące tu od kilku lat gospodarstwo agroturystyczne „pasja”.

W Wojborzu można kupić bezpośrednio od producenta michała lucht zdrowe owoce oraz krzewy borówki amerykańskiej

wa

rto w

iedzieć

Powrót

prowadzącymi do bramy figura Św. Jana Nepomu-cena z 1733r. Uwagę zwraca też okazała plebania. W centrum wsi kamienna rzeźba ukrzyżowania z XVII w. Przy domu nr 18 figura Św. Jana Nepomucena z 1822r. W niższej części wsi, niedaleko przystanku autobusowego, zespół dworski z kartuszem her-bowym z 1668r.

12

powrót przez Łączną. przy wyjeździe z Wojborza słupowa ka-pliczka z XViii w., a po prawej stronie drogi w odległości ok 1,5 km fort – Czerwony szaniec z 1790r., a właściwie jego resztki pośród drzew. Z drogi piękne widoki Gór Bardzkich i masywu śnieżnika.

przy dojeździe do Bierkowic, niewielki XiX w. pałac powstały w miejscu dawnego dworu. dalej w stronę Kłodzka przez Gołogłowy – wieś równie godna obejrzenia. możemy też przeciąć drogę i zjechać do piszkowic, gdzie na wzgórzu okazały pałac (ni-estety niszczejący), który szczególnie upodobali sobie na kwatery dowódcy licznych batalii wojennych, w tym sam Fryderyk ii.

13

trasa 2W OtOcZEnIU KOścIOŁóW OBROnnych, nA PIELGRZyMIM SZLAKU I PIęKnyM DWORZE - KROSnOWIcE, PRZEJAZD PRZEZ StARKóW DO StAREGO WIELISŁAWIA, SZALEJóW DOLny, SZALEJóW GóRny, KAMIEnIEc.

leżą na wysokości 295-340m, to największa wieś w gminie, leżąca u zbiegu nysy Kłodzkiej z Białą lądecką, między Czerwoniakiem (nieczynny kamieniołom), a Krowiarkami w rozległym obniżeniu, z dobrymi gle-bami. Wieś ma charakter przemysłowo-rolniczy.

krosnowice (www.krosnowice.pl)

Poło

żenie H

istoria

Chociaż nie pretenduje do miana najstar-szych, ma ciekawą historię. powstała praw-dopodobnie na przełomie Xiii i XiV w. Od 1320r., aż do XiX w. należała, choć nie zawsze w całości, do starego rycerskiego rodu pan-witzów.

W połowie XiX w. zaczął się szybki rozwój wsi. powstała wówczas duża przędzalnia i tkalnia bawełny, linia kolejowa do międzylesia i zbiegająca się z nią linia do stronia ślaskiego (obecnie niec-

na tej trasie możemy nie tylko podziwiać, aż trzy kościoły obronne (inkastelowane), które niegdyś pełniły także rolę fortec broniących mieszkańców w czasie zagrożeń, ale wcielić się też w rolę pielgrzymów.

zynna). Wieś stała się popularnym punktem wyjścia na Czerwoniak, Krowiarki i do Gorzanowa. W czasie ii wojny był tu obóz jeniecki.

najcenniejszym zabytkiem jest kościół św. jakuba z 1326r.

położony na wzgórzu w pobliżu stacji kolejowej. pierwotnie gotycki, a później przebudowany i roz-budowany na barokowy, na przełomie XVii i XViii w. wewnątrz bogate wyposażenie; ołtarz główny z XViii w. jest dziełem m. i. Klahra. jednak najcenniejszymi zabytkami są: późnogotycki tryptyk z 1520r., drewni-ana polichromowana figura madonny z dzieciątkiem z ok. 1400r. oraz piękna renesansowa chrzcielnica z 1590r., ozdobiona herbami. Obronny charakter kościoła podkreśla mur ze śladami strzelnic i dwo-ma bramami. Od wewnętrznej strony ma nakryty dachem krużganek, z drogą krzyżową, licznymi epi-tafiami i nagrobkami.

Blisko kościoła budynek szkoły i dwór, pierwotnie renesansowy, przebudowany w XViii w. z dużymi zabudowaniami gospodarczymi oraz przeniesiona po powodzi w 1997r. figurą jana nepomucena z XVii w.

W południowej części wsi, przy drodze do Gor-zanowa pałac z 1730r, później przebudowany. na terenie wsi jest też dużo okazałych zagród z piętrowymi domami mieszkalnymi i budynkami gos-podarczymi wokół dziedzińca. jest tu sporo figur, kapliczek przydrożnych oraz barokowa kolumna maryjna. na osiedlu, nad Białą lądecką, przy drodze do Żelazna kompleks fabryczny dawniej przędzalni i tkalnia z budynkami biurowymi oraz domami mieszkalnymi. W 1840r. wykopano kanał o długości 1,6 km doprowadzający wodę z Białej lądeckiej do potężnych kół napędowych. na początku XX w. napęd zastąpiono turbinami i agregatami prądotwórczymi. W latach 70-tych XX w. zakłady zamknięto.

14

nie trzeba jechać do hiszpanii, aby przejść drogą św. jakuba, przez Krosnowice przebiega trasa pielgrzymkowa „szlak św. jakuba”.

Znaną postacią kojarzoną z Krosnowicami jest kompozytor ignaz reimann (1820-85r.). urodzony w Wambierzycach większą część życia spędził w Krosnowicach. pochowano go w krużganku kościoła. Od 2002r. w Krosnowicach organizowany jest międzynarodowy festiwal jego imienia.

działa tu towarzystwo miłośników Krosnowic oraz Koło Gospodyń Wiejskich, organizujące wesela i przyjęcia okolicznościowe. dużymi osiągnięciami w tenisie stołowym może pochwalić się GlKs „Orlęta”. nie sposób wymienić tu wszystkich przedsięwzięć. na szczególna uwagę zasługuje działalność romany szczerbień, której specjalnością jest malowanie na jedwabiu (prowadzi warsztaty dla dzieci). jej prace zdobyły uznanie na wielu wystawach w polsce i Czechach.

drewniane rzeźby nawiązujące do motywów ludowych można nabyć u henryka Frąckowiaka (Krosnowice 181).

Zioła oraz kwiaty i rośliny ozdobne można kupić u sławomira Galika (gospodarstwo znajduje się obok młodzieżowego Ośrodka socjoterapii ), oraz u Zbigniewa i Bogusława ropa, Krosnowice 81a.

natomiast zaopatrzyć się w świeże sezonowe warzywa warto u alicji antoszczuk (Krosnowice 52), bądź u sąsiada andrzeja Król (Krosnowice 51)

najlepszą w okolicy kapustę kiszoną robi józef piesiak (Krosnowice 5)

Krosnowice to wieś tematyczna – „Wioska talentów” organizowane są tu warsztaty kulinarne, zajęcia terenowe oraz artystyczne.

Choć Żelazno „za miedzą”, my zgodnie z ustaloną trasą do Wielisławia przez starków, bardzo starą wieś z wieloma ciekawymi zabytkami (m. in. kościół obronny, dwór sołtysi). Z drogi piękne widoki na góry Bystrzyckie. liczne kapliczki i figurki przydrożne.

wa

rto w

iedzieć

15

Wieś jest owiana wieloma legendami i uważana za najstarszą w gminie. musiała istnieć w Xiii w., skoro papież Bonifacy Viii w 1300r. nazwał tamtejszą świątynię przybytkiem nie-bieskim, uczynił ją kościołem pielgrzymkowym i nadał liczne przywileje odpustowe. Według tradycyjnego przekazu już w X w. istniał tu kościółek, w którym modlił się św. Wojciech przed podróżą do Gniezna. inny przekaz mówi

o cudownym ocaleniu figurki m. Boskiej podczas pożaru. W 1428r. husyci spalili istniejący tu drewniany kościół św. Katarzyny. szybko go odbudowano, bo już w 1434r. pojawił się kościół murowany.

duże rozbieżności budzi wiek matki Boskiej Wielisławskiej, najczęściej uważa się, że pochodzi z XV w., ale nie wykluczone, że jest starsza i mogła powstać już w Xiii w. Figurka przedstawia matkę Boską Bolesną, świadczą o tym atrybuty męki pańskiej, z tyłu krzyż, gąbka na długim kiju, włócznia, a miecz przebija serce.

Od XVii w. ubierana jest w sukienki. Ostatnią podarował jej ks. kardynał Gulbinowicz w 2001r. matka Boska Wielisławska była tu czczona od za-wsze. podobnie jak dawniej i dziś notowane są tu cuda.

Kościół ma wybitnie obronny charakter. Otacza go wysoki mur prawdopodobnie z XVi w. z ot-worami strzelniczymi, piętrową bramą wejściową i dwoma mnie-jszymi. Wbudowane w obręb

16

leży na wysokości 310-360m, to luźna wieś łańcuchowa (ok. 5 km), rozciągnięta wzdłuż szerokiej doliny, dolnego biegu Wielisławki, aż do jej zbiegu z Bystrzycą dusznicką.

stAry wielisŁAw (www.naszwielislaw.pl)H

istoria

Poło

żenie

17

murów kaplice przypominają strażnice lub baszty, co jeszcze bardziej przypomina jego obronny char-akter. Wewnątrz murów nakryte dachem obejścia za współczesną drogą krzyżową oraz epitafiami i nagrob-kami. przed bocznym wejściem do kościoła figura św. józefa i św. jana nepomucena.

Główny portal z XViii w. zdobi płaskorzeźba patronki kościoła św. Katarzyny aleksandryjsk-iej. Wyposażenie kościoła przeważnie barokowe i rokokowe, ale najcenniejszym i najstarszym ele-mentem jest figurka matki Bożej Bolesnej w ołtarzu głównym. Ozdobna barokowa krata zamyka nawę. W kościele przechowywane są relikwie św. Krzyża i św. Katarzyny aleksandryjskiej oraz wzór gwoździa jakim przybito jezusa na krzyżu. na murze kościoła tablica upamiętniająca pobyt kardynała stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyły jako biskupa kra-kowskiego oraz tablica mówiąca o reaktywacji sank-tuarium w 2001r.

przywrócone pielgrzymom sanktuarium matki Bożej Bolesnej bez wątpienia jest najstarszą kolebką chrześcijaństwa na Ziemi Kłodzkiej

nieopodal kościoła kolumna wotywna z ok. 1700r. Okazała plebania z XVi w. i szkoła z XiX w. na przykościelnym cmentarzu od niedawna lapidarium starych płyt nagrobnych.

We wsi zachowało się sporo murowanych domów mieszkalnych i budynków gospodarczych, przeważnie z XiX w. Z ważniejszych zabytków należy wymienić znajdujący się w pobliżu kościoła dwór górny z XVi w. silnie przebudowany w XiX w. ze stojącym przed nim ukrzyżowaniem z 1710r., przy końcu wsi dwór dolny z XVii w. (mocno zniszczony). poniżej dworu, przy przejeździe kolejowym neobarokowa kaplica mauzo-

leum (1904-05r.) księcia jana Ziębickiego postawiona w miejscu jego domniemanej śmierci poniesionej w bitwie z husytami w 1428r.

naprzeciw kaplicy, po dru-giej stronie drogi dzieła ro-zlewnia wód mineralnych.

W starym Wielisławiu nie brakuje mieszkańców z pasjami. mieszka tu pszczelarz henryk Zaręba w jego pasiece siedlisko, oprócz

miodu jest ścieżka dydaktyczna dla dzieci „pszczoła a środowisko” oraz dwóch artystów:

tadeusz świniarski (rzeźba i malarstwo) i leszek stefański (rzeźba). Organizuje się tu dolnośląskie Festiwale muzyczne (muzyka poważna).

miłośnik wędrówek górskich i przygody w starym Wielisławiu znajdzie ukryte skrzynki - będące

skarbami w grze geocaching - grze internetowo-terenową polegająca na poszukiwaniu za pomocą Gps ukrytych w terenie skrzynek. W Gminie Kłodzko jest ich obecnie 35, liczba ich stale wzrasta. Gra ma charakter międzynarodowy.

przed domem nr 36a stanął „Kurnik”, w którym oprócz wielu „różności” jest też biżuteria dla rowerzystów, w przyszłości ma być tam przystanek dla rowerów z

wa

rto w

iedzieć

18

leży na wysokości ok. 310-330m. położony jest w malowniczej, krętej, dość głęboko wciętej dolinie Bystrzycy dusznickiej. jego zabudowania ciągną się na długości ok. 4km i łączą się powyżej ujścia Cichej z domami szalejowa Górnego. Wieś ma charakter rol-niczo-przemysłowy.

szAlejów dolny (www.szalejowdolny.pl)

Poło

żenie

19

jako stara wieś ma długą i ciekawą historię, pierws-za wzmianka pochodzi z 1269r. na jej rozwój wpłynęło położenie na szlaku handlowym z polski do Czech. W 1350r. wieś zakupił arcybiskup praski arnoszt z par-dubic, a później podarował ją augustianom. niegdyś był tu kościół parafialny, obecnie parafia znajduje się w szalejowe Górnym. W 1596r. wieś przeszła w ręce jezuitów, którzy przejęli majątek po augustianach i to oni rozpoczęli kult św. anny. pierwsza kaplica św.

anny powstała jeszcze w XVi w., w latach 1731-34r. wybudowano tu zespół kaplic pielgrzymkowych, który tworzy okazała kaplica św. anny oraz mniejsze tzw. spowiednicza lub cmentarna kaplica św. marii magdaleny. Wejście do Kaplicy św. anny zdobi kami-

enny portal z kartuszem podtrzymującym balkonik – ambonę z żelazną balustradą. po obu stronach w niszy figury św. anny i św. joachima. Bogate, barokowe wyposażenie ma wnętrze kaplicy: drew-niany polichromowany ołtarz główny z relik-wiarzami z 1734r. ołtarze boczne, ambona z XViii w. plafon z malowidłem s. Föckera z 1734r. usy-tuowana naprzeciwko mniejsza kaplica marii magdaleny ma nies-potykane konfesjonały.

Histo

ria

20

Obok kaplicy krzyż pokutny przeniesiony tu w 1897r. z innego miejsca. niedaleko kaplicy pomnik jana pawła ii ufundowany w 2006r. przez społeczność wsi.

nad wsią góruje kościół filialny ś.ś. szymona i judy tadeusza wzniesiony jako gotycki w XV w. przebu-dowany na barokowy w latach 1702-07.

Otacza go mur z budynkami bramnymi. W jednym z nich portal z kartuszem z XVi w. Kościół był prawdopo-dobnie inkastelowany. Wewnątrz cenne wyposażenie, głównie barokowe. Ołtarz główny z grupą św. trójcy i

amboną z ok. 1740r., a w kaplicy zmarłych ołtarz z XVi w. na p r z y k o ś c i e l n y m cmentarzu kami-enne ukrzyżowanie, lapidarium i relief św. rozalii patron-ki chroniącej od dżumy, powstały po wielkiej zarazie w 1680r. Obok kościoła pomnik poległych

żołnierzy dłuta F. Wagnera z 1929r. z odnowioną figurą michała archanioła.

ponieważ szalejów dolny był znanym ośrodkiem kultu, przy drogach we wsi zachowało się wieli różnych kapliczek i figur. do ciekawszych należą m. in. figury na obu krańcach mostu prowadzącego do kościoła jest św. jan nepomucen z 1723r. i ludowa figura m. Boskiej z klęczącym jezusem. W centrum wsi wysoka ozdobna kolumna maryjna z 1833r. z figurą m. Boskiej Wielisławskiej; powyżej kaplic odpustowych przy skrzyżowaniu dróg interesująca grupa figuralna trójcy św. wzbogacona o figury marii i józefa z XViii bądź XiXw.

W pobliżu drogi z Wielisławia, w dolinie rzeki, na sk-raju skarpy neogotycki niszczejący pałac. Wzniesiony jako renesansowy dwór w XVi lub XVii w. został grun-townie przebudowany w XiX w. przy pałacu rozległy park z mauzoleum. poniżej staw i zabudowania fol-warczne.

szlak pomników w szalejowie dolnym obejmuje kapliczki, pomniki i przydrożne krzyże. rozpoczyna się od strony szalejowa Górnego obejmując 35 miejsc. W szalejowie dolnym ustawiono dwie tablice informacyjne, przedstawiające całą trasę szlaku oraz krótkie opisy wszystkich jego punktów. przy każdym zabytku znajduje się mała tabliczka informacyjna.

W szalejowie dolnym prężnie działa towarzystwo „michał archanioł”. to działalności tego towarzystwa wieś zawdzięcza m.in. odnowienie wielu zabytków małej architektury sakralnej. jego członkowie współpracują z Kołem Gospodyń Wiejskich,

Ochotniczą strażą pożarną, klubem piłkarskim i ze szkołą podstawową, szczególnie w zakresie edukacji ekologicznej, czego efektem są widniejące we wsi hotele dla owadów.

szalejów dolny to wieś tematyczna - „Wieś retro”, wieś sielankowa jak za dawnych czasów jesienią 2014r. przy domu ludowym powstaną: ścieżka zmysłów, romantyczne łodzie z ziołami, sucha łąka, siłownia, wierzbowy tunel planowane jest od 2015r. organizowanie warsztatów tematycznych.

wa

rto w

iedzieć

21

22

leży na wysokości ok. 320-335m, to wieś łańcuchowa nad toczkiem i Cichą, tworząca ciąg osadniczy z szalejowem dolnym. Wieś ma charakter rolniczo-przemysłowy. przebiega przez nią ruchliwa droga nr 8 (e67), która krzyżuje się z lokalnymi dro-gami. ma malownicze położenie, z perspektywy jej okolicy widoczne są rozległe panoramy otoczenia Kotliny Kłodzkiej.

szAlejów Górny (www.szalejow-gorny.pl)

Poło

żenie

historia szalejowa Górnego w części pokrywa się z dziejami szalejowa dolnego, z którym był silnie powiązany. pierwsza wzmianka pochodzi z 1269r. Była to wieś rycerska i posiadała jedną z pierwszych parafii na Ziemi Kłodzkiej. szybko się rozwinęła będąc własnością kilku posiadaczy w tym augustianów, a później jezuitów. pod koniec XViii w. składała się, aż z 8 części, bo miała tylu właścicieli. na przełomie XViii i XiX w. zaczęła być ulubionym miejscem postoju na drodze do uzdrowisk. Goście chętnie tu się zatrzymywali, bo przyciągał ich widok ciekawego kościoła.

Kościół św. jerzego istniał już w ii-giej połowie Xiii w. i był drewniany. Gotycki, murowany powstał w ii-giej połowie XiV w. przebudowano go dwukrotnie pierwszy raz w latach 1682-03 (na styl barokowy) dodając wolnostojącą dzwonnicę, drugi raz w 1765r.

świątynia ma wyjątkowo cenne gotyckie rzeźby w tym m.in. pieta z 1420r. oraz madonna z dzieciątkiem na półksiężycu z początku XVi w. Barokowe figury aniołów z ok. 1700r., w kruchcie i renesansowe płyty nagrobne. pozostałe wyposażenie neogoty-

Histo

ria

domeną pani sołtys t. Biel-lutosławskiej jest tkanina artystyczna (prowadziła niegdyś galerię „sol”)

We wsi miłośnik zdrowego trybu życia może skorzystać z wiejskiego miejsca spotkań przystosowanego do różnych grup wiekowych dzieci mają tu zorganizowany plac zabaw, dorośli mogą skorzystać z siłowni zewnętrznej, a amatorzy szachów znajdą przystosowane do gry stoliki.

Z szalejowa Górnego kierujemy się na północ, drogą wśród pól uprawnych podziwiając wspaniałe panoramy gór otaczających Kotlinę Kłodzką.

wa

rto w

iedzieć

23

ckie z XiX w. Kościół wraz z dawnym cmentarzem otacza w większości zachowany mur obronny. W północnej części muru ślady ganku straży i strzel-nice szczelinowe oraz gotycki piętrowy budynek bramny, od zachodu dzwonnica, brama z wimpergą od wewnątrz. przy murze kaplica i kostnica z XViii w.

W pobliżu kościoła kuźnia z XViii w. oraz kolumna wotywna z kopią gotyckiej piety z kościoła. We wsi też liczny zespół domów mieszkalnych i budynków gospodarczych o interesujących formach i różnej konstrukcji, od małych drewnianych chat do dużych murowanych zagród, w większości z końca XViii w. do początków XX w.

niedaleko kościoła dom pomocy społecznej prowadzony przez siostry jadwiżanki.

W Kamieńcu aktywnie działa gospodarstwo agroturystyczne „u Kowala” oferujące noclegi i domowe posiłki. W pobliżu staw.

W pałacu w Kamieńcu obecni właściciele zamierzają w 2015r. uruchomić działalność hotelową.

wa

rto w

iedzieć

24

leży na wysokości ok. 380-410m u podnóża Wzgórz ścinawskich.

kAmieniec

Poło

żenie

pierwsza wzmianka pochodzi z 1361r. największy rozwój wsi zanotowano z XViii w. kiedy wchodziła w skład dóbr możnych rodów kłodzkich. W XiX w. słynęła z targów końskich. Zachował się tu dobrze zespół starej architektury wiejskiej i są to zarówno duże murowane zagrody kamienne, jak i drewniane chaty, niektóre o konstruk-

cji wieńcowej (jedna ma już ok. 200 lat). Godnym obejrzenia jest dom nr 38 z figurą św. Floriana we wnęce.

W górnej części wsi duży zespół dworski wraz z zabudowaniami folwarcznymi z początku XiX w. jeszcze niedawno zaniedbany, obecnie z wielka pieczołowitością odremontowany budynek dworu. na ukończeniu remont zabudowy dworskiej.

Histo

ria

25

trasa 3W KRAInIE WAPIEnIA, SIEDZIBy RycERSKIEJ I MAGnAcKIch PAŁAcóW - ŻELAZnO, OŁDRZychOWIcE KŁODZKIE, ROMAnOWO, MARcInóW.

leży na wysokości ok. 310-345m nad Białą lądecką i piotrówką. Ciągnie się na długości ok. 3,6 km. stanowi ogniwo w ciągu wsi leżących nad Białą lądecką. Łączy się zabudowaniami z Krosnowicami, Ołdrzychowicami Kłodzkimi i piotrowicami.

ŻelAzno (www.zelazno.info)

Poło

żenie

Histo

ria

Wieś powstała przed połową Xiii w. na szlaku solnym (solna droga). podobnie jak w przypadku innych wsi w gminie, część jej w XV w. należała do augustianów, a potem prawie w całości do jezuitów. W XiX w. miała kilku właścicieli. We wsi zachował się cenny i zróżnicowany zespół zabytków, a wśród nich m.in.Kościół św. marcina.

Zbudowany na wzniesieniu, jako obronny powstał ok. połowy XiV w. jako gotycki, przebudowany na barokowy

w XVii i XViii w. świątynię otacza mur z XiV lub XV w., a w jego obrębie późniejsze bramy i kaplice. po wewnętrznej stronie muru nakryte dachem krużganki z kamiennymi stacjami drogi krzyżowej oraz duży zespół płyt nagrobnych. Wewnątrz cenne wyposażenie, m.in gotyckie sakramentarium na

Charakterystycznym elementem krajobrazu są tu liczne kamieniołomy, dawne ich wyrobiska, a szczególnie w okoli-cach Żelazna wapienniki, zarówno współczesne jak i stare. są tu wyjątkowej klasy walory krajoznawcze i krajobrazowe.

Warto wiedzieć, że wieże rycerskie powstawały na śląsku od połowy Xiii w. i pełniły rolę mieszkalno-obronnych budów. Były to z reguły budowle kilkukondygnacyjne otoczone często fosą i wałem. na budowę zamków rycerskich nie wszystkim pozwalało ówczesne prawo. Wieża w Żelaźnie jest jedynym takim wolnostojącym obiektem na Ziemi Kłodzkiej, pozostałe wieże znalazły się później w obrębie innych budynków.

wa

rto w

iedzieć

26

ścianie prezbiterium, gotycka figura madonny z dzieciątkiem z lat 1480-90 na belce tęczowej oraz ołtarze, chrzcielnica z ok. 1760r. i bogato zdobio-na ambona z 1777r. - dzieło m. Klahra. W pobliżu kościoła plebania (XVii, XViii w.). przed murem kościelnym ukrzyżowanie i figura św. jana nepomu-cena. następną budowlą stojącą niedaleko kościoła jest wieża rycerska z XiV w. częściowo przebudowa-na w XVii i XViii w.

Obecnie pry-watny właściciel przywrócił jej średniowieczny wygląd.

W centrum wsi eklektyczny dwór münch-

hausenów z XiX w. otoczony resztkami parku.

przy wjeździe od strony Bystrzycy Kł., na posesji 131 krzyż pokutny.

W Żelaźnie zachował się liczący kilkadziesiąt obiektów zespół domów mieszkalnych i budynków gospodarczych, przeważnie murowanych, ale też drewnianych (przykłady budownictwa ludowego Ziemi Kłodzkiej), większości z XiX w. Część budowli ma cechy architektury małomiasteczkowej.

We wsi i przy okolicznych drogach liczne figury, krzyże i kapliczki (XViii i XiX w.), większość kapliczek ma już współczesne kompozycje mozaikowe.

27

przy końcu wsi, w dole znajduje się okazały pałac z XViiiw., przebudowany i rozbudowany w 1869r. Główne wejście od pałacu zdobi portyk z kartuszem herbowym. Wewnątrz okazały hol wyłożony marmurem. Część pomieszczeń zachowała kasetonowe stropy, boazerię i kominki. Za pałacem barokowo-klasycystyczne zabudowania gospodarcze.

pałac otacza rozległy park, przez który przechodzi kanał doprowadzający wodę do przędzalni w Krosnowicach. powstał w 1840r. kiedy właścicielem pałacu i zakładu był d. lindheim. Obok bramy wjazdowej z tarczami herbowymi znajduje się kordegarda, zaś powyżej bramy kapliczka słupowa. Obecnie w pałacu mieści się hotel.

Warto wiedzieć, że zwyczaj stawiania krzyży pokutnych istniał na śląsku od Xii do XVi w. Zabójca w miejscu dokonania zbrodni, stawiał własnoręcznie wyciosany krzyż, często z wyrytym na nim narzędziem zbrodni. Był również zobowiązany przez sąd do wielu świadczeń na rzecz rodziny zamordowanego, a także na odbycie pokuty i złożenie ofiary na msze. Krzyż był zawsze potrzebny, gdyż przy nim następowało pojednanie poszkodowanych z zabójcą, który od tej chwili był wolny.

piękną panoramę Żelazna i pobliskich pasm górskich można podziwiać z wieży widokowej na Wapniarce (518 m).

jest tam nieczynny kamieniołom, a u podnóża stare i nowe wapienniki.

miłośnik wędrówek górskich i przygody w Żelaźnie znajdzie ukryte skrzynki - będące skarbami w grze geocaching - grze internetowo-terenową polegająca na poszukiwaniu za pomocą Gps ukrytych w terenie skrzynek. W Gminie Kłodzko jest ich obecnie 35, liczba ich stale wzrasta. Gra ma charakter międzynarodowy.

nie trzeba jechać do hiszpanii, aby przejść drogą św. jakuba, przez Żelazno przebiega trasa pielgrzymkowa „szlak św. jakuba”, nowa

trasa wpisuje się w ogólnoeuropejską sieć dróg prowadzących do santiago de Compostela

Co roku w lipcu odbywają się tu przeglądy folklorystyczne w ramach Festiwalu „lato na ludowo”.

na wypoczynek zapraszają gospodarstwa agroturystyczne : „domek Gargamela”, „pod sosnową Górą”, „pod dębową Górą”.

Kupić tu można wiejskie jajka od kur z wolnego chowu od antoniego muskały nr 16.

mieszkańcy Żelazna znaleźli pomysł na swoją miejscowość – „Wieś kwiatowa”, ze względu na istniejące tu gospodarstwa ogrodnicze (tadeusza szewczyk nr 32 i elżbiety twardosz nr 33 oraz pawła Koźbiał nr 88) oraz zamiłowanie mieszkańców do kultury ludowej. Żelazno staje się wsią kwitnącą tradycyjnymi gatunkami roślin (m.in. mawy, słoneczniki).

wa

rto w

iedzieć

28

leży na wysokości ok. 330-360m, to duża wieś, ciągnąca się na długości ok. 4 km, łączy się zabudow-aniami z Żelaznem i trzebieszowicami. leży w dolinie Białej lądeckiej, między Krowiarkami i Wzgórzami rogówki.

oŁdrzychowice kŁodzkie

Poło

żenie

29

Histo

riapowstała w okresie przedlokacyjnym jako posiadłość

rycerska. W XV w. istniał już tu duży folwark, kościół, a później wzniesiono dwór dolny. Od połowy XVi w. mieszkańcy Ołdrzychowic Kłodzkich przeszli na prot-estantyzm i kościół do 1622r. był używany jako ewan-gelicki. W 1621r. chłopi z Ołdrzychowic Kłodzkich wspomagani przez chłopów z okolicznych wiosek przeciwstawili się przymusowej rekatolizacji i nałożonej kontrybucji. Zginęło wtedy ok. 200 chłopów, a wieś znacznie podupadła. pod koniec XViii w. znaczną część wsi nabyli magnisowie (majątek w ich rękach był do 1945r.). rozbudowano wtedy folwark przy dworze, a dwór przebudowano na wspaniały pałac. rezydencje odwiedziła w 1800r. pruska królowa luiza, co później przyczyniło się do niezwykłej popularności tego mie-jsca. W początku XiX w. Ołdrzychowice Kłodzkie stały się ludną uprzemysłowioną wsią. W 1822r. powstała tu pierwsza na śląsku przędzalnia bawełny wyposażona w angielskie maszyny napędzane parą. W latach 40-tych powiększono ją o przędzalnię lnu tworząc tu jeden z największych zakładów włókienniczych w prusach. ich właścicielem był d. lindheim zaliczany do grona na-jbogatszych ludzi europy (należał do niego też zakład w Krosnowicach). po śmierci d. lindheima zakład przejął jego zięć von lübbecke, ale w Ołdrzychowicach Kł. prowadził przedsiębiorstwo wspólnie z von Oppersdor-ferem. pod koniec XiX w. w okresie międzywojennym Ołdrzychowice Kłodzkie pełniły funkcję letniskową.

po wojnie dawne fabryki włókiennicze działały jako Kłodzkie Zakłady przemysłu lniarskiego „lech”, zostały zamknięte 1992r.

We wsi istnieje dużo interesujących, ale w większości przebudow-anych obiektów.

Kościół św. jana Chrzciciela, wzmiankow-any w 1384r. pierwotnie gotycki. przebudowany kilkukrotnie. Ostatnio w XiX w. na neogotyk.

Wewnątrz na uwagę zasługuje gotycka

rzeźba madonny z dzieciątkiem z ok. 1470r. w ołtarzu głównym, oraz barokowe figury, z początku XVii w. pozostałe wyposażenie neogotyckie.

Obok kościoła znajduje się okazałe neoromańskie mauzoleum von magnisów z 1889r.

30

Wejście na schody flankują dwa piękne, klęczące anioły.

We wnętrzu ołtarz z figurą m. Boskiej z dzieciątkiem z białego marmuru.

Kościół poewangelicki z 1889r. przebudowany ze szkoły ewangelickiej. Obecnie jest to budynek miesz-kalny parafii rzymsko-katolickiej.

przy głównej drodze dawny barokowy dwór Op-persdorfów z XVii w. przebudowany w XViii i XiX w. Obecnie mieści się tam dom macierzysty sióstr Franciszkanek szpi-

talnych. Owdowiała hrabina von Oppersdorf sprzedała go siostrom w 1930r. z prawem dożywotniego użytkowania niewielkiej części dworu.

Otacza go pięknie utrzymany park. W sąsiedztwie dworu secesyjne zabudowania przędzalni wzniesione przez lübbeckego i Oppersdorfa.

Zespół pałacowy magnisów,dziś mocno zniszczony, datowany jest na XVi w. kiedy została wzniesiona wieża mieszkalna wyróżniająca się z bryły dobudowanego pod koniec XViii w. pałacu barokowo-klasycystyczne-go. Obok bramy wjazdowej z kartuszami herbowymi dwie kapliczki, w jednej – pieta. przy pałacu okazałe zabudowania folwarczne i oficyny z XViii, zachowały się pozostałości oranżerii i w parku kilka egzotycznych drzew oraz figura św. józefa.

We wsi zachował się niezwykle liczny zespół starej zabudowy (XViii, XiX w.). na uwagę zasługują drew-

31

niane domy z gankami i murowane domy, często kilkupiętrowe oraz duży zespół małej architektury sakralnej m.in.: na brzegu Białej lądeckiej, w pobliżu mostu duża kaplica domkowa z XViii w. oraz dwie fig-ury św. jana nepomucena.

tylko w Białej lądeckiej na odcinku ok. 25 km między lądkiem Zdrój, a Żelaznem występuje niezwykle rzadki jaskier pędzelkowaty, ściśle chroniony

umieszczony w polskiej Czerwonej Księdze roślin. tworzy na rzece kobierce z białych kwiatów w czerwcu i lipcu.

Ołdrzychowice Kł. to wyjątkowa miejscowość, może pochwalić się długa listą znanych ludzi działających na niwie naukowej, artystycznej, gospodarczej i turystycznej:

joseph Kögel – długoletni proboszcz miejscowej parafii, urodzony w 1765r. w lewinie Kł., zmarł w Ołdrzychowicach Kł., w 1817r. Był pierwszym historykiem Ziemi Kłodzkiej, zebrał i wydał wiele dokumentów dotyczących dziejów hrabstwa Kłodzkiego i okolicznych terenów.

anton alexander hr. von magnis (1751-1817) właściciel wielkich dóbr ziemskich w hrabstwie Kłodzkim, a także zakładów przemysłowych na śląsku. prekursor nowoczesnej gospodarki rolnej, propagował mechanizację upraw i racjonalną hodowlę (wprowadził hodowlę merynosów) wzorując się na dokonaniach rolnictwa angielskiego.

jan szczypiński, zasłużony działacz turystyczny, urodzony w prądniku Czerwonym k. Krakowaw 1893r., zmarł w Ołdrzychowicach Kł. w 1881r. Był inicjatorem i wykonawcą szlaku żółtego z Żelazna na przełęcz puchaczówkę i czarnego ze Złotego stoku do Bystrzycy Kł. przez Ołdrzychowice Kł.

W Ołdrzychowicach Kł. prężnie działa Gminny Ośrodek Kultury z biblioteką i salą widowiskową. W klasztorze u sióstr Franciszkanek jest niewielkie muzeum pielęgniarstwa.

do romanowa z Ołdrzychowic Kłodzkich jest niedaleko. przy końcu wsi skręcamy na południe drogą wiodącą w pobliżu dawnego kamieniołomu.

wa

rto w

iedzieć

32

leży na wysokości 350-450m. niewiel-ka rozproszona wieś ciągnąca się na długości ok. 5 km w do-linie piotrówki, aż pod przełęcz

romanowską. Od północy dolinę zamyka grzbiet Krowiarek za słupcem (531m) i sędziszem (498m – wspaniały punkt widokowy).

romAnowo

Poło

żenie

Histo

ria

Wieś powstała przypuszczalnie ok. Xiii w., a w połowie XiV w. stanowiła własność ticza panwitza jako kolonia Ołdrzychowic Kłodzkich. mimo tego, że należała do różnych właścicieli cały czas pozostawała kolonią. W XVii w. istniały tu dwa zgrupowania domów noszących odrębne nazwy – romanowo Górne i romanowo dolne. W XiX w. te dwie odrębne części należały do von magnisa. W połowie XiX uru-chamiano kolejne kamieniołomy wapieni, i wapien-niki.

po 1945r. przestały działać wapienniki, a większość wyrobisk porzucono. jedynie największe z nich (widziane z drogi) rozbudowano i wzniesiono obok zakład przeróbczy.

jest to największy na Ziemi Kłodzkiej kamieniołom dolomitycznych wapieni krystalicznych. pozyskuje się tu, zarówno marmury jak i dolomit (węglan wap-nia i magnezu). jest to najczystszy dolomit w kraju, bez domieszek metali ciężkich służący potem m.in. do wyrobu sprzedawanych w aptekach tabletek magnezowych.

romanowo po wojnie nosiło też inne nazwy np. rąbienice, rudnica dolna i Górna. dopiero w latach 60-tych przywrócono całej wsi obecną nazwę, zachowując też umowny podział na romanowo dolne i Górne.

W romanowie przy dworze istnieją dwie kaplic-zki słupowe z XViii w. Zachowało się też kilkanaście starych domów, przeważnie murowanych z XiX w.

33

przez romanowo biegnie żółty szlak turystyczny zaczynający się w Żelaźnie, a kończący się na przełęczy puchaczówka (864m). Krzyżuje się z nim w centrum wsi czarny szlak im. j. szczypińskiego.

przy żółtym szlaku znajduje największe wywierzysko krasowe w sudetach. Wywierzysko to źródło, w którym na powierzchnię wybija podziemny ciek krasowy. potok piotrówka tworzy tzw. ponor, w którym ginie bieżąca woda, a dalej płynie jako podziemna rzeka. piotrówka znika u południowo-wschodniego podnóża słupca i wypływa u podnóża zachodniego tworząc tam znaczny zbiornik z którego dna bije silny strumień wody o stałej temperaturze ok. 10°C. romanowskie źródło (widok na powstające

podczas wypływu wody bąble) wypływa na wysokości 360m w romanowie poniżej ostatnich zabudowań na południowy-wschód od przełęczy mielnickiej (402m). Żyją w nim dwa endemiczne gatunki wrotków i maleńki ślimaczek – źródlarka karpacka (jedyne zachowane stanowisko w sudetach).

W romanowie działa gospodarstwo agroturystyczne „romanówka”, którego właściciele zainicjowali tu geocaching - grę internetowo-terenową polegająca na poszukiwaniu za pomocą Gps ukrytych w terenie skrzynek. W Gminie Kłodzko jest ich obecnie 35, liczba ich stale wzrasta. Gra ma charakter międzynarodowy.

Z romanowa do Żelazna, a dalej w stronę Kłodzka prowadzi droga nr 33, z której skręcamy do marcinowa „na rybkę”.

wa

rto w

iedzieć

wa

rto w

iedzieć

34

leży na wysokości 325-360 m. jest to niewielka wieś w południowo-wschodniej części Kotliny Kłodzkiej, rozciągnięta na długości ok. 2 km pod Wzgórzami rogówki. jej zabudowania leżą w otoc-zeniu rozległych użytków rolnych.

mArcinów (www.marcinow.gmina.klodzko.pl)

Poło

żenie

Histo

ria

pierwsze wzmianki pochodzą z połowy XiV w., kiedy powstało tu wolne dziedz-iczne sędziostwo, które przetrwało aż do 1945r. (najdłużej na Ziemi Kłodzkiej). W XV w. marcinów wszedł do rozległych włości

panwitzów. XVi w. wieś przynależała do parafii w Krosnowicach, a później do Żelazna. Od XVii w. wieś wchodziła w skład posiadłości czołowych rodów hrabstwa. W 1840r. część wsi nabył von magnis, a jego dwór nazywał się Oberhof. po 1945r. w folwarku umieszczono państwowe Gospodarstwo rolne, a potem powstał tu kombinat rolno-spożywczy z siedzibą w Żelaźnie. Obecnie ze względu na ładne otoczenie powstaje tu wiele domów, remontowane są stare, często adoptowane na domy letniskowe.

marcinów cechuje duża, zróżnicowana zabudowa, ale zachował się układ zbliżony do wsi łańcuchowej. szczególnie interesujące są podworskie folwarki. W początkowej części wsi znajduje się barokowo-klasy-

cystyczna kapli-ca domkowa z XViii w. o znami-onach sztuki lu-dowej. W 1982r. oddano tu do użytku kaplicę mszalną pod

wezwaniem matki Boskiej Częstochowskiej. przy ka-plicy plac zgromadzeń, pod starym kamieniołomem.

Warto wiedzieć. marcinów jest to jedna z najbardziej zadbanych i ukwieconych wsi w Gminie Kłodzko.

na wzniesieniu znajduje się łowisko i smażalnia ryb (czynne codziennie od 12.00-21.00),gdzie nie tylko można zjeść „smaczną rybkę”, ale napawać się też pięknymi krajobrazami.

35

trasa 4W DŁUGIch WSIAch I UROKLIWych ZAKątKAch GóR ZŁOtych I BARDZKIch - JASZKOWA DOLnA, JASZKOWA GóRnA, PODZAMEK, WOJcIEchOWIcE.

Charakterystyczną cechą tej trasy obejmującej wschodnią część gminy są bardzo długie wsie łańcuchowe (wyjątek stanowi podzamek) wkraczające na stoki malowniczych G. Bardzkich i Złotych. Wszystkie te wsie mają bardzo ciekawą historię i znaczne walory krajoznawcze i krajobrazowe.

leży na wysokości 290-325m i zajmuje rozległą zwężająca się ku górze dolinę potoku oddzielającą Wzgórza rogówki od reszty Kotliny Kłodzkiej, wraz z jaszkową Górną stanowi ogniwo długiego (ok. 11km) łańcucha osadniczego zajmującego całą dolinę jas-zkówki, aż po przełęcz droszkowską. Wieś posiada dobre zaplecze handlowo-usługowe.

jAszkowA dolnA (www.jaszkowadolna.pl)

Poło

żenie

Histo

ria

jaszkowa dolna powstała prawdopodobnie przed połową Xiii w. jako wieś przedlokacyjna. Była zawsze silnie związana z Kłodzkiem stanowiąc typową osadę podmiejską. już w XiV w. istniał tu kościół. Właściciele często się zmieniali, a w XVw. część wsi była nawet własnością kościelną. W czasie wojny trzydziestolet-niej w 1621r. chłopi z jaszkowej dolnej i Górnej ucz-estniczyli, podobnie jak chłopi z innych wsi, w buncie przeciwko represjom i przymusowej rekatolizacji. W trakcie potyczek pod jaszkową Górną poległo 100 chłopów. mimo uciążliwości związanych z wojną trzydziestoletnią wieś później rozwijała się spokojnie i w XViii w. była dużą i bogatą osadą. W czasie wo-jen napoleońskich w 1807r. jaszkowa dolna i Górna leżąc na jednym z podejść na strategiczną przełęcz Kłodzką znalazły się w centrum działań wojennych, kiedy Francuzi usiłowali opanować twierdzę kłodzką i całe hrabstwo. doszło do kilku potyczek, w wyniku

36

których prusacy zostali wyparci do twierdzy.

po stronie francuskiej, w liczbie ok 300 uczest-niczyli polscy ułani. mimo poniesionych szkód wieś rozwijała się nadal i podzieliła się na trzy części. jedną z nich posiadał hrabia von magnis. Wieś zachowała układ wsi łańcuchowej, w części zmieniony przez nową zabudową.

spośród wielu zabytków należy wymienić m.in. okazały ceglany, neogo-tycki kościół z 1905r.

powstał w sąsiedztwie istniejącego tu dawniej kościoła z ok. 1358r., później kilkukrotnie przebudowywanego. Wewnątrz wyposażenie neogotyckie z początku XX w., zachował się tylko barokowy obraz olejny z XViii w. powszechny podziw budzi niezwykła figura małego jezuska praskiego, zwanego jezulatkiem, umieszc-zona w przeszklonej szafce przy ołtarzu bocznym, po prawej stronie prezbiterium. istniejąca tu figura powstała na przełomie XiX i XX w. Wzorowana jest na czeskiej figurze dzieciątka jezus, przywiezionej w XVii w. do Czech z hiszpanii.

na terenie cmentarza znajduje się kaplica najświętszego sakramentu będąca zachowanym prezbiterium dawnego kościoła z barokowym por-talem z 1659r., z kartuszem herbowym i datą. Kaplicę i cmentarz otacza częściowo zachowany mur z goty-ckimi budynkami bramnymi. przed bramą kamienne ukrzyżowanie. W pobliżu kościoła plebania o charak-terze dworku.

Wśród murowanych budynków mieszkalnych i mieszkalno-gospodarczych są i drewniane o cechach typowych dla budownictwa regionalnego. W dolnej części wsi okazałe zabudowania podworskie z XViii w., później przebudowane.

na terenie wsi wiele przydrożnych kapliczek i figur m.in. figura m. Boskiej z 1833r. przy przystanku pKs, w dolnej części wsi kapliczka słupowa, w centrum wsi, przy drodze kapliczka domkowa z XiX w. wbu-dowana w ogrodzenie zagrody.

37

jaszkowa dolna może się pochwalić ładnie utrzymanym domem ludowym w którym mieści się z kręgielnia.

przed nim kamień z tablicą poświęconą 90-leciu odzyskania niepodległości przez polskę.

jak przystało na wieś o „zacięciu” przemysłowym część terenów jaszkowej dolnej objętych jest Wałbrzyską specjalną strefą ekonomiczną „inVest parK”.

wa

rto w

iedzieć

leży u podnóża Gór Złotych, w górnej części doliny jaszkówki i jej dopływów, ciągnie się na długości ok. 6 km od wysokości ok 330m, aż po przełęcz droszkowską – 510 m. jest malowniczo położoną wsią rolniczą, funkcjonalnie i komunikacyjnie połączoną z Kłodzkiem. droga przez przełęcz domaszkowską z jaszkowej Górnej do Ołdrzychowic Kł., na odcinku od jaszkowej przez Góry Złote obfituje w wyjątkowo piękne krajobrazy.

jAszkowA GórnA (www.jaszkowagorna.pl)

Poło

żenie

Histo

ria

posiada długą i bogatą historię. tereny te były już zasiedlane ok. 10 tys. lat temu, znaleziono tu m.in. kamienną motykę z tego okresu. nie wiadomo kiedy powstała pierwsza osada, ale w 1328r. dokonano lokalizacji na prawie niemieckim. należała do kilku właścicieli. W XV w. powstał tu folwark dworski. do parafii w jaszkowej Górnej należał droszków, pod-zamek i jaszkowa dolna.

Burzliwy okres przeżywała w czasie wojny trzy-dziestoletniej. pomimo zniszczeń i represji była bogata, składała się wówczas z kilku części. W XViii była centrum dużego majątku i wciąż się rozwijała. We wsi był dwór, kościół, kaplica, i aż pięć młynów wodnych. W ii połowie XiX w. była uważana za największą w hrabstwie Kłodzkim, należał też do niej

38

przysiółek Gaj. spośród kilku właścicieli największa część posiadał von magnis.

Ważne znaczenie strategiczne jaszkowa dol-na i Górna miały w 1807r. w czasie kampanii napoleońskiej.

pomimo malowniczego położenia w jaszkowej Górnej nie rozwijała się funkcja rekreacyjna. podo-bnie było po 1945r. dopi-ero niedawno powstały we wsi oraz w okolicy gospo-darstwa agroturystyczne.

jaszkowa Górna może pochwalić się licznymi i cennymi zabytkami.

Kościół św. mikołaja – pierwszy gotycki, uważany za obronny, z ok. 1470r, przebudowany w XVi w. i gruntownie w XViii w. na barokowy.

Wewnątrz cenne wyposażenie, m.in.: gotycka figura madonny z dzieciątkiem z XV w. kamienne płyty nagrobne z 1779 i 1600r., barokowe ołtarze i rzeźby z połowy XVii w., klasycystyczna chrzcielnica z

XiX w. z barokową d r e w n i a n ą pokrywą, ambona z połowy XVii w. Kościół otacza ka-mienny mur z bu-dynkiem bramnym z 1706r. i kaplicą. Wewnątrz na sk-

lepieniu freski i barokowo-rokokowy ołtarz z figurą św. anny samotrzeciej z XVii w.

W środku wsi renesansowy dwór pochodzący z XVi w. to prawdopodobnie najstarszy tego typu bud-ynek na Ziemi Kłodzkiej. powstał przez dobudowanie do wieży mieszkalnej z 1521r. jeszcze jednej budowli. Zachował się szczyt sterczynowy, portal wejściowy, resztki dekoracji sgraffitowej i opaski okienne.

39

We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich, a jedna z jej członkiń teresa dwulatek nie tylko dobrze gotuje i piecze, ale też wyszywa piękne obrazy (haft krzyżykowy).

ekologiczne produkty miód i produkty pszczele oraz zdrowe owoce malin i ich krzewy można kupić w gospodarstwie artura ilby.

Branżę wypoczynkowo-turystyczną reprezentuje gospodarstwo agroturystyczne “Wezuwian”

W Kolonii Gaj organizowane są warsztaty ceramiczne – domena marty mirynowskiej i piotra makały.

Z jaszkowej Górnej jedziemy widokową drogą w stronę podzamku.

wa

rto w

iedzieć

na terenie wsi zachowało się wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych przeważnie murow-anych, ale także drewnianych charakterystycznych dla architektury Ziemi Kłodzkiej z oszalowanymi szc-zytami. W niektórych szczytach kapliczki z figurami ludowymi. uwagę zwracają też obszerne zagrody kmiece. Bardzo bogato reprezentowana jest mała architektura sakralna. na terenie wsi zachowało się kilka kaplic domkowych. Ciekawa barokowa kaplica m. Boskiej z XVii w. z cebulastym hełmem znajduje się przy dworze, a kolejna poniżej dworu. przy pol-nej drodze do podzamku podniesiona z ruin przez strażaków barokowa kaplica św. anny z 1619r.

40

leży na wysokości ok. 400-460m. malowniczo położona wieś na zboczach Grzbietu Wschodniego Gór Bardzkich, poniżej przełęczy Kłodzkiej. jej zabu-dowania ciągną się dość luźnym szeregiem przez ok. 2 km w dolinie potoku prawego dopływu jaszkówki. skrajem wsi biegnie szosa z Kłodzka do Złotego stoku.

PodzAmek (www.podzamek.org.pl)

Poło

żenie

Histo

ria

Wieś powstała prawdopodobnie przed połową Xiii w., bo tędy od dawna wiódł trakt handlowy i nie wykluczone, że mógł istnieć tu już średniowieczny gródek. pierwsze wzmianki pochodzą dopiero z 1338r. potem w dokumentach przewijają się nazwiska kilku właścicieli. przy końcu XiV w. wieś nabyli augustianie z Kłodzka, którzy założyli tu folwark, ale ich okazały dwór powstał dopiero w ok. połowie XVi w. W 1554r. augustianie sprzedali wieś, która później przechodzi zmienne koleje losu. Wieś znacznie ucierpiała podczas wojny trzydziestoletniej. Za popieranie protestantów ówczesnym właścicielom skonfiskowano dobra. po wojnie przez wieś przewinęło się kilku właścicieli. W ii-giej połowie XVii w. właścicielką podzamku została Be-nigna piccolomini, która straciła swój majątek na rzecz von Götzena, bo zbyt hojną ręką wydawała wielkie sumy na cele dobroczynne, zresztą zlicytowano wówc-zas też jej dwór w jaszkowej Górnej. drogą spadku w 1782r. podzamek przejął von magnis. Wielkie chwile przeżywał podzamek w czasie wojen napoleońskich, bo w 1807r. toczyły się tu walki o strategiczną przełęcz Kłodzką. majątek w podzamku został wyłączony z dóbr von magnisa prawdopodobnie ok. 1814r. strach-witzowie przejęli go w 1881r. i wtedy też przebudow-ano rezydencję.

W końcu XiX w. i na początku XX w. na rozwój wsi miała wpływ rozbudowa kamieniołomów, w których wydobywano wapienie (działał wapiennik) i grano-

41

W podzamku w lesie powyżej świetlicy wiejskiej znajduje się jedna z dwóch grot.

do Wojciechowic można dojechać z Kłodzka

wa

rto w

iedzieć

dioryty. po 1945r. działały jeszcze kamieniołomy, ale później porzucano kolejne wyrobiska. Zmienne koleje losu przechodził też pałac. Wykorzystywano go do różnych celów, była tam nawet szkoła milicyjna, ale od szeregu lat jest to dom pomocy społecznej.

Obecny pałac, zwany też zamkiem, powstał po przebudowie rene-sansowego dworu augustianów. Z dworu zachował się piękny portal z kartuszem augus-tianów. dwór prze-budowywali kolej-

ni właściciele, pierwszy raz w XVi w., a później w XVii w. Gruntownie przebudowano go jednak na neogotycki w 1896r. W pałacu jest też kaplica z pięknym witrażem, nieznacznie tylko przebudowana (pozostałość po au-gustianach), do której bez przeszkód można wejść na ogólnodostępne nabożeństwo, w niedzielę o godz. 10.00.

Warta obejrzenia jest kaplica – mauzoleum, miejsce pochówku Oskara von strachwitza (dowódcy brygady kawalerii) i jego małżonki. Kaplica stoi po drugiej stro-nie drogi, na skraju dawnego miejskiego parku, jeszcze niedawno mocno zdewastowana, została odnowiona staraniem Gminy w 2006r. W parku pałacowym rośnie m.in. trzystulet-nia lipa drobnolistna, o wysokości ok. 23m i obwodzie ok. 3,4m – pomnik przyrody.

We wsi zachowało się też kilkanaście starych domów o cechach charakterystycznych dla budown-ictwa ludowego. powstało też wiele nowych domów. przy drodze we wsi, przy szosie i okolicznych pol-nych drogach stoi kilka kamiennych krzyży i figur, w większości z XiX w.

42

leży na wysokości 320-460m. to bardzo długa wieś łańcuchowa ciągnąca się ok. 6km w dolinie jodłownika, granicząca w dolnej części (mariańska dolina) z Kłodzkiem. dawniej uważano ją za najwyżej podchodząca zabudowaniami pod grzbiet Gór Bardz-kich, ale obecnie najwyżej położone zagrody już nie istnieją. Otaczają ją zalesione zbocza Grzbietu Wschod-niego, od przełączy Łaszczowej (592m) po Kłodzką Górę (765m) – najwyższy punkt w gminie. do wsi należy duży obszar lasów, w górze wsi jest leśniczówka. należy do największych osad o charakterze rolniczym w Górach Bardzkich, ale pełni tez funkcję osiedla mieszkaniowego Kłodzka. przebiega tędy ładna, droga do Ząbkowic śl., przez przełęcz Łaszczową.

wojciechowice

Poło

żenie

Histo

ria

początki wsi nie są znane, istnieje legenda, że założył ją król czeski jan luksemburski. O wielkości i randze wsi świadczy fakt, że kościół powstał tu już w 1362r.

Bardzo burzliwy był początek XVii w. i czasy wojny trzydziestoletniej. już w 1615r. wybuchł tu bunt na tle religijnym, bowiem znaczną część wsi stanow-ili protestanci. W 1617r. pożar uszkodził kościół. Wieś ucierpiała w czasie wojny trzydziestoletniej ze względu na bliskość Kłodzka. W 1626r. w części stała się własnością jezuitów, którzy przyjęli dobra po komandorii joannitów. W połowie XViii w. zalic-zono ją do największych osad okolicy Kłodzka, do którego należała część wsi. W 1715r. na mariańskiej Górce, w pobliżu Kłodzka jezuici zbudowali pierwszą tu kaplicę, później kalwarię, która z czasem stała się miejscem pielgrzymkowym. przy wjeździe do wsi powstał przysiółek mariańska dolina z gospodą. Od połowy XiX w. Wojciechowice stały się popularnym letniskiem podmiejskim. powodzeniem cieszyła się Kalwaria na mariańskiej Górce oraz gospoda ze stawem i kąpieliskiem. We wsi popularna była gos-poda, przy browarze. Zaczęły powstawać wille letni-

43

skowe. przez wieś prowadziły uczęszczane szlaki na Kłodzką i Ostrą Górę.

po 1945r. Wojciechowice były wsią wyłącznie rolniczą, a później stopniowo przeobrażały się w osadę typowo podmiejską. powstały i powstają nowe domy i budynki gospodarcze, część starych przeszła remont i modernizację.

W Wojciechowicach zachował się bardzo liczny zespół starej zabudowy.

Kościół św. michała archanioła - pierwotnie goty-cki z XV w., gruntownie zmieniony i powiększony w czasie przebudowy ok. 1730r. Zachował się gotycki portal i przypory przy ścianie nawy.

Wewnątrz skromne wyposażenie, m. in barokowe rzeźby z XViii w. oraz neogotyckie ołtarze, ambona, chrzcielnica i obrazy olejne z XiX w.

na cmentarzu kolumna maryjna z 1830r. w pobliżu plebania, prawdopodobnie z pierwszej połowy XViii w. przebudowana w XiX i XXw. przed kościołem figu-ra św. jana nepomucena.

W sąsiedztwie kościoła zespół zabudowań dawne-go dworu sędziowskiego z 1526r. wielokrotnie prze-budowywanego (XVii-XX w.).

przy dworze zgrupowane wokół dziedzińca późniejsze zabudowania gospodarcze. niektóre domy w pobliżu kościoła mają charakterystyczne cechy prowincjonalniej architektury barokowej. Zachowały się tu też dwie chałupy wieńcowe (pod nr 33 i 60). We wsi i okolicznych polnych drogach kilka kamiennych figur i krzyży z XiX w.

mariańska dolina co prawda znajduje się w grani-cach Kłodzka, ale warto zboczyć z drogi, skręcając za żółtym szlakiem (prowadzącym z Kłodzka na Kłodzką Górę), zaraz w lewo pod górę, starą aleją, poprowadzoną zakosami, częściowo po kamiennych stopniach, wzdłuż drogi krzyżowej, na spłaszczenie

44

W 1846r. osiedlił się w nim pierwszy pustelnik – treuter, miejscowy chłop, tkacz, a później franciszkanin, który wsławił się produkcją słynnego ziołowego „Balsamu jerozolimskiego” uznawanego za panaceum na wszystkie choroby. po nim mieszkali tam jeszcze inni pustelnicy. miejscem tym opiekują się franciszkanie z Kłodzka.

We wsi zaczyna się odradzać funkcja turystyczno-letniskowa. działa tu przedsiębiorstwo usług przewozowych i turystycznych – anny Boczuli. W obiekcie firmy miejsca noclegowe dla turystów indywidualnych i grup wycieczkowych.

W pobliżu Wojciechowic przy żółtym, szlaku w miejscu dawnego pensjonatu z 1898r. i powojennego schroniska działa Zajazd agroturystyczny „Kukułka”.

przed zajazdem (g. Kostra 491m) rozległa panorama dużej części Kotliny Kłodzkiej, oczywiście z Kłodzkiem.

wa

rto w

iedzieć

górki (313m) gdzie znajduje się Kaplica matki Boskiej pocieszenia z początku XViii w., przebudowana po 1810r., odnowiona w 1980r. przed kaplicą kolumna maryjna z 1875r., oraz domek pustelnika (zabezpiec-zony przed dewastacją).

45

46

47

48

MaPy zabytkówStAREGO WIELISŁAWIA, KROSnOWIc ORAZ SZALEJóW DOLny

49

1Kościoły i kaplice otwierane są podczas mszy świętych (informacje o godzinach na stronach poszczególnych parafii oraz stronie www.gmina.klodzko.pl)

2 na stronie internetowej www.gmina.klodzko.pl w zakładkach opisujących poszc-zególne miejscowości dostępne są tel. do sołtysów wsi.

3 strona internetowa gry geocatching : www.geocaching.pl

miejscA nocleGowe

boguszynMETRO PL sp. z o.o. Hotel i Restauracja w Boguszynie57-300 Boguszyn 79B

tel. 74 811 92 00 / kom. 516 475 662

fax: 74 811 92 10

e-mail: info@hotelmetro.pl

www.hotelmetro.pl

Złoty Pstrąg. Łowisko i smażalnia ryb 57-300 Boguszyn

tel. 781 178 227

www.zlotypstrag.pl

gajAgroturystyka „Osada Gaj”57-300 Gaj 19

tel. 601 160 660

jaszkowa górnaAgroturystyka „Wezuwian”57-312 jaszkowa Górna 166a

tel. 74 868 78 54

http://wezuwian.klodzko.pl/

wa

żne in

forM

acje

kaMieniecPałac w Kamieńcuwww.facebook.com/pages/pałac-Kami-eniec/419058611494607

Agroturystyka “U Kowala”57-300 Kamieniec 17

tel. 74 868 71 77, kom. 693 93 71 77

e-mail:info@ukowala.pl

strona internetowa www.ukowala.pl

krosnowiceAgroturystyka „Jutrzenka”57-362 Krosnowice 166

tel. 74 868 54 15

Agroturystyka „Kowale”57-362 Krosnowice 4

tel. 792 375 795, 782 212 122

ławicaAgroturystyka “U MACIEJA” 57-300 Ławica 45

tel. 74 867 9444, kom. 509 349 115,

www.agroturystyka.klodzko.pl

ołdrzycHowice kł.Agroturystyka “U KAZKA”ul. Kłodzka 32a,

57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie

tel. 748689570, kom. 503064945

email: info@ukazka.com.pl

www.ukazka.com.pl

Agroturystyka „Białolądecka Ostoja” ul. Kłodzka 2 , 57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie

tel. 74 868 90 25

www.ostoja.net/

50

51

roManowoAgroturystyka „ROMANÓWKA” romanowo 27

57-360 Ołdrzychowice Kłodzkie

tel. 074 868 96 10, 509 830 874, 664 284 274

www.agroturystyka-romanowka.manifo.com

roszyceAgroturystyka “U Kasi” 57-300 roszyce 22;

tel.: 74 867 04 98

e-mail: roszyce@agroturystykaukasi.eu

www.agroturystykaukasi.eu

Agroturystyka „Anna - Maria” 57-300 roszyce 34

tel. 74 867 92 76

tel. kom. 697 630 434

www.roszyce.pl.tl

starkówAgroturystyka „Pod Świerkami”starków 37, 57-362 Krosnowice

tel. 74 868 53 09, kom. 693 405 431

www.podswierkami.fajnespanie.pl

wojbórzAgroturystyka “Pasja” Wojbórz 71

tel. 692446341

wojciecHowiceAgroturystyka “Anna “ 57-300 Wojciechowice 36

tel.: 748674480, 748674452, 603295919

Zajazd Kukułka w WojciechowicachWojciechowice 112

tel. 74 867-93-30

Godziny otwarcia: Wt-nd 12.00 - 22.00

żelaznoPałac Żelazno57-361 Żelazno 54

e-mail: marketing@palaczelazno.pl,

biuro@palaczelazno.pl

tel 74 868 50 78 lub 727 507 307

www.palaczelazno.pl

Gospodarstwo Agroturystyczne “Pod Sosnową Górą“57-361 Żelazno 7a

tel. 74 8689 800; kom.696 603 256

e-mail: karolinadobrowolska16@interia.pl

www.podsosnowagora.com

Gospodarstwo Agroturystyczne “Domek Gar-gamela” 57-361 Żelazno 32a

tel. 74 868 91 00, kom. 508 133 665

www.domekgargamela.eu

Agroturystyka „AGRO - REST”57-361 Żelazno 144a

tel. 667 207 322

www.agro-rest.com

restAurAcje

boguszynZłoty Pstrąg. Łowisko i smażalnia ryb Boguszyn, 57-300 Kłodzko

tel. 781 178 227

www.zlotypstrag.pl

52

53

Restauracja BoguszynBoguszyn 79a, 57-300 Kłodzko

(bezpośrednio przy drodze krajowej nr 8 - Wrocław-Kudowa Zdr.)

Godz. otwarcia: pn.-pt.: od 9.00 do 22.00, sobota i niedziela: od 9.00 do 22.00

tel.. 74 865 96 05

www.restauracjaboguszyn.ng.pl

METRO PL sp. z o.o. Hotel i Restauracja w BoguszynieBoguszyn 79B, 57-300 Kłodzko

(bezpośrednio przy drodze krajowej nr 8 -Wrocław- Kudowa Zdr.) tel.: 74 811 92 00 tel. mobile: 516 475 662 Fax:74 811 92 10 e-mail: info@hotelmetro.pl strona internetowa: www.hotelmetro.pl

wojciecHowiceZajazd Kukułka Wojciechowice 112 tel. 74 867-93-30 Godziny otwarcia: wt-nd od 12.00 do 22.00

MarcinówBar “Nad stawami”marcinów 24a

czynny codzienie od godz. 12 do 21.00

tel . 74 8658670, kom: 607 588 646

żelaznoRestauracja w Pałacu ŻelaznoŻelazno 54

57-300 Kłodzko e-mail: marketing@palaczelazno.pl,

biuro@palaczelazno.pl

tel 74 868 50 78 lub 727 507 307 www.palaczelazno.pl

dlA Aktywnych

ławica spływy pontonowe przełomem Bardzkim

przystań wodna w Ławicy

tel. 725 300 303 e-mail: kontakt@ski-raft.pl

strona internetowa www.ski-raft.pl

jaszkowa dolnaKręgielnia w Jaszkowej DolnejKręgielnia mieści się w domu ludowym w jasz-kowej dolnej. Czynna jest od wtorku do niedzieli od godz. 17 do 21. rezerwacji można dokonywać telefonicznie pod numerem 723 624 230

boguszynZłoty pstrąg. Łowisko i smażalnia ryb

Boguszyn, 57-300 Kłodzko

tel. 781 178 227

www.zlotypstrag.pl

MarcinówBar “nad stawami”

marcinów 24a

czynny codziennie od godz. 12 do 21.00

tel.: 607 588 646 lub 74 8658670

Producenci Produktów lokAlnych:

wyroby artystyczne:Prace na jedwabiu romana szczerbień Krosnowice, ul. sportowa 10/1, tel. 74 868 55 25

54

55

KOWALSTWO ARTySTyCZNE - „heFajstOs” szalejów dolny 59 tel. 501 660 630

RZEźBA: - marta mirynowska tel. 601 160 660, www.wytwor-nia.rzezby.pl

- leszek stefański, stary Wielisław 50

TKANINA ARTySTyCZNA- teresa Biel – lutosławska, szalejów Górny 129, tel. 609 687 135

HAfTOWANIE, SZyDEŁKOWANIE, PISANKI- halina puk, Krosnowice 157, tel. 667 259 349

WySZyWANIE, HAfTOWANIE teresa dwulatek, jaszkowa Górna 8, tel. 74 868 78 79

HAfTOWANIEteresa janas, szalejów Górny 60, tel. 74 868 74 09

warsztaty artystyczne:CERAMICZNE (WyROBy Z GLINy) - marta mirynowska, Gaj 19, 57-300 Kłodzko tel. 601 160 660

MALOWANIE NA JEDWABIU – romana szczerbień, Krosnowice ul. sportowa 10/1, tel. 74 868 55 25

QIGONG - teresa Biel – lutosławska, szalejów Górny 129, tel. 609 687 135

Miód:- HENRyK ZARęBA, stary Wielisław 6. tel.: 74 869 06 34

- ARTUR ILBA, jaszkowa Górna 89.tel. 74 837 43 11, 607 649 767

Maliny:- ARTUR ILBA, jaszkowa Górna 89.tel. 74 837 43 11, 607 649 767

borówka:- MICHAŁ LUCHT, Wojbórz 33 tel. 605 090 529

truskawki:- PUK ROBERT, Krosnowice 157, tel. 663 368 450

jajka:- ANTONII MUSKAŁA, Żelazno 16

- ANDRZEJ PIWOWAR, jaszkowa Górna 166a, tel. 74 868 78 54

warzywa:- BARBARA OGIELSKA, roszyce 2a tel. 74 8670071 (ziemniak, burak czerwony)

- SZTANGRET KRZySZTOf, roszyce 14 (kapusta, ziemniaki)

- CICHA GRAŻyNA, roszyce 8 (marchew, pietruszka, ziemniak, kapusta)

- JÓZEf PIESIAK, Krosnowice 5, 57-362 Krosnowice, tel. 74 868 53 15 (kapusta kiszona)

56

Urząd Gminy w KłodzKU

ul. Zajęcza 457-300 Kłodzko

tel. 74 814 37 19www.templedesign.pl

ul. Okrzei 8a57-300 Kłodzko tel. 74 6474100fax 74 6474103www.gmina.klodzko.pl

SKład i opracowanie Graficzne