woordenboek latijn/nederlands · woordenboek latijn/nederlands hoofdredacteur prof. dr harm...
TRANSCRIPT
Woordenboek
Latijn/Nederlands
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: I Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: II Datum: 08-12-08
Woordenboek
Latijn/NederlandsHoofdredacteur
prof. dr Harm Pinkster
emeritus hoogleraar aan de
Universiteit van Amsterdam
Vijfde herziene druk
a m s t e r d a m u n i v e r s i t y p r e s s
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: III Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
¢Het redactieteam van het WoordenboekLatijn/Nederlands bestond uit devolgende personen, met vermelding vaneen ^ vereenvoudigde ^ aanduiding vanhun inbreng :Ronald Blankenborg, Se¤ Lenssen, Emilievan Opstall, Marijke Ottink, MischaVeldman (eerstelijn vertalers),Machtelt Bolkestein, Wichert Claassen,Daan den Hengst, Jan de Jong, Se¤ Lenssen,Rodie Risselada (redacteuren),Ronald Blankenborg, Ineke Blijleven,Jan de Jong, Jan Vonk (eindredactie encomputerondersteuning) enHarm Pinkster (hoofdredacteur).
Dit woordenboek is gebaseerd op het pons Global-wo« rterbuch Lateinisch-Deutsch, uitgegeven door ErnstKlett Verlag fu« r Wissen und Bildung gmbh.Dit woordenboek kwam mede tot stand dankzij eensubsidie van het ministerie van oc en w.
Eerste druk : 1998, aup , AmsterdamTweede, herziene druk : 2003, aup, AmsterdamDerde druk : 2005, aup , AmsterdamVierde druk : 2007, aup , AmsterdamVijfde, herziene druk : 2009, aup, Amsterdam
Basisontwerp omslag :Harry Sierman, AmsterdamOntwerp omslag : Kok Korpershoek, AmsterdamOntwerp binnenwerk : Harry Sierman, AmsterdamZetwerk : Thieme MediaICT, Deventer
isbn ingenaaid 9789089640734isbn gebonden 9789053566077nur 627
� Oorspronkelijke uitgave : Ernst Klett Verlag fu« rWissen und Bildung gmbh, Stuttgart, Bondsrepu-bliek Duitsland, 1986� Nederlandse vertaling en bewerking : AmsterdamUniversity Press, Amsterdam, 1998Geografische kaarten Imperium Romanum en ItaliaAntiqua uit : Grand Gaffiot � Hachette Livre 2000
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgavemag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een ge-automatiseerd gegevensbestand, of openbaar ge-maakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elek-tronisch, mechanisch, door fotokopiee« n, opnamen ofop enige andere manier, zonder voorafgaandeschriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopiee« n uit deze uitgave istoegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912j‡ het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewij-zigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 enartikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoorwettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aande Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 aw Am-stelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n)uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en anderecompilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dientmen zich tot de uitgever te wenden.
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: IV Datum: 08-12-08
Voorwoord
Het besluit om een nieuw (vertaal)woordenboekLatijn/Nederlands te maken is voortgekomen uiteen aantal overwegingen die te maken hebbenmet het feit dat de positie van het Latijn in onzemaatschappij heel anders is dan ten tijde van bv.de vervaardiging van het welbekende woorden-boek van Muller en Renkema (en de latere be-werkingen daarvan). In het voorbereidend we-tenschappelijk onderwijs is de omvang van delectuur van Latijnse teksten aanzienlijk vermin-derd. Vertrouwdheid met de woordenschat van devoornaamste literaire teksten kan niet veronder-steld worden. Steeds vaker worden bij schooltek-sten toegespitste woordenlijstjes geproduceerd.Verder is de kennis van de vormleer zo veelminder dan vroeger dat veel leerlingen niet ge-makkelijk van een woord in de tekst bij de lem-mata in een van de bestaande woordenboekenterecht zullen komen. In het wetenschappelijkonderwijs is de kennis van het Latijn weliswaarnog maar voor weinig vakken verplicht, maarvoor bepaalde studierichtingen zijn Latijnse tek-sten nog steeds belangrijk. Ook studenten indergelijke studierichtingen hebben een ontoe-reikende morfologische en lexicale kennis omzelfstandig Latijnse teksten te kunnen lezen. Ditwoordenboek biedt daarom meer morfologischehulp en geeft meer expliciete informatie overconstructies. In de Appendix wordt bovendiensystematische grammaticale informatie gegevenen informatie over realia. De verwachting is dathet woordenboek zo ook een betere ondersteu-ning kan geven om zelfstandig Latijn te lezen eno.a. een goede functie kan vervullen in de tweedefase van het vwo (het ‘studiehuis’).
Hierboven is al aangegeven dat het woorden-boek bedoeld is voor een grotere doelgroep danalleen vwo-leerlingen. Behalve op universitairestudenten richt het woordenboek zich ook opmensen die bij de uitoefening van hun beroep zonu en dan Latijnse woorden moeten kunnenopzoeken. Te denken valt aan juristen en theo-logen. Het woordenboek is daarom gebaseerd opeen corpus dat naar tijd en genre aanzienlijkruimer is dan gebruikelijk.
Voor makers en gebruikers zou het ideaal zijngeweest om van voren af aan een nieuw woor-
denboek te maken. Dit was door de tijd enmankracht die daarvoor nodig zijn niet haalbaar.Toen ik besloten had dat er een nieuw woor-denboek moest komen en subsidie« ring door hetministerie van Onderwijs, Cultuur en Weten-schappen in het vooruitzicht werd gesteld, ben ikop zoek gegaan naar een bruikbaar voorbeeld, datbovendien in computerleesbare vorm beschikbaarwas. Als uitgangspunt voor dit woordenboek hebik toen gekozen voor het bestaande pons
woordenboek Latijn/Duits (uitg. Klett). Onswoordenboek verschilt echter sterk van hetDuitse voorbeeld. Het aantal lemmata is aan-zienlijk groter en veel bestaande lemmata zijngrondig aangepast, o.a. met behulp van de OxfordLatin Dictionary en de gepubliceerde delen van deThesaurus Linguae Latinae, en flink wat zijn ge-schrapt. In beginsel zijn nu alle woorden opge-nomen die ten minste enkele malen voorkomenin de niet-christelijke teksten tot ca. 400 (m.u.v.inscripties) die in de Thesaurus zijn verwerkt enook de woorden die met redelijke frequentievoorkomen in toegankelijke christelijke teksten.Woorden die in de context worden uitgelegd of opandere wijze makkelijk te begrijpen zijn, zijn nietopgenomen. Een zekere willekeurigheid wasdaarbij niet te vermijden. De in het Duitseuitgangswerk opgenomen Middeleeuwslatijnsewoorden zijn gehandhaafd. Wat de eigennamenbetreft is in grote lijnen de keuze aangehoudenvan het Duitse woordenboek. Verdere uitbreidingbleek onwenselijk i.v.m. de omvang van hetwoordenboek.
Bij de opbouw van de lemmata heb ik ^ innavolging van het Duitse voorbeeld ^ gekozenvoor een lineaire opsomming van betekenissenvan een woord en niet voor een hie« rarchischestructuur met hoofdbetekenis(sen), deelbeteke-nissen en ad-hocinterpretaties. Ik ben me ervanbewust dat daarmee de grens tussen contextueleinterpretatie en betekenis vaak wordt overschre-den, met uiteraard het risico van onjuiste of tetoegespitste interpretaties. Ik heb voorrang ge-geven aan de overzichtelijkheid voor de gebruikerboven een eventuele vanuit de semantischetheorie meer verantwoorde systematiek.
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: V Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bij de woorden wordt waar mogelijk aange-geven van welk Latijns woord ze zijn afgeleid. Bijleenwoorden wordt aangegeven uit welke taal zezijn overgenomen, uiteraard bijna steeds hetGrieks.
Ik heb lang geaarzeld over de te hanterentaalkundige terminologie. Uiteindelijk heb ikgekozen voor de gelatiniseerde, internationaalgebruikelijke terminologie. Het is dus n en nietonz., en adj. en niet bv.nw. In de afkortingenlijstzijn wel de Nederlandse equivalenten toegevoegd.Een nog lastiger probleem vormden de gram-maticale constructies bij werkwoorden van hettype donare (‘begiftigen’, ‘schenken’) met naast hetsubject twee noodzakelijke aanvullingen, zekerals ^ zoals in dit voorbeeld ^ er twee constructiesbestaan bij hetzelfde werkwoord. Hierbij heb ikwat ingewikkelder grammaticale terminologiehelaas niet kunnen vermijden. Voor verdere in-formatie over de uitgangspunten die zijn ge-hanteerd, verwijs ik naar de paragraaf over deopbouw van het woordenboek.
In dit woordenboek is de nieuwe spelling ge-volgd. Dat geldt ook voor ingeburgerde klassiekenamen als Jupiter en Pompeji. Waar ‘het GroeneBoekje’ niet helpt, in het bijzonder in het gevalvan eigennamen, heb ik de spelling aangehoudenvan de Winkler Prins. Maar dat was ook vaak nietmogelijk.
Dit woordenboek is een product van samen-werking tussen velen, junioren en senioren, be-zoldigden en vrijwilligers. De namen van demeest intensief betrokkenen worden elders in ditboek vermeld. Ik maak een uitzondering om hierJan Vonk te noemen, zonder wiens onvermoei-bare inzet het boek er niet zou zijn. De mede-werkers van Amsterdam University Press hebbenons werk gee« ngageerd begeleid. Het ministerievan oc en w (later de Commissie LexicografischeVertaalvoorzieningen) heeft de uitgave mogelijkgemaakt door een royale subsidie. Het ComputerCentrum Geesteswetenschappen van de Univer-siteit van Amsterdam heeft de uitgave technischondersteund. Ik heb het voorrecht gehad dehoofdredactie te mogen voeren. Ik dank alle be-trokkenen voor hun inzet en steun. In het com-putertijdperk is het altijd mogelijk verbeteringenaan te brengen in nieuwe oplagen. Ik ben bijvoorbaat erkentelijk voor iedere vorm van com-mentaar.
Amsterdam, 25 januari 1998
Voorwoord bij de tweede, herziene druk
Het Woordenboek Latijn/Nederlands is buiten-gewoon gunstig ontvangen, door recensenten endoor gebruikers. Een flink aantal gebruikers heeftsuggesties gezonden voor verbeteringen. Hunnamen worden hieronder vermeld. Dit was eenstimulans om verder te werken aan het woor-denboek. Het is nu tijd om een herziene versie uitte brengen, met naar schatting 3000 kleine (eenfout geplaatst haakje) en grote (nieuwe woorden,herziene beschrijvingen) veranderingen. Ook inde Appendix is een aantal storende fouten ver-wijderd. Gelijktijdig komt nu ook een cd-rombeschikbaar, die inhoudelijk gelijk is aan hetwoordenboek, maar op zijn minst twee voordelenheeft : het beeld kan vergroot worden, en het ismogelijk het woordenboek te doorzoeken opNederlandse en Latijnse woorden. Verder zal erook experimenteel, vooralsnog gratis, een websiteversie worden aangeboden.
Ik dank de volgende gebruikers voor hunsuggesties : Leon ter Beek, Jan Bloemendal, Wi-chert Claassen, C.N.D. Harderwijk, Daan denHengst, Nico Koeneman, Cees Kostelijk, Se¤ Lens-sen, Fik Meijer, Marijke Ottink, Marc v.d. Poel,Wim Remmelink, Rodie Risselada, Jan Vonk,Mark de Wilde. Ik wijk van de alfabetische volg-orde af voor drie ‘‘grootleveranciers’’, die ik in hetbijzonder dank voor hun vele kritische opmer-kingen : Guus Bal, Joop Jagers en Jona Lendering.Voor de voorbereiding van de nieuwe tekst heb ikweer mogen profiteren van de inzet van Jan deJong en Jan Vonk, ook al onvermoeibaar betrok-ken bij de eerste druk, en van Sabine Kok en FennePinkster. De directeur en staf van de AUP dank ikvoor ook nu weer hun hartverwarmende be-trokkenheid en deskundigheid.
Een woordenboek is nooit af. Alle suggestiesvoor verbetering blijven welkom. Net als voor-heen zullen regelmatig verbeteringen wordeningevoerd op www.latijnnederlands.nl.
Amsterdam, oktober 2002
Harm Pinkster
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: VI Datum: 08-12-08
VI Voorwoord
Voorwoord bij de vijfde, herziene druk
Ook deze keer is de tekst van het woordenboekaanzienlijk gewijzigd. De appendix is uitgebreidmet een overzicht van de declinatie van de ad-jectieven. Ook is een beknopt overzicht van deRomeinse geschiedenis toegevoegd. Dr Wolfgangde Melo (Oxford) heeft de lengtetekens op deklinkers gecontroleerd en een groot aantal ver-beteringen voorgesteld. Van Wichert Claassen,Harm Poortvliet en Mark de Wilde, maar vooralook van Friederike Bremer en Guus Bal heb ik veelsuggesties voor verbetering en aanvulling ont-vangen. De verwerking van al deze verbeteringenheeft Akke Pinkster voor haar rekening genomen.Zij is ook verantwoordelijk voor heel veel on-zichtbare wijzigingen in de electronische versies,waardoor de doorzoekbaarheid is verbeterd. Jande Jong is nog steeds de steun en toeverlaat voorde technische infrastructuur. Ik dank hen allenzeer voor hun hulp. Mijn dank gaat ook weer uitnaar de enthousiaste en competente staf van AUPen naar Saskia de Vries, directeur van AUP.Voor alle vormen van commentaar houd ik meaanbevolen.
Amsterdam, juli 2008Harm Pinkster
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: VII Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Voorwoord VII
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00a-Voorw.3d Pagina: VIII Datum: 08-12-08
De opbouw van het woordenboek
De ordening van de lemmata
fa� cundita� sfa� cundusfaeceusfaecula
De lemmata (titelwoorden)zijn alfabetisch geordend.
o� s1, o� ris nos2, ossis n
Woorden die op gelijke wijze geschrevenworden, maar tot een verschillende woord-soort behoren of van een verschillende stamzijn afgeleid, worden van elkaar onderschei-den met een verhoogd cijfer : 1, 2, aan het eindvan het titelwoord. (N.B. lengtetekens bovenklinkers worden in dit verband genegeerd.)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De opgenomen basisvorm Bij de vervoegde en verbogen vormen van resp.werkwoorden en naamwoorden wordt hetlemma gevormd door een basisvorm, gevolgddoor beknopte informatie van voornamelijkmorfologische aard. Bij het titelwoord en deandere vormen worden lange klinkers ge-markeerd met een lengteteken boven de klin-ker, bv. a� , |� .
amo� , ama� repu� nio� , pu� n|� recubo� , cuba� re, cubu|� , cubitumhabeo� , habe� re, habu|� , habitumde� leo� , de� le� re, de� le� v|� , de� le� tumd|� co� , d|� cere, d|� x|� , dictumqueror, quer|� , questus sum
ı Bij werkwoorden (verba) is als basisvormgenomen de eerste persoon van de singularispraesentis indicativi activi (of passivi). Naastdeze basisvorm wordt in principe de infi-nitivus praesentis gegeven en vaak ook destamtijden. Het laatste gebeurt niet bij deregelmatige werkwoorden van de a- en i-con-jugatie, zoals ama� re en pun|� re.
re-stituo� , stituere, stitu|� , stitu� tumad-venio� , ven|� re, ve� n|� , ventum
ı Bij samengestelde werkwoorden (compo-sita) wordt met een streepje (-) een scheidingaangegeven tussen het voorvoegsel (prefix) enhet niet-samengestelde werkwoord (simplex).Bij de stamtijden wordt het prefix weggelaten.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
af-fluo� , fluere, flu� x|� ,flo� re� sco� , flo� re� scere,
Het ontbreken van een bepaalde stamtijdwordt aangeduid met een liggend streepje : .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: IX Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Onregelmatige vormen Afgezien van de basisvorm en de andere zojuistbeschreven informatie zijn in het woorden-boek ook onregelmatige vormen opgeno-men, die met de eerdere informatie niet ge-vonden kunnen worden. Zij zijn striktalfabetisch geordend. Het is ondoenlijk alleonregelmatige vormen op te nemen. Volstaanis met de volgende gevallen :
velle inf. praes. act. v. volo2
momord|� pf. v. mordeoe� m|� pf. v. emoce� p|� pf. v. capiotul|� pf. v. fero
morsus ppp. v. mordeoe� mptus ppp. v. emocaptus ppp. v. capiola� tus ppp. v. fero
. de infinitivi van onregelmatige werkwoor-den, bv. velle, ferre ;
. de eerste pers. sg. ind. pf. act. en het parti-cipium perfecti passivi (ppp.) van^ de werkwoorden van de 2e conjugatie metaanzienlijke verschillen tussen de perfec-tumstam, het participium en de praesens-stam, bv. mordeo ;^ de werkwoorden van de 3e conjugatie(consonantstammen), bv. emo ;^ de werkwoorden van de gemengde conju-gatie, bv. capio ;^ de onregelmatige werkwoorden, bv. fero ;
. de paradigmata van de meest onregelmatigewerkwoorden zijn meer of minder uitge-breid opgenomen in de appendix ;
. de onregelmatige vormen van samenge-stelde werkwoorden zijn onvolledig opge-nomen.
absconditus, a, umabunda� ns, gen. antistacitus, a, um
Verder zijn apart opgenomen als adjectiefgebruikte participia.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
galea, ae foppidum, |� nna� tio� , o� nis fimber, bris m
ı Bij substantieven is als basisvorm genomende nominativus singularis. Naast deze basis-vorm is de uitgang van de genitivus singularisopgenomen en tevens een aanduiding van hetgrammaticale geslacht (genus) (m, f en n).
o� s1, o� ris nos2, ossis niu� s, iu� ris n
Bij korte woorden is voor de duidelijkheid dehele genitivusvorm gegeven.
laetus, a, um ı Bij adjectieven is als basisvorm genomen denominativus singularis masc. Daarnaastwordt de volgende informatie gegeven :
X De opbouw van het woordenboek
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: X Datum: 03-12-08
a� cer, a� cris, a� cre . bij adjectieven met drie uitgangen de uit-gang of vorm van het vrouwelijke (femin.)en onzijdige (neutr.) geslacht ;
brevis, e . bij adjectieven met twee uitgangen de no-minativus singularisvorm van het onzijdigegeslacht ;
fero� x, gen. o� cisin-ops, gen. opis
. bij adjectieven van e¤ e¤ n uitgang de genitivussingularis.
bonus, a, um (comp. melior, ius, superl.optimus, a, um ; adv. bene)bene, adv. v. bonusmelior, ius comp. v. bonusoptimus, superl. v. bonus
Verder zijn onregelmatige adverbia, compa-rativus- en superlativusvormen opgenomen.Deze zijn ook nog eens apart alfabetisch op-genomen.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Structuur van de betekenisomschrijvingen
In de omschrijvingen van de betekenis van hetwoord wordt naast de Nederlandse vertalin-gen ook allerlei aanvullende informatie op-genomen.
hostis, is m, zelden f1. vijand (a) staatsvijand, vijand in de oorlog[ socii atque hostes vriend en vijand ] ; (coll.)de vijand [ externus ] ; (b) openlijke vijand,tegenstander, opponent [ bonorum van deconservatieven ; patriae landverrader ; veri-tatis ; (ook m. dat.) dis hominibusque ] ;(c) (poe« t.) (in de liefde) rivaal, mededinger ;2. vreemdeling, buitenlander ; c cives atquehostes ;3. (Laatl.) duivel.
Wat bedoeld is als Nederlands equivalent vanhet Latijnse woord of van de onderscheidenbetekenis is in normaal lettertype gezet. Alleandere informatie is typografisch afwijkend.
Wanneer bij een woord verschillende beteke-nissen of toepassingen kunnen worden on-derscheiden, zijn deze met (vette) Arabischecijfers, steeds op een nieuwe regel, aangeduid.Daarbinnen wordt waar nodig weer een on-derscheid gemaakt met (vette) kleine letters.
|� n-sue� sco� , sue� scere, sue� v|� , sue� tumI. intr. zich gewennen aan, gewend raken aan(m. ad ; dat. ; inf.) [ ad disciplinam ; impe-rare ] ;II. tr. gewennen aan (m. ut ; inf.) ; c insuevitpater hoc me ut (Hor.).
gemellus (demin. v. geminus) (poe« t. ; postklass.)I. adj. a, um1. tweeling- [ fratres ] ;2. dubbel [ vites ; legio dubbellegioen ] ;3. (als tweelingen) gelijkend, helemaal ge-lijk ;II. subst. |� m tweeling, tweelingbroer.
Met vette Romeinse cijfers worden meer fun-damentele onderscheidingen, bv. van gram-maticale aard, zichtbaar gemaakt.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De opbouw van het woordenboek XI
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XI Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Voorbeelden van het gebruik van een woord
honestus, a, um (honos)1. gee« erd, geacht, voornaam, aanzienlijk[ homo ; familia ; vir ] ; c -o loco natus ; vir *eretitel v.d. equites ;2. eervol, fatsoenlijk, betamelijk, behoorlijk[ laudatio ; victoria ; mores ; res middelendie bij zijn stand passen ] ; c vita -e acta ; -umest het is eervol of het strekt tot eer ;3. moreel goed, deugdzaam [ vita ] ; c -e vi-vere ;4. (v. niet-lev.) mooi, knap, edel [ facies ; for-ma ; caput ; oratio mooi klinkend ].
ı Om het gebruik van een woord te illustrerenworden Latijnse voorbeelden gegeven. Dezevallen uiteen in twee typen :. korte voorbeelden, halfvet gedrukt, van ty-
perende woordcombinaties tussen rechtehaken [ ] ;
. meer uitvoerige uitdrukkingen en citaten,aangeduid met c , cursief gedrukt.
Soms is voor de duidelijkheid een vertalingtoegevoegd. Bij langere en meer letterlijke ci-taten is soms tussen haakjes d.m.v. een af-korting de naam van de auteur vermeld(zie Lijst van afkortingen).
obtrecta� tio� , o� nis f (obtrecto) jaloezie, afgunst ;c*laudis alienae over de waardering vooriem. anders ; * atque invidia adversus cres-centem in dies gloriam alcis.
ha� c adv. (hic1 ; vul aan : parte of via� )1. hierlangs, via deze weg ; op deze manier ;2. aan deze kant ; c *atque illac (Ter.) overal.
ı In de opgenomen uitdrukkingen wordt hettitelwoord zelf als regel weggelaten. Eengolflijntje (tilde,*) geeft aan dat iets aange-vuld moet worden, nl.. bij verba de infinitivus ;. bij substantiva de nominativus ;. bij adjectiva, adverbia en preposities het
titelwoord.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XII De opbouw van het woordenboek
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XII Datum: 03-12-08
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Verdere informatie bij het lemma
ia� nitr|� x, |� cis f (ianitor) ( pre- en postklass.) por-tierster.
im-mu� nio� , mu� n|� re (Tac.) aanleggen [ prae-sidium ].
ha� c-tenus adv. (ook gesplitst)1. (v. plaats) ( poe« t. ; postklass.) tot hier, tot daar,zover ; c hac Troiana tenus fuerit Fortuna secu-ta ;2. (v. tijd ) tot nu toe ;3. (afsluitend in redevoering en geschrift ) tothier, tot aan dit punt, zover ; c* de amicitiadixi ;4. in zoverre, in die mate.
ab-d|� co� ,2 d|� cere, d|� x|� , dictum1. afwijzen, afzweren, verbieden ; (v. voorte-kens) niet toelaten, weigeren, verwerpen (itt.addico) ; c aves abdicunt (alqd ) de voorspel-lende vogels laten (iets) niet toe ;2. ( jur.) (bij vonnis) ontzeggen, betwisten.
ı Bij woorden of betekenisonderscheidingen diehoofdzakelijk of alleen maar voorkomen. in (een) bepaalde periode(s) (bv. preklas-
siek), of vanaf een bepaalde periode (bv.postklassiek). De volgende aanduidingenworden gebruikt :klassiek : het Latijn van de auteurs Cicero enCaesar ;preklassiek : het Latijn van auteurs geborenof werkend voor Cicero en Caesar, bv. Cato enVarro ; daarbinnen worden met archa|« schde auteurs en teksten uit de vroegste periodeaangeduid ;postklassiek : het Latijn van auteurs gebo-ren of werkend na Cicero en Caesar, vanNepos tot Suetonius ;Laatlatijn : het Latijn van auteurs als Gel-lius en Apuleius en lateren ; daarbinnenworden met ecclesiastisch de christelijkeauteurs en teksten aangeduid.
. bij een bepaalde auteur (bv. Tac.) ;
. in een bepaald genre (bv. poe« t.)is in afgekorte vorm tussen haakjes relevanteinformatie gegeven. Ook is vermeld of eenwoord behoort tot het jargon van een bepaaldberoepsveld (bv. jur.).Voor afkortingen raadplege men de afkortin-genlijst.
ab-iungo� , iungere, iu� nx|� , iu� nctum1. ( poe« t.) uitspannen [ iuvencum ] ;2. (metaf.) scheiden, verwijderen.
Tenslotte wordt het metaforische en meto-nymische gebruik van woorden aangeduid.Bij opeenvolgende metaforische betekenissenwordt als regel de aanduiding ‘metaf.’ nietherhaald.
im-pendo� , pendere, pend|� , pe� nsum1. (geld) besteden, gebruiken, uitgeven[ sumptum ; pecuniam ; (aan, voor : in m.acc. ) in res vanas ; nummos in navem ] ;2. (metaf.) (moeite, tijd e.d.) besteden, opoffe-ren, gebruiken (aan, voor : in m. acc. ; ad ; dat. ;in m. abl.) [ operam ; sanguinem in socios ;vitam vero ].
ı Wanneer uit de Nederlandse vertaling nietgemakkelijk kan worden geconcludeerd inwelke constructies een woord voorkomtis tussen haakjes syntactische informatietoegevoegd.
homi-c|� da, ae m en f (homo en caedo)1. moordenaar, moordenares ;2. (Hor.) mannendoder [Hector ].
hodie� adv. (, ho� [ c ] die� )hydra, ae f (Gr. leenw.)
ı Informatie over de etymologie is toegevoegdbij samengestelde woorden (voorzover be-kend). Achter woorden die aan het Grieksontleend zijn, staat (Gr. leenw.) met soms deletterlijke betekenis van dat Griekse woordtussen enkele aanhalingstekens.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
De opbouw van het woordenboek XIII
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XIII Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eigennamen
Agathocle� s, is en |� m tiran v. Syracuse (360^289v. Chr.), bekend om zijn oorlogen tegen de Car-thagers.
Aeg_eus, e|� m koning v. Athene, vader v. Theseus ;^ patron. Aegide� s, ae m nakomeling v. Aegeus,Aegide, ihb. zijn zoon Theseus.
Ga� de� s, ium f Fen. (Tyrische) kolonie in Z.W.-Spanje, nu Ca¤ diz ; ^ inw. en adj. Ga� d|� ta� nus, |� mresp. a, um ; ^ Ga� d|� ta� nae, a� rum f danseressenuit Gades.
Van een aantal bekende personen uit de ge-schiedenis en de mythologie, voorzover ze inveelgelezen teksten voorkomen, is korte en-cyclopedische informatie opgenomen.
Bij plaatsnamen is geografische en eventueelhistorische informatie opgenomen.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XIV De opbouw van het woordenboek
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XIV Datum: 03-12-08
Verklaring van tekens en lettertypen
[ ] voorbeelden van typerende constructies
c vaste uitdrukkingen en citaten
* tilde, gebruikt als vervanging voor :- de infinitivus van het werkwoord- de nominativus van het substantief- het betreffende adjectief, adverbiumof de prepositie
1. bij stamtijden : betreffende vormontbreekt2. binnen een lemma : De volgende in-formatie is alleen maar geldig binnen hetcijfer waarbinnen het teken voorkomt
, afgeleid van
. wordt
,-. in tegenstelling tot
* niet geattesteerd woord? woord dat niet geheel zeker is
overgeleverd of waarvan de bete-kenis niet vaststaat
/ aan het eind van een lemma, ofvoor een apart onderdeel van eenlemma of een toelichting : Watvolgt heeft betrekking op het helelemma of op meerdere vooraf-gaande cijfers van het lemma.
: : sprekerswisseling in een dialoog
Vet lemma of onderdelen daarvanHalfvet karakteristieke combinatiesCursief Latijnse voorbeelden na een c ,
grammaticale termen en allerleitoelichtingen
Normaal betekenissen en vertalingen in hetNederlands
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XV
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XV Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Lijst van afkortingen
aand. aanduidingabl. ablativusabl. abs. ablativus absolutusabs. absoluut gebruiktabstr. abstract(um/a)acc. accusativusaci. accusativus cum infinitivoact. actiefadj. adjectief (bijvoeglijk naam-
woord)/adjectivischadv. adverbium (bijwoord)/adver-
bia(a)l(e)afh. vr. afhankelijke vraagzinafk. afkortingagr. agrarisch(e)alci alicuialcis alicuiusalg. algemeenalqa(m) aliqua(m)alqd aliquidalqm aliquemalqo(s) aliquo(s)alqs aliquisApul. Apuleiusarch. archa|« sch(e)archit. architectonisch(e)Att. Attisch(e)attrib. attribuut/attributiefAug. AugustusAugust. Augustinus
beh. behalvebew. bewonerbiol. biologisch(e)botan. botanisch(e)bz. bijzin
Caes. CaesarCatull. Catulluschrist. christelijk(e)Cic. Cicerocj. conjunctie (voegwoord)cogn. cognomencoll. collectivum/collectiefcomb. combinatie
comp. comparativus (vergrotende trap)concr. concreetconj. conjunctivus (aanvoegende
wijs)cons. consonant(isch)constr. constructie
dat. dativusdecl. declinatie (verbuiging)defect. defectivum (verbum -, ‘onvol-
ledig’ ww.)demin. deminutivum (verkleinwoord)dep. deponensdesid. desiderativumdir. direct(e)dir. vr. directe vraagzindubb. dubbel(e)
eccl. ecclesiastica (werken van ker-kelijke schrijvers)
Egypt. Egyptisch(e)encl. enclitischEnn. Enniusepith. epithetonEtr. Etruskisch(e)
f femininum (vrouwelijk)fem. femininum (vrouwelijk)Fen. Fenicisch(e)frequ. frequentativumfilos. filosofisch(e)fut. futurum
Gall. Gallisch(e)geestel. geestelijkGell. Gelliusgen. genitivusgeom. geometrisch(e)gerechtel. gerechtelijkgeringsch. geringschattendGerm. Germaans(e)gew. gewoonlijkGr. Grieks(e)
XVI
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XVI Datum: 03-12-08
gramm. grammaticaal
Hebr. Hebreeuws(e)Hor. Horatius
i.d. in deiem. iemandiems. iemands, van iemandimp. imperativusimpf. imperfectumincoh. incohativumindecl. indeclinabel (onverbuigbaar)indic. indicativus (aantonende wijs)inf. infinitivus (onbepaalde wijs)inscr. inscriptie(s)instr. instrumentalis (abl. instrum.)intens. intensivuminterj. interjectie (tussenwerpsel)intr. intransitief (onovergankelijk)inw. inwoner(s)iron. ironischItal. Italisch(e)
jur. juridisch(e)Juv. Juvenalis
Kelt. Keltisch(e)Kl.-Azie« Klein-Azie«klass. klassiekkom. komediekwal. kwalitatiefkwant. kwantitatief
Laatl. LaatlatijnLat. Latijn/Latijns(e)leenw. leenwoordlich. lichamelijkLiv. Liviusloc. locativuslog. logischLucr. Lucretius
m masculinum (mannelijk)m. metMacedon. Macedonisch(e)Mart. Martialis
masc. masculinum (mannelijk)math. mathematisch(e)mbt. met betrekking totmed. medisch(e)Mel. Middeleeuws Latijnmetaf. metaforisch (overdrachtelijk)meton. metonymischmetr. metrisch(e)milit. militair(e)Min. Fel. Minucius Felixmissch. misschienmnl. mannelijk(e)mondel. mondelingmor. moreelmuz. muzika(a)l(e)myth. mythisch(e)mythol. mythologie/mythologisch(e)
n neutrum (onzijdig)nakom. nakomeling(en)naut. nautisch(e)nci. nominativus cum infinitivoneg. negatief (-ieve)Nep. Neposneutr. neutrum (onzijdig)niet-lev. niet-levendniet-klass. niet-klassiekniet-refl. niet-reflexiefniet.-Rom. niet-Romeins(e)nom. nominativusNT Nieuwe Testamentnv. nevenvorm
obj. object (lijdend voorwerp)onomatop. onomatopee|« schonpers. onpersoonlijk(e)oorspr. oorspronkelijk(e)openb. openba(a)r(e)OT Oude Testamentoudchr. oudchristelijk(e)Oudital. Ouditalisch(e)Oudrom. Oudromeins(e)Ov. Ovidius
p. adj. van participium afgeleidadjectief
partit. partitivuspass. passiefpatric. patricisch(e)
Lijst van afkortingen XVII
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XVII Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
patron. patronymicumpejor. pejoratiefpers. persoonPers. Persiuspersoonl. persoonlijk(e)personif. personificatiePerz. Perzisch(e)Petr. Petroniuspf. perfectumPhaedr. PhaedrusPlaut. Plautuspleb. plebejisch(e)Plin. Mai. Plinius MaiorPlin. Min. Plinius Minorplqpf. plusquamperfectumplur. t. plurale tantumplur. pluralis (meervoud)poe« t. poe« tischpol. politiek(e)pos. positivus (stellende trap)poss. possessivus (gen. poss.)postklass. postklassiekpostp. postpositie (achterzetsel)p.p. participium van het perfectum
van een deponensppp. participium van het passieve
perfectumpraes. praesenspred. predicatief (-ieve)preklass. preklassiekprep. prepositie (voorzetsel)pron. pronomen (voornaamwoord),
pronomina(a)l(e)pron. dem. pronomen demonstrativum
(aanwijzend voornaamwoord)pron. indef. pronomen indefinitum (onbe-
paald voornaamwoord)pron. interr. pronomen interrogativum
(vragend voornaamwoord)pron. pers. pronomen personale (per-
soonlijk voornaamwoord)pron. poss. pronomen possessivum (bezit-
telijk voornaamwoord)pron. refl. pronomen reflexivum (weder-
kerend voornaamwoord)pron. rel. pronomen relativum (be-
trekkelijk voornaamwoord)Prop. Propertiusptc. participium (deelwoord)ptc. fut. participium van het futurumptc. pf. participium van het perfectumptc. pr. participium van het praesens
publ. publiek(e)Pun. Punisch(e)
refl. reflexief (wederkerend)reg. regeerderelat. relatief/relatieverelig. religie/religieusrel. bz. relatieve (betrekkelijke) bijzinretor. retorisch(e)Rom. Romeins(e)
Sab. Sabijns(e)Sall. Sallustiusscheldw. scheldwoordscherts. schertsend(e)schriftel. schriftelijkSen. Senecasg. singularis (enkelvoud)Sic. Siciliaans(e)Spart. Spartaans(e)sprw. spreekwoord/spreekwoordelijksubj. subject (onderwerp)subst. substantief (zelfstandig naam-
woord)/substantivischSuet. Suetoniussup. supinumsuperl. superlativus (overtreffende
trap)sync. gesyncopeerdSyr. Syrisch(e)
taalgebr. taalgebruikTac. TacitusTer. TerentiusThrac. Thracie« /Thracisch(e)Tib. Tibullustijdsadv. bijwoord van tijdtr. transitief (overgankelijk)trag. tragedie/tragischt.t. terminus technicus
uitdr. uitdrukking(en)
v. vanVar. Varrovd. vandaarv.d. van dev.e. van eenverb. verbum/verba [ werkwoord(en) ]
XVIII Lijst van afkortingen
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XVIII Datum: 03-12-08
Verg. Vergiliusvergl. vergelijking(en)versch. verschillendverw. verwantv.h. van hetvijandel. vijandelijk(e)voc. vocaalvocat. vocativusvolg. volgend(e)voll. volledigvoorgr. voorgrieks(e)vroegchr. vroegchristelijk(e)vroegrom. vroegromeins(e)vrl. vrouwelijk(e)Vulg. Vulgata
wsch. waarschijnlijk
Lijst van afkortingen XIX
Bestand: {3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/00b-Voorw2.3d Pagina: XIX Datum: 03-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
1 Overzicht van de historische ontwikkeling van het Latijn
De Latijnse taal (lingua lat|� na) is genoemd naarde Lat|� n|� , de inwoners van de streek Latium inCentraal-Italie« , nu Lazio genoemd, waarin destad Rome (Ro� ma) is gelegen. De vroegsteschriftelijke overblijfselen van de Latijnse taaldateren uit een tijd na de traditionele stich-tingsdatum van Rome (21 april 753 v. Chr.).De oudste in Rome gevonden tekst dateert uithet eind van de 6de eeuw v. Chr., een zgn.cippus , gevonden onder de lapis niger op hetforum romanum. De grote stroom begintechter pas vanaf de 3de eeuw v. Chr. Literaireteksten bezitten we vanaf ca. 250 v. Chr. Dezevroege teksten wijken in taalkundig opzichtsterk af van wat gewoonlijk het ‘klassiek La-tijn’ wordt genoemd, dat wil zeggen het lite-raire Latijn zoals gebruikt door auteurs alsGaius Julius Caesar en Marcus Tullius Cicero(1ste eeuw v. Chr.).
Begonnen als taal van een betrekkelijkkleine groep mensen is het Latijn in de Oud-heid gaandeweg geworden tot de voertaal van(globaal) heel Zuid- en West-Europa en wes-telijk Noord-Afrika. Het is de basis geweestvoor de huidige Romaanse talen. Na de periodevan expansie van het Romeinse Rijk en vanstabilisering van de in bezit genomen gebie-den ontstond er een toenemende druk vanGermaanse en Slavische volkeren van buitenhet rijk. Kort na 400 n. Chr. gaven de RomeinenEngeland op. In 410 werd Rome geplunderddoor de Visigoten onder Alarik. In dezelfde tijddrongen de Vandalen door tot in Spanje enAfrika. In 476 viel het (West-)Romeinse Rijk.Dit betekende niet dat de Romeinse bescha-ving meteen ten einde kwam. De binnenge-vallen stammen namen van de superieureRomeinse cultuur over wat ze gebruikenkonden. Een niet onaanzienlijk aantal hei-dense en christelijke auteurs zette de klassiekeliteraire traditie voort en ook in andere op-zichten is er sprake van continuering van hetRomeinse cultuurgoed. Het Latijn bleef bo-vendien in gebruik als taal van de kerk en detheologie, als taal van de administratieve enjuridische documenten, en als wetenschappe-lijke voertaal. De ineenstorting van het Ro-
meinse Rijk, samengaand met het wegvallenvan de bestuurlijke eenheid en het ineenstor-ten van het onderwijsstelsel, bracht uitein-delijk een diversificatie en verzelfstandigingvan de verschillende delen van het Rijk metzich mee. Dat gold ook voor de manier waarophet Latijn zich ontwikkelde. Het ‘echte’ Latijnwerd een tweede taal, een ‘geleerden’taal. Heteerste document in de Franse taal dateert van842 (Eden van Straatsburg).
De vorm van het geschreven Latijn van devroege Middeleeuwen week in meer of min-dere mate af van het klassieke Latijn. Dit wasafhankelijk van diverse factoren : de mate vanscholing van de auteurs, de invloed van amb-telijk en kerkelijk jargon en de invloed van devolkstaal. In Frankrijk heeft o.a. Karel de Groteveel gedaan om het gesproken en geschrevenLatijn weer meer op het klassieke Latijn telaten lijken. In de scholen, die weer in erewerden hersteld, werd Latijn in een zo ‘zuiver’mogelijke vorm onderwezen. Voor de conti-nuering van het Latijn en de overdracht van deLatijnse literatuur is deze zogenaamdekarolingische renaissance van grootbelang geweest. Door dit soort activiteitenwerd anderzijds het besef van het verschiltussen volkstaal en Latijn geaccentueerd. HetLatijn ging fungeren als de tweede taal naastde volkstaal en werd als zodanig aan de be-hoefte van de communicatie aangepast, vooralop het punt van de woordenschat. Deze‘tweede taal’ fungeerde o.a. als internationalegeleerdentaal, maar ook als taal van het rechten van de poe« zie. De latere humanisten her-ontdekten niet alleen de waarde van de klas-sieke Oudheid in zijn algemeenheid, maarconformeerden zich ook (opnieuw) aan denormen van het klassieke Latijn. Deze fase vanhet Latijn (humanistenlatijn of neo-
latijn) kende in Nederland zijn hoogtepuntin de 16de en 17de eeuw. Maar ook nu nogwordt het Latijn gebruikt, bijvoorbeeld in(geleerden)poe« zie en uiteraard in de rooms-katholieke kerk.
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1175 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1175
2 De uitspraak van het Latijn
2.1 De klanken
Hieronder volgen enkele regels voor de uit-spraak van de klanken in de klassieke periode(ten tijde van Caesar en Cicero).
a) klinkers (vocalen) :
In het klassieke Latijn bestond er eenoppositie tussen lange en korte klinkers,die in het schrift niet tot uitdrukkingkomt (zie beneden). Dit onderscheid isvan wezenlijk belang voor het woord-accent (zie ‰ 2.2) en voor de metriek. Deklankwaarde van deze klinkers was on-
geveer als hieronder aangegeven :a� als in Ned. baar o� als in Ned. boosa als in Ned. bad o als in Ned. bode� als in Ned. beer u� als in Ned. boere als in Ned. bed u als in Ned. hoed|� als in Ned. bieri als in Ned. bit
b) tweeklanken (diftongen) :
ae ongeveer als in ma|« s, bijvoorbeeld Caesar. Alin de tijd van Caesar en Cicero sprakensommige taalgebruikers een open e� uit, alsin Ned. ble' ren.
au als in Ned. koud. Ook hier kwam al tentijde van Cicero de uitspraak als lange
open o voor (o� ), als in Ned. uitroep o� o� h,bijvoorbeeld applaudo (‘ik juich toe’).
oe als in Eng. moist.ui als in Ned. foei.eu meestal uitgesproken als in Ned. ui,
maar beter [ew].
Of het Latijn nog een klank /ˇ/ (uitgesprokenals [ u ] in muziek) kende, is niet zeker.
c) medeklinkers (consonanten) :
p als in Ned. peer m als in Ned. maarb als in Ned. beer n als in Ned. naart als in Ned. teer l als in Ned. lief / loefd als in Ned. deerlijk r als in Ned. trillende rk als in Ned. keer (niet : brouw ‘r’)g als in Frans garc� on f als in Ned. fietskw (gespeld qu) s als in Ned. sap, stem
als in Eng. quick, j (gespeld i)als in Ital. quando als in Ned. jas
gw (gespeld gu) w (gespeld v)als in Ital. guardare als in Eng. William
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1176 Datum: 08-12-08
1176 Appendix
2.2 Het schrift
Het Latijnse alfabet bevatte vanaf ca. het beginvan onze jaartelling de volgende letters :
A E I O V
B D G
P T C K Q
M N
F S H
L R
X Y Z
De tekens die in de klassieke periode vooralop officie« le inscripties maar ook in hand-schriften werden gebruikt lijken het meest oponze hoofdletters. Een onderscheid tussenhoofd- en kleine letters werd niet gemaakt.Naast dit
schrift werd o.a. voor particuliere correspon-dentie, maar later ook voor boekproductie een‘lopend’ (‘cursief’) schrift ontwikkeld. Onzekleine letters zijn voornamelijk afgeleid vanlatere versies van een lopend schrift.
De letters corresponderen ^ zoals in veel talen ^niet precies met de eerder beschreven klankenen soms worden combinaties van letters ge-bruikt. Twee voorbeelden :1. Lange en korte vocalen worden in het klas-sieke Latijn weergegeven met hetzelfde teken :malus = ma� lus (‘appelboom’) en malus(‘slecht’).2. De I en V worden zowel gebruikt voor de(lange en korte) vocalen /i/ en /u/ als voor desemivocalen /j/ en /w/. Aparte tekens voor /j/en /w/ , nl. j en v, dateren uit de 16de eeuw. Inde meeste moderne teksten wordt de i nogsteeds gebruikt voor de klinker en semivocaal,maar wordt wel de u van de v onderscheiden.Dat gebeurt ook in dit woordenboek.
2.3 De klemtoon
Anders dan in het Nederlands en het Frans isde klemtoon (het woordaccent) in een woordniet gebonden aan een vaste lettergreep. In hetwoord impera¤ tor (‘aanvoerder’) rust de klem-toon op de lettergreep ra� . In de bijbehorendemeervoudsvorm imperato¤ res op de lettergreepto� . Aan dit voorbeeld is tevens te zien dat de
plaatsing van de klemtoon niet volkomen vrijis : het gaat in beide gevallen om de voorlaatstelettergreep van het woord. Bij meerlettergre-pige woorden kan het accent nooit op delaatste lettergreep vallen. Het accent valt op devoorlaatste of voorvoorlaatste lettergreep.
2.4 De moderne uitspraak
De moderne uitspraak is een ratjetoe. Afgezienvan de invloed van de moedertaal op de uit-spraak van het Latijn in de verschillende lan-den is er een aantal bewuste tendensen.
1. Allereerst is er de Italiaans-katholiekeuitspraak. Het meest opvallend daarin is de‘zachte’ uitspraak van de /k/ (geschreven -c) als[ tsj ] en van de /g/ als [ dzj ], bijvoorbeeld :
caelum [ kailoem ] uitspraak :[ tsje' loem ] (‘hemel’), vgl. Italiaans cielo,Cesare.
genus [ ge' noes ] uitspraak :[ dzje' noes ] (‘geslacht’), vgl. Italiaans genere.
2. In de Nederlandse standaarduitspraakwordt de /k/ hard uitgesproken voor a, o en u,maar als [ s ] voor i, e en ae, bijvoorbeeld :
Cicero [Kiekeroo ] uitspraak : [Sieseroo ], vgl.Frans Cice¤ ron.
De /ae/ wordt meestal als [ ee ] uitgesproken,bijvoorbeeld caelum [ kailoem ] uitspraak :[ seelum ].
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1177 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1177
3. Natuurlijk wordt soms ook een poging ge-daan om de wetenschappelijk gereconstru-eerde uitspraak te gebruiken, bijvoorbeeld /ae/uitgesproken als [ ai ]. Echt systematisch ge-
beurt dat niet. Voor de in de Nederlandsecultuur opgenomen woorden en namen maaktdit ook een vreemde indruk.
3 Overzicht van declinaties en conjugaties
3.1 Declinatie van substantieven
Ie declinatie : -a-stammensing. nom. ros a (‘roos’) plur. ros ae
gen. ros ae ros a� rumdat. ros ae ros |� sacc. ros am ros a� sabl. ros a� ros |� s
IIe declinatie : -o-stammensing. nom. domin us (‘meester’) plur. domin |�
gen. domin |� domin o� rumdat. domin o� domin |� sacc. domin um domin o� sabl. domin o� domin |� svoc. domin eN.B. Alleen bij deze groep van substantieven komt in het enkelvoud een aparte aanspreek-vorm (vocativus) voor. Bij eigennamen op -ius is de voc. -|� (Hora� t|� ). Zo ook f|� l|� (‘zoon’).
sing. nom. puer (‘jongen’) plur. puer |�gen. puer |� puer o� rumdat. puer o� puer |� sacc. puer um puer o� sabl. puer o� puer |� s
sing. nom. ager (‘akker’) plur. agr |�gen. agr |� agr o� rumdat. agr o� agr |� sacc. agr um agr o� sabl. agr o� agr |� s
sing. nom. templ um (‘tempel’) plur. templ agen. templ |� templ o� rumdat. templ o� templ |� sacc. templ um templ aabl. templ o� templ |� s
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1178 Datum: 08-12-08
1178 Appendix
IIIe declinatie : consonantstammensing. nom. dux (‘leider’) plur. duc e� s
gen. duc is duc umdat. duc |� duc ibusacc. duc em duc e� sabl. duc e duc ibus
sing. nom. opus (‘werk’) plur. oper agen. oper is oper umdat. oper |� oper ibusacc. opus oper aabl. oper e oper ibus
-i-stammensing. nom. turr is (‘toren’) plur. turr e� s
gen. turr is turr iumdat. turr |� turr ibusacc. turr im turr |� s (e� s)abl. turr |� turr ibus
sing. nom. mar e (‘zee’) plur. mar iagen. mar is mar iumdat. mar |� mar ibusacc. mar e mar iaabl. mar |� mar ibus
-gemengde declinatiesing. nom. c|� v is (‘burger’) plur. c|� v e� s
gen. c|� v is c|� v iumdat. c|� v |� c|� v ibusacc. c|� v em c|� v e� sabl. c|� v e c|� v ibus
sing. nom. urb s (‘stad’) plur. urb e� sgen. urb is urb iumdat. urb |� urb ibusacc. urb em urb e� sabl. urb e urb ibus
sing. nom. os (‘bot’) plur. oss agen. oss is oss iumdat. oss |� oss ibusacc. os oss aabl. oss e oss ibus
IVe declinatie : -u-stammensing. nom. man us (‘hand’) plur. man u� s
gen. man u� s man uumdat. man u|� man ibusacc. man um man u� sabl. man u� man ibus
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1179 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1179
sing. nom. corn u� (‘hoorn’) plur. corn uagen. corn u� s corn uumdat. corn u|� /u� corn ibusacc. corn u� corn uaabl. corn u� corn ibus
Ve declinatie : -e� -stammensing. nom. di e� s (‘dag’) plur. di e� s
gen. di e� |� di e� rumdat. di e� |� di e� busacc. di em di e� sabl. di e� di e� bus
3.2 Declinatie van adjectieven
3.2.1 Adjectieven van de a- en o-stammen
a. adjectieven op ^us, -a, um (bonus ‘goed’)
masc. fem. n. masc. fem. n.sing. nom. bon-us bon-a bon-um plur. bon-|� bon-ae bon-a
gen. bon-|� bon-ae bon-|� bon-o� rum bon-a� rum bon-o� rum
dat. bon-o� bon-ae bon-o� bon-|� s bon-|� s bon-|� sacc. bon-um bon-am bon-um bon-o� s bon-a� s bon-aabl. bon-o� bon-a� bon-o� bon-|� s bon-|� s bon-|� svoc. bon-e
b. adjectieven op ^er, -(e)ra, -(e)rum (l|� ber ‘vrij’ en pulcher ‘mooi’)
masc. fem. n. masc. fem. n.sing. nom. l|� ber l|� ber-a l|� ber-um plur. l|� ber-|� l|� ber-ae l|� ber-a
gen. l|� ber-|� l|� ber-ae l|� ber-|� l|� ber-o� rum l|� ber-a� rum l|� ber-o� rum
dat. l|� ber-o� l|� ber-ae l|� ber-o� l|� ber-|� s l|� ber-|� s l|� ber-|� sacc. l|� ber-um l|� ber-am l|� ber-um l|� ber-o� s l|� ber-a� s l|� ber-aabl. l|� ber-o� l|� ber-a� l|� ber-o� l|� ber-|� s l|� ber-|� s l|� ber-|� s
masc. fem. n. masc. fem. n.sing. nom. pulcher pulchr-a pulchr-um plur. pulchr-|� pulchr-ae pulchr-a
gen. pulchr-|� pulchr-ae pulchr-|� pulchr-o� rum
pulchr-a� rum
pulchr-o� rum
dat. pulchr-o� pulchr-ae pulchr-o� pulchr-|� s pulchr-|� s pulchr-|� sacc. pulchr-um pulchr-am pulchr-um pulchr-o� s pulchr-a� s pulchr-aabl. pulchr-o� pulchr-a� pulchr-o� pulchr-|� s pulchr-|� s pulchr-|� s
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1180 Datum: 08-12-08
1180 Appendix
3.2.2 Adjectieven van de IIIe declinatie
a. adjectieven met een abl. sing. op -|� (a� cer ‘scherp’, gravis ‘zwaar’, atro� x ‘gruwelijk’)
masc. fem. n. masc./fem. n masc./fem. n.sing. nom. a� cer a� cr-is a� cr-e grav-is grav-e atro� x
gen. a� cr-is grav-is atro� c-isdat. a� cr-|� grav-|� atro� c-|�acc. a� cr-em a� cr-e grav-em grav-e atro� c-em atro� xabl. a� cr-|� grav-i atro� c-|�
masc. fem. n. masc./fem. n. masc./fem. n.plur. nom. a� cr-e� s a� cr-ia grav-e� s grav-ia atro� c-e� s atro� c-ia
gen. a� cr-ium grav-ium atro� c-iumdat. a� cr-ibus grav-ibus atro� c-ibusacc. a� cr-e� s a� cr-ia grav-e� s grav-ia atro� c-e� s atro� c-iaabl. a� cr-ibus grav-ibus atro� c-ibus
b. adjectieven met een abl. sing. op ^e (comparatieven, bv. altior ‘hoger’ ; verder d|� ves ‘rijk’, pauper ‘arm’,vetus ‘oud’)
masc./fem.
n. masc./fem.
n. masc./fem.
n. masc./fem.
n.
sing. nom. altior altius vetus plur. nom. altio� r-e� s altio� r-a veter-e� s veter-agen. altio� r-is veter-is gen. altio� r-um veter-umdat. altio� r-|� veter-|� dat. altio� r-ibus veter-ibusacc. altio� r-em altius veter-em vetus acc. altio� r-e� s altio� r-a veter-e� s veter-aabl. altio� r-e veter-e abl. altio� r-ibus veter-ibus
3.3 Declinatie van pronomina
Pronomina personalia - Persoonlijke voornaamwoorden
1e persoon 2e persoon 3e persoonnom. ego ‘ik’ tu� ‘jij, u’ is ‘hij’ ea ‘zij’ id ‘het’gen. me|� tu|� eius eius eiusdat. mihi tibi e|� e|� e|�acc. me� te� eum eam idabl. me� te� eo� ea� eo�
nom. no� s ‘wij’ vo� s ‘jullie, u’ e|� , |� ‘zij’ eae ‘zij’ ea ‘zij’gen. nostrum, nostr|� vestrum, vestr|� eo� rum ea� rum eo� rumdat. no� b|� s vo� b|� s e|� s, i|� s, |� s e|� s, i|� s, |� s e|� s, i|� s, |� sacc. no� s vo� s eo� s ea� s eaabl. no� b|� s vo� b|� s e|� s, i|� s, |� s e|� s, i|� s, |� s e|� s, i|� s, |� s
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1181 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1181
Pronomen reflexivum - Wederkerend voornaamwoord
gen. su|�dat. sibiacc. se� , se� se�abl. se� , se� se�
laudo� eum, eam, eo� s, ea� s ‘ik prijs hem, haar, hen’laudat se� ‘hij prijst zich, zij prijst zich’laudant se� ‘zij prijzen zich’
Pronomina possessiva - Bezittelijke voornaamwoorden
masc. fem. nmeus mea meum ‘mijn’tuus tua tuum ‘jouw, uw’noster nostra nostrum ‘onze, ons’vester vestra vestrum ‘jullie, uw’suus sua suum ‘zijn (eigen), haar (eigen), hun (eigen)’
Pronomina demonstrativa - Aanwijzende voornaamwoorden
hic, haec, hoc ‘deze, dit (hier bij mij)’iste, ista, istud ‘die, dat (daar bij jou)’ille, illa, illud ‘die, dat (daar bij hem, ginds)’
singularismasc. fem. n masc. fem. n
nom. hic haec hoc ille illa illudgen. huius huius huius ill|� us ill|� us ill|� usdat. huic huic huic ill|� ill|� ill|�acc. hunc hanc hoc illum illam illudabl. ho� c ha� c ho� c illo� illa� illo�
pluralismasc. fem. n masc. fem. n
nom. h|� hae haec ill|� illae illagen. ho� rum ha� rum ho� rum illo� rum illa� rum illo� rumdat. h|� s h|� s h|� s ill|� s ill|� s ill|� sacc. ho� s ha� s haec illo� s illa� s illaabl. h|� s h|� s h|� s ill|� s ill|� s ill|� s
Iste wordt verbogen zoals ille.
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1182 Datum: 08-12-08
1182 Appendix
Pronomina determinativa - Bepalende voornaamwoorden
De bepalende voornaamwoorden zijn :is, ea, id ‘deze (die), dit (dat), degene (datgene)’(zie boven)ipse, ipsa, ipsum ‘zelf’|� dem, eadem, idem ‘dezelfde, hetzelfde’
Declinatie van ipse
singularis pluralismasc. fem. n masc. fem. n
nom. ipse ipsa ipsum ips|� ipsae ipsagen. ips|� us ips|� us ips|� us ipso� rum ipsa� rum ipso� rumdat. ips|� ips|� ips|� ips|� s ips|� s ips|� sacc. ipsum ipsam ipsum ipso� s ipsa� s ipsaabl. ipso� ipsa� ipso� ips|� s ips|� s ips|� s
Declinatie van idem
singularis pluralismasc. fem. n masc. fem. n
nom. |� dem eadem idem e|� dem eaedem eademgen. eiusdem eiusdem eiusdem eo� rundem ea� rundem eo� rundemdat. e|� dem e|� dem e|� dem e|� s(i|� s, |� s)dem e|� s(i|� s, |� s)dem e|� s(i|� s, |� s)demacc. eundem eandem idem eo� sdem ea� sdem eademabl. eo� dem ea� dem eo� dem e|� s(i|� s, |� s)dem e|� s(i|� s, |� s)dem e|� s(i|� s, |� s)dem
Pronomen relativum - Betrekkelijk voornaamwoord
singularis pluralismasc. fem. n masc. fem. n
nom. qu|� quae quod qu|� quae quaegen. cuius cuius cuius quo� rum qua� rum quo� rumdat. cui cui cui quibus quibus quibusacc. quem quam quod quo� s qua� s quaeabl. quo� qua� quo� quibus quibus quibus
Pronomen interrogativum - Vragend voornaamwoord
singularis pluralismasc. fem. n masc. fem. n
nom. quis quae quid qu|� quae quaegen. cuius cuius cuius quo� rum qua� rum quo� rumdat. cui cui cui quibus quibus quibusacc. quem quam quid quo� s qua� s quaeabl. quo� qua� quo� quibus quibus quibus
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1183 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1183
3.4 Conjugatie van de regelmatige werkwoorden
3.4.1 Eerste conjugatie
I. Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae-sens
ik prijs moge (laat) prijs(t) (te) prijzen prijzendik prijzen
laudo� laudem lauda� re lauda� nslauda� s laude� s lauda� -antislaudat laudetlauda� mus laude� muslauda� tis laude� tis lauda� telaudant laudent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper-fectum
ik prees ik zou prijzen
lauda� bam lauda� remlauda� ba� s lauda� re� slauda� bat lauda� retlauda� ba� mus lauda� re� muslauda� ba� tis lauda� re� tislauda� bant lauda� rent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum(simplex)
ik zal te zullen zullendeprijzen prijzen prijzenlauda� bo� lauda� tu� rus lauda� -lauda� bis -a, -um tu� ruslauda� bit esse -a, -umlauda� bimuslauda� bitislauda� bunt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1184 Datum: 08-12-08
1184 Appendix
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae-sens
ik word moge ik spoor(t) aan* geprezen (te)geprezen geprezen
wordenworden
laudor lauder lauda� r|�lauda� ris laude� ris horta� relauda� tur laude� turlauda� mur laude� murlauda� min|� laude� min|� horta� min|�laudantur laudentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper-fectum
ik werd ik zou geprezengeprezen worden
lauda� bar lauda� rerlauda� ba� ris lauda� re� rislauda� ba� tur lauda� re� turlauda� ba� mur lauda� re� murlauda� ba� min|� lauda� re� min|�lauda� bantur lauda� rentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum(simplex)
ik zal (te) zullengeprezen geprezenworden worden
lauda� bor lauda� tum |� r|�lauda� berislauda� biturlauda� bimurlauda� bimin|�lauda� buntur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
* N.B. de zogenaamde passieve imperativus komt vrijwel alleen bij de deponentia voor.
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1185 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1185
II. Voltooide tijden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Per-fectum
ik heb geprezenik prees
moge (laat) ikgeprezen
geprezen (te)hebben
hebbenlauda� v|� lauda� verim lauda� visselauda� vist|� lauda� ver|� slauda� vit lauda� veritlauda� vimus lauda� ver|� muslauda� vistis lauda� ver|� tislauda� ve� runt lauda� verint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plq.pf. ik had geprezen ik zou geprezenhebben
lauda� veram lauda� vissemlauda� vera� s lauda� visse� slauda� verat lauda� vissetlauda� vera� mus lauda� visse� muslauda� vera� tis lauda� visse� tislauda� verant lauda� vissent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurumexactum
ik zal geprezenhebbenlauda� vero�lauda� verislauda� veritlauda� verimuslauda� veritislauda� verint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Per-fectum
ik ben geprezen moge (laat) ik geprezen (te) geprezenik werd geprezen geprezen zijn zijn (zijnde)lauda� tus sum lauda� tus sim lauda� tus lauda� tus-a, -um es -a, -um s|� s -a, -um -a, -um
est sit esselauda� t|� sumus lauda� t|� s|� mus-ae, -a estis -ae, -a s|� tis
sunt sint
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1186 Datum: 08-12-08
1186 Appendix
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plq.pf. ik was geprezen ik zou geprezenzijn
lauda� tus eram lauda� tus essem-a, -um era� s -a, -um esse� s
erat essetlauda� t|� era� mus lauda� t|� esse� mus-ae, -a era� tis -ae, -a esse� tis
erant essent. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurumexactum
ik zal geprezenzijnlauda� tus ero�-a, -um eris
eritlauda� t|� erimus-ae, -a eritis
erunt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.2 Tweede conjugatie
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae-sens
ik verwoest moge (laat) verwoest (te) ver-ik verwoesten verwoesten woestend
de� leo� de� leam de� le� re de� le� nsde� le� s de� lea� s de� le� -entisde� let de� leatde� le� mus de� lea� musde� le� tis de� lea� tis de� le� tede� lent de� leant
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1187 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1187
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper-fectum
ik verwoestte ik zou ver-woesten
de� le� bam de� le� remde� le� ba� s de� le� re� sde� le� bat de� le� retde� le� ba� mus de� le� re� musde� le� ba� tis de� le� re� tisde� le� bant de� le� rent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal (te) zullen zullende(simplex) verwoesten verwoesten verwoesten
de� le� bo de� le� tu� rus de� le� tu� rusde� le� bis -a, -um -a, -umde� le� bit essede� le� bimusde� le� bitisde� le� bunt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Praesens ik wordverwoest
mogeik verwoestworden
heb(t)medelijden*
verwoest (te)worden
de� leor de� lear de� le� r|�de� le� ris de� lea� ris misere� rede� le� tur de� lea� turde� le� mur de� lea� murde� le� min|� de� lea� min|� misere� min|�de� lentur de� leantur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
* N.B. zie noot ‰3.4.1.
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1188 Datum: 08-12-08
1188 Appendix
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper-fectum
ik werd ik zou verwoestverwoest wordende� le� bar de� le� rerde� le� ba� ris de� le� re� risde� le� ba� tur de� le� re� turde� le� ba� mur de� le� re� murde� le� ba� min|� de� le� re� min|�de� le� bantur de� le� rentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal ver- (te) zullen(simplex) woest worden verwoest worden
de� le� bor de� le� tum |� r|�de� le� berisde� le� biturde� le� bimurde� le� bimin|�de� le� buntur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.3 Derde conjugatie
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik overwin moge (laat) ik overwin(t) (te) over-sens overwinnen overwinnen winnend
vinco� vincam vincere vince� nsvincis vinca� s vince -entisvincit vincatvincimus vinca� musvincitis vinca� tis vincitevincunt vincant
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper-fectum
ik overwon ik zouoverwinnen
vince� bam vinceremvince� ba� s vincere� svince� bat vinceretvince� ba� mus vincere� musvince� ba� tis vincere� tisvince� bant vincerent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1189 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1189
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal over- te zullen zullende(simplex) winnen overwinnen overwinnen
vincam victu� rus victu� rusvince� s -a, -um -a, -umvincet essevince� musvince� tisvincent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik word moge ik vertrek(t)* overwonnensens overwonnen overwonnen (te) worden
wordenvincor vincar vinc|�vinceris vinca� ris profic|� scerevincitur vinca� turvincimur vinca� murvincimin|� vinca� min|� profic|� scimin|�vincuntur vincantur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik werd ik zou over-fectum overwonnen wonnen worden
vince� bar vincerervince� ba� ris vincere� risvince� ba� tur vincere� turvince� ba� mur vincere� murvince� ba� min|� vincere� min|�vince� bantur vincerentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum(simplex)
ik zal overwon-nen worden
(te) zullen over-wonnen worden
vincar victum |� r|�vince� risvince� turvince� murvince� min|�vincentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
* N.B. zie noot ‰3.4.1.
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1190 Datum: 08-12-08
1190 Appendix
3.4.4 Vierde conjugatie
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik hoor moge (laat) hoor(t) (te) horen horendsens ik horen
audio� audiam aud|� re audie� nsaud|� s audia� s aud|� -entisaudit audiataud|� mus audia� musaud|� tis audia� tis aud|� teaudiunt audiant
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik hoorde ik zou horenfectum audie� bam aud|� rem
audie� ba� s aud|� re� saudie� bat aud|� retaudie� ba� mus aud|� re� musaudie� ba� tis aud|� re� tisaudie� bant aud|� rent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal horen (te) zullen zullende(simplex) horen horen
audiam aud|� tu� rus aud|� tu� rusaudie� s -a, -um -a, -umaudiet esseaudie� musaudie� tisaudient
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Praesens ik wordgehoord
mogeik gehoordworden
verdeel(t)* gehoord (te)worden
audior audiar aud|� r|�aud|� ris audia� ris part|� reaud|� tur audia� turaud|� mur audia� muraud|� min|� audia� min|� part|� min|�audiuntur audiantur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
* N.B. zie noot ‰3.4.1.
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1191 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1191
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imperfec-tum
ik werdgehoord
ik zou gehoordworden
audie� bar aud|� reraudie� ba� ris aud|� re� risaudie� ba� tur aud|� re� turaudie� ba� mur aud|� re� muraudie� ba� min|� aud|� re� min|�audie� bantur aud|� rentur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum(simplex)
ik zal gehoordwordenaudiaraudie� risaudie� turaudie� muraudie� min|�audientur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.5 De capiocapio� groep
Een aantal werkwoorden gedraagt zich gedeeltelijk als werkwoorden van de audio groep, maar in eenklein aantal vormen als de vinco groep. In de lemmata in het woordenboek blijkt dat uit de vorm vande infinitivus (capere).
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4.6 De onregelmatige werkwoorden
I. sum, esse, fu|� , part. fut. futu� rus ‘zijn’
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik ben moge (laat) wees(t) (te) zijnsens ik zijn
sum sim essees s|� s esest sitsumus s|� musestis s|� tis estesunt sint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1192 Datum: 08-12-08
1192 Appendix
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik was ik zou zijnfectum eram essem (of
forem)era� s esse� serat essetera� mus esse� musera� tis esse� tiserant essent
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal zijn wees(t) (te) zullen zullende(simplex) zijn zijn
ero� futu� rus futu� ruseris esto� -a, -um -a, -umerit esto� esse of foreerimuseritis esto� teerunt sunto�
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
II. fero� , ferre, tu� l|� , la� tum ‘dragen’, ‘brengen’
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik breng moge (laat) breng(t) (te) brengen brengendsens ik brengen
fero� feram ferre fere� nsfers fera� s fer -entisfert feratferimus etc.fertis ferteferunt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik bracht ik zou brengenfectum fere� bam ferrem
fere� ba� s ferre� setc. etc.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1193 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1193
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal brengen (dat) ik zal (te) zullen zullende(simplex) brengen brengen brengen
feram la� tu� rus la� tu� rus la� tu� rusfere� s -a, -um ferto� -a, -um -a, -umetc. sim ferto� esse
etc. ferto� teferunto�
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Passivum Indicativus Coniunctivus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik word moge (laat) ik gebrachtsens gebracht gebracht (te) worden
wordenferor ferar ferr|�ferris fera� risfertur etc.ferimurferimin|�feruntur
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik werd ik zou gebrachtfectum gebracht worden
fere� bar ferrerfere� ba� ris ferre� risetc. etc.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal gebracht (te) zullen(simplex) worden gebracht worden
ferar la� tum |� r|�fere� risetc.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1194 Datum: 08-12-08
1194 Appendix
IIIa. volo� , velle, volu|� ‘willen’
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ik wil moge (laat) (te) willen willendsens ik willen
volo� velim velle vole� ns,v|� s vel|� s entisvult velitvolumus vel|� musvultis vel|� tisvolunt velint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ik wilde ik zou willenfectum vole� bam vellem
vole� ba� s velle� setc. etc.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum ik zal willen(simplex) volam
vole� setc.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IIIb. no� lo� , no� lle, no� lu|� ‘niet willen’
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- no� lo� no� lim no� lle no� le� ns,sens no� n v|� s no� l|� s no� l|� entis
no� n vult no� litno� lumus no� l|� musno� n vultis no� l|� tis no� l|� teno� lunt no� lint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- no� le� bam no� llemfectum no� le� ba� s no� lle� s
etc. etc.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1195 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1195
IIIc. ma� lo� , ma� lle, ma� lu|� ‘liever willen’
Onvoltooide tijden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Infinitivus Participium. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- ma� lo� ma� lim ma� lle ma� le� ns, entissens ma� v|� s ma� l|� s
ma� vult ma� litma� lumus ma� l|� musma� vultis ma� l|� tisma� lunt ma� lint
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- ma� le� bam ma� llemfectum ma� le� ba� s ma� lle� s
etc. etc.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
IV. eo, |� re, i|� , itum ‘gaan’
IVa. Onvoltooide tijden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Activum/passivum
Indicativus Coniunctivus Imperativus Infinitivus Participium
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prae- eo� eam |� re/|� r|� ie� ns,sens |� s ea� s |� euntis
it/|� tur eat/ea� tur|� mus ea� mus|� tis ea� tis |� teeunt eant
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Imper- |� bam |� remfectum |� ba� s |� re� s
etc./|� ba� tur etc./|� re� tur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum |� bo� itu� rus itu� rus itu� rus(simplex) |� bis -a, -um |� to� -a, -um -a, -um
etc./|� bitur sim |� to� cssc
|� to� teeunto�
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1196 Datum: 08-12-08
1196 Appendix
IVb. Voltooide tijden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Indicativus Coniunctivus Infinitivus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Perfectum i|� ierim iisse(|� sse)/itum esse|� st|� ier|� siit/itum est etc./itum sitiimus|� stisie� runt
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Plq.pf. ieram |� ssemiera� s |� sse� setc./itum erat etc./itum esset
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Futurum iero�exactum ieris
etc./itum erit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1197 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1197
4 Telwoorden
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
hoofd-telwoorden
rang-telwoorden
distributiva adverbianumeralia
1 i u� nus, a, um een pr|� mus, a, um singul|� , ae, a semel eenmaaleerste telkens/ieder een
2 ii duo, duae, duo secundus of alter b|� n|� bis3 iii tre� s, tria tertius tern|� (tr|� n|� ) ter4 iv quattuor qua� rtus quatern|� quater5 v qu|� nque qu|� ntus qu|� n|� qu|� nquie� (n)s6 vi sex sextus se� n|� sexie� (n)s7 vii septem septimus septe� n|� septie� (n)s8 viii octo� octa� vus octo� n|� octie� (n)s9 ix novem no� nus nove� n|� novie� (n)s10 x decem decimus de� n|� decie� (n)s
11 xi u� ndecim u� ndecimus u� nde� n|� u� ndecie� (n)s12 xii duodecim duodecimus duode� n|� duodecie� s13 xiii tre� decim tertius decimus tern|� de� n|� ter decie� s14 xiv quattuordecim qua� rtus decimus quatern|� de� n|� quater decie� s15 xv qu|� ndecim qu|� ntus decimus qu|� n|� de� n|� quinquie� s decie� s16 xvi se� decim sextus decimus se� n|� de� n|� sexie� s decie� s17 xvii septendecim septimus decimus septe� n|� de� n|� septie� s decie� s18 xviii duode� v|� gint|� duode� v|� ce� simus duode� v|� ce� n|� duode� vicie� s19 xix u� nde� v|� gint|� u� nde� v|� ce� simus u� nde� v|� ce� n|� u� nde� vicie� s20 xx v|� gint|� v|� ce� simus v|� ce� n|� v|� cie� s
21 xxi u� nus et v|� gint|� u� nus et v|� ce� simus singul|� et v|� ce� n|� semel et v|� cie� sof v|� gint|� u� nus of v|� ce� simus pr|� mus of v|� ce� n|� singul|� of v|� cie� s semel
22 xxii duo et v|� gint|� alter et v|� ce� simus b|� n|� et v|� ce� n|� bis et v|� cie� sof v|� gint|� duo of v|� ce� simus alter of v|� ce� n|� b|� n|� of v|� cie� s bis
28 xxviii duode� tr|� ginta� duode� tr|� ce� simus duode� tr|� ce� n|� duode� tr|� cie� s29 xxix u� nde� tr|� ginta� u� nde� tr|� ce� simus u� nde� tr|� ce� n|� u� nde� tr|� cie� s
30 xxx tr|� ginta� tr|� ce� simus tr|� ce� n|� tr|� cie� s40 xl quadra� ginta� quadra� ge� simus quadra� ge� n|� quadra� gie� s50 l qu|� nqua� ginta� qu|� nqua� ge� simus qu|� nqua� ge� n|� qu|� nqua� gie� s60 lx sexa� ginta� sexa� ge� simus sexa� ge� n|� sexa� gie� s70 lxx septua� ginta� septua� ge� simus septua� ge� n|� septua� gie� s80 lxxx octo� ginta� octo� ge� simus octo� ge� n|� octo� gie� s90 xc no� na� ginta� no� na� ge� simus no� na� ge� n|� no� na� gie� s
100 c centum cente� simus cente� n|� centie� s101 ci centum (et) u� nus cente� simus pr|� mus cente� n|� singul|� centie� s semel200 cc ducent|� , ae, a ducente� simus duce� n|� ducentie� s300 ccc trecent|� , ae, a trecente� simus trece� n|� trecentie� s400 cd quadringent|� , ae, a quadringente� simus quadringe� n|� quadringentie� s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1198 Datum: 08-12-08
1198 Appendix
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
hoofd-telwoorden
rang-telwoorden
distributiva adverbianumeralia
500 d qu|� ngent|� , ae, a qu|� ngente� simus qu|� nge� n|� qu|� ngentie� s600 dc sescent|� , ae, a sescente� simus sesce� n|� sescentie� s700 dcc septingent|� , ae, a septingente� simus septinge� n|� septingentie� s800 dccc octingent|� , ae, a octingente� simus octinge� n|� octingentie� s900 dcccc no� ngent|� , ae, a no� ngente� simus no� nge� n|� no� ngentie� s
1000 m m|� lle m|� lle� simus singula m|� lia m|� llie� s2000 mm duo m|� lia bis m|� lle� simus b|� na m|� lia bis m|� llie� s
of i· i·
1000000 &x2 decie� s cente� nam|� lia
decie� s centie� sm|� lle� simus
decie� s cente� nam|� lia
decie� s centie� sm|� llie� s
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Van de hoofdtelwoorden worden u� nus, duo, tre� s,ducent|� tot no� ngent|� en m|� lia verbogen.
masc. fem. n masc. fem. n masc. fem. nnom. u� nus u� na u� num duo duae duo tre� s tre� s tria m|� liagen. u� n|� us u� n|� us u� n|� us duo� rum dua� rum duo� rum trium trium trium m|� liumdat. u� n|� u� n|� u� n|� duo� bus dua� bus duo� bus tribus tribus tribus m|� libusacc. u� num u� nam u� num duo,duo� s dua� s duo tre� s tre� s tria m|� liaabl. u� no� u� na� u� no� duo� bus dua� bus duo� bus tribus tribus tribus m|� libus
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1199 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1199
5 Maten, gewichten en munten
Hieronder volgt een overzicht van de meestvoorkomende Latijnse termen. De corres-
ponderende Nederlandse eenheden zijnbenaderingen van de Romeinse eenheden.
5.1 Maten
Lengtematen Inhoudsmaten
De basiseenheid is de voet (pe� s) = 30 cm. Een - voor vloeistoffenvoet werd weer onderverdeeld in 16 ‘vingers’ 1 culleus = 20 amphorae = 520 l(digit|� ). 1 amphora = 8 congi|� = 26 l1 digitus (duim) = 18.5 mm 1 congius = 6 sexta� ri|� = 3.25 l1 pe� s (voet) = 30 cm 1 he� m|� na = 0.27 l1 cubitus (el) = 1.5 pede� s = 45 cm1 gradus (pas) = 2.5 pede� s = 75 cm - voor vaste stoffen1 passus (twee passen) = 2 gradu� s = 1.5 m 1 modius (schepel) = 8.75 lm|� lle passuum (Rom. mijl) = 1.5 km 1 se� mimodius (halve schepel) = 4.37 l
1 sexta� rius (ook vloeibaar) = 0.55 lOppervlaktematen
1 pe� s quadra� tus = 0.09 m2
1 iu� gerum (morgen) = 1/4 ha
5.2 Gewichten
1 l|� bra = as (Rom. pond) = 327 g1 u� ncia (ons) = 27.3 g
5.3 Munten
1 aureus = 25 de� na� ri|�1 de� na� rius = 4 se� sterti|�1 se� stertius = 2.5 asses
De waarde van de Romeinse munten is moei-lijk te bepalen doordat er in de loop van de tijdveel wijzigingen optraden. Voor de tijd vanCaesar zou het bestaansminimum moetenworden gesteld op 400 a' 500 sestertie« n per jaar.
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1200 Datum: 08-12-08
1200 Appendix
6 De Romeinse kalender
In de Romeinse tijdrekening gold aanvankelijkde maan als vast orie« ntatiepunt.Julius Caesar nam het zonnejaar als uitgangs-punt en stelde een jaar op 365 dagen met zo nuen dan een schrikkeldag. Dit is in feite de basisvoor onze tijdrekening.
Het jaar werd benoemd naar de consuls vanhet jaar : P. Sulpicio C. Aurelio consulibus ‘tijdenshet consulaat van P. Sulpicius en C. Aurelius’.
De namen van de maanden waren de vol-gende : (me� nsis) Ia� nua� rius, Februa� rius,Ma� rtius (oorspronkelijk de eerste maand vanhet jaar), Apr|� lis, Ma� ius, Iu� nius, Iu� lius(oorspronkelijk Qu|� nt|� lis), Augustus (oor-spronkelijk Sext|� lis), September, Octo� ber,November, December.De dagen van de week heetten : Lu� nae (die� s),Ma� rtis, Mercu� ri|� , Iovis, Veneris, Sa� turn|� , So� lis.
De datum werd berekend met behulp van drievaste dagen :Kalendae (Kal.) 1e dag van de maandNo� nae (No� n.) 5e dag van de maand
(7e in maart, mei, juli en oktober)I· du� s (I· d.) 13e dag van de maand
(15e in maart, mei, juli en oktober)
De andere dagen werden benoemd door vast testellen hoeveel dagen ze voorafgaan aan devaste orie« ntatiepunten :Kalend|� s I· a� nua� ri|� s 1 januaripr|� die� Kalenda� s I· a� nua� ria� s 31 decemberante diem tertium I· du� s Ma� rtia� s 13 maart
(N.B. de Romeinenrekenden ‘inclusief’)
Een dag werd onderverdeeld in 12 ho� rae(‘uren’), waarvan de lengte afhing van delengte van de dag tussen zonsopkomst enzonsondergang. Zie het volgende schema.
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1201 Datum: 09-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1201
7 De acht windstreken*
* De afbeelding is met dank aan de uitgever ontleend aan ‘Vitruvius Handboek bouwkunde vertaalddoor Ton Peters’, Amsterdam, Athenaeum ^ Polak & Van Gennep 1997, p.52
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1202 Datum: 08-12-08
1202 Appendix
8Be
knop
tov
erzi
cht
van
deR
omei
nse
gesc
hie
den
is
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..V
oo
rC
hri
stu
s..
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
ca.8
00N
eder
zett
inge
nop
dePa
lati
jn81
4/3
Stic
hti
ng
van
Car
thag
o(l
e-ge
nde
)75
3R
omu
lus
stic
ht
Rom
e,be
gin
kon
ings
tijd
(leg
ende
)75
0^
550
Gri
ekse
kolo
nie
sge
-ve
stig
din
Zu
id-I
tali
e«en
Sici
lie«
616
^50
9R
ome
gere
geer
ddo
orEt
rusk
isch
eko
nin
gen
ca.6
00A
anle
gva
nh
etFo
rum
Rom
anu
mca
.600
Mas
sili
age
stic
ht
als
Gri
ekse
kolo
nie
(Mar
seil
le)
509
Stic
hti
ng
van
dere
spu
blic
am
ettw
eeco
nsu
ls51
0T
empe
lva
nJu
ppit
erop
het
Foru
m(l
egen
de)
494
Inst
elli
ng
van
het
volk
stri
bun
aat
480
De
Gri
eken
vers
laan
dePe
rzen
bij
Sala
mis
451/
450
Wet
van
deT
waa
lfT
afel
en44
7Be
gin
van
debo
uw
van
het
Part
hen
onin
Ath
ene
431^
404
Pelo
pon
nes
isch
eoo
rlog
tuss
enSp
arta
enA
then
e39
6R
omei
nen
vero
vere
nde
Etru
skis
che
stad
Vei
i39
9D
ood
van
Socr
ates
inA
then
eca
.386
Gal
lie« r
spl
un
dere
nR
ome
ca.3
80Pl
ato
stic
htd
eA
cade
mie
inA
then
e
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1203 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1203
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
ca.3
75A
anle
gva
nde
Serv
isch
em
uu
rom
Rom
eca
.345
^29
0Sa
mn
itis
che
enLa
tijn
seoo
rlog
en:
Rom
eex
pan
deer
tnaa
rh
etzu
iden
enh
etoo
sten
312
Aan
leg
van
deV
iaA
ppia
ende
Aqu
aA
ppia
door
App
ius
Cla
udi
us
333
^32
3A
lexa
nde
rde
Gro
teve
rove
rth
etPe
rzis
che
rijk
(in
cl.
Egyp
te)
Na
dedo
odva
nA
lexa
nde
rde
Gro
teva
ltzi
jnri
jku
itee
nin
een
aan
tal
kon
inkr
ijke
no.
a.on
der
dePt
olem
aee« n
(Egy
pte)
enSe
leu
cide
n(S
yrie«
),be
gin
van
deH
elle
nis
tisc
he
peri
ode
ca.3
00Ep
icu
rus
ontw
ikke
ltzi
jnfi
loso
fie
(Ath
ene)
ca.3
00Z
eno
ontw
ikke
ltde
sto|
« -ci
jnse
filo
sofi
e(A
then
e)29
0St
ich
tin
gva
nde
bibl
ioth
eek
inA
lexa
ndr
ie«(E
gypt
e)28
1^
275
Inva
sie
enn
eder
laag
van
Pyrr
hu
s,ko
nin
gva
nEp
iru
s28
1V
iaA
ppia
door
getr
okke
nn
aar
Tar
ente
264
^24
1Ee
rste
Pun
isch
eoo
rlog
:Rom
eve
rove
rtSi
cili
a24
0Ee
rste
ton
eelp
rodu
ctie
inR
ome
door
Livi
us
An
dron
icu
s23
7^
218
Car
thag
ove
rove
rtSp
anje
Plau
tus
(ca.
250
^18
4)ko
med
ies
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1204 Datum: 08-12-08
1204 Appendix
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
218
^20
1T
wee
dePu
nis
che
oorl
og:
Han
nib
alve
rsla
gen
door
Scip
ioA
fric
anu
s,R
ome
vero
vert
groo
tde
elva
nSp
anje
Enn
ius
(ca.
239
^16
9)tr
aged
ies,
epos
(Ann
ales
)
202
^19
1R
ome
vero
vert
Gal
lia
cisa
lpin
a(d
ePo
vlak
te)
Cat
o(2
34^
149)
proz
a(o
.a.D
eag
ricu
ltur
a)20
0^
150
Rom
eve
rove
rtG
riek
enla
nd
enM
aced
onie«
Ter
enti
us
(ca.
190
^15
9)ko
med
ies
149
^14
6D
erde
Pun
isch
eoo
rlog
:Car
thag
ove
rwoe
st,A
fric
aw
ordt
Rom
ein
sepr
ovin
cie
146
Mu
mm
iusp
lun
dert
Cor
inth
e,G
riek
enla
nd
wor
dtR
omei
nse
prov
inci
e(A
chae
a)14
6Ee
rste
mar
mer
ente
mpe
lin
Rom
e(J
upp
iter
Stat
or)
Luci
liu
s(c
a.18
0^
103)
sati
ren
133
Tib
eriu
sG
racc
hu
sst
elt
voor
omla
nd
inst
aats
eige
ndo
mte
verd
elen
,hij
wor
dtve
rmoo
rd(1
29)
123
^12
2H
ervo
rmin
gspl
ann
enva
nG
aiu
sG
racc
hu
s,h
ijw
ordt
gedo
od11
1^
105
Oor
log
tege
nde
Nu
mid
isch
eko
nin
gJu
gurt
ha,
besl
ist
door
Mar
ius
112
Mit
hri
date
sw
ordt
kon
ing
van
Pon
tus
102
^10
1M
ariu
sve
rsla
atde
Teu
ton
enen
deK
imbr
en91
^89
Bon
dgen
oten
oorl
og,v
erle
nin
gva
nh
etbu
rger
rech
taa
nde
Ital
isch
ebo
ndg
enot
en83
^79
Burg
eroo
rlog
(Su
lla
tege
nM
ariu
s),S
ull
aw
ordt
dict
ator
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1205 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1205
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
73^
71Sl
aven
opst
and
gele
iddo
orSp
arta
cus
Cic
ero
(106
^43
)red
evoe
rin
gen
,fi
loso
fisc
he
enre
tori
sch
ege
-sc
hri
ften
64^
63Po
mpe
ius
onde
rwer
ptSy
ria
enJu
daea
Var
ro(1
16^
27)e
ncy
clop
edis
t63
^62
Sam
enzw
erin
gva
nC
atil
ina
ontd
ekt
enon
derd
rukt
door
Cic
ero
Lucr
etiu
s(c
a.97
^55
)lee
rdic
ht
(De
reru
mna
tura
)60
Eers
tetr
ium
vira
at(P
ompe
ius,
Cra
ssu
s,C
aesa
r)C
atu
llu
s(c
a.80
^50
)lie
fdes
-ge
dich
ten
enep
igra
mm
en58
^51
Cae
sar
vero
vert
Gal
liatr
ansa
lpin
aC
aesa
r(1
00^
44)v
ersl
agen
van
zijn
oorl
ogen
49^
46Bu
rger
oorl
ogtu
ssen
Pom
peiu
sen
Cae
sar,
Cae
sar
vers
laat
Pom
peiu
sbi
jPh
arsa
lus
Nep
os(c
a.10
0^
27)b
iogr
afie
e« n46
Kal
ende
rher
vorm
ing
door
Cae
sar
44C
aesa
rw
ordt
dict
ator
voor
het
leve
n,v
er-
moo
rdop
15(d
eId
usva
n)m
aart
Sall
ust
ius
(86
^34
)ges
chie
d-sc
hri
jvin
g43
Tw
eede
triu
mvi
raat
(An
ton
ius,
Oct
avia
nu
s,Le
pidu
s),C
icer
ove
rmoo
rdV
itru
viu
s(c
a.84
^14
)han
dboe
kov
erar
chit
ectu
ur
37In
val
van
dePa
rth
enin
Syri
a31
Oct
avia
nu
sve
rsla
atA
nto
niu
s(e
nC
leop
atra
)bi
jA
ctiu
m(i
nG
riek
enla
nd)
27D
ese
naa
tve
rlee
nt
Oct
avia
nu
sde
tite
lsA
ugus
tus
enPr
ince
ps27
Bou
wva
nh
etPa
nth
eon
door
Agr
ippa
Ver
gili
us
(70
^19
)ged
ich
ten
(o.a
.ep
osA
enei
s)H
orat
ius
(65
^8)
gedi
chte
n(o
.a.
oden
)9
Bou
wva
nde
Ara
paci
sA
ugus
tae
Livi
us
(ca.
59v.
^17
n.C
hr.
)ge-
sch
ieds
chri
jvin
g(A
bur
beco
ndit
a)
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1206 Datum: 08-12-08
1206 Appendix
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Tib
ull
us
(ca.
50^
19)l
iefd
esel
egie
e« nPr
oper
tiu
s(c
a50
^ca
.2)l
iefd
es-
eleg
iee« n
12^
9D
eR
omei
nen
vero
vere
nG
erm
ania
tot
aan
deEl
beO
vidi
us
(43
v.^
17n
.Ch
r.)g
e-di
chte
n(M
etam
orph
oses
)..
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
Na
Ch
rist
us
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
9R
omei
nen
o.l.v
.Var
us
vern
ieti
gdin
het
Teu
tobu
rger
wou
d,de
Rij
nw
ordt
degr
ens
van
het
Rom
ein
seR
ijk
14D
ood
van
Au
gust
us
14^
37ke
izer
Tib
eriu
sPh
aedr
us
(?^
ca.5
0)fa
bels
ca.3
0K
ruis
igin
gva
nJe
zus
Ch
rist
us
37^
41C
alig
ula
41^
54C
lau
diu
s42
Mau
reta
nia
inge
lijf
d43
Ver
over
ing
(dee
lva
n)B
rita
nnia
54^
68N
ero
Sen
eca
sto|
« cijn
sfi
loso
of(c
a.4
^65
)br
ieve
n,t
rage
dies
,fil
osof
isch
ege
sch
rift
en64
Bran
dva
nR
ome,
verv
olgi
ng
van
chri
sten
enin
Rom
e64
Bou
wva
nN
ero’
sD
omus
aure
aLu
can
us
(39
^65
)epo
s(P
hars
alia
)
69^
79V
espa
sian
us
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1207 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1207
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
70Pl
un
deri
ng
van
Jeru
zale
mPl
iniu
sM
aior
(ca.
23^
79)e
ncy
-cl
oped
ist
79U
itba
rsti
ng
van
deV
esu
viu
s,Po
mpe
jien
Her
cula
neu
mbe
dolv
en79
^81
Tit
us
80Bo
uw
van
het
Col
osse
um
ende
Boog
van
Tit
us
81^
96D
omit
ian
us
Mar
tial
is(c
a.40
^10
4)ep
igra
m-
men
Petr
oniu
s(?
)rom
an(S
atyr
icon
)T
acit
us
(ca.
55^
?)ge
sch
ied-
sch
rijv
ing
(o.a
.Ann
ales
)96
^98
Ner
va98
^11
7T
raja
nu
sPl
iniu
sM
inor
(ca.
61^
113)
brie
ven
105
^10
6D
acia
(Roe
men
ie«)w
ordt
Rom
ein
sepr
ovin
cie
112
Opr
ich
tin
gva
nde
Zu
ilva
nT
raja
nu
s11
3^
117
Oor
log
tege
nde
Part
hen
117
^13
8H
adri
anu
sJu
ven
alis
(67
^ca
.140
)sa
tire
n12
2Bo
uw
van
‘Had
rian
’sW
all’
Suet
oniu
s(c
a.70
^?)
biog
rafi
ee« n
138
^16
1A
nto
nin
us
Piu
s16
1^
180
Mar
cus
Au
reli
us
Apu
leiu
s(c
a.12
5^
?)ro
man
(Met
amor
phos
es)
166
Gez
ants
chap
van
Mar
cus
Au
reli
us
naa
rC
hin
a18
0^
192
Com
mod
us
193
^21
1Se
ptim
ius
Seve
rus
Ter
tull
ian
us
(ca.
160
^23
0)ch
rist
elij
keth
eolo
gisc
he
gesc
hri
ften
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1208 Datum: 08-12-08
1208 Appendix
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
212
^21
7C
arac
alla
212
Burg
erre
cht
voor
alle
vrij
ein
won
ers
van
het
Rom
ein
seR
ijk
216
Bou
wva
nde
Th
erm
enva
nC
arac
alla
230
De
Perz
enva
llen
Mes
opot
amia
bin
nen
235
^27
0In
vall
enva
nba
rbar
enen
talr
ijke
staa
tsgr
epen
250
Ch
rist
enve
rvol
gin
gen
onde
rke
izer
Dec
ius
254
De
Mar
com
ann
iva
llen
Rav
enn
aaa
n25
6In
vall
enva
nde
Fran
ken
bij
deR
ijn
Her
stel
van
het
cen
tral
ege
zag
onde
rA
ure
lia-
nu
s(2
70^
275)
enD
iocl
etia
nu
s(2
84^
305)
271
Au
reli
aan
sem
uu
rom
Rom
ege
bou
wd
ca.3
00M
edio
lan
um
(Mil
aan
)wor
dtke
izer
lijk
ere
side
nti
eLa
ctan
tiu
s(c
a.25
0^
ca.3
25)
chri
stel
ijke
theo
logi
sch
ege
sch
rift
en30
3^
305
Gro
tech
rist
enve
rvol
gin
gen
306
^33
7C
onst
anti
jnde
Gro
te31
3Ed
ict
van
Mil
aan
(ch
rist
endo
mge
tole
reer
dn
aast
ande
recu
lten
)32
9Bo
uw
van
deee
rste
St.-
Piet
ervo
ltoo
id33
0C
onst
anti
nop
elw
ordt
detw
eede
hoo
fdst
ad36
1-36
3Ju
lian
us
‘de
Afv
alli
ge’,
laat
ste
hei
den
seke
izer
Au
son
ius(
ca.3
10^
394)
gedi
chte
n(M
osel
la)
375
De
Hu
nn
enve
rsla
ande
Got
enbi
jde
Dn
jepr
(Ru
slan
d),d
eG
oten
trek
ken
wes
twaa
rts
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1209 Datum: 08-12-08
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
Appendix 1209
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Staa
tku
nd
ige
on
twik
kel
ing
enB
ou
ww
erk
enLi
tera
tuu
ren
wij
sbeg
eert
eE
nke
leo
ntw
ikk
elin
gen
bu
i-te
nR
om
e/h
etR
om
ein
seR
ijk
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
....
..
Am
mia
nu
sM
arce
llin
us
(ca.
330
^ca
.393
)ges
chie
dsch
rijv
ing
379
^39
5T
heo
dosi
us
Ide
Gro
te38
0H
etch
rist
endo
mw
ordt
staa
tsgo
dsdi
enst
Sym
mac
hu
s(c
a.34
5^
402)
brie
ven
Cla
udi
anu
s(?
^40
4)ge
dich
ten
395
Spli
tsin
gva
nh
etR
omei
nse
Rij
kin
een
wes
teli
jken
een
oost
elij
kde
elH
iero
nym
us
(ca.
345
^42
0)ch
rist
elij
keth
eolo
gisc
he
ge-
sch
rift
en,
bijb
elve
rtal
ing
(Vul
gata
)A
ugu
stin
us
(354
^43
0)ch
rist
e-li
jke
theo
logi
sch
ege
sch
rift
en,
auto
biog
rafi
e(C
onfe
ssio
nes)
402
Rav
enn
aw
ordt
deke
izer
lijk
ere
side
nti
e40
6D
eFr
anke
nen
ande
rest
amm
enva
llen
Gal
l|«e«
bin
nen
410
De
Vis
igot
enon
der
Ala
rik
Ipl
un
dere
nR
ome,
Bri
tann
iaw
ordt
opge
geve
n42
4Bo
uw
van
het
Mau
sole
um
van
Gal
laPl
acid
iain
Rav
enn
a42
9^
430
De
Van
dale
nve
rove
ren
Noo
rd-A
frik
aSi
don
ius
Apo
llin
aris
(ca.
430
^48
6)ge
dich
ten
,bri
even
455
De
Van
dale
npl
un
dere
nR
ome
476
De
laat
ste
Rom
ein
seke
izer
(Rom
ulu
sA
ugu
stu
lus)
afge
zet
door
Odo
aker
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
0123456789
1011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253
{3b2}Aup/La_Ned_2008_2009/02-Appendix.3d Pagina: 1210 Datum: 08-12-08
1210 Appendix