wesołych Świąt - farmacja praktyczna · wesołych Świąt w radości i zdrowiu temat numeru...

POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 11-12 (27) Listopad/Grudzień 2009 Cena: 6,70 zł

PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW WWW.FARMACJAPRAKTYCZNA.PL

Wesołych Świątw radości i zdrowiu

TEMAT NUMERU

plaga podróbekprzez ostatni rokilość sfałszowanych leków w Europiewzrosła o połowę

markerCRP

pomagaocenić ryzyko

zawału serca

uwaga, anoreksja!

nieleczona kończy się

tragedią

nadchodząe-receptyczy polska służba

zdrowia jest gotowa na informatyzację?

tniemykosztyapteka możedziałaćoszczędniej

Spis treści

www.farmacjapraktyczna.pl 3

Aktualności

5 Informacje

8 Ciekawostki

10 Wywiad: Rewolucja?Raczej ewolucja

Rozmowa z Leszkiem Sikor-skim, dyrektorem Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, o projekcie recept elektronicznych.

12 Raport: Atak podróbek W ubiegłym roku ilość

podrabianych leków wzrosła w Europie o 51 proc. – wynika z raportu Komisji Europejskiej.

14 Sonda: e-Dylemat Czy polska służba zdrowia jest

gotowa na informatyzację?

Prawo

16 Zapytaj eksperta Na pytania Czytelników

naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiadają specjaliści i eksperci branży farmaceu-tycznej.

Opieka farmaceutyczna

18 Chorzy na jesień Zobacz, jakie schorzenia

nasilają się w tym okresie.

20 Sezon na odpornośćPreparaty na bazie oleju z wątroby rekina doskonale wzmacniają odporność.

22 Uwaga, anoreksja!10 proc. przypadków nieleczo-nej choroby kończy się śmiercią.

24 (Bez)cenna rozmowaz pacjentem Jak wytłumaczyć mu podwyż-kę cen leków refundowanych?

Prowadzenie apteki 27 Niskie ceny to nie wszystko

Czy usługi dodatkowe przynoszą aptece zysk?

30 Mamy pacjentów z wioseki z Nowego Jorku

Rozmowa z mgr Aleksandrą Fiedorowicz-Hebanowską, szefową apteki internetowej.

32 Oszczędności w zasięgu ręki Jak ograniczyć koszty

funkcjonowania apteki?

Nauka

34 CRP w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego

37 Depresja niejednoma imię Efektywność współczesnej farmakoterapii depresji ocenia się dziś na 70 proc.

Życie jest piękne

40 Metamorfozy 42 Stroik z Wiednia,

bombki z Pesztu Najpiękniejsze jarmarki bożonarodzeniowe w Europie.

44 Kuchnia farmaceutycznaPierogowe Party i Wigilia bez rutyny.

46 Kurort w gorącejwodzie skąpany Kąpiel na wolnym powietrzu w samym środku zimy? Tak! I nie chodzi wcale o tropikalne kraje, gdzie temp. w grudniu nie spada poniżej 30 st. C.

48 Recenzje książek, filmów i płyt

50 Krzyżówka

10 24 34

Nr 11-12(27) listopad-grudzień 2009

Farmacja Praktyczna®Redaktor merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje zespół: Dominika Bandurska, Lilianna Bartowska-Lewicka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska,

Robert Pawlikowski, Bożenna Płatos, Izabela Sundmann.

Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Wojciech Jastrzębski

zdjęcia: istockphoto/stocxpert/dreamstime/123RF/pixmac/shutterstock

Szanowni Państwo!Otaczający opieką farmaceutów święci Kosma i Damian patronują też mędrcom i myślicielom. Stare porzekadło mówi zaś, że szczęście, o które tak zabiegamy, zależy wy-łącznie od naszego sposobu myślenia. Dlatego z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia Redakcja „Farma-cji Praktycznej” pragnie życzyć Państwu przede wszystkim optymizmu, pogody ducha i wszelkiej pomyślności. Przyj-mijcie Państwo najserdeczniejsze życzenia zdrowia, spokoju i rodzinnego ciepła, by codzienna praktyka farmaceutycz-na dostarczała Wam prawdziwej satysfakcji i zadowolenia z wykonywanej pracy. Niech w nadchodzącym Nowym Roku myśli Państwa będą zawsze radosne i pozytywne. Bo, jak zwykł mawiać Marek Aureliusz, to właśnie myśli są tym, co szczęśliwie układa człowiekowi życie.

Pracownicy Polpharmy oraz Redakcja „Farmacji Praktycznej”


Informacje

Aptekarze świętowali swój dzień23 września br. w Warszawie Naczelna Izba Aptekarska zorganizowała uroczystości z okazji Ogólnopolskiego Dnia Aptekarza. Stołeczne obchody święta zbiegły się tradycyjnie z czasem, w któ-rym wspomina się świętych Kosmę i Damiana, patronów wszystkich farma-ceutów. W uroczystości wzięło udział wielu zasłu-żonych i szanowanych farmaceutów, urzędników oraz przedstawicieli branży farmaceutycznej, którzy odebrali okolicznościowe medale i odznaczenia, m.in. odznaki „Za zasługi na rzecz ochrony zdrowia” przyznawane na wniosek Ministra Zdrowia. Uroczy-stość wręczenia odznaczeń poprowadził prezes Na-czelnej Izby Aptekarskiej, dr Grzegorz Kucharewicz.

źródło: Polpharma

Konkurs Bobotic rozstrzygnięty!Mamy ogromną przyjemność poinformować Państwa o wy-łonieniu laureatów konkursu organizowanego przez produkt Bobotic. Wrześniowa edycja konkursu spotkała się z olbrzy-mim zainteresowaniem ze strony farmaceutów. Nadesłanych zostało ponad 2 tys. kart konkursowych z prawidłowymi odpo-wiedziami. Zgodnie z regulaminem konkursu, nagrody otrzy-mało 100 farmaceutów. Szczegółowa lista laureatów konkur-su dostępna jest na stronie www.mamzdrowedziecko.pl,

w zakładce „Bo-botic”. Wszystkim uczestnikom ser-decznie dzięku-jemy za wzięcie udziału w kon-kursie, a laure-atom raz jeszcze serdecznie gratu-lujemy!


Fundacja Polpharmy przyznała kolejne stypendiaW niezwykłej oprawie Teatru Wielkiego w Warszawie, w obecności rektorów, profesorów i studentów uczelni medycznych z całej Polski, 9 października br., podczas centralnej inauguracji roku akademickie-go 2009/2010 uczelni medycznych, zostały wręczone stypendia lau-reatom II edycji konkursu o stypendium naukowe Fundacji na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny. Stypendia wręczyli doktorantom dr Włodzimierz Gryglewicz, prezes zarządu ZF Polpharmy i dr Wojciech Kuźmierkiewicz, wiceprezes zarządu Fundacji, wspólnie z gospodarzem uroczystości, JM Rektorem WUM i rektorami macie-rzystych uczelni doktorantów. Rezultatem działalności założonej przez Polpharmę Fundacji jest przyznanie 45 zespołom badawczym grantów naukowych na blisko 14 mln zł na realizację projektów badawczych. W 2006 r. Fundacja uruchomiła program stypendialny adresowany do uczestników studiów doktoranckich uczelni medycznych. Program za-kłada przyznanie wybitnym naukowcom raz na dwa lata 5 stypendiów o wartości 10 tys. zł każde. W tym roku stypendystami II edycji konkur-su zostali: Magdalena Rogalska (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku), Danuta Dudzik (Uniwersytet Medyczny w Białymstoku), Wojciech Fen-dler (Uniwersytet Medyczny w Łodzi), Renata Ewa Perlikowska (Uniwer-sytet Medyczny w Łodzi), Mateusz Adamski (Uniwersytet Jagielloński – Collegium Medicum).


dr Włodzimierz Gryglewicz, prezes zarządu ZF Polpharma

Informacje

Za nieczytelną receptę zapłaci pacjentResort zdrowia proponuje, by za niedbalstwo lekarzy przy wypisywaniu recept płacili pacjenci lub apte-ki – czytamy na łamach „Dziennika Wschodniego”. Zgodnie z sugestią mini-sterstwa, apteka będzie mogła realizować niedbale wystawione recepty tylko za 100-proc. odpłatnością, odbierając jednocze-śnie pacjentom prawo do leków refundowanych. Chorzy nie będą mieli wyjścia: albo wrócą do le-karza po dobrze wypisaną receptę, albo zapłacą np. za insulinę pełną stawkę. W całym kraju trwa protest farmaceutów przeciwko pomysłom mini-sterstwa. W aptekach zawisły plakaty informujące, że resort chce obciążyć pacjentów finansową od-powiedzialnością za niedbale wypisane recepty. Tymczasem Sąd Najwyższy uznał, że za refundo-wane leki, które wydano na podstawie nieczytel-nych recept, fundusz zdrowa nie musi zwracać aptekom pieniędzy.

źródło: Dziennik Wschodni

Konkurs Ibufen® i Ibufen® D rozstrzygnięty!

W piątek 9 października br. zakoń-czył się Wielki Ogólnopolski Kon-kurs Ibufen® i Ibufen® D dla dzieci, organizowany przez Polpharmę. To już druga edycja konkursu ad-resowanego do klientów aptek, do których dociera miesięcznik „Farmacja Praktyczna”. Zaintereso-wanie konkursem po raz kolejny przerosło oczekiwania organizato-rów. Nadesłanych zostało prawie 3 tys. kuponów z prawidłowymi odpowiedziami. Zgodnie z reguła-mi konkursu Ibufen® i Ibufen® D dla dzieci, nagrody przyznane zostały 250 osobom. Szczegółowa lista laureatów dostępna jest na stronie www.mamzdrowedziecko.pl (w zakładce „IBU – walka z gorącz-

ką”). Wszystkim uczestnikom dziękujemy za aktywny udział w konkursie, a laureatom gratulujemy. Kolejny konkurs Ibufen® i Ibufen® D dla dzieci już w listopadzie. Serdecznie zapraszamy!


Farmacja Praktyczna 11-12 / 2009 6

Serwis www.opzs.pl wystartował w nowej odsłonieSerwis internetowy prowadzonego przez Polpharmę Ogólnopolskiego Programu Zdrowia Seksualnego przeszedł grun-towną rewitalizację. Teraz na stronie www.opzs.pl internauci znajdą jeszcze więcej informacji na temat zdrowia seksu-alnego. Serwis adresowany jest do tych wszystkich, którzy bez względu na wiek lub płeć chcą zachować dobrą kondy-cję, zdrowie i jak najdłużej cieszyć się udanym seksem. Inicjatorem Ogólnopolskiego Programu Zdrowia Seksualnego – kampanii promującej zdrowie seksualne, jest Polpharma. Celem programu jest edukowanie oraz uświadamianie opinii

społecznej wpływu zaburzeń zdrowia seksualnego na wszystkie sfery życia człowieka, w tym na ogólną kon-dycję fizyczną, psychiczną oraz relacje społeczne. Ser-wis podzielony jest na trzy sekcje: „Kobieta”, „Mężczyzna” i „Specjalista”. Internauci znajdą tu m.in. dziesięć zasad zdrowia seksualnego dla kobiet i mężczyzn, porady psy-chologa oraz specjalną zakładkę poświęconą osobom niepełnosprawnym. Część „Specjalista” adresowana jest do farmaceutów, lekarzy oraz psychologów. Zawiera in-formacje o zaburzeniach seksualnych oraz dostępnych terapiach. Opracowania materiałów dokonał dr n. med. Michał Lew-Starowicz.



Onkologia zdominowała wrocławską konferencjęW dniach 8-10 października br. we Wrocławiu odbyła się 5. edycja Międzynarodowej Konferencji Nauko-wo-Szkoleniowej Farmaceutów, zorganizowana przez Naczelną Izbę Aptekarską, pod patronatem Polskiego Towarzystwa Farmaceutycznego oraz Zarządu Nie-mieckich Izb Aptekarskich. Organizatorzy cieszącej się jak zawsze dużym zainteresowaniem przedstawicieli różnych środowisk służby zdrowia konferencji skupi-li obrady pod hasłem: „Onkologia: standardy i nowe koncepcje”. Wśród uczestników sympozjum najwięk-

sze emocje wzbudziły tematy, z którymi far-maceuci spotykają się w swej codziennej prak-tyce, m.in. problemy do-tyczące roli farmaceuty w profilaktyce chorób nowotworowych oraz zagadnienia związane z opieką farmaceutycz-ną nad pacjentem on-kologicznym.


Informacje

Polpharma Partnerem Polskiej KardiologiiJuż po raz czwarty Polpharma została uho-norowana tytułem „Partnera Polskiej Kar-diologii”. To największe wyróżnienie, jakie firma farmaceutyczna może otrzymać od Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, zostało przyznane firmie podczas XIII Mię-dzynarodowego Kongresu Polskiego To-warzystwa Kardiologicznego, który odbył się w dniach 24-26 września br. w Pozna-niu. Tytuł przyznawany jest firmom, które przyczyniają się do zmniejszenia zachoro-walności Polaków na choroby sercowo-naczyniowe, realizując innowacyjne programy społeczno-edukacyjne oraz wspierając działania polskich kardiologów. Polpharma została wyróżniona przez Polskie Towarzystwo Kardiologiczne już siedmiokrotnie, w tym w latach 2006, 2007, 2008 i 2009 r. tytułem „Partnera Pol-skiej Kardiologii”, a w latach 2003, 2004 i 2005 tytułem „Przyjaciela Polskiej Kardiologii”.


Wyróżnienie dla FundacjiFundacja na rzecz Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji i Medycyny po raz kolejny została na-grodzona. Tym razem połączone kolegium re-dakcyjne miesięcznika „Rynek Zdrowia” i portalu Rynekzdrowia.pl postanowiło przyznać Fundacji wyróżnienie „Dobre Strony Rynku Zdrowia”. Uro-czystość odbyła się 22 października br. w Hotelu Sheraton. Wzięło w niej udział blisko 200 zaproszo-nych gości – przedstawicieli świata nauki, polityki, administracji centralnej i samorządowej oraz me-diów. W uzasadnieniu kapituła nagrody podkre-śliła, że intencją organizatorów jest wyróżnianie „(…) instytucji, firm oraz osób umożliwiających polskim naukowcom i lekarzom pracę nad nowa-torskimi projektami badawczymi. Bez wątpienia na takie wyróżnienie zasługuje Fundacja założona przez Polpharmę w 2001 r. (…).” Odbierając wyróżnienie prezes zarządu Fundacji, Wojciech Kuźmierkie-wicz, zaznaczył m.in., że nagrodę traktuje jako ro-dzaj podziękowania środowiska medycznego dla członków Rady Naukowej i zarządu Fundacji. Do-dał również, że szczególne podziękowania, należą się Jerzemu Starakowi, przewodniczącemu Rady Nadzorczej Polpharmy, za powołanie do życia Fundacji oraz zarządowi firmy za konsekwentne finansowanie jej działalności statutowej.


dr Wojciech Kuźmierkiewicz,

prezes zarządu Fundacji na rzecz

Wspierania Rozwoju Polskiej Farmacji

i Medycyny

Ciekawostki

Ból przyspiesza starośćCzasopismo „Journal of the American Geriatric Society” podaje, że osoby, które cierpią z powodu przewlekłego bólu, mają taki sam stopień niepełnosprawności jak lu-dzie starsi o 20-30 lat, którym bóle nie dokuczają. Serwis Niepełnosprawni.pl podaje, że naukowcy z Wydziału Geriatrii Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco doszli do takich wniosków po przeanalizowaniu danych zebranych w grupie 18531 osób w wieku 50 lat i star-szych. Przy ocenie ich sprawności fizycznej brano pod uwagę: zdolność do chodzenia i wykonywania codzien-nych aktywności (mycie się, ubieranie, jedzenie) bez pomocy drugiej osoby. 24 proc. badanych miało zna-czące dolegliwości bólowe o charakterze przewlekłym. Zaobserwowano, że osoby w wieku 50-59 lat cierpiące z powodu bólu miały sprawność w znacznym stopniu porównywalną do osób liczących 80-89 lat bez dolegli-wości bólowych.

źródło: Niepelnosprawni.pl

Wynaleziono pierwszą działającą szczepionkę na AIDSNaukowcy z amerykańskiej armii i Ministerstwa Zdro-wia Tajlandii poinformowali zachodnie media, że opra-cowana przez nich nowa szczepionka o 31,2 proc. zmniejsza ryzyko infekcji wirusem HIV, który w następ-stwie wywołuje AIDS. Szczepionka została stworzona z połączenia starszej i nieskutecznej szczepionki przeciw HIV oraz szczepionki przeciwko ptasiej ospie (ospody-fterii). W największych od 2003 r. testach wzięło udział ponad 16 tys. wolontariuszy z Tajlandii. Wszyscy byli heteroseksualni, między 18. a 30. r.ż. i należeli do grup

„szczególnie narażonych na ry-zyko zakażenia HIV”. Co pół roku byli badani. Ci, którzy okazali się być nosicielami, byli za darmo poddawani terapii. Wśród 8197 wolontariuszy, którym zaapliko-wano eksperymentalną szcze-pionkę, HIV zakaziło się 51 osób. A w grupie kontrolnej – 74. Róż-nica wynosi właśnie 31,2 proc.

źródło: bloomberg.com/

Daily Telegraph

Pasożyt – najlepszy przyjaciel alergikaTęgoryjec dwunastnicy może przyczynić się do opracowania nowych leków na alergie i astmę – wynika z badań przeprowadzonych w Wiet-namie, o których informuje serwis Onet.pl. Gdy naukowcy Uniwersytetu w Nottingham wytępili pasożyty z przewodu pokarmowego wietnam-skich dzieci okazało się, że u małych pacjentów wystąpiła alergia na roztocze. W Wietnamie zakażenia tęgoryjcem dwunastnicy i innymi pasożytami są bardzo częste – na obszarach wiejskich dotykają nawet dwojga na troje dzieci. Jednocześnie bardzo mało osób cierpi na alergie

i astmę. Zdaniem ekspertów, przez miliony lat koewolucji pasoży-ty nauczyły się tłumić odpowiedź immunologiczną i zapewniać sobie dłuższy pobyt w organizmie gospodarza. Usunięcie takiego „stałego gościa” powoduje naruszenie równowagi immunolo-gicznej, czego rezultatem może być rozwój alergii, a nawet astmy.

źródło: Onet.pl

Masaż pomaga obniżać ciśnienieAmerykańscy uczeni dowiedli, że regularny masaż ciała nie tylko przeciwdziała stresowi, ale również pomaga obniżać ciśnienie krwi – czytamy w serwisie Onet.pl. W przeprowa-dzonych za oceanem testach wzięły udział pary, które zostały wyposażone w przenośne ci-śnieniomierze. Uczestniczącym w testach osobom nakazano, by trzy razy w tygodniu przez pół godziny masowały swoich partnerów. Po zakończeniu 4-tygodniowego eksperymentu, zarówno mężczyźni, jak i kobiety mieli we krwi znacznie wyższy poziom oksytocyny – hormonu, który przeciwdziała stresowi. Korzystny wpływ masażu był jednak większy w przypadku męż-czyzn, którzy dodatkowo mieli również niższe ciśnienie krwi.

źródło: Onet.pl



Ciekawostki

Ostrożnie z codziennym prysznicemAmerykańscy naukowcy z Uni-wersytetu Kolorado w Boulder są przekonani, że codzienny prysznic może być szkodliwy dla zdrowia. Według ich badań, o których informuje portal BBC News, zanieczyszczone słuchaw-ki prysznicowe są siedliskiem

mnóstwa szkodliwych dla ludzkiego organizmu bakterii – czytamy w portalu Onet.pl. Prowadzone przez uczonych zza oceanu testy dowiodły, że w prysznicowych słuchawkach występują m.in. licz-ne bakterie wywołujące choroby płuc. Liczba bakterii Mycobacte-rium avium była ponad sto razy wyższa niż zazwyczaj znajdowana w domowych zbiornikach wodnych. Zdaniem naukowców, mo-głoby to wyjaśniać zwiększone zachorowania związane z płucami w ostatnich latach u osób, które częściej korzystają z prysznica niż z wanny. Woda tryskająca ze słuchawki rozprowadza bakterie w kropelkach, które są wdychane do najdalszych zakątków płuc.

źródło: Onet.pl

Odkryto przyczynę celiakiiPowodem, dla którego osoby chore na celiakię nie tolerują glu-tenu, jest znacząco zwiększony czas prezentacji białek zbóż ko-mórkom układu odpornościowego, przez co dochodzi do ma-sowej aktywacji tych komórek oraz reakcji zapalnych – donosi portal Onet.pl. Naukowcy z Uniwersytetu w Oslo badali ludzi po-siadających antygen zgodności tkankowej o nazwie HLA-DQ2.5, o których wiadomo, że są obarczeni najwyższym ryzykiem za-chorowania na celiakię. Interesowało ich, dlaczego ryzyko dla tych osób jest większe niż dla posiadaczy podobnej wersji genu HLA-DQ2.2. Okazało się, że między antygenami występuje nie-wielka różnica pojedyn-czego aminokwasu bu- dującego te białka. Róż-nica pozwala na bardziej stabilne wiązanie białek zbóż i ich dłuższą prezen-tację komórkom układu odpornościowego u lu-dzi z DQ2.5, co prowadzi w efekcie do nietolerancji glutenu.

źródło: Onet.pl

Na depresję najlepsza dieta śródziemnomorskaŚródziemnomorski model od-żywiania, uważany do tej pory przede wszystkim za czynnik chro-niący przed rakiem i chorobami serca, może być również pomocny w zapobieganiu depresji. O wy-

nikach badań uczonych z uniwersytetów Las Palmas i Nawarry, opublikowanych przez „Journal of the Ame-rican Medical Association”, można przeczytać w tygo-dniku „Newsweek”. Hiszpańscy naukowcy prowadzili swoje badania przez cztery lata. Wzięło w nich udział 10094 osób. Z testów jasno wynika, że prawdopodo-bieństwo rozwinięcia się depresji jest o ok. 30 proc. mniejsze u ludzi, których dieta zawiera dużo warzyw, owoców, zbóż i mało czerwonego mięsa. Naukowcy wzięli przy tym pod uwagę stan cywilny badanych, liczbę ich dzieci oraz czynniki związane ze zdrowym stylem życia, a także pewne cechy charakteru. Te aspekty nie zmieniły jednak rezultatu badania.

źródło: Newsweek

Chorzy na osteoporozę lekceważą lekarzyBlisko jedna trzecia kobiet chorych na osteoporozę nie zażywa leków zgodnie z za-leceniami lekarza – alarmuje Międzynarodowa Fundacja Osteoporozy (IOF). Badania IOF zostały przeprowadzone w czerwcu i lipcu 2009 r. w 13 krajach (głównie europejskich oraz w Australii). Jak podaje „Rynek Zdrowia”, badania ob-jęły łącznie 844 pacjentek po 55. r.ż., u których po menopauzie zdiagnozowano oste-oporozę. Jak podkreślił na konferencji prasowej przed-stawiciel IOF, prof. Rene Rizzoli, choć niemal 80 proc. pacjentek przyznało, że boi się złamania kości i jego konsekwencji, to aż 32 proc. przerwało terapię średnio po 5,5 miesiącach. Jedna czwarta pacjentek nie widzia-ła problemu w opuszczaniu od czasu do czasu dawki zaordynowanego leku.

źródło: Rynek Zdrowia

Wywiad


KKiedy możemy spodziewać się pierwszych recept elektronicznych?Realizujemy harmonogram, który ustaliliśmy już wcześniej. 14 października ogłosiliśmy konkurs na „Opracowanie koncepcji wykonania prototypu usłu-gi elektronicznej recepty e-Recepta i jego wdrożenia”. Na składanie ofert zainteresowane firmy mają trzy ty-godnie, pięć tygodni na przygotowania koncepcji. Z nich sąd konkursowy, w którego skład wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, środowiska le-karskiego, pacjentów, farmaceutów, Narodowego Fun-duszu Zdrowia i nas, jako organizatorów, wybierze tę jedną, która będzie najlepsza. Zwycięzca przygotuje całą koncepcję elektronicznej recepty. W tym, będzie musiał uwzględnić wszystkie zmiany prawne, jakie

będą musiały nastąpić, aby projekt mógł funkcjonować w naszym kraju oraz, oczywiście, wszystkie szczegóły techniczne. W następnym etapie rozpocznie się pilota-żowy program na terenie województwa wielkopolskie-go. Jego początek planujemy na czerwiec 2010 roku. Od tego, jak będzie sprawdzał się program pilotażowy, uzależnione będzie to, kiedy projekt obejmie cały kraj. Harmonogram studium wykonalności projektu przewi-duje to w terminie półtora roku.

Na czym ma polegać nowy system?Przede wszystkim na ułatwieniu pracy i życia pacjen-tom, lekarzom i farmaceutom. Obecny system recept papierowych niesie ze sobą dużo kłopotów dla wszyst-kich. Nie jest tajemnicą, że pismo lekarskie do najbar-dziej czytelnych nie należy. To wiąże się z ogromnymi problemami, zwłaszcza dla pacjentów, którzy często odsyłani są przez aptekarzy, bo ci nie są w stanie stwier-dzić, co zaordynował lekarz. Ale jest to również ogrom-na niedogodność dla farmaceutów, którzy przyjmując niestarannie wypisane recepty, narażają się na to, że Narodowy Fundusz Zdrowia nie wypłaci im pieniędzy za leki refundowane. Z kolei dla lekarzy jest to duży dyskomfort, kiedy ten sam pacjent musi przychodzić do niego ponownie, z uwagi na konieczność popra-wiania wypisanej recepty. To przecież źle świadczy o jego profesjonalizmie. W przypadku e-recept takiego problemu nie będzie. Pacjent, po zbadaniu przez leka-rza, otrzyma receptę generowaną z systemu kompu-terowego. To wyeliminuje błędy. Lekarz, jeżeli zechce, będzie mógł skorzystać ze wsparcia systemu, który podpowie mu, jaki lek może zaordynować. Po wybra-niu jednego z leków wypisze receptę dla danej osoby, sprawdzając wcześniej jej personalia na podstawie do-

Zdajemy sobie sprawę, że dla sporej liczby osób wyeliminowanie tradycyjnych recept mogłoby oznaczać wiele kłopotów, a tego chcemy uniknąć – planujemy równoległe funkcjonowanie recepty papierowej i elektronicznej tak długo, jak to będzie konieczne

O planach wprowadzenia systemu recept elektronicznych, z Leszkiem Sikorskim, dyrektorem Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, rozmawia Maksymilian Wysomirski.

Rewolucja? Raczej ewolucja

Wywiad


kumentów czy karty ubezpieczeniowej. Ta recepta zo-stanie elektronicznie zapisana i przesłana do bazy da-nych, w której będzie czekała na to, aż pacjent pojawi się w aptece. Tam po podobnej operacji, czyli pokaza-niu odpowiedniego dokumentu, farmaceuta odnajdzie w bazie receptę i na jej podstawie wyda lek. Jednocze-śnie w systemie przekaże się informację do płatnika, w tym wypadku do Narodowego Funduszu Zdrowia, że farmaceuta wydał taki lek i oczekuje z tego tytułu rozliczenia. Dzięki temu Fundusz będzie mógł bardzo szybko i pewnie zrealizować refundację.

Jakie cele przyświecały pomysłodawcom projektu?Najważniejszym jest poprawienie opieki lekarsko-far-maceutycznej nad pacjentem. Rozbudowany system może wyeliminować niekorzystne interakcje leków, jakie pacjent zażywa. Lekarz będzie mógł uzyskać do-stęp do informacji związanych z przebiegiem chorób i sposobem ich leczenia, jeżeli uzyska taką zgodę od pacjenta. Ponadto będzie mógł skorzystać z podpo-wiedzi, jakich udzieli mu system, dotyczących ustalenia najlepszej i, co ważne, najmniej obciążającej kieszeń pacjenta kuracji. Elektroniczne recepty uszczelnią też system refundacji leków, co powinno znacznie wyeli-minować wszelkie nieprawidłowości. O uproszczeniu całego procesu już wspominałem.

Czy pojawienie się recept elektronicznych oznaczać będzie całkowite wyeliminowanie recept papierowych?Nie przewidujemy w tej dziedzinie rewolucji, a raczej ewolucję. Realia technologiczne, organizacyjne i spo-łeczne nakazują w pierwszych latach równoległe uży-cie recepty papierowej. Zdajemy sobie sprawę, że dla sporej liczby osób wyeliminowanie tradycyjnych re-cept mogłoby oznaczać wiele kłopotów, a tego chce-my uniknąć. Planujemy równoległe funkcjonowanie recepty papierowej i elektronicznej tak długo, jak to będzie konieczne.

A co z lekarzami, farmaceutami i pacjentami, którzy nie mają dostępu do Internetu, lub mo-gliby mieć trudności z obsługą komputerów?Oczywiście mamy na uwadze i ten problem. Grono le-karzy, farmaceutów i pacjentów stale korzystających z komputera i dostępu do Internetu z roku na rok wciąż się powiększa. Podobnie dostępność do szerokopa-smowego Internetu ulega poprawie. Liczymy, że prace konkursowe postępowania zaproponują rozwiązania szczególnych sytuacji, które trzeba przewidzieć, gdyż mówimy o realizacji szczególnej usługi, jaką jest reali-zacja recepty na lek często ratujący życie.

Ale czy wprowadzenie recept elektronicznych nie spowoduje upadku wielu aptek? Przecież

Podyskutuj o tym na forum!www.farmacjapraktyczna.pl

dzięki nim internetowe apteki będą mogły również sprzedawać leki recepturowe. Pacjent zamiast stać w kolejce będzie mógł je zamó-wić np. w hurtowni albo nawet u producenta?Nie widzę takiego zagrożenia dla istniejących aptek. Kwestie związane z aptekami internetowymi pojawiły się podczas warsztatów dotyczących e-recepty, ale ich uczestnicy dostrzegli korzyści z wprowadzenia e-re-cept dla wszystkich interesariuszy. Sądzę, że obecnie funkcjonujące apteki na pewno dadzą sobie radę na polskim rynku. ■

Leszek Sikorski,dyrektor Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

Wprowadzenie programu e-recept w znaczny sposób poprawi poziom opieki lekarsko-farmaceutycznej, eliminując m.in. ryzyko niekorzystnych interakcji leków zażywanych przez pacjenta

K

Raport


Według Światowej Organizacji Zdrowia, ponad 60 proc. leków sprzedawanych dziś w Internecie jest fałszywych, a produkcja trefnych preparatów przynosi oszustom 75 mld dolarów zysku rocznie. Z raportu Komisji Europejskiej wynika, że w Europie ilość podrabianych leków wzrosła w ubiegłym roku o 51 proc.

Katowice. Do szpitala trafia mężczyzna w śpiączce, chory na cukrzycę. Lekarze przez trzy dni walczą o jego życie. Wreszcie pacjent odzyskuje świadomość. Po rozmowie le-karze upewniają się, w tym, co podejrzewali od początku. Mężczyzna zażył insulinę, którą zakupił przez Internet. Jak sam tłumaczył, skusiła go cena. Była o połowę niższa niż ta w aptece. Gdy listonosz przyniósł mu paczkę, znalazł w niej opakowanie z lekami i dokładnie je obejrzał. Wygląd nie wzbudził jego podejrzeń. Opakowanie nie różniło się niczym od tych kupowanych w aptece. Niestety, fałszerze w podrabianiu składu nie byli już tak dokładni, czego męż-czyzna omal nie przypłacił życiem.Warszawa. Pogotowie interweniuje u starszej kobiety, która skarży się na ból serca. Podczas wywiadu lekarz dowiaduje się od niej, że od kilku dni zażywa leki, które kupiła na sta-dionie. Handlarz zapewniał ją, że świetnie działają na nadci-śnienie i są o wiele tańsze od tych, które przepisał jej lekarz. Jak mówił, składem niemal się nie różnią. Mylił się.Gdańsk. Do lekarza zgłasza się młody mężczyzna z ostrą niestrawnością. Badanie wykazuje, że pacjent ma w orga-nizmie spore ilości różnego rodzaju środków chemicznych. Skąd się tam wzięły? Niewiadomo. Pacjent nie chce wiele mówić. Dopiero gdy rodzice z obawy o swoje zdrowie chcą przeprowadzić badanie ujęcia wody, mężczyzna przyznaje się, że przed wystąpieniem objawów zażył kupiony przez Internet środek na potencję. Jak mówi, chciał w ten sposób zaimponować swojej dziewczynie. Lekarze oddają jedną z kupionych przez niego tabletek do analizy. Okazuje się, że oprócz dużej ilości talku, w skład specyfiku wchodzą po-chodne amfetaminy.

Setki „Medyków” w sieciTo tylko kilka zarejestrowanych w ciągu ostatnich tygo-dni przykładów na to, jakie skutki niesie za sobą zażywa-nie podrobionych leków. Ile osób przez nie zmarło? Nie-wiadomo, ponieważ nikt nie prowadzi takich statystyk.

autor: Mateusz Cirkodziennikarz niezależny, specjalizujący się w tematyce gospodarczej

Przemyt podrobionych leków na terenie Polski staje się plagą – w 2007 r. na polskich granicach zarekwirowano niecałe 3 tys. podróbek, w roku obecnym przechwycono ich już kilkaset tysięcy

Atak podróbek

Raport


Jedno jest pewne, kryzys spowodował, że coraz więcej pa-cjentów szukając oszczędności, szuka podobnych okazji i ry-zykuje własne zdrowie i życie. Dla kilku złotych zachowanych w portfelu gotowi są nabywać specyfiki z niepewnych źró-deł. Na szczęście stosunkowo rzadko proceder ten dotyczy leków ratujących życie. Za to w przypadku leków na poten-cję, preparatów odchudzających czy wszelkiego rodzaju odżywek jest to nagminne.„Medyk”. Takim pseudonimem podpisuje się człowiek ofe-rujący w Internecie popularny środek na potencję oraz je-den z najmodniejszych dziś na czarnym rynku preparatów na chudnięcie, który został wycofany ze sprzedaży, ponie-waż powodował depresję. Rozprowadzający je w sieci „Me-dyk” nie ma żadnych wyrzutów sumienia.– Jestem studentem medycyny i oferuję sprawdzone leki – tłumaczy. – Sprowadzam je z Chin. Tam są produkowane w normalnych laboratoriach, z zachowaniem ścisłych pro-cedur bezpieczeństwa. Są tańsze, bo tamtejsi producenci nie nakładają na nie tak wysokich marży. Absolutnie nikt na tym nie traci, oprócz koncernów farmaceutycznych – za-pewnia „Medyk”. Policja uważa, że takich osób jak „Medyk” mogą być nawet setki. I, jak przyznaje, robi wszystko, by ich wyeliminować.– Stale monitorujemy targowiska i Internet – zapewnia komisarz Krzysztof Hajdasz z Komendy Głównej Policji. – Jeśli tylko namierzymy taką osobę, natychmiast jest ona zatrzymywana, a towar przez nią rozprowadzany konfi-skowany.

Cement w środku na potencjęRzeczywistość nie jest jednak tak różowa. Funkcjonariuszom brakuje ludzi, sprzętu i przede wszystkim pieniędzy na pene-trowanie czarnego rynku farmaceutyków. Od czasu do czasu zdarzają się, co prawda, pojedyncze zatrzymania, do których dochodzi zwykle w wyniku obywatelskiego donosu. Taką udaną akcją był nalot policji na bazar we Wrocławiu w 2008 r. Sprzedawano tam podróbki popularnego leku na potencję, które, jak się później okazało, zawierały... cement. Klientami dystrybutora fałszywych, pomalowanych na niebiesko pigu-łek, było ponad tysiąc mężczyzn z terenów Dolnego Śląska. Tymczasem, nawet jeśli policji uda się zatrzymać handlarzy, najczęściej nic im nie grozi.– Tego typu sprawy są najczęściej umarzane z powodu niskiej szkodliwości społecznej – twierdzi profesor Zbigniew Fijałek, szef Narodowego Instytutu Leków. Jak mówi, dzieje się tak głównie dlatego, że polskie przepisy farmaceutyczne sprzy-jają nieuczciwym handlarzom oraz producentom. W naszym prawie brakuje bowiem jednoznacznego stwierdzenia, że ten, kto podrabia produkty lecznicze i wprowadza je do ob-rotu, podlega karze. W Polsce, zgodnie z prawem, więzieniem zagrożone jest jedynie prowadzenie bez zezwolenia apteki lub punktu aptecznego. Tymczasem większość nielegalnych internetowych „aptek” zarejestrowana jest poza Europą. Jak dużym procederem jest nielegalna sprzedaż podrobio-nych leków świadczą statystyki Służby Celnej. O ile w 2007 r. na polskich granicach zarekwirowano niecałe 3 tys. podróbek,


tyle podrobionych leków trafia do UE ze Szwajcarii,

gdzie wg śledczych istnieją najdoskonalsze laboratoria

do fałszowania medykamentów – reszta pochodzi z Chin, Indii,

Turcji i Jordanii

%40

to już w roku obecnym przechwycono ich kilkaset tysięcy. – Zaczyna to być plaga i to bardzo niebezpieczna, bo trująca – ostrzega Witold Lisicki ze służby celnej, dodając, że zaist-niała sytuacja sprowokowała celników do opracowania spe-cjalnego programu komputerowego, dzięki któremu łatwiej mogą odróżnić podróbkę leku od oryginału.

Niska cena wzbudza podejrzeniaA jednak farmaceuci przyznają, że im samym odróżnienie podróbki leku od oryginału przychodzi często z wielkim trudem.– Leki biorę zawszę z jednej hurtowni. Nigdy nie kupuję od niesprawdzonych dostawców, dlatego nawet nie mu-szę zastanawiać się, czy w mojej aptece mogą znajdować się podróbki – przyznaje Anna Zawadzka, farmaceutka z Krakowa. – Ale o tym, że podróbki można łatwo kupić, mówią mi sami pacjenci. Bywa, że przychodzą do apteki i pytają mnie, czy warto korzystać z takich okazji. Zawsze kategorycznie im odradzam. Jeżeli jakiś specyfik jest tań-szy o kilkadziesiąt procent od ceny w aptece, to już sam ten fakt powinien wzbudzać podejrzenia – dodaje.Tymczasem, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), ponad 60 proc. leków sprzedawanych dziś w In-ternecie jest fałszywych, a produkcja trefnych preparatów przynosi oszustom 75 mld dolarów zysku rocznie. Niepo-kojące zjawisko dostrzegła także Komisja Europejska. Z jej raportu wynika, że w Europie ilość podrabianych leków wzrosła w ubiegłym roku o 51 proc. Także w ubiegłym roku z aptek w niektórych krajach Unii Europejskiej wyco-fano m.in. popularne leki na schizofrenię, miażdżycę oraz znany preparat wspomagający leczenie nowotworów. Powód? Ich producenci nie mogli poradzić sobie z plagą fałszywek. Aż 40 proc. podróbek trafia na rynki krajów Unii Europejskiej ze Szwajcarii. Tam, według śledczych, istnieją najdoskonalsze laboratoria do fałszowania medykamen-tów. Reszta pochodzi głównie z Chin, Indii, Turcji, a nawet Jordanii. ■

Sonda


Czy służba zdrowia w Polsce jest gotowa na informatyzację? Czy zapowiadana przez resort technologiczna rewolucja wyjdzie na zdrowie aptekom i ich pacjentom? W kolejnej sondzie pytamy farmaceutów, co sądzą na temat planów wprowadzenia recept elektronicznych.

Marlena Konopka,farmaceutka z GliwicInformatyzacja z pewnością wywrze korzystny wpływ na służ-bę zdrowia. Nie wiem tylko, czy w tej chwili nasz kraj na nią stać. Co roku z listy leków refundowanych wypadają kolejne specyfiki, ludzie odchodzą od okienek nie realizując recept, bo nie mają pieniędzy. I rząd w takich warunkach chce prowadzić komputeryzację? To jest, moim zdaniem, niemoralne! Oczywi-ście mamy ogromne problemy z realizacją recept, ale to prze-cież wina lekarzy, którzy wypisują je niestarannie. A ten brak staranności bierze się z jednej przyczyny. Lekarze nie ponoszą żadnej odpowiedzialności z tego tytułu. Problemy mają po-tem wyłącznie pacjenci i farmaceuci. Wielokrotnie zdarzało mi się przyjmować recepty, z którymi wiedziałam, że w Narodo-wym Funduszu Zdrowia będę miała problemy. Ale zwyczajnie nie miałam serca odsyłać starszej, schorowanej pani z powro-tem do lekarza po nowy druczek. W pobliskiej przychodni pracuje pewien medyk, którego co druga recepta nadaje się do kosza. Jeśli do niego zatelefonuję i w kilku ostrych słowach powiem, co sądzę o jego pracy, a wielokrotnie już mi się to zdarzało, to przez kilka tygodni dostajemy prawidłowo i czy-telnie wypełnione druczki. Ale po jakimś czasie znów wszyst-ko wraca do „normy”. Jeśli więc ministerstwo chce rozwiązać problem recept, to może na początek niech zorganizuje kurs kaligrafii dla lekarzy. Wyjdzie taniej, a sytuacja z pewnością się poprawi. Najlepszym rozwiązaniem byłoby obciążenie finan-sowe medyków za źle wypełnione recepty. Na to jednak nie ma co liczyć, bo silne lobby lekarskie nigdy na to nie pozwoli.

Tadeusz Rozeniał,farmaceuta z WarszawyCiekaw jestem, kto za ten cały skok technologiczny zapłaci? Bo coś mi się zdaje, że jak zawsze my sami. Kiedy wymyślono, że farmaceuci muszą wysyłać informację do NFZ-tu, musieliśmy za własne pieniądze kupić sobie sprzęt i nikt nie pytał, czy nas na to stać, czy nie. Ciekawe czy teraz będzie tak samo? A może lekarze wymuszą na resorcie zdrowia, by zafundowało każde-mu po laptopie? Tak czy inaczej kupno komputerów to tylko

Technika jest dobra, kiedy działa bez zarzutu, ale jak zacznie szwankować, nic nie zastąpi człowieka – kto odpowie za pogorszenie zdrowia pacjenta, jeśli jakiś komputerowy wirus pomyli recepty?

e-Dylemat

Sonda


część kosztów. Potem trzeba je będzie jeszcze konserwować, płacić za oprogramowanie i po jakimś czasie wymienić. A jeśli w życie wejdzie projekt e-recept to system ich obsługi musi być przez kogoś nadzorowany. Firma, która zostanie do tego powołana, też będzie oczekiwała pieniędzy, a nie wydaje mi się, by NFZ z chęcią wyasygnował jakieś środki na ten cel. Więc jak znam życie, podmioty korzystające z systemu będą musia-ły płacić jakiś abonament. Poza tym jakoś nie wyobrażam so-bie sytuacji, kiedy do mojej apteki przychodzą starsi pacjenci zaopatrzeni w e-recepty. Przecież większość z nich nie korzy-sta nawet ze zwykłych kart do bankomatów?

Zygmunt Zakrzewski,farmaceuta z GdańskaZ jednej strony wprowadzenie e-recept może oznaczać dla nas ułatwienie pracy, z drugiej może stanowić poważne za-grożenie. Skoro recepta elektroniczna będzie dostępna przez Internet, to nic nie stoi na przeszkodzie, by pacjent mógł ją zrealizować w każdej aptece w kraju i to za pośrednictwem np. telefonu. W ten sposób również apteki internetowe będą mogły je realizować. Będzie to oznaczało, że większość tra-dycyjnych aptek może upaść, bo nie będą mogły sprostać konkurencji. Jest oczywiste, że koszty prowadzenia apteki internetowej są o wiele niższe niż te, jakie ponosi farmaceu-ta posiadający tradycyjną aptekę. Przez to marża e-aptek jest znacznie niższa. Uważam, że przez elektroniczne recepty grozi nam przede wszystkim utrata pacjentów przewlekle chorych, którzy już teraz szukają aptek, które mają najniższe marże. Dlatego w naszym interesie w prawie farmaceutycz-nym musi znaleźć się zapis, który zabroni sprzedaży leków re-cepturowych przez Internet bądź przez kuriera. To farmaceu-ta powinien zachować przywilej osobistego wręczenia leku pacjentowi. Jeśli to zostanie zagwarantowane, to e-recepty rzeczywiście przyniosą nam ogromne ułatwienie w pracy. NFZ nie będzie mógł już dowolnie interpretować, czy dana recepta jest prawidłowo wypełniona, czy nie. A lekarzom zo-stanie zdjęty z barków przykry obowiązek posługiwania się długopisem.

Anna Kozłowska,farmaceutka z ZakopanegoO e-receptach słyszałam, ale nie znam żadnych konkre-tów. Jestem w szoku, że ten projekt jest już tak bardzo za-awansowany. W przyszłym roku za ich pomocą będą już wydawane pierwsze leki. Uważam, że polityka informa-cyjna ministerstwa zawiodła tu na całej linii. Takie prace powinny być poprzedzone przeprowadzonymi na szero-ką skalę akcjami informacyjnymi i konsultacjami społecz-nymi. Nie jestem co prawda osobą, która z wypiekami na twarzy śledzi wszelkie projekty zmian w służbie zdrowia, ale nie jest też tak, że nic na ten temat nie wiem. Informa-cje o e-receptach docierały do mnie w szczątkowej for-mie. Trudno mi więc powiedzieć, czy to dobrze dla nas, czy też nie. Mam tylko nadzieję, że ministerstwo nadrobi teraz zaległości i prześle do farmaceutów jakąś broszurę, w której dokładnie opisze, jakie szykuje nam zmiany.


Przez e-recepty grozi nam utrata pacjentów przewlekle chorych, którzy już teraz szukają najtańszych aptek – dlatego w prawie farmaceutycznym musi znaleźć się zapis, który uniemożliwi sprzedaż leków recepturowych przez Internet

Roman Gozda,farmaceuta z PrzasnyszaMam trzydzieści lat stażu w zawodzie i wiem jedno: spraw-dzone metody działają najlepiej. Żadna komputeryzacja nie zastąpi dobrego kontaktu miedzy farmaceutą a lekarzem. Poza tym technika bywa zawodna. Co zrobię, jak przyjdzie do mnie po leki pacjent i nagle wyłączą prąd lub zwyczajnie zepsuje się komputer? Co wtedy powiem pacjentowi? Proszę poczekać do jutra? Przecież to niehumanitarne. Za bardzo za-czynamy wierzyć technice, a za mało polegamy na ludziach. Zawsze powtarzałem, że zdrowy rozsądek podsuwa najlepsze rozwiązania. Czy ktoś pomyślał o wirusach komputerowych, które np. pomieszają recepty? Kto wtedy będzie odpowiadał za pogorszenie stanu zdrowia pacjenta? Komputer? Ta cała re-wolucja niesie ze sobą dużo zagrożeń i dobrze, żeby ludzie to sobie uświadomili. Technika jest dobra, kiedy działa bez zarzu-tu. Ale jak zacznie szwankować, nic nie zastąpi człowieka. ■

Prawo


Regulacje prawne dotyczące czasu pracy farmaceutów zatrudnionych w aptekach objaśnia Edyta Popiołek – prawnik, dziennikarka związana z tytułami gospodarczymi, m.in. „Businessman Magazine“ i „Twój Pieniądz“.


Wiem, że zawód farmaceuty określają nieco inne prze-pisy od tych, pod które podlegają inne zawody. Podej-mując pracę w aptece miałam świadomość, że będę musiała czasami pracować nocami, w święta, często dłużej niż ustawowe 8 godzin. Chciałabym jednak wiedzieć, na jakiej podstawie pracodawca ustala grafik pracy dla personelu naszej apteki?farmaceutka z Gorzowa Wielkopolskiego

System podstawowyJeśli farmaceuta jest zatrudniony w aptece, która nie funkcjo-nuje w godzinach nocnych czy w święta, wówczas pracuje zwykle zgodnie z podstawowym systemem czasu pracy, czyli: 8 godzin na dobę, 40 godzin tygodniowo, w 5-dniowym ty-godniu pracy. Normy te dokładnie określa art. 129 § 1 kodeksu pracy. W takim systemie dniami wolnymi od pracy są niedzie-le i święta. Warto przy tym podkreślić, że przeciętna norma tygodniowa czasu pracy pozwala pracodawcy na swobodne dysponowanie czasem pracy personelu w ramach przyjętego okresu rozliczeniowego dłuższego niż jeden tydzień.

System równoważnyW przypadku, gdy w aptece praca organizowana jest w sys-temie zmianowym, w którym uwzględnia się również pracę w godzinach nocnych oraz w niedziele i święta, pracodawca najczęściej układa grafik w oparciu o tzw. równoważny system czasu pracy. System ten pozwala na to, by farmaceuci wyko-nywali pracę w niektórych dniach w przedłużonym wymiarze, nawet do 12 godzin, a w innych dniach w wymiarze krótszym niż 8 godzin. Zamiast wspomnianego krótszego czasu pracy, pracownik może też skumulować godziny przepracowane w dniach, kiedy obiązywał go przedłużony wymiar czasu pracy i otrzymać w zamian dzień wolny. W przypadku systemu równoważnego najczęściej stosowaną przez szefów aptek praktyką jest ustalanie 8-godzinnej zmiany dziennej oraz 12-godzinnej zmiany nocnej, gdyż wtedy ruch w placówce jest mniejszy. W tym miejscu warto jednak pod-kreślić, że charakter pracy farmaceuty w aptece i zakres wy-konywanych przez niego obowiązków jest taki sam, zarówno podczas zmian dziennych, jak i nocnych, a także w czasie świąt. A zatem, zgodnie z literą prawa, praca w aptece na zmianach

nocnych czy świątecznych nie jest dyżurem, który podlega osobnym przepisom kodeksu pracy i specjalnemu traktowa-niu przez pracodawcę. Przy planowaniu równoważnego czasu pracy szef apteki musi jednak przestrzegać zasady 5-dniowego tygodnia pracy. Każdy pracownik apteki powinien mieć tak za-planowany grafik, aby miał odpowiednią liczbę dni wolnych od pracy, równą co najmniej minimalnej sumie niedziel, świąt oraz dni wolnych.

Nadgodziny w systemie równoważnymPracodawca zatrudniający w aptece pracowników w równo-ważnym systemie czasu pracy w obwieszczeniu powinien wska-zać: system czasu pracy, grupę pracowników zatrudnionych w takim systemie, długość okresu rozliczeniowego, informację o liczbie godzin pracy oraz zasady równoważenia czasu pracy przez dni wolne lub krótszy czas pracy w inne dni. Przy takim systemie pracy zmianie ulega kwestia wyliczania nadgodzin. Pracę w godzinach nadliczbowych stanowi praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika, wspomniane wyżej, normy, a także ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Pra-cę w godzinach nadliczbowych można zarządzić m.in. w razie szczególnych potrzeb pracodawcy. Oznacza to, że w systemie równoważnym nadgodziny rozpoczynają się dopiero po prze-kroczeniu norm czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym.Na pisemny wniosek pracownika udziela się czasu wolnego w wymiarze: 1 godzina czasu wolnego za 1 godzinę pracy nadliczbowej. Udzielenie czasu wolnego od pracy w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych na podstawie samo-dzielnej decyzji pracodawcy wymaga udzielenia 1,5 godziny czasu wolnego za 1 godzinę pracy nadliczbowej. Za pracę w dniu wolnym pracodawca powinien udzielić innego dnia wolnego od pracy. ■

Zapytaj eksperta

Podstawa prawna:

l art. 129, 135, art. 29 § 3, art. 150 § 1, art. 147 KPl art. 94 ust. 1 ustawy z dnia 6.9.2001 r. – Prawo farma-

ceutyczne (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 ze zm.)

REKLAMA IBUFEN D



Astma bywa jesienią bagatelizowana, a kaszel przypisuje się zwykłemu przeziębieniu, tymczasem mylenie jej z infekcjami dróg oddechowych prowadzi do rozwoju cięższych postaci tej choroby

N

Przełom jesieni i zimy to nie tylko sezon grypy i przeziębień. Warto przypomnieć, że jest to również okres nasileń i zaostrzeń choroby wrzodowej dwunastnicy, choroby wieńcowej serca, schorzeń reumatycznych czy przewlekłych bronchitów i wirusowego zapalenia wątroby.

Nasilenie wspomnianych jednostek chorobowych w okre-sie jesienno-zimowym warunkuje wiele czynników, wpły-wających na sezonowość występowania poszczególnych objawów. Ich znajomość może być dla farmaceuty cenną wskazówką pomagającą określić przyczynę dolegliwości u pacjenta pojawiającego się w aptece właśnie w tym okresie.

Choroba wrzodowaSchorzenie to może dotknąć pacjentów w każdym wieku. Niestety, mimo że leczenie przynosi ulgę, wrzody bywają przypadłością nawracającą, co najczęściej dzieje się właśnie jesienią lub na wiosnę. Najpowszechniejszym objawem choroby wrzodowej jest tępy i długotrwale utrzymujący się ból w nadbrzuszu, który najczęściej pojawia się w nocy lub rano (ponieważ maksimum produkcji kwasu żołądkowego przypada na noc). Dodatkowo mogą pojawiać się nudności, zgaga, odbijanie, wymioty. Jeśli dolegliwości bólowe mają miejsce około 2-3 godziny po posiłku, wskazuje to na umiej-scowienie wrzodów w dwunastnicy, a krótszy czas każe po-dejrzewać chorobę wrzodową żołądka.Mężczyźni chorują trzy razy częściej niż kobiety, a wrzody dwunastnicy występują trzy razy częściej niż wrzody żo-łądka. Należy pamiętać, że wrzodom dwunastnicy bardzo często towarzyszą zakażenia bakterią Helicobacter pylori, któ-ra osiedla się na śluzówce żołądka i dwunastnicy. Za stany zapalne odpowiadać mogą liczne enzymy produkowane przez te bakterie, co w połączeniu z działaniem kwasu żo-łądkowego doprowadza do nadżerek, a później owrzodzeń.Jedna z teorii tłumaczących nasilenie objawów lub poja-wienie się nawrotów choroby wrzodowej właśnie jesienią opiera się na informacjach o intensywnym namnażaniu i rozwoju Helicobacter pylori w listopadzie i grudniu. Jesie-nią dodatkowo spada nam odporność i śluzówka przewo-du pokarmowego jest bardziej narażona na działanie nie-korzystnych czynników, a w konsekwencji uszkodzenia.Wskazuje się również na związek występowania choroby

autor: Agnieszka Magrytamgr farmacji

Chorzy na jesień

wrzodowej z predyspozycjami genetycznymi, bowiem do-pada ona częściej osoby z grupą krwi „0”. Osoby nerwowe, żyjące w przewlekłym stresie, odżywiające się w sposób nie-właściwy (nieregularne spożywanie posiłków, nadużywanie alkoholu, picie mocnej kawy) oraz przewlekle stosujące leki z grupy NLPZ są dodatkowo predysponowane do rozwoju wrzodów żołądka lub dwunastnicy.

Bronchit i astmaBronchit, czyli przewlekłe zapalenie oskrzeli, jest kolejną jednostką chorobową, której częstotliwość pojawiania się

Jesienna wilgoć, w połączeniu z niskimi temperaturami, może nasilać bóle reumatyczne (cierpi na nie 380 tys. Polaków), a u zdrowych osób stanowić poważny czynnik ryzyka




(a ich namnażanie jest prawdopodobnie nasilone jesienią).Bólom wieńcowym towarzyszyć mogą duszność, kołatanie serca oraz niepokój. Ten ostatni też często wiązany jest z dłu-gimi okresami wietrznej pogody, małą ilością słonecznych dni. Takie warunki pogodowe sprzyjają również nawrotom depresji endogennej.Ostatnie miesiące to również zwiększona ilość zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby (WZW). Pamiętajmy, że po-pularne w jesiennym okresie leki stosowane przy przezię-bieniu najczęściej zawierają w swym składzie paracetamol, który przy zaburzonej już pracy wątroby może wymagać odstawienia lub dostosowania dawki. ■

możemy obserwować w okresie późno jesiennym. Wystę-puje jako powikłanie po grypie, a objawia się ostrym, mo-krym kaszlem, trudnościami w oddychaniu, podwyższoną temperaturą, bólami w klatce piersiowej.Jednocześnie jesienią bardzo często dochodzi rówież do zaostrzeń astmy, czyli najczęstszej przewlekłej choroby wie-ku dziecięcego. Niestety, często, szczególnie w okresie je-siennym, pozostaje ona nierozpoznana i zbagatelizowana, a kaszel przypisuje się po prostu zwykłemu przeziębieniu lub zapaleniu oskrzeli. Takie mylenie astmy z infekcjami dróg oddechowych prowadzi do rozwoju cięższych postaci tej choroby. Przyczyn pojawienia się częstszych ataków astmy jesienią jest kilka, np. stres związany z powrotem do szkoły lub przedszkola, ponowny kontakt z alergenami (jesienna wilgoć sprzyja występowaniu alergenów pleśni), wakacyj-na przerwa w systematycznym przyjmowaniu leków, ale najczęściej objawy nasilają się przy jesiennych infekcjach wirusowych. Jeżeli po odstawieniu antybiotyków i podaniu leków przeciwzapalnych sytuacja ulega poprawie, jest to znak, że prawdopodobnie należy rozpocząć leczenie astmy. Szczególną rolę odgrywają rodzice, którzy muszą uświado-mić sobie istotę choroby i ściśle przestrzegać zaleceń lekarza, nie modyfikować terapii bez uzgodnienia, co niestety często ma miejsce, gdy u dziecka nastąpi poprawa.

Schorzenia reumatyczneCharakterystyczne w czasie słoty są także zaostrzenia scho-rzeń reumatycznych, z których najpopularniejsze jest reu-matyczne zapalenie stawów (RZS), na które cierpi ponad 380 tys. Polaków oraz zesztywniające zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK). Wilgotność w połączeniu z niskimi tem-peraturami mogą nasilać bóle, a u zdrowych osób stanowić czynnik ryzyka. Schorzeń reumatycznych nie wolno baga-telizować, gdyż nieleczone mogą postępować i np. odsu-nąć od życia zawodowego nawet młode, aktywne osoby. Warto nadmienić, że właśnie tak poważne skutki może nieść ze sobą również zbagatelizowana angina. W okresie jesiennym liczba pacjentów z bólami o podłożu reumatycz-nym zwiększa się, dlatego powinniśmy zwrócić uwagę na konieczność właściwego i pełnego diagnozowania wszel-kich dolegliwości stawowych, co umożliwi ustalenie właści-wej terapii farmakologicznej.

Ostry zespół wieńcowy i WZWListopad to okres silnych wiatrów, które potrafią być po-wiązane z ostrymi zespołami wieńcowymi. Choroba nie-dokrwienna serca daje się we znaki szczególnie rano, po ekspozycji na chłodny, silny wiatr. Osoby chore często skar-żą się na bóle wieńcowe w czasie, kiedy wieje halny. Jedna z teorii wiąże te dolegliwości z powstaniem impulsowego promieniowania elektromagnetycznego, wytworzonego przez tzw. wiatry spadowe (typu fen) w miejscowościach górskich i podgórskich, które ma zasięg o wiele większy niż sam wiatr.Dodatkowo u osób z chorobą wieńcową w blaszkach miażdżycowych odnajduje się bakterie Helicobacter pylori



O

Preparaty na bazie oleju z wątroby rekina to doskonała propozycja dla pacjentów chcących wzmocnić swoją odporność w sezonie przeziębień i zwiększonego ryzyka infekcji górnych dróg oddechowych.

Odporność to zdolność organizmu do walki z różnymi patoge-nami – wirusami, bakteriami, grzybami. Polega na wytwarzaniu przeciwciał, limfocytów T i β, (tzw. odporność swoista), a także na podwyższaniu temperatury ciała czy fagocytozie (tzw. od-porność nieswoista). Za powyższe mechanizmy obronne od-powiada układ immunologiczny. Jego obniżona aktywność prowadzi do zwiększania ryzyka infekcji, częstszych zachoro-wań i ostrzejszego przebiegu choroby. Z drugiej strony prze-wlekłe przeziębienia, zakażenia bakteryjne, grzybicze, a także długotrwałe stosowanie antybiotyków obniżają odporność, co w następstwie może prowadzić do kolejnych infekcji. Stąd tak istotna jest świadomość dbania o układ odpornościowy.

Bogactwo substancji farmakologicznychOd lat, w celu podwyższenia odporności, stosuje się prepara-ty zawierające tran, czyli tłuszcz rybi. Na początku lat 70. ub.w. świat nauki zainteresował się ich prozdrowotnymi właściwo-ściami. Stwierdzono, że zawarte w nich wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz witaminy mają znakomity wpływ na nasz organizm, zarówno w kierunku podnoszenia odporności, jak i w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych. Bardzo do-bre właściwości w tej materii wykazuje olej z wątroby rekina, od wieków stosowany przez rybaków Norwegii i Szwecji w do-mowym leczeniu zaburzeń odporności, infekcji oddechowych i pokarmowych, a nawet ran. Okazało się, że olej z wątroby rekina grenlandzkiego zawiera wiele cennych substancji o działaniu farmakologicznym. Jest bogatym źródłem alkoksy-gliceroli, naturalnych witamin A, D i E, nienasyconych kwasów tłuszczowych omega -3, skwalenu i skwalaminy.

Sezon na odporność

autor: Małgorzata Derwińskamgr farmacji

Alkoksyglicerole występujące w oleju z wątroby rekina w dużych ilościach (10-30 proc.) zwiększają odporność, wspo-magają regenerację organizmu, chronią przed chorobami nowotworowymi i spowalniają procesy starzenia. W ludzkim organizmie występują w niewielkiej ilości w szpiku kostnym i wpływają na jego działanie, a co za tym idzie zwiększają liczbę krwinek. Ponadto działają przeciwbakteryjnie i łagodzą alergie pokarmowe, ale przede wszystkim pobudzają układ immunologiczny i stymulują produkcję przeciwciał. Witami-na A zwiększa odporność organizmu i korzystnie wpływa na skórę. Witamina D odgrywa istotną rolę w gospodarce mine-ralnej kości. Witamina E opóźnia procesy starzenia skóry. Kwa-sy omega-3 są konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, a są to związki, których organizm ludzki nie potra-fi wytworzyć. Wzmacniają odporność organizmu, wspoma-gają rozwój układu nerwowego i rozwój intelektualny dzieci, posiadają właściwości przeciwzapalne, dlatego powodują poprawę stanu zdrowia w przypadku reumatoidalnego zapa-lenia stawów, choroby wieńcowej i nowotworów. Redukują ryzyko chorób układu krążenia (choroby wieńcowej, zawału serca) i zapobiegają miażdżycy oraz wspomagają leczenie chorób układu nerwowego. Skwalen zaś to triterpen, któ-ry wchodzi w skład płaszcza lipidowego skóry. Wspomaga pracę limfocytów T i makrofagów, dzięki czemu poprawia odporność na infekcje. Poza tym działa przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo.

Dobroczynne działaniePreparaty z olejem z wątroby rekina pobudzają organizm ludzki do odpowiedniej obrony poprzez stymulację układu immunologicznego. Wykazują również działanie antyoksy-dacyjne oraz, dzięki zawartości witamin A i E, wpływają na prawidłowy stan skóry i błon śluzowych. Powinny być zatem stosowane profilaktycznie w okresie jesiennym i wczesno-wiosennym. Można je stosować również jako środki wspo-magające w leczeniu już istniejącej infekcji, w przewlekłych zakażeniach grzybiczych i bakteryjnych. Będą łagodzić po-drażnienia śluzówki górnych dróg oddechowych, które wy-stępują zwykle przy kaszlu i katarze. ■

Zawarte w oleju z wątroby rekina wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz witaminy mają znakomity wpływ na nasz organizm w kierunku podnoszenia odporności Podyskutuj o tym na forum!

www.farmacjapraktyczna.pl

A

We współczesnym świecie kobietom stawiane są coraz większe wymagania dotyczące wyglądu. Media kreują ideał szczupłej sylwetki, wpędzając miliony przedstawicielek płci pięknej w kompleksy i przyczyniając się do wzrostu liczby osób cierpiących z powodu zaburzeń odżywiania.

Uwaga,anoreksja!



Anoreksja jest poważną chorobą mającą podłoże psychicz-ne, polegającą na celowej utracie masy ciała wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Chorzy odczuwają głód, nad którym mają pełną kontrolę, odmawiając przyj-mowania pożywienia z powodu obsesyjnego lęku przed przybieraniem na wadze. Przyczyn anoreksji jest mnóstwo. Są to zazwyczaj nieprawidłowe relacje interpersonalne – w domu, w szkole, zaniżona samoocena, zbyt wygóro-wane ambicje i oczekiwania wobec siebie. Zdarza się, że w chorych drzemie lęk przed osiągnięciem dojrzałości seksualnej i dorastaniem. Najczęściej chorują dziewczynki w wieku 13-15 lat, postrzegane przez otoczenie jako „ideał” bądź przeciwnie – jako nieśmiałe, niezauważane w grupie osoby. Zachorowalność mężczyzn na jadłowstręt psychicz-ny jest piętnastokrotnie niższa, co jest spowodowane mniej-szym stresem związanym z dojrzewaniem biologicznym.

Czy to już anoreksja?Wyróżniamy dwa typy anoreksji. Typ restrykcyjny charak-teryzuje się przyjmowaniem pokarmów w bardzo małych ilościach oraz nieregularnym przyjmowaniu środków prze-czyszczających. Typ bulimiczny natomiast charakteryzuje osoby, które mimo ograniczania przyjmowanych pokar-mów mają regularne okresy objadania się i prowokowania wymiotów. Ilość spożywanego jedzenia podczas napadu obżarstwa jest zdecydowanie mniejsza niż u bulimiczek. Chorzy na ten typ anoreksji stosują także w nadmiarze leki przeczyszczające i moczopędne.Anoreksja rozpoczyna się zwykle bardzo niewinnie – próbami odchudzania, które podejmuje większość

autor: mgr Kamila Wrzesińskaspecjalista ds. żywienia, dietetyk medyczny

średnio w tylu przypadkach nieleczona anoreksja prowadzi do śmierci

%10




dziewcząt, więc jej początek bywa trudny do wykrycia nawet przez bliskich. Chore panicznie boją się przytyć, cały czas kontrolują swoją masę ciała, mają zaburzony obraz własnej sylwetki.W przebiegu anoreksji ograniczanie spożywania po-karmów odbywa się stopniowo, jednakże dochodzi do momentu, w którym chorzy spożywają posiłki tylko w samotności, skrupulatnie odmierzając porcje. Nie-ustanne myślenie o jedzeniu uniemożliwia normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Chorzy wystrzegają się wizyt w barach i restauracjach, unikają imprez oko-licznościowych związanych z konsumpcją. Całkowicie rezygnują z produktów bogatych w tłuszcze i węglowo-dany, często przechodzą na wegetarianizm. Początkowa euforia związana z poczuciem kontroli nad własnym cia-łem często przeradza się w lęk przed utratą panowania nad nim, apatię i depresję. Chorzy odsuwają się od rodzi-ny i znajomych. Długo trwające głodzenie prowadzi do ogólnoustrojowego wyniszczenia organizmu, często po-zostawiając nieodwracalne zmiany. U chorych dochodzi do zwolnienia czynności serca, obniżenia ciśnienia krwi, niedokrwistości, pojawiają się wzdęcia i zaparcia. Oso-ba cierpiąca na anoreksję jest blada, ma suchą pokrytą meszkiem skórę, łamliwe włosy i paznokcie, podkrążone oczy, a także obrzęki dłoni i stóp. Jest drażliwa i zakłopo-tana. Chorzy skarżą się na dolegliwości żołądkowo-jeli-towe, zaburzenia lub brak miesiączki. U osób z anoreksją bulimiczną stwierdza się nadżerki i owrzodzenia przeły-ku, jamy ustnej, zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

Trafność diagnozyAby zdiagnozować anoreksję należy mieć pewność czy pacjent nie cierpi na inną chorobę psychiczną lub soma-tyczną, przez którą odmawia przyjmowania pokarmów, bądź przez którą doszło do wyniszczenia organizmu. Schizofrenia, nerwica czy ciężka depresja mogą dawać podobny obraz kliniczny. Należy wcześniej wykluczyć nadczynność tarczycy, choroby przewodu pokarmowe-go oraz organiczne uszkodzenie podwzgórza i przysadki mózgowej. Zator tętnicy krezkowej górnej czy choroba nowotworowa mogą powodować jadłowstręt i wymio-ty. Masa ciała poniżej 45 kg, BMI<17,5 kg/m2 oraz oba-wa przed przytyciem często charakteryzują chorego na anoreksję.Aby zacząć walkę z zaburzeniami odżywiania potrzebna jest profesjonalna pomoc. Nieleczona anoreksja prowa-dzi do śmierci w około 10 proc. przypadków. Przyczyną zgonów jest nagła niewydolność krążeniowa, zaburzenia elektrolitowe, a także samobójstwo. Współczesny model leczenia anoreksji ma charakter holistyczny. Walka z ano-reksją wymaga współpracy lekarzy, psychoterapeutów i dietetyków. Jeżeli stan wygłodzenia chorego zagraża jego życiu, chory musi być hospitalizowany na oddziale przystosowanym do leczenia zaburzeń odżywiania. Bar-dzo ważna w walce z anoreksją jest psychoterapia (zarów-no indywidualna, rodzinna jak i grupowa).

Sposoby leczeniaLeczenie osób z anoreksją obejmuje wyrównywanie zabu-rzeń wodno-elektrolitowych oraz dążenie do osiągnięcia i utrzymania masy ciała w granicach normy. Ma również na celu zbudowanie motywacji chorego do psychoterapii oraz naukę radzenia sobie z obecną sytuacją. Szacuje się, że trwa-łe wyleczenie z choroby spotyka się u 15 proc. chorych, nie-cała połowa chorych (44 proc.) osiąga i utrzymuje masę ciała w granicach normy, jednak odnotowuje się u nich zaburzenia w zakresie życia seksualnego i społecznego. Nie ma jednego uniwersalnego modelu leczenia jadłowstrętu psychicznego i w dalszym ciągu trwają badania nad nowymi sposobami kompleksowego podejścia do chorych na anoreksję.Pamiętajmy, że anoreksja jest bardzo zdradliwą i niebez-pieczną chorobą, której nie wolno bagatelizować, a na którą choruje coraz więcej dziewcząt i kobiet w różnym wieku. ■

l Jeżeli zauważysz kobietę, która często kupuje środki przeczyszczające, przypomnij jej o skutkach ubocz-nych nadużywania takich preparatów!

l Jeżeli nastoletnia dziewczynka kupuje środki wspo-magające odchudzanie, przypomnij jej o tym, że wszystkie restrykcyjne metody utraty zbędnych kilo-gramów zagrażają jej zdrowiu i życiu!

Farmaceuto!

N

Podwyżki cen leków refundowanych potrafią wywołać u pacjenta skrajne emocje. Swoje zdenerwowanie wyładowuje zwyklena farmaceucie, bo to on, a nie polityka lekowa państwa,jest w jego mniemaniu winny zaistniałej sytuacji. Wartowyprowadzić go z błędu i zarazem utrzymać jego lojalność.

(Bez)cennarozmowa z pacjentem



Niewiele jest tematów równie popularnych i równie pie-czołowicie opatrzonych licznymi powiedzonkami, jak te-mat pieniędzy. Jest to jednocześnie, co odnotowują nawet przysłowia, jedna ze spraw najbardziej drażliwych – obszar, w którym w sposób najbardziej wyraźny zysk jednych ko-jarzy się ze stratą innych. Dlatego zapewne „dżentelmeni o pieniądzach nie rozmawiają”. Ale o pieniądzach rozma-wiać można i trzeba.Pieniądze i zdrowie, obok szczęścia, które w jakimś ogól-nym sensie jest ich połączeniem, to dwie wartości, które pojawiają się również w kontekście funkcjonowania apte-ki. I potrafią wzbudzać szczególne emocje. Pomyślmy, jak czuje się pacjent zaskoczony informacją, że zupełnie nie-zbędny mu lek refundowany nagle podrożał i to znacząco? Złość i frustracja nie powinny nas zaskakiwać – w przypad-ku leków RX pacjent czuje się schwytany w pułapkę. Nie ma przecież żadnego pola manewru: lek przepisał mu lekarz, a pytanie o możliwości finansowe pacjenta nie jest nie-zbędnym elementem lekarskiej diagnozy. Łatwo w takiej sytuacji, by wątpliwości co do zasadności podwyżki zamie-niły się w podejrzenia w stosunku do farmaceuty.Zadanie farmaceuty jest tutaj oczywiste: rozwiać wątpliwo-ści i podejrzenia oraz zadbać o komfort psychiczny pacjen-ta. W przypadku apteki jest to zadanie niezwykle poważne – stawką bowiem jest zaufanie pacjenta do farmaceuty i sa-mej placówki. Poniżej znajdą Państwo trzy fundamentalne porady, mogące pomóc w wywiązaniu się z tej nie zawsze wdzięcznej roli.

autor: dr Tomasz Skalskisocjolog, wykładowca Uniwersytetu Śląskiego, Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej i Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, trener zarządzania i technik menedżerskich

Warto w przystępny sposób wytłumaczyć pacjentowi, z czego wynika podwyżka – odpowiedź w stylu: Nic na to nie poradzę, może wyrządzić więcej szkody, niż wzrastająca cena

004_Farmacja_Praktyczna_205x297.pdf 10/28/09 11:03:40 AM




Nigdy nie traktujmy wątpliwościpacjenta jako osobistego ataku

– nawet jeśli zostały one wyrażonew formie ostrego zarzutu

Zasada 1: Unikajmy zdawkowych odpowiedziZainteresujmy się problemem pacjenta oraz miejmy świa-domość swoich możliwości. Potraktowanie sytuacji, o której mowa, jako „sytuacji bez wyjścia”, pozostawia niesmak po obu stronach okienka. Zdawkowo rzucone: „Trudno, to nie nasza wina”, w żaden sposób nie załatwi sprawy. Przeprowadzo-ne swego czasu przez „Kinoulty Research” badania pokazały, że Polacy z powodów finansowych nader często rezygnują z realizacji recept. Tylko ok. 40 proc. zawsze wykupuje wszystkie przepisane leki, a prawie jedna czwarta robi to rzadko lub w ogóle nie podejmuje leczenia. Wydaje się, że naturalnym zachowaniem farmaceuty jest w takiej sytuacji poszukanie (w miarę możliwości) tańszego odpowiednika leku. Jednak te same badania pokazały, że aż trzy czwar-te farmaceutów rzadko podejmuje taką inicjatywę lub w ogóle tego nie robi. Być może nie dla wszystkich jest oczy-wiste, że lepiej sprzedać tańszy lek, niż nie sprzedać żadne-go. Inne wyjaśnienie może polegać na tym, że farmaceuci przeceniają wiedzę swych klientów na temat dostępnych leków, bądź chcą unikać pouczania tych, którzy wyglądają na zdecydowanych. W jakimś stopniu potwierdza to fakt, że – powodowani czymś na kształt „opiekuńczego odruchu” – o możliwości wyboru tańszego leku farmaceuci częściej skłonni są informować kobiety i osoby starsze. Zatem: kiedy to tylko możliwe, informujmy pacjentów o istniejących tań-szych zamiennikach leków.

Zasada 2: Taktyka zdartej płytyNigdy nie traktujmy wątpliwości pacjenta jako osobistego ataku. Nawet jeśli zostały one wyrażone w formie ostrego zarzutu. Obowiązkiem farmaceuty jest w przystępny spo-sób wytłumaczyć pacjentowi, z czego wynika podwyżka. Nawet jeśli dzieje się to po raz pięćdziesiąty w danym dniu, powinniśmy pamiętać, że pacjent o tym nie wie. Odpo-wiedź w stylu: „Nic Pani na to nie poradzę”, może wyrządzić więcej szkody, niż wzrastająca cena! Wykorzystując taktykę „zdartej płyty” (spokojnego wielokrotnego powtarzania in-formacji), powinniśmy wskazać, od jakich czynników zależy cena leku. Warto podkreślić, że nie jest to kwestia jedynie aptecznej marży, a także, że ostateczny koszt leku liczy się jako różnicę między ceną detaliczną a kwotą refundowaną za dany lek. Im większe wątpliwości pacjenta, tym bardziej szczegółowa powinna być informacja. W przypadku leków wzbudzających największe emocje dobrze jest dyspono-wać odpowiednim wyliczeniem na kartce. Prezentując dane warto podkreślić, że jest to standardowy sposób ob-liczania ceny.

Zasada 3: Emocje na wodzyZwróćmy uwagę na emocje pacjenta. Silne emocje zawsze utrudniają porozumienie, dlatego też jeśli obserwujemy u klienta objawy wzburzenia, powinniśmy najpierw zająć się tym problemem, a dopiero potem koncentrować się na faktach. Najważniejszą zasadą jest okazanie troski i zro-zumienia, zgodnie ze starym chińskim przysłowiem: „Jeśli chcesz uniknąć ciosu, stań obok przeciwnika”. Pamiętając,

że nasze spojrzenie traktowane jest jako najważniejszy sy-gnał szczerości bądź nieszczerości, postarajmy się w trud-nej sytuacji utrzymać kontakt wzrokowy. Spróbujmy też znaleźć rozsądny komentarz, który zamiast uwypuklać na-turalną różnicę stanowisk, podkreśli podobieństwa między nami a pacjentem. Zamiast niedopuszczalnego: „Proszę się nie denerwować”, lepiej stwierdzić coś w rodzaju: „Nas też zaskoczyła ta podwyżka”; „Zgadzam się, że ten lek nie powi-nien tyle kosztować, jednak…”; „Wiele osób się denerwuje sły-sząc o tej podwyżce, nam też jest niezręcznie…”.

Empatia przede wszystkimPo raz kolejny okazuje się, jak ważna w pracy farmaceuty jest umiejętność uruchomienia empatii. Nawet jeśli pacjent swoje niezadowolenie wyrazi tylko jednym słowem czy ge-stem, powinniśmy na to zwrócić uwagę. Inaczej możemy w sposób zupełnie niezauważalny stracić pacjenta. Doświad-czony farmaceuta nigdy nie zapomina o fakcie, o którym wspomniano na początku artykułu: zarówno zdrowie, jak i pieniądze, to dwa przedmioty „szczególnej troski” pacjen-ta. Powinniśmy więc dołożyć wszelkich starań, żeby pacjent odczuł, że to, co dla niego najważniejsze, jest również spra-wą zasadniczej wagi dla farmaceuty. ■

Prowadzenie apteki


W

Porady kosmetologa, konsultacje dietetyczne, pomiar ciśnienia czy tkanki tłuszczowej – szefowie aptek coraz chętniej inwestują dziś w działalność dodatkową swoich placówek. Wiedzą co robią – wszak nie od dziś wiadomo, że tzw. eventy to sprawdzona recepta na sukces.

Niskie ceny to nie wszystko

Współczesne apteki nie są wyłącznie sklepami, które od in-nych wyróżnia specyficzny asortyment. Szefowie większo-ści placówek bez wahania inwestują dziś czas i pieniądze w zmianę tradycyjnego sposobu obsługi pacjenta. Oprócz fachowo świadczonej opieki farmaceutycznej, dbają np., by zmęczony pacjent mógł usiąść przy stoliku, napić się wody, a nawet herbaty lub kawy. Bywa, że może też zmierzyć sobie ciśnienie krwi, wysłuchać porady kosmetologa czy zasięgnąć opinii dietetyka. Liczba tego rodzaju możliwych „dodatków” jest oczywiście znacznie większa.Jak ocenić tego rodzaju zabiegi? Czy warto się w nie anga-żować, czy lepiej jednak skoncentrować się na bezpośred-nim źródle dochodów, czyli na sprzedaży leków? Właściwa decyzja w tej sprawie wymaga poruszenia dwu kwestii: czy tego rodzaju łączenie usług jest czymś pożądanym z punktu widzenia społecznego i marketingowego oraz, po drugie, co na to obowiązujące prawo?

Co na to psychologia?Jaka jest właściwa misja apteki i racja jej istnienia? Kim po-winien być dla pacjenta farmaceuta? Odpowiedź, że chodzi wyłącznie o wydawanie leków jest przecież zbyt wąska. Ap-teka jest przecież, nawet w myśl przepisów prawa, „placówką ochrony zdrowia publicznego”, farmaceuta zaś często bywa pierwszą „jednostką ochrony zdrowia”, z którą styka się pa-cjent. Ochrona zdrowia to nie tylko leki – to informowanie i zbieranie informacji, to działalność oświatowo-zdrowotna, czyli odpowiednie doradztwo, wspomaganie profilaktyki, itd. Ktoś, kto chce zadbać o wygląd w dziedzinie sylwetki czy cery albo rzucić palenie, uda się zapewne raczej do farma-

autor: dr Tomasz Skalskisocjolog, wykładowca Uniwersytetu Śląskiego, Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej i Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach, trener zarządzania i technik menedżerskich

Jeff Bezos, słynny finansista zwykł mawiać: Nie martwi mnie ktoś, kto oferuje ceny o 5 proc. niższe – niepokoi mnie ten, kto oferujeklientowi lepsze doznania


Prowadzenie apteki


dzie to miłość nieodwzajemniona, jeśli nie będą z nimi roz-mawiać i ich słuchać.” Wszystko, co sprzyja dobremu kontak-towi farmaceuty z pacjentem jest dla apteki korzystne. Jeśli uda się dodatkową usługą pozytywnie zaskoczyć pacjenta, prawdopodobnie utkwi to w jego pamięci mocniej niż cena, i w większym stopniu wpłynie na jego opinię, która – z du-żym prawdopodobieństwem – zostanie przekazana dalej.

Co na to prawo?Choć w polskim prawie farmaceutycznym definiuje się po-jęcie „opieki farmaceutycznej”, to jednak możliwość realizacji odpowiednich usług poważnie utrudnia brak uregulowań prawnych. Apteka ustawowo zdefiniowana jest jako miejsce wydawania produktów leczniczych i wyrobów medycznych, sporządzania leków recepturowych itd. Odnośne przepisy, jako gałąź prawa administracyjnego, trzeba przy tym inter-pretować ściśle, co znaczy, że nie działa tu zasada: „czego prawo wyraźnie nie zabrania, jest dozwolone”. I choć osobny zapis mówi, że apteka może prowadzić również „inną działal-ność”, to jednak tylko za zgodą wyrażoną przez ministra wła-ściwego do spraw zdrowia i po zasięgnięciu opinii Naczelnej Izby Aptekarskiej. Owe „inne rodzaje działalności” powinien wskazać minister właściwy do spraw zdrowia, w drodze roz-porządzenia – jednak mimo oczekiwania środowiska rozpo-rządzenie takie wciąż jest kwestią przyszłości. W niektórych rejonach kraju dochodzi więc do sytuacji, że farmaceuci zmuszani są do usuwania z aptek ogólnodostępnych apa-ratów mierzących ciśnienie czy wag. Są jednak i przykłady aptek, w których (np. poprzez odpowiednią kooperację z lekarzem) udaje się zorganizować opiekę farmaceutyczną z prawdziwego zdarzenia.

Co na to ekonomia?Warto na koniec zapytać: czy wysiłki w tym kierunku w ogó-le są opłacalne? Śledząc opinie farmaceutów, zauważymy, że opinie krytyczne płyną przede wszystkim od osób, któ-re nie mogą bądź nie chcą podjąć takiej próby. Natomiast farmaceuci, którzy podjęli wyzwanie, szybko dostrzegają pozytywne skutki marketingowe. I choć działania takie, jak np. likwidacja bariery „okienka” i obsługa na siedząco, przez jakiś czas mogą jeszcze wzbudzać u nieprzyzwyczajonego pacjenta zakłopotanie, to jednak jest to niewątpliwie krok we właściwym kierunku. Poglądu, że liczy się tylko cena, w odniesieniu do apteki nie daje się utrzymać, nie tylko z uwagi na ograniczone przepisami możliwości walki ceno-wej, ale i dlatego, że znaczną część zysku mogą przynieść towary, adresowane do zamożniejszego pacjenta. Zapew-nienie dodatkowych atrakcji w postaci dostosowanych do lokalnych potrzeb tzw. eventów może sprawić, że lokaliza-cja i ceny przestaną być rzeczą najważniejszą. Warto zapa-miętać słowa Georgea Schenka, specjalisty ds. sprzedaży: „Klienci mogą schodzić się tłumnie, ale zadowolenie odczu-wają pojedynczo.” ■

ceuty niż do lekarza. W aptece też chciałby szybko i wygod-nie zdobyć potrzebne informacje nie tylko o lekach, ale też o swoim stanie zdrowia – masie ciała, ciśnieniu tętniczym krwi, rodzaju cery czy poziomie dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu. Pomyślmy, jakie wrażenie na pacjencie kupują-cym produkt przeciw łysieniu zrobiłaby możliwość fachowej konsultacji oceniającej indywidualne natężenie tego proble-mu! Jaką wygodą byłaby możliwość zmierzenia w aptece poziomu cholesterolu czy poziomu glukozy.Patrząc od strony psychologicznej, nie ma wątpliwości: w im szerszym zakresie zaspokoimy potrzeby pacjenta, tym więk-sza szansa pozyskania go na stałe. Jak trafnie ujął to słynny finansista, Jeff Bezos: „Nie martwi mnie ktoś, kto oferuje ceny o 5 proc. niższe. Niepokoi mnie ktoś, kto może zaoferować klientowi lepsze doznania.” Stolik z krzesłami i ciepłym na-pojem, nie tylko pozwoli odpocząć, ale stworzy szansę na rozmowę ze znajomym (sprawa ważna zwłaszcza dla osób starszych) – z czasem wokół apteki może wytworzyć się na-wet mała wspólnota. Aparat mierzący tętno i ciśnienie może zmniejszyć niedogodności oczekiwania w kolejce. Możli-wość rozmowy z dietetykiem czy uzyskania porady derma-tologiczno-kosmetycznej z pewnością skuteczniej wpłynie na pozytywny wizerunek apteki, aniżeli niższa (być może chwilowo) cena. Nie musi to być przy tym oferta stała – spe-cjaliści mogą być dostępni okresowo, przy okazji specjalnych i w miarę możliwości wcześniej rozreklamowanych akcji.Przywołajmy opinię innego mistrza marketingu, Fredericka Newella: „Wszystkie firmy kochają swoich klientów, ale bę-

Możliwość rozmowy z dietetykiem czy uzyskania porady kosmetycznej z pewnością skuteczniej wpłynie na pozytywny wizerunek apteki, aniżeli niższe ceny leków

W

Z mgr Aleksandrą Fiedorowicz-Hebanowską, właścicielką apteki internetowej www.leknet.pl i apteki „Na Matejki” w Gdańsku, rozmawia Lilianna Bartowska-Lewicka.

Mamy pacjentów z wiosek i z Nowego Jorku

W 2006 r. na zakupy przez Internet Polacy wydali 5 mld złotych. Na podstawie badań Interactive Advertising Bureau Polska (związku zrzeszają-cego polskie firmy, działające w branży interne-towej) do 2010 r. kwota ta wzrośnie do 16 mld zł. Ilość sklepów internetowych, w tym aptek, systematycznie rośnie, choć póki co jest ich nie-spełna 600 w całej Polsce. Kiedy Pani uruchomiła Swoją placówkę?Moja apteka powstała w marcu 2008 r. Zainteresowałam się tematem od czasu pojawienia się aptek internetowych. Za-stanawiałam się, jak założyć taką aptekę, mając już funkcjonu-jącą tradycyjną placówkę. Obserwowałam bacznie wszystkie obostrzenia prawne, które przetaczały się przez nasze usta-wodawstwo, określające m.in. to, na czym polega sprzedaż drogą elektroniczną medykamentów. A działo się w tych la-tach wiele, bo przeciwników tej formy sprzedaży leków było wielu. Również zależało mi na rozwoju i dywersyfikacji tego, co już mam, a przede wszystkim na postępie i rozwoju apte-ki. Wiadomo, że przy tego typu działalności trzeba cały czas aktualizować ceny, obserwować branżę farmaceutyczną i to wszystko, co dzieje się na rynku wirtualnym.

Nie należy na aptekę internetową patrzeć tylko w kategoriach zarabiania pieniędzy – to jest dodatkowa działalność, która ma swoje walory i możliwości niespotykane w aptece tradycyjnej


Prowadzenie apteki

Czy istnieje podział obowiązków przy prowadzeniu takiej apteki?Oczywiście! Nie robimy wszystkiego na raz, nie jesteśmy w stanie. Na przykład moja pomoc apteczna pakuje, idzie na pocztę i wysyła leki. Przychodzi też kurier, bo mamy i taką obsługę swojej działalności. Inna osoba zajmuje się odpowiadaniem na maile, bo dostajemy różne zapy-tania, np. o choroby, dawkowanie leków czy interakcje. Trzeba dobrze to wszystko zorganizować pod względem logistycznym. Do tego dochodzą dodatkowe informacje i przyjazna szata graficzna strony www, by była interesują-ca dla internautów.

Jakie to są koszty?Oczywiście taka apteka kosztuje: praca informatyka, aktuali-zacje stron apteki, opłacenie domeny, itd. Ale nie należy na aptekę internetową patrzeć tylko w kategoriach zarabiania pieniędzy – to jest dodatkowa działalność, która ma swoje walory i możliwości niespotykane w aptece tradycyjnej. Ceny preparatów są niższe m.in. dzięki temu, że część me-dykamentów znajduje się w hurtowni. Nie musimy mieć wszystkich leków na stanie. Dopiero, gdy jest konkretne za-mówienie, aktualizuje się je materialnie. Dzięki temu obsługa staje się tańsza. Poza tym część pacjentów odbiera leki w sa-mej aptece, inni proszą o przesłanie leków pocztą lub kurie-rem. Dzięki wielu uproszczeniom preparaty są tańsze i przez to, że zamawiane przez Internet, mają niższe ceny. Wymiana informacji między pacjentami a apteką odbywa się drogą mejlową. Najpierw przyjmuje się zamówienie, potwierdza je, itd. Wszystko to jest niezwykle fascynujące.

Skoro istniejecie w globalnej sieci, to czy apteka ma też klientów z zagranicy?Tak, mamy już zamówienia z zagranicy. Ale najczęściej są to Polacy, którzy wyemigrowali i potrzebują leków, które

Prowadzenie apteki


Internetowi pacjenci mogą u nas kupić produkty niszowe, np. rzadko spotykane preparaty homeopatyczne lub takie, które dla wielu osób bywają wstydliwe, np. preparaty na wszawicę, świerzb


znają. Przygotowujemy się do stworzenia strony w wersji anglojęzycznej. Już wysyłamy leki do wielu krajów unij-nych, wszędzie tam, gdzie mieszkają Polacy. Świat stał się wielką globalną wioską, nie ma granic i barier. W takim miejscu, jak apteka, też to odczuwamy.

A jak z lekami RX?Zajmujemy się tylko lekami bez recepty. Inne duże apte-ki mają cały system odbierania leków recepturowych, ale my realizujemy tylko leki OTC. Ale i tak najwięcej sprzeda-jemy kosmetyków.

Czy to jest związane z ceną ? Nie tylko. To również spora grupa osób, które wiele czasu spędzają w domu, śledzą nowinki w Internecie. Wszystko kupują w sieci, począwszy od odzieży, żywności, na po-karmie dla rybek kończąc – wszystko przez Internet. Nie chodzą do tradycyjnych sklepów. Często zwyczajnie nie mają na to czasu. Ponadto u nas mogą kupić produkty niszowe, których nie dostaną nigdzie indziej, np. rzadko spotykane preparaty homeopatyczne. Owszem, przy-ciąga ich też cena, a poza tym wygoda. Nie muszą stać w kolejkach. Do tego mogą bez skrępowania sięgać u nas po produkty, które dla wielu osób bywają wsty-dliwe, np. prezerwatywy, preparaty na wszawicę czy na świerzb. Poza tym na naszej stronie można spokojnie po-rozmawiać. Wszystko to daje naszym klientom poczucie bezpieczeństwa i anonimowości.

Kto jest Waszym odbiorcą i jak dokonuje się płatności?Mało jest seniorów, za to osób w przedziale 50-60 lat się-gających po nasze leki jest sporo. Obserwuję to po pre-paratach. Śledząc mejle mogę powiedzieć, że ta średnia populacja już aktywnie uczestniczy w zakupach inter-netowych. Oczywiście sporo jest młodych ludzi i osób aktywnych zawodowo. A płacić można kartą kredytową, przelewem lub gotówką przy samodzielnym odbiorze. Ważne jest zaufanie pacjenta – jeżeli osoba zdobędzie za-ufanie do rzetelności tego typu form płatności, to w przy-szłości nadal będzie z nich korzystać.

Dlaczego w istnieniu aptek internetowych upatruje się zagrożenie dla placówek stacjo-narnych?To nie jest odrębna działalność. My łączymy obydwie. Apteka internetowa nie jest odrębną strukturą. Można ją określić jako odnogę apteki stacjonarnej, po prostu inny kanał dystrybucji. Reszta, pod względem prowadzenia, jest taka sama – nawet to samo magazynowanie. Zajmu-jemy się rzadkimi kosmetykami i niszowymi lekami. Dla nas ważne jest, że osoby z małych miejscowości mogą dostać, np. kremy, które są dostępne tylko w dużych miastach. Nareszcie ludzie z małych miejscowości mają świat otwarty przed sobą. Mogą zamówić sobie wszyst-ko, co dusza zapragnie. To jest tylko kwestia dostępu do

Internetu. 80 proc. naszych zamówień pochodzi z ma-łych miasteczek i wsi. Widać to po adresach. Ale są też i ze Stanów Zjednoczonych. Globalizacja jest niewiary-godna. Czy istnieje rywalizacja między aptekami internetowymi?Nie. Proszę sobie wyobrazić, że nie wiem, kto w Gdańsku ma apteki podobne do mojej. Nie rywalizuję, najwyżej na poziomie asortymentu. Jako apteka stacjonarna jesteśmy na rynku dość długo i mamy dobrą pozycję. Poza tym przygotowujemy całą paletę leków recepturowych. Rzad-ko która apteka bawi się dziś w sporządzanie tego typu medykamentów. My zdobywamy życzliwość pacjentów doskonałym poziomem obsługi. Dowodem są komenta-rze, które otrzymujemy w mejlach lub recenzje na naszej stronie www. ■

C

Energia elektryczna, telefony, komputery – bez nich funkcjonowanie aptek byłoby dziś niemożliwe. Dzięki nim farmaceutom pracuje się bezpieczniej i wygodniej, a placówki działająsprawniej i wydajniej. Ale czy oszczędniej?

Oszczędności w zasięgu ręki

Czy jest kryzys, czy go nie ma, w Polsce krzywa wciąż rośnie i to akurat nie jest powodów do dumy. Z pro-wadzonych od lat badań wynika, że jesteśmy narodem, który wydaje coraz większe, wręcz kolosalne sumy na pokrycie kosztów zużycia prądu, energii cieplnej czy wody. Przeciętna rodzina mieszkająca w bloku wydaje rocznie na tzw. media ok. 3,5 tys. zł. W domu jednoro-dzinnym średnio o 2 tys. więcej. Nie lepiej kształtuje się sytuacja w przypadku podmiotów gospodarczych, dla których oszczędność mieszcząca się w granicach zdro-wego rozsądku, rozumiana tu bardziej jako gospodar-ność, winna być pierwszoplanową zasadą funkcjono-wania. Dotyczy to również aptek. I choć analitycy rynku farmaceutycznego wróżą branży stabilną pozycję, w niepewnych czasach o oszczędzaniu zapominają tyl-ko szaleńcy.Poniżej kilka porad dotyczących roztropnego zarzą-dzania energią do wykorzystania w aptece. Drobiazgi, wydawałoby się, o których zazwyczaj na co dzień nie pamiętamy, a które stosowane systematycznie, mogą przynieść zaskakujące rezultaty.

OświetlenieSzukając oszczędności, nie sposób pominąć kwestii oświetlenia naszej placówki. Pomocna w tym wzglę-dzie bywa po prostu zmiana przyzwyczajeń. Warto uświadomić sobie, że energooszczędne źródła światła (świetlówki kompaktowe, halogeny) dają efekt porów-

autor: Szymon Zielińskidziennikarz niezależny, specjalizujący się w tematyce gospodarczej

Przejście z tradycyjnej telefonii stacjonarnej do internetowej może dać aptece oszczędności na poziomie 20-30 proc., a nawet do 100 proc., jeżeli rozmowy telefoniczne będą prowadzone w ramach jednej sieci


Prowadzenie apteki

Prowadzenie apteki



nywalny do tradycyjnej żarówki, a do tego wyróżnia-ją się od nich o wiele większą wytrzymałością i trwa-łością. Nowoczesna świetlówka zużywa średnio aż 80 proc. mniej energii elektrycznej niż żarówka tradycyjna emitująca światło o porównywalnej barwie i natężeniu. Roczne zużycie prądu przypadające na jedną żarówkę tradycyjną o mocy 75 W szacuje się na ok. 60 zł. W tym samym czasie żarówka energooszczędna pochłania energii za średnio 13 zł. Jeśli podstawimy tę wartość do każdej działającej w aptece żarówki, kwoty, które otrzymamy, mogą stanowić spory wkład do rocznego budżety placówki.Pod względem jakości światła, żarówka halogenowa o mocy 20 W, umieszczona w bańce o klasycznym kształ-cie, może z powodzeniem zastąpić popularną żarówkę o mocy 100 W. Tak jak tradycyjne żarówki, halogenówki również można montować w instalacjach ze ściemnia-czem. Ponadto, bez względu na ilość włączeń i wyłączeń, świecą one 10 razy dłużej niż tradycyjne żarówki. Można więc przyjąć, że ich trwałość wynosi średnio 5-6 lat. Do tego wszystkie żarówki energooszczędne wyposażone są w filtr UV, przez co nasze oczy lepiej znoszą emitowa-ne przez nie światło.Za używaniem świetlówek kompaktowych przemawia-ją również względy ekologiczne. Zużyta żarówka ener-gooszczędna aż w 90 proc. nadaje się do recyclingu i wyprodukowania nowego egzemplarza. Stosując ener-gooszczędne źródła światła przyczyniamy się do znacz-nego zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfe-ry. Warto jednak pamiętać, że żarówki energooszczędne to odpad niebezpieczny, zawierający m.in. rtęć. Dlate-go nie wolno wyrzucać ich do śmieci (grozi za to kara grzywny do 5 tys. zł). Zużytą świetlówkę można oddać w każdym sklepie lub hurtowni, przy zakupie nowej (w stosunku 1:1 bez względu na markę – prawo to gwaran-tuje nam ustawa z dnia 29 lipca 2005 o ZSEE art. 42 pkt 1) lub do lokalnych punktów zbierania elektrośmieci.

Wyłączajmy komputery!Spore oszczędności można poczynić pamiętając o wy-łączaniu nieużywanych przez dłuższą chwilę kompu-terów. Wiedzy na ten temat dostarcza opublikowany niedawno dokument „PC Energy Report 2009”. Wynika z niego m.in., że w USA firmy generują rokroczne stra-ty na poziomie 2,8 mld dol. z powodu niewyłączania zbędnie działających komputerów, nie wspominając już o emisji dwutlenku węgla do atmosfery w ilości 20 mln ton rocznie (czyli tyle, co 4 mln samochodów w ciągu roku!). W Wielkiej Brytanii straty firm wynoszą z tego tytułu ok. 300 mln funtów. Eksperci szacują, że każ-da firma ma szansę zaoszczędzić w ciągu roku ok. 100 zł na każdym komputerze. Warunek: pracownik musi pamiętać, by wyłączać swój komputer, gdy przez dłuż-szy czas nie będzie z niego korzystał. Warto przy tym podkreślić, że mitem jest, jakoby uruchamianie kompu-tera pochłaniało więcej energii, aniżeli pozostawianie

nawet o tyle można zmniejszyć pobór energii elektrycznej

w aptece, wymieniając tradycyjne żarówki na

energooszczędne halogenowe

%80go włączonym przez całą noc. Zwykły pecet zużywa ok. 89 watów. Jeśli korzystamy z niego przez 8 godzin dziennie, a później pozostaje włączony, to przez 16 po-zostałych godzin zużyje 1424 waty. Innym mitem, który warto przy tej okazji obalić, jest twierdzenie, że sprawę załatwia wygaszacz ekranu. Bywa, że wyświetlająca się wówczas na monitorze grafika sprawia, że komputer pochłania więcej energii niż podczas normalnej pracy.

Telefonia internetowaSposobów na obniżenie kosztów funkcjonowania ap-teki można też szukać w połączeniach telefonicznych. Gospodarcze osłabienie sprawia, że coraz większym zainteresowaniem firm na świecie cieszy się telefonia internetowa. Dziś na całym świecie istnieje już ok. 100 mln linii telefonii internetowej (tzw. VoIP), za dwa lata szacuje się, że ich liczba będzie dwukrotnie większa. Największą zaletą telefonii internetowej są zdecydowa-nie niższe koszty połączeń niż w przypadku operato-rów tradycyjnych. Abonament w telefonii internetowej jest niewielki, zwykle na poziomie 1-2 zł. Bywa, że nie płaci się go w ogóle, wówczas abonent ma obowiązek comiesięcznego zasilania konta. Kolejna korzyść to dar-mowe połączenia w ramach sieci i groszowe stawki na pozostałe numery – zarówno krajowe, jak i zagraniczne. Aktualne średnie stawki obowiązujące u operatorów VoIP pozwalają na obniżenie kosztów w stosunku do zwykłej telefonii stacjonarnej o ok. 20-30 proc., a na-wet do 100 proc., jeżeli będziemy rozmawiali w ramach jednej sieci.Użytkowanie telefonu internetowego nie jest wcale skomplikowane. Do tego z VoIP można korzystać często nawet wówczas, gdy komputer jest wyłączony. Ponad-to dochodzą pomocne usługi dodatkowe, niemożliwe w przypadku tradycyjnych operatorów telekomunika-cyjnych, np. możliwość wysyłania i odbioru faksów za pomocą komputera i skrzynki e-mail. To z kolei pozwala zaoszczędzić na zużyciu papieru, niezbędnego w przy-padku tradycyjnych urządzeń biurowych. ■

B

Podstawowe stężenie białka C-reaktywnego (CRP) jest niezależnym czynnikiem ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar niedokrwienny czy nagła śmierć sercowa.

Białko C-reaktywne (C-reactive protein – CRP) jest białkiem ostrej fazy wytwarzanym w wątrobie pod wpływem cytokin zapalnych. Powstaje ono także w ścianie tętnic, zwłaszcza w zmienionej miażdżycowo błonie wewnętrznej. Synteza i wy-dzielanie CRP wykazuje dużą dynamikę, stężenie CRP we krwi może się zwiększyć nawet 1000-krotnie w ciągu 24-48 godz. od uszkodzenia tkanek. Okres półtrwania CRP wynosi ~19 godz. Dzięki tym własnościom CRP jest uważane za surogato-wy marker aktywności cytokin zapalnych, głównie interleukiny 6 (IL-6).

Zastosowanie w diagnostyceCRP należy do rodziny pentadekstryn, jego cząsteczka jest pen-tamerem złożonym z pięciu niekowalencyjnie połączonych podjednostek o budowie pojedynczego łańcucha polipep-tydowego. CRP bierze udział w mechanizmach odporności nieswoistej. W obecności jonów wapnia wiąże się z polisacha-rydami otoczek drobnoustrojów, ze składnikami wewnątrzko-mórkowymi oraz związkami kationowymi, co inicjuje klasycz-ną drogę aktywacji układu dopełniacza, nasila opsonizację i fagocytozę.CRP znajduje zastosowanie w diagnostyce i monitorowaniu le-czenia stanów zapalnych i zakażeń oraz w diagnostyce chorób układu sercowo-naczyniowego, rozwijających się na podłożu miażdżycy. Białko to jest czułym, ale nieswoistym markerem zapaleń, zakażeń, uszkodzenia i martwicy tkanek. Największe stężenia CRP (>500 mg/l) występują w zakażeniach bakte-riami Gram-ujemnymi, szczególnie prowadzących do sepsy oraz po ciężkich urazach lub operacjach. Zakażenia bakteria-mi Gram-dodatnimi i pasożytami powodują mniejszy wzrost CRP, do ~100 mg/l, a zakażenia wirusowe – do 50 mg/l (rzadko do 100 mg/l). Stężenie CRP najczęściej koreluje z aktywnością i rozległością procesu zapalnego. Zmiany stężenia CRP dobrze odzwierciedlają dynamikę reakcji zapalnej, a jego powrót do wartości prawidłowych wskazuje na wygaśnięcie zapalenia. Oznaczanie CRP jest użyteczne w monitorowaniu przebiegu

autor: dr hab. n. med. Bogdan SolnicaZakład Diagnostyki, Katedra Biochemii Klinicznej UJ CM w Krakowie

CRP w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego

Badania hsCRP dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego należy wykonywać w okresie wolnym od objawów choroby niedokrwiennej serca i schorzeń mogących wywołać reakcję zapalną

Farmacja Praktyczna 11-12 / 200934

Nauka

Nauka

7,95 zł7,85 zł 15,65 zł

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Atorvasterol_Reklama prasowa 205x297_28_M.pdf 1 2009-10-15 16:56:47


Nauka


cję zapalną. Oznaczenie hsCRP należy wykonać dwukrotnie, w odstępie dwóch tygodni i interpretować średnią z dwóch uzyskanych wyników.

Miara stężenia w rokowaniachKluczowy udział procesu zapalnego w patogenezie ostrego zespołu wieńcowego (OZW) przemawia za wykorzystaniem oznaczeń CRP w stratyfikacji ryzyka w przebiegu tego zespołu. Jak wykazano, zwiększone wyjściowe stężenie CRP jest związa-ne z gorszym krótko- i długoterminowym rokowaniem u cho-rych z OZW bez uniesienia odcinka ST w elektrokardiogramie. Przyjmuje się, że stężenie CRP powyżej 10 mg/l identyfikuje chorych ze zwiększonym ryzykiem zawału serca i zgonu, nato-miast stężenia w zakresie 3-10 mg/l są związane z pośrednim ryzykiem i większą częstością nawrotów incydentów sercowo-naczyniowych. Zwiększone wyjściowe stężenie CRP wiąże się również z gorszym rokowaniem po zabiegach rewaskularyzacji mięśnia sercowego. U chorych po przebytym zawale serca CRP jest słabym czynnikiem rokowniczym nawrotu dławicy i ko-lejnego zawału. Podstawowym biochemicznym wskaźnikiem ryzyka przebiegu OZW pozostaje stężenie troponin sercowych. Oznaczanie CRP, łącznie z troponinami sercowymi i peptydami natriuretycznymi znajduje zastosowanie w wielomarkerowej stratyfikacji ryzyka, będącej ciągle przedmiotem badań.Stężenie CRP zmniejsza się pod wpływem diety ubogowę-glowodanowej lub bogatej w oleje roślinne, włóknik i orzechy oraz leków – statyn, fibratów, β-blokerów. Kwas acetylosalicy-lowy w dawkach stosowanych w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego nie wpływa na stężenie CRP.

CRP a przeciwzapalne działanie statynOd dawna zainteresowanie budzi przeciwzapalne działanie statyn, niezależne od hamowania przez te leki syntezy cho-lesterolu – te dwa efekty składają się na zmniejszanie ryzyka sercowo-naczyniowego pod wpływem leczenia. Zdolność do zmniejszania stężenia CRP o 20-30 proc. jest uznawana za cechę tej grupy leków. W wielu badaniach klinicznych wykazano, że statyny takie jak atorwastatyna, prawastatyna czy rozuwastatyna zmniejszają ryzyko sercowo-naczyniowe, obniżając stężenie cholesterolu LDL i CRP. Badania prowadzo-ne były tak z udziałem osób, u których stwierdzono wysokie ryzyko wystąpienia incydentów sercowo-naczyniowych, jak i osób z prawidłowym stężeniem LDL i bez dodatkowych ob-ciążeń. Za szczególnie ciekawe należy uznać wyniki badania PROVE-IT TIMI 22. W badaniu tym wykazano, że ryzyko wy-stąpienia zdarzenia sercowo naczyniowego u osób ze stęże-niem cholesterolu LDL ≥70 mg/dl i stężeniem CRP <2 mg/l jest analogiczne, jak w przypadku osób, u których stężenie LDL wynosi <70 mg/dl, a CRP ≥2 mg/l. Po raz kolejny udo-wodniono tym samym, że CRP jest ważnym i niezależnym od stężenia LDL predyktorem wystąpienia zdarzeń sercowo-na-czyniowych, a dodatkowo potwierdzono skuteczność ator-wastatyny w obniżaniu nie tylko stężenia LDL, ale i CRP. ■

i leczenia chorób reumatycznych oraz odgrywa pewną rolę w ocenie rokowania u chorych na nowotwory złośliwe, zwłasz-cza układu krwiotwórczego.Jak dotychczas wykazano w bardzo licznych badaniach, pro-ces zapalny odgrywa kluczową rolę na wszystkich etapach aterogenezy, w tym również w destabilizacji blaszki miażdży-cowej wiodącej do lokalnej aktywacji trombogenezy, z wy-tworzeniem zakrzepu zmniejszającego drożność tętnicy, co w przypadku naczynia wieńcowego wiedzie do ostrego ze-społu wieńcowego.

Obowiązujące wartości decyzyjneCRP oznaczane w niskim zakresie jego stężeń metodami o dużej czułości analitycznej (hsCRP) odzwierciedla stan zapalny o niewielkim nasileniu (low grade inflammation), któremu przy-pisuje się istotny udział w patogenezie miażdżycy. W licznych, prowadzonych na dużą skalę prospektywnych badaniach wy-kazano, że tzw. podstawowe stężenie CRP jest niezależnym czynnikiem ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak zawał serca, udar niedokrwienny czy nagła śmierć sercowa. Stężenie CRP wykazuje związek z nadciśnieniem tętniczym oraz zaburzeniami metabolicznymi towarzyszącymi otyłości brzusznej (małe stężenie cholesterolu HDL, hiperglikemia), bę-dąc niezależnym predyktorem ryzyka sercowo-naczyniowego w tych grupach chorych. Zwiększone stężenie CRP koreluje także z ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu 2, a u osób już chorujących – z ryzykiem sercowo-naczyniowym. Obser-wacje te stały się podstawą dodania CRP do jednej z punkto-wych skal oceny ryzyka sercowo-naczyniowego.CRP jest rekomendowane jako wskaźnik ryzyka sercowo-na-czyniowego przez Centers for Disease Control and Prevention i American Heart Association. Zgodnie z tymi wytycznymi ozna-czenia hsCRP mają służyć do oceny ryzyka u osób wolnych od objawów chorób sercowo-naczyniowych oraz u chorych ze stabilną dławicą piersiową. Przy interpretacji wyników stosuje się następujące wartości decyzyjne: l <1 mg/l – ryzyko małe l 1-3 mg/l – ryzyko umiarkowane l >3 mg/l – ryzyko duże Badania hsCRP dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego należy wykonywać w okresie wolnym od objawów choroby niedokrwiennej serca i schorzeń mogących wywołać reak-

W wielu badaniach klinicznych wykazano, że statyny, takie jak atorwastatyna, prawastatynaczy rozuwastatyna, zmniejszają ryzyko sercowo-naczyniowe, obniżając stężenie cholesterolu LDL i CRP

D

Znów przyszła jesień. I choć pięknie wyglądają złote liście i czerwone jabłka na gałęziach, mniejsza ilość słońca powoduje, że czujemy się może bardziej ociężali, obojętni czy nawet smutni. Pojawiają się pytania – czy to chwilowe przemęczenie, czy dopadła mnie jesienna chandra, a może jest to już depresja?

Depresja powoduje dyskomfort życia. Bardzo nasilona – zaburza lub uniemożliwia codzienne funkcjonowanie, zaś gdy przebiega z myślami samobójczymi – może być przy-czyną tragedii. Nie jest też prawdą, że dotyczy tylko osoby chorej. Dotyka członków rodziny, którzy patrzą na cierpie-nie bliskiej osoby. Na początku może nawet nie zauważają objawów depresyjnych, nie potrafią ich nazwać, lekceważą, bo nie podejrzewają, że się pojawiły. Często nie rozumieją domownika, który bez powodu (przecież „nie-chory”, bo nie ma gorączki, nic go nie boli) jest coraz smutniejszy lub obojętny, nie śpi, jest w lęku, zaniedbuje swoje obowiązki, wycofuje się z życia. Depresja dotyka także sfery zawodowej. Pracownik bez chę-ci przychodzi do pracy, jest w niej coraz mniej efektywny w związku z poczuciem braku energii i większej męczliwo-ści, zaburzeniami koncentracji uwagi i pamięci. Pojawia się poczucie nieradzenia sobie i obniża się samoocena. W dobie trwającej recesji przychodzą myśli o możliwości utraty pracy.Jeśli depresja przebiega z maską objawów somatycz-nych, bólowych – pojawiają się próby zdiagnozowania i leczenia dolegliwości, często mało skuteczne, a w związku z tym, coraz dłuższe absencje w pracy, brak nadziei na po-prawę sytuacji.Ponieważ każdy człowiek jest inny, ma inne doświadczenia życiowe i odporność na stresy, depresja będzie miała róż-ne oblicza. Postępowanie lecznicze będzie również inne, zależne od prezentowanych objawów i aktualnej sytuacji pacjenta. Część chorych będzie potrzebować intensyw-nych oddziaływań psychoterapeutycznych, biologicznych, inni – farmakoterapii.

autor: dr Iwona Patejuk-Mazurek

Depresjaniejedno ma imię


Nauka

Z powodu wielu działań niepożądanych i wąskiego marginesu bezpieczeństwa przyprzedawkowaniu, coraz rzadziej stosuje się trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – ich miejsce zajęły leki z grupy SNRI

Nauka



Określanie profilu terapiiWspółczesna farmakoterapia depresji jest jedną z naj-bardziej skutecznych wśród chorób psychicznych i się-ga 50-70 proc. Oprócz skuteczności, nie bez znaczenia w długoterminowym leczeniu jest tolerancja i profil bez-pieczeństwa terapii, szczególnie w kontekście przedaw-kowania leków. W zależności od występujących u pacjen-ta objawów depresji i chorób towarzyszących można tak dopasować profil receptorowy leku, aby chory odniósł jak największe korzyści z terapii.Aktualnie, z powodu wąskiego marginesu bezpieczeń-stwa przy przedawkowaniu i dość dużej ilości działań niepożądanych, coraz rzadziej stosowane są klasyczne, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (np. amitryp-tylina, imipramina, klomipramina). Ich miejsce zajęły leki

nawet na tyle szacuje się dziś efektywność współczesnej

farmakoterapii depresji, uważanej za jedną z najbardziej

skutecznych w przypadku chorób psychicznych

%70 z grupy SNRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoni-ny i noradrenaliny), np. wenlafaksyna. Wykazuje ona dużą skuteczność działania przeciwdepresyjnego (depresje umiarkowane i ciężkie), jest dobrze tolerowana przez pa-cjentów, ma szeroki zakres dawek terapeutycznych, zaś formy o przedłużonym uwalnianiu ułatwiają dawkowanie (1 raz na dobę). Wskazaniem do stosowania wenlafaksyny są depresje z zahamowaniem, apatią, nasilonymi zabu-rzeniami funkcji poznawczych i wycofaniem społecznym. Mniejsze dawki są skuteczne także w depresji z lękiem. Oprócz tego, ze względu na podwójny mechanizm dzia-łania (wychwyt serotoniny i noradrenaliny), są polecane dla pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi (głowy, kręgosłupa, mięśni), które słabo reagują na środki przeciwbólowe.

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoninyInną i niejednorodną grupą antydepresantów są inhibito-ry wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), np. fluoksetyna, sertralina. Fluoksetyna jest skuteczna i polecana w depre-sji bez nasilonych objawów lękowych, gdyż jej „aktywi-zujące” działanie może powodować u pacjenta poczucie zwiększenia lęku, szczególnie w początkowej fazie lecze-nia. Lek ten nie nasila apetytu, więc może być dobrą opcją terapeutyczną szczególnie dla pacjentek przywiązujących dużo uwagi do utrzymania prawidłowej masy ciała. Długi okres półtrwania leku nie powoduje znacznego spadku skuteczności w przypadku pacjentów niewspółpracują-cych (zapominających o regularnym przyjmowaniu ta-bletek) i ryzyko objawów odstawiennych (przy nagłym przerwaniu leczenia) jest minimalne. Sertralina jest lekiem skutecznym o szerokim profilu bezpieczeństwa, poleca-nym do leczenia depresji z lękiem i towarzyszącej takim chorobom somatycznym, jak cukrzyca czy choroby serca. Brak niekorzystnych interakcji na poziomie cytochromu P450 sprawia, że może być w takich sytuacjach łączona z lekami kardiologicznymi czy przeciwcukrzycowymi.Dla pacjentów depresyjnych z objawami somatycznymi i lęku uogólnionego oraz zaburzeniami snu dobrą opcją terapeutyczną jest opipramol. Zaburzenia funkcjonowa-nia spowodowane ciągłym zamartwianiem się, niemoż-nością odpoczynku, odprężenia się, brakiem energii ży-ciowej są skutecznie leczone tym preparatem. Opipramol charakteryzuje się szerokim zakresem dawek, dobrą tole-rancją i bezpieczeństwem w przypadku przedawkowania.

Wsparcie nie tylko farmakologicznePowyższe rozważania wskazują, że w zależności od ro-dzaju i nasilenia objawów depresyjnych, współczesna psychiatria proponuje szeroki wachlarz możliwości farma-koterapii, by pomóc pacjentom. I chociaż nic nie zastąpi wsparcia, ciepła i zrozumienia okazywanego cierpiącym na depresję, można z nadzieją oczekiwać wiosny. ■

40

Wasza sesjadała mi zastrzyk energiiZ wielką przyjemnością gościliśmy w naszej kolejnej metamorfozie Panią mgr Dorotę Kłos, kierowniczkę apteki przy ul. Brzeskiej w Warszawie.

ZACZYNAMY! Jesienią i zimą każdy potrzebuje dodatkowej dawki energii. Wierzę, że wasza sesja mi jej dostarczy.

Do dzieła! Na początek staranne farbowanie.

Metamorfozy

Jeszcze kilka kosmyków i nowy odcień będzie można zacząć utrwalać.

Zanim metamorfoza ruszyła pełną parą, nasze stylistki długo doradzały Pani Dorocie najkorzystniejszy, ich zdaniem, kolor i kształt nowej fryzury.Za

pom

oc w

zor

gani

zow

aniu

ses

ji, d

zięk

ujem

y

prac

owni

kom

Sal

onu

Uro

dy P

RIM

A, A

l. N

iepo

dleg

łośc

i 121

/123

(M

okot

ów, M

etro

Rac

ław

icka

), te

l. 0/

22/4

09-4

9-49

.

Ten zabieg sprawi, że barwa

włosów nabierze blasku

i odpowiedniej mocy.

CUDOWNIE!Ten uśmiech i blask w oku mówią same za siebie. Znów udało się nam uszczęśliwić kolejną uczestniczkę naszych sesji. Pani Dorota opuszczała salon pełna wigoru i w doskonałym nastroju, co dla nas jest największą nagrodą.

35

Już dwadzieścia cztery Czytelniczki „Farmacji Praktycznej” wzięły udział w naszych metamorfozach. Promienny uśmiech, który pojawia się na ich twarzach tuż po zakończeniu sesji, świadczy o tym, że nasi spe-cjaliści od urody stanęli na wysokości zadania. Również i Wy, drogie Panie, możecie powiedzieć sobie „czas na zmiany”! Nasi styliści są do Waszej dyspozycji. Aby wziąć udział w kolejnej edycji naszych sesji, wystarczy wejść na stronę: www.farmacjapraktyczna.pli za jej pośrednictwem wysłać do nas mejla, koniecznie z załączonym swoim zdjęciem.

Metamorfozy

Pora na uformowanie

fryzury – na początek asymetryczna

grzywka.

Cieniowanie

za nami, włosy

można zacząć

już modelować.

Prostowanie

włosów zapewni

doskonały efekt.

Fachowo nałożony podkład zapewni trwałość użytym

w makijażu cieniom.

Jeszcze ostatnie muśnięcie pomadką, która wieńczy dzieło.

Do akcji wkracza wizażystka i zaczyna od wyrównania linii brwi.


Życie jest piękne

Stroik z Wiednia, bombki z PesztuNie masz pomysłu na prezenty pod choinkę, a uwielbiasz podróże i świąteczną atmosferę? Zaplanuj weekendową wizytę w jednej z europejskich metropolii, gdzie startują właśnie tradycyjne bożonarodzeniowe jarmarki. Zrobisz fantastyczne zakupy, a do tego zasmakujesz w kulturze naszych sąsiadów.

BBajkowy wystrój ulic, olśniewające iluminacje, cudownie udekorowane choinki – na czas adwentu większość europej-skich miast przybiera odświętny wygląd, tworząc wyjątkową atmosferę. Mieszkańcy Starego Kontynentu szykują się do Gwiazdki. Ci, którzy chcą obdarować swoich bliskich oryginal-nym drobiazgiem, stronią jednak od zatłoczonych marketów i wybierają się na barwne bożonarodzeniowe kramy.Świąteczne jarmarki sięgają swoimi korzeniami średnio-wiecza, kiedy to w okresie poprzedzającym religijne święta zwykło się organizować specjalne targi. Tradycja jarmarków najszybciej rozwinęła się na terenie dzisiejszych Niemiec i we Francji, przede wszystkim w Alzacji i Lotaryngii, gdzie już w XIV w. funkcjonowały tzw. „Rynki Św. Mikołaja”. Dziś właści-wie każdy kraj w Europie może poszczycić się przynajmniej kilkoma bożonarodzeniowymi jarmarkami. Oto te, których przegapić po prostu nie sposób.

AustriaOkres poprzedzający Boże Narodzenie to doskonały czas, by odwiedzić Wiedeń, gdzie co roku odbywa się kilka świątecz-nych jarmarków (15.11-24.12). Racząc się kubkiem grzanego wina i miejscowymi przysmakami, możemy przebierać w po-darkach, pamiątkach, gustownych bibelotach wystawionych na licznych kramach. Najcudowniejszą atmosferę odnajdzie-my oczywiście na jarmarku organizowanym przed ratuszem, na terenie uniwersyteckim, w okolicach Belwederu oraz w dzielnicy Spittelberg. Miłośnicy tradycyjnego rękodzieła powinni z kolei udać się w okolicę rezydencji Habsburgów – pałacu Schönbrunn. Liczne kramy pełne wiejskich specja-łów, rustykalnych ozdób świątecznych i wszelkiego artystycz-nego rzemiosła znajdziemy również przy kościele Św. Karola.Wizytując przed Gwiazdką Austrię warto wpaść również do Salzburga (20.11-26.12). To, co wyróżnia miasto od przedświą-tecznej oferty Wiednia, to wszechobecna tu, z wiadomych względów, muzyka Mozarta.

autor: Ewelina Czerny

Informacje praktyczne:

l WydatkiNa jarmarkach ceny bywają różne, choć niejedno-krotnie za niewielkie pieniądze można na nich nabyć unikatowe wyroby. Warto pamiętać, że płacimy też za niesamowitą atmosferę, a ta jest przecież bezcenna.

l NoclegTuż przed świętami ceny noclegów w Europie idą w górę. Planując wyjazd na zagraniczny jarmark warto rezerwować nocleg z wyprzedzeniem.

l WyjazdWycieczki na zagraniczne jarmarki (do Niemiec, Au-strii, Czech i na Węgry) są w ofercie wielu biur podróży. Organizowane są zwykle w formie weekendowych wypadów, których ceny kształtują się już od 200 zł. Oprócz samych jarmarków w cenę wycieczki wliczone jest zwykle zwiedzanie miasta.

43www.farmacjapraktyczna.pl

Życie jest piękne

FrancjaNajsłynniejsze spośród kilkunastu paryskich jarmarków bo-żonarodzeniowych organizowane są na Bulwarze Saint Germain oraz na Plac Saint-Sulpice. Ale bajkową atmosferę znajdziemy również poza stolicą Francji. Na przykład w Metz (22.11-31.12), gdzie od lat, co roku odbywa się „Marchés de Noel”, czyli wielki jarmark świąteczny. Najwięcej punktów sprzedaży znajdziemy na Placu Saint-Louis. Nie lada frajda czeka tu również najmłodszych, w postaci ogromnej stylowej karuzeli. Oprócz kramów z tradycyjnymi pamiątkami, ręko-dziełem i doskonałymi francuskimi przysmakami, znajdziemy tu ponad 25-metrową, fantastycznie udekorowaną choinkę oraz żłobek z postaciami o naturalnych wymiarach.Największy jarmark bożonarodzeniowy we Francji organizo-wany jest jednak w Strasburgu (29.11-24.12). Tradycja „Christ-kindelsmarik” sięga 1570 r. Co roku przyciąga tysiące gości, którzy mogą tutaj kupić oryginalne prezenty dla swoich bli-skich. Przyjazd do Strasburga warto połączyć ze zwiedzaniem licznych atrakcji turystycznych w mieście – m.in. zabytkowej katedry Notre Dame z zegarem astronomicznym w centrum miasta. Wyjątkowo urokliwa jest też dzielnica nazywana Peti-te France, czyli „Małą Francją”. To poprzecinana kanałami wy-sepka pełna zabytkowych kamieniczek, zaułków i restauracji.

NiemcyTradycyjnie, w ostatni tydzień listopada, w stolicy Niemiec rozpoczynają się słynne jarmarki świąteczne (26.11-31.12). Największe powstają oczywiście w miejscach ulubionych przez turystów, jednak chętnie odwiedzane są też te mniej-sze, lokalne. Na każdym z nich można kupić przysmaki z całego świata oraz wyroby rzemieślnicze. Nie brakuje tu też rozświetlonych karuzeli.Główny jarmark to ten na Gendarmenmarkt, organizowany na początku najbardziej reprezentacyjnej ulicy miasta – Unter den Linden oraz w pobliżu sławnego Checkpoint Charlie. Inne, równie duże, znajdują się na Alexanderplatz oraz na Potsdamerplatz, gdzie dodatkowo zbudowano zimowe mia-steczko. Można tam jeździć na nartach, sankach i łyżwach. Świąteczny jarmark organizuje także Muzeum Żydowskie w Berlinie. Jako jedyny łączy on tradycję Bożego Narodzenia ze świętem Chanuka. Sezon świątecznych jarmarków w Berli-nie zakończy się na początku stycznia.Sławne na całą Europę jarmarki organizuje się również w Monachium (27.11-24.12), Norymbergii (28.11-24.12), Ko-lonii (28.11-23.12) czy w słynącym z doskonałych pierników Akwizgranie (Weihnachtsmarkt) – ten ostatni startuje na mie-siąc przed Gwiazdką.

Czechy i WęgryMiędzy 29 listopada a 1 stycznia Václavské Náměstí (Plac Wacława) i praską starówkę zdobią setki świątecznych stoisk i straganów. Właśnie tam odbywają się główne jarmarki cze-skiej stolicy. Po intensywnych zakupach warto pokrzepić się nieco jednym z lokalnych napitków – szczególnie polecane są tutejsze miody. Poza Pragą warto odwiedzić też Krumlow, zwany perłą południowych Czech, który słynie z jednego z

najbarwniejszych bożonarodzeniowych festynów (3-17.12). W jego programie znajdziemy kiermasz ozdób choinkowych i tradycyjnych ciast, prezentów od św. Mikołaja, wspólne ko-lędowanie i liczne koncerty. W świątecznie udekorowanych gospodach można kosztować czeskich smakołyków przygo-towanych według tradycyjnych czeskich receptur.Świąteczna aura spowija w tym samym czasie również Buda-peszt (29.11-24.12). Tu największy bożonarodzeniowy jarmark odbywa się w Peszcie, na placu Vörösmarty. Licznym kramom towarzyszą występy trup muzycznych, zespołów tanecznych i teatrów lalkowych.

* Warto też odwiedzić:l Brugia (24.11-31.12) – jeden z najstarszych i największych

jarmarków w Belgii.l Bruksela (1-31.12) – odbywa się na placu św. Katarzyny, do-

datkową atrakcję stanowi sztuczne lodowisko.l Kopenhaga (17.11-30.12) – organizowany w Ogrodach Ti-

voli, oprócz straganów, sporej wielkości wesołe miasteczko i szopka z żywymi zwierzętami.

l Sztokholm (25.11-22.12) – największy odbywa się na Sta-rym Mieście (Gamla Stan). ■


Świąteczne jarmarki sięgają swoimi korzeniami średniowiecza, kiedy to

w okresie poprzedzającym religijne święta zwykło się organizować specjalne targi


Kuchnia farmaceutyczna

R

Pierogowe PartyGdy na dworze zrobiło się zimno i mokro, jako człowiekciepłolubny pomyślałam sobie, że do wiosny niełatwo będzieprzeżyć. Chociaż – jeszcze trochę do Gwiazdki, a potem już z górki.Wówczas, na myśl o Wigilii, pomyślałam sobie – pora urządzić Pierogowe Party!

Rok temu, dwa tygodnie przed Bożym Narodzeniem, urządziłyśmy sobie z przyjaciółkami urocze spotkanie, które na pewno stanie się naszą tradycją. Przy dobrym jazzie, pysznym winie i w fantastycznych humorach, do późnej nocy lepiłyśmy wspólnie pierogi na Wigi-lię. I choć zajęcie to bywa raczej nudne, ten wieczór był wyjątkowy. Fajnie było razem pogadać o babskich sprawach, bez skrępowania męskim towarzystwem. Poczułyśmy się trochę kontynuatorkami tradycji na-szych praprababek i jak one, ze wspólnego darcia pie-rza, tak i my, ze wspólnego lepienia pierogów uczyni-łyśmy towarzyską atrakcję. Nad ranem zapakowałyśmy stosy pierogów do zamrażarki i obudziłyśmy śpiących na siedząco mężów, którzy „doskonale bawili się” w dru-gim pokoju. W tym roku też urządzimy Pierogowe Party. Już nie mogę się doczekać!

Przepis na pierogiSkładniki: Ciasto: mąka, sól gorąca woda. Farsz: co nam przyjdzie do głowy – ziemniaki z twarogiem, grzyby lub kapusta. Wszystkie farsze są dobre!

Przygotowanie: Trochę trzeba pomęczyć się z ciastem. My na stolnicę wysypywałyśmy „górę” mąki (ok. 1 kg), w środku robiłyśmy dołek i po trochu wlewałyśmy wrzącą wodę. Na początku, dopóki mąka nie schłodzi wody, trzeba mieszać ciasto łyżką. Gdy uformuje się zwięzłe ciasto, czas na wałkowanie. Przy okazji, to doskonałe ćwiczenie na mięśnie ramion. Tak przygotowane ciasto nadziewamy farszem i wrzucamy na kilka minut na gorącą, nie wrzącą wodę. Przygotowane w ten sposób pierogi można później odgrzewać lub odsmażać na patelni.

autor: Barbara Misiewicz-Jagielak

44

Kuchnia farmaceutyczna

Odświętna wigilijna wieczerza to przede wszystkim przywiązanie do tradycji. Żal byłoby jednak, gdyby przy tak uroczystej okazji na stół wdarła się rutyna. Jeśli nudzą Panie przygotowywane co rok w ten sam sposób wigilijne potrawy, proponuję wziąć na warsztat moje przepisy – są sprawdzone i niezmiennie każdego roku robią wielką furorę w mojej rodzinie.

Przepisy: Barbara Misiewicz-Jagielak

Wigilia bez rutyny

Aromatyczny karpNie lubię karpia, ponieważ przy wigilijnym stole chcę delektować się potrawami, a nie walczyć z ośćmi. Jeśli jednak uda się Paniom kupić filety lub potraficie same wyfiletować rybę, polecam przepis, który wybłagałam u pewnego wspaniałego kucharza. Uwaga! Bardzo kaloryczne danie. Ale kto się w święta odchudza...Przygotowanie: Filety z karpia natrzeć solą, czosnkiem i tymiankiem. Smażyć na maśle po kilka minut z każdej strony. Wyjąć i obtoczyć w mące. Ponownie smażyć, aż skórka się zarumieni. Na półmisku na każdą porcję nałożyć odrobinę wcześniej przygotowanego masła ziołowego (zmiksować masło z czosnkiem i tymiankiem, uformować wałek i zamrozić).

KulebiakSkładniki: Ciasto-topielec, czyli tzw. ciasto dojrzewające w wodzie: 2 szklanki mąki, 1/2 kostki masła, 2 jajka, 1/3 szklanki mleka, 1/2 szklanki cukru, 5 dag drożdży, sól. Farsz: 1 kg ziemniaków, 25 dkg twarogu, 2 duże cebule, pieprz, sól.

Przygotowanie: Podgrzej mleko, wkrusz drożdże. Wsyp łyżeczkę cukru, wymieszaj i odstaw w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Przesiej mąkę, zrób w niej dołek, do środka wbij jajka, wlej rozczyn i stopione, przestudzone masło. Mieszaj, aż składniki się połączą. Następnie wyrób ciasto, aby stało się jednolite. Zawiń je w bawełnianą ściereczkę i włóż do dużej miski wypełnionej zimną wodą. Po ok. 15 minutach ciasto wypłynie na wierzch. Podtrzymując je ręką, zlej wodę, dokładnie osącz ciasto i ponownie dokładnie wyrób. Podziel na 2 części i rozwałkuj na podłużne placki. Na placek nałóż farsz i delikatnie zwijaj. Ziemniaki ugotuj w mundurkach, ostudź i zmiksuj z twarogiem oraz cebulką podsmażoną na złoty kolor, dopraw do smaku solą i pieprzem. Piecz ok. 35-40 minut w temp. 180 st.C. Ciasto jest gotowe, jeśli wbity w nie patyczek jest suchy po wyjęciu. Taki kulebiak najlepszy jest z czerwonym barszczykiem.


Życie jest piękne

Kurort w gorącej wodzie skąpanyKąpiel na wolnym powietrzu w samym środku zimy? Tak! I wcale nie chodzi o tropikalne kraje, gdzie temperatura w grudniu nie spada poniżej 30 st. C. Takie atrakcje czekają nas w nadwarciańskim Uniejowie, od wieków słynącym z leczniczych solanek termalnych.

J„Jeżeli Wędrowiec li Pielgrzym wspaniałego miejsca szuka, tedy do miasta Uniejów zawitać powinien. (...) Choć kraina to niewielka w dolinie rzeki Warty (...) w całej Polsce o niej sławno, za przyczyną Gorących Źródeł tu bijących, które włodarze Uniejowa ujarzmili, aby ludziom służyły.” Tymi sło-wy Uniejów zaprasza gości, na brak których rzeczywiście narzekać nie może. Bijące tu gorące solankowe źródła za-adoptował nowoczesny kompleks wypoczynkowy, stając się atrakcją, o której wieść rozniosła się już daleko poza granice regionu.

Tajemnice bursztynowych dziejówPierwsza wzmianka o Uneievo pojawia się w bulli papieża Innocentego II z 1136 r. Zapis ów donosi, że miejscowość ta była posiadłością arcybiskupów gnieźnieńskich. Jednak prawdziwy rozwój dokonuje się tu dopiero ok. roku 1290, kiedy to za sprawą dyplomatycznych zabiegów szacow-nego dostojnika kościelnego Jakuba Świnki do Uniejowa zaczynają przybywać możni oficjele. Mury tutejszej wa-rowni goszczą Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełłę rezydujących tu z dworską świtą. Miasto leżące na trasie bursztynowego szlaku, łączącego Morze Śródziemne z Bałtyckim, budowało swoją potę-gę na handlu i obsłudze pobożnych pielgrzymów, któ-rzy przynosili mieszkańcom Uniejowa dobrobyt i wieści z dalekiego świata. Z tego okresu, kiedy przez miasteczko przeprawiali się kupcy, zachowało się po dziś dzień wie-le legend i tajemniczych opowieści. Wędrujący ze swymi bogactwami handlarze, przeprawiając się na drugi brzeg Warty, niejednokrotnie tracili w jej nurcie swe cenne skarby. Wieść niesie, że do dziś na dnie rzeki czekają na poszukiwaczy zagubione kosztowności. Nieodgadnio-ną historię stanowi wciąż także skarbiec arcybiskupów gnieźnieńskich, rezydujących niegdyś w uniejowskim zamku oraz tajemne przejście łączące ich rezydencję z ko-

autor: Sambor Walicki

Informacje praktyczne:

l dojazd: Uniejów leży w północno-zachodniej części województwa łódzkiego, w powiecie pod-dębickim, przy autostradzie A2, drodze krajowej nr 72, drodze wojewódzkiej nr 476 (Koło-Łask) oraz drodze nr 469 (Uniejów-Ozorków)

l godziny otwarcia:pn-nd: godz. 10-22

l godziny otwarcia w okresie świątecznym:1.11.2009 r. – godz. 14-22 24.12.2009 r. – godz. 10-18 25.12.2009 r. – godz. 12-22 26.12.2009 r. – godz. 10-22 31.12.2009 r. – godz. 10-18 1.01.2010 r. – godz. 12-22

l noclegi: 46 miejsc w pokojach 2-, 4-, 8- i 19-osobo-wych, ceny: 40-320 zł/dobę (w cenę wliczone jest śniadanie)

47www.farmacjapraktyczna.pl

Życie jest piękne

legiatą położoną na drugim brzegu rzeki. Podobno część z ogromnego skarbca pozostała w Uniejowie do chwili obecnej i spoczywa w zamkowych lochach.

Kąpiel w solankach, mleku i miodzieUniejowskie termy to nie tylko atrakcja, ale i prawdziwy skarb regionu. Dzięki bijącym tu z wnętrza ziemi gorącym źródłom, leczniczych i relaksujących kąpieli można zaży-wać okrągły rok pod gołym niebem! Miłośnicy wodnych przyjemności mają do dyspozycji trzy niecki basenowe: pływacką z temperaturą 25-27 st. C w okresie letnim i 28-30 st. C jesienią i zimą, nieckę solankową z temperaturą 33 st. C w okresie letnim i 36 st. C w okresie zimowym oraz niewielki zbiornik wodny przygotowany z myślą o najmłodszych (ta ostatnia nie działa zimą). Do tego zjeżdżalnie wodne, kąpiele solankowe z hydromasażem w dębowych baliach oraz bogaty kompleks saunowy. Oferta ośrodka została przygotowana z myślą o najbar-dziej wymagających gościach. Można tu poczuć się jak Kleopatra i niczym starożytna egipska piękność zamówić sobie kąpiel w mleku i miodzie. A po całodziennych wod-nych szaleństwach odpocząć w usytuowanym nieopodal XIV-wiecznym Kasztelu Rycerskim, oferującym niedrogie noclegi w stylowych średniowiecznych dormitoriach. Ba-wiąc tu warto wziąć również udział w prawdziwej uczcie rycerskiej, pełnej zacnego jadła i dawnych plebejskich uciech. Dodatkową atrakcją dla gości Kasztelu jest również boisko do gry w Bule, a także zwiedzanie średniowiecznej zbrojowni, komnaty rycerskiej i wieży, skąd roztacza się uroczy widok na okolicę, zachęcający do wycieczek rowe-rowych i spacerów. Ot, choćby do Kramu Kupców Unie-jowskich, gdzie można nabyć średniowieczne beczułki z zamorskimi trunkami, gustowne latarenki wykonane z drewna i pergaminu, ręcznie wykonane naczynia i wiele innych suwenirów sporządzanych przez miejscowych ar-tystów i rzemieślników.

Relaks i zdrowieWeekendowy pobyt na terenie kompleksu basenowo-wypoczynkowego w Uniejowie daje zdecydowanie więk-sze możliwości i dostarcza więcej atrakcji niż typowa wi-zyta w jednym z tysięcy podobnych do siebie ośrodków spa w Polsce. Oprócz wodnego relaksu można tu również podleczyć wiele schorzeń i dolegliwości. Tajemnica tkwi bowiem w ujęciu leczniczych wód termalnych, które zasi-lają uniejowski kompleks. Znajdują się one na głębokości ponad 2000 m. Wypływająca z trzech odwiertów woda charakteryzuje się m.in. temperaturą 68 st. C oraz niską mi-neralizacją na poziomie 7g/l. Uniejowska solanka termal-na znajduje zastosowanie w leczeniu reumatoidalnych zwyrodnień stawów, schorzeń ortopedyczno-urazowych i stanów po zabiegach operacyjnych narządu ruchu. Ma ponadto doskonały wpływ na skórę, znane jest również jej zbawienne działanie w przypadku schorzeń nosa, ucha, gardła i krtani, nerwobólach, dyskopatiach czy nerwicach.Goście ośrodka w Uniejowie mogą ponadto korzystać

z bardziej ukierunkowanych zabiegów (wszelkiego rodzaju inhalacji, irygacji, płukań, nasiadówek i polewań), które są szczególnie przydatne w schorzeniach jelita grubego, prze-roście i zapaleniu prostaty oraz stanach kurczowych naczyń krwionośnych. Skuteczność uniejowskich zabiegów reko-mendują wyniki badań prowadzone tu przez naukowców z Akademii Medycznej w Łodzi, lekarzy z Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego im. Mikołaja Kopernika w Łodzi i Zakładu Balneologicznego w Poznaniu. ■


Wielbicieli wodnych uciech do uniejowskich term przyciągają kąpiele

solankowe i doskonały kompleks saunowy

Kultura


„Jadę sobie” nie jest typowym przewod-nikiem reklamują-cym turystyczne atrakcje. To opis tego, co widać z okna zdezelo-wanego autobusu albo hoteliku na ruchliwym bazarze, o czym rozmawiają klienci lokalnych restauracji, czym się emocjonują miejsco-we nastolatki. Opis

niespieszny, bo autorka nie postawiła sobie za punkt honoru obejrzenie wszystkich zabytków, pojechanie na wszystkie wycieczki. Wybierała to, co ją interesuje najbardziej, jeśli gdzieś jej się podobało zostawała dłużej.

„Jadę sobie. Azja. Przewodnik dla podróżujących kobiet”, Marzena Filipczak, Wydawnictwo Poradnia K.Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: AZJA,mają szansę dostać książkę w prezencie.

Kobieta w podróży

Sztuka zmianyCzy można zmienić w człowieku wszyst-ko – inteligencję, usposobienie, płeć? Czy też – jak twierdzą inni – osobowość jest niezmienna? Jak ważne są to pytania, świad-czyć może postępo-wanie milionów ludzi usiłujących na co dzień rozwiązywać swoje problemy. Książka ta

może pomóc w zrozumieniu, że mniemanie, iż wszystko da się zmienić, może czasem okazać się tragicznym w skutkach nieporozumieniem. Zaś przekonanie, że są dziedziny życia, które można zmienić, pozwoli zaoszczędzić czas, pieniądze i energię na osiągnięcie tego, co jest rzeczywiście możliwe.

„Co możesz zmienić, a czego nie możesz”, Martin E.P. Seligman, Wydawnictwo Media Rodzina.Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: ZMIANY, mają szansę dostać książkę w prezencie.

Książki

T

Czy we współczesnym świecie mężczyzna z manierami Don Kichota ma jeszcze

szansę zdobyć miłość ukochanej? Cóż, w kinie nie ma rzeczy niemożliwych...

kino

„500 dni miłości” – reż. Marc Webb. Występują: Joseph Gordon-Levitt, Zooey Deschanel, Geoffrey Arend, Olivia Howard Bagg. Dystrybucja: Imperial-Cinepix. Premiera: 13.11.2009.

Tom jest niepoprawnym romantykiem. Wierzy, że nawet w obecnych cynicznych czasach prawdziwa miłość zdarza się tylko raz. Niestety, piękna Summer nie podziela jego zdania. To nie przeszkadza Tomo-wi walczyć o uczucia dziewczyny. Jest jak współ-czesny Don Kichote – marzyciel próbujący osiągnąć nierealne cele. Po jakimś czasie okazuje się, że nie jest zakochany w Summer, tylko w wyidealizowa-nym obrazie dziewczyny, który sam stworzył.Historia zaczyna się w dniu, gdy piszący teksty na kartki z życzeniami Tom poznaje nową sekretarkę swojego szefa, Summer. Dziewczyna wydaje się być poza jego zasięgiem, ale okazuje się, że mają ze sobą dużo wspólnego. Oboje uwielbiają muzykę zespołu The Smiths i surrealistyczne obrazy Magrit-te’a. Do tego Tom kiedyś mieszkał w Jersey, a Sum-mer ma kota o imieniu Bruce. Pasują do siebie jak dwie połówki jabłka...Po trzydziestu jeden dniach akcja powoli się rozwi-ja. Trzydziestego drugiego dnia Tom jest już zako-chany na zabój. Summer jawi mu się jako ideał. Sto osiemdziesiątego piątego dnia przychodzi lekkie za-wirowanie, ale Tom wciąż ma nadzieję. Jego relacja z Summer jest raz lepsza, raz gorsza – spotykają się, po chwili przestają się do siebie odzywać.

Błędny rycerz w dobie korporacji

Kultura


A

Chirurgia z ludzką twarzą

Czy w piątek 13-go lekarze mają więcej pracy? Jak podejmuje się decyzje,

rozstrzygające o życiu i śmierci pacjenta? Odpowiedzi w jednej z najlepszych

książek roku wg „The New York Times”!

Atul Gawande to le-karz, który do swoje-go fachu podchodzi z ogromnym dystan-sem. W porywający sposób opisuje praw-dziwe przypadki, któ-re obnażają potęgę i ograniczenia współ-czesnej medycyny. Dzięki temu daje nam jedyną w swoim ro-dzaju możliwość spoj-rzenia na owe zagad-nienia z pozbawionej złudzeń perspektywy lekarza dzień w dzień stającego za stołem opera-cyjnym. W jego „Komplikacjach” medycyna jawi się nam nie w swojej wyidealizowanej, naukowej postaci, ale jako pełna niepewności, zagadkowa i jak najbardziej ludzka dziedzina. Gawande twier-dzi, że medycyna nie jest, jak nam się często wy-daje, uporządkowanym systemem wiedzy i proce-dur. „To niedoskonała nauka, dziedzina nieustannie zmieniającej się wiedzy, niepewnych informacji, omylnych jednostek”. W medycynie naukowość od-grywa niezwykle istotną rolę, jednak wciąż nie da się wyeliminować tkwiących w niej intuicji, nawyków i przypadkowych rozwiązań. „Pozostaje luka między tym, co wiemy, a tym, co chcielibyśmy osiągnąć. I to ona komplikuje wszystko to, do czego się zabiera-my”. „The New York Times” umieścił książę Gawan-de’a w swoim prestiżowym rankingu stu najciekaw-szych książek roku. Pozycja szczególnie polecana dla fanów „Ostrego dyżuru” i „Dr. House’a”.

„Komplikacje. Zapiski chirurga o niedoskonałej nauce”, Atul Gawande, Wydawnictwo Znak.

Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: CHIRURG, mają szansę dostać książkę w prezencie.

książka

Rozwiązanie konkursów z nr 9 (25): Książka „Zapasowe drzwi” (hasło MISTRZ): Mikołaj Stawicki, Renata Musiał,

Paulina Wygnat, Maria Zawistowska, Marianna Przybysz.Książka „Uciec jak najwyżej” (hasło WANDA): Zofia Strzelecka, Ewa

Lubartowska, Katarzyna Stelmach, Małgorzata Kloc, Julia Mikłaszewicz.Książka ,,5 prostych sposobów...” (hasło LĘK): Grażyna Toczek, Wiesława

Skoczyńska, Ewa Zawilska, Danuta Rola, Wojciech Zawieja.Płyta Vanessy Wiliams (hasło VANESSA): Teresa Cegielska, Zofia Kwiecień,

Julia Fołtyn, Tatiana Makowska, Marta Nowak.Płyta A-Ha (hasło A-HA): Henryka Zajączkowska, Dorota Misztal,

Jerzy Bielawski, Renata Grobelna, Stanisława Mielko.

Zapraszamy do udziału w naszych konkursach! Wejdź na stronę:

www.farmacjapraktyczna.pl

Jeden świat, jedna miłośćMa na swym koncie ponad 53 mln sprzedanych płyt, klika statuetek Grammy i inne niezliczone nagrody. Śpiewał z Luciano Pavarottim i Rayem Charlesem, pisał piosenki z Bobem Dylanem, kompono-wał hity dla Barbry Streisand i KISS, grał też na gitarze z B.B. Kingiem. Jego najnowszy album to w większości nowe kompozycje, z wyjątkiem coveru hitu Terence’a Trenta D’Arbiego oraz przepięknej piosenki napisanej przez Vana Morrisona – „Crazy Love”.

Michael Bolton, „One World One Love”, Universal Music Polska.Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: MICHAEL, mają szansę dostać płytę w prezencie.

PłytyKolekcja sentymentalnaNowy studyjny album Barbry Streisand to sentymentalna kolekcja standardów, utrzy-mana w lekko jazzujących klimatach. Artystka jawi się nam jako wokalistka jazzo-wa, ale i kabaretowa – dojrzała i pełna wyrazistych emocji. Jej płyta, utrzymana w nastrojowej, kameralnej atmosferze, jest muzycznym rozważaniem o kochaniu, kolejnych miłosnych zawodach i próbach ukojenia sercowych rozterek. W pracy nad albumem poma-gała artystce znana i ceniona jazzowa pianistka, Diana Krall ze swym kwartetem.

Barbra Streisand, „Love Is The Answer”, Sony Music.Osoby, które wejdą na stronę www.farmacjapraktyczna.pl i za jej pośrednictwem przyślą do nas maila z hasłem: BARBRA, mają szansę dostać płytę w prezencie.

Krzyżówka


Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać jeden z 10 zestawów kosmetyków Pharmaceris, ufundowanych przez Laboratorium Kosme-tyczne Dr Irena Eris. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 31 grudnia 2009 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Prak-tyczna” lub na adres e-mail: [email protected]

Imię i nazwisko:................................................................................................................Dokładny adres:................................................................................................................

................................................................................................................

Data i podpis:................................................................................................................

Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie.

10

Rozwiązaniem

krzyżówki z num

eru 9 (25) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: AN

TAGO

NIŚCI RECEPTO

RÓW

LEUKO

TRIENO

WYCH

. Komplet serw

etek firmy

Almi D

ecor otrzymują: Jadw

iga Kwiatkow

ska, Michał M

arcinkowski, Bożena Czesak, Beata Soczek, Ew

a Wiącek-Sierpień, Agnieszka O

polska, D

anuta Kuśmierz, D

anuta Post, Romana Skrzyniarz i Barbara Stachow

iak-Paruch.

Puderlub w

kostkach

Zamach stanu

Znamio-

tami

Biletloteryjny

Zbierasię nadnie

Kogut

Rozległyobszarsłonych

wód

Zalotygłusz-ców

Szefklasztoru

Zwódboksera

MoŜnasię na

niestoczyć

Szóstkaw dzien-niczku

Masy

Podsta-wa

powieści

Harcerzz Anglii

MiastoGizewiu-

sza

Fantazja

Bankowa róŜnica

Chodzi z podnie-sioną głową

�...Tadeusz”

Związekrzemieśl-

ników

Ocieplaszyję

Krótkiedo wtrą-

cenia

Pan zAnglii

Przy wale studni

Po niej mądryPolak

Kier-masz,bazar

Niepisa-ne lubkaduka

Węgiel idrewnona zimę

�Pokarm”kompu-

tera

Lubipalić wstarympiecu

Znak,prognos-

tyk

Inaczejo asie

Systemrozgry-

wek

Zaczynaod

mleka

Karp lubjesiotr

Znawcabudowy

ciała

Zwójpapieru

�Karzą-ca”

gruszka

Sytuacjabez

wyjścia

SamicaŜbika

Błękitnieba

Malecleśnegochytrusa

Chorobaprzemia-

nymaterii

Porusza sięw cylindrze

Dalszyplan

obrazuWyrwa

Opozycja wewnątrzpartii

Odzna-czenieSłynne

w Oliwie

Potocz-nie:

tysiączłotych

SportPawłaNastuli

Zdobiścianę

Częśćadresu

PobieŜ-ny plan,

zarys

Czarnaw

kominieZespół,druŜyna

Z klamką

Szwedz-ki złoty

Karakuł śywi sięeukalip-tusem

Dyskusjapubli-czna

Jednaz trzech

graj1/8 bajta

Królowana

rabacie

Majątekziemski

...Marado-

na

Arteria,szlak

Szopa,komedia

Gazeto-wa

szpalta

19

24

25

28

3

22

12

32

29

35

18

2

17

5

26

1

23

36

9

30

33

21

15

20

4

27

11

14

6

31

16

8

7

10

13

34

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

26 29 32 3528 31 3427 30 33 36

1 2 3 4 5 6 7 8

25242322212019

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Wyrażam zgodę na przetwarzanie w celach marketingowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, ul. Bobrowiecka 6, danych osobowych podanych na kuponie (podstawa prawna - Ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych).

Dermopielęgnacja intensywnie kryjąca

Doskonały na niedoskonałości

DELIKATNY FLUID INTENSYWNIE KRYJĄCY

Nowość!

Dziecilubią misie!

Acidolac junior – specjalnie

dla dzieci misio-tabletki o smaku

białej czekolady, które sprawią,

że każda buźka będzie

uśmiechnięta.

Sposób podania: dzieci od 3 roku życia: 1 misio-tabletka dwa razy dziennie. Zaleca się stosować w trakcie oraz przez 2-3 tygodnie po zakończeniu kuracji antybiotykowej.

Skład: 2 misio-tabletki zawierają łącznie 4 mld lio lizowanych szczepów bakterii Lactobacillus acidophilus, Bi dobacterium bi dum oraz fruktooligosacharydy.

Produkt nie zawiera glutenu. Produkt nie zawiera sacharozy.

Acidolac junior przywraca prawidłową orę bakteryjną i reguluje pracę przewodu pokarmowego u dzieci, zwłaszcza w trakcie i po antybiotykoterapii. Wspomaga również odporność organizmu.

Wyłączny dystrybutor w Polsce: Medana Pharma S.A. w Sieradzu

205x297_Prasowa_Acidolac_Junior_a.indd 1 2009-09-16 15:21:13

Refastin_Banderola_REFA-099-08-2009 1Refastin_Banderola_REFA-099-08-2009 1 22-10-09 11:50:4522-10-09 11:50:45

wesołych Świąt - farmacja praktyczna · wesołych Świąt w radości i zdrowiu temat numeru...

Documents