what should we consider before making compost?

ว.วทย. มข. 41(3) 595-606 (2556) KKU Sci. J. 41(3) 595-606 (2013)

ขอควรพจารณากอนท าปยหมก What Should We Consider Before Making Compost?

นนทวน ฤทธเดช1

บทคดยอ

วสดเหลอทงทางการเกษตร ขยะเศษพชจากการตดแตงตนพช มลสตว และขยะจากครวเรอนเปนของเหลอทงทสามารถแปลงเปนวสดทมคณคา และเปนประโยชนตอการเจรญเตบโตของพชพรอมทงบ ารงความอดมสมบรณของดน โดยสามารถแกไขปญหาดนทเปนพนทเพาะปลกซงเกดจากการใชปยเคมเพาะปลกเปนเวลายาวนาน ท าใหดนเกดความเสอมโทรม และเสยสมดลของสงมชวตทอยในดน การผลตปยหมกเปนกระบวนการทเปลยนวสดเหลอทงดงกลาวใหกลายเปนสารอนทรยทเรยกวาฮวมส เพอใหการผลตปยหมกแตละครงเกดขนโดยไดผลผลตทมความคงตว สม าเสมอ ไดสารฮวมสทเปนประโยชนและกระบวนการหมกเกดขนอยางรวดเรว ดงนนขอควรทราบตาง ๆ ในการท าปยหมก จงเปนสงจ าเปนทตองเรยนรกอนลงมอท าการผลตปยหมก

ABSTRACT

Agricultural waste, plants trimming waste, animal manure and household waste are wastes that can be converted into a valuable material. It is beneficial to the growth of crops and maintenance of soil fertility. Use of the chemical fertilizer in agriculture for a long time which led to the soil degradation and imbalance of organisms in the soil was also occurred. Compost production is a process that turns waste into an organic matter which calls humus. To get stable, homogeneous, useful humus product and the fermentation process occurs rapidly. Considerations and awareness are needed to know before making compost. 1ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน อ าเภอเมอง จงหวดขอนแกน 40002 E-mail: [email protected]

KKU Science Journal Volume 41 Number 3596 Review596 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review ค าส าคญ: ปยหมก Keywords: Compost

บทน า ปยคออะไร (What is the meaning of fertilizer?)

ปย หมายถง สารหรอสงทใสลงไปในดน เพอวตถประสงคในการปลดปลอยธาตอาหารโดยเฉพาะ ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ทยงขาดอยใหพชไดรบอยางเพยงพอ พชสามารถเจรญเตบโตงอกงาม และใหผลผลตสง

ปยหมกคออะไร (What is compost?)

คอปยอนทรย หรอปยธรรมชาตชนดหนง ทไดจากการน าเอาเศษซากพช เชน ฟางขาว ซงขาวโพด ตนถวตาง ๆ หญาแหง และผกตบชวา เปนตน รวมทงของเหลอทงจากโรงงานอตสาหกรรม ตลอดจนขยะมลฝอยจากบานเรอนมาหมกรวมกบมลสตว ปยเคม หรอสารเรงจลนทรยเมอหมกโดยใชระยะเวลาหนงแลว เศษพชจะเปลยนสภาพจากเดมเปนผงเปอยยยสน าตาลปนด า น าไปใสในไรนาหรอพชสวน เชน ไมผล พชผก หรอไมดอกไมประดบได (Kutzner, 2013)

ท าไมตองท าปยหมก (Why make compost?)

ปยหมกเปนหนงในผลตภณฑจากธรรมชาต ร าคาถ ก ซ ง ส ามารถ ใ ชแทนป ย เ คม ไ ด อย า งมประสทธภาพ และใชในการปรบปรงดน เชน ปยหมกชวยใหเมดดนเหนยวเกาะกนอยางหลวม ๆ และยงชวยใหดนทรายอมน าไดดยงขน นอกจากนปยหมกซงประกอบดวยสารอนทรยยงใหธาตอาหารแกพช ท าใหดนมความอดมสมบรณ ประโยชนของปยหมกมดงตอไปน

• ชวยเพมปรมาณอนทรยวตถใหแกดน ท าใหดนอดมสมบรณ

• ท าใหดนมการถายเทอากาศไดด • ชวยเปลยนสภาพของดนจากดนเหนยวหรอ

ดนทรายใหเปนดนรวน ท าใหสะดวกในการไถพรวน • ชวยรกษาความชมชนในดนไดดขน • ชวยเพมประสทธภาพในการใชปยเคมท าให

ลดการใชปยเคมลงได • ชวยกระตนสารบางอยางในดนทละลายน า

ยากใหละลายน าไดงาย เปนอาหารของพชไดดขนไมเปนอนตรายตอดนแมจะใชในปรมาณมาก ๆ และเปนเวลานาน ๆ

• ชวยลดปรมาณขยะมลฝอย และวชพชน าปยหมกมประโยชนตอดนหลายดานดงทกลาวมา และเพอเปนการลดปรมาณพรอมทงเพมคณคาขยะอนทรย ดงนนจงควรรณรงคใหประชาชนทวไป และเกษตรกร ท าปยหมกไวใชเอง วตถดบส าหรบท าปยหมก (compost materials)

วตถดบทเหมาะตอการน ามาท าปยหมก คอวตถดบทมสารอนทรยเปนองคประกอบ ส าหรบกองปยหมกทดนนจะตองมอตราสวนของวตถดบระหวางวตถดบทมสารคารบอนเปนองคประกอบ ซ งเรยกวา “browns” ตอวตถดบทมสารไนโตรเจนเปนองคประกอบ ซงเรยกวา “greens” ในปรมาณทเหมาะสม ตวอยางของวตถดบทมสารคารบอนเปนองคประกอบ เชน ใบไมแหง (dried leaves) ฟางขาว (straw) กงไม (wood chips) ซงจลนทรยจะใชเปนแหลงพลงงาน ในขณะทวตถดบทมสารไนโตรเจนเปน

วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 597บทความบทความ วารสารวทยาศาสตร มข. ปท 41 ฉบบท 3 597

องคประกอบ ไดแก หญาสเขยว (grass clippings) เศษอาหาร ซงจลนทรยจะใชเปนแหลงโปรตน

โดยทวไปอตราสวนของวตถดบทงสองชนดทเหมาะสมคอ ประกอบดวย browns 25 สวนตอ greens 1 สวน แตถากองปยหมกนนมวตถดบทมสารคารบอนเปนองคประกอบจ านวนมาก จะท าใหกองปยหมกนนเกดการยอยสลายอยางชา ๆ ในขณะทกองปยหมกทมวตถดบทมสารไนโตรเจนเปนองคประกอบจ านวนมากจะท าใหปยหมกเกดกลน (odor) เหมน

ตวอยางของวตถดบทสามารถน ามาใชในการท าปยหมก

เศษใบไม (leaves) เปนวตถดบทหาไดงาย กอนทจะน าใบไมมาใชท าปยหมกควรเตรยมใบไมโดยการท าใหมขนาดเลก ซงจะท าใหจลนทรยยอยสลายไดงายยงขน นอกจากนตองพยายามหลกเลยงการใชเศษใบไมในกลมทยอยสลายไดยากมาท าปยหมก ไดแก ใบตนโอค (oak) ใบตนแมกโนเลย (magnolia) ใบตนฮอลล (holly) เปนตน และใบไมทสะสมสารพษ ไดแก ใบตนแบลกวอลนท (black walnut) ใบตนโอค (oak) ใบตนไอว (ivy) และใบยคาลปตส ส าหรบใบสน (pine needles) ตองตดท าใหเปนชนเลก ๆ กอนน ามาท าปยหมก เพราะบรเวณผวชนนอกของใบสนจะเคลอบดวยสารทมลกษณะเปนขผง (waxy) ดงนนกระบวนการยอยสลายใบสนจะเปนไปอยางชา ๆ ปยหมกทมใบสนเปนองคประกอบจ านวนมากจะท าใหไดผลตภณฑปยหม กท ม ค วาม เปนกรดด งน นจ งส ามารถน า ไปประยกตใชกบดนทเปนดางไดหญา (grass) เปนวตถดบทมองคประกอบของสารไนโตรเจนสง เหมอนกบทพบในปยคอก โดยทวไปจลนทรยจะยอยสลายหญาไดเรว หญาทน ามาใชท าปยหมกควรปราศจากสารก าจดวชพชและสารฆาแมลง วธปฏบตกอนน าหญามาท าปยหมกคอ ควรน าหญามาผงแดดอยางนอย 1 วน อยาใหหญา

จบตวกนเปนกอน เพราะจะท าใหอากาศในกองปยหมกถายเทไมสะดวก ท าใหเกดกระบวนการหมก แบบไมมอากาศ (anaerobic decomposing) ซงจะท าใหไดปยหมกทมกลนเหมน นอกจากนถาตองการท าปยหมกโดยใชหญาเปนวตถดบประเภท “green” จะตองผสมดวยวตถดบชนด “brown” ในอตราสวนทเหมาะสม

ขยะจากครวเรอน (kitchen refuse) ซงไดแก เปลอกแตงโม เปลอกสบปะรด ถงชา เปลอกแอปเปล และเปลอกกลวย ขยะเหลานสามารถน ามาใชเปนวตถดบส าหรบท าปยหมกไดเปนอยางด แตขยะจากการท าอาหารบางชนดไดแก เนอสตว ผลตภณฑจากเนอ ผลตภณฑจากนม น าสลดทมไขมนปรมาณสง และเนย จะท าใหเกดปญหาการยอยสลายในระหวางการหมกได โดยเฉพาะเศษอาหารประเภทเนอ เมอน ามาท าปยหมกจะท าใหไดผลตภณฑทมกลนเหมนและเปนแหลงก าเนดของสตวหรอแมลงทอาจเปนสาเหตของโรคพช ดงนนจงไมควรทจะเลอกมาใชเปนวตถดบส าหรบท าปยหมก และการน าเศษขยะจากการท าอาหารมาท าปยหมก หลงจากทเตมขยะเหลานลงในกองปยหมก จะตองปดทบดวยชนของวตถดบชนด “brown” ประมาณ 8 นว เพอปองกนการรบกวนของแมลง

ขเถาจากไม (wood ashes) ซงไดจากการเผาถาน หรอเตาเผาใหความรอน สามารถน าขยะเหลานมาผสมในกองปยหมกได อยางไรกตามขเถามคณสมบตเปนดางดงนนจงไมควรเตมข เถาจากไมมากกวา 2 แกลลอนลงในกองปยหมก ในขณะทขเถาจากถานซงมก ามะถน และเหลก ในปรมาณมาก จะเปนอนตรายตอพช ดงนนจงไมควรทจะน ามาเตมลงในกองปยหมก

ขยะจากสวน (garden refuse) ไดแก พชผกสวนครว และดอกไม อาจมการปนเปอนของวชพช ซง

KKU Science Journal Volume 41 Number 3598 Review598 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review ไมควรน ามาท าปยหมก แตถากองปยหมกมการปนเปอนวชพชอยแลว สวนใหญจะถกก าจดเมออณหภมภายในกองปยหมกสง ประมาณ 130 องศาฟาเรนไฮน

หญาแหงและฟางขาว (hay and straw) ซงใชเปนแหลงคารบอนส าหรบการเจรญของจลนทรย นอกจากนยงพบ ไนโตรเจนในหญาแหงมากกวาในฟางขาว ขอควรระวงในการน าหญาแหงมาใชท าปยหมกคอ วชพชซงอาจปนเปอนอยในหญาแหง ในขณะทถากองปยหมกนนมสวนผสมของฟางขาว จะท าใหการถายเทอากาศภายในกองปยหมกด เนองจากโครงสรางของกองปยหมกอยในสภาพหลวม ๆ ไมอดแนนจนเกนไป

มลสตว หรอปยคอก (manure) ไดแก มลวว มลควาย มลหม และมลจากสตวทกนพชเปนอาหาร มลสตวเหลานเปนวตถดบทคณคาเหมาะแกการน ามาท าปยหมก โดยมลสตวจะประกอบดวยแหลงไนโตรเจนและจลนทรยทเปนประโยชนตอการยอยสลายวตถดบในกองปยหมก ในขณะทมลจากสตวทกนเนอเปนอาหารไมเหมาะทจะน ามาท าปยหมกเพราะอาจมการปนเปอนของจลนทรยกอโรค การเตมฟางขาว หรอใบไมแหงจะชวยใหกองปยหมกทมมลสตวเปนสวนผสม มความสมดลของอตราสวน C:N ratio มากยงขน

นอกจากนยงมวตถดบประเภทสารอนทรยอกหลายชนดทสามารถใชท าปยหมกไดดงตารางท 1

ตารางท 1 รายละเอยด และขอควรระวงเมอใชวตถดบเหลาในการท าปยหมก ชนดของวสด ควรใชหรอไม รายละเอยด

สาหราย และวชพชน า ใชได เปนแหลงธาตอาหารทด เถาจากผงถาน และถานหน ไมควรใช อาจมการปนเปอนดวยวสดทไมเหมาะสมตอพช เถาทไมไดรบการปรบเปลยนสภาพกอนน ามาใช ระมดระวง ใชปรมาณนอยทสดเพราะจะท าใหกองปยมสภาพเปนดาง และไป

ยบยงกระบวนการหมกปยหมก ของเสยจากโรงงานผลตเครองดมแอลกอฮอล และน าทงจากหองท าอาหาร

ใชได ชวยรกษาความชนของกองปยหมก

มลนก ระมดระวง อาจมการปนเปอนของเชอกอโรคและวชพช กระดาษแขง ใชได ตองฉกเปนชนเลก ๆ มลแมว ไมควรใช อาจมการปนเปนของเชอโรค กากกาแฟและกระดาษกรอง ใชได ไสเดอนยอยสลายวสดชนดนไดด เปลอกขาวโพด ใชได ท าใหเปนชนเลก ๆ และผสมกบวสดทเปนแหลงไนโตรเจน พชทเปนโรค ระมดระวง ถากองปยมความรอนไมถงระดบทฆาเชอได จะท าใหเกดการปนเปอน

ของเชอกอโรค มลสนข ไมควรใช หลกเลยง เพราะอาจปนเปอนเชอโรค เปลอกไข ใชได ยอยไดอยางชา ๆ แตถาจะใหเกดการยอยเรวตองท าใหเปนชนเลก ๆ กากขยะจากเศษปลา ไมควรใช ท าใหหนหรอสตวอนเขามาคยเขยกองปยได เศษขนหรอผม ใชได ท าใหวสดหมกไมจบกนเปนกอน ปนขาว ไมควรใช สามารถท าใหกระบวนการหมกหยดชะงกได ปยมลวว มลมา มลหม มลแกะ มลไก และมลกระตาย ใชได เปนแหลงไนโตรเจนทด ตองน ามาผสมกบวสดทเปนแหลงคารบอน

เพอใหอตราสวน C:N เหมาะสม เนอ ไขมน และกระดก ไมควรใช ท าใหเกดกลนเหมนและเปนแหลงแพรเชอโรคหรอแมลงศตรพช นม เนย โยเกรต ระมดระวง ถาใชตองวางไวใตกองปยเพอปองกนสตวคยเขย กระดาษหนงสอพมพ ใชได ท าใหเปนชนเลก ๆ


ตารางท 1 รายละเอยด และขอควรระวงเมอใชวตถดบเหลาในการท าปยหมก (ตอ) ชนดของวสด ควรใชหรอไม รายละเอยด

ใบโอค ใชได ท าใหเปนชนเลก ๆ การยอยสลายเปนไปอยางชา ท าใหกองปยหมกเปนกรด

ขเลอยและเศษไมจากการตดแตง ใชได ถ าใช ตองหาว สดท เ ปนแหล ง ไนโตรเจนมาผสมจ านวนมาก เพราะฉะนนใหใชปรมาณนอย ๆ

สนเขม ใชได ตองไมใสปรมาณมากเพราะจะท าใหการยอยสลายชา วชพช ระมดระวง ท าใหแหงกอนผสมลงไปในกองปยหมก หญาตดดนเปนแผน ๆ ระมดระวง หญาพวกนตองไมเจรญเตบโตบนกองปยหมก ทมา: http://cwmi.css.cornell.edu/composting.htm

การเลอกสถานทกองกองปยหมก (Compost site selection)

การเลอกสถานทส าหรบกองปยหมกมผลตอกระบวนการหมกซงท างานโดยจลนทรยและสงมชวตทปะปนมากบวตถดบ เขตหนาวจะตองจดใหกองปยหมกอยในทแสงแดดสองถง แตกตองสรางทก าบงส าหรบปองกนลมหนาวและหมะ โดยทวไปกระบวนการยอยสลายวตถดบจะเกดขนอยางชา ๆ ส าหรบในเขตรอนแหงกจ าเปนตองหาทก าบงแสงแดดเพอปองกนการระเหยของน าออกจากกองปยหมก ซงจะท าใหกองปยหมกแหง ไมเหมาะสมตอการท างานของจลนทรย

สนามหญาและพนดนเหมาะส าหรบกองปยหมก เพราะการกองบร เวณนมขอดคอจลนทรย ไสเดอน และผยอยสลายชนดอนทปะปนอยในดนจะชวยท าหนาทในการยอยสลายวตถดบในกองปยหมก โดยสงมชวตเหลานจะเปลยนแปลงชนดและปรมาณตามฤดกาล วธการท าปยหมก (Composting methods)

การท าปยหมกโดยใชวตถดบทมสารอนทรยเปนองคประกอบมหลายวธ (ชวลต, 2530) ในทนจะกลาวถงวธทนยมใช คอ cold or slow composting เกษตรกรทมวตถดบชนด “brown” มากกวา “green” จะนยมเลอกวธนในการท าปย โดยวธการ

หมกแบบน กระบวนการยอยสลายวตถดบจะเกดขนอยางชา ๆ วชพช และโรคพชจะไมถกท าลาย ขอดของว ธ น ค อ ง า ย ไ ม ต อ งก า ร เ ค ร อ งม อ ร าค า แพ ง กระบวนการจดการเกยวกบการหมกไมยงยาก ขอเสยคอ อตราการยอยสลายเกดขนอยางชา ๆ ดงนนจงตองกองปยหมกไวเปนเวลานาน ซงจะท าใหสตวเขามาขดคยกองปยหมกได

ตวอยางของวธการหมกแบบ cold or slow composting เชน sheet composting เปนวธท าปยหมกอยางงาย โดยการน าเศษใบไม กงไม หญา และฟางเปนตน ไปวางไวบนผวหนาดน หรอกองคลมบรเวณรอบโคนตนไม แลวปลอยใหกระบวนการยอยสลายเกดขนเองตามธรรมชาต ขอดคอ งาย ไมตองการเครองมอยงยากและซบซอนในการท าปย ความชนภายในกองปยจะถกกกเกบไวได ขอเสยคอ อตราการยอยสลายวตถดบเกดขนอยางชา ๆ และขยะประเภทเศษอาหารไมเหมาะทจะน ามาท าการหมกดวยวธน วชพชและโรคพชทอาจปนเปอนมากบวสดหมกจะไมถกท าลาย

Trench composting เปนวธการหมกทไมตองการถงหรอภาชนะหมก แตจะท าการฝงวสดหมกลงไปในหลมดน โดยขดคดนลก 8 นว จากนนใหกองวสดทตองการท าปยหมก เชน เศษอาหาร โดยใหกองสง 4 นว จากนนใหปดทบดวยดน กระบวนการหมกจะ

KKU Science Journal Volume 41 Number 3600 Review600 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review เกดขน ภายใน 1-2 เดอน หลงจากนนจะสามารถน าพชมาปลกไดทบรเวณหลมหมก ขอดของการหมกแบบนคอ ไมตองการเครองมอซบซอน ราคาแพง เปนวธการหมกทปองกนสตวทอาจมารบกวนขยะประเภทเศษอาหารไดเปนอยางด แตกมขอเสยคอ อตราการยอยสลายวสดหมกจะเกดขนอยางชา ๆ วชพช และโรคพชจะไมถกท าลายโดยกระบวนการหมกประเภทน และถาฝงกลบวสดหมกไมดจะท าใหสตวตางๆมารบกวนกองปยหมกได

Cold bin composting เปนวธการท าปยหมกในถง หรอภาชนะอยางงาย ซงท าไดโดยน าวตถดบประเภท “browns” มาผสมกบเศษอาหาร โดยกองปยใหมความสง ½ ของถง หลงจากหมกได 1 เดอน ใหกองเศษอาหาร วตถดบประเภท “browns” และดน ท าเชนนเปนระยะเวลา 1 ป จะไดปยหมกทสามารถน าไปใชประโยชนได การเกบเกยวปยหมกเพอน าไปใชนนใหน าเอาปยหมกชนลางไปใชงานกอนชนทกองอยดานบน

Heap composting เปนวธการหมกอยางงายทไมจ าเปนตองใชถง หรอภาชนะหมก ท าไดโดยการกองวสดหมกเปนชน ในบรเวณลานโลงทมหลงคาหรอไมมหลงคาคลม ซงวสดหมกสามารถกองไดในสวน ไร นา เปนตน

Hot/Fast composting เปนวธการหมกทนยมใชมากทสด เพราะอตราการยอยสลายวตถดบ โดยกระบวนการหมกแบบน จะเกดขนอยางรวดเรว วชพชและโรคพชจะถกท าลายหลงการหมก อยางไรกตามอตราการยอยสลายวตถดบจะชาหรอเรวขนอยกบ ปจจยตาง ๆ ดงตอไปน เชน วตถดบมขนาดเลก (2-3 นว) อตราสวนของ C:N เหมาะสม ความชนเหมาะสม กลบกองกองปยเพอเพมการถายเทของอากาศ วธนท าไดโดยการผสมวสดหมกทมอตราสวนของ C:N ท

เหมาะสม พรอมทงรดน าใหความชนทเหมาะสม และมการกลบกองปยหมกเปนระยะในระหวางการหมก

วธการสรางกองปยหมก (build a pile)

กองปยหมกท เหมาะสมกบการเจรญของจลนทรยจะตองประกอบดวยอาหาร คอ แหลงคารบอนและไนโตรเจน (browns and greens) น า ซงตองมความชนเหมาะสม ไมเปยกแฉะจนเกนไป อากาศ ตองมการถายเทออกซเจนภายในกองปย ขนาดของกองปย อยางนอยควรมความกวาง และยาว เทากบ 3×3 ฟต ความลก 3-5 ฟต ขนาดของวสดหมก ตองนอยกวา 2-3 นว

วธการกองกองปยหมกมหลายวธ แตในทนจะกลาวถง 2 วธคอ sandwich method และ mix-it method

Sandwich method เปนวธการกองวสดหมกเปนชน ๆ ซงแตละชนจะกองสลบกนระหวาง วสดหมกชนด greens และชนด browns โดยแตละชน ใหมความหนา 3-4 นว และจะตองกองวสดประเภท brown ไวชนบนสด เพอลดกลนเหมนทอาจเกดขนหลงกระบวนการหมก การกองเปนชนบาง ๆ จะชวยใหจลนทรยสามารถยอยสลายวสดหมกทงสองชนดไดอยางทวถง และเปนการปองกนการเกดกระบวนการหมกแบบไมใชออกซเจนซงจะท าใหเกดกลนเหมน นอกจากนจะตองรดน าในแตชนวสดหมก เพอใหความชนกระจายทวถงทงกอง

Mix-it method เปนวธการกองปยหมกอยางงายโดยการผสมวสดประเภท greens และ browns กอนท าการกองกองปย จะชวยปองกนไมใหวสดหมกประเภท greens เชน หญา เปนตน จบตวเปนกอนซงจะท าใหการถายเทน าและอากาศภายในกองปยไมด การจบตวกนเกดจากความชนทปะปนมากบวสดหมก


ประเภท greens ในระหวางการหมกใหท าการกลบกอง รดน า และเพมวสดหมกสดลงไปในกองได จลนทรย (microbes)

ปยหมกเกดจากกระบวนการหมกแบบใชออกซเจน (aerobic composting) จะมจลนทรยทมบทบาทส าคญในระหวางการหมกปยหมกไดแก เชอรา แบคทเรย และแอคตโนมยซท (Ashraf et al., 2007 และ Rebollido et al., 2008) ประกอบดวย

1. เชอรา ชนดของเชอราขนกบวสดทน ามาท าปยหมก ความชนและอณหภมในสภาพแวดลอม โดยจะพบเชอราเจรญอยบนผวนอกของกองปยหมกซงมอณหภม และมความชนต ากวาในกองปยหมก ในระยะตาง ๆ ของการท าปยหมกจะพบเชอราตาง ๆ เชอรามบทบาทยอยสลายวสดในกองปยหมกใหมขนาดเลกลงในระยะแรกของการหมก

2. แบคทเรย พบมากทสดในชวงแรกของการหมกปย แตเมออณหภมสงขนจะมจ านวนลดลง ชนดทพบบอย คอ Pseudomonas sp., Achromabacter sp., Flavobacterium sp., Micrococcus sp. และ Bacillus sp.

3. แอคตโนมยซท จลนทรยชนดนจะมอตราการเจรญชากวาแบคทเรยและเชอรา โดยปกตจะเจรญไดในสภาวะทมอากาศถายเทด ซงจะสงเกตเหนเปนจดสขาว ๆ บนกองปยหมกหลงจากอณหภมสงสดแลว ชนดทมกจะพบเสมอ คอ Thermoactinomycetes sp. และ Thermomonospora sp. ซงเปนพวกท สามารผลตเอนไซมเซลลเลสยอยสลายเซลลโลสไดอยางมประสทธภาพ และยงพบ Streptomyces และ Micropolyspora sp. ซงมบทบาทส าคญในการยอยสลายสารอนทรยวตถทมอยในกองปยหมก

A B รปท 1 ลกษณะภายใตกลองจลทรรศนของเชอราทตรวจพบในกองปยหมก ของ A: Aspergillus sp.

(http://www.eapcri.eu) และ B: Mucor sp. (http://mycorant.com/biodeisel-from-mucor)

KKU Science Journal Volume 41 Number 3602 Review602 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review

A B รปท 2 ลกษณะรปรางของ A: Micrococcus sp. และ B: Bacillus sp. ภายใตกลองจลทรรศน

(http://rci.rutgers.edu/~microlab/CLASSINFO/IMAGESCI/NegandPos2.htm และ http:// biology. northwestcollege.edu/biology/b1010lab/bactypes.htm)

รปท 3 ลกษณะโคโลนบนจานอาหารเลยงเชอของเชอ Streptomyces sp. (http://www.ann-clinmicrob.com /content/10/1/24/figure/F1)

กระบวนการยอยสลายปยหมก (The compost decomposition process)

ปยหมกเปนผลตภณฑทไดจากการยอยสลายเศษซากพชและสตว โดยอาศยการท างานของสงมชวตหลายชนด ไดแก แบคทเรย รา ไสเดอน และแมลง โดยกระบวนการยอยสลายจะเกดขนหลงจากวตถทใชหมกมความรอน ความชน และการระบายอากาศทเหมาะสม ความรอนทเกดขนในระหวางกระบวนการหมกจะสามารถท าลายโรคพช และวชพชทอาจปะปน

อยในกองปยหมกไดผลผลตทไดในขนตอนสดทายของการยอยสลายคอ ฮวมส (humus)

การหมกปยหมก ประกอบดวย 3 ระยะดงนคอ ระยะเรมตน (initiate phrase) โดยมจลนทรยก ล ม ท ส า ม า ร ถ เ จ ร ญ ไ ด ท อ ณ ห ภ ม ป า น ก ล า ง (mesophilic microorganisms) เจรญเตบโต จากนนจะเปนระยะอณหภมสง (thermophilic phrase) เปนระยะการหมกทอณหภมในกองปยหมกสงมากกวา 50 องศาเซลเซยส โดยระยะนจลนทรยทสามารถเจรญไดทอณหภมสง ท เ รยกวา thermophilic micro-


organisms จะเจรญเตบโต และระยะสดทาย เรยกวา cooling หรอ maturing phrase เปนระยะทปยหมกสกสมบรณ อณหภมของกองปยหมกในระยะนจะใกลเคยงกบอณหภมชนบรรยากาศ จลนทรยทเจรญไดทอณหภมปานกลางยงสามารถเจรญเตบโตไดในกองปยหมกระยะน ปจจยทผลตอการท าปยหมก (Factors affecting to the composting process)

น า อากาศ อณหภม และสารอาหาร เปนสงทจ าเปนตอการเจรญของจลนทรยในกองปยหมก การท างานของจลนทรยโดยการยอยสลายวตถดบในกองปยหมกจะเกดขนไดชาหรอเรว ขนอยกบปจจยตาง ๆ (สพรชย, 2554) ดงตอไปน

1. ความชน (moisture) จลนทรยตองการความชนในการเจรญเตบโต โดยทวไปกองปยหมกควรมความชน 40-60% ซงทดสอบไดโดยการบบวสดหมก กองปยหมกทมความชนเหมาะสมจะไมมน าออกมาจากวสดหมกหลงจากการบบดวยมอ วธการรกษาความชนในกองปยหมกใหอยในระดบทเหมาะสม คอ การเตมน า และการกลบกองปย ในกรณทกองปยเปยก จะท าใหวสดหมก จบตวเปนกอน และท าใหอากาศภายในกองปยหมกถายเทไมด จงเกดสภาวะการหมกแบบไมใชออกซเจนเกดขน (anaerobic condition) ซงสภาวะดงกลาวท าใหกระบวนการยอยสลายวตถดบในกองปยหมกชาลง และกองปยหมกมกล นเหมน แนวทางในการแกปญหานคอจะตองกลบกองปยในระหวางการหมก

2. อากาศ (aeration) การใหอากาศเปนสงทจ าเปนตอกระบวนการหมก เนองจากจลนทรยตองการออกซเจนเพอใชในกระบวนการยอยสลายวตถดบ การกลบกองปยเปนวธการใหอากาศทดทสด โดยจะท าใหมออกซเจนกระจายทวกองปย นอกจากนยงสามารถให

อากาศโดยผสมวตถดบทมขนาดใหญ (bulky items) เชน ใบตนโอค(oak leaves) ใบสน (pine needles) หรอฟางขาว เปนตน ลงในกองปยหมก วตถดบเหลานจะท าใหเกดชองวางในกองปย ซงท าใหอากาศถายเทไดสะดวก และท าใหวสดหมกไมจบตวกนแนน การใหอากาศโดยผานทอซงวางไวตามจดตางๆรอบกองปยหมกกเปนวธการหนงทใชกนในปจจบน

3. อณหภม (temperature) อณหภมเปนปจจยทางกายภาพทเปนเครองบงชกจกรรมการยอยสลายวตถดบโดยจลนทรย เมอสภาพแวดลอม เชน ความชน ออกซเจน ขนาดของกองปย และอตราสวนของ คารบอน ตอไนโตรเจน ในกองปยหมกเหมาะสม จลนทรยจะเจรญเตบโตและท าหนาทยอยสลายวตถดบไดด ซงจะท าใหอณหภมในกองปยหมกสงขนถง 131 องศาฟาเรนไฮน โดยถาอณหภมอยในระดบนคงทเปนเวลา 3 วนจะสามารถท าลายวชพช และโรคพชซงอาจปนเปอนมากบวสดทใชในการหมกได

4. ขนาดของวตถดบ (particle size) กอนทจะน าวตถดบชนดตาง ๆ มาท าปยหมก จะตองท าใหมขนาดเลกลง เชน กงไม ควรจะมขนาด 2-3 นว กอนทจะน ามาผสมในกองปย ซงเปนการเพมพนทผวใหจลนทรยมายดเกาะไดมากขนกวาวตถดบขนาดใหญ และท าใหกองปยมขนาดเลกลง ซงเปนผลดตอกรณทพนทส าหรบกองกองปยมขนาดจ ากด อยางไรกตาม วสดขนาดเลกบางชนด เชน ขเลอย เปนตน หรอวสดชนดเปยก เมอน ามาท าปยหมก จะท าใหการถายเทอากาศลดนอยลง และอาจจะเปนสาเหตการเกดสภาวะการหมกแบบไมมอากาศเกดขน ซงจะท าใหปยหมกเกดกลนเหมน

5. อตราสวนของคารบอนตอไนโตรเจน (carbon to nitrogen ratio C:N ratio) เปนหนงในปจจยหลกทมความส าคญตอกระบวนการหมกปย

KKU Science Journal Volume 41 Number 3604 Review604 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review อตราสวนของ C:N ทเหมาะสมคอ 30:1 โดยทวไปพชจะมองคประกอบทเปนคารบอนมากกวาไนโตรเจน จงพบวาอตราสวนของ C:N มากกวา 1.0 เสมอ ดงแสดงในตารางท 2 องคประกอบหลกของพชตระกลหญาคอไนโตรเจน ดงนนจงเรยกวตถดบพชตระกลหญาวา “green material” ในขณะทกงไมซงมองคประกอบหลก คอคารบอน จงเรยกวตถดบประเภทกงไมวา “brown material”

การค านวนอตราสวนของ C:N ทผสมในกองปยหมกสามารถท าไดดงตวอยางตอไปน เชน กองปยหมกประกอบดวย (1) เศษใบหญา 2 ถง ซงม C:N

ratio = 20:1 และ (2) ใบไม 1 ถง ซงม C:N ratio = 60:1 ดงนนกองปยหมกมอตราสวนของ C:N ratio = (20:1 + 20:1 + 60:1)/3 = (100:3)/3 = 33:1

ปญหาทอาจเกดขนในระหวางการหมกปยและแนวทา ง ในก ารแ ก ปญหา (troubleshooting composting problems)

ในระหวางกระบวนการหมกปยนน อาจมปญหาเกดขน โดยปญหาสาเหต และแนวทางในการแกไข ไดรวบรวมไวในตารางท 3

ตารางท 2 ตวอยางของวตถดบส าหรบท าปยหมก และอตราสวนของ คารบอนตอไนโตรเจน (C:N ratio) ชนดของวตถดบ C:N ratio ชนดของวตถดบ C:N ratio กากกาแฟ 20:1 กระดาษหนงสอพมพ 50-200:1 เปลอกขาวโพด 60:1 ใบโอต(สเขยว) 26:1 มลวว 20:1 พท 58:1 ขยะผลไม 35:1 สนเขม 60-110:1 เศษใบหญา 20:1 ขเลอย 600:1 ปยคอกมา 60:1 ฟางขาว 80-100:1 ใบไม 60:1 เศษพชตดแตง 12-20:1 ทมา: http://www.composting101.com/c-n-ratio.html

ตารางท 3 ปญหา สาเหตของปญหา และแนวทางในการแกไข ในระหวางการหมกปย ปญหา สาเหต แนวทางในการแกไข

มความรอน และความชนเกดขนเฉพาะตรงกลางกองปยหมกเทานน

กองปยมขนาดเลก หรออากาศหนาวเยนท าใหกระบวนการยอยสลายเปนไปอยางชา ๆ

ในกรณทกองปยบนพน กองปยควรจะมความสงและความกวางอยางนอย 3×3 ฟต แตในกรณทท าปยหมกในภาชนะหมก กองปยหมกไมจ าเปนตองใหญมาก

ไมมอะไรเกดขนหลงจากกองปยหมก (เชน ความรอน เปนตน)

ปรมาณไนโตรเจนในกองปยไมเพยงพอ ปรมาณออกซเจนในกองปยไมเพยงพอ ปรมาณความชนในกองปยไมเพยงพอ อากาศหนาวเยน ปยหมกอยในระยะเสรจสมบรณ

เพมแหลงวตถดบทมไนโตรเจนเปองคประกอบ เชนมลสตว หญา เศษอาหาร เปนตน กลบกองปยหมก กลบกองปยหมกและเพมความชนกองปยโดยการใหน า ในเขตหนาว ใหท าปยหมกในฤดใบไมผล กองปยหมกควรมทก าบง หรอท าการหมกในภาชนะหมกปย

ก ร ณ ท เ ศ ษ ห ญ า (grass clipping) ไมยอยสลาย

กองปยหมกอาจจะไมมการระบายอากาศทด หรอขาดความชน

ไมควรกองวตถดบ (เชน ใบไม กระดาษ และเศษหญา เปนตน ) ชนดเดยวกนใหมความหนามากเกนไป เพราะจะท าใหกระบวนการยอยสลายเกดขนชา ดงนนกองปยหมกทดควรมการผสมระหวางวตถดบหลากชนดในแตละชน และขนาดของวตถดบตองมขนาดเลก


ตารางท 3 ปญหา สาเหตของปญหา และแนวทางในการแกไข ในระหวางการหมกปย (ตอ) ปญหา สาเหต แนวทางในการแกไข

กองปยหมกมกลนเหมน หรอกลนไขเนา

กองปยมออกซเจนไมเพยงพอ หรอกองปยเปยก หรอ กองปยอดแนนจนเกนไป

กลบกองเพอใหเกดการถายเทอากาศภายในกองปย ในกรณทกองปยเปยกมากเกนไปจะตองเตมฟางขาว หญาแหง หรอใบไมแหงซงจะชวยดดซบน าทมมากเกนไปภายในกองปย และในกรณทกลนเหมน ใหเตมวตถดบชนดแหงไวดานบนของกองปย และคอยจนกระทงกลนจางลงแลวจงท าการผสมวตถดบชนดแหงกบวตถดบในกองปย

ก อ ง ป ย ม ก ล น ค ล า ยแอมโมเนย

กองปยมปรมาณของวตถดบทเปนแหลงคารบอนไมเพยงพอ

เตมวตถดบชนด ‘browns” เชน ใบไมแหง ฟางขาว และหญาแหง เปนตน

ห น แ ม ล ง ว น แ ล ะ ส ต ว รบกวนกองปยหมก

มวตถดบทไมควรน ามาท าปยหมก (เชน เศษเนอ น ามน กระดก เปนตน) ผสมในกองปย หรอ กองวตถดบประเภทเศษอาหารอยทชนบนของกองปยหมก

กองชนของเศษอาหารทจดกลางของกองปย และตองไมเตมวตถดบทไมควรน ามาท าปยหมก หรอท าการหมกในถง

แมลง กงกอ และทากทกนใบไม ปะปนอย ในกองปยหมก

โดยธรรมชาตของกองปยตองมสงมชวตเหลานอาศยอย

ไมตองท าอะไรเพราะไมสรางปญหาตอกองปย

มดอาศยในกองปยหมก กองปยแหงเกนไป หรออณหภมกองปยไมรอน หรอกองชนของเศษอาหารดานบน

ผสมวตถดบชนดตางๆใหเขากนด และตองใหความชนท เหมาะสมในระหวางการหมก เพอใหจลนทรยยอยสลายวตถดบไดด และเกดความรอนขนในกองปย

ทมา: http://cwmi.css.cornell.edu/composting.htm

สรป การท าปยหมกเปนวธการแปลงวสดอนทรย

เหลอทงจากแหลงชมชน พนทเกษตร หรอของเสยจากโรงงานอตสาหกรรมตาง ๆ ซงมปรมาณมากในปจจบนใหกลายเปนวสดทมคณคาตอพช ซงถาสงเสรมใหเกษตรกรผลต จะชวยลดการน าเขาปยเคมลงได การผลตปยหมกแตละครงจ าเปนตองค านงถงปจจยตาง ๆ หลายดานเชน อตราสวนของวตถดบ ชนดของวตถดบ กรรมวธในการผลต เปนตน เพอจะชวยใหเกดการหมกอยางมประสทธภาพและรวดเรว และไดผลผลตทมคณภาพทคงท การวจยเพอการพฒนาการผลตปยหมก เปนสงทจ าเปน ดงนนหนวยงานทเกยวของจงควรสนบสนนใหมการศกษาวจยดานนอยางกวางขวางตอไป

เอกสารอางอง ชวลต ฮงประยร (2530). การท าปยหมก ภาควชาปฐพวทยา

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

สพรชย มงมสทธ (2554). ปยอนทรยเคมทชมชนควรร สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร.

Ashraf, R., Shahid, F. and Ali, T.A. (2007). Association of fungi, bacteria and actinomycetes with different composts. Pak. J. Bot. 39(6): 2141-2151.

Kutzner, H.J. (2013). Microbiology of composting. Ober-Ramstadt, Germany. (available in) [http://www.wileyvch.de/books/biotech/pdf/v11c_comp.pdf [cited: 4 Jan 2013].

Rebollido, R, Martinez, J, Aguilera, Y, Melchor, K, Koerner, R. and Stegmann, R. (2008). Microbial populations during composting process of organic fraction of municipal solid waste. Applied Eco and Envi Res. 6(3):61-67.

http://www.annclinmicrob.com/content/10/1/24/figure/F1 (cited: 15 August 2010)

http://biology.northwestcollege.edu/biology/b1010lab/bactypes.htm (cited: 20 October 2010)

KKU Science Journal Volume 41 Number 3606 Review606 KKU Science Journal Volume 41 Number 3 Review http://www.composting101.com/c-n-ratio.html (cited:

23 February 2006) http://cwmi.css.cornell.edu/composting.htm (cited: 19

December 2006) http://www.eapcri.eu (cited: 30 June 2011)

http://mycorant.com/biodeisel-from-mucor (cited: 30 June 2011)

http://rci.rutgers.edu/~microlab/CLASSINFO/IMAGESCI/NegandPos2.htm (cited: 11 April 2011)

what should we consider before making compost?

Documents