web viewook ’s avonds werken is geen probleem aangezien ik in de buurt woon en dus niet lang...

Tweede Fase

OPtweede editie

Uitwerkingen 4/5 havo

NIVEAUTaalvaardigheid Nederlands

Uitwerkingen 4/5 havo Inhoud

InhoudAutomatische inhoudsopgave: (ctrl +) klik op het onderdeel in het blok om rechtstreeks naar de uitwerkingen te gaan.

Blok 1 Zakelijk communicerenWoordenschat............................................................................................................................................................4Lezen......................................................................................................................................................................... 5Schrijven.................................................................................................................................................................... 8Spreken, kijken en luisteren.....................................................................................................................................22

Blok 2 Taalverzorging en taalbeschouwing (1)Spelling en interpunctie...........................................................................................................................................24

Formuleren.............................................................................................................................................................. 27

Taalbeschouwing..................................................................................................................................................... 35

Blok 3 Informeren en uiteenzettenWoordenschat.......................................................................................................................................................... 41

Lezen....................................................................................................................................................................... 42

Schrijven.................................................................................................................................................................. 46

Spreken, kijken en luisteren.....................................................................................................................................53

Blok 4 Betogen en activerenWoordenschat.......................................................................................................................................................... 56

Lezen....................................................................................................................................................................... 57

Schrijven.................................................................................................................................................................. 61

Spreken, kijken en luisteren.....................................................................................................................................72

Blok 5 Taalverzorging en taalbeschouwing (2)Spelling en interpunctie...........................................................................................................................................75

Formuleren.............................................................................................................................................................. 77

Taalbeschouwing..................................................................................................................................................... 84

Blok 6 Betogen, beschouwen en amuserenWoordenschat.......................................................................................................................................................... 89

Lezen....................................................................................................................................................................... 91

Schrijven.................................................................................................................................................................. 94

Spreken, kijken en luisteren..................................................................................................................................102

Blok 7 ArgumenterenWoordenschat........................................................................................................................................................ 105

Lezen..................................................................................................................................................................... 106

Schrijven................................................................................................................................................................ 109


Uitwerkingen 4/5 havo Inhoud

Blok 8 Taalverzorging en taalbeschouwing (3)Spelling en interpunctie.........................................................................................................................................124

Formuleren............................................................................................................................................................ 126

Taalbeschouwing...................................................................................................................................................129

Blok 9 Schematiseren en structurerenWoordenschat........................................................................................................................................................ 132

Lezen..................................................................................................................................................................... 133

Schrijven................................................................................................................................................................ 137


Blok 10 Examen doenWoordenschat........................................................................................................................................................ 148

Lezen..................................................................................................................................................................... 149

Schrijven................................................................................................................................................................ 154


Op niveau tweede fase © ThiemeMeulenhoff 3

Uitwerkingen 4/5 havo Blok 1 Zakelijk communiceren

Woordenschat

Opdracht 11 1e, 2l, 3i, 4m, 5c, 6p, 7h, 8d, 9b, 10f, 11k, 12o, 13g, 14n, 15a, 16j2 Bijvoorbeeld:

a journalist: initiatiefrijk, communicatiefb medewerker ambulance: sociaalvoelend, punctueelc vakkenvuller: accuraat, energiekd schooldirecteur: communicatief, responsabele receptionist: representatief, communicatief

Opdracht 21h, 2u, 3v, 4b, 5o, 6r, 7i, 8m, 9s, 10e, 11d, 12q, 13l, 14j, 15n, 16k, 17g, 18c, 19f, 20a, 21p, 22t

Opdracht 31 kwalijk nemen2 Op basis van (of: Op grond van)3 Zoals blijkt uit4 onmiddellijk5 Om6 Toch7 Omdat8 teruggave9 dus10 genoeg11 aanbieden12 op grond van (of: op basis van)13 op een andere manier14 bij vergissing



Lezen

Opdracht 41 Vier van de volgende aandachtpunten:

- goede opbouw in inleiding, kern, slot- gebruik van tussenkopjes- duidelijke alinea-indeling- gebruik van witregels- gebruik van afwijkende vormgeving (vet, cursief) voor specifieke tekstonderdelen- duidelijke vormgeving die inhoud ondersteunt- goede illustraties om je tekst te ondersteunen

2 Inleiding: b, c, e, g.Slot: a, d, f, h.

3 a De schrijver begint met een directe vraag.b Twee van de volgende mogelijkheden:- met een stelling beginnen, gevolgd door een vraag;- met een retorische vraag beginnen;- met een verrassende, uitdagende openingszin beginnen;- met een anekdote beginnen.

4 Je moet de drie begin- en eindwoorden noteren (puntjes tussen de woordgroepen). Het citaat tussen aanhalingstekens plaatsen en de regelnummers erachter zetten.

5 a niet waar (Een subjectieve tekst kan ook feiten bevatten.)b niet waar (Opiniërende teksten bevatten de mening van de schrijver.)c waar

Opdracht 51 Inleiding: regel 1-5.

Slot: regel 77-78.2 Belangstelling wekken, onderwerp introduceren, opbouw van de tekst aankondigen.3 Door een aardig voorbeeld te noemen; door een directe vraag te stellen.4 Aanbeveling (of: advies).5 Drie tips:

- Gebruik e-mail om een document naar een collega te sturen of een afspraak te bevestigen.- Stuur niet te veel informatie via e-mail.- Stuur geen gevoelige informatie via e-mail.

6 Drie voorbeelden: solliciteren, een klacht indienen of ontslag aanvragen.7 ‘Een sms-bericht heeft ... en goed begrijpt.’ (regel 44-48)8 Via telefoon en gesprek kun je direct een afspraak maken.9 Telefoneren is minder persoonlijk dan het face-to-facegesprek.10 De titel slaat maar op een deel van de tekst: sms, telefoon en face-to-facegesprek worden niet

genoemd.11 Vooral op werknemers (zie slot van de tekst en bronvermelding).12 Drie middelen:

- tussenkopjes- alineaverdeling- indeling in inleiding – middenstuk – slot

Opdracht 61 a ‘Geld uitgeven levert ... niet wilden hebben.’ (regel 1-4)

b De tweede zin is verrassend, uitdagend.2 a Bij alinea 4.

b Deelonderwerp 1: de ervaringen van Bart Holtman met de Consumentenbond.Deelonderwerp 2: de ervaringen van Maxime Buijs met Connexxion.

3 ‘Maar soms ... wilden hebben.’ (regel 2-4)4 Het lidmaatschap van de Consumentenbond beëindigen.5 De dienst is al genoten, dus: Bart heeft al gebruikgemaakt van de diensten van de

Consumentenbond.6 Omdat het uitvallen van een bus volgens Connexxion overmacht is.7 a Tot de objectieve teksten.



b Er wordt in deze tekst verslag gedaan van twee klachten van consumenten. Centraal staan de feiten, ook al is soms de mening van de schrijver merkbaar (zie regel 1-4).

Opdracht 71 a directe vraag stellen

b De aanleiding tot schrijven noemen (of: het probleem direct aan de orde stellen).2 a Activeren: de schrijfster nodigt de lezers uit te reageren.

b Betogen: de schrijfster geeft haar mening en onderbouwt deze met argumenten.3 a een ingezonden brief (of e-mail)

b een ingezonden brief4 a De informatie op Hyves kan invloed hebben bij het solliciteren.

Als je een goed antwoord geeft maar meer dan 12 woorden hebt gebruikt, krijg je 50 procent van het te behalen puntenaantal. Houd je dus altijd aan het gegeven aantal woorden. Ook op het Centraal Examen kost overschrijding van het maximumaantal woorden je punten.

b Werken is voor vrouwen geen keuze (maar een noodzaak).Als je een goed antwoord geeft, maar meer dan 10 woorden hebt gebruikt, krijg je 50 procent van het te behalen puntenaantal.

5 a op rechtenstudentenb op de lezers van de Volkskrant

Opdracht 8

Weten Punten1 Drie van de volgende aanwijzingen: tussenkopjes gebruiken,

illustraties toevoegen, witregels plaatsen (bijvoorbeeld tussen inleiding, middenstuk en slot), belangrijke woorden cursief of vetgedrukt weergeven.

3Per goede aanwijzing één punt.

2a een retorische vraag 22b Het onderwerp of de hoofdgedachte aangeven. 23a aanbeveling 23b conclusie, samenvatting (of: oproep) 3

Per goede functie 1,5 punt.

4 Als foutieve informatie in een eerder verschenen artikel wordt gecorrigeerd.

2

5 Objectief: nieuwsbericht, artikel in een encyclopedie, tekst in een schoolboek, verslag van een vergadering.Subjectief: sollicitatiebrief, commentaar in een krant, advertentie.

4Per fout 0,5 punt aftrekken.

6 regelaanduiding 2Maximaal 20 punten. Bereken je cijfer voor ‘Weten’ door je totaalscore te delen door 2.

20

Opdracht 9

Kunnen Punten1 Een anekdote vertellen (ook goed: pakkende voorbeelden geven). 22 C 23 D 24 C 25 C 26 alinea 5 27 ‘Het zijn allemaal topbedrijven met een sterk imago’(, schetst Jan

Jacobs van bemiddelingsbureau FunktieMediair). (regel 54-55)2Als je meer dan één zin citeert, geen punten.

8 ‘Mensen willen bij het winnende team werken’(, zegt beroepskeuzeadviseur Lodewijk de Waard van GITP over de aanlokkelijkheid van de 25 bedrijven). (regel 68-69)

2Als je meer dan één zin citeert, geen punten.



9 Twee adviezen:1 Kies zorgvuldig een baan.2 Blijf langere tijd bij een werkgever.

2Als je meer dan 15 woorden gebruikt, één punt aftrekken.

10 Solliciteren blijft in alle gevallen een kwestie van hard werken. 3Als je meer dan 15 woorden gebruikt, één punt aftrekken.

11 De tekst is objectief. 112 De lezer wordt geïnformeerd over het onderwerp solliciteren. De

schrijfster heeft daartoe meerdere ervaringsdeskundigen geïnterviewd.

3

13 aanbeveling (zie laatste zin) 214 Op mensen die willen solliciteren en op mensen die bij de

beoordeling van sollicitanten zijn betrokken.3Per doelgroep 1,5 punt.

Maximaal 50 punten. Bereken je cijfer voor ‘Kunnen’ door je totaalscore te delen door 3.

30



Schrijven

Opdracht 10

Boodschap Schrijfdoel Soort zakelijke brief1 Een brief waarin je bewoners

informeert over het tijdelijk afsluiten van een doorgaande weg.

informeren van meer personen

circulaire

2 Een brief waarin je schrijft dat je telefoon weer kapot is en dat je nu een goed werkend exemplaar wilt.

activeren/overtuigen klachtenbrief

3 Een brief waarin je iemand bedankt voor de goede samenwerking.

informatie geven zakelijke brief

4 Een brief aan een sportvereniging waarin je laat weten dat je je maatschappelijke stage daar wilt lopen.

oproepen tot handelen sollicitatiebrief

5 Een brief waarin je laat weten dat de informatie over de zappende jeugd eenzijdig en onjuist is.

overtuigen ingezonden brief

6 Een brief waarin je informatie vraagt over de prijzen van het busvervoer naar Berlijn.

informatie inwinnen zakelijke brief

7 Een brief waarin je je verontwaardiging uit over de plannen van de gemeenteraad.

overtuigen klachtenbrief/ingezonden brief

8 Een brief waarin een ouder vraagt om extra verlof voor zijn kind.

uiteenzetten/verduidelijken zakelijke brief

Opdracht 11a Blijkbaar heeft u een wijziging aangebracht in de periode waarin we maatschappelijke stage

moeten lopen. Leerlingen die niet zo goed zijn in plannen, kunnen nu in tijdnood komen en dat kan nadelig zijn voor hun schoolwerk.

b Ik ben het niet eens met uw handelwijze. Heeft u iets geregeld voor de leerlingen die hun maatschappelijke stage goed hebben geregeld? Zij moeten nu niet de dupe worden van de wijziging.

c Allereerst wil ik u mijn mening over de schoolkantine laten weten.d De buitenlandse reizen zijn naar mijn idee niet goed geregeld. Op mijn inschrijfformulier heb ik

drie keuzes ingevuld. Ik heb de indruk dat u niet naar mijn eerste keuze heeft gekeken. Daardoor ben ik ingedeeld bij een reis die ik helemaal niet leuk vind.

e Kunt u mij vertellen of ik binnenkort een kluisje krijg? Ik weet alleen dat ik bij aanmelding de zoveelste leerling was die een kluisje wilde. Mijn naam is toen onder aan de lijst genoteerd. Ik vind het heel vervelend dat ik nu nog steeds geen kluisje heb. Het is al december. De school kan toch extra kluisjes aanschaffen?

f Als je tegenwoordig door de gangen loopt, kun je niet anders dan constateren dat het er te druk is. Je botst elke keer tegen iedereen op. Ik wil de schoolleiding adviseren eens na te denken over een andere verdeling van de pauze. Niet alle leerlingen hoeven immers tegelijk te pauzeren.

Opdracht 121 Geachte heer De Jonge,2 Geachte heer, mevrouw,3 Geachte mevrouw Van Kesteren-de Vries,

Opdracht 131 a Bij ons op school is het verboden om tijdens de les oordopjes in je oren te hebben. Hiermee

ben ik het niet helemaal eens. In deze brief leg ik mijn mening uit en doe ik u een voorstel.b Sinds dit schooljaar is er een nieuwe regel voor het gebruik van de mobiele telefoon. Ik ben

het niet eens met die regel.



c Mijn beleving van de pauzes op school is niet positief. In deze brief laat ik u weten wat ik zie en meemaak tijdens alle pauzes.

d Dit schooljaar is het leerlingaantal van onze school zo toegenomen, dat ik op verschillende momenten problemen ervaar. Mijn ervaringen met veel leerlingen in een te klein gebouw en mijn zorgen daarover laat ik u in deze brief weten.

e Bij het vak economie ervaren ik en de leerlingen van mijn klas een paar problemen, waardoor we de stof niet goed leren beheersen. In deze brief leg ik u uit hoe dat volgens mij komt.

2 a Ik hoop dat ik u voldoende informatie heb gegeven en dat u mij een positief antwoord stuurt.b Ik vertrouw erop dat ik snel een antwoord van u zal krijgen. Hoogachtend,c Mijn advies aan u is dan ook het schoolgebouw van binnen een lichtblauw of lichtpaars

kleurtje te geven. Als u hierover met mij van gedachten wilt wisselen, kom ik graag naar uw school. Ik hoop op een reactie van u.

Opdracht 141-2 Herschreven middenstuk zakelijke brief:

U heeft niet altijd het maandbedrag automatisch van mijn rekening kunnen halen, maar ik heb de rekeningen wel met een acceptgiro betaald. Alle rekeningen voor de abonnementskosten en de telefoonkosten zijn betaald. Dit kunt u nakijken in de bijlagen.Ik begrijp niet waarom ik nu een nota krijg van 253,15 euro voor het voortijdig opzeggen van mijn abonnement. Ik heb mijn abonnement niet opgezegd. Ik heb alles aan u overgemaakt en ga dus niet akkoord met de inhoud van uw brief van 21 mei. Ik zal de kosten dan ook niet betalen en wil mijn abonnement gewoon behouden.

Opdracht 15

1

2 Voorbeeldbrief: zie volgende pagina.


1 Afzender Je eigen naam en adres.2 Dagtekening De plaats waar je de brief schrijft en de datum (voluit).3 Adressering Hersenstichting

Postbus 1912501 CD DEN HAAG

4 Referteregel informatie voor een themadag5 Aanhef Geachte heer, mevrouw, 6 Beginzin Op 16 december organiseert mijn school een themadag over

hersenen. In verband met de organisatie vraag ik u om informatie.

7 Informatie middenstuk

• Brochures, posters en ander informatiemateriaal van de Hersenstichting.

• Bijvoorbeeld namen en gegevens van sprekers over de werking van hersenen, over hersenziekte, over jongeren en de ontwikkeling van hun brein.

• Sprekers reserveren via de Hersenstichting?• Reizende tentoonstelling Gebruik je hersens naar school.

8 Afsluitende zin Ik hoop dat u mijn vragen zo snel mogelijk beantwoordt en wilt meewerken aan deze themadag.

9 Slotformule Met vriendelijke groeten, Hoogachtend, 10 Ondertekening Je eigen handtekening en naam.


2 Voorbeeldbrief:

Je eigen naamJe eigen straatnaamJe eigen postcode en woonplaats

Plaats, datum

HersenstichtingPostbus 1912501 CD DEN HAAG

Betreft: informatie voor een themadag

Geachte heer, mevrouw,

Op 16 december organiseert mijn school een themadag over hersenen. In verband met de organisatie vraag ik u in deze brief om informatie.

Voor het voorbereiden van de dag en voor de dag zelf wil ik graag zo veel mogelijk verschillende brochures, posters en ander informatiemateriaal van u ontvangen.De dag moet nog worden ingedeeld, maar het is nu al duidelijk dat we sprekers over verschillende onderwerpen willen uitnodigen. Het betreft sprekers die iets kunnen vertellen over de werking van de hersenen, over hersenziektes en over jongeren en de ontwikkeling van hun brein. Is het mogelijk om de sprekers via de Hersenstichting te reserveren?Op het internet heb ik gelezen dat u een reizende tentoonstelling heeft. Deze tentoonstelling genaamd Gebruik je hersens wil ik deze dag graag op school hebben. Is deze tentoonstelling op 16 december nog te boeken?

Wilt u mij zo snel mogelijk een antwoord sturen? Alvast bedankt hiervoor.

Met vriendelijke groeten,

Je handtekening

Je naam

Opdracht 161 Naam en adres van de afzender, plaats en datum, naam en adres van de geadresseerde,

referteregel, handtekening.2 -3 Voorbeelde-mail:

Onderwerpregel: informatie voor een themadag over hersenen

Geachte heer, mevrouw,

Op 16 december organiseert mijn school een themadag over hersenen. In verband met de organisatie vraag ik u hierbij om informatie.

Voor het voorbereiden van de dag en voor de dag zelf wil ik graag zo veel mogelijk verschillende brochures, posters en ander informatiemateriaal van u ontvangen.

Het is nu al duidelijk dat we sprekers over verschillende onderwerpen willen uitnodigen. Het betreft sprekers die iets kunnen vertellen over de werking van de hersenen, over hersenziektes



en over jongeren en de ontwikkeling van hun brein. Is het mogelijk om de sprekers via de Hersenstichting te reserveren?

Uw reizende tentoonstelling Gebruik je hersens wil ik deze dag graag op school hebben. Kan dat?

Wilt u mij zo snel mogelijk een antwoord sturen? Alvast bedankt hiervoor.

Met vriendelijke groeten,

Je naam

4 Je eigen werk.

Opdracht 171 -2-4 Controleer je ingezonden stuk aan de hand van het volgende overzicht:

Titel Heb je een eigen titel boven het stuk genoteerd?Inleiding Verwijs je in de tekst naar ‘Huh ... Hyves van invloed op je sollicitatie?!?’

Heb je het onderwerp van de tekst genoemd?Middenstuk Staan jouw mening en redenen/toelichting daarbij over de volgende punten in de

tekst?• De toekomstige werkgever die informatie over jou van Hyves of andere

vriendensites gebruikt.• Of Jeroen terecht of onterecht de informatie over hemzelf heeft verwijderd.• Of jij informatie zou verwijderen.

Slot Heb je je conclusie omschreven?Naam en woonplaats

Heb je je eigen naam en woonplaats genoteerd?

Is je taalgebruik geschikt voor leeftijdgenoten?Heb je geen spelen interpunctiefouten in je tekst staan?Zijn je zinnen goed opgebouwd?

Opdracht 181 -2 Schrijfplan klachtenbrief:

1 Afzender B. HoltkamGrote Markt 899725 BK GRONINGEN

2 Dagtekening Groningen, datum voluit3 Adressering Consumentenbond

Postbus 2002500 AA DEN HAAG

4 Referteregel klacht over lidmaatschap5 Aanhef Geachte heer, mevrouw, 6 Beginzin Om informatie te zoeken op site Consumentenbond. Plotseling lid. Hier

niet mee eens.7 Informatie

middenstuk• nieuwe laptop kopen;• op internet betrouwbare informatie;• paar keer klikken op site Consumentenbond voor informatie;• paar minuten later in e-mail bevestiging lidmaatschap, verbazing;• kosten 61 euro;• persoonlijke gegevens invullen niet herinneren;• geen informatie over laptops ingezien als ik dat had geweten;

• na het lezen e-mail direct contact met helpdesk opgenomen;• medewerkers uitgelegd hoe ik plotseling lid ben geworden;• vroeg haar lidmaatschap ongedaan te maken;



• zij kon mij niet helpen, ik had de informatie gezien;• lidmaatschap pas over een jaar beëindigen;

• je eigen oplossing;• de tijd waarbinnen de klacht moet zijn opgelost.

8 Afsluitende zin Ik vertrouw erop dat ik snel een antwoord van u zal krijgen.9 Slotformule Met vriendelijke groeten, Hoogachtend, 10 Ondertekening Je eigen handtekening en naam.

3 Voorbeeldalinea’s:

Op het internet zocht ik betrouwbare informatie over laptops, omdat ik een laptop wilde gaan kopen. Ik kwam op de site van de Consumentenbond. Op deze site hoefde ik maar een paar keer met mijn muis te klikken om bij de informatie te komen. Tot mijn verbazing vond ik een paar minuten later in mijn e-mail een bevestiging van het lidmaatschap van de Consumentenbond. De kosten hiervoor zijn 61 euro. Ik kan mij niet herinneren dat ik allerlei persoonlijke gegevens heb ingevuld en lid ben geworden. Als ik had geweten dat ik lid zou worden, had ik de informatie over de laptops niet ingezien.

Nadat ik de e-mail had gelezen, heb ik direct contact opgenomen met de helpdesk van de site. Ik vertelde de medewerkster dat ik tijdens het zoeken van informatie op de website van de Consumentenbond was gekomen en kennelijk direct lid ben geworden. Daarna vroeg ik haar of ze het lidmaatschap ongedaan kon maken. Zij kon mij niet helpen. Ik had de informatie immers gezien. Ze vertelde mij dat ik het lidmaatschap pas over een jaar kan beëindigen.

In de slotalinea vermeld je je eigen oplossing en de termijn waarbinnen de klacht moet zijn opgelost.

Opdracht 191 -2 Functie-eisen: gastgericht, collegiaal, representatief, gemotiveerd, tegen wisselende werktijden

kunnen.3 Bijvoorbeeld: je hebt geld nodig, je wilt afwisselend werk.4 Je eigen antwoord. Je bekijkt de functie-eisen één voor één en schrijft erbij of en hoe je eraan

voldoet.

Opdracht 201 -2 Voorbeeld schrijfplan:

1 Afzender Je eigen naam en adres.2 Dagtekening De plaats waar je de brief schrijft en de datum (voluit).3 Adressering Restaurant Het kookpunt

T.a.v. mevrouw D. ScheurbuikMarkt 404332 AB MIDDELBURG

4 Referteregel sollicitatie medewerker restaurant5 Aanhef Geachte mevrouw Scheurbuik, 6 Beginzin Op het internet heb ik uw advertentie voor een medewerker in het

restaurant gevonden. Hierbij solliciteer ik naar deze functie.7 Informatie

middenstuk• Reden(en) voor de sollicitatie vermelden (je eigen reden(en)).• Noteer de eisen waaraan je voldoet en leg uit waarom dat zo is (je

eigen antwoord).• Noteer je ervaring(en).

8 Afsluitende zin Ik hoop dat ik u voldoende informatie heb verstrekt en dat u mij uitnodigt voor een gesprek, zodat ik deze sollicitatie kan toelichten.

9 Slotformule Met vriendelijke groeten, Hoogachtend, 10 Ondertekening Je eigen handtekening en naam.



3-4 Beoordeling brief:

onv. vold. goed1 Afzender De eigen naam, straatnaam en nummer,

postcode en woonplaats zijn vermeld.2 Dagtekening De plaats is voluit geschreven. Daarachter

staat de datum genoteerd.3 Adressering De brief is geadresseerd aan:

Restaurant Het kookpuntT.a.v. mevrouw D. ScheurbuikMarkt 404332 AB MIDDELBURG

4 Referteregel In de referteregel staat:sollicitatie medewerker restaurant

5 Aanhef De aanhef luidt:Geachte mevrouw Scheurbuik,

6 Inleiding De volgende informatie staat in de inleiding:Op het internet heb ik uw advertentie voor een medewerker in het restaurant gevonden. Hierbij solliciteer ik naar deze functie.

7 Middenstuk In het middenstuk is de volgende informatie in alinea’s vermeld:• reden(en) voor de sollicitatie (je eigen

reden(en)).• de eisen waaraan je voldoet en een

toelichting waarom dat zo is (je eigen antwoord).

• je ervaring(en).8 Slot De slotzinnen zijn:

Ik hoop dat ik u voldoende informatie heb verstrekt en dat u mij uitnodigt voor een gesprek, zodat ik deze sollicitatie kan toelichten.

9 Slotformule De slotformule luidt:Met vriendelijke groeten, Hoogachtend,

10 Ondertekening De ondertekening is:Je eigen handtekening en naam.

Structuur De brief heeft een duidelijk te herkennen inleiding, middenstuk en slot.

Verzorging De woorden zijn foutloos gespeld.De leestekens zijn geplaatst en op de juiste manier gebruikt.De zinnen zijn goed opgebouwd.

Publiekgerichtheid Het taalgebruik van de brief is correct en formeel en past bij een publiek van onbekende volwassenen.

Duidelijkheid De informatie in de hele brief is duidelijk beschreven.

Juistheid De informatie in de hele brief klopt.Volledigheid De gegeven informatie is volledig.



Opdracht 211

Curriculum vitae

Persoonlijke gegevensNaam: je eigen achternaamVoornamen: je eigen voornamenRoepnaam: je eigen roepnaamAdres: je eigen adresE-mail: je eigen e-mailadresTelefoon: je eigen telefoonnummer(s)Geboortedatum: je eigen geboortedatumGeboorteplaats: je eigen geboorteplaatsBurgerlijke staat: je eigen burgerlijke staatNationaliteit: je eigen nationaliteit

Opleiding20... - 20... eventueel hier noteren mavodiploma, anders:20... havo, profiel … , nog geen diploma

Ervaring20... - nu Medewerker bij Drukkerij De gouden letter in … (je eigen woonplaats).

Ervaring met computerprogramma’s zoals Word, Excel en Photoshop.20... - nu Trainer C-junioren van de handbalvereniging.

ReferentiesMevrouw F. Woudstra, leidinggevende, telefoon: 06-78654906

2 Je eigen werk.

Opdracht 221 In de e-mail vermeld je niet de naam en het adres van de afzender, de plaatsnaam en datum en

het adres van de geadresseerde. De referteregel noteer je ook niet. Dit is de onderwerpregel.2 de circulaire, de sollicitatiebrief, de ingezonden brief en de klachtenbrief3 de aanleiding en de reden voor het schrijven van de brief4 de aanleiding voor de klacht en een beschrijving van de klacht5 Met een voorstel voor maatregelen en een verzoek om een reactie.6 - de reden voor je sollicitatie naar de aangeboden baan;

- de uitleg dat je voldoet aan de functie-eisen;- je motivatie voor deze functie;- je ervaring.

7 het onderwerp van je brief8 je persoonlijke gegevens, je opleidingen, je (werk)ervaring9 Je mening geven over maatschappelijke kwesties.10 Op:

- de structuur;- de formele indeling en verzorging;- de inhoud en publiekgerichtheid.

Opdracht 23

Keuze A: Sollicitatiebrief met curriculum vitae

Aanwijzingen voor het beoordelen van de sollicitatiebrief bij vacature 1

Voorbereiding: ja neeZijn alle onderdelen van het schrijfplan aanwezig?Is bij alle onderdelen de juiste informatie ingevuld?

A. Structuur ja nee



Is het middenstuk van de brief ingedeeld in een inleiding, middenstuk en slot?B. Formele indeling en verzorging Aanwezig

en correct?ja nee

Naam en adres afzender

Eigen naamEigen straat en nummerEigen postcode en plaatsnaam

Plaatsnaam en datum

Plaatsnaam, ... maand (voluit) 20…

Naam en adres geadresseerde

Als volgt genoteerd:Castle TelecomPostbus 2007420 AB DEVENTER

Referteregel Betreft: sollicitatie bijbaanAanhef Geachte heer, mevrouw,Inleiding Advertentie voor medewerker voor 6-12 uur gelezen.

Solliciteer naar deze functie.Middenstuk Reden voor de sollicitatie: Je eigen reden.

Voorbeelden:• Om mijn vakantie te kunnen betalen zoek ik een bijbaan.• Om voor mijn studie te sparen zoek ik een bijbaan.• Om werkervaring op te doen, zoek ik een bijbaan.Uitleg voldoen aan functie-eisen: (De genoemde eisen staan hierna vetgedrukt. Ze moeten allemaal in de alinea aanwezig zijn.) Voorbeeld:Mijn mondelinge taalvaardigheid is goed, want bij presentaties krijg ik altijd complimenten over mijn zinsbouw, uitspraak en woordgebruik. Voor het vak Nederlands sta ik gemiddeld en zeven, dus mijn beheersing is wel in orde.Netjes werken is voor mij geen probleem. Als ik wil, kan ik mijn aantekeningen en sommen heel precies weergeven.Of ik voldoende geduld heb, weet ik nog niet. Ik heb geen situaties meegemaakt die veel geduld van mij vragen.Motivatie voor deze functie: Je eigen motivatie.Voorbeeld:Ik ben erg geïnteresseerd in mobiele telefoons en weet er veel van af. Met mijn kennis kan ik de bellers helpen.Verder vind ik het fijn om een baan te hebben waarbij ik ook met mensen spreek.Het team van jonge mensen spreekt mij erg aan.Ervaring: Je eigen antwoord.Voorbeeld:Ervaring met dit werk heb ik nog niet. Wel help ik mensen in mijn omgeving die vragen hebben over hun mobiele telefoon.

Slot Hoop dat u mij uitnodigt voor een gesprek, zodat ik deze sollicitatie in een gesprek kan toelichten.

Slotformule Met vriendelijke groeten,/Hoogachtend,Je handtekening staat onder de brief.Onder je handtekening staat je naam.Bijlage: curriculum vitae.

C. Inhoud en publiekgerichtheid correct?Duidelijkheid: Zijn alleen de hoofdzaken in de brief vermeld?Juistheid: Zijn de hoofdzaken in een logische volgorde vermeld?Volledigheid: Is de noodzakelijke informatie gegeven?Correctheid: Is de toon van de brief beleefd?





A. Structuur ja neeIs het middenstuk van de brief ingedeeld in een inleiding, middenstuk en slot?

B. Formele indeling en verzorging Aanwezig en correct?ja nee



Plaatsnaam en datum



Als volgt genoteerd:Calls & Moret.a.v. mevrouw V. de GrootPostbus 2304330 CA GOES

Referteregel Betreft: sollicitatie bijbaanAanhef Geachte mevrouw De Groot,Inleiding Advertentie voor een bijbaan van 2-12 uur gelezen.

Solliciteer naar deze functie.Middenstuk Reden voor de sollicitatie: Je eigen reden.

Voorbeelden:• Om mijn vakantie te kunnen betalen zoek ik een bijbaan.• Om voor mijn studie te sparen zoek ik een bijbaan.• Om werkervaring op te doen, zoek ik een bijbaan.Uitleg voldoen aan functie-eisen: (De genoemde eisen staan hierna vetgedrukt. Ze moeten allemaal in de alinea aanwezig zijn.) Voorbeeld:Mijn mondelinge taalvaardigheid is goed, want bij presentaties krijg ik altijd complimenten over mijn zinsbouw, uitspraak en woordgebruik. Voor het vak Nederlands sta ik gemiddeld en zeven, dus mijn beheersing is wel in orde.Van mijn ouders en docenten krijg ik regelmatig te horen dat ik vaak en snel enthousiast ben voor nieuwe ervaringen. Of ik veel doorzettingsvermogen heb, kan ik moeilijk van mijzelf zeggen. Als ik met een moeilijke taak bezig ben, ga ik wel door totdat hij af is.Motivatie voor deze functie: Je eigen motivatie.Voorbeeld:Ik vind het prettig om op verschillende tijden te werken en om een baan te hebben waarbij ik in contact kom met allerlei verschillende mensen. Ervaring: Je eigen antwoord.Voorbeeld:Ervaring met dit werk heb ik nog niet. Wel ben ik erg gemotiveerd om dit werk te gaan doen.












Plaatsnaam en datum



Als volgt genoteerd:‘Elke dag fit’t.a.v. mevrouw G. de LaatRijnkade 343543 KL UTRECHT

Referteregel Betreft: sollicitatie baliemedewerker/-medewerkster 12 uurAanhef Geachte mevrouw De Laat, Inleiding Advertentie voor de functie van baliemedewerker/-

medewerkster voor 12 uur.Solliciteer naar deze functie.

Middenstuk Reden voor de sollicitatie: Je eigen reden.Voorbeelden:• Om mijn vakantie te kunnen betalen zoek ik een bijbaan.• Om voor mijn studie te sparen zoek ik een bijbaan.• Om werkervaring op te doen, zoek ik een bijbaan.Uitleg voldoen aan functie-eisen: (de genoemde eisen staan hierna vetgedrukt. Ze moeten allemaal in de alinea aanwezig zijn.) Voorbeeld:Voor het vak Nederlands sta ik gemiddeld en zeven, dus mijn beheersing is wel in orde. Van mijn ouders en docenten krijg ik regelmatig te horen dat ik vaak en snel enthousiast ben voor nieuwe ervaringen. Al ruim twee jaar heb ik een fitnessabonnement bij u. Gemiddeld kom ik twee keer per week sporten. Ik vind het niet vervelend om op wisselende tijden te werken. Ook ’s avonds werken is geen probleem aangezien ik in de buurt woon en dus niet lang in het donker hoef te fietsen.Motivatie voor deze functie: Je eigen motivatie.Voorbeeld:Ik vind het prettig om een baan te hebben waarbij ik in contact kom met allerlei verschillende mensen en ik vind dat er gezellige mensen bij uw bedrijf werken en komen fitnessen.



Ervaring: Je eigen antwoord.Voorbeeld:Ervaring met dit werk heb ik nog niet. Wel ben ik erg gemotiveerd om dit werk te gaan doen.




Opdracht 23 Keuze B: Klachtenbrief

Aanwijzingen voor het beoordelen van klachtenbrief 1






Plaatsnaam en datum



Als volgt genoteerd:De shirtfabriekPostbus 305330 BJ MADE

Referteregel Betreft: klacht over voetbalshirtAanhef Geachte heer, mevrouw, Inleiding Aanleiding: slechte behandeling en slechte service bedrijf.

Beschrijving: shirt te laat bezorgd en het is kapot.Middenstuk Oorzaak van de klacht(en): De volgende punten zijn in de brief

aanwezig:• Vier maanden geleden voetbalshirt FC Barcelona besteld.• Shirt te laat bezorgd.• Shirt was snel kapot.• Bestelproblemen oké, maar 100 euro voor shirt!Toelichting bij de klacht(en): De volgende punten zijn in de brief aanwezig:• Shirt zou binnen twee weken thuisbezorgd worden.• Na vier weken niets gehoord of ontvangen.• Gebeld, medewerkster beloofde dat ik binnen 48 uur

teruggebeld zou worden. Niet gebeurd.• E-mail gestuurd. Niet op gereageerd.• Zes weken na bestelling shirt ontvangen. Te laat voor

verjaardag vriend.



• Na twee weken lieten letters en cijfers op shirt los.• Brief met uitleg gestuurd en vraag waar ik het shirt naartoe

kon sturen.• Drie weken verder, geen antwoord ontvangen.

Slot Voorstel voor maatregelen:Binnen twee weken een nieuw en goed shirt of geld terug.Teruggeven van geld kan op 41.46.78.981.Verzoek om een reactie.

Slotformule Met vriendelijke groeten,/Hoogachtend,Je handtekening staat onder de brief.Onder je handtekening staat je naam.








Plaatsnaam en datum



Als volgt genoteerd:Toujours bellePostbus 10201000 BN AMSTERDAM

Referteregel Betreft: klacht over parfumeriezaakAanhef Geachte heer, mevrouw, Inleiding Aanleiding: slechte ervaringen met uw bedrijf.

Beschrijving: lipstick verkeerde kleur en geen korting terwijl dit wel aangegeven was.

Middenstuk Oorzaak van de klacht(en): De volgende punten zijn in de brief aanwezig:• klantonvriendelijk gedrag medewerksters in de filialen.• geen reactie op klachten via e-mail.Toelichting bij de klacht(en): De volgende punten zijn in de brief aanwezig:• Lipstick gekocht, thuis ontdekte ik dat er een verkeerde

kleur in zat.• Direct terug. Medewerkster reageerde verveeld.• Make-up mocht ik niet ruilen.• Twee weken geleden in ander filiaal.• Oogschaduw 50% kortingssticker.• Bleek geen korting op te zitten.• Volgens medewerkster had ik zelf de stickers op de



doosjes geplakt.• Via het internet geen antwoord op mijn klachten.

Slot Voorstel voor maatregelen:De helft van het aankoopbedrag van de oogschaduw terug en ik wil nog steeds de lipstick ruilen, want ik gebruik deze kleur niet. Daarbij vind ik een excuus van uw bedrijf op zijn plaats.Verzoek om een reactie.









Plaatsnaam en datum



Als volgt genoteerd:TeletutuPostbus 34003501 BH UTRECHT

Referteregel Betreft: klacht over Samsung Galaxy SAanhef Geachte heer, mevrouw,Inleiding Aanleiding: behandeling door medewerkers.

Beschrijving: Telefoon voldeed niet, telefoon te lang bij bedrijf.Middenstuk Oorzaak van de klacht(en):

• Samsung Galaxy S gekocht vanwege lange batterijduur.• Batterij snel leeg.• Behandeling door personeelsleden schandalig en zonder

begrip.Toelichting bij de klacht(en):• De batterij gaat heel snel leeg. Ik red het er nog geen vier

dagen mee.• Verder loopt de telefoon vaak vast als ik gebeld word of

zelf bel.• Na twee maanden naar filiaal gebeld. Telefoon kon worden

opgestuurd.• Vier weken telefoon kwijt. Wilde een vervangend toestel.• Medewerker zuchtte en ging niet akkoord.• Telefoon gebracht. Na vier weken mijn toestel niet terug.• Naar servicebalie, half uur wachten, niet in systeem

bekend.



• Medewerkster reageerde frustratie op mij af.• Telefoon te laat opgestuurd.• Moest nog een maand zonder telefoon doen.

Slot Voorstel voor maatregelen:Binnen twee weken een goed toestel.Excuus van u voor het gedrag medewerkers.Verzoek om een reactie.





Spreken, kijken en luisteren

Opdracht 241 Het slechtnieuwsgesprek, het probleemoplossend gesprek, het informatieve gesprek, het

sollicitatiegesprek, het klachtengesprek.2 Overtuigen: je wilt je gesprekspartners ervan overtuigen dat jij de baan waard bent.3 Hij bepaalt de opbouw van een gesprek.4 Een gesloten vraag kun je alleen met ja of nee beantwoorden. Een open vraag nodigt uit om

uitgebreid te reageren.5 de open vraag6 Nog meer informatie verkrijgen dan de spreker in eerste instantie geeft.

Opdracht 251 ‘Wat vind je niet leuk aan school?’ of ‘Waar heb je precies een hekel aan?’2 ‘Wat vind je hier zo goed/leuk aan?’3 ‘Wat lijkt je zo leuk aan die baan?’ of ‘Wat stel je je voor bij die baan?’

Opdracht 26-28Je eigen werk.

Opdracht 291 a Ze vragen door op wat de gesprekspartner heeft gezegd; meestal bevatten de vragen een

woordgroep die de ander net heeft gebruikt. b ‘Ik merk dat je er moeite mee hebt om erover te praten.’c Ze zit met de armen over elkaar. Een gesloten houding: misschien heeft ze geen zin in het

gesprek.2 Overweeg in de beoordeling van jullie gesprekken:

• Beheersen jullie de STAR-methode; zijn alle onderdelen (situatie-taak-actie-resultaat) aan de orde gekomen?

• Leverde de STAR-methode een duidelijker beeld op van het bezit van de genoemde eigenschap of van de beheersing van de vaardigheid?

Opdracht 301 -2 Rechtop en met de handen op tafel.3 Handen stilhouden (niet friemelen); een goede handdruk geven.4 Je moet de persoon met wie je het gesprek voert recht aankijken.5 Eigen inzicht.6 Eigen antwoord.

Opdracht 31De sprekers en observanten letten op de beoordelingscriteria in het boek en op het beoordelingsformulier:• taalgebruik: toon en woordkeus;• spreektechniek: snelheid, volume, taalgebruik;• lichaamstaal;• vragen en doorvragen;• luisterhouding.

Opdracht 32Alle leden van de commissie moeten het eens worden over de kandidaat die bij de directie wordt voorgedragen voor benoeming. Het gesprek hierover wordt geëvalueerd aan de hand van de volgende criteria:• Heeft iedereen een voorstel gedaan?• Werd er goed geluisterd naar elkaar?• Wie hebben doorgevraagd? Welke vragen werden gesteld?• Welke samenvattende zinnen zijn er gemaakt?



Opdracht 331 toonhoogte en volume2 (vier uit:) woordkeus, figuurlijk taalgebruik, zinsbouw, formulering, toon, taalvariant3 gebruikmaken van een buikademhaling4 lichaamstaal5 van gesloten vragen6 ‘We hadden het over …’; ‘Waar het om ging, was …’; ‘We dwalen nu af.’ e.d.7 ‘Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag.’; ‘Dat is een interessante invalshoek.’ e.d.8 De technisch voorzitter zorgt ervoor dat het gesprek goed verloopt, maar bemoeit zich niet met de

inhoud. De inhoudelijk voorzitter is voorzitter én deelnemer. Hij geeft inhoudelijk zijn eigen mening.

9 Situatie, Taak, Actie, Resultaat10 een sollicitatiegesprek

Opdracht 34A-B De sprekers en observanten letten op de aanwijzingen en beoordelingscriteria in het boek en op

het beoordelingsformulier. De sprekers worden beoordeeld op:• spreektechniek;• luisterhouding;• lichaamstaal;• inhoud.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 2 Taalverzorging en taalbeschouwing (1)

Spelling en interpunctie

Opdracht 11 Deze krijgt een andere klinker.2 d of t3 Het eerste deel van de samenstelling is een werkwoord.4 -e-5 In samenstellingen waar je hem hoort.6 Samengestelde zelfstandige naamwoorden schrijven we zo veel mogelijk aaneen, omdat ze een

betekeniseenheid vormen.7 een dubbele punt

Opdracht 21 gebeurt; verwisselt2 gepraat; overtuigd3 Verbaast; gelooft4 veranderd; verhuisd5 Bind; wegdrijft

6 geverfd, vind7 houd; krijst8 vertelt; gezegd9 word; vind10 twijfelt; wordt

Opdracht 31 geduurd; bezorgde2 gestofzuigd; leed3 rende; trachtte4 verfde; groeide5 bloedde; gehecht

6 verwachtten; gecorrigeerd7 betreurde; gisten8 lachte; stootte9 eisten, verbreedde, fietsten10 verbrijzeld; geamputeerd

Opdracht 4a 1 groenteschotel

2 sterrenhemel7 eikenhout8 etappewedstrijd11 beresterk

b 1 Het eerste deel van de samenstelling eindigt op een toonloze -e- en heeft een dubbel meervoud: op -n en op -s.

2 Hoofdregel 2: eerste deel van de samenstelling is een woord met een meervoudsuitgang met -en.

7 hoofdregel 28 zie regel bij 111 Het eerste deel van de samenstelling is een versterkend woord.

Opdracht 51 krantenbericht2 zonnecollector3 kattenkwaad4 bolleboos5 schattebout6 apetrots7 stadsschouwburg8 bakkebaard9 groenteveiling

10 paardenbloem11 Koninginnedag12 apenstaartje13 secondelang14 dorpsstraat15 dronkenlap16 huilebalk17 gedachtesprong18 spinnenweb



Opdracht 61 a koffiezetten

b Veel samengestelde werkwoorden schrijf je aaneen.3 a waartegenover

b Voornaamwoordelijke bijwoorden schrijf je aaneen.6 a radioactief

b Veel samengestelde bijvoeglijke naamwoorden schrijf je aaneen.9 a dalurenkaart

b Samengestelde zelfstandige naamwoorden schrijf je meestal aaneen.12 a achteromkijken

b Veel samengestelde werkwoorden schrijf je aaneen.15 a driehonderdvijfentachtig

b Getallen tot duizend schrijf je aaneen.

Opdracht 7‘Ruim je kamer nou toch eens op! (1)’ Mijn moeder zegt, dat ze zo langzamerhand gek van me wordt. (2) Maar kan ik er wat aan doen dat het mij niet opvalt, dat mijn kleren door mijn hele kamer verspreid liggen? (3) Ik heb veel belangrijker dingen aan mijn hoofd en dat heeft te maken met de ontwikkeling van mijn hersenen. (4) De chaos in mijn kamer weerspiegelt de chaos in mijn hoofd. (5) Hoe ik dat allemaal weet? (6) Ja hallo, ik ben een puber, maar ik ben niet dom! (7)

Opdracht 8Kinderen die tussen vier en zes jaar geïsoleerd zijn opgegroeid en geen toegang hebben tot gesproken taal of gebarentaal, blijken niet in staat om volzinnen te leren. Bij de geboorte is ons brein klaar om een taal te leren; de omgeving moet het echter wel stimuleren om de taal werkelijk aan te leren. Dit wordt geïllustreerd door de trieste geschiedenis van Genie, een meisje dat in Los Angeles opgroeide in de jaren zestig. Op 4 november 1970 werd Genie gevonden; zij was toen dertien jaar oud, was 1,37 lang en woog 30 kilo. Genies moeder was blind en haar vader leed aan een ernstige depressie. Zij leefde in totaal isolement en er werd nauwelijks met haar gesproken. Zij leerde niet lopen en kon geen vast voedsel doorslikken. Genie heeft nooit geleerd haar taal te spreken zoals andere kinderen: haar zinnen bleven kort en grammatica was heel moeilijk voor haar.

Opdracht 91 ‘Als je nog over wilt gaan’, zei mijn mentor, ‘zul je echt beter je best moeten gaan doen.’2 Zijn enige gedachte was: als ik maar niet te laat ben!3 Mijn buurman zei: ‘Als jij die heg niet wil snoeien, kijk ik je nooit meer aan!’4 ‘Hoeveel kinderen heeft u?’ vroeg de caissière. ‘Lusten ze allemaal een lolly?’5 Ella zei: ‘Ik ga slapen’, waarna ze opstond en wegliep.6 ‘Hoewel het erg laat is, ben je toch welkom!’ riep Bruno uit.7 Inne zei dat ze haar computer liever nooit had gekocht.8 Mijn vader zei: ‘Toen ik klein was, wilde ik ook altijd brandweerman worden’.

Opdracht 101 paragraaf 6 (zie pagina 21).2 ouder(s)/verzorger(s)3 – op advies van haar medisch onderlegde vriend – 4 (NPCF)5 (respectievelijk Leon de Winter, Jonathan Safran Foer en Willem Jan Otten).6 iedereen – de coalitie en de oppositie – gediend

Opdracht 111 aanhalingsteken2 dubbele punt (of komma voor een bijstelling)3 punt4 komma5 puntkomma6 komma7 dubbele punt8 komma9 dubbele punt



Opdracht 121 komma2 komma3 aanhalingsteken4 aanhalingsteken5 dubbele punt6 uitroepteken7 komma8 komma9 dubbele punt10 vraagteken11 dubbele punt12 komma13 dubbele punt

14 uitroepteken15 aanhalingsteken16 aanhalingsteken17 aanhalingsteken18 aanhalingsteken19 komma20 dubbele punt21 aanhalingsteken22 komma23 aanhalingsteken24 dubbele punt25 aanhalingsteken

Opdracht 13betreftvaardighedenonderhoudonderhoudswerkspellingonderwijs

uitgebrachtWordtvind

Opdracht 141 komma2 komma3 dubbele punt4 aanhalingsteken5 uitroepteken6 komma

7 aanhalingsteken8 dubbele punt9 aanhalingsteken10 komma11 aanhalingsteken



Formuleren

Opdracht 151 Dan gebruik je het woord niet verkeerd.2 a Je eigen werk.

b Je eigen werk. Voorbeeld: twee woorden of uitdrukkingen die dezelfde betekenis hebben, met elkaar verwarren.

c Het woord of de uitdrukking die na woordvervlechting ontstaat is een niet bestaand woord of een niet bestaande uitdrukking.

3 a optelefoneren: opbellen en telefonerenb volgens mijn mening: volgens mij en naar mijn meningc kost duur: kost veel en is duurd uitsorteren: uitzoeken en sorteren

4 a Als je een tekst schrijft voor een bepaald publiek, bijvoorbeeld een tekst voor ICT-medewerkers of een tekst voor managers.

b Als je een tekst schrijft voor een publiek dat een hogere opleiding heeft gevolgd of een hogere functie heeft.

5 a Bijvoorbeeld: alles, men, mensen, van alles en nog wat, veel.b Dan is je boodschap niet duidelijk en weet je publiek niet wat je precies wilt meedelen.

6 Een archaïsme is een verouderd woord of een verouderde uitdrukking.7 De lezer kan geïrriteerd raken. De lezer kan zich beledigd voelen.

Opdracht 161 tenzij (behalve als)2 regelmatig (op vaste tijden)3 ben (kan ik me niet meer herinneren)4 destijds (het tijdstip is bekend)5 Met behulp van (het betreft een voorwerp)6 gerust (op je gemak)7 te wijten (het betreft iets negatiefs)8 hun (het betreft een meewerkend voorwerp)9 niet het minst (vooral)10 blijkbaar (je kunt het vaststellen)

Opdracht 171-2 Je eigen werk.

Opdracht 181 a getuigenschrift

b Dit woord bestaat niet.c Boodschap: vraag je werkgever een verklaring waarin staat dat je bij die werkgever hebt

gewerkt en hoe hij dat heeft ervaren.d getuigschrift – verklaring van de werkgever over het dienstverband

2 a gelegitimeerdb Gelegitimeerd is het voltooid deelwoord van het werkwoord ‘legitimeren’, dat betekent dat

‘iemand bewijst dat hij de persoon is voor wie hij zich uitgeeft’.c Boodschap: elk personeelslid mag een bepaald aantal kopieën maken.d gelimiteerd − betekenis van ‘limiteren’: nauwkeurig een hoeveelheid aangeven.

3 a ontoepasselijkb Ontoepasselijk is het tegenovergestelde van toepasselijk wat ‘geschikt of passend’ betekent.

Ontoepasselijk betekent dan ongeschikt, niet passend.c Boodschap: niet goed, neiging tot braken hebben.d onpasselijk − betekent ‘niet goed, neiging tot braken hebben’.

4 a gedeputeerdeb Gedeputeerde is ‘een lid van de Gedeputeerde Staten (dit is een bestuursorgaan) van de

Provincie’.c Boodschap: de benadeelde klant.d gedupeerde − ‘duperen’ is ‘benadelen’.



5 a ovulatieb Ovulatie betekent ‘eisprong bij de vrouw’.c Boodschap: hij kreeg een applaus.d ovatie − betekent applaus

6 a verwijdertb Verwijdert betekent ‘wegdoen, eruit halen’.c Boodschap: dat de bloedvaten wijder worden.d verwijdt − dit is het voltooid deelwoord van het werkwoord ‘verwijden’, dat betekent ‘wijder

worden’.7 a gefusilleerd

b Gefusilleerd betekent ‘doodgeschoten’.c Boodschap: samengegaan met.d gefuseerd − dit is het voltooid deelwoord van ‘fuseren’, dat betekent ‘samengaan van

bedrijven’.8 a overleving

b Overleving betekent ‘dat je niet overlijdt, maar doorleeft’.c Boodschap: de verhalen waren bekend door het doorvertellen.d overlevering − betekent ‘een verhaal dat mensen aan elkaar vertellen’

9 a curatorb Curator betekent ‘beheerder van zaken’.c Boodschap: de persoon die verantwoordelijk is voor de verzameling kunstwerken in het

museum.d conservator − betekent ‘beheerder van een kunstverzameling’

10 a koortsigb Koortsig betekent ‘beroerd, ziek’.c Boodschap: ze zocht nerveus, gehaast, onrustig.d koortsachtig − betekent ‘nerveus, gehaast, onrustig’

Opdracht 191 a schuilen tegen

b, c schuilen voor2 a solliciteer op

b, c solliciteer naar3 a voorzien zijn met

b, c voorzien zijn van4 a heeft commentaar over

b, c heeft commentaar op

5 a in aanmerking metb, c in aanmerking komen voor

6 a twijfelt overb, c twijfelt aan

7 a In vergelijking totb, c in vergelijking met

8 a stil te staan voorb, c stil te staan bij

Opdracht 201 a Ze vertelt altijd door wat je aan haar vertelt.

b Uitdrukking: je mond voorbij pratenc neusd Ze praat altijd haar mond voorbij.

2 a De moeder doet altijd direct alles wat haar zoon wil.b Uitdrukking: iemand op zijn wenken bedienenc wenkbrauwend Hij wordt altijd op zijn wenken bediend.

3 a Het is tijd dat je iets doet.b Uitdrukking: de handen uit de mouwen stekenc armend Het is tijd dat je je handen eens uit je mouwen steekt.

4 a Ik houd er niet van een snelle beslissing te nemen.b Uitdrukking: niet over één nacht ijs gaanc dagd Ik houd er nu eenmaal niet van om over één nacht ijs te gaan.

5 a Hij laat zich door een ander niet vertellen wat hij anders moet doen.b Uitdrukking: iemand de les lezenc voorlezend Hij laat zich door jou de les niet lezen.



6 a Het komt niet in mijn hoofd op./Ik kan het me niet herinneren.b Uitdrukking: te binnen schietenc vallend Zijn antwoord wil me niet te binnen schieten.

7 a De omwonenden hebben veel vragen.b Uitdrukking: vragen oproepen (ook is er de uitdrukking: vraagtekens zetten bij iets)c vraagtekensd De plannen voor de aanleg van de nieuwe weg heeft bij de omwonenden heel wat vragen

opgeroepen.8 a Het is niet vanzelf gegaan.

b Uitdrukking: aan komen waaienc aanvliegend Het succes is die bekende acteur niet komen aanwaaien.


Opdracht 221 a verexcuseren

b verontschuldigen/excuseren2 a weegt zwaar

b weegt veel/is zwaar3 a mond-op-mondreclame

b mond-op-mondbeademing/mond-tot-mondreclame4 a vertellen tegen

b vertellen aan/zeggen tegen5 a Op de lange duur

b Op de lange termijn/Op den duur6 a de aandacht op zich trekken van

b de aandacht op zich vestigen/de aandacht trekken van7 a je eerlijk toegeven

b je eerlijk zeggen/je toegeven8 a hebben overeengekomen

b zijn overeengekomen/hebben besloten9 a opnoteren

b opschrijven/noteren10 a zich irriteren aan (Heeft dat geluid van de ventilator jou ook zo geïrriteerd?)

b zich ergeren aan/irriteren (Heb jij je ook zo aan het geluid van de ventilator geërgerd?)

Opdracht 231-2

Woorden uit de vaktaal (jargon)

Platte woorden Vage woorden Ouderwetse woorden(archaïsme)

Te formele woorden

beleidsnota(management)(een uiteenzetting over het beleid)

eikel(dom en vervelend persoon)

alles en nog wat(schaken, lezen en roeien)

benevens(ook)

abusievelijk(per ongeluk)

benchmark(management)(een kader om resultaten te meten)

jatten (stelen)

best wel(leuker dan ik dacht)

derhalve(daarom)

conform(zoals afgesproken)

bilateraaltje(management)(een onderonsje)

klojo(niet zo’n slim persoon)

een stuk beter(een acht in plaats van een vijf)

doch(maar)

exceptioneel(uitzonderlijk)



dagvaarding(juridisch)(oproep om voor de rechtbank te verschijnen)

oprotten (weggaan)

men(alle leerlingen uit klas 4d)

gaarne(graag)

hieromtrent(hierover)

demarrage (sport)(plotselinge versnelling van een wielrenner of schaatser)

pleuren(vallen)

redelijk(netjes, fatsoenlijk)

hier te lande(hier, bij ons)

ijs en weder dienende (ook ouderwets)

stoempen(sport)(zwoegen, hard werken)

schijt(kan me niet schelen)

tot op zekere hoogte(niet helemaal)

me dunkt(mij lijkt)

inzake(betreffende, wat betreft)

target (management)(doel dat je moet halen)

teringslecht(heel erg slecht)

veel mensen(negentig procent van de inwoners)

uwerzijds(van uw kant)

moveren(iemand iets laten doen)

twaalfde man (sport)(de supporters die de club steunen)

zeikerd(iemand die zeurt)

zoiets als(dat)

zulks(dat, iets dergelijks)

rijwiel(fiets)

3 Je eigen werk.

Opdracht 241 -2-3 Herschreven tekst:

Neem als schrijver altijd de tijd om je tekst precies te controleren op betekenisfouten. Staat er echt wat je bedoelt? Zo voorkom je dat de lezer denkt dat je het niet kunt. Laat een kritische lezer je tekst controleren voordat je hem inlevert. Luister naar zijn oordeel, en wuif kritiek niet zo maar weg met: ‘U weet toch wel wat ik bedoel?’

Opdracht 251 M.a.w. = Met andere woorden2 n.a.v. = naar aanleiding van

a.u.b. = alstublieftz.s.m. = zo spoedig mogelijk

3 t.w.v. = ter waarde van4 p.o. = per omgaande

t.a.v. = ter attentie van5 n.v.t. = niet van toepassing6 I.v.m. = In verband met

i.z.g.st. = in zeer goede staat7 e.e.a. = een en ander8 m.u.v. = met uitzondering van

Opdracht 261 a -

b In de zin: Alle tafels stonden schots en scheef zijn schots en scheef de woorden die twee keer hetzelfde aangeven. Het zijn allebei bijwoorden.In de zin: Ik zou daar nooit ofte nimmer naartoe gaan zijn nooit en nimmer de woorden die twee keer hetzelfde aangeven. Het zijn allebei bijwoorden.In de zin: In het bos struikelde hij over een houten boomstam is het woord houten extra, want de eigenschap van een boomstam is dat hij van hout is.



In de zin: Hij viel nogal hard naar beneden is naar beneden extra, want je weet dat vallen altijd naar beneden is.

2 a Beide stijlmiddelen herhalen (een deel van) de betekenis van een woord.b Bij een tautologie herhaal je de betekenis door een ander woord met dezelfde betekenis aan

de zin toe te voegen.Bij een pleonasme herhaal je de eigenschap van een woord door een woord met dezelfde eigenschap toe te voegen. Dit kan een bijvoeglijk naamwoord zijn, zoals bij het eerste voorbeeld in de theorie. Het kan ook een ander woord met dezelfde eigenschap zijn, zoals bij het tweede voorbeeld in de theorie.

3 Als je een eigenschap van een woord veel aandacht wilt geven, gebruik je een pleonasme. Als je de indruk/het effect wilt versterken, gebruik je een tautologie.

4 a -b Omdat het gebruik ervan overbodig en storend is.

5 a -b Omdat je dan het tegenovergestelde meedeelt. De boodschap dit je wilde overbrengen,

komt dan niet over. Er gebeurt juist iets wat je niet wilt.

Opdracht 271 snelle groeispurten = pleonasme

Door groeispurten en …2 nooit verbieden om niet = dubbele ontkenning

… kan jou nooit verbieden om ’s morgens …3 herhaling van gewoon = storende woordherhaling

Stefan is een puberende jongere die gewoon zijn best doet en aardig gevonden wil worden.4 daglicht van buiten = pleonasme

… voldoende daglicht schijnen.5 onmiddellijk en zodra = tautologie

Wij zullen u een mailtje sturen, zodra …6 mondeling sollicitatiegesprek = pleonasme

… voor een sollicitatiegesprek.7 verhinderen niet afkijken = dubbele ontkenning

… dat de leerlingen afkijken.8 praktische ervaring = pleonasme

… met ervaring.9 herhaling van leuk = storende woordherhaling

Bewegingsonderwijs geven vind ik erg leuk en mijn leerlingen vinden het een fijn vak. Ze hoeven geen huiswerk te maken wat plezierig is en ze vinden het ook heerlijk om lekker te bewegen.

10 nooit geen = dubbele ontkenning… al nooit ongezonde broodjes …… al geen ongezonde broodjes …

11 een voorwaarde … moet = pleonasme… is het een voorwaarde dat de klant voor de bestelling tekent.… moet de klant voor de bestelling tekenen.

12 Zo kun je bijvoorbeeld = tautologie… Zo kun je met deze telefoon …

13 herhaling van geld = storende woordherhalingDe module Leren omgaan met geld vind ik interessant, want je leert hoe duur alles is, wat je moet uitgeven aan vaste lasten. Je weet dan dus welk bedrag je moet verdienen en wat je daarvoor moet doen.

14 belemmeren … niet ingaan = dubbele ontkenning… dat onbevoegden het gebouw ingaan.

Opdracht 281 a Ambiguïteit is dubbelzinnigheid. Dit betekent dat een zin een dubbele betekenis kan hebben.

b Grammaticale ambiguïteit: er is dubbelzinnigheid door de bouw van een zin.Semantische ambiguïteit: er is dubbelzinnigheid, omdat een woord twee betekenissen heeft.

c Je moet altijd naar de context kijken. Dus: naar de andere zinnen die voor en achter de ambigue zin staan. Ook kun je aan de klemtoon horen wat de betekenis zal zijn.



2 a - de duiker ligt ergens op de bodem- de duiker heeft heel stom gedaan

b - dat is iemand die jij leuk vindt- dat is iemand die jou leuk vindt

c - er is vaak een optocht in de stad, maar morgen niet- er is morgen wel wat te beleven in de stad, maar geen optocht- er is morgen wel een optocht, maar niet in de stad

d - er is geen plaats te verzinnen waar nog meer herrie te horen is- er is helemaal geen herrie meer te horen

3 a - oplichten = bedriegen. Philips bedriegt de bevolking of de bestuurders van New York.- oplichten = opklaren (lichter worden). New York wordt lichter door het licht uit de

verlichting van Philips.b - De auto’s die in Beijing rijden, hebben geen rem en krijgen er nu een.

- De ambtenaren van de stad Beijing willen dat er minder nieuwe auto’s worden verkocht aan de inwoners.

c - De stroomstoring is verholpen doordat er brand uitbrak.- De stroomstoring die is ontstaan door een brand is verholpen.

4 Jullie keuze. Bijvoorbeeld:a Oplichten is lichter maken.b Minder nieuwe auto’s in Beijing.c De stroomstoring die is ontstaan door een brand.

Opdracht 291 Telegramstijl gebruik je in een reclametekst en in krantenkoppen. Een reclametekst en een kop

zijn kort en bondig, omdat je de aandacht van de lezer wilt trekken.2 Het komt gemakzuchtig over. De boodschap kan verkeerd begrepen worden. De lezer gaat de

open plekken zelf invullen.3 De zin is dan onvolledig. De boodschap kan dan verkeerd begrepen worden.4 a Bij het werkwoord herinneren gebruik je een wederkerend voornaamwoord zich herinneren.

Het wederkerend voornaamwoord ontbreekt in deze zin.Herschreven zin: Kun je je herinneren waar je je jas hebt opgehangen?

b Als rekenen betekent dat je ergens op vertrouwt, dan heeft het werkwoord het vaste voorzetsel erop bij zich. Het is dus erop rekenen. In zin b ontbreekt het voorzetsel erop.Herschreven zin: Mijn mentor rekent erop dat ik maandag naar het spreekuur kom.

c Er ontbreekt een deel waarin verwezen wordt naar de brief.Dat Boy geschorst is, staat in de brief. Dit moet je d.m.v. een verwijzing wel aangeven.Herschreven zin: De brief waarin staat dat Boy geschorst is, is vandaag verstuurd.

Opdracht 301 Toen we de repetitie zagen, bleek dat we het verkeerde hadden geleerd.2 De medewerker verzekert mij ervan dat alles binnen een week goed komt.3 Gelukkig realiseert Miranda zich, dat ze haar werkhouding moet veranderen.4 Moet je nadenken over de vraag welke vakantiebestemming je zult kiezen?5 De leerlingen discussieerden erover of de Haltstraf voor Nicole terecht was.6 Zoals bij jullie bekend is, is onze voorjaarsvakantie twee weken later dan die van jullie.7 Onze lerares vertrouwt erop dat we allemaal een voldoende voor de toets werkwoordspelling

halen.8 De meeste studenten zijn tegen het feit, dat de studiefinanciering verandert.9 Door de concurrentie zijn de bezorgkosten die dit bedrijf rekent, lager dan die van de andere

postbedrijven.10 Elke docent moet de namen van de afwezige leerlingen aan het begin van de les noteren.

Opdracht 311 Straks zal de koningin het Nederlandse volk toespreken.2 Als Simon de wedstrijd wil winnen, moet hij morgen fit zijn.3 Voordat we het huiswerk bespreken, laat ik jullie een fragment uit de nieuwsuitzending van

gisteren zien.4 Wil je voor mij de treintijden even nakijken.

Wil je voor mij de treintijden even checken?5 Zeventig procent van de leerlingen is het oneens met het nieuwe alcoholbeleid van de school.



6 De ouders van de spelers riepen: ‘Kom op jongens, zet hem op.’7 Madelief heeft via het internet ook voor hen de kaartjes voor het concert besteld.8 Deze opdracht zullen we met z’n drieën maken.9 Acht van de tien ondervraagden waren het met de stellingen eens.10 Kan ik u nog even spreken over het cijfer voor mijn laatste wiskundetoets?11 Volgens mij moet je je om 08.00 uur bij de receptioniste melden.

Naar mijn mening moet je je om 08.00 uur bij de receptioniste melden.12 De ondervraagde automobilisten vonden protesten tegen de invoering van de nieuwe

maximumsnelheid overdreven.13 Naar aanleiding van ons gesprek wil ik u laten weten dat u met ingang van 1 juni bent

aangenomen.14 Tijdens mijn vakantie heb ik mij prima vermaakt. Ik heb gezwommen, gefietst, boeken gelezen

en vooral geluierd.15 Daarom zal Peter morgenmiddag niet op school aanwezig zijn.16 Tijdens zeven van de tien debatten zullen de argumenten van de bestuurders een

doorslaggevende rol spelen.17 Wij hadden de afgelopen maanden geregeld een tussenuur.18 Wat een ontzettende rommel is het in jouw kamer.19 In de dorpen aan de kust heb je geen internetverbinding.20 We spreken hier over een erg groot bedrag.21 Heeft de tandarts jou verwezen naar de kaakchirurg?

Heeft de tandarts jou doorgestuurd naar de kaakchirurg?22 Dat ik mijn auto hier niet mag parkeren, kan me niets schelen.23 Volgens de fietsenmaker is mijn achterband zo versleten dat hij moet worden vervangen.24 Van onze docent mogen we een kwartier eerder naar huis, mits we goed meedoen tijdens de les.

Opdracht 321 a foutief pleonasme (het woord eigen weglaten)

b Met deze broodbakmachine kunt u heerlijk zelfgebakken brood maken.2 a dubbele ontkenning (het woord niet weglaten)

b De maatregelen moeten voorkomen, dat de supporters met elkaar in gevecht raken.3 a contaminatie (aangewezen is een vervlechting van aangetoond en uitgewezen)

b Het onderzoek heeft aangetoond dat het leerlingaantal over vijf jaar zal dalen.Het onderzoek heeft uitgewezen dat het leerlingaantal over vijf jaar zal dalen.

4 a telegramstijlb We krijgen echt geen toets hoor. Of: We willen echt geen toets hoor.

5 a verkeerd woord (het is opsteken van)b De leerlingen hebben niet goed opgelet, anders hadden ze er veel meer van kunnen

opsteken.6 a foutieve tautologie (in staat zijn en kunnen betekenen hetzelfde en het zijn allebei

werkwoorden)b Vanwege het ingewikkelde centrale systeem was de monteur niet in staat de auto te

maken.Vanwege het ingewikkelde centrale systeem kon de monteur de auto niet maken.

7 a verkeerd woord (het betreft de hulp van mensen)b De kleuters steken met de hulp van leerlingen uit groep 8 de weg over.

8 a ambigue zin (opvangen kan betekenen rechttrekken/compenseren/goedmaken, zodat je er geen last van hebt, en vangen/tegenhouden)

b OPEC kan de terugval in de olieproductie compenseren.9 a woord te weinig (het werkwoord klagen heeft een vast voorzetsel)

b De leerlingen klagen erover, dat ze volgende week te veel toetsen hebben.10 a dubbele ontkenning

b Ik heb echt geen zin om mijn huiswerk te maken.Ik heb echt nooit zin om mijn huiswerk te maken.

11 a contaminatie (vervlechting van opnieuw en over)b Een slecht gemaakte toets mag je bij Engels altijd opnieuw maken.

Een slecht gemaakte toets mag je bij Engels altijd overmaken.12 a verkeerde uitdrukking (de uitdrukking is: met je verkeerde been uit bed stappen)

b Ik ben zo chagrijnig, omdat ik vanmorgen met mijn verkeerde been uit bed ben gestapt.13 a foutief pleonasme (uitvoeren is naar het buitenland)



b Nederland voert sinds dit jaar minder producten uit.14 a tautologie (verder en ook zijn dezelfde woorden wat betreft betekenis en woordsoort)

b Natuurlijk moet je ook rekening houden met de nieuwe regels.Natuurlijk moet je verder rekening houden met de nieuwe regels.

15 a ambigue zin.b Is Romano iemand die jij leuk vindt?

Is Romano iemand die jou leuk vindt?



Taalbeschouwing

Opdracht 331 Nee, c en f zijn geen samenstelling. Een samenstelling is een combinatie van woorden die ook

zelfstandig kunnen voorkomen. Dat is bij de woorden onvoorstelbaar en kinderloos niet het geval.Onvoorstelbaar bestaat uit drie delen: on – voorstel – baar.On en baar zijn geen zelfstandige woorden, voorstel wel.Kinderloos bestaat uit twee delen: kinder – loosKinder is een zelfstandig woord, maar loos niet.d is wel een samenstelling met een afkorting.e is wel een samenstelling van twee gelijkwaardige delen.g is wel een samenstelling, vanwege klinkerbotsing staat er een koppelteken.

2 a het leidingwaterb de waterleidingc het zakgeldd de geldzak

3 Het rechterdeel van de samenstelling bepaalt het lidwoord.4 leidingwater = water uit de leiding

waterleiding = een leiding waardoor het water stroomtzakgeld = geld dat je in je zak (portemonnee) hebtgeldzak = een buidel (zak) waarin je geld bewaart

Opdracht 341 a bank = een zitmeubel voor meer dan één persoon.

b loungebank = een zitmeubel voor meer dan één persoon waarop je kunt loungen (relaxen).2 bank = een plaats waar je een verzameling/voorraad van iets kunt vinden.3 koeienboer = een boer die koeien heeft.4 boer = iemand die handelt in …

Opdracht 351 a het inkomsten-belasting(s)-formulier = drie delen

Betekenis: een formulier dat ingevuld kan woorden voor de belasting op inkomsten.b de buiten-schoolse-activiteiten-begeleider = vier delen

Betekenis: een begeleider van activiteiten die buiten school plaatsvinden.c de radio-nieuws-dienst-medewerker = vier delen

Betekenis: de medewerker van de dienst die het nieuws via de radio laat weten.d de opinie-week-blad-journalist = vier delen

Betekenis: de journalist van het blad dat wekelijks verschijnt en dat zich bezighoudt met opinies.

e de openbaar-vervoer-kaart = drie delenBetekenis: de kaart die je gebruikt voor het vervoer met openbare vervoersmiddelen.

f het onkruid-verdelgings(s)-middel = drie delenBetekenis: een middel waarmee je het onkruid doodt.

3-4 Je eigen werk.

Opdracht 361 a de lange afstandloper = een afstandloper die lang is.

b de langeafstandloper = een loper die lange afstanden loopt.2 a het derdewereldland = een ontwikkelingsland.

b het derde wereldland = derde in de lijst van grote/belangrijke landen in de wereld.3 a de oudedamesschoenen = de schoenen voor oude dames.

b de oude damesschoenen = de damesschoenen zijn oud.4 a de goudenmedaillewinnaar = de winnaar van de gouden medaille.

b de gouden medaillewinnaar = de winnaar die goud gekleed of beschilderd is en een medaille heeft gewonnen.

5 a de grotemensenwereld = de wereld voor de volwassen (grote) mensen.b de grote mensenwereld = de wereld van de mensen die groot is.



6 a de centralebankpresident = de president (baas) van de centrale bank.b de centrale bankpresident = de president (baas) van een bank. De president heeft de

eigenschap dat hij centraal staat/zit/is.

Opdracht 371 a superleuk = heel erg leuk

b spuugbeu = heel erg beu (= zat)c broodnodig = heel erg nodigd gigaleuk = heel erg leuke boterzacht = heel erg zachtf bloedheet = heel erg heetg pijlsnel = heel erg snelh torenhoog = heel erg hoog

2 Het eerste deel betekent in alle samenstellingen heel erg.3 Bijvoorbeeld: straatarm, zielsblij, hagelwit, ijzersterk, lijkbleek, bikkelhard, hondsbrutaal, piepklein,

bomvol, broodnuchter, oliedom, peperduur, stokoud.4 Het woord stom- betekent in deze samenstellingen ontzettend.5 Het deel vrij betekent zonder (zonder suiker, vorst, les, belasting).6 a Het deel op betekent iets als nog meer.

opfrissen = frisser makenophogen = hoger makenopleuken = leuker makenopvrolijken = vrolijker maken

b Je zou het woord opmooien kunnen maken. Het betekent dan mooier maken. Of het woord ook in het woordenboek zal komen, is nu nog onduidelijk. Als veel taalgebruikers het woord gaan gebruiken, kan het woord in het woordenboek komen.

Opdracht 381 In improductief. Alleen dit woord bestaat uit een grondwoord dat is aangevuld met het

voorvoegsel im-.2 autofocus, autobiografie

Het woord autofocus is opgebouwd uit het grondwoord focus en aangevuld met het voorvoegsel auto- dat zelf betekent. Autofocus betekent dat een toestel zichzelf automatisch scherp stelt.Het woord autobiografie is opgebouwd uit het grondwoord biografie en aangevuld met het voorvoegsel auto-. Autobiografie is een beschrijving van je eigen leven die je zelf schrijft.De woorden autorijden en autoverhuur zijn samenstellingen waarin het deel auto niet zelf betekent.Het woord autoriseren bestaat uit één deel.

3 postnataal, posttraumatischHet woord postnataal is opgebouwd uit het grondwoord nataal en aangevuld met het voorvoegsel post-. Postnataal betekent na de geboorte.Het woord posttraumatisch is opgebouwd uit het grondwoord traumatisch en aangevuld met het voorvoegsel post. Posttraumatisch betekent na de traumatische gebeurtenis.Het woord poststempel is een samenstelling.Het woord postuur bestaat uit één deel.

4 a reanimeren = opnieuw animeren (=opwekken)b reformeren = opnieuw formeren (= samenstellen)c reproduceren = opnieuw producerend reflecteren = licht laten weerkaatsen (opnieuw schijnen)

5 De betekenis van -baar is: het is te …buigbaar = je kunt het buigeneetbaar = je kunt het etendraagbaar = je kunt het dragendrinkbaar = je kunt het drinken

6 a in- betekent niet; informeel = niet formeelb inter- betekent tussen; interactie = actie tussen personen; toestand waarbij personen op

elkaar reagerenc aarts- betekent van het begin; aartsvijand = een vijand vanaf het moment dat je de persoon

zag



d micro- betekent klein; microscoop = een apparaat waarmee je een klein voorwerp kunt vergroten

e ir- betekent niet; irrationeel = niet rationeel, niet volgens het verstandf -loos betekent zonder; gedachteloos = zonder gedachteng -foon betekent geluid, klank; een apparaat waardoor je op een andere plaats het geluid van

de baby hoorth wan- betekent slecht, verkeerd; wanprestatie = een slechte prestatie

7 a Bijvoorbeeld: herkennen, herijken, herstellen, hervinden, herwaarderen, herbeleven, herzien, herordenen, heroriënteren, herdenken, herformuleren, herverdelen

b-d Je eigen werk.

Opdracht 39

ont- = het begin, overgaan in

ont- = wegdoen / bevrijden van

ont- = er is sprake van een verwijdering

ontbranden ontbossen ontduikenontdooien onthaasten ontgroeienontkiemen ontharen ontkomenontlokken onthoofden ontlopenontspringen ontkalken ontsnappenontspruiten ontlastenontwaken ontmaskeren

ontvellen

Opdracht 401 balval, kopkopen, wroetgolf, grijsleggen, ijsbloei, deelduiden, wezenwacht, breinleide, zijdelen,

landsrede, webgeus2 ontstiekemen3-4 Je eigen werk.5 ontstiekemen = openbaren van geheimen

balval = recessie in de voetbalwereldkoplopen = het met economische middelen verwerven van (politieke) invloedsabocratie = regime dat oppositie bij verkiezingen uitsluitwroetgolf = grootschalige lek van vertrouwelijke gegevensgrijsleggen = verzamelen van reglementen om kunst en cultuur te belemmeren.ijsbloei = ontwikkelingen in de schaatssportdeelduiden = het helder maken van verschillenbreinleiden = het met de hersenen aansturen van dingenzijdelen =- het onderverdelen tussen politiek links en rechtslandsrede = nationaal bewustzijnwebgeus = internet activist

6 Je eigen werk.

Opdracht 411 a instrueren – instructeur – instructrice

b redigeren – redacteur – redactricec coördineren – coördinator – coördinatriced adviseren – adviseur – adviseusee dansen – danser – danseresf dirigeren – dirigent – dirigenteg etaleren – etaleur – etaleuseh musiceren – musicus – musicai historie bestuderen – historicus – historicaj administratie bijhouden – administrateur – administratrice

2 Op vier combinaties.3 -ice, -euse, -es en –a



Opdracht 42

Werkwoord Zelfstandig naamwoord Bijvoeglijk naamwoord1 informeren informatie/informant/informatrice/

informateurinformatierijk/informatieloos/informatief/ informerend(e)

2 slapen slaper/slaapster slaperig, slapend(e)3 roken roker/rookster rokerig, rokend(e)4 verkopen verkoop/verkoper/verkoopster verkoopbaar, verkocht(e)5 studeren studie/student/studente studeerbaar, studerend(e)6 schilderen schilderij/schilder/schilderes schilderachtig, schilderende7 fotograferen fotograaf/fotografe/fotografie fotografisch/fotografeerbaar,

gefotografeerd(e)8 analyseren analyse/analist/analiste analytisch, geanalyseerd(e)9 kwalificeren kwalificatie kwalificeerbaar, gekwalificeerd(e)10 interpretere

ninterpretatie interpreteerbaar, geïnterpreteerd(e)

11 filosoferen filosoof, filosofe, filosofie filosofisch, filosoferend(e)12 opereren operatie operabel, geopereerd(e)

Opdracht 431 de vrieskou/de koning2 het einde/een burcht3 het hoofdkussen/het zoenen4 een rond voorwerp/het feest (het bal)5 de oogopslag/een dun metaal (het blik)6 de zeilen en het touwwerk van een boot/slecht volk/het riemenstelsel van een paard7 de baksteen/de spraakklank8 de vingernagel/de spijker9 het materiaal van draden om kleren van te maken/de informatie die je tot je neemt/neergevallen

fijn los vuil (het stof)10 het borrelend geluid uit je keel/een persoon die als beroep een bedrijf met dieren en land heeft

Opdracht 441 energiek, fit2 wezenlijke3 verwachting4 nadeel5 beweegredenen, redenen6 patronen7 voordragen8 zelden, af en toe, incidenteel9 eigenschappen10 richtlijn, hulpmiddel

Opdracht 451 a ook: verder, daarnaast, bovendien

b want: immers, namelijkc maar: echter, tochd bijvoorbeeld: onder andere, zo, zoals

2 -3 Herschreven tekst:

EHBO Nederland heeft een toepassing gemaakt. Deze laat binnen een paar seconden zien hoe er opgetreden/in actie gekomen moet worden bij een hartaanval, verslikking en andere ongelukjes. De aanwijzingen zijn voor de praktijk bedoeld. De uit te voeren handelingen worden stap voor stap met afbeeldingen geïllustreerd. De applicatie geeft ook informatie over vaak voorkomende kleine ongevallen.



Opdracht 461 Een antoniem is een woord met een tegenovergestelde betekenis.2-4

Synoniem Antoniema import invoer exportb epiloog naschrift proloogc eentonig saai, alledaags levendig, afwisselendd abrupt plotseling, onverwacht geleidelijke aanvaller spits, agressor verdedigerf nuchter droog, niet beschonken aangeschoten, dronkeng adviseren aanraden afradenh kopie afdruk origineeli complex ingewikkeld, moeilijk eenvoudigj constant altijd, onveranderlijk,

voortdurendvariabel

k dialoog tweespraak monoloogl dwars koppig, tegendraads meegaand

m gedachteloos afwezig aandachtign geoorloofd toegestaan verbodeno herinneren terughalen, memoreren vergetenp illegaal verboden legaalq ingewikkeld moeilijk, lastig, complex eenvoudigr kameraadschappelijk vriendschappelijk, joviaal afstandelijks letterlijk woordelijk figuurlijkt menigte massa, troep, drom eenlingu modern hedendaags ouderwetsv maximaal grootst, hoogst minimaalw meerderjarig volwassen minderjarigx mondeling verbaal, gesproken schriftelijky nerveus zenuwachtig ontspannenz neutraal onpartijdig, niet-gebonden partijdig

4-6 Je eigen werk.

Opdracht 471 ideële

betekenis: gericht op een betere wereld (ideaal)2 netto

betekenis: netto = na aftrek van loonbelasting, enz.3 concrete

betekenis: duidelijk4 superieure

betekenis: voortreffelijk5 homogene

betekenis: van gelijke samenstelling6 leek

betekenis: niet-deskundige7 archaïsme

betekenis: verouderd woord8 globaal

betekenis: vaag9 rationeel

betekenis: wat het verstand betreft10 expliciet

betekenis: uitdrukkelijk, met zoveel woorden11 segregatie

betekenis: apartheid12 offensief

betekenis: aanvallend



Opdracht 48De warme zoon gaf zijn ouder een beker vieze, koude chocolademelk zonder slagroom. Hier knapte de ouder zo van af, dat zij hem noodgedwongen een mager kusje gaf. Zij mishandelde hem helemaal levend. Stom hè!

Opdracht 49A1 materiaal voor de verpakking van een boterkoek2 terrein voor de tentoonstelling van de spoorwegen3 medewerkster van een bureau dat advies geeft aan studenten4 een doek voor het schoonmaken van autoruiten

B1 brand2 -baar; brandbaar = Het kan branden.3 on-; onbrandbaar = Het kan niet branden.4 -heid; onbrandbaarheid = Het heeft de eigenschap niet te kunnen branden.

C1 afleiding = op een brutale manier2 samenstelling = een weg waar je snel mag rijden3 afleiding = uit hoofde van het beroep/vanuit het beroep4 afleiding = richting school5 afleiding = heel erg kort6 samenstelling = een vuur vanwege vreugde7 afleiding = heel erg bezorgd.8 samenstelling = op een rechte wijze9 afleiding = volgens je instinct10 samenstelling = spanning die hoog is11 afleiding = heel erg koud12 afleiding = tussen nationaliteiten

D1 Ja, dat kan. Je kunt een voorvoegsel aan een woord toevoegen. De betekenis zal echter niet

altijd logisch zijn.2 Je eigen antwoord.

Opdracht 50Je eigen werk.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 3 Informeren en uiteenzetten

Woordenschat

Opdracht 11j, 2n, 3e, 4i, 5o, 6p, 7a, 8c, 9l, 10f, 11m, 12b, 13g, 14q, 15r, 16h, 17k, 18d

Opdracht 21 infographic2 weblog3 mediageniek4 hoor en wederhoor5 paparazzi6 column7 infotainment 8 reportage9 persbureaus

Opdracht 31i, 2n, 3f, 4q, 5d, 6l, 7a, 8k, 9b, 10g, 11o, 12p, 13t, 14c, 15s, 16e, 17h, 18m, 19j, 20r

Opdracht 41 bonafide2 prematuur3 documentaire4 homogene5 retoucheren6 intuïtief7 precaire8 remedie9 precedent(werking)10 prozaïsch

11 retrospectief12 gearceerd13 stringente14 traceren15 chauvinisme16 asterisk17 querulant18 clement19 receptief20 acclimatiseren



Lezen

Opdracht 51 niet waar

Andere mogelijkheden zijn: verwijswoorden en herhaling van woorden.2 waar3 niet waar

Een betoog is subjectief.4 waar5 waar6 niet waar

‘namelijk’ is redengevend7 waar8 niet waar

Sommige alinea’s bevatten alleen voorbeelden of uitweidingen9 waar10 niet waar

Een conclusie komt voort uit argumenten. In een uiteenzetting wordt geen mening gegeven, dus geen argumenten, dus geen conclusie. Een uiteenzetting eindigt vaak met een samenvatting.

Opdracht 61 a en, ook, enzovoort, daarnaast

b net als, hetzelfde ... alsc zo, bijvoorbeeld

2 a een uiteenzettingb Het begrip ‘gebarentaal’ wordt uitgelegd en toegelicht. De mening van de schrijver komt niet

naar voren.3 a uit een encyclopedie

b De tekst bevat feitelijke uitleg van het begrip ‘gebarentaal’. De schrijver geeft daarnaast voorbeelden en verwijst naar begrippen die met dit lemma samenhangen.

4 -5 a zodat

b Verderc om ted Ten eerstee Ten tweedef doordatg Tot sloth namelijki evenveel als

6 a een informatieve tekstb De schrijver informeert de lezer over de ontwikkeling van een groene computer.

7 een nieuwsbericht

Opdracht 71 ‘Mensen thuis en ... uit het rapport.’ (regel 31-33)2 Ze gebruiken besmette usb-sticks of vergeten updates van software op hun computer te

downloaden.3 ‘Privacywetgeving blokkeert luchtvaartmaatschappijen ... tegen te gaan.’ (regel 46-49)4 alinea 1: waardoor, alinea 4: Maar, alinea 5: bijvoorbeeld, alinea 6: namelijk, alinea 8: Daarom,

alinea 9: zoals5 a om (... te)

b Privacywetgeving blokkeert luchtvaartmaatschappijen onderlinge afspraken te maken.c Om online-creditcardfraude bij luchtvaartboekingen tegen te gaan.



6 a samenvatting Fb aanleiding Ac constatering Dd verslag van onderzoek Ge aanvulling Bf beschrijving van werkwijze Cg doelstelling van onderzoek E

7 a een informatieve tekstb De intentie van de auteur blijkt uit regel 57-59: ‘Iets dat nu ... is stilgelegd’.

8 a een nieuwsberichtb Er wordt informatie gegeven uit het Nationale Trendrapport Cybercrime en Digitale

Veiligheid.

Opdracht 81 Door de redactionele opmaak en door een wat meer objectieve schrijfstijl.2 Een advertorial is een publicatie (in een krant, tijdschrift, bedrijfsblad), een infomercial is een

commercial op het internet of tv.3 a een uiteenzetting

b In de tekst wordt uitgelegd wat een advertorial precies is. De tekst zou een lemma in een encyclopedie kunnen zijn of een begripsomschrijving in een studieboek.

ZoekopdrachtA-B Je eigen werk.

Opdracht 91 belangstelling wekken (d.m.v. voorbeelden), onderwerp introduceren2 herhaling3 ‘De echte opmars lijkt echter pas nu te komen.’ (regel 17-18)4 herhaling5 ‘Stockholm is het ... slimmer te maken.’ (regel 25-27)6 signaalwoord (ander)7 IoT kan veel bijdragen tot het beheersen van energieverbruik door vraag en aanbod op elkaar af

te stemmen. (18 woorden)8 toelichting (of: voorbeeld)9 signaalwoord (Ook)10 Nee, want in alinea 4 is het deelonderwerp ‘energieverbruik’ en in alinea 5 ‘gezondheidzorg’.11 signaalwoord (Toch)12 a informatieve tekst (ook goed: uiteenzetting)

b De schrijver informeert de lezer over de ontwikkeling van IoT.13 a Bronnen:

- John Post, technisch directeur van technologiebedrijf IBM- IBM-medewerker Andy Stanford-Clark- Rob van Kranenburg, auteur van het boek Het internet der dingen

b Om de betrouwbaarheid de verstrekte informatie te vergroten.14 De ontwikkeling van IoT wordt geremd door de privacykwestie. Er is behoefte aan criteria en

daarvoor is discussie nodig. (19 woorden)15 Vier van de volgende middelen:

- sprekende illustratie - informatieve titel- vetgedrukte lead- tussenkopjes- overzichtelijke alineaverdeling




Opdracht 111 door te beginnen met een anekdote2 de aanleiding noemen, het onderwerp introduceren3 Signaalwoorden:

- Eerst (regel 9)- Dan (regel 18)Beide signaalwoorden geven een chronologisch verband aan.

4 Er is sprake van verwijzing: ‘Dat ...’ (regel 24); ook wordt alinea 4 aan 3 gekoppeld door een (tegenstellend) signaalwoord: ‘Maar ...’ (regel 25).

5 Signaalwoorden: ‘Ook ...’ (opsommend) en ‘dan’ (chronologisch).6 a een amuserende tekst

b De schrijver vertelt op een grappige manier over zijn ervaring met een bestelde HD-ontvanger.

7 columns8 a Voorbeelden van hyperbolen:

- ‘intens gelukkig’ (regel 13-14)- ‘Niets is erger’ (regel 14)- ‘Helemaal dol van vreugde’ (regel 21-22)- ‘Vanmiddag is ... af gevallen.’ (regel 29-30)- ‘En daar ... te hebben.’ (regel 33-34)

b Om zijn lezers te amuseren. Ook spot de schrijver wel met de wijze waarop de HD-ontvanger in de reclame wordt aangeprezen.

Voorbeeldsamenvatting bij tekst 6:

Nico DijkshoornReset

Een HD-ontvanger die volgens de reclame veel kwaliteiten bezit, kan behoorlijk tegenvallen. Het ontvangen en installeren van het apparaat is erg leuk. Totdat je op internet gaat zoeken naar de ervaringen van andere gebruikers. Die doen het ergste vrezen. (39 woorden)

Opdracht 12

Weten Punten1a niet waar

In een uiteenzetting geef je niet alleen informatie, maar leg je ook iets uit.

1

b waar 1c niet waar

De kernzin staat vaak vooraan of achteraan.1

d waar 1e waar 1f niet waar

Niet elke alinea bevat een kernzin.1

2 a tegenstellend; b voorwaardelijk; c opsommend; d opsommend; e vergelijkend; f opsommend; g opsommend

7

3 ‘Maar er zijn ... van dit onderzoek.’ (alinea 2). Ook goed:‘De literaire belangstelling ... aantal positieve aspecten.’ (alinea 3)

2

Totaalscore Weten 15



Opdracht 13

Kunnen PuntenLet op: soms zijn meerdere formuleringen goed. De alternatieven zijn gescheiden door een schuin streepje. Als een zinsgedeelte tussen haakjes staat, hoeft dat deel niet in je samenvatting te staan.

1 Bijna iedereen wordt bij het houden van een spreekbeurt bevangen door een zekere mate van podiumvrees.Of:Maar weinig mensen kunnen geheel op hun gemak een publiek toespreken.

2

2 • Angst roept van nature allerlei onbewuste reacties op van het lichaam (die iemand niet onder controle heeft). – 2 punten

• Het doel van angst is het lichaam bij gevaar in staat van paraatheid te brengen. – 2 punten

Opmerking:Een opsomming van symptomen zoals genoemd in alinea 2 of 4 levert geen punten op.

4

3 Een beetje angst maakt je alerter. 24 Het bijzondere bij podiumvrees is dat het vooral de angst is om te

begínnen.Of: Als het begin er eenmaal op zit, ebt de angst meestal weer weg.Of: De spanning bouwt zich op in de dagen of weken naar de presentatie toe.

2

5 Uiteindelijk is spreekangst te overwinnen.Of: Iedereen kan leren spreken voor een groep.

2

6 Drie van de volgende manieren:• Een goede voorbereiding is essentieel.• Eén methode is om je tijdens de presentatie volledig te blijven

concentreren op de taak die je op dat moment uitvoert./Je moet helemaal in je verhaal zitten.

• (Hoogduin leert mensen met podiumvrees) ontspanningstechnieken om de zenuwen de baas te blijven.

• Veel doen./Veel oefenen.

per correct antwoord: 2 punten

6

7 Wie goed wil spreken in het openbaar, moet veel oefenen. 2Je kunt het maximumaantal woorden (140) met 10 overschrijden. Daarna gaat het cijfer snel omlaag volgens de ‘Aftrekregeling woordgrensoverschrijding’:151-160: 2 scorepunt aftrek;161-170: 4 scorepunten aftrek;171-180: 6 scorepunten aftrek;et cetera, tot een maximale aftrek van 20 punten.Totaalscore Kunnen 20



Schrijven

Opdracht 141 Je eigen keuze en toelichting daarbij.2-3 Je eigen werk.

Opdracht 151 informatie geven2 Objectief. Een nieuwsbericht bevat controleerbare feiten die nuchter en zakelijk worden

opgesomd.3 a een vaak vetgedrukte eerste alinea

b Een beknopte samenvatting van wat in de rest van de tekst wordt vermeld.4 -5 a-d Je eigen werk. Zorg ervoor dat je antwoord op elke vraag in het middenstuk van het

nieuwsbericht is verwerkt.6 Je eigen werk.

Opdracht 161 Als je iemand wil duidelijk maken hoe iets in elkaar gezet moet worden, hoe je iets moet

gebruiken, hoe je iets moet installeren, hoe je iets moet doen.2 Een lijst met voorwaarden waaraan iemand moet voldoen voordat hij begint en een stapsgewijze

uitleg van wat je moet doen.3 a-b Je eigen werk.4 a Benodigdheden

- een mitella- een veiligheidsspeld

b Stappen- Haal de mitella tussen de arm en het lichaam door (afbeelding 1). De lange kant is bij de pols

en de punt is bij de elleboog.- Leg de punt die naar boven wijst over de schouder aan de kant waar de persoon geen pijn

heeft (A).- Leg de arm iets schuin omhoog in de mitella.- Pak de punt die naar beneden wijst en stop hem onder de gekneusde arm door naar

achteren (B).- Pak de punt en breng hem achter de nek langs naar de schouder aan de gezonde kant.- Maak een knoop van de twee punten.- Zet de punt bij de elleboog met een veiligheidsspeld vast (C).

c Inleiding (voorbeeld):Als iemand een gekneusde onderarm heeft, moet je een mitella aanleggen. De arm krijgt dan rust. Het aanleggen van de mitella moet wel goed gebeuren. Hieronder kun je lezen hoe je dat doet.

Opdracht 171 -2 Antirookmaatregelen vanaf 1960.3 Je eigen werk.

Voorbeeld:

In 1960 rookte 72% van de Nederlanders. Dit percentage rokers bleef tot 1972 stabiel. Daarna daalde het aantal rokers mede door de vele antirookmaatregelen die de Nederlandse overheid heeft ingesteld.

De volgende maatregel betrof een nieuwe richtlijn voor de tabaksindustrie. In 1979 mocht er geen tabaksreclame meer gemaakt worden op radio en televisie. Gezien het nog steeds dalende percentage rokers kun je concluderen dat de maatregel een positief effect had.

Een nieuwe eis volgde in 1981. De pakjes met tabaksproducten moesten worden voorzien van de volgende tekst: Roken bedreigt de gezondheid. In de jaren na deze maatregel daalde het



percentage rokers met meer dan 5%. Het aantal rokers steeg na drie jaar weer en daalde daarna weer.Voor de overheid was dit nog niet voldoende. In 1988 is de tabakswet aangenomen. Dit betekende dat het verboden was om in de publieke ruimtes te roken. Ook deze maatregel zorgde aanvankelijk voor een daling van het aantal rokers. In 1990 was het aantal rokers weer op het niveau van 1988.

De verouderde waarschuwing op de pakjes tabaksproducten verander de 1994 in: Roken brengt de gezondheid ernstige schade toe. De eerste twee jaar na deze maatregel nam het percentage rokers toe in plaats van af. Daarna daalde het en steeg het weer. Vanaf het jaar 2000 is het aantal rokers alleen maar gedaald. In dit jaar rookte zo’n 43% van de Nederlandse bevolking.

Deze daling betekende voor de overheid niet dat ze stil ging zitten. Er volgden nog drie maatregelen. In 2002 werd het rookverbod in vliegtuigen ingesteld en veranderde de waarschuwing op de pakjes in: Roken is dodelijk. Vanaf 2004 is het verboden op de werkplek en in het openbaar vervoer te roken en vanaf juli 2008 geldt een rookverbod in de horeca.

Het percentage rokers is sinds 1960 gehalveerd. Het lijkt erop dat de maatregelen effect hebben gehad.

Opdracht 181 waar2 niet waar

Je schrijft het onderwerp in het midden van een blad papier en je noteert zo veel mogelijk trefwoorden rondom het onderwerp. Vervolgens combineer je zo mogelijk de diverse trefwoorden.

3 waar4 niet waar

Je perkt het onderwerp in door een goede centrale vraag en deelvragen te formuleren.5 waar6 niet waar

Als je een informerende tekst of een uiteenzetting moet schrijven, mag je alleen objectieve informatie geven en gebruiken. Het onderwerp moet daarvoor geschikt zijn.Als je een betogende tekst moet schrijven of over een onderwerp moet debatteren, moet het er bij het onderwerp een discutabele bewering passen.

7 waar8 waar9 niet waar

Andere informatiebronnen zijn: allerlei naslagwerken, informatieve boeken, kranten en tijdschriften, folders, cd’s, cd-roms, dvd’s en ander audiovisueel materiaal, bibliotheekmedewerkers. Zie voor een volledig overzicht [137].

10 waar

Opdracht 191-8 Je eigen werk. Resultaat:• uitleg welke sites je wilt gebruiken en waarom;• een samenvatting van de informatie met bronvermelding;• een ingevuld schrijfplan;• drie alinea’s tekst waarin antwoord wordt gegeven op de documentatievragen, voorzien van

commentaar van je medeleerling.

Opdracht 201 A = onderwerp

B = hoofdgedachteC = hoofdgedachteD = onderwerpE = hoofdgedachteF = onderwerp

2 A De controle op obesitas onder kinderen moet verplicht worden.D Extreme weersomstandigheden zijn een bewijs voor de koudere winters in Europa.F In 2010 is meer gebruik gemaakt van vormen van duurzame energie.

3 B Oorzaken van gameverslaving.Mogelijke behandelingen tegen gameverslaving.



C Defecte treinen tijdens sneeuwval.Gladde wegen door tekort aan strooizout.

E Klanten zijn door media bekend met veel mogelijkheden.Iedereen mag tegenwoordig uniek zijn.

Opdracht 211 De tekststructuur zorgt voor de samenhang in de tekst.2 een betoog3 Bij een bewering-en-argumentenstructuur gaat het erom dat je je eigen mening met argumenten

verdedigt. Dit is nooit informerend.4 Uit: voordelen-en-nadelenstructuur, vroeger-en-nu-structuur, vroeger-nu-toekomststructuur,

probleem-en-oplossingsstructuur, verschijnsel-en-verklaringstructuur, verschijnsel-en-besprekingstructuur.

5 a Je eigen keuze. Het ligt voor de hand leerlingen van havo 4 en 5 als publiek te kiezen.b Je eigen hoofdvraagstelling.

Bijvoorbeeld: Welke voor- en nadelen heeft een jaar werken na je examen?Is werken na het examen populair onder jongeren?

c Je eigen keuze. De tekststructuur moet bij de hoofdgedachte passen. Je kunt kiezen voor een voordelen-en-nadelenstructuur, voor een verschijnsel-en-verklaringstructuur of een verschijnsel-en-besprekingstructuur.

d Je eigen keuze.e Zorg ervoor dat je deelvragen bij de tekststructuur en de tekstsoort passen.

Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: jaar werken na je examenPubliek: leeftijdgenoten in havo-4 en havo-5Hoofdvraagstelling: Welke voor- en nadelen heeft een jaar werken na je examen?Schrijfdoel: informatie gevenTekststructuur: voordelen-en-nadelenstructuurTekstsoort: uiteenzettingTitel: Aan het werk na je examenMiddenstuk Functie Inhoud (kort)

Alinea 1 Voordeel 1 geld verdienen

Alinea 2 Voordeel 2 ervaring opdoen

Alinea 3 Nadeel 1 toch geen vervolgopleiding

6 a Je eigen keuze.b Je eigen hoofdgedachte.

Bijvoorbeeld: Hoeveel is het schrift in de loop van de eeuwen veranderd?Zal het schrift de komende vijfhonderd jaar veranderen?

c Je eigen keuze. De tekststructuur moet bij de hoofdgedachte passen. Je kunt kiezen voor de vroeger-en-nu-structuur of de vroeger-nu-toekomststructuur.

d een uiteenzettinge Zorg ervoor dat je deelvragen bij de tekststructuur en de tekstsoort passen.

7Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: de ontwikkeling van het schriftPubliek: leerlingen van groep 8Vraagstelling: Hoeveel is het schrift in de loop van de eeuwen veranderd?Schrijfdoel: informatie gevenTekststructuur: vroeger-en-nu-structuurTekstsoort: uiteenzettingTitel: De verandering van het schriftMiddenstuk Functie Inhoud (kort)

Alinea 1 Periode 1 3000 jaar geleden symbolen, eerste schrift



Alinea 2 Periode 2 1000 v. Chr. rond Middellandse Zee klankschrift

Alinea 3 Nu kinderen leren alfabet op basisschool

Opdracht 22

Functie ManierA De belangstelling van de lezer wekken

en de aanleiding noemen.retorische vraag stellen

B Onderwerp introduceren en de aanleiding noemen.

uitdagende en overdreven zinnen gebruiken

C Aanleiding en hoofdgedachte noemen. stelling, bewering gevolgd door een vraag

D Onderwerp introduceren en de opbouw van de tekst aankondigen.

stelling, bewering gevolgd door een vraag

E Onderwerp introduceren en de belangstelling van de lezer wekken.

anekdote

Opdracht 23A samenvattingB conclusie en aanbevelingC conclusie, oproep

Opdracht 241 -2 Je eigen inleiding.

Voorbeeld:Twee studenten vertelden in een televisieprogramma dat ze altijd lang boven hun boeken zaten en tijdens een tentamen niet meer wisten wat ze geleerd hadden. De twijfel sloeg toe. Wat was er met hun geheugen aan de hand? Deelname aan een onderzoek bracht uitkomst. Tijdens het onderzoek dronken de studenten koffie met een koekje. Wat was het resultaat? Hun concentratie en langetermijngeheugen werden beter. Werken en studeren doe je voortaan dus met koffie én een koekje.

Opdracht 251 Inleiding:

Bedrijven doen lang niet genoeg om klanten aan zich te binden: ze richten zich te veel op cijfertjes en te weinig op de klant zelf. Uit een Klantbelevingsonderzoek blijkt dat klanten in 2010 ontevreden bleven. Telecom- en internetbedrijven zijn het slechtst in het tevreden houden van klanten. Bent u verrast?

2 Slot:De klanttevredenheid is nog slecht. Bedrijven doen er goed aan minder te letten op functionele zaken en meer op de emotionele beleving van de klant. Stel vragen aan de klant en zorg ervoor dat hij zich begrepen voelt.

Opdracht 261 -2 Alinea 2 bijvoorbeeld:

- Je hoeft niet altijd iets goed te kunnen om bekend te worden via YouTube.- Ook zonder bijzondere kwaliteiten kun je bekend worden met YouTube.

(Originele zin: Maar ook zonder bijzondere kwaliteiten valt er nog roem te verwerven met YouTube.)

Alinea 3 bijvoorbeeld:- Als je goed kunt babbelen of een origineel idee hebt, word je vaak bekeken en verdien je geld.

(Originele zin: Ook leuk kunnen babbelen levert veel views en geld op.)Alinea 4 bijvoorbeeld:- Lang niet iedereen heeft succes met zijn filmpje.



- De meeste filmpjes op YouTube leveren geen roem of geld op.(Originele zin: Tot zover de succesverhalen.)

3-5 Je eigen werk.

Opdracht 271 Je eigen keuze.2 Je hebt het schrijfplan gevolgd en de inhoud van de alinea’s gebruikt.

Je eigen inleiding.Voorbeeld middenstuk met voordelen:Energie opwekken door middel van wind heeft een aantal voordelen. Allereerst levert windenergie schone elektriciteit, omdat het geen uitstoot van schadelijke stoffen veroorzaakt. Hierdoor warmt de aarde ook minder snel op en zal het broeikaseffect verminderen en zelfs verdwijnen.

Daarnaast is het een duurzame vorm van energie. Dit betekent dat je een onbeperkte hoeveelheid kunt gebruiken en voor altijd van deze energievorm gebruik kunt maken. Een groot voordeel hierbij is dat het milieu ook bij een grote afname van de energie niet in gevaar komt.Ook is het zo dat we voor onze eigen energievoorraad kunnen zorgen. Er is immers bijna altijd wind in ons land. Als we door middel van de wind voldoende eigen energie opwekken, zijn we minder afhankelijk zijn van de olieproducerende landen en we zullen dus geen last hebben van een stijgende olieprijs. Dit is weer voordelig voor onze portemonnee. (144 woorden)Je eigen slot.

Je eigen inleiding.Voorbeeld middenstuk met nadelen:Energie opwekken door middel van wind heeft een aantal nadelen die van groot belang zijn.Om te beginnen is windenergie erg duur. De kosten zijn drie keer zo hoog als die van grijze energie. De overheid geeft subsidie op groene energie, zodat de kosten lager lijken. Dit doet ze om ervoor te zorgen dat meer mensen deze vorm van energie gaan gebruiken.

Een ander nadeel betreft de wisselende windsnelheid. De windsnelheid kun je niet van tevoren vaststellen, daardoor is het voor de energieafnemer niet bekend welke hoeveelheid energie er op een dag wordt gewonnen. Elk bedrijf en elk huishouden in Nederland houdt nu eenmaal rekening met een onbeperkte afname van energie.

Ook zorgt windenergie voor horizonvervuiling, geluidsoverlast en slagschaduw. Zeventig procent van de Nederlandse bevolking vindt de windturbines immers lelijk, groot en lomp. Ze staan op open plaatsen, waardoor ze extra opvallen. Verder maken de ronddraaiende rotorbladen erg veel lawaai en ze veroorzaken slagschaduw. Dit is een probleem als je je in verband met je werk dichtbij de windturbines bevindt, of als je in de buurt van de turbines woont.

Het laatste nadeel betreft de schade aan de natuur. Ieder jaar sterven 20.000 vogels in de wieken van de windturbines, doordat de vogels tijdens hun vlucht door de rotorbladen van de turbines kunnen worden geslagen. Kennelijk hebben de vogels niet in de gaten dat ze zich op een gevaarlijke plaats bevinden. (231 woorden)Je eigen slot.

3 Je eigen werk.

Opdracht 281-7 Je eigen werk. Resultaat:• een volledig ingevuld schrijfplan;• vier teksten over het onderwerp;• een complete bronnenlijst.

Opdracht 291 Het doel van een instructie is de lezer stap voor stap te laten weten hoe hij iets moet doen. Het

doel van een infographic is de lezer informatie te geven over een onderwerp.2 De vragen: Wat is er gebeurd? Wie waren erbij betrokken? Waar is het gebeurd? Waarom is het

gebeurd? Hoe is het gebeurd?3 Een documentatiemap is een verzamelplaats voor informatie die je nodig hebt voor het schrijven

van een tekst. Je gebruikt de map op het moment dat je de tekst gaat schrijven.4 Het onderwerp van de tekst, de hoofdvraag voor de tekst, de deelvragen voor de tekst, de

tekststructuur.



5 Het onderwerp, de hoofdgedachte, de tekststructuur, de deelonderwerpen, de inleiding en het slot.

6 Bij de tekststructuur bewering-en-argumentstructuur. Bij deze structuur geef je je mening en je onderbouwt hem met argumenten.

7 Signaalwoorden en alineaverbanden gebruik je in het middenstuk van de tekst. Je brengt met de signaalwoorden structuur aan binnen de tekst.

8 Bij de substructuur van de tekst.

Opdracht 30

Keuze A: Uiteenzetting over straattaal

Lees de tekst goed door.Beantwoord de volgende vragen:• Past het taalgebruik bij de doelgroep: de ouders van pubers?

Noteer een aantal woorden/zinnen waaraan je duidelijk merkt dat ze bij de doelgroep passen.• Staat er een titel boven de tekst?• Past de titel bij de inhoud van de tekst? Leg je antwoord in maximaal 20 woorden uit.• Blijkt uit de inleiding duidelijk dat de tekst over straattaal gaat?• Word je nieuwsgierig naar de tekst als je de inleiding leest? Waardoor komt dat wel/niet?• Bestaat het middenstuk van de tekst uit vier alinea’s?• Is de informatie in het middenstuk duidelijk?• Wordt de informatie goed uitgelegd?• Op welke manier gebeurt dat?• Staat er geen enkele mening in de tekst?• Staat in het slot een korte samenvatting?• Past de samenvatting goed bij het middenstuk?• Blijkt uit de tekst wat de hoofdvraag is?• Wordt de hoofdvraag in de tekst beantwoord?• Telt de tekst minimaal 400 en maximaal 500 woorden?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep?• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Zijn alle woorden correct gespeld?

Voor het verder beoordelen van de tekst gebruik je het beoordelingsformulier.

Keuze B: Nieuwsbericht over de uitkomst van een onderzoek

Lees de tekst goed door.Beantwoord de volgende vragen:• Blijkt uit de tekst welke twee informatieve vragen over straattaal zijn gesteld? Welke zijn dat?• Staat het antwoord/Staan de antwoorden op elke vraag duidelijk in de tekst?• Blijkt uit de tekst welke vraag naar de mening over het gebruik van straattaal op school is

gesteld?• Staat het antwoord/Staan de antwoorden op deze vraag duidelijk in de tekst?• Blijkt uit de tekst welke vraag naar de mening over straattaal in het algemeen is gesteld?• Staat het antwoord/Staan de antwoorden op deze vraag duidelijk in de tekst?• Blijkt uit de tekst dat de vragen aan derdeklassers zijn gesteld?• Staat er een passende titel boven het nieuwsbericht?• Begint het nieuwsbericht met een lead?• Is de lead een beknopte samenvatting van dat wat verder in het bericht staat?• Staat er een passend beeld bij het nieuwsbericht?• Past het taalgebruik bij de doelgroep: volwassenen• Staat er geen mening van de schrijver in het nieuwsbericht?• Telt de tekst maximaal 400 woorden?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?



• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep?• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Zijn alle woorden correct gespeld?

Voor het verder beoordelen van de tekst gebruik je het beoordelingsformulier.




Opdracht 311 Een spreekplan bevordert een heldere structuur van de presentatie. Tijdens de presentatie kan

het spreekplan dienen als geheugensteun.2 inleiding, middenstuk, slot

signaalwoorden, signaalzinnen, overgangszinnen met een verwijzend woord, herhaling van woorden of woordgroepen

4 samenvatting5 de bewering-en-argumentstructuur

Opdracht 321 -2 1 een achternaameffect

2 Mensen met een achternaam die begint met een letter achter uit het alfabet reageren sneller op koopjes, dan mensen met een achternaam die begint met een letter voor uit het alfabet.

3 Inleiding: aankondiging onderwerpMiddenstuk:- onderbouwing: experiment met aangeboden vrijkaartjes- verklaring: reactie is gebaseerd op plaats in de rij in de jeugdjaren.Slot: bevindingen gepubliceerd in …

4 uiteenzetting5 Slachtoffers van de commercie; de mensen die benaderd worden met aanbiedingen en

koopjes.

Opdracht 33 Fragment: Gebruik je kop, helm op!1 a Onderwerp: campagne Gebruik je kop, helm op!

b Aspect: bescherming van het hoofd bij fietsen.c Tip: zet je helm op bij het fietsen (om hersenletsel te voorkomen).d Hoofdgedachte: Draag een helm bij het fietsen, want dat is veiliger.

2 Alle antwoorden van vraag 1 moeten zijn opgenomen in jouw tekst.3-4 Je eigen werk.5 Illustratie: beelden van de schedel bij een val.

Fragment: Voorkom blessures – nekklachten1 a Onderwerp: nekklachten bij mountainbikers.

b Aspect: voorkom nekklachten.c Tips:

• Blijf niet op je zadel zitten, maar vang hobbels op met je armen en benen.• Buig je hoofd niet te ver naar achteren.• Zorg voor een goede afstelling van het zadel en het stuur.• Train je rompspieren.

d Hoofdgedachte: voorkom nekklachten door de tips te volgen.2 Alle antwoorden van vraag 1 moeten zijn opgenomen in jouw tekst.3-4 Je eigen werk.5 Illustratie: filmpje van de nek (spieren en skelet).

Fragment: Voorkom blessures – lage rugklachten1 a Onderwerp: lage rugklachten bij fietsers.

b Aspect: voorkom lage rugklachten.c Tip: train je rompspieren en let op je fietshouding.d Hoofdgedachte: voorkom lage rugklachten door je rompspieren te trainen en een goede

houding op de fiets aan te nemen.2 Alle antwoorden van vraag 1 moeten zijn opgenomen in jouw tekst.3-4 Je eigen werk.5 Illustratie: filmpje van bekken, wervels en spieren in de rug.



Opdracht 341 Informatieve punten:

• Alcohol lijkt bij uitgaan te horen.• Hoe houd je drinkgedrag in de hand?/Het is moeilijk om niet mee te doen.• Alcohol maakt je losser t.a.v. seks.• Alcohol verdooft je lichaam.• Overzicht van wat alcohol met je doet: na één glas word je ontspannen en minder verlegen;

na vier glazen heb je minder remmingen, verandert je stemming en werkt je geheugen minder; na zeven glazen neemt je reactievermogen af en ga je zweten, dubbel zien en word je misselijk; na vijftien glazen raken je zintuigen verdoofd; bij twintig glazen vertragen je ademhaling en je polsslag.

• Alcohol is gif; je drinkt het verdund.• Soorten alcohol: wijn, sterke drank, mixdrankjes, bier (toelichting hoe bier wordt gemaakt).• Per drankje verschilt het alcoholpercentage.• In een mixdrankje zit meer alcohol dan in een glas bier.• De grootte van het glas is belangrijk; gebruik het bijbehorende glas.• Alcoholische dranken bevatten veel calorieën en zijn slecht voor je tanden.

2 Je eigen werk.3 Jongeren/tieners.4 Bijvoorbeeld: Alcohol, onwijs leuk!

Opdracht 351 Je eigen werk.2 opsomming3 dus4 Nee, het is een aanbeveling.

Opdracht 36

Spreekplan (voorbeeld)Onderwerp: risicobewustzijn digitale veiligheidHoofdgedachte: mensen zijn niet goed op de hoogte van beveiligingsrisico’s, maar denken van welSpreekdoel: informerenTekstsoort: informatieve tekstAlinea’s Functie Inhoud

Alinea 1 Inleiding mensen tegenwoordig makkelijker online te bespioneren blijkt uit Nationaal Trendrapport Cybercrime en Digitale Veiligheid

Alinea 2 Middenstuk ruim 80% van mensen wil op de hoogte zijn van de risico’s;ruim 80% denkt ook dat computer goed beveiligd is; slechts 20% geeft aan dat beveiligingsmaatregelen moeilijk zijn;ruim 60% meent goed op de hoogte te zijn van de gevaren;slechts 30% maakt zich zorgen over de onveilige aspecten

Alinea 3 Slot mensen vinden het belangrijk om goed op de hoogte te zijn van beveiligingsrisico’s, maar denken onterecht dat hun gegevens goed beveiligd zijn

Opdracht 371 Je eigen werk.2 Informatie bij:

Obesitas bij jongerenProbleem: Er zijn veel kinderen met overmatig lichaamsgewicht.Oorzaken: Ze eten te veel, ze eten slecht, ze bewegen te weinig.Toelichting: Het gaat om producten waar je lichaam geen weg mee weet, bijvoorbeeld te veel suikers.



Gevolg: Er is nu een generatie kinderen die niet ouder wordt dan de ouders.Oplossing: Ouders kunnen kinderen gezonder laten eten door de ingrediënten van voedsel te controleren (er moet niet aan gesleuteld zijn).

Drinken maakt domVerschijnsel: 40% toename van kinderen met een alcoholprobleem.Oorzaken: het product is populair gemaakt / kinderen worden niet beschermd (ouders zeggen geen ‘nee’) / kinderen zien het gevaar niet / overheid legt de leeftijdsgrens voor aankoop alcohol bij 16.Gevolg: Alcohol is schadelijk voor de emotionele stabiliteit en de intelligentie.Advies: Ouders en beleidsmakers moeten actie ondernemen: leeftijd voor verkoop alcohol moet omhoog, kennis overdragen, ‘nee’ zeggen.

3 Let erop dat de presentatie feiten bevat.4 Beoordeel de presentatie van de feiten met de aanwijzingen van [59].

Opdracht 381 Op vrouwen. Vier ‘toonaangevende’ vrouwenbladen worden erbij betrokken, vrouwen geven hun

(positieve) mening.2 De samenwerking met vier damesbladen suggereert een grootschalig onderzoek; een BN’er

(Quinty Trustfull) presenteert de reclame, er worden harde cijfers (een percentage) gegeven, een man die een witte jas draagt en dus wel arts of tandarts (autoriteit) zal zijn, licht toe.

3 Een uiteenzetting over de onderzoeksresultaten (door Quinty) en een uiteenzetting over de kracht van Oral-B Pro Expert (door de man in witte jas).

4 Dat 74% van het testpanel erg tevreden is over de tandpasta; dat tandartsen het meest controleren op een aantal met name genoemde punten, dat Oral-B Pro Expert tegen al deze punten beschermt, in tegenstelling tot ‘gewone’ tandpasta.

5 Doel: mensen (vrouwen) ertoe aansporen Oral-B Pro Expert ook zelf eens te proberen.

Opdracht 39De sprekers worden beoordeeld op:• volledigheid van de informatie;• correct taalgebruik;• spreektechniek: verstaanbaarheid;• spreektechniek: de juiste toon.

Opdracht 40Voorbeelduitwerking:Je hebt naast een mitella ook een veiligheidsspeld nodig.• Vouw de mitella eerst met twee uiteinden naar elkaar toe. De mitella heeft nu de vorm van een

driehoek. • De gekneusde arm moet nu horizontaal voor de borstkas worden gehouden.• Haal de mitella tussen de arm en het lichaam door. De lange kant hoort bij de pols en de punt bij

de elleboog.• Leg de bovenste punt van de mitella over de rechterschouder (de kant waar ... geen pijn heeft).• Leg de arm iets schuin omhoog in de mitella.• Pak de punt die naar beneden wijst en haal hem onder de gekneusde arm door naar de rug.• Breng deze punt achter de nek langs naar de schouder aan de gezonde kant.• Maak een knoop van de twee punten.• Sla de punt bij de elleboog naar de voorzijde om en zet deze met een veiligheidsspeld vast.



Opdracht 411-2 Je eigen werk.3-4Spreekplan (voorbeeld)Onderwerp: uitleg iPhoneSpreekdoel: uitleg gevenTekstsoort: uiteenzettingAlinea’s Functie Inhoud eenvoudig Inhoud kritisch

Alinea 1 Inleiding met iPhone kun je bellen, berichten versturen en meer

met iPhone kun je natuurlijk bellen, berichten versturen; foto’s/films; rekenmachine; internet; e-mail; muziek; chatten; YouTube, agenda; etc. maar nog meer.

Alinea 2 Middenstuk touchscreen uitleg;foto’s/films maken en opslaan; rekenmachine; internet; e-mail; wekker; muziek; YouTube, agenda; apps: via de store computerprogramma’s voor op de telefoon: die kunnen handig (weervoorspelling) zijn of leuk (spelletjes)

opdrachten in natuurlijke taal geven;iCloud: online opslag voor muziek, foto’s, agenda, boeken en dergelijke (handig, maar ook bedreiging privacy);Apps: via App Store, maar ook webapplicaties en niet-officiële applicaties kunnen erop;werking navigatie & gps

Alinea 3 Slot makkelijk in gebruik en je kunt er veel mee

handig in gebruik en veel mogelijkheden, maar ook duur

5 Je eigen werk.

Opdracht 42Algemeen is de tip: maak verstandig gebruik van PowerPoint. Zorg ervoor dat de aandacht van het publiek niet voortdurend van jou als spreker wordt afgeleid, door:1 geen PowerPointpresentatie te gebruiken;2 in de PowerPointpresentatie alleen korte formuleringen of beelden gebruiken die de emotie die je

bij je publiek wilt oproepen ondersteunen en illustreren;3 gebruik te maken van de W-toets (scherm wordt wit) of de Z-toets (scherm wordt zwart).

Opdracht 431 Het publiek te boeien: zorg dus voor een pakkende inleiding.2 bespreking van verschillende aspecten van het verschijnsel3 ja4 Door:

• iets nieuws te melden;• sprekende voorbeelden te gebruiken.

5 Door het publiek uit te nodigen om vragen te stellen en te bedanken voor de aandacht.


het beoordelingsformulier. De sprekers worden beoordeeld op:• de inhoud van de presentatie;• de structuur van de presentatie;• het gebruik van signaalformuleringen;• verzorgd taalgebruik.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 4 Betogen en activeren

Woordenschat

Opdracht 11 zeggen waar het op staat, geven openlijk hun mening2 mogelijke3 van de Tweede Kamer4 aan de zijkanten (dus: uiterst links of rechts)5 de opvattingen over de wijze waarop de samenleving moet worden ingericht6 ordening zoals die bestaat7 met verachting bespottend8 direct9 behoudende10 onbeschaafd11 verslag van een vergadering12 tekstgedeelten die moeten worden afgekeurd13 openbaar14 overmoedig en ruw15 misdadig16 verzachtende uitdrukking17 woorden die extra zijn aangedikt18 niet-officiële, niet volgens de regels19 officiële, zoals voorgeschreven20 een boodschap sterker formuleren dan nodig is21 vervormd (dus niet juist) weergeven22 verzonnen, niet-bestaand23 zonder positieve of negatieve woorden24 de voorkeur geven aan25 onbekwaam, ongeschikt

Opdracht 2A 1p, 2e, 3h, 4g, 5c, 6f, 7b, 8j, 9a, 10i, 11d, 12k, 13n, 14o,15m, 16lB 1 afleiden

2 baseren3 generaliseren 4 beredeneren5 constateren (of: beweren)6 corresponderen7 resulteren8 nuanceren9 afwegen10 verbloemen11 misleiden



Lezen

Opdracht 31 a waar

b niet waarEen betoog eindigt meestal met een conclusie.

c niet waarEen emotioneel argument is subjectief.

d waare niet waar

Een tekst die veel up-to-date informatie bevat is betrouwbaarder.2 a een argument op basis van voorbeelden

b een emotioneel argumentc een argument op basis van autoriteit of gezagd een argument op basis van feiten (of: voorbeelden)e een empirisch argument

Opdracht 41 a Door te spreken van ‘het extravagante uiterlijk’ maakt de schrijver de lezer nieuwsgierig. Wat

is er dan zo buitensporig aan dat uiterlijk?b De schrijver stelt een directe vraag.

2 vraagstelling3 a De stewardess houdt zich volgens de KLM niet aan de verzorgingsregels.

b vijfc voorbeelden

4 a Dit is een citaat uit de verzorgingsregels van de KLM.b Deze woorden zijn letterlijk zo gezegd (en komen waarschijnlijk uit de gerechtelijke stukken).

5 Om te zorgen voor uniformiteit en herkenbaarheid en om betrouwbaarheid en veiligheid uit te stralen. (15 woorden)

6 a Vijf argumenten:- Ze zegt ... blote oog’. (regel 36-39)- Verder stelt ... is geweest. (regel 41-42)- Een ander punt ... mogen dragen. (regel 42-44)- De KLM ... vrije keuze. (regel 44-47)- De verzorgingsregels ... en proportionaliteit.’ (regel 47-49)b opsommend

7 a subjectiefb Het argument is niet meetbaar of controleerbaar. Wat de een overdreven vindt, vindt de

ander misschien normaal.8 zich aan de verzorgingsregels houden9 C10 Vier middelen:

- bijzondere, tweeregelige titel (de uitspraak in rode letters)- alineaverdeling- vetgedrukte woorden aan het begin van de alinea’s 2 t/m 7- de eerste alinea heeft een grotere letter

Opdracht 51

2 herhaling van woorden


Signaalwoord Soort verbandAlinea 2 is verbonden met alinea1 door: (Een) voorbeeld toelichtendAlinea 4 is verbonden met alinea 1-3 door: Ook opsommendAlinea 9 is verbonden met alinea 8 door: ook opsommend


3 - alinea 2 (voorbeeld)- alinea 4 (voorbeeld)- alinea 6 (bijvoorbeeld)- alinea 7 (voorbeelden)

4 voorwaardelijk5 aanbeveling (of: advies)6 informeren (ook goed: uiteenzetten)7 Oneens: de tekst is juist voor een groot publiek geschreven. Dit blijkt uit de overzichtelijk indeling

(alineaverdeling, tussenkopjes, puntsgewijze opsomming), de eenvoudige zinsbouw en woordkeus.

Opdracht 61 a Reclame maken voor de komische horrorfilm van Dick Maas.

b reclame-uitingen (regel 9), promotiemateriaal (regel 17)2 angstaanjagend (regel 7), traumatisch (regel 13)3 D: het effect op kinderen wordt verondersteld, is niet bewezen.

Opdracht 71 ‘Power Balance claimde dat de dragers van het bandje extra balans, kracht en lenigheid zouden

krijgen.’ (regel 6-8)2 Met het argument dat de veronderstelde werking van de bandjes niet wetenschappelijk te

onderbouwen is.3 een feitelijk argument (ook goed: een bewijs)4 a informeren

b nieuwsbericht

Opdracht 81 De aandacht van de lezer trekken.2 definitie3 alinea 4 en 74 C5 a informatie: alinea 6; subjectieve elementen: alinea 5

b ‘De aantrekkingskracht ... lekker gruwelen.’ (regel 35-37) Of:‘De slachtoffers ... prikkende tranen.’ (regel 32-35)

6 Doordat het programma op tv komt, doen de deelnemers extra hun best.7 Twee argumenten:

- Seidell is, als hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, een deskundige.

- Seidell is het op een aantal punten niet eens met Van Asdonk. Hierdoor wordt de informatie over het tv-programma minder eenzijdig en kan de lezer zich daar een beter beeld over vormen.

8 Omdat de kijkers vooral naar het tv-programma kijken als naar amusement en zich er weinig van aantrekken. (17 woorden)

9 tegenstellend10 De boodschap is dezelfde: je moet het zelfvertrouwen van het dikke kind versterken.11 a verslag en recensie (ook goed: nieuwsbericht en recensie)

b De schrijver geeft informatie over een nieuw tv-programma/doet verslag van interviews en geeft ook – tussen de regels door – zijn eigen mening.

Opdracht 91 Inleiding: alinea 1

Middenstuk: alinea 2 en 3Slot: alinea 4

2 Allereerst (begin van middenstuk, opsommend)Kortom (begin van slot, concluderend)

3 - aanleiding (klachten van lezers)- onderwerp introduceren- belangstelling wekken (probleem direct aan de orde stellen)



4 ‘Allereerst: uit ergernis spreekt een meer dan gemiddelde band met de krant, en wij zijn blij met zulke lezers. Voor hen doen we het.’ (regel 16-18)

5 NRC bezuinigt niet op de kwaliteit van de journalistiek. (9 woorden)6 a Omdat ze daar beter denken te kunnen meten of ze worden opgemerkt.

b Een feitelijk argument: je kunt controleren of je op het internet wordt opgemerkt.7 conclusie8 voor de lezers van NRC9 De tekst is ook activerend, want de schrijvers proberen de lezers voor NRC te behouden door

hen welwillend te stemmen en door reclame te maken voor NRC. (27 woorden)

Opdracht 10

Weten Punten1 Vier onderdelen:

• aandachttrekkers• informatie over het product of de dienst• meningen en argumenten om te overtuigen• een oproep tot actie

4

2 Ze bevatten beide een mening/meningen en argumenten om te overtuigen.

2

3 feit en bewijs 24 Een argument op basis van geloof of intuïtie (of: persoonlijke

overtuiging).2

5 De gegevens zijn onvolledig of ze zijn gedateerd. (Ook goed: De gegevens spreken elkaar tegen.)

2

6a vergelijking 26b emotioneel argument (of: nut/gewenst gevolg) 26c feit 26d vergelijking 2

Maximaal 20 punten. Bereken je cijfer voor ‘Weten’ door je totaalscore te delen door 2.

20

Opdracht 11

Kunnen Punten1 • belangstelling van de lezer wekken

• het onderwerp introduceren3Per functie 1,5 punt.

2 daarentegen (regel 8) 23 Lekkere geuren kunnen mensen positief beïnvloeden, maar vieze

geuren hebben een negatief effect. (13 woorden)3Als je meer dan 15 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

4 D 25 D 26 C 27 twee signaalwoorden: net als (ook goed: net als, dan) 28a concluderend (signaalwoord: dan ook) 28b Tegenwoordig kunnen door allerlei chemische hulpmiddelen

oneindig veel meer, sneller en goedkoper geuren worden ontwikkeld dan vroeger. (17 woorden)

2Als je meer dan 20 woorden gebruikt, één punt aftrekken.

9 feiten 210 eigen mening 211a opsommend 211b eveneens (regel 90) 212 opsommend (signaalwoorden: Niet alleen ... Ook) 2



13 ‘Deze industrie stimuleert die ook aan alle kanten.’ (regel 51-52)Of:‘Via reclame wordt ons voorgehouden, dat we per dagdeel, stemming, seizoen of liefst per uur, van parfum moeten wisselen.’ (regel 52-54)

2

Als je meer dan één zin hebt geciteerd, geen punten.

14 alinea 7 215 conclusie 216 De geurindustrie zorgt ervoor, dat geuren in ons leven een steeds

belangrijker rol gaan spelen. (15 woorden)4Als je meer dan 20 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

Maximaal 40 punten. Bereken je cijfer voor ‘Kunnen’ door je totaalscore te delen door 4.

40



Schrijven

Opdracht 121 De lezer te activeren/overhalen het product te kopen.2 - advertenties van producten in kranten, tijdschriften

- ideële advertenties (niet gericht op winst)- advertenties n.a.v. een geboorte, jubileum, overlijden- reclame op tv of de radio- advertenties op internetsites als Marktplaats

3 Je eigen werk.A Een advertentie voor de open dag van jouw school.Bekijk de advertentie.Beantwoord de vragen hierna. Als je op een vraag een ontkennend antwoord hebt gegeven, moet je dat onderdeel aanpassen.• Staat de datum van de open dag in de advertentie?• Staat het adres van de school in de advertentie?• Staat de naam van de school in de advertentie?• Is de tekst in de advertentie aantrekkelijk?• Waaruit blijkt dat?• Past de foto bij de inhoud van de advertentie?• Is de foto in de advertentie aansprekend?• Staan er geen taal- en spelfouten in de advertentie?• Zijn de tekst en de foto goed over de advertentie verdeeld?• Is de gehele advertentie overhalend genoeg?

B Een advertentie voor MarktplaatsBekijk de advertentie.Beantwoord de vragen hierna. Als je op een vraag een ontkennend antwoord hebt gegeven, moet je dat onderdeel aanpassen.• Staan de gegevens van het product in de advertentie?• Staat de prijs of een indicatie van de prijs in de advertentie?• Staat er een originele foto van het product in de advertentie?• Staan er een paar aantrekkelijk zinnen over het product in de advertentie?• Wijkt de advertentie af van andere advertenties op Marktplaats?• Waaruit blijkt dat?• Staan er geen taal- en spelfouten in de advertentie?• Zijn de tekst en de foto goed over de advertentie verdeeld?• Is de gehele advertentie overhalend genoeg?

Opdracht 131 -2 Je kunt voorbeelden van flyers op het internet vinden. Type het woord ‘flyer’ in de zoekbalk en

klik op afbeeldingen en dan op zoeken.3-5 Je eigen werk.

Opdracht 141 het tekstdoel, de schrijver of spreker, de bron van de tekst, de presentatie van de tekst, de

argumentatie van de tekst2 a Je moet er vooral op letten of de feiten kloppen. Je vergelijkt ze met andere informatie.

Je moet erop letten dat er voldoende feiten worden vermeld.b De feiten moeten kloppen. Let op de argumenten. Feitelijke argumenten zijn betrouwbaarder

dan emotionele argumenten. De redenering moet kloppen.3 Als je alleen feiten wilt vermelden, moet de informatie objectief zijn. Als je in een tekst ook de

mening van een ander wilt vermelden, kun je subjectieve informatie gebruiken. Je moet dan wel citeren.

4 a Nee, want zij komen voor hun eigen belangen op.b Ja, want in een wetenschappelijk artikel worden de feiten genoemd.c Nee, want de meeste deelnemers zijn voor windenergie.



5 a niet betrouwbaarHet blad staat bekend om zijn roddelverhalen.

b wel betrouwbaarDe titel suggereert dat er feiten in het blad staan.

c niet betrouwbaarHet blad wordt door een bepaalde groep lezers gelezen en niet door iedereen. De inhoud van het artikel is samengesteld voor deze groep lezers.

d wel betrouwbaarHet is de site van een gezondheidsverzekering.

e niet betrouwbaarDit is een forum waarop iedereen iets kan melden. De informatie is niet met feiten onderbouwd.

f niet betrouwbaarDe kerncentrale verspreidt eenzijdige informatie.

Opdracht 151-2 Voorbeeldantwoord; je beoordeelt de websites op de volgende punten:

a b cAutoriteit van de website

Auteur niet bekend.De informatie staat op Wikipedia. Over de betrouwbaarheid van Wikipedia zijn verschillende meningen.Deze informatie lijkt betrouwbaar, omdat het informatie is over een museum. Je kunt de informatie controleren op andere sites.

De informatie komt van een voor jou onbekende auteur. Of deze auteur een betrouwbare kenner van de Gouden Eeuw is, is niet direct duidelijk. Dat moet je verder onderzoeken door de informatie te vergelijken met andere informatie.

Ook deze informatie komt van Wikipedia. Of de informatie honderd procent betrouwbaar is, valt op basis van de link niet te zeggen.

Objectiviteit van de website

Het doel van de website is informeren.Op de websites van Wikipedia staan meestal verwijzingen naar andere websites. Meestal met het doel informatie te geven.

Het doel van de website lijkt informeren. Moeilijk in te schatten of de informatie wetenschappelijk is.

Het doel van de website is informeren.Op de websites van Wikipedia staan meestal verwijzingen naar andere websites. Moeilijk in te schatten of de informatie wetenschappelijk is.

Actualiteit van de website

De informatie is waarschijnlijk nog geldig.Aan de link is niet te zien wanneer de informatie is bijgewerkt.

Het is aan de link niet te zien wanneer de informatie is bijgewerkt.

De informatie is waarschijnlijk nog geldig.Aan de link is niet te zien wanneer de informatie is bijgewerkt.

Verwachting Je eigen verwachting.Algemene informatie over het Frans Hals Museum.

Je eigen verwachting.De invloed van de schilders uit de zeventiende eeuw op de welvaart in deze eeuw.

Je eigen verwachting.Wat genreschilderijen zijn en welke informatie ze de kijker geven.

Informatie op deze website lezen?

Je eigen antwoord. Je eigen antwoord. Je eigen antwoord.

Toelichting bij het antwoord.

Je eigen antwoord. Je eigen antwoord. Je eigen antwoord.



Opdracht 161 van: www.windvogel.nl2 Danny Steenhorst3 overtuigen4 Eenzijdig, want de schrijver is voor duurzame energie. Hij bekijkt het onderwerp alleen vanuit het

gedachtegoed van De Windvogel.5 a nee

b - De redenering is niet logisch. Bijvoorbeeld: zal tot extra luchtvervuiling leiden. De introductie van de elektrische auto zal door deze maatregel geremd worden, immers een nadeel van de elektrische auto’s is nu nog de beperkte actieradius en de afstand die kan worden afgelegd op een vol accupakket wordt sterk verminderd als de snelheid wordt verhoogd van 120 naar 130 km per uur.Ook: en de afstand die kan worden afgelegd op een vol accupakket wordt sterk verminderd als de snelheid wordt verhoogd van 120 naar 130 km per uur.

- De auteur noteert aannames en legt niet uit. Bijvoorbeeld: De hogere snelheden en het snelheidsverschil tussen het verkeer, wat meer rem- en versnellingsbewegingen teweeg brengt, zal tot extra luchtvervuiling leiden.

- Er staan allerlei spel-, taal- en zinsfouten in de tekst en hierdoor is de tekst minder betrouwbaar.Enkele voorbeelden: olieverslaving, olie-import, de introductie van de elektrische auto zal geremd worden, veel lijdende zinnen, verkeerd verwijswoord (het verkeer wat).

Opdracht 171 Een objectief argument kun je controleren. Het is gebaseerd op feiten.

Een subjectief argument is niet gebaseerd op feiten.2 Je eigen werk. Voorbeelden:

Standpunt Argumenten1 Mobiele telefoons moeten tijdens de

lessen in de kluisjes liggen.1 Het geluid van mobiele telefoons verstoort

de les niet meer.2 Leerlingen kunnen tijdens de les geen

ongewenste opnames maken van docenten en/of medeleerlingen.

3 De docent kan de mobiele telefoon niet meer innemen en bij zich houden.

2 Leerlingen in havo 4 en 5 moeten de stof in hun eigen tempo kunnen doorwerken.

1 Leerlingen die de stof van een vak snel begrijpen, hoeven zich niet te vervelen tijdens de les.

2 Je bent gemotiveerder als je in je eigen tempo werkt.

3 Leerlingen in havo 4 en 5 moeten niet meer dan vijf uur in de week aan hun bijbaantje besteden.

1 De studiebelasting van een leerling is al 40 uur in de week.

2 Jongeren hebben voldoende rust nodig om goed te presteren op school.

4 Het downloaden van films moet worden bestraft.

1 De eigenaren van bioscopen en videotheken verdienen door downloaden minder.

2 Handeltjes in films voorkom je door downloaden te verbieden.

3 Je eigen werk.

Opdracht 181 Een empirisch argument betreft het voorval dat je zelf hebt meegemaakt en een emotioneel

argument gaat om je intuïtie of je gevoel ergens bij.2 a Argumenten die ontleend zijn aan een persoonlijke overtuiging, aan idealen, aan een religie

of een andere levensbeschouwing.b Ja, want het is ontleend aan een persoonlijke overtuiging.

3 Dit is een moreel argument, want het gaat om een persoonlijke overtuiging.4 Het zijn objectieve argumenten, want ze zijn niet gebaseerd op feiten.



5 a Argument: Veel mensen kunnen niet op hun werk komen.Soort: feitelijk argument

b Argument: Ik ben voor de tweede keer het slachtoffer van dit soort reclame.Soort: empirisch argument

c Argument: Het is een duidelijke manier om kinderen te leren wat wel en niet mag.Soort: moreel argument

d Argument: Ik voel me beter in een ruimte met rustgevende kleuren.Soort: emotioneel argument

e Argument: Johan Cruyff heeft zich er positief over uitgelaten.Soort: gezagsargument

f Argument: Tijdens de open dag hebben we evenveel informatiemappen uitgedeeld als vorig jaar.Soort: vergelijkingsargument

Opdracht 191 a-d -2 a feitelijk argument

b empirisch argumentc vergelijkend argumentd moreel argument

3-5 Je eigen werk.Lees de alinea van een of meer medeleerlingen.Beantwoord de volgende vragen:

Aandachtspunten beoordelen alinea ja neeIs de beginzin de eerste zin van de alinea?Is de beginzin voldoende uitgelegd/verduidelijkt ?Zijn er voorbeelden genoemd?Tot welk soort argument behoort de beginzin?Sluit de tekst aan bij het soort argument?Zijn er verwijswoorden gebruikt?Zo ja, welke?Is er een signaalwoord/Zijn er signaalwoorden gebruikt?Zo ja, welk(e)?Telt de alinea in ieder geval 60 woorden?

Opdracht 201 -2 Je privégesprekken op gedempte toon voeren en anderen er niet mee storen.3 Je eigen standpunt.4 Je eigen argumenten.5-8 Je eigen schrijfplan en tekst.

Hierna vind je een voorbeeld van een schrijfplan en uitgewerkte tekst.

Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: openbare ruimtes en mobieltjesPubliek: volwassenenHoofdvraagstelling: Kan de geluidsoverlast in openbare ruimtes in Nederland teruggedrongen worden?Schrijfdoel: overtuigenTekststructuur: bewering-en-argumentstructuurTekstsoort: overtuigende tekstInleiding Functie: aanleiding noemen.

Manier: een stelling en een vraag.Middenstuk van de tekst

Functie: Onderbouwing in steekwoorden

Alinea 1 Argument 1Je eigen keuze.Bijvoorbeeld: in een openbare ruimte vermijd je

Je eigen werk.Bijvoorbeeld: Trein, tram, bus, restaurant openbare ruimte.Veel mensen bij elkaar.



herrie en luidruchtig gedrag.

Respect voor elkaar.Blijkt uit gedrag.Geen herrie, luidruchtige gesprekken.Iedereen recht op rustige omgeving.

Alinea 2 Argument 2Je eigen keuze.Bijvoorbeeld:(empirisch): Je eigen beleving tijdens een treinreis.

(emotioneel): Ik word altijd heel boos als ik merk dat mensen geen rekening met elkaar houden.

Je eigen werk.(empirisch):Treinreis van Maastricht naar Zwolle. Druk in coupé. Medereizigers lezen. Paar jongens, een meneer en een mevrouw telefoneren.Spraken steeds harder.Iedereen kon meeluisteren.Een medereiziger verzocht om meer stilte.Zij werd boos aangekeken. Nog harder praten.Ben ergens anders gaan zitten.

(emotioneel):Mijn mening: Rekening houden met elkaar.Gebeurt dat niet? Word ik boos.Vind het respectloos.Kan bijna mond niet houden.Dat heeft weer gevolgen.

Slot conclusie Je eigen werk.Belangrijk: respect voor elkaar.Rekening houden met anderen.Geen overdreven geluidsoverlast in openbare ruimtes.

Voorbeeldtekst:

Stilte in openbare ruimtes

In een bekende Nederlandse krant las ik een artikel over het verschil in gebruik van mobiele telefoons in Frankrijk en Nederland. In Frankrijk zul je nauwelijks het geluid van pratende mensen horen. In Nederland is dat anders. Regelmatig ben je als treinreiziger ongewild getuige van veel afwisselende gesprekken. Dat moet afgelopen zijn. Vind je ook niet?

Het is normaal dat je in een openbare ruimte herrie en luidruchtig gedrag vermijdt. In openbare ruimtes als treinen, trams, bussen en restaurants zijn veel mensen bij elkaar. Als veel mensen bij elkaar in een ruimte zijn, is het noodzakelijk omgangsregels na te leven. Respect hebben voor elkaar is een belangrijke basisregel. Respect voor de ander blijkt uit het gedrag dat je laat zien. Dit betekent dat je je in openbare ruimtes gedraagt en ervoor zorgt dat de aanwezigen krijgen waar ze recht op hebben, namelijk een rustige omgeving.

(empirisch) Regelmatig reis ik met de trein van Maastricht naar Zwolle. Het is meestal druk in de coupé. Vorige week zaten veel reizigers rustig een krant of een boek te lezen. Twee jongens, een meneer en een mevrouw waren druk in de weer met hun mobiele telefoon en ze voerden het ene na het andere gesprek. Kennelijk hadden ze ook last van elkaar, want ze begonnen steeds harder te spreken. Uiteindelijk kon iedereen meeluisteren en de gesprekken volgen. Een van de medereizigers was het beu en verzocht om meer stilte. Tot mijn verbazing werd ze zeer boos aangekeken. Het gevolg was dat de gesprekken nog luider werden gevoerd. Dit was voor mij voldoende om een andere plaats in de trein te zoeken. Zo ga je niet met elkaar om.

(emotioneel) Voor mij is het belangrijk dat mensen rekening houden met elkaar. Vandaar dat ik altijd boos word als ik merk dat dat niet gebeurt. Ik vind het echt respectloos als de rust in een openbare ruimte niet vanzelfsprekend is. Het vervelende is dat ik mijn mond niet kan houden als ik boos word. Dat heeft dan weer gevolgen, want er ontstaat dan ruzie tussen de respectloze medereiziger of aanwezige en mij. Dat geeft dan weer veel overlast en ik houd mij niet aan mijn eigen principe.



Rustig reizen en eten, respectvol met elkaar omgaan moeten in Nederland vanzelfsprekend zijn. Iedereen wordt er beter van en het voorkomt andere vormen van overlast. Dus houd rekening met anderen en zadel een ander niet op met geluidsoverlast door eindeloze telefoongesprekken.


Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: Het schrijven van slimme strafregelsPubliek: leeftijdgenoten in havo-4Hoofdvraagstelling: Is het schrijven van ‘slimme strafregels’ een goede methode tegen ongewenst gedrag?Schrijfdoel: overtuigenTekststructuur: bewering-en-argumentstructuurTekstsoort: overtuigende tekstTitel: ‘Slimme strafregels’, de oplossing voor ongewenst gedrag.Of: ‘Slimme strafregels’ veroorzaken ongewenst gedrag.Inleiding Functie: onderwerp introduceren

Manier: anekdoteMiddenstuk van de tekst

Functie Deelonderwerpen/inhoud (kort) Alineaverband aangeven met

Alinea 1 Beschrijving (van het onderwerp)

‘Slimme’ strafregels voor boeken vergeten, te laat komen, spijbelen, ongewenst gedrag. Leerlingen een uur regels laten schrijven over wat fout is gegaan.Ouders ondertekenen.Herinvoering.

Alinea 2 Stelling en standpunt

Voorbeeld als je voor bent:Docenten, veel manieren, voorkomen ongewenst gedrag. Probleem niet opgelost. Belangrijk allemaal dezelfde manier, namelijk ‘slimme strafregels’.

Het schrijven van ‘slimme strafregels’ is de oplossing voor ongewenst gedrag.

Voorbeeld als je tegen bent:Bij wangedrag, docenten geven straf. Al op veel manieren geprobeerd. Weinig effect, ongewenst gedrag vermindert niet. Het schrijven van ‘slimme strafregels’ is geen oplossing.

Aan het begin van de alinea woorden uit alinea 1 herhalen.

Alinea 3 Argument 1 Feitelijk argument voor:Scholen die met ‘slimme strafregels’ werken, constateren minder ongewenst gedrag onder de leerlingen.Zelfs betere prestaties.Leerlingen balen van uur extra werk.Ouders controleren meer.

Feitelijk argument tegen:Bij aantal scholen is experiment met ‘slimme strafregels’ mislukt. Leerlingen weigerden.Ouders hadden commentaar.Leerlingen daagden docenten uit.Toestand in sommige lessen onhoudbaar.

Of aan het eind van alinea 2 of aan het begin van deze alinea een zin met een verwijswoord (die, dat, deze).



Alinea 4 Argument 2 Empirisch argument voor:Bij twee vakken regelmatig boeken vergeten en huiswerk niet in orde.Begon met twintig regels; ging nog.Aantal regels werd meer.Uiteindelijk baalde ik er zo van.Hing thuis briefjes op.Pakte ’s avonds mijn spullen in. Kortom veranderde mijn gedrag.Kostte moeite maar is gelukt. Gelukkig geen geschrijf meer.

Empirisch argument tegen:Te vaak kom ik te laat.Al veel regels geschreven.Helpt allemaal niets.Ik word niet wakker.Kan ik niks aan doen.Manier gevonden de regels ‘slim’ te schrijven.Regels schrijven helpt niet bij mij.

In de eerste zin een opsommend signaalwoord als: ook, bovendien, daarnaast, ten tweede.

Slot Conclusie Conclusie voor:Schrijven ‘slimme strafregels’ is goede manier tegen ongewenst gedrag.Op diverse scholen positieve ervaringen.Ook eigen ervaring is positief.

Conclusie tegen:Schrijven ‘slimme strafregels’ is geen goede manier tegen ongewenst gedrag. Experiment op scholen is mislukt. Gedrag werd erger.Helpt niet bij mij. Vind een manier om er snel van af te komen.

In de eerste zin een concluderend signaalwoord als: dus, concluderend.

Aandachtspunten bij opdracht 21Hiervoor staat een voorbeeld van een ingevuld schrijfplan.Nadat je je tekst hebt geschreven, lees je hem aandachtig door.Daarna beantwoord je de volgende vragen.Als je vragen met nee hebt beantwoord, betekent dat dat je dat onderdeel in je tekst moet verbeteren.Je kunt ook de tekst van een medeleerling lezen en beoordelen.

VragenIs het schrijfplan volledig en correct ingevuld? ja neeStaat er een passende titel boven de tekst?Is het onderwerp in de eerste alinea duidelijk omschreven?Is het standpunt van de schrijver duidelijk verwoord?Is het eerste argument een feitelijk argument?Waaruit blijkt dat?Is het tweede argument een empirisch argument?Waaruit blijkt dat?Passen de argumenten bij het standpunt?Is er tussen de eerste en tweede alinea van het middenstuk een woord/woordgroep of zinsdeel herhaald?Is er tussen de tweede en derde alinea van het middenstuk een verwijswoord gebruikt?Is dit verwijswoord correct?Is er tussen de derde en vierde alinea van het middenstuk een signaalwoord voor opsomming gebruikt?



Welk signaalwoord is dat?Is er in de eerste zin(nen) van het slot een signaalwoord voor conclusie gebruikt?Welk signaalwoord is dat?Komt de inhoud van de tekst overeen met het schrijfplan?Telt de tekst minimaal 400 en maximaal 500 woorden?

Opdracht 221 De lezer overtuigen van het oordeel van de schrijver.2 - zakelijke gegevens plus achtergrondinformatie over de schrijver en zijn werk

- gegevens over de inhoud- een oordeel en argumenten van de recensent

3 -4 Kees van Nieuwkerk is actief als redacteur bij jongerensite spunk.nl.

Sterke verhalen is het afstudeerproject van Kees van Nieuwkerk.Kees van Nieuwkerk heeft zijn debuut geschreven.In het boek komt een beschrijving van Berlijn voor.Het is weer raak met Kees en Sjaak is een column van Kees van Nieuwkerk.

5 De mening van de schrijver blijkt uit:Regel 17: ‘Met dezelfde bluf’.Regel 22-23: ‘droogkomisch, volledig gespeend van zelfrelativering’.Regel 24-25: ‘balorige lolbroekerij’.Regel 26: ‘Geloofwaardige details ontbreken.’Regel 29: ‘jammer, hoor’.Regel 30: ‘de wijsneuzige filosofietjes over angst’.Regel 33: ‘Maar zijn timing is goed.’Regel 33-34: ‘Hoe oppervlakkig het blijft’.Regel 34-35: ‘het middenrif wordt vakkundig bekieteld’.Regel 37: ‘Met als hoogtepunt’. Regel 40: ‘Dat is een verdienste’.Regel 41-42: ‘in de … te lachen.’Regel 46-47: ‘is een…vette lach’.

6 Herschreven tekst:

Vraag niet of het allemaal echt gebeurd is, want Sjaak bestaat niet. Kees van Nieuwkerk wel en het is niet de eerste keer dat hij van zich laat horen. Hij is actief als redacteur bij jongerensite Spunk.nl en zijn afstudeerproject van de filmacademie Sterke verhalen kwam uit in 32 zalen. Ook schrijft hij in hetzelfde jaar zijn debuut. Op de laatste bladzijde verzucht de schrijver, blij dat hij klaar is: ‘kan ik eindelijk weer met jullie boys gaan hangen’.

Van Nieuwkerk gebruikt een droge, komische schrijfstijl en zijn werk is vol zelfrelativering. Het is schoolkrantproza waar iedere jaargang er wel één of twee auteurs van in de aanbieding heeft. Geloofwaardige details ontbreken. De beschrijving van Berlijn beperkt zich tot wat iedereen kan opzoeken in de gids. Verder filosofeert hij over de angst om per ongeluk burgerlijk te worden en over het feit dat een gelukkige jeugd weinig inspirerend is. De timing is goed. Het verhaal blijft oppervlakkig, maar hij heeft de nodige humor gebruikt. Met als hoogtepunt zijn bespiegelingen over hoe de lezer van dit boekje met de juist gekozen woorden door het ‘tienminutengesprekje’ van de literatuurles kan komen.

Het is ook maar een spelletje, zal Van Nieuwkerk denken: waar maak je je druk over? Het is weer raak met Kees en Sjaak is een column, met gegarandeerd hier en daar een vette lach.

7 -8-9 Je eigen werk.

Opdracht 231-2 -3-4 Je eigen werk.

Zorg ervoor dat de volgende onderdelen aanwezig zijn:- zakelijke gegevens;- gegevens over de inhoud;- een oordeel en argumenten van de recensent.



Opdracht 241 -2 Het taalgebruik in een advertentie is wervend en het taalgebruik in een advertorial is neutraal.3 Het verhaal rondom het product.4 Nee, je moet namelijk precies weten wat het product inhoudt, wat je over het product kwijt wilt.

Als je geen schrijfplan maakt, vergeet je informatie te verwerken.5 -6 a Als de rode plek egaal van kleur is, heeft de pan de optimale temperatuur.

Pannen van Tefal worden milieuvriendelijk geproduceerd, bevatten geen schadelijke stoffen en zijn veilig voor de gezondheid.Koken in de snelkookpan is gezond, lekker en heel snel.De snelkookpan is geschikt voor het bereiden van stamppot, aardappelen, groenten en vlees.

b De feestdagen komen eraan. Dat is de tijd voor cadeaus en lekker koken. Daarna wordt verteld dat je met de pan van Tefal heerlijk kunt bakken. De tekst eindigt met een baktip.

c Je eigen mening. Als je van koken en lekker eten houdt, zul je sneller tot het kopen van het product overgaan.

7 Je eigen werk.


Opdracht 261 Keuze uit:

Wat is het tekstdoel?Wie is de schrijver of spreker?Wat is de bron?Hoe is het taalgebruik?Hoe is de argumentatie?

2 Nee, je moet een standpunt ook met subjectieve argumenten onderbouwen.3 Een empirisch argument heeft te maken met de ervaring die je hebt en een moreel argument

heeft te maken met je overtuiging.4 argument op basis van gezag5 Je onderbouwing is dan niet geloofwaardig (dus sterk) genoeg.6 Nee, in een recensie beschrijf je ook je mening en die is niet objectief.7 In een advertorial is een afbeelding aanwezig. Deze is belangrijk. Een advertorial lijkt inhoudelijk

meer op een verhaal.8 nee, ook informatief

Opdracht 27

Keuze A: Folder over profiel

Lees de tekst door.Beoordeel de tekst aan de hand van de volgende beoordelingspunten.Verbeter de punten waarbij je de vragen met ‘nee’ hebt beantwoord.

BeoordelingspuntenInhoud ja neeStaat in de tekst de belangrijkste informatie over het profiel?Bijvoorbeeld:Welke vakken bij het profiel horen.Uit welke vakken de leerling nog kan kiezen.De naam van het profiel.Korte informatie over de belangrijkste vakken.Hoeveel uur les de leerling per vak krijgt.Staat in de tekst welke mogelijkheden voor vervolgstudie of beroepen er zijn met dat profiel?Staan er citaten over de profielvakken in de folder?Is het verhaal creatief?



Waaruit blijkt dat?…………………………………………………………………………………………………

BeeldPast het beeldmateriaal bij de tekst?Is het beeldmateriaal aantrekkelijk?Is de opmaak van de tekst aantrekkelijk?Zijn de tekst en het beeld goed over de pagina verdeeld?Alinea’sIs de tekst verdeeld in alinea’s?Wordt in elke alinea een onderwerp behandeld?Is er samenhang tussen de alinea’s (is er signaalformulering gebruikt)?FormulerenBegint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?Past het taalgebruik bij de leerlingen van 4 mavo/4 vmbo?Waaruit blijkt dat?…………………………………………………………………………………………………

Staan er voldoende activerende woorden in de tekst?Zijn de zinnen begrijpelijk?

Keuze B: Betoog over taalgebruik

Lees de tekst door.Beoordeel de tekst aan de hand van de volgende beoordelingspunten.Verbeter de punten waarbij je de vragen met ‘nee’ hebt beantwoord.

BeoordelingspuntenOpdracht ja neeIs de tekst opgebouwd volgens de regels voor een betoog?Is het tekstdoel overtuigen?Is er een uitgewerkt schrijfplan gemaakt?Zijn er betrouwbare bronnen gebruikt?Telt de tekst ongeveer 400 woorden?HoofdstructuurStaat er een aantrekkelijke titel boven de tekst?Past de titel bij de inhoud van de tekst?Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?Is er samenhang tussen de inleiding, het middenstuk en het slot (zijn er signaalformuleringen gebruikt)?InleidingBlijkt uit de inleiding duidelijk dat de tekst over kwetsend/respectvol taalgebruik gaat?Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer? Waardoor komt dat wel/niet?MiddenstukIs het onderwerp in de alinea’s van het middenstuk goed uitgewerkt?Staan er voldoende argumenten in de tekst om de bewering te onderbouwen?Is per alinea een argument beschreven?Is de alinea goed opgebouwd (kernzin met toelichting?)Is er samenhang tussen de alinea’s?SlotStaat er een conclusie in het slot?Sluit de conclusie aan bij de inhoud van het middenstuk?Blijkt uit de inleiding duidelijk dat de tekst over kwetsend/respectvol taalgebruik gaat?FormulerenPast het taalgebruik bij het publiek van leeftijdgenoten?



Is er afwisseling in het gebruik van woorden?Zijn de zinnen begrijpelijk?Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?




Opdracht 281 • om je mening te vormen

• om tot de oplossing van een probleem te komen2 Door je goed voor te bereiden, zodat je veel feiten en argumenten naar voren kunt brengen.3 overtuigen4 De voorzitter leidt het gesprek.5 De agenda vermeldt de punten die in de vergadering aan de orde komen.6 Hij bereidt zich voor door de vooraf verkregen informatie goed door te nemen.7 Nee, hij kan het punt wel vooraf indienen bij de voorzitter.8 het verslag van de vorige vergadering

Opdracht 291-4 Resultaat: een kort gesprek waarin de sprekers zo veel mogelijk technieken gebruiken om het

woord te nemen en te houden. De observant noteert de gebruikte gesprekstechnieken op het beoordelingsformulier. Zie ook [78].

Opdracht 301 storend: suggereert desinteresse2 stimulerend: geeft de indruk van betrokkenheid3 storend: geeft de spreker de indruk dat je niet naar hem/haar luistert4 storend: alsof je de spreker niet serieus neemt5 storend: suggereert desinteresse6 stimulerend: reageert op wat de spreker net zei7 stimulerend: bevestigt dat je naar de spreker luistert8 stimulerend/storend: afhankelijk van het grapje; kan de sfeer ten goede komen9 storend: discussie wordt op argumenten gevoerd, niet op volume10 storend: bevordert de discussie niet11 storend: leidt af (Kan bewust worden gebruikt!)12 storend: verstoort de directe interactie tussen de sprekers13 stimulerend: toont betrokkenheid bij de discussie14 stimulerend/storend: toont betrokkenheid bij de discussie/verraadt jouw mening, terwijl je niet het

woord hebt.15 storend: leidt af. Geeft de spreker de indruk dat je niet naar hem/haar luistert.16 stimulerend/storend: toont betrokkenheid bij de discussie/verraadt jouw mening, terwijl je niet het

woord hebt.

Opdracht 311-4 De sprekers en observanten letten op de aanwijzingen in het boek. De observant:

• geeft op het beoordelingsformulier aan wanneer en hoe vaak een deelnemer het woord neemt;

• beoordeelt de lichaamstaal van de sprekers.

Opdracht 321-7 Resultaat: een betoog over gezond eten/drinken waarin acht leerlingen zo veel mogelijk

medeleerlingen proberen te overtuigen door middel van argumenten. De sprekers worden beoordeeld op:• inhoud (argumenten);• spreektechnieken: verbaal en non-verbaal.

Opdracht 331 -2 De spreker vindt dat iedereen in zijn waarde moet worden gelaten.3 Dat mensen niet gepest worden.

4


Naam spreker Alex Brenninkmeijer, nationale ombudsman

Onderwerp (aanpak) discriminatie/(aanpak) (homo)pesten

Standpunt Iedereen moet in zijn waarde worden gelaten./Iedereen moet zich tegen pesten verzetten.

Argumenten • Pesten is gemeen.• Discrimineren mag niet./Alle mensen moeten gerespecteerd worden.

Conclusie Iedereen moet zich er schrap voor zetten dat mensen niet gepest worden.


5 Homo’s die gepest worden, mogen rekenen op een goede aanpak van dit probleem. (Als zij aangifte doen, zullen de wijkagent, het OM, de burgemeester samenwerken om het probleem op te lossen en zo nodig bemiddelend op te treden.)

6 De spreker komt overtuigend over: hij is een autoriteit, zijn presentatie is helder opgebouwd.Zijn taalgebruik is niet zo overtuigend: hij zou duidelijker kunnen formuleren. Wat je ook nog zou kunnen opmerken: het is merkwaardig dat Brenninkmeijer seksuele geaardheid, huidskleur en religie als ‘zwakke plek’ ziet! Hij drukt zich dus wat onhandig uit.



Opdracht 341-2Spreekplan (voorbeeld)Onderwerp: het nut van bewegen en sporten (op school)Hoofdgedachte: Sporten is goed voor je.Spreekdoel: overtuigenTekstsoort: betoogAlinea’s Functie Inhoud

Alinea 1 Inleiding Kinderen steeds dikker en luier; hangen achter de computer; risico op ziekten en isolement.Fit zijn helpt om gezond te blijven. Door te sporten en te bewegen blijf je fit. Scholen moeten hier aandacht aan blijven besteden.

Alinea 2 Middenstuk Van sporten word je sterker en leniger. Goed voor je uithoudingsvermogen, je coördinatie en je zelfvertrouwen.Door te sporten kun je je even afsluiten van (vervelende) dingen die gebeuren.Een teamsport zorgt voor veel sociale contacten, waardoor het zelfvertrouwen toeneemt = goed voor sociale ontwikkeling.Kans op medische complicaties kleiner wanneer je veel beweging hebt. Sporten creëert een beschermend effect tegen ziekten en blessures.

Alinea 3 Slot Regelmatige lichamelijke inspanning leidt tot betere conditie van lichaam en geest. Scholen moeten hierin een belangrijke rol blijven spelen.

3-5 Je eigen werk.

Opdracht 351-4 De voorzitter en de deelnemers worden beoordeeld aan de hand van de criteria op het

beoordelingsformulier.

Opdracht 361 -2 Alex stelt voor een vervangingsregeling/reservesysteem voor de bardienst te ontwerpen. Inass en

hij maken een voorstel voor de volgende vergadering.3 Voorstel voor een reservesysteem voor de bardienst (Alex/Inass). Volgende keer agenderen.

Opdracht 371 Alex vindt dat aan de organisatie van de bardienst een onderdeel ontbreekt. Dat onderdeel noemt

hij niet.2 De organisatie van de bardienst zou een vervangingsregeling moeten bevatten.3 Argument voor (voorzitter): Op die manier is vervanging geregeld als iemand onverwacht niet in

staat is zijn bardienst te draaien.Argument tegen (Meltem): De vervanger moet beschikbaar zijn, terwijl hij misschien niet wordt opgeroepen.

4 Het is een emotioneel argument.5 Volgende keer kan er een voorstel op papier staan. Of: het is beter deze zaak te bespreken aan

de hand van een voorstel op papier.6 Dit is een objectief argument. (Het tweede voorbeeldantwoord heeft ook een subjectief element:

Het kan ook je voorkeur zijn om aan de hand van een voorstel op papier te vergaderen).

Opdracht 381 Door je niet te laten meesleuren door emoties, maar feiten en argumenten rustig naar voren te

brengen.2 Hij stuurt de agenda aan alle deelnemers.3 bij de rondvraag



4 Bijvoorbeeld: aantekeningen maken, de spreker aankijken, instemmend geluid laten horen (na en bijdrage van een spreker.

5 a niet waarNon-verbale aspecten spelen ook mee.

b waarHoewel ook de deelnemers een grote verantwoordelijkheid hebben voor het slagen van de vergadering.

c niet waard waar

Tenzij hij deze heeft (weer)gegeven in de vergadering.e niet waar

Tenzij hij uitsluitend technisch voorzitter is. Meestal is hij lid van een bestuur of organisatie en staat hij voor de belangen van deze club.


het beoordelingsformulier.




Opdracht 11 Los Angeles2 VVD-voorstel3 president Obama4 Kamerlid5 Tour de France6 het Genootschap Onze Taal7 België8 de renaissance9 Bijbelverhaal

10 de vakken Duits en Frans11 havo12 een moslim13 Kerst14 montessorionderwijs15 het Oude Testament16 westerse regeringen

Opdracht 21 westerse regeringen2 de ijstijd3 ramadan4 paasdrukte5 een Mondriaan

6 in het NRC7 syndroom van Down8 spa rood9 mevrouw Van Leeuwen10 Tweede Wereldoorlog

Opdracht 31 laptops2 foto’s3 cadeaus4 taxi’s5 rally’s6 kometen7 schatten8 kieviten9 hockeysticks10 eieren11 groentes; groenten12 snelwegen

13 padden; paden14 multomappen15 sloten16 galeien17 handvatten18 vaten19 graven20 graven21 haviken22 lemmeten23 cursussen24 schepen

25 dreumesen26 lepels27 spelen; spellen28 aardappelen;

aardappels29 laarzen30 kaarsen31 commissarissen32 bacteriën33 serviezen34 kopieën35 zeeën

Opdracht 41 regel 2: verkleinwoord (achtervoegsel) na afkorting2 regel 3: afleiding afkorting3 regel 1: om verkeerd lezen te voorkomen4 regel 4: na sisklank een bezitsrelatie aanduiden5 regel 2: verkleinwoord na afkorting6 regel 5: weglating van de (des)7 regel 1: meervoud na y8 regel 1: meervoud na i; om verkeerd lezen te voorkomen9 regel 5: weglating van de (des)10 regel 2: verkleinwoord na y

Opdracht 51 hbo’er2 Ronaldo’s rapport3 mama’s4 generaties5 PvdA-fractie

6 dominees7 Annes paard8 ’s zomers9 hobby’s10 sms’en

Opdracht 61 patiënt2 opticien3 ruïne4 beïnvloeden5 egoïsme

6 reünie7 koloniën8 tweeëntwintig9 museum10 lawaaiig



Opdracht 71 macrofotografie2 co-ouderschap3 micro-organisme4 contrarevolutie5 Nieuw-Zeeland6 on-Nederlands7 vicevoorzitter8 coalitie9 A4-formaat10 80-jarige

11 gala-avond12 na-apen13 havo-opleiding14 kleuren-tv15 IQ-test16 interim-rector17 oud-voorzitter18 regering-Obama19 hotel-restaurant20 Benelux-land

Opdracht 81 koninkje2 prijsje3 autootje4 gangetje5 padje; paadje6 laatje7 bloempje8 lammetje9 blaadje10 balkonnetje

11 briefje12 ringetje13 ruzietje14 boompje15 lamaatje16 scheepje17 kippetje18 torentje19 koordje20 vouwtje

Opdracht 9

Een liefdestoets

Mijn klas 3 tlb bestaat voor een groot deel uit luidruchtige, opgeschoten jongens, aan wie ik mijn handen vol heb.

Bescheiden in dit rumoer zijn Nienke en Rick, een stelletje. Soms zitten ze naast elkaar en houden onopvallend elkaars hand vast. Verder zijn ze gelukkig niet zo klef in hun liefdesuitingen, zoals sommige andere stellen op ons vmbo.

Ik deel de nagekeken spellingstoetsen uit. Rick heeft een 8.5, Nienke een 5. Als iedereen bezig is aan een nieuwe opdracht, vraagt Rick of ik even bij hem kom. “Mevrouw, kunt u een punt van mijn cijfer halen en deze aan Nienke geven?” Rick weet hoe je romantisch moet spellen.

Pauline Zwart

Naar: NRC Handelsblad.

Opdracht 101 onderzoeksteam2 testte3 e-mail4 proefpersonen5 proefpersonen6 e-mail7 voorgeschoteld

8 vind9 geoorloofd10 proefpersonen11 e-mailgroep12 gewetensnood13 e-mailers14 gerechtvaardigd

Opdracht 111 therapieën, minaretten2 hobby’tje, chocolaatje3 havo, PS4 het christendom, T-shirt5 milieus, Max’ muziekwinkel

6 milieueffect, havoleerling7 elektricien, diëtiste8 cadeaus, musea9 50 eurobiljet, wij-gevoel10 fotografen, filosofen



Formuleren

Opdracht 121 op de delen persoonsvorm en onderwerp2 a incongruentie

b Dit kun je onthouden aan de letter -g in incongruentie. De letter -g staat voor getal.3 a foutieve inversie

b Dit kun je onthouden aan de letter -v in inversie. De letter -v staat voor volgorde.4 -

Opdracht 131 Foutieve deel: want ze wil ook in de zomer een rustige woonomgeving.

Uitleg: ze verwijst naar inwoners van veel kustplaatsen, dus ze is meervoudig. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: want ze willen ook in de zomer een rustige woonomgeving.Stijlfout: incongruentie.

2 Foutieve deel: Het gebruik van alcohol, drugs en medicijnen vormenUitleg: gebruik is het kernwoord. Dit woord is enkelvoudig. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: Het gebruik van alcohol, drugs en medicijnen vormtStijlfout: incongruentie.

3 Foutieve deel: lijkt het er nu op dat alle reizigers vanmorgen kunnen vertrekken.Uitleg: het tweede deel van de zin begint niet met een ander zinsdeel. Dit betekent dat de normale volgorde geldt. Dus eerst onderwerp en dan persoonsvorm.Herschreven deel: het lijkt er nu op dat alle reizigers vanmorgen kunnen vertrekken.Stijlfout: foutieve inversie.

4 Foutieve deel: Het opheffen van de abonnementen op de diverse autobladen en kranten zullenUitleg: opheffen is het kernwoord. Dit woord is enkelvoudig. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: Het opheffen van de abonnementen op de diverse autobladen en kranten zal Stijlfout: incongruentie.

5 Foutieve deel: slenterden we daar tot laat in de middag door de winkelstraten.Uitleg: het tweede deel van de zin begint niet met een ander zinsdeel. De normale zinvolgorde geldt.Herschreven deel: we slenterden daar tot laat in de middag door de winkelstraten.Stijlfout: foutieve inversie.

6 Foutieve deel: Het grootste deel van de leerlingen zijnUitleg: deel is het kernwoord van het zinsdeel. Dit is een enkelvoudig woord. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: Het grootste deel van de leerlingen isStijlfout: incongruentie.

7 Foutieve deel: dat de boeken en platen jou zo spoedig mogelijk zal worden toegestuurd.Uitleg: de boeken en platen zijn meervoudig. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: dat de boeken en platen jou zo spoedig mogelijk zullen worden toegestuurd.Stijlfout: incongruentie.

8 Foutieve deel: die jarenlang in buitenlandse clubs speeldeUitleg: die verwijst naar voetballers. Dit is een meervoudig woord. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: die jarenlang in buitenlandse clubs speeldenStijlfout: incongruentie.

9 Foutieve deel: heeft hij het daarom direct gekocht.Uitleg: het tweede deel van de zin begint niet met een ander zinsdeel. De normale zinvolgorde geldt.Herschreven deel: hij heeft het daarom direct gekocht.Stijlfout: foutieve inversie.

10 Foutieve deel: Minstens driekwart van de leden hebben met ‘ja’ geantwoord.Uitleg: driekwart is het kernwoord. Dit is een enkelvoudig woord. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: Minstens driekwart van de leden heeft met ‘ja’ geantwoord.Stijlfout: incongruentie.



11 Foutieve deel: heeft hij de avond daarop om een slaappil gevraagd.Uitleg: het tweede deel van de zin begint niet met een ander zinsdeel. De normale zinvolgorde geldt.Herschreven deel: hij heeft de avond daarop om een slaappil gevraagd.Stijlfout: foutieve inversie.

12 Foutieve deel: De media heeftUitleg: De media is meervoudig. Er is geen overeenkomst van getal.Herschreven deel: De media hebbenStijlfout: incongruentie.

Opdracht 141 a Enkele passagiers zaten op de wolken.

b Bedoeld: Er zaten slechts enkele passagiers in het vliegtuig.c ‘met slechts enkele passagiers’ hoort bij vliegtuigd Het vliegtuig met slechts enkele passagiers vloog door de wolken.

2 a Niet nu, maar volgende week denkt de weervrouw …. Dit betekent dat de schrijver van de zin nu al weet wat de weervrouw volgende week gaat denken.

b Bedoeld: Volgende week gaat het ’s nachts niet meer vriezen.c ‘Volgende week’ verplaatsend De weervrouw denkt dat het volgende week ’s nachts niet meer zal vriezen.

3 a De paal heeft drie inzittenden.b Bedoeld: De drie inzittenden zaten in de auto.c ‘met drie inzittenden’ achter auto plaatsend De auto met drie inzittenden knalde tegen een paal.

4 a We kregen een weekendje dat van onze ouders was.b Bedoeld: De ouders gaven ons een weekendje naar Parijs.c ‘van onze ouders’ verplaatsend Voor onze verjaardag kregen we van onze ouders een weekendje naar Parijs cadeau.

5 a De zin wekt de indruk dat er afwasmiddel in de bril zit.b Bedoeld: In het hete water zit afwasmiddel.c ‘met afwasmiddel’ achter water plaatsend ’s Nachts laat ik mijn bril in heet water met afwasmiddel liggen.

6 a De visite had alle frisdrank laten staan en het niet gedronken.b Bedoeld: De visite had niet alle frisdrank opgedronken.c ‘niet’ verplaatsend Gelukkig had de visite niet alle frisdrank opgedronken.

7 a De achterstandswijken hebben ouders die geen baan en geen geld hebben.b Bedoeld: Jongeren die ouders hebben zonder baan en geld.c ‘van wie de ouders geen baan en geen geld’ hebben verplaatsend Jongeren van wie de ouders geen baan en geen geld hebben en die in achterstandswijken

woonachtig zijn,8 a De leerlingen mogen zonder begeleiding de les eerder verlaten.

b Bedoeld: De leerlingen met een cijfer hoger dan een zeven hoeven niet langer te blijven, de andere leerlingen wel.

c ‘alleen’ verplaatsend Alleen de leerlingen die een hoger cijfer dan een zeven hebben, mogen een half uur eerder

de les verlaten.

Opdracht 151 In een bijzin staat de persoonsvorm niet na het eerste zinsdeel of aan het begin van de zin.

Meestal staat de persoonsvorm achteraan in de zin.2 De beknopte bijzin herken je aan de volgende kenmerken:

- het onderwerp ontbreekt;- de persoonsvorm ontbreekt;- er is een constructie met te (+ volt. deelw.) + infinitief of met een voltooid of onvoltooid

deelwoord aanwezig.3 Een beknopte bijzin is fout als het (verzwegen) onderwerp van de bijzin een ander onderwerp is

dan het onderwerp van de rest van de zin.



4 a Een samentrekking is een samengestelde zin waarin in een deel eerdergenoemde woorden zijn weggelaten.

b Je trekt delen van een zin samen om te voorkomen dat er onnodige herhaling in de zin voorkomt.

5 in b, d en e6 a zin e

b Simone gaat in Utrecht verpleegkunde studeren en Maaike in Amsterdam.7 -

Opdracht 161 Een losstaand zinsgedeelte betreft een ‘zin’ die met een voegwoord begint en die dus een bijzin

is bij de vorige zin. Bij telegramstijl zijn woorden uit de zin weggelaten, bijvoorbeeld lidwoorden en delen van het gezegde.

2 a losstaand zinsgedeelte: … sterk wordt, maar dat …b losstaand zinsgedeelte: … niks mis, want ze zijn grappig.c telegramstijl: De computers zijn bij dat bedrag inbegrepen.d telegramstijl en losstaand zinsgedeelte: Dat is grappig, maar ook ongemakkelijk.e losstaand zinsgedeelte: … haar actie, omdat ze …f telegramstijl: Het is een boom van een kerel met gouden tanden en tattoos.

Opdracht 171 -2 Voorbeeld van uitleg:

a goede samentrekkingIn het tweede deel zijn de zinsdelen Gaan en Davey en Amir weggelaten. In het eerste deel zijn dit respectievelijk een zelfstandig werkwoord en een onderwerp. In de tweede zin hebben deze delen dezelfde grammaticale functie.

b foutieve samentrekkingDe betekenis van aanzetten is in het eerste deel van de zin een andere dan in het tweede deel van de zin.

c foutieve samentrekkingIn het tweede deel is het nieuwjaarsgala weggelaten. Dit mag niet, want in het eerste deel van de zin is dit het onderwerp en in het tweede deel van de zin het lijdend voorwerp.Goede zin: Het nieuwjaarsgala was een groot feest en dat zal ik me over tien jaar zeker nog herinneren.

d foutieve samentrekkingIn het tweede deel zijn de zinsdelen ‘De wasmachine’ en ‘was’ weggelaten.De wasmachine is in het eerste deel onderwerp en in het tweede deel ook. De wasmachine mag je weglaten.In het eerste deel van de zin is was een koppelwerkwoord en in het tweede deel van de zin niet. Daar is het een hulpwerkwoord. Je mag het werkwoord dan niet weglaten.Goede zin: De wasmachine was kapot en was door de reparateur gemaakt.

e foutieve samentrekkingIn het tweede deel van de zin is ‘het nieuwe tijdschrift’ weggelaten. Dat mag niet, want in het tweede deel is het een ander zinsdeel. In het eerste deel is het nieuwe tijdschrift het onderwerp en in het tweede deel is het een lijdend voorwerp.Goede zin: Het nieuwe tijdschrift komt vandaag uit en dat wil hij meteen kopen.

f goede samentrekkingIn het tweede deel van de zin is ‘Engels kan ik’ weggelaten. Dat mag, want in de beide delen hebben ze dezelfde grammaticale functie.

3 Je eigen werk.

Opdracht 181 -2 a Goede zin, want de beknopte bijzin (Opstaand) heeft betrekking op het onderwerp van de

hele zin. Terwijl hij opstaat, geeft de chirurg mij een hand.b Foute zin, want het onderwerp van de beknopte bijzin heeft geen betrekking op dat van de

hele zin.Herschreven zin: Nadat we in een druk bezet wegrestaurant waren aangekomen, hielp een … een tafeltje.



c Goede zin, want de beknopte bijzin (luid pratend en fotograferend) heeft betrekking op het onderwerp van de hele zin: de bezoekers die praatten en fotografeerden.

d Foute zin, want het onderwerp van de beknopte bijzin heeft geen betrekking op dat van de hele zin.Herschreven zin: Nadat ik de opdracht te laat had ingeleverd, gaf de docent mij een onvoldoende.

e Goede zin, want de beknopte bijzin (teleurgesteld in de reactie van de bankmedewerker) heeft betrekking op het onderwerp van de hele zin.

3 Je eigen werk.

Opdracht 191 foutieve samentrekking

Er is verschil in grammaticale functie. De kaartjes zijn in het eerste deel onderwerp en in het tweede deel lijdend voorwerp.Herschreven zin: In verband met de annulering van het concert zijn de kaartjes niet meer geldig en die zullen we inwisselen voor geld.

2 verkeerd aansluitende beknopte bijzinMijn vader sliep niet, maar ik.Herschreven zin: Terwijl ik lekker sliep, heeft mijn vader mijn naar de vakantiebestemming gereden.

3 verkeerd aansluitende beknopte bijzinHet is niet het onderwerp van de beknopte bijzin.Herschreven zin: Nadat we het tuinhuis hadden geschilderd, begon het keihard te regenen.

4 foutieve samentrekkingVerschil in grammaticale functie. De stage bij het jeugdjournaal is in het eerste deel van de zin het onderwerp en in het tweede deel het lijdend voorwerp.Herschreven zin: De stage bij het jeugdjournaal was geweldig en die zal ik zeker niet vergeten.

5 verkeerd aansluitende beknopte bijzinHet schoolexamen kwam niet te laat op school.Herschreven zin: Toen ik te laat op school aankwam vanwege een lekke band, was het schoolexamen al afgenomen.

6 foutieve samentrekkingVerschil in grammaticale functie: Is is in het eerste deel een koppelwerkwoord en in het tweede deel een hulpwerkwoord.Onze docent Engels is al weken ziek en is nu vervangen door een mevrouw uit Engeland.

7 foutieve samentrekkingIets lezen en de les lezen hebben niet dezelfde betekenis.Herschreven zin: Mijn moeder las een artikel over de gevolgen van alcoholgebruik en las mij in verband met mijn gedrag daarna de les.

8 verkeerd aansluitende beknopte bijzinDe inktcartridge printte niet het document.Herschreven zin: Terwijl ik het document printte, bleek de inktcartridge leeg te zijn.

9 foutieve samentrekkingVerschil in getal: mijn werkstuk is enkelvoud en mijn brieven is meervoud.Herschreven zin: Mijn werkstuk was voldoende en mijn brieven waren onvoldoende.

10 foutieve samentrekkingVerschil in grammaticale functie. In het eerste deel is zijn een koppelwerkwoord en in het tweede deel een hulpwerkwoord.Herschreven zin: De bewoners van de Dorpsstraat zijn blij met hun geldprijs en zijn luid zingend massaal de straat opgegaan.

Opdracht 201 a Bij beide constructies is de zin onoverzichtelijk, omdat er te veel andere woorden staan

tussen woorden die bij elkaar horen.b Je noemt een onoverzichtelijke zin een dat/als-constructie als de informatie die ertussen

staat een bijwoordelijke bijzin met een voorwaarde is. In een tangconstructie staan tussen woorden die bij elkaar horen te veel andere woorden.

2 a dat/als-constructieHerschreven zin: Denk je nu echt dat je het redt, als je pas de laatste twee weken voor het einde van het schooljaar wat gaat doen?



b tangconstructieHerschreven zin: De jassen die bij het binnenkomen van het theater aan de medewerker waren afgegeven, bleken per ongeluk bij een verkeerd nummer te zijn opgehangen.

c dat/als-constructieHerschreven zin: De overheid moet vechtspellen verbieden omdat jongeren het gedrag uit het spel kunnen overnemen, als ze zulke spellen spelen.

d tangconstructieHerschreven zin: Zij is naar de eerstehulppost van het ziekenhuis gebracht. Het meisje is gewond geraakt als gevolg van een onbezonnen actie van een klasgenoot.

e tangconstructieHerschreven zin: Mij is volstrekt onduidelijk wie de agenda van mevrouw Smit heeft verdonkeremaand, terwijl zij de beamer en de computer opstartte.

f tangconstructieHerschreven zin: Tegenover de verslaggevers die allerlei beschuldigingen riepen, verdedigde een woordvoerder van de politie tijdens het interview de agenten die met het onderzoek belast zijn.

Opdracht 211 In een bedrijvende zin verricht het onderwerp de handeling. In een lijdende zin ondergaat het

onderwerp de handeling.2 - Van het onderwerp van de lijdende zin maak je een lijdend voorwerp.

- Van de bijwoordelijke bepaling met ‘door’ maak je een onderwerp.- Je verandert het voltooid deelwoord in een persoonsvorm in dezelfde tijd.

3 Zinnen in de lijdende vorm zijn minder direct en ze zijn omslachtig.4 a De stukadoor voorziet de muren van het nieuwe huis van een mooie witte laag stucwerk,

zodat hij de nieuwe bewoners niet belast met het schilderen of behangen van de muren.b Ik begrijp niet zo goed waarom de schoolleiding zoveel ophef maakt over leerlingen bij wie

het bijbaantje te veel aandacht vraagt.c Op 15 en 16 maart organiseren verenigingen de landelijke vrijwilligersdagen. In heel

Nederland voeren duizenden vrijwilligers op die dagen allerlei klussen uit.d Omdat veel treinen door de sneeuwval vertraging hadden, vervoerden busondernemingen

de reizigers naar hun bestemming. Tijdens de reis boden medewerkers de reizigers een kop koffie en een declaratieformulier aan.

Opdracht 221 zijn2 Het woord is gemeenslachtig: hij en zij (dus ook hem en haar) kunnen beide.3 wat

Opdracht 231 het2 ze3 zijn4 het, het, zijn

5 zijn, ze, hun6 haar (of zijn)7 zijn8 ze, haar

Opdracht 241 waarover2 wat3 waarmee4 met wie

5 wat6 deze7 wat8 naast wie

Opdracht 251 In zin a verwijst wat naar het oude huis. Betekenis: we vonden het oude huis afschuwelijk.

In zin b verwijst dat naar de hele voorafgaande zin. Betekenis: we vonden het afschuwelijk dat er een hevige brand in het oude huis woedde.

2 In zin a verwijst wat naar enige. Betekenis: Alles uit het huis/gebouw is verloren gegaan, behalve dat ene schilderij. Het schilderij is het enige dat over is.In zin b verwijst dat naar schilderij. Je kunt het woord schilderij namelijk achter enige denken: Dat schilderij is het enige schilderij dat de brand heeft overleefd.



Betekenis: Dit schilderij is van alle schilderijen het enige dat de brand heeft overleefd. Over de andere spullen in het huis wordt niets meegedeeld.In zin c verwijst wat naar mooiste. Betekenis: Van alle teksten, kranten, tijdschriften, boeken is dit boek het mooist.In zin d verwijst dat naar boek. Je kunt het woord boek namelijk achter mooiste denken: Dit boek is het mooiste boek dat ik ooit gelezen heb.Betekenis: Van alle boeken die ik heb gelezen, is dit het mooiste boek.

Opdracht 261 deze → het

Antecedent: nieuwsbericht voor de radiozij → hetAntecedent: nieuwsbericht voor de radio

2 het → ze/dezeAntecedent: de taal in radionieuws

3 hij → hetAntecedent: Een zinsgedeelte als …

4 die → dat/ditAntecedent: een vaak toegepast trucje

5 dit → dezeAntecedent: de lijdende vorm

6 met wie → waarmee (is betrekkelijk voornaamwoord)Antecedent: de naam van de overledene

7 haar → zijnAntecedent: de rapper Johnny de S.

8 wat → dat (is betrekkelijk voornaamwoord)Antecedent: het zwarte randje op een rouwenvelop

9 hun → zijAntecedent: de luisteraars

Opdracht 27Herschreven tekst:

Door middel van/Met deze tekst reageer ik op het artikel over die zogenoemde kleine voetballers dat vorige week zaterdag in deze krant stond. Ik weet wel waarom die kleine, Spaanse voetballers bij Barcelona zo goed zijn. Voetballers op niveau spelen namelijk vooral met de hersenen. Als je kleiner bent, heb je nu eenmaal een kortere aftand van je hersenen tot de bal, daarom zijn kleinere voetballers vaak beter dan lange slungels. Als Nederland ooit wereldkampioen wil worden, raad ik de coach van het Nederlandse elftal aan om de kleinere spelers te selecteren.


Onderzoekers uit Delft en Antwerpen denken dat ze ontdekt hebben waarom de heldergele verf op de schilderijen van Vincent van Gogh langzaam bruin wordt. Het zou gaan om een uiterst trage chemische reactie tussen het chroom dat in de gele verf aanwezig is en een veelgebruikt bariumsulfaat dat in kleurloos vulmiddel aanwezig is.


Uit een onderzoek dat een grote telefoniewinkel pas geleden heeft uitgevoerd, blijkt dat bijna 55% van de functies van smartphones onbenut blijft. Dit is vreemd, want de klanten kopen de telefoons vooral vanwege de functies. Afgelopen jaar zijn er ruim twee miljoen smartphones verkocht. Gebruikers blijken echter grote moeite te hebben met het overzetten van gegevens zoals foto’s en muziek. Ook het downloaden van software stuit op problemen. Dat is helemaal niet zo gek, want uit hetzelfde onderzoek blijkt dat ze de gebruiksaanwijzing gedeeltelijk of helemaal niet lezen.



Opdracht 301 foutieve samentrekking

zij was die avond …2 losstaand zinsgedeelte

onderwijs, zodat we over … docenten en leerlingen.3 incongruentie

hebben de Verenigde Staten …4 verkeerd aansluitende beknopte bijzin

De winnares danste van vreugde toen de beker …5 foutieve inversie

en we sturen …6 losstaand zinsgedeelte

behandeling, omdat zij …7 incongruentie

Een aantal docenten wil …8 woord op verkeerde plaats

Als je alleen al de omvang van dit studieboek ziet, …9 verkeerd aansluitende beknopte bijzin

Het publiek liep op de uitslag van de jury vooruit toen het een daverend applaus aan het meisje gaf.

10 losstaand zinsgedeelteHoewel … film, zijn we uiteindelijk toch …

11 foutieve inversieen we sloegen …

12 verwijsfout… het schoolgebouw dat …

13 woord op verkeerde plaatsDe politie heeft de vrachtwagenchauffeur….

14 foutieve samentrekking…, maar uw personeel is absoluut niet klantvriendelijk.

15 verwijsfoutHet bestuur heeft laten weten dat het …


Sinds een jaar heb ik een leuk bijbaantje als verkoopster in een souvenirwinkel. Als het mooi weer is, sta ik aan de boulevard in Scheveningen bij de opblaasbeesten en de zonnebrillen. Dat is dus wel ontspannen: lekker in het zonnetje aan het strand. Ik werk op zondagen van half april tot en met oktober. In de vakanties werk ik elke dag als ik voor school niet te veel moet doen. Wanneer ik achter raak met mijn schoolwerk, werk ik minder vaak.De winkel heet Happy Holidays. Niet alle klanten zijn gelukkig, want of het nu mooi weer is of niet, sommige toeristen zijn chagrijnig. Dat merk ik goed. Als ik alleen maar vraag of ik ze ergens mee kan helpen, word ik al afgesnauwd. Wanneer de winkel in de winter dicht is, ga ik vakken vullen bij een supermarkt. Ik wil namelijk wel blijven verdienen, omdat ik geld nodig heb voor grote aankopen, zoals mijn mobiele telefoon. Ik heb dus voldoende geld nodig om die telefoon en mijn kleding te kunnen betalen. Van mijn ouders krijg ik immers geen zakgeld meer. Dat vind ik geen probleem, omdat ik op deze manier voldoende geld verdien.



Taalbeschouwing

Opdracht 321

2 met het Duits, Engels en Fries

Opdracht 331 Jeroen: Hieronymus (Grieks) – (met) een heilige naam. St. Hieronymus is een van de grootste en

geleerdste kerkvaders geweest. Hij werd in 342 in Dalmatië geboren.2 Marjan: Marianne, oorspronkelijk uit Marion of rechtstreeks uit Hebreeuws Mirjam, Mariamne

(vrouw van Herodes de Grote). Later werd de naam gezien als een samenstelling van Maria en Anna.

3 Karen: Catharina (Deens) In het algemeen wordt de naam in verband gebracht met Griekse katharos ‘rein, schoon, zuiver’.

4 Paul: Paulus (Romeins) Het is de naam van de apostel, die hij als Romeinse burger had.5 Everlien: Everina (Germaans) Germaanse naamstam met de betekenis ‘ever’. Dit is een van de

dieren die bij de Germanen golden als symbool van kracht en moed.6 Je eigen werk.

Opdracht 34

Oorspronkelijke taal

Oorspronkelijke betekenis

Tweede betekenis Huidige betekenis

commode Franse taal fraaie ladenkast met een marmeren bovenblad

wastafelmeubel op de slaapkamer

Babyverschonings-meubel

bouwen Indo-Europees

be = ook Engels

vaste plek, verblijven

zijn, wonen, (ver)bouwen

boer, maar ook buur

drugs Nederlands (droghe)Frans (drogues)Engels(drugs)

kruiden die droog bewaard werden (en als medicijn gebruikt werden)

middelen die iets doen met je lichaam of geest

verwijzen naar geestverruimende middelen

Opdracht 351 mentor (iemand die zijn (levens)ervaring gebruikt om een ander terzijde te staan)

De benaming mentor is ontleend aan Mentor, in de Griekse mythologie opvoeder van Odysseus’ zoon Telemachos.

2 chauvinisme (overdreven vorm van vaderlandsliefde)De term verwijst naar de soldaat Nicolas Chauvin. Diens absolute toewijding aan Napoleon werd in het Franse volkstoneel van de vroege negentiende eeuw regelmatig bespot, waardoor hij een semimythische status kreeg.


West-Germaans Noord-GermaansNederlands Duits Fries Engels Noors Zweeds Deensdrie drei trije three tre tre trevijf fünf fiif five fem fem femkerk Kirche tsjerke church kirke kyrka kirkeschip Schiff skip ship skip skepp skibzacht weich sêft soft mjuk mjuk blødvuur Feuer fjoer fire ild eld ildboom Baum beam tree tre träd trævader Vater heit father far fader fader


3 volt (eenheid)De eenheid is genoemd naar de Italiaanse natuurkundige Alessandro Volta. Deze vond in 1800 de eerste chemische batterij, de zuil van Volta, uit.

4 sinaasappelDe sinaasappel komt oorspronkelijk uit China, waar ook de naam vandaan komt (china-appel, evenals ‘appelsien’: appel-china) en diende vroeger vooral ter decoratie.

5 bikini (tweedelig zwempak)Het badpak is genoemd naar het eiland Bikini waar net daarvoor een atoombom was getest, als verwijzing daarna dat het badpak moest ‘inslaan als een bom’. Natuurlijk zal het ook meegewerkt hebben dat de naam met bi (= twee) begint.

Opdracht 361 -2

3-4 Je eigen werk.

Opdracht 371 analfabetisme: (het) niet kunnen lezen en schrijven2 anesthesist: arts die ervoor zorgt dat de geopereerde geen pijn voelt3 anonieme: zonder naam4 asymmetrisch: niet gelijkvormig5 antisemitisme: het uiten van minachting en haat tegen de joden en hun invloed op de maat-

schappij6 automatisme: iets dat vanzelf gebeurt7 bio-industrie: het op grote schaal voortbrengen (fokken) van levende ‘producten’ (dieren)8 collectief: gezamenlijk9 converteren: overbrengen van het ene formaat of programma in het andere10 condoleren: zijn medeleven betuigen11 devaluatie: (geld)ontwaarding12 detacheren: tijdelijk elders laten werken

Opdracht 381 bureaucratie: organisatievorm waarbij alles door ambtenaren volgens de regels en met papieren

en formulieren geregeld wordt2 democratie: staatsvorm waarbij het volk invloed kan uitoefenen op de samenstelling van de

regering en de te nemen besluiten3 megafoon: geluidsversterker voor de menselijke stem4 portofoon: draagbaar toestel om geluid (gesproken tekst) uit te zenden en te ontvangen5 choreograaf: schrijver (ontwerper) van balletten6 seismograaf: toestel dat lijnen registreert die de richting, duur en kracht van een aardbeving

aangeven7 cardiogram: geschreven (grafische) voorstelling van de hartslag8 pictogrammen: voorbeelden van beeldtaal (ook: iconen)9 geologisch: door kenners van de aardvorming10 socioloog: iemand die de menselijke samenleving bestudeert11 apathische: lusteloos, ongevoelig voor emoties12 kleptomaan: iemand met een ziekelijke aandrang tot stelen


Duits Engels Frans Italiaans Latijn Turkseenmaal detective boetiek ballerina datum kebabhoogbouw fotokopie cadeau bandiet kelder koffiekelner label etiket piano mei tulbandrauwkost pyjama horloge pizza museum yoghurtwals sjaal parfum sonnet tafelwedstrijd teamwerk toilet sopraan


Opdracht 391 a pingen: via een messenger berichten (tekst, beeld, geluid) over het mobiele internet

versturen, die onmiddellijk verschijnen op het toestel van de ontvangerb obesitaks: belasting of toeslag die dikke mensen moeten betalenc veelpleger: persoon die meer dan tien keer een proces-verbaal kreeg inzake een misdrijfd opleuken: aantrekkelijker makene memopauze: tijdelijk geheugenverliesf bumperkleven: een langere tijd op een zodanig korte afstand van je voorganger rijden, dat je

niet meer kunt stoppen als je voorganger plotseling remtg telewinkelen: via interactieve tv, computer winkelenh verdwijnwoord: bestaand Nederlands woord dat niet meer gebruikt wordt

2 De woorden zijn nog niet in het algemene taalgebruik doorgedrongen. Dit betekent dat een beperkt aantal Nederlandse taalgebruikers de woorden gebruiken. Hoe meer taalgebruikers de nieuwe woorden in mondelinge en geschreven taal gebruiken, hoe sneller een woord opgenomen wordt in het woordenboek en daarmee in de woordenschat van het Nederlands.

3-4 Je eigen werk.

Opdracht 401 a blaftaks – samenstelling – blaf + taks

b dehydrateren – afleiding – de + hydraterenc drankkeet – samenstelling – drank + keetd chatroom – samenstelling – chat + roome onthaasten – afleiding – ont- + haastenf reljeugd – samenstelling – rel + jeugdg reorganisatiemoe – afleiding en samenstelling – re- + organisatie + moeh ontnieter – afleiding – ont- + nieteri telewerken – afleiding – tele- + werkenj internetstalker – samenstelling – internet + stalker

2 Dit zijn de woorden blaftaks, reljeugd, reorganisatiemoe en internetstalker. De woorden worden door een beperkte groep Nederlanders gebruikt.

3 Je eigen werk.

Opdracht 411 Je eigen antwoord. Waarschijnlijk herken je de volgende woorden: Hebban, nestas, hi(c), thu, nu.

Betekenis van de zin: Alle vogels zijn met hun nesten begonnen, behalve ik en jij.2 De v = u, de w = uu3 Er staan veel a’s in de tekst. De klinker klinken open.

4 De aa = ae (De letter -e was een verlengingsteken en betekende dus dat de a langer klonk.)5 a uit avond en stond

b Je eigen antwoord. Het woord betekent avonduur. Denk maar aan het Duits Stunde voor uur.

6 Nee, het is een persoonsvorm. Karel begon te slapen.7 Dlant = Het land8 alle gader = helemaal

9 a In het Middelnederlands was de letter -k een -c en rond 1670 is het ck.b Achter de -g staat de letter -h.

10 Nee, voor de -s en de -z werd een -s gebruikt.Middelnederlands: historie, sijn, keyser. Rond 1670: seer, soeck, seij, sat, sonder, send.

11 a willb De persoonsvorm eindigt op een dubbele -l en tegenwoordig op een enkele -l.c Wilt u.

12 Kinder rym, Om dat, Hier mede, van daghe13 de zoon van mijn derde zoon, dus de kleinzoon

14 a beöordeelt, verteltb De regel van ’t kofschip, namelijk dat je alleen een -t schrijft als de stam van een werkwoord

op een letter uit het kofschip eindigt.15 Op het Duits, met name de naamvallen in het Duits. Ook hier zijn naamvallen deezes Duits.



16 debiet = som van de opbrengsten van in een periode verkochte goederen of verrichte diensten

17 -18 Je eigen antwoord.19 a Ja, want je gebruikt deze woorden niet meer in het alledaagse Nederlands.

b Het bijvoeglijk naamwoord eindigt op een -e of een -n. Er is kennelijk geen uniforme regel.Verkeerden is een overblijfsel uit de tijd voor en rond 1780.

20 Je eigen antwoord. Het Nederlands is het meest veranderd na 1615. Ook tussen 1783 en 1870 zijn er wijzigingen wat betreft de spelling van de woorden. Daarna is het Nederlands niet zo veel meer veranderd.De spelling is nog het meest veranderd.De woordenschat is niet zo heel erg veranderd.In Oudnederlands en het Middelnederlands is er een andere zinsbouw. Dit heeft te maken met het feit dat de teksten werden verteld. Door het rijm konden de vertellers de teksten beter onthouden.Verder valt aan de zinsbouw na 1615 op dat de zinnen vrij lang zijn.

Opdracht 421 -2 a Je eigen antwoord. Waarschijnlijk zal het Nederlands niet zo heel erg veranderen als in tekst

13. Het Nederlands is in de eeuwen hiervoor ook niet drastisch veranderd. Als je 72 jaar teruggaat kom je eind jaren dertig van de vorige eeuw uit. Het verschil tussen de laatste twee teksten is al niet groot meer.

b-c Je eigen antwoord.3-4 Je eigen werk.

Opdracht 43- De naam Groenlo refereert waarschijnlijk aan een groen loo, groen bos, dat in de buurt lag op

hoger gelegen grond.- De naam Zutphen is ontstaan uit Zuid-venne, een rivierduinencomplex tussen drassige

weidegrond.- Het gedeelte geest in de naam verwijst naar de geestgronden, die in de zeventiende eeuw

werden afgegraven ten behoeve van de stadsuitbreidingen van Leiden.Over het gedeelte Oegst bestaat meer onduidelijkheid. Er gaan hierover verschillende verhalen de ronde. De naam werd vroeger ook vaak gespeld als Oestgeest of Oostgeest, wat zou kunnen wijzen op de geografische ligging van het dorp: ten oosten van de geestgronden. De oudste aangetroffen spelling, in een kopie van een goederenlijst van de Sint-Maartenskerk te Utrecht uit de tiende eeuw luidt echter Osgeresgeest. Dit zou op een oorspronkelijke bewoner en eigenaar van het grondgebied kunnen duiden: Osger.

- De rivieren Mark en Aa komen samen in Breda. Aa is een afgeleide van het Oudgermaanse woord ahwô, verwant met het Latijnse aqua. Het betekende oorspronkelijk water. In Nederland zijn er veel rivieren en rivierachtige wateren die deze of een daarvan afgeleide naam hebben. Sinds de achttiende eeuw is de populaire verklaring dat de naam Breda is afgeleid van ‘Brede Aa’.

- De naam Ammerstol (Ammers-tol) komt van Theloneum de Ambers en van de tol, dat was de plaats waar tolbelasting werd geheven.

Opdracht 441 bottleneck = probleem

Organisatorische flow = de voortgang van de organisatieOns bedrijf heeft last van een probleem in de voortgang van de organisatie.

2 skill = vaardigheidAls projectleider omschrijf ik de vaardigheden van mijn projectgroepleden.

3 recruiter = iemand die personeel werftMijn neef is sinds kort degene die het personeel werft bij een oliemaatschappij.

4 worst case scenario = het ergste wat je kan overkomen; als het heel erg tegenzitWe gaan er niet van uit dat ons het ergste wat mogelijk is, zal overkomen.

5 target = doelstellingWat is jouw doelstelling voor de komende maanden en denk je dat je die gaat halen?



6 in shape blijven = in vorm blijvenOp jouw leeftijd moet je er zeker voor zorgen dat je in vorm blijft.

7 challengen = uitdagen, iemand motiveren te presteren, output = resultaatAls manager is het jouw verantwoordelijkheid om het personeel te motiveren tot presteren en op het resultaat te letten.

8 quitten = weggaanZullen we nog een drankje drinken of willen jullie al weggaan?

9 proposel = voorstel, desk = bureauIman, ik kan het plan/het idee/het voorstel van Emerald nergens op mijn bureau vinden.

10 insource = aanbesteding (tegen vergoeding een werknemers inhuren), outsource = uitbesteding (tegen vergoeding werknemers bij een ander bedrijf laten werken)Om economisch sterk te blijven, moet ons bedrijf goed letten op de verhouding tussen het inhuren van personeel en het verhuren van personeel.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 6 Betogen, beschouwen en amuseren

Woordenschat

Opdracht 11 nominaties: voordracht van personen2 beklemmende: een bedrukt (benauwd) gevoel gevend3 speech: toespraak4 onbarmhartig: meedogenloos, zonder medelijden5 frustratie: emotionele toestand van iemand die wordt belemmerd in zijn streven iets te doen of te

bereiken6 meewarig: medelijdend, medelevend7 surreële: als in een droom, bovennatuurlijk8 publieke: openbare9 onorthodoxe: op ongebruikelijk wijze werkend10 de zaak raakt in een stroomversnelling: de zaak ontwikkelt zich plotseling heel snel11 met verve: enthousiast, met overtuiging12 unaniem: eensgezind13 autist: iemand die moeilijk contact maakt met zijn omgeving (door een ontwikkelingstoornis)14 zwakbegaafd: weinig verstandelijke vermogens hebbend15 naadloos: precies

Opdracht 2

Betogen Beschouwen Amuseren Activeren Uiteenzetten1 argumenteren een onderwerp

genuanceerd bespreken

aan het lachen maken

aansporen tot handelen

duidelijk maken hoe iets werkt

2 iets aantonen iets laten overdenken

aangenaam bezig houden

een beroep doen op iemand

een ontwikkeling schetsen

3 je standpunt onderbouwen

over een onderwerp van gedachten wisselen

entertainment bieden

iemand aanzetten om iets te doen

iets begrijpelijk maken

4 redeneren ter overpeinzing aanbieden

ironische stijlmiddelen gebruiken

iemand verleiden tot een aankoop

iets beschrijven

5 voor iets of iemand pleiten

voor- en nadelen afwegen

vermaken een oproep plaatsen

iets uitleggen

Opdracht 31 a het katheder: spreekgestoelte

b katheter: buisje om lichaamsvochten af te tappen of voeding toe te dienenc katheder

2 a dokter: artsb doctor: iemand met de hoogste academische graadc doctor(stitel)

3 a amper: nauwelijksb ampel: breedvoerigc ampele

4 a mond-op-mond(beademing): eerstehulpverlening waarbij een bewusteloze via de mond lucht wordt ingeblazen

b mond-tot-mondreclame: mondeling doorgegeven reclamec mond-tot-mondreclame

5 a debiteren: vertellenb debuteren: voor de eerste keer een boek publicerenc debiteren

6 a egocentrische: zichzelf tot middelpunt makendeb egoïstische: die uitsluitend aan hun eigenbelang denkenc egoïstisch



7 a antiquair: handelaar in antiekb antiquaar: handelaar in oude boeken, handschriften en prentenc antiquair

8 a doseren: doorvoeren in gedeeltenb doceren: geven lesc doseren

9 a evolueren: zich geleidelijk ontwikkelenb evalueren: nog eens bekijkenc evolueren

10 a psycholoog: kenner van het innerlijk van mensenb psychiater: arts voor geestesziekenc psycholoog

11 a functioneren: hun werk verrichtenb fungeren: dienst doenc fungeren



Lezen

Opdracht 41 Een betoog heeft tot doel de lezer te overtuigen van je standpunt. Een beschouwing heeft tot doel

je aan het denken te zetten.2 bewering-en-argumentstructuur3 verschijnsel-en-verklaringstructuur, voordelen-en-nadelenstructuur, verschijnsel-en-

besprekingstructuur (ook mogelijk: vroeger-en-nu-structuur, vroeger-nu-toekomststructuur, probleem-en-oplossingstructuur)

4 probleem-en-oplossingstructuur5 verschijnsel-en-besprekingstructuur6 a hyperbool (of: metafoor)

b paradoxc retorische vraagd woordspelinge understatement

Opdracht 51 Ieder jaar staat er wel een artikel in de krant dat jongeren niet met geld kunnen omgaan. (17

woorden)2 aanleiding noemen3 alinea 34 uitwerking5 a door middel van een signaalwoord (echter)

b tegenstellend6 C7 feit8 Als argument om de stichting op te richten wordt de grote schuld van werkende jongeren

genoemd. De schrijfster relativeert dit argument door te vermelden dat de schuld van de studenten nog veel groter is. (34 woorden)

9 vergelijking10 conclusie (zie het signaalwoord ‘dus’)11 bewering-en-argumentstructuur12 a alinea 1: ‘de spuigaten uitloopt’ (of: ‘geldsmijterij’)

alinea 9: ‘in hun oneindige goedheid’ (of: ‘schandalig hoog bedrag’)b retorische vragenc alinea 9: ‘molensteen’

alinea 10: ‘geen haan naar kraait’13 D is juist. De schrijfster geeft haar mening en onderbouwt deze met argumenten. Daarnaast wil zij

haar lezers amuseren door haar taalgebruik (beeldspraak en stijlmiddelen).14 De oprichting van de stichting ‘Weet Wat Je Besteedt’ is een slecht idee. (13 woorden)

Opdracht 61 B2 a ‘De kunst ... niet levensbedreigend’ (regel 25-26)

b Er worden drie (gelijkwaardige) argumenten gegeven.3 voorwaardelijk4 oorzakelijk5 a bijvoorbeeld: ‘woedende schuldeisers’ (regel 21-22)

b bijvoorbeeld: De anekdote over de vriend (alinea 11 t/m 16) met zijn zwaar zieke vrouw die toch blijft doorwerken en niets aan hem overlaat, waardoor hijzelf zich ziek voelt.

c ‘Het is geen fijne kwaal, maar je kunt er wel bij lezen.’ (regel 45-46)6 a amuseren

b Een column: het is een persoonlijke tekst die tot doel heeft de lezer te vermaken.7 Ziek zijn is een gave en heeft ook zo zijn voordelen. (11 woorden)



Opdracht 71 spreekrecht voor slachtoffers2 a Dat een strafzaak voor slachtoffers een frustrerende ervaring kan zijn, omdat niet hun leed

centraal staat, het misdrijf en de dader.b Dat zo’n uithaal – hoe goed te begrijpen ook – niet standaard moet worden in de rechtszaal.

3 Het Comité vindt dat slachtoffers zonder beperkingen mogen spreken.4 a De spelregels zijn ingevoerd om op de zitting confrontaties en emoties waar mogelijk te

voorkomen.b Een rechtszitting is immers geen gewone discussiebijeenkomst.

5 Het spreekrecht is niet bedoeld om de slachtoffers schadeloos te stellen, voordat het vonnis is gesproken. (16 woorden)Of: het spreekrecht voor slachtoffers is niet bedoeld om zelf recht te spreken. (12 woorden)

6 overtuigen7 bewering-en-argumentstructuur

Opdracht 81 Vier verklaringen:

- Secret Story heeft last van de slechte reputatie van zijn voorgangers. (alinea 5)- De casting is niet goed. (alinea 6)- Het tijdstip is te concurrerend. (alinea 6)- We zijn uitgekeken op realitytelevisie. (alinea 6)

2 weerlegging3 voorbeelden4 a door middel van signaalwoorden (En, Daarnaast, Zo)

b opsommend (En, Daarnaast) en uitleggend of toelichtend (Zo)5 a ‘Reality-tv leent ... ‘product placement’.’ (regel 72-74)

b ‘En een realityprogramma is over het algemeen goedkoop te maken.’ (regel 78-79)6 We kijken graag naar realitytelevisie met echte mensen, want we willen leren hoe we met

mensen uit verschillende leefstijlen moeten omgaan. (21 woorden)Of: We kijken graag naar realitytelevisie met echte mensen, omdat we dan meer grip op ons leven krijgen. (17 woorden).

7 a verschijnsel-en-verklaringstructuurb De tekst verklaart waarom ‘Secret Story’ nog niet het verwachte succes heeft. Ook worden

verschillende verklaringen gegeven voor de onstuitbare opmars van reality-tv.8 B is juist. De verklaringen (zie 7b) maken de tekst in hoofdzaak beschouwend, maar de opvatting

van de schrijver is ook duidelijk aanwijsbaar.

Opdracht 91 a Twee middelen:

- Beginnen met een pakkende beginzin.- Directe vragen stellen (zie alinea 3).b De aanleiding tot het schrijven noemen.c vraagstelling (die in de rest van de tekst wordt beantwoord)

2 Omdat de klaagzangen over de losgeslagen jeugd van alle tijden en van alle plaatsen zijn.3 In het onderzoek worden de opvattingen van de hedendaagse jongeren afgezet tegen die van

twee oudere generaties. Het was veel inzichtelijker geweest jongeren van nu te vergelijken met hun leeftijdgenoten uit andere tijden. (33 woorden)

4 retorische vragen5 De sociologen die het onderzoek hebben verricht zijn zelfgenoegzaam (en niet de jeugd).6 a overtuigen

b De schrijfster wil de lezers ervan overtuigen dat het onderzoek van Motivaction niet deugt.

Opdracht 10

Weten Punten1a beschouwing 21b De schrijver van een beschouwing heeft tot doel de lezer aan het

denken te zetten. Daartoe belicht hij zijn onderwerp van verschillende kanten. Hij geeft bijvoorbeeld meerdere verklaringen of voor- en nadelen.

4



2a stelling (of: bewering) 22b conclusie 23 verschijnsel-en-verklaringstructuur 24 probleem-en-oplossingstructuur 25a eufemisme (‘geruimd’ is een verzachtend woord voor ‘volledig

vernietigd’).2

5b woordspeling 25c ironische omkering 2

Maximaal 20 punten. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 2.

20

Opdracht 11

Kunnen Punten1a Toch 11b tegenstellend 12a Waarom 12b redengevend of verklarend 13a opsommend (signaalwoorden: In de tweede plaats) 13b opsommend (signaalwoord: ook) 14 Er is sprake van een collectieve voedselcrisis, omdat er een

enorme stijging van het aantal mensen met overgewicht/vetzucht/obesitas is, zonder dat hier iets aan te doen is. (25 woorden).

4 (per reden 2)Als je meer dan 30 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

5a alinea 2 15b De voedselcrisis wordt veroorzaakt doordat voedsel goedkoop,

lekker en voortdurend beschikbaar is en mensen steeds minder bewegen. (17 woorden).

4 (per oorzaak 2)Als je meer dan 20 woorden gebruikt, één punt aftrekken.

6 Het gevolg is een verlaging van de levensverwachting (of: meer kans op levensbedreigende ziekten).

2

7a ‘De nieuwe Richtlijnen ... beperkt soelaas.’ (regel 25-28) 17b De adviezen helpen onvoldoende, want naast meer bewegen,

moeten we ook minder eten. Ook weet men niet hoe je de calorie-inname kunt remmen. (of: Er bestaat geen voedsel waarvan je afvalt.) (23 woorden)

4 (2 per reden)Als je meer dan 25 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

8a alinea 6 en 7 28b Het voedselprobleem is zo hardnekkig door de genetische selectie.

Bovendien is voedsel voortdurend beschikbaar in een vorm die eten stimuleert. (20 woorden)

3 (1,5 per verklaring)Als je meer dan 25 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

9 Er zijn twee manieren om het probleem aan te pakken die niet zullen werken. Directe belasting op vet is onzin, want alle calorieën zijn even dikmakend. Genetisch onderzoek helpt ook niet, want ons gedrag is veranderd en niet de genen.

Een manier die wel zal werken om het probleem aan te pakken is onderzoek naar simpele vragen (zie regel 165-183), want die zijn voor onze gezondheid even belangrijk als genetisch onderzoek. Ook zullen we collectieve maatregelen moeten nemen, want het huidige voedselgedrag is een collectieve bedreiging. (83 woorden)

8 (per manier + verklaring 2 punten)Als je meer dan 90 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

Maximaal 35 punten. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 3,5.

35



Schrijven

Opdracht 121 informatie geven2 Een pictogram is onafhankelijk van taal en tekstbegrip. Iedereen kan de betekenis van het

pictogram begrijpen.3 -4 a Twitter

b Facebookc nooduitgangd roomservicee kijkwijzer, geweldf veiligheidsschoenen verplichtg pinautomaath roltrap naar benedeni verboden aan te rakenj geen drinkwaterk samenwerkenl restaurantm EHBO-postn campingo verboden met schoenen te betreden

5 Je weet dat een rode rand een verbod betekent. Als je het plaatje ziet, kun je de betekenis afleiden.Je weet dat een blauwe achtergrond een gebodsbord is. Ook hier kun je met het plaatje erbij bedenken wat je moet doen. Het is wel lastiger. Bij sommige borden is de omgeving nodig om de boodschap van het hele pictogram te begrijpen.

6 Nee, je kunt niet alles in pictogrammen uitdrukken. Je mist de non-verbale communicatie die vaak heel belangrijk is. Ook mis je de intonatie die uitdrukt welke gevoelens iemand heeft bij de boodschap.

7-8 Je eigen werk.

Opdracht 131 informeren, mening geven of activeren2 Met een cartoon kun je iets uitdrukken wat je niet zo snel in woorden wilt of durft uit te drukken

(bijvoorbeeld kritiek, spot of afkeer). Ook kun je bijvoorbeeld op een congres of bij een bijeenkomst als samenvatting een cartoon maken.

3 Cartoon a:Je ziet twee delen: een gekleurd en een zwart-wit. In het gekleurde deel zie je een supermarkt op de achtergrond en twee redelijk corpulente mensen (een man en een vrouw) achter een boodschappenkar die uitpuilt van de boodschappen. Daarachter komen nog een paar mensen met volle karren. In het zwart-witte deel zie je de voedselbank en vier slanke mensen en een kind voor de deur ervan. Zij kijken naar de mensen met de boodschappenkar.Boodschap: zie hier het verschil tussen overdaad en tekort.Doel: oproepen tot bewustwording van ongelijkheid.Je eigen mening.Cartoon b:Je ziet een jongen die wegloopt en een oudere man die met een laptop de jongen lijkt te vangen.Boodschap: het digitale verzuimloket werkt. Jongeren kunnen niet ongemerkt school verzuimen.Doel: informeren over het effect van het verzuimloket en oproepen tot gebruik ervan.Je eigen mening.Cartoon c:Je ziet vier mannen. Twee van hen hebben dubbele hoofden.De man links met de blonde kuif is Geert Wilders. De linker tweehoofdige is Maxime Verhagen en de rechter tweehoofdige is Mark Rutte. De man helemaal links, Wilders, bepaalt wat er gebeurt, de linker tweehoofdige geeft de beslissing door en de rechter tweehoofdige gedraagt zich als een soort marionet. Hij glimlacht naar de andere tweehoofdige en beveelt naar de andere kant wat hem gezegd wordt. Dit doet hij tegen het kleine mannetje met ‘gemeente’ op zijn mouw.



Boodschap: de gemeente moet bezuinigen.Doel: informeren over hoe het kabinet in elkaar zit.Je eigen mening.

5-6 Je eigen werk.


Opdracht 151 je emotie/gevoel bij de boodschap2 Om bij een tekst je gevoel bij de boodschap uit te drukken. Als vervanger van lichaamstaal.3 Je eigen antwoord.4 Zonder emoticons zijn de boodschappen a t/m d erg neutraal. De lezer weet niet hoe de schrijver

zich erbij voelt.Met emoticons:a De ontvanger weet dat de schrijver niet goed durft te zeggen dat hij/zij hem/haar leuk vindt.

Door het blozende gezichtje erbij te zetten, weet hij het wel.b De schrijver is blij dat hij op vakantie gaat.c De knipoog laat weten dat de schrijver het niet serieus meent, dus dat het grappig is

bedoeld.d De schrijver laat weten dat hij zich er verdrietig door voelt.

Opdracht 161 Nee, ook als je je voorbereidt op een presentatie, betoog of discussie is een documentatiemap

nuttig.2 - een titelblad;

- een inhoudsopgave;- een voorwoord;- een beschrijving van je werkwijze;- een bronnenlijst;- kopieën van gebruikte artikelen, pagina’s;- de verwerkingswijze van je bronnen;- een korte beoordeling van elke bron.

3 a in het voorwoordb De lezer te informeren over het onderwerp en de hoofden deelvragen.

4 a - Hoe en waar je de informatie hebt gezocht.- Welke problemen je tegenkwam tijdens je onderzoek.- Hoe je de problemen hebt opgelost.- Waarover je tevreden bent en wat je de volgende keer anders gaat doen.

b Je eigen antwoord.Het antwoord op deze laatste vraag is het belangrijkst. Dit antwoord geeft aan dat je in staat bent je eigen werkwijze kritisch te bekijken.

5 De lezer kan de bronnen bekijken. Je wekt niet de indruk dat je de informatie zelf hebt bedacht.6 a Het auteur-jaarsysteem.

b Bij een boek de plaats van uitgave en de uitgever vermelden.Bij een artikel, verslag of audiovisueel materiaal altijd het jaar en de datum vermelden.


Opdracht 181 Je eigen keuze.2 Titelblad met daarop: je onderwerp, je eigen naam, klas en de datum.3 Je eigen werk.4 Je eigen hoofdvraag en minimaal vier deelvragen.5 Voorbeeld schrijfplan: zie volgende pagina.



Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: (je eigen keuze)Publiek: Hoofdvraagstelling: (je eigen hoofdvraag)Schrijfdoel: Tekststructuur: Tekstsoort: Tekstvorm: Gebruikte bronnen: (een van de bronnen van antwoord 6)Inleiding Functie:

Manier om de aandacht van de lezer te trekken:Middenstuk van de tekst

Functie Deelvragen Deelonderwerpen / inhoud (kort)

Alineaverband aangeven met

Alinea 1 (je eigen deelvraag)




Slot

6 Sman, José van der (2010), Jongeren ‘financiële analfabeten’? Pardon!? In: Elsevier (18 juli), weekbladartikel.Bronzwaer, Stijn (2011), Lachen! Je bent op tv! In: nrc.next (17 maart), krantenartikel.Drayer, Elma (2010), Tjonge, de jeugd is weer eens losgeslagen. In: Trouw (2 december), krantenartikel.

7-10Je eigen werk.


Mensen die gebarentaal kennen, hebben geluk, want ze kunnen moeiteloos communiceren met doven uit andere landen. De werkelijkheid is echter anders. Er zijn immers verschillende gebarentalen die op diverse plaatsen zijn ontstaan. Zo is er behalve een Nederlandse gebarentaal ook een Duitse en een Britse. Het exacte aantal is niet bekend. Alles bij elkaar zijn er over de hele wereld heel veel gebarentalen. Voor het gemak is er een internationale gebarentaal bedacht, het Gestuna. Het is samengesteld uit bestaande gebarentalen, een soort Esperanto. Het maakt geen deel uit van een taalgemeenschap en wordt weinig gebruikt, waardoor het moeilijk is te leren. Doven uit verschillende landen kunnen gelukkig wel met elkaar spreken. Net als jij en ik kennen ze wel een woordje over de grens. Ze gebruiken vaak de Amerikaanse gebarentaal.

Opdracht 201 Om ervoor te zorgen dat de lezer meer betrokken raakt bij de tekst. Hij raakt verrast, verbaasd of

geïnteresseerd.2 Suggestief taalgebruik is taalgebruik waarmee je je mening geeft. Hierdoor beïnvloed je ook de

mening van de lezer of luisteraar.3 Het verbetert de communicatie tussen mensen in een bepaald vakgebied.4 Ja, want een woordspeling is een taalgrapje. Je maakt bij een woordspeling gebruik van het feit

dat een woord meer dan één betekenis heeft.5 Je eigen antwoord. Een hyperbool is een overdrijving. Je gebruikt deze stijlfiguur bij voorkeur in

een amuserende tekst zoals een column. Als je geloofwaardig wilt overkomen, kun je beter geen hyperbool gebruiken. Overdrijving zorgt ervoor dat een lezer gaat twijfelen.

6 Je eigen antwoord. Met politieke taal willen politici de lezer overhalen. Het is dan beter als je bepaalde zaken die negatief zijn (bijvoorbeeld bezuinigingen) door het taalgebruik minder erg maakt.



7 Je eigen antwoord.a amusant: klinkt afstandelijk. Je vindt iets wel aardig, maar je moest niet schaterlachen.

superleuk: klinkt enthousiast. Je vindt iets echt te gek.b dom: klinkt negatief en verlaagt de eigenwaarde van iemand.

onverstandig: een nette en vriendelijke manier, verlaagt niet de eigenwaarde van iemand, maar geeft aan dat de ander het anders zou hebben gedaan.

c geklets: een nette en vriendelijke manier om te zeggen dat je twijfelt aan de waarheid.lariekoek: een negatieve manier om te zeggen dat je het waarheidsgehalte nihil vindt.

d stommeling: een negatieve manier om te zeggen dat iemand iets verkeerd heeft gedaan en het verlaagt de eigenwaarde van de persoon.uilskuiken: een nette en vriendelijke manier om te zeggen dat iemand iets verkeerd heeft gedaan en het verlaagt de eigenwaarde niet of nauwelijks.

8 Als je de nadruk op een woord of een zinsdeel wilt leggen.

Opdracht 211 eufemisme

Hij is werkloos.2 hyperbool

Een zee van tranen staat voor erg veel en lang.3 understatement

We komen slechts ‘een beetje’ geld tekort.4 ironie

De leraar bedoelt het tegenovergestelde.5 sarcasme

Vader bedoelt niet het tegenovergestelde. De opmerking is bijtender.6 eufemisme

Een interieurverzorgster is een werkster.7 retorische vraag

Het antwoord op de vraag is al duidelijk.8 tautologie (huis en haard)

Benadrukken dat ze alles kwijt zijn.9 hyperbool

Ik heb een heleboel te zien, zo mooi.10 antithese

Jeugdige en grijsaard zijn tegenovergesteld; er wordt benadrukt dat de man er jong uitziet.11 ironie

De spreker bedoelt dat het niet tof was.12 hyperbool, tautologie

uren gezocht = overdrevenheg noch steg = benadrukken van onbekende weg

13 paradoxGrootste en kleintjes lijken tegengesteld aan elkaar.

14 tautologie (kommer en kwel)Benadrukken dat de situatie heel vervelend is.

15 jargonteneinde = om, adstrueren = toelichten


Let erop dat je in de advertentie in ieder geval het volgende vermeldt:- de datum waarop de bazaar wordt gehouden;- de plaats waar de bazaar wordt gehouden;- het goede doel waarvoor de bazaar wordt gehouden;- de aansprekende slagzin;- de suggestieve en bijzondere woorden;- een passend beeld.



Opdracht 231 -2 Als je duidelijk je mening over een gebeurtenis wilt geven en een emotie bij de lezer wilt

losmaken.3 a amuseren

b mening geven4 Ja, want je wilt bij de lezer een emotie losmaken. Je moet dus weten of je doelgroep de

gebeurtenis ook kent en je moet weten welke woorden, woordspelingen, enzovoort bij je doelgroep passen.

5 Eerst de lead met een prikkelende opening.Middenstuk met de uitgewerkte hoofdgedachte. Elke alinea begint met een duidelijke kernzin.Slot met een uitsmijter.

6 In een column gebruik je woordspelingen, nieuwe woorden, enzovoort. Je zorgt voor creatief taalgebruik (veel is mogelijk).

7 a -b Tip 1, actualiteit: is nu lastig te bepalen. Hoogstwaarschijnlijk was het actueel.

Tip 2, inleving in de lezer: de column is in Onze Taal verschenen. Dit is een tijdschrift voor neerlandici en mensen die het leuk vinden om over de Nederlandse taal te lezen.Tip 3, beginzin: de interesse van de lezer is gewekt, want voor neerlandici is praten over jezelf in de ik-vorm dé manier. Dat het anders kan, is voor hen vreemd.Tip 4, publiek: de schrijver houdt rekening met zijn publiek. Het publiek van het tijdschrift is over het algemeen wat ouder en dus bekend met veel zaken die in de column worden genoemd.Tip 5, structuur: de structuur klopt: eerst de lead, dan het middenstuk met de kernzin aan het begin van de alinea’s en daarna de afsluiting.Tip 6, duidelijkheid: de schrijver wekt de indruk dat hij het helemaal niet erg vindt dat niet alleen de eerste persoon enkelvoud voor de persoon zelf wordt gebruikt. Lezers die zich alleen aan de regels van de taal houden, kunnen hierdoor geraakt worden. Ze kunnen het ook als onzin opvatten en dan is het humoristisch.Tip 7, lengte: de column telt 395 woorden.Tip 8, woordkeus: (zie bij antwoord 7c).Tip 9, ritme: de zinnen zijn niet al te lang. Langere zinnen zijn opgedeeld in twee of hooguit drie kortere zinnen. Vaak heeft de schrijver een komma tussen de delen van een zin geplaatst, zodat de lezer even rust kan nemen. Zo blijft de vaart in de tekst.Tip 10, slot: het gebruik van ‘jullie’ en ‘zij’ is nog onopgelost. Dit moet nog worden onderzocht. Wellicht dat de lezer na het lezen van de column op het gebruik van ‘jullie’ en ‘zij’ gaat letten.

c Je eigen antwoord: Bijvoorbeeld:- Vroeger was alles lekker overzichtelijk. (regel 5) De schrijver kan dit echt zo bedoelen,

maar hij kan het ook ironisch bedoelen.- Als je toevallig koningin was, (regel 14-15)- Wie niet genoeg heeft aan die eerste persoon, (regel 20)- ‘voetballers-je’ (regel 21)- Het klinkt een beetje oubo om zo over jezelf te praten, (regel 38-39)- majesteitelijke voetballers (regel 50-51)

8 a-b Je eigen werk.


Opdracht 251 Een onderwerp van verschillende kanten bekijken.2 Nee, want je kunt je mening in een beschouwing geven. Je dringt je mening alleen niet op.3 Ja, je bekijkt het onderwerp van verschillende kanten. Je bekijkt de oorzaken en de verklaringen.4 Als de schrijver in de tekst duidelijk laat blijken dat hij vindt dat de voordelen tegen de nadelen

opwegen (of omgekeerd).5 samenvatting of aanbeveling6 In een beschouwende tekst kun je je mening geven, maar je wilt de lezer niet overtuigen van je

mening. Je laat de lezer kiezen. In een betogende tekst onderbouw je je mening met argumenten. Je wilt de lezer juist overtuigen.





Informatie over internationalisering is onder andere te vinden op de site van het Europese Platform.

Opdracht 281 In openbare ruimtes en gebouwen komen veel mensen. Niet iedereen spreekt Nederlands, niet

iedereen heeft tijd om teksten te lezen. De informatie is snel te begrijpen.2 a voor jezelf

b Om de verzamelde informatie overzichtelijk op te slaan en te ordenen. Je kunt na een tijdje weer snel verder werken.

3 Een eufemisme, want hiermee zwak je zaken af, of ironie, want hiermee maak je mensen of zaken belachelijk.

4 a columnb stijlfiguren, bijzonder taalgebruik

5 a voordelen-en-nadelenstructuurb beschouwing

6 Ja, want het is de bedoeling dat het een persoonlijke tekst is. Je ontwikkelt je eigen stijl. Daarbij mag je gerust gebruikmaken van stijlfiguren en bijzonder taalgebruik.

Opdracht 29Je kunt je tekst zelf beoordelen, maar je kunt ook een medeleerling vragen of hij/zij je tekst aan de hand van de onderstaande beoordelingspunten wil beoordelen.

Instructie- Lees de tekst goed door.- Beantwoord de volgende vragen voor de tekst.- Verbeter de punten waarbij het antwoord ‘nee’ is gegeven of waar de toelichting niet duidelijk is.- Geef altijd een toelichting als het antwoord nee is.

Keuze A: Beschouwing

Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Welke structuur heeft de tekst?• Past de inhoud van de alinea’s bij deze structuur?• Is het schrijfplan volledig en correct ingevuld?• Komt de tekst overeen met het ingevulde schrijfplan of is de schrijver van het schrijfplan

afgeweken?• Is in de documentatiemap de beschrijving van de werkwijze aanwezig?• Is in de documentatiemap per bron een korte beoordeling aanwezig?• Is in de beoordeling iets geschreven over de betrouwbaarheid van de bron?• Is in de documentatiemap een correcte alfabetisch opgestelde bronnenlijst van de gebruikte

bronnen aanwezig?• Is de tekst een beschouwing? Waaruit maak je dat op?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Blijkt de hoofdgedachte duidelijk uit de tekst?• Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?• Staat er een passende titel boven de tekst? Licht je antwoord bij ‘nee’ toe.• Is de tekst in een logische volgorde geschreven?• Is er samenhang tussen de delen inleiding, middenstuk en slot? Zo ja, waaruit blijkt dat? Zo nee,

waardoor komt het?

Inleiding• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat het onderwerp van de tekst is?• Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer, zodat hij de tekst gaat lezen?



Middenstuk• Wordt het onderwerp in verschillende alinea’s uitgewerkt?• Zijn de alinea’s goed opgebouwd?• Heeft elke alinea een eigen deelonderwerp?• Past elk deelonderwerp bij de hoofdgedachte van de tekst?• Past de functie van de alinea’s bij de structuur van de tekst?Slot• Past de inhoud van het slot bij een beschouwing?

Beoordelingspunten bij het formuleren• Is het woordgebruik afwisselend genoeg (geen overbodige woordherhalingen, vage woorden)?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep?• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Past het taalgebruik van de tekst bij de doelgroep leeftijdgenoten?• Zijn alle woorden correct gespeld?

Keuze B: Column

Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Is het schrijfplan volledig en correct ingevuld?• Komt de inhoud van de column overeen met het ingevulde schrijfplan of is de schrijver van het

schrijfplan afgeweken?• Is in de documentatiemap de beschrijving van de werkwijze aanwezig?• Is in de documentatiemap per bron een korte beoordeling aanwezig?• Is in de beoordeling iets geschreven over de betrouwbaarheid van de bron?• Is in de documentatiemap een correcte alfabetisch opgestelde bronnenlijst van de gebruikte

bronnen aanwezig?• Is de tekst een column? Waaruit maak je dat op?• Is de column niet langer dan 400 woorden?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Sluit de column aan bij een actuele situatie?• Blijkt uit de tekst dat de schrijver zich heeft ingeleefd in de lezer (leeftijdgenoten)? Waaruit blijkt

dat?• Is er een opbouw van de spanning in de tekst aanwezig?• Begint de column met een lead?• Begint de lead met een prikkelende beginzin?• Is de overgang tussen de lead en de eerste alinea van het middenstuk duidelijk voor de lezer?• Bestaat het middenstuk uit een aantal alinea’s?• Is de kerngedachte voldoende uitgewerkt in de alinea’s van het middenstuk?• Is de overgang tussen de laatste alinea van het middenstuk en het slot duidelijk voor de lezer?• Is in het slot een uitsmijter aanwezig? Welke?

Beoordelingspunten bij de inhoud van de tekst• Blijkt de stellingname van de schrijver duidelijk uit de tekst?• Wordt de lezer geraakt door de tekst?• Is de tekst zo geschreven dat de lezer na het lezen nog over de tekst na moet denken? Leg je

antwoord uit.

Beoordelingspunten bij het formuleren• Past het taalgebruik bij een column (bijzondere woordkeus en stijlmiddelen)? Noteer een aantal

voorbeelden.• Is het woordgebruik afwisselend genoeg (geen overbodige woordherhalingen, vage woorden)?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep?



• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Past het taalgebruik van de tekst bij de doelgroep leeftijdgenoten?• Zijn alle woorden correct gespeld?




Opdracht 301 Een beschouwende presentatie of tekst bevat de mening van de spreker of schrijver niet expliciet;

hij wil de luisteraar of lezer aan het denken zetten. In een betogende tekst staat de mening van de spreker of schrijver wel. Hij wil je overtuigen van zijn standpunt.

2 overtuigende tekst3 activeren4 Wat er volgens jou moet gebeuren.5 Je moet duidelijk en rustig spreken en de intonatie variëren.6 Bijvoorbeeld: een mop, een rap, een conference, een column.

Opdracht 311 Het publiek is redelijk jong; je kunt dit met ‘je’ aanspreken.2 Datum, tijd, plaats, inhoud reünie, kosten dienen vermeld te worden.3 De eerste zinnen moeten gelijk overtuigend klinken. Bijvoorbeeld: Heb je ook leren lezen van juf

Mieke op basisschool De Polsstok?4 Bijvoorbeeld: Als je wilt weten of Wim echt piloot is geworden, kom dan zaterdag 20 mei naar de

reünie van basisschool De Polsstok.5-6 Let bij de beoordeling op:

• de vereiste informatie;• het activerende aspect (zou jij na zo’n oproep naar de reünie gaan?);• de spreektechniek (duidelijk, rustig en variatie bij de intonatie);• het taalgebruik.

Opdracht 32

1

2 De argumenten 2 en 3.3 Ze zijn heel pragmatisch: ze gaan over de praktische invulling van het leven van het kind en zijn

vanuit het perspectief van het kind.

Opdracht 331 Koeien hoeven niet naar de wei, omdat ze het goed hebben op stal.2 Koeien moeten in de lente naar de wei, omdat koeien van oorsprong weidedieren zijn.3 Koeien waren oorspronkelijk geen weidedieren.4 Ze trokken rond en werden niet gemolken.5 Als we terug moeten naar de oorsprong, dan geldt dat ook voor varkens, kippen, paarden en

mensen.6 Koeien leven (net als de ander genoemde dieren en de mensen) in onnatuurlijke

omstandigheden; dat moeten we accepteren.7 Herhaling van: elke lente/parallellisme.


Moeder van 63 krijgt een babyArgumenten van de moeder:

1 Ik wil graag moeder zijn.2 Als je jong moeder wordt, is dat geen garantie dat je blijft

leven en je kind kunt opvoeden.3 Een oude moeder kan leuk zijn en een goede opvoeding

geven.Tegenargumenten van de media (volwassenen):

1 De dochter loopt sneller kans wees te worden.2 De moeder is bejaard/oud.3 De moeder is de oudste moeder van Nederland en

alleenstaand.Tegenargumenten van de kinderen:

1 Voor het kind is het niet leuk, het schaamt zich voor de oude moeder.

2 Ze had eerder in haar leven voor een kind moeten kiezen.3 Als je een feest geeft, wil je moeder naar bed.

Argument voor van de kinderen:

1 Het is handig als je een geschiedeniswerkstuk moet maken.


KoeienElke lente mag een aantal koeien de wei in. Elke lente, ook dit jaar, sturen dierenliefhebbers brieven naar de krant waarin ze verkondigen dat alle koeien de wei in moeten. Elke lente verdedigen boeren zich door te stellen dat koeien op stal het goed hebben. Elke lente wint een dierenliefhebber de discussie door te stellen dat koeien van oorsprong weidedieren zijn.

Maar koeien waren oorspronkelijk geen weidedieren, ze trokken rond en werden al helemaal niet gemolken. Erger nog is dat deze moralisten deze vorm van redeneren gebruiken als rationele argumenten niet meer voor handen zijn en dat ze de gevolgen niet willen aanvaarden. Want als koeien de wei in moeten omdat dit van oorsprong zo was, laten we dan echt naar de oorsprong teruggaan. Dan moeten alle varkens wroeten, moeten alle kippen hun eieren kunnen uitbroeden, mogen paarden niet meer bereden worden en wonen mensen weer in grotten!

Bron: Rob Dijkstra, Trouw, 26 maart 2011.

Opdracht 34

Spreekplan (voorbeeld)Onderwerp: natuurvoedingHoofdgedachte: Natuurvoeding is lekkerder en gezonder dan gewone voeding.Spreekdoel: overtuigenTekstsoort: betoogAlinea’s Functie Inhoud

Alinea 1 Stelling Natuurvoeding is lekkerder en gezonder voor de mens.

Alinea 2 Argument Natuurvoeding is zoals voeding hoort te zijn, zonder toevoegingen en gifstoffen en met van nature meer voedingswaarde en smaak.

Alinea 3 Tegenargument Betrouwbaar onderzoek naar de effecten van biologische voeding op de menselijke gezondheid is nog weinig uitgevoerd.

Alinea 4 Subargumenten - Uit onderzoek blijkt dat biologische groenten vaak meer ijzer en vitamine C bevatten.- Biologische groenten bevatten veel minder nitraat.- Groenten krijgen tijd om te groeien, zodat de smaak zich beter kan ontwikkelen.- Bij de teelt wordt niet gebruikgemaakt van kunstmest.- Bereiding zonder onnatuurlijke toevoegingen, geen E-nummers bijvoorbeeld, met behoud van waardevolle bestanddelen.- Biologische melk bevat minder aflatoxine dan gangbare melk.- Men gaat ervan uit dat besmet diermeel de belangrijkste oorzaak is van de BSE-crisis. In het veevoer van biologische runderen is nooit diermeel gebruikt. Had de landbouw zo gewerkt, dan was de BSE-crisis en het daaraan gekoppelde risico op Creutzfeld Jacob hoogstwaarschijnlijk voorkomen.

Alinea 5 Conclusie Geen bewijs op lange termijn, maar wel overtuigende argumenten op korte termijn: natuurvoeding bevat meer voedingsstoffen, er zijn geen lichaamsvreemde stoffen aan toegevoegd en smaakt beter.

Opdracht 351 Je eigen mening (als stelling of conclusie) haal je weg.



2 De bewering-en-argumentstructuur is niet geschikt voor een beschouwing. Andere structuren zijn wel bruikbaar.

3-4 In de inleiding staat de hoofdgedachte (deze bevat dus geen mening). Het middenstuk is een uitwerking volgens de structuur. Het slot bevat een samenvatting en geen conclusie met een mening.

Spreekplan (voorbeeld)Onderwerp: natuurvoedingHoofdgedachte: Is natuurvoeding gezonder dan gewone voeding?Spreekdoel: beschouwenTekstsoort: beschouwingAlinea’s Functie Inhoud

Alinea 1 Inleiding Is natuurvoeding gezonder dan normale voeding?

Alinea 2 Middenstuk Betrouwbaar onderzoek naar de effecten van biologische voeding op de menselijke gezondheid is nog weinig uitgevoerd.- Uit onderzoek blijkt dat biologische groenten vaak meer ijzer en vitamine C bevatten.- Biologische groenten bevatten veel minder nitraat. - Bij de teelt is niet gebruikgemaakt van kunstmest.- Bereiding zonder onnatuurlijke toevoegingen, geen E-nummers bijvoorbeeld, met behoud van waardevolle bestanddelen.- Biologische melk bevat minder aflatoxine dan gangbare melk.- Men gaat ervan uit dat besmet diermeel de belangrijkste oorzaak is van de BSE-crisis. In het veevoer van biologische runderen is nooit diermeel gebruikt. Had de landbouw zo gewerkt, dan was de BSE-crisis en het daaraan gekoppelde risico op Creutzfeld Jacob hoogstwaarschijnlijk voorkomen.

Alinea 3 Slot Geen bewijs op lange termijn, maar wel overtuigende argumenten op korte termijn: natuurvoeding bevat meer voedingsstoffen, er zijn geen lichaamsvreemde stoffen aan toegevoegd.

5 Let erop of de elementen van het structuurplan verwerkt zijn in het spreekplan.

Opdracht 361 Je eigen keuze.2 Zorg ervoor dat de belangstelling van het publiek direct is gewekt door: vragen te stellen, een

retorische vraag te stellen, een bijzondere openingszin te uiten of een anekdote te vertellen. Een combinatie is ook mogelijk.

3 Je kunt een voorwerp of beeld tonen en daarover iets zeggen.4 Het slot bestaat uit een samenvatting. Daaraan kun je vragen toevoegen om het publiek te laten

nadenken over het onderwerp.5-6 Geef elkaar opbouwende kritiek.




Opdracht 381 overdrijving2 Je eigen werk.3-4 Je eigen werk.


Opdracht 401 Je eigen werk. Bijvoorbeeld:

a ‘Ik zie dat je het niet echt serieus neemt.’b ‘Je zit erbij alsof het je niet interesseert.’c ‘Ik zie dat je met iets anders bezig bent.’d ‘Ik zie dat je het niet met me eens bent.’e ‘Ik bespeur enige scepsis.’f ‘Ik merk dat je er geen energie meer voor hebt.’g ‘Ik zie dat het onderwerp je interesseert.’h ‘Ik hoor aan je stem dat je boos bent.’

2 Je eigen werk.

Opdracht 411 a juist

b onjuist2 Door het deelonderwerp te benoemen in een overgangszin en eventueel aan te geven op een

dia.3 Je kijkt het publiek aan en je spreekt het aan.4 Het slot van een betoog is een conclusie. Het slot van een beschouwing is een samenvatting.5 Oneens: de boodschap (inhoud) komt niet over op het publiek als de presentatievorm niet

passend of boeiend is.

Opdracht 42In de presentatie moet gebruikgemaakt zijn van stijlmiddelen. De presentatie wordt beoordeeld met het beoordelingsformulier. Resultaat:• een ingevuld spreekplan;• een presentatie van 3 minuten over respect tonen voor de ander in communicatie;• een ingevuld beoordelingsformulier.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 7 Argumenteren

Woordenschat

Opdracht 11 appelleren: een beroep doen op2 alert: attent, waakzaam3 ongefundeerd: ongegrond4 essentie: de kern, het wezenlijke5 polarisatie: het versterken van een tegenstelling6 rivaliteit: wedijver, jaloezie7 valide: geldig, krachtig8 irreëel: onwerkelijk9 plausibel: geldig, krachtig10 suggestief: waarin een aanwijzing voor een antwoord zit11 generaliseren: een algemene conclusie trekken uit een bijzonder geval12 manipuleren: beïnvloeden met oneerlijke middelen13 ridiculiseren: belachelijk maken14 confronteren: in aanraking brengen met15 principieel: berustend op eigen overtuiging of beginselen16 retorisch: waarin je gebruik maakt van de middelen van de redekunst17 conformeren: zich schikken naar, zich aanpassen aan18 mentaal: geestelijk19 authentiek: echt, origineel20 claimen: opeisen21 opponent: tegenstander22 theatraal: overdreven, onnatuurlijk

Opdracht 21 a confessionele: waarvan de leden een bepaalde godsdienst aanhangen

b conventioneel: volgens de gewoontec conventionele

2 a astrologie: leer die uit de stand van de sterren iemands toekomst voorspeltb astronomie: sterrenkundec astrologie

3 a kwaliteit: geschiktheid, goede of slechte eigenschappenb kwantiteit: hoeveelheidc kwaliteit

4 a flora: plantenwereldb fauna: dierenwereldc fauna

5 a esthetisch: vanuit het schoonheidsgevoelb ethisch: met goede en kwade kantenc ethisch

6 a Het materiaal: bouwstof, grondstofb materieel: al wat nodig is om optimaal te kunnen werken, bijv. ladderwagensc materieel

7 a fascistoïde: min of meer fascistischeb fascistische: nationalistische, autoritaire en onverdraagzamec (neo)fascistische

8 a De moraal: leringb Het moreel: gevoel van zelfvertrouwenc De moraal

9 a unaniem: eenstemmigb anoniem: ongenoemdc Unaniem

10 a officieuze: nog niet echt bevestigdb Officieel: erkend door het bevoegd gezagc officieel



Lezen

Opdracht 31 waar

Bij een onderschikkende argumentatie is namelijk altijd sprake is van minstens één hoofdargument dat ondersteund wordt door een subargument. Bij een nevenschikkende argumentatie zijn er minstens twee argumenten die gelijkwaardig aan elkaar zijn.

2 Wanneer er sprake is van een argument dat het hoofdargument ondersteunt.3 Het gaat om een groep die onbepaald is (geïnteresseerde lezers van nrc.next).4 De schrijver gebruikt dan signaalwoorden die een tegenstelling aanduiden.5 feiten en empirische argumenten6 Tot een generalisering: je trekt dan een algemene conclusie uit een enkel voorbeeld.7 a ontduiking van de bewijslast

b beroep op verkeerd autoriteitc cirkelredenering

8 meervoudig nevengeschikte argumentatie

Opdracht 41 Aanleiding tot schrijven en belangstelling wekken (door het probleem direct aan de orde te

stellen, met een subjectieve noot van de auteur).2 eindelijk3 a ‘uitwassen’ (regel 20).

b ‘een ontzegging van het lidmaatschap’ (regel 11-12) Let op: als er een zinsgedeelte wordt gevraagd, mag je niet een hele zin citeren!

4 a door middel van het signaalwoord ‘Zo’ (regel 6).b toelichtend

5 aanbevelingen6 onderzoeksgegevens7 a suggestieve vragen

b De vragen zijn meer beweringen. Gesuggereerd wordt dat het voetbal het te lang op z’n beloop heeft gelaten.

8 C9 Tot een onbepaald publiek met vage kenmerken (namelijk geïnteresseerde lezers van de

Volkskrant).10 De schrijfster geeft informatie en levert daar commentaar op. Zij zet de lezer aan het denken.

Opdracht 51 B2 vanaf alinea 33 a ‘Dit ernstige gewelddelict ...’ (regel 33-34). Of: ‘Schurken! Roof! Geweld! Bah.’ (regel 38-39)

b ‘(Zo is dat.) We kunnen weer opgelucht ademhalen.’ (regel 32-33). Of: ‘Uiteraard zal ik ... niet relativeren. (Geen denken aan.)’ (regel 37-38)

c ‘een tikje’ (regel 49)4 a Dat hij zwakkere termen gebruikt voor het incident met de scholieren dan de rechter, politie

en Kamerlid Marcouch. De schrijver relativeert het incident dus.b Zijn verontschuldiging is ironisch, want hij vindt dat er juist te zware termen worden gebruikt

voor het incident.5 Het jeugdstrafrecht is te veel gericht op het onderdrukken en straffen alleen en te weinig op het

opvoeden.6 De aanbeveling van de Raad is tegengesteld aan het vonnis van de Haagse kinderrechter, dat in

de ogen van de schrijver veel te streng is. (25 woorden)7 a Ze hebben dan minder kans op een baan of een diploma (doordat ze geen stage kunnen

lopen).b Hun veroordelingen worden tot dertig jaar door Justitie bewaard, op naam. Ook zal het

Goudse groepje DNA-materiaal moeten afstaan, dat twintig of dertig jaar wordt bewaard.c nevenschikkend

8 Niet helemaal, want van een veroordeling wegens zedenbedrijf is geen sprake.9 B (een betoog), want de schrijver wil de lezer ervan overtuigen dat er in het jeugdstrafrecht niet

alleen aandacht moet zijn voor strenge straffen, maar ook voor opvoeding.



Opdracht 61 a ‘Goed regulier onderwijs is voor kinderen het toegangskaartje voor de samenleving ...’ (regel

1-2)b een feitelijk argument

2 a voor islamitisch onderwijsb Omdat andere scholen te weinig rekening zouden houden met hun orthodox-islamitische

levensstijl.3 ondergeschikte argumenten

Het eerste argument (‘Wettelijk heeft ... op te staan.’) wordt door de volgende zinnen toegelicht.4 Regulier onderwijs is voor de sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen het beste. Er is

bovendien toezicht op regulier onderwijs.5 a Omdat ontmoediging blijkt te werken.

b een empirisch argument (of: een feit)6 Er zijn geen controleerbare gegevens die aantonen dat het de kinderen inderdaad goed gaat,

want toezicht ontbreekt.7 B (vooral beschouwend), want de tekst heeft tot doel je aan het denken te zetten over regulier

onderwijs en thuisonderwijs. Er komen meerdere gezichtspunten over dit onderwerp aan bod.

Opdracht 71 De aandacht van de lezer wekken.2 alinea 53 Bijvoorbeeld: ‘Daarbij begint ... eigenlijk is.’ (regel 43-44), Of: ‘Jongeren zijn ... meestal nergens.’

(regel 51-55)4 ‘Als ik ’s nachts ... verspild is.’ (regel 57-62), Of: ‘En dat ... soort geleuter.’ (regel 62-64)5 alinea 12 en 136 Nee, want de schrijver heeft alleen maar geluisterd naar een interview op de radio en een

uittreksel van de studie van Barbara Strauch op Mail-Online gelezen.7 C: de opmerking is totaal irrelevant.8 a amuseren

b een column

Opdracht 8

Weten Punten1 Als de redenering tenminste twee hoofdargumenten bevat en

één subargument.2

2a opsommende signaalwoorden 12b toelichtende signaalwoorden (ook goed: redengevende

signaalwoorden)1

3 Het gaat om een bepaalde persoon (of groep, bijvoorbeeld sollicitatiecommissie).

2

4a op de man spelen (of persoonlijke aanval) 24b cirkelredenering 24c overhaaste conclusie 24d onjuiste oorzaak-gevolgrelatie 25a Bijvoorbeeld:

De winnaar van het Groot Dictee der Nederlandse Taal had wel zes spelfouten. Met de spelling van de Nederlanders is het dus wel slecht gesteld.

3

5b Het is niet goed dat examenkandidaten snipperuren kunnen opnemen. Dat kunnen brugklasleerlingen toch ook niet?

3

Maximaal 20 punten. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 2.

20



Opdracht 9

Kunnen Punten1 B 12a tegenstellend 12b (Het ligt) anders 13 Het is verstandig als het preventieve beleid berust op (harde)

wetenschappelijke kennis (ter voorkoming van ziekten of onheil).Gedeeltelijk goed:Als de mensen weten dat het beleid echt werkt (zie regels 25-29).

2

14 Het is onverstandig als het beleid berust op een statistisch

verband/correlatie van mogelijk te verwachten ziekten of onheil.Gedeeltelijk goed:Het is onverstandig ter bestrijding van misstanden die er nog niet zijn (of) misschien niet zullen komen (zie regels 49-58).

2

1

5 B 16 ‘De correlaties zullen ongetwijfeld kloppen, maar het punt waar het

om gaat, is dat iedereen, inclusief de overheid, die het beleid baseert op statistiek, het begrip correlatie verwart met oorzaak-gevolg.’ (regels 80-84)Ook goed:“Correlaties zeggen iets over kansen in de toekomst en dit is nog veel moeilijker te bevatten dan het punt dat een correlatie geen causaal verband aangeeft.” (regels 92-95)

2

7 D 18 Nee, vrouwen die menen dat tijdens de zwangerschap geen

gezondheidsrisico’s genomen mogen worden, zullen dit een onaanvaardbaar argument vinden.Ook goed:Nee, vrouwen die een moreel/ethisch bezwaar hebben tegen het gebruik van mogelijk schadelijke genotsmiddelen tijdens de zwangerschap, zullen dit een onaanvaardbaar argument vinden.

3 Als je meer dan 25 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

9 B 110 Omdat ze daarmee de sociaal lagere klasse te veel zou betuttelen.

(Ook goed: het is niet politiek correct de sociaal lagere klasse als aparte groep te behandelen/te stigmatiseren.)

2Als je meer dan 15 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

11 B 112 Betogend, want er wordt een standpunt inzake het preventiebeleid

van de overheid beargumenteerd.3Als je meer dan 15 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

13 D 114 1 Het beleid is te massaal/te weinig gericht op een doelgroep/niet

gericht op de lagere sociale klasse.2 De overheid pakt de problemen niet bij de kop/komt niet tot een praktische aanpak van problemen.

3Als je meer dan 25 woorden hebt gebruikt, één punt aftrekken.

Maximaal 25 punten. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 2,5.

25



Schrijven


Opdracht 111 a het symbool van de Hartstichting

b het symbool van Unicefc het symbool van de Europese Unied reclame voor parfume reclame voor het openbaar vervoer

2 a-c Je eigen werk.3 Je eigen werk.4 a-b Je eigen werk.5 a Reizen met het openbaar vervoer.

b Je eigen antwoord en uitleg daarbij.

Opdracht 121 Het doel van de tekst is de lezer over te halen klimaatbewuster te handelen en op een of meer

van de manieren zijn bijdrage te leveren.2 activerende tekst3 Je eigen antwoord.

Bijvoorbeeld: de afbeelding versterkt het doel van de tekst. De ijsbeer zorgt ervoor dat je eerder geneigd bent je bijdrage te leveren. Hij kijkt triest uit zijn ogen, alsof hij je vraagt hem te helpen.

Opdracht 131 De actievoerders

Standpunt: De wet staat dierproeven alleen toe als er geen alternatieven zijn. De wetenschappers zelf bepalen dat er geen alternatieven zijn. Ego en gewoonte zorgen ervoor dat wetenschappers te weinig zoeken naar alternatieven.Argumentatie:- Hij twijfelt aan het nut van sommige dierproeven, want jarenlang kankeronderzoek op dieren

heeft nog steeds geen ideale oplossing opgeleverd.- Hij vindt ook dat het onverantwoord is om als mens te stressen, te veel te eten, te roken en

dan te verwachten dat de wetenschap (dieren) vervolgens je gezondheidsproblemen oplossen.

- Er zijn wel alternatieven stamcelonderzoek, vrijwillige proefpersonen, geavanceerde scanners.

De wetenschappersStandpunt: Inzicht in hogere hersenfuncties via onderzoek op dieren is nodig, want in de nabije toekomst heeft een derde van de Europese bevolking een neurologische aandoening.Argumentatie:- Onderzoek wordt gesubsidieerd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk

Onderzoek en getoetst door de Dier Ethische Commissie.- Het centrum zoekt zo veel mogelijk naar alternatieven als proeven in reageerbuisjes,

proeven in weefsel van dode dieren dat opgeslagen is in een eigen weefselbank.- 99 procent van alle medicijnen moet op dieren worden getest, want anders krijg je het niet

geregistreerd.- Apenonderzoek is essentieel om de informatie over de bedreigende ziektes te verkrijgen.

Alleen dan is er een vaccin tegen de ziektes te maken.- Onze stichting wil de mensheid helpen.

De onafhankelijke expertStandpunt: We moeten ervoor waken dat wetenschappelijke nieuwsgierigheid morele dilemma’s wegneemt.Argumentatie:



- De tijd is nog niet rijp om abrupt met dierproeven te stoppen. Als samenleving zijn we nog niet bereid de prijs te betalen die eraan kleeft, namelijk het weigeren van medicijnen die op dieren zijn getest.

- Het is tijd voor openheid en discussie, dus de Dier Ethische Commissie moet openbaar maken wat ze doet.

- Er moet meer geïnvesteerd worden in het zoeken naar alternatieve onderzoeksmethoden.2-3 Je eigen werk.

Opdracht 141 -2 Voorbeeldantwoorden bij teksten over het onderwerp: ‘Wie of wat bepaalt de laatste mode?’

1 PraktischFelle kleuren worden de trend, maar er is ook een soberder beeld dat inspiratie haalt uit werkmanskleren. De spijkerbroek is even uit.2 EconomischVoor een deel bepalen de ontwerpers de mode, maar zij en de consumenten worden op hun beurt voornamelijk beïnvloed door fotografie, blogs en tv.3 SociologischAls een ontwerp niet aansluit bij de tijdsgeest, wordt het nooit mode. Zo heeft de economische crisis duidelijk invloed, net als de opkomst van het internet.4 GeografischDe Nederlander staat bekend als weinig modebewust, maar dat is aan het veranderen door winkels als Zara. Ook duurdere merken zijn in opkomst.

Voorbeeldantwoorden bij teksten over het onderwerp ‘Het grootste rookverbod ter wereld is ingegaan.’1 Chinese man is notoire roker.67,8 % van de mannen in Mongolië rookt. Zij zijn koploper. De Chinese man volgt op een tweede plaats. Van de Nederlandse mannen rookt slechts 37%.2 1 op 5 rokersdoden is Chinees.De Chinese staat heeft grote belangen in de tabaksindustrie. De invoering van rookverboden gebeurt daarom vaak halfslachtig.3 Roken is altijd al omstreden.Het eerste rookverbod stamt uit de zestiende eeuw. Het eerste moderne rookverbod werd uitgevaardigd door de nazi’s.4 Vermijdbare doodsoorzaak nr. 1.Hoewel het moeilijk meetbaar is, wordt breed aangenomen dat meeroken schadelijk is en zelfs dodelijk kan zijn.5 Toch blijft tabak zeer lucratief.Tabaksbedrijven houden zich redelijk staande ondanks de rookverboden, onder meer door uit te wijken naar ontwikkelingslanden.6 Werken de rookverboden?Rookverboden lijken succesvol. In Nederland is het aantal rokers na 2004 afgenomen.

3-4 Je eigen werk.

Opdracht 151 Beide tekstsoorten zijn subjectief. In beide tekstsoorten komen argumenten voor.2 In betogende en activerende teksten wil je de lezer beïnvloeden, prikkelen en op zijn gevoel

inspelen. Stijlmiddelen en beelden zijn daarbij een hulpmiddel.3 objectieve (feitelijke) argumenten4 morele argumenten, emotionele argumenten, gezagsargumenten, vergelijkingsargumenten5 door signaalwoorden die een opsomming aangeven6 Een argument dat het hoofdargument ondersteunt.7 met name redengevende en opsommende signaalwoorden8 redenering ‘want’-type, redenering ‘dus’-type en een mengvorm van het ‘want’-type en het ‘dus’-

type9 Bij een onderschikkende argumentatie wordt een argument ondersteund door een ander

argument. Bij een nevenschikkende argumentatie worden verschillende argumenten gebruikt die gelijkwaardig zijn.

10 Een drogreden is een foute argumentatie.



Opdracht 161 -2 Tekst 10

Standpunt: Reizigers hebben voordeel bij het nieuwe systeem van ProRail.Argument: ze kunnen sneller hun trein halen.Subargument: niet meer zo lang zoeken naar plekje. (verbonden door het signaalwoord omdat)

Standpunt: Het nieuwe systeem is handig voor ProRail.Argument: sneller ruimte maken voor fietsen.Subargument: door matrixbord weesfietsen sneller verwijderen. (verbonden door het signaalwoord want)

Ook is goed:Standpunt: Systeem is goed voor reizigers én voor Prorail.Argument en subargument 1: systeem goed voor reizigers, want ze sneller hun trein kunnen halen, omdat ze niet meer zo lang hoeven te zoeken naar een plekje.Argument en subargument 2: systeem goed voor Prorail, want wij kunnen sneller ruimte maken voor fietsen, omdat wij op het matrixbord zien hoeveel weesfietsen we kunnen verwijderen.

Tekst 11Standpunt: U bent bij ons dus aan het goede adres voor het snel zoeken van de beste autoverzekering.Argument 1: Op onze site vindt u een 100% onafhankelijke vergelijking. (verbonden door het signaalwoord want)Het argument van de 100% onafhankelijke vergelijking wordt toegelicht door de volgende argumenten die met opsommende signaalwoorden zijn verbonden:- de premies van de verzekeringen worden gratis met elkaar vergeleken;- de prijs en de kwaliteit worden per verzekering met elkaar vergeleken;Argument 2: het zoeken kost weinig tijd.Subargument: U heeft in twee minuten de resultaten op uw scherm. (verbonden door het signaalwoord namelijk)In de laatste zin gebruikt de schrijver het concluderende signaalwoord dus.

Tekst 12Standpunt: Een rijbewijs voor 17-jarigen met ‘bijrijderverplichting’ bevordert de verkeersveiligheid.Argument: Een beginnende, jonge bestuurder veroorzaakt minder ongelukken als hij volwassen is. (standpunt en argument verbonden door het signaalwoord want)Subargument: Hij heeft een tijd lang onder toeziend oog van een ervaren weggebruiker gereden. (argument en subargument verbonden door het signaalwoord omdat)

Opdracht 171 -2-3 a meervoudig ondergeschikt

Het argument wordt ondersteund door een ander argument.Standpunt: De studiefinanciering moet worden verhoogd.Argument: Er zal minder studievertraging zijn.Ondersteund door het argument: Studenten hoeven dan minder uren voor hun bijbaantje te werken.

b enkelvoudigEr is maar een argument bij het standpunt.Standpunt: Alle scholen in Nederland moeten tijdens dezelfde weken zomervakantie hebben.Argument: Families uit verschillende delen van het land kunnen nu niet met elkaar op vakantie.

c meervoudig nevengeschiktStandpunt: Er moet gratis kinderopvang zijn voor werkende ouders.Argument: Gezinnen besteden hun geld dan aan andere zaken.Ander argument: Meer vrouwen kunnen op de arbeidsmarkt worden ingezet.


Er zal minder studievertraging zijn.

De studiefinanciering moet worden verhoogd.

Studenten hoeven dan minder uren voor hun bijbaantje te werken.


d ondergeschikt en daarna meervoudig nevengeschiktStandpunt: De prijs van een treinkaartje moet met 50% dalen.Argument: Er gaan meer automobilisten met de trein i.p.v. met de auto.Subargument 1: De files zullen afnemen.Subargument 2: Het is beter voor het milieu.

e meervoudig nevengeschiktStandpunt: Van onze docent Engels leren we goed Engels.Eerste argument: Hij spreekt de hele les Engels.Tweede argument: Hij heeft drie jaar in Engeland les gegeven.Derde argument: Hij kan heel goed uitleggen.

f meervoudig nevengeschiktStandpunt: Het schrijven van een aantal betogen is bijzonder nuttig.Eerste argument: Leerlingen oefenen zo hun schrijfvaardigheid.Tweede argument: Leerlingen leren argumenteren.

4 Zie de schema’s hierna.5 De gebruikte signaalwoorden zijn vetgedrukt.

a De studiefinanciering moet worden verhoogd, want dan zal er minder studievertraging zijn. Studenten hoeven dan immers minder uren voor hun baantje te werken.

b Alle scholen in Nederland moeten tijdens dezelfde weken zomervakantie hebben, want families uit verschillende delen van het land kunnen nu niet met elkaar op vakantie.

c Er moet gratis kinderopvang zijn voor werkende ouders, want gezinnen besteden hun geld dan aan andere zaken en meer vrouwen kunnen op de arbeidsmarkt worden ingezet.

d De prijs van een treinkaartje moet met 50% dalen, want dan zullen meer automobilisten met de trein reizen in plaats van met de auto. De files zullen daardoor afnemen. Bovendien is het beter voor het milieu.

e Van onze docent Engels leren we goed Engels, want hij spreekt de hele les Engels. Ook heeft hij drie jaar in Engeland les gegeven. Verder kan hij heel goed uitleggen.

f Het schrijven van een aantal betogen is bijzonder nuttig, omdat leerlingen hun schrijfvaardigheid zo oefenen. Daarnaast leren leerlingen argumenteren.

Schema bij 4a

Schema bij 4b


Alle scholen in Nederland moeten tijdens dezelfde weken zomervakantie hebben.

Families uit verschillende delen van het land kunnen nu niet met elkaar op vakantie.

Van onze docent Engels leren we goed Engels.

Hij spreekt de hele les Engels.

Hij heeft drie jaar in Engeland lesgegeven.

Hij kan heel goed uitleggen.


Schema bij 4c

Schema bij 4d

Schema bij 4e

Schema bij 4f


Er moet gratis kinderopvang zijn voor werkende ouders.

Meer vrouwen kunnen op de arbeidsmarkt worden ingezet.

Gezinnen besteden hun geld dan aan andere zaken.

Leerlingen oefenen zo hun schrijfvaardigheid.

Leerlingen leren argumenteren.

Het schrijven van een aantal betogen is bijzonder nuttig.

De files zullen afnemen.

De prijs van een treinkaartje moet met 50% dalen.

Het is beter voor het milieu.

Er gaan meer automobilisten met de trein i.p.v. met de auto.


Opdracht 181

Argumenten Toelichting in kernwoordenAlcohol is schadelijk voor de ontwikkeling van de hersenen en andere organen die in de groei zijn.

Verstoort groei hersenen met als gevolg:- mindere concentratie, geheugenstoornissen,

depressief, black-out, ernstige hersenbloeding, kans op psychose

- organen zijn kleiner, dus kwetsbaarder, vaker verkouden, kans op mond- en keelkanker, vitaminetekort

- leveren maagstoornissenAlcohol drinken op jonge leeftijd kan leiden tot alcoholverslaving op latere leeftijd.

- vanaf 14 jaar gewenning; kan niet meer zonder; lichaam gewend aan de stof

- beter pas vanaf 18e of na 23ste beginnenJongeren lopen sneller het risico alcoholvergiftiging te krijgen. Het is daarom voor jongeren onder de 16 jaar beter om helemaal geen alcohol te drinken.

- veel drinken in korte tijd; hoeveelheid alcohol in bloed hoog, zenuwstelsel sterk verdoofd, ademhaling en hartwerking kunnen stilvallen

- lichamelijk of psychisch ernstige beschadiging of dodelijk; snel medische hulp kan redden

Alcohol speelt een grote rol bij agressie en geweld en in het verkeer.

- zelfcontrole vermindert, agressief gedrag door alcohol

- jongeren denken wel te kunnen rijden; reactievermogen neemt snel af; meer ongelukken

2 a De argumenten zijn gelijkwaardig.b Redengevende signaalwoorden als het gaat om de onderbouwing. Signaalwoorden die

oorzaak-gevolg aangeven, kun je ook in de alinea’s gebruiken. Tussen de alinea’s gebruik je opsommende signaalwoorden.

3-5 Je eigen werk.Voorbeeldtekst middenstuk:

Alcohol is schadelijk voor de ontwikkeling van de hersenen en andere organen die in de groei zijn. Door de consumptie van alcohol raakt de groei van de hersenen verstoord. Dit kan leiden tot een mindere concentratie, geheugenstoornis of een black-out. De gevolgen kunnen ook ernstiger van aard zijn. Zo kun je een hersenbloeding of psychoses krijgen. Ook kun je allerlei lichamelijke klachten krijgen. De organen van jonge mensen zijn kleiner en dus kwetsbaarder. Voorbeelden van lichamelijke gevolgen van alcoholgebruik zijn bijvoorbeeld: vaker verkouden zijn, mond- of keelkanker krijgen, een vitaminetekort oplopen en leveren maagstoornissen krijgen.Ook kan alcohol drinken op jonge leeftijd leiden tot alcoholverslaving op latere leeftijd. Als je jong begint met drinken, raakt je lichaam immers gewend aan de stof die in alcohol zit. Gewenning zorgt ervoor dat je lichaam als het ware elke keer om die bepaalde stof vraagt. Het is daarom beter pas vanaf je 18e te beginnen met het drinken van een glas alcohol. Nog beter is het om pas na je 23ste te beginnen.

Verder is het zo dat je als jongere sneller het risico loopt alcoholvergiftiging te krijgen, want als je in korte tijd veel alcohol drinkt, neemt de hoeveelheid alcohol in je bloed en ook je hersenen heel erg toe. Het gevolg is dat het zenuwstelsel verdoofd raakt. Dit heeft weer tot gevolg dat je ademhaling en de werking van je hart kunnen stilvallen. Je kunt ernstige lichamelijke of psychische beschadigingen oplopen. Als je niet op tijd medische hulp krijgt, kan een alcoholvergiftiging dodelijk zijn.

Ten slotte speelt alcohol een grote rol bij agressie en geweld en in het verkeer. Door het drinken van alcohol vermindert je zelfcontrole. Hierdoor is er sneller kans op agressief gedrag als je wordt uitgedaagd. Verder overschat je jezelf nadat je een hoeveelheid alcohol hebt gedronken. Je denkt dat je met een bepaalde hoeveelheid alcohol in je lichaam nog wel aan het verkeer kan deelnemen. Je reactievermogen neemt door de alcohol echter snel af. Dit zorgt voor meer ongelukken op straat en in het verkeer.



Opdracht 191-2 -3 Argumentatieschema:

4

Schrijfplan (voorbeeld)Onderwerp: online communicatiePubliek: ouders van jongerenStandpunt: Online communicatie is goed voor Nederlandse kinderen van 15-17 jaar.Schrijfdoel: overtuigenTekststructuur: bewering-en-argumentstructuurTekstsoort: betoogTekstvorm: artikelGebruikte bronnen:

InleidingAlinea 1

Functie: onderwerp introducerenManier om de aandacht van de lezer te trekken: vraag stellen

Middenstuk van de tekst

Functie Kernzin Toelichting Alineaverband aangeven met

Alinea 2 Argument 1 Jongeren krijgen meer zelfvertrouwen.

Controle over de manier van presenteren.Op internet mooier voordoen.

Redengevend signaalwoord(bv: omdat, want, immers)

Alinea 3 Argument 2 Betere kwaliteit van vriendschappen.

Subargument 1 Chatten vaker een eerder over intieme onderwerpen.

Tussen de alinea’s 2 en 3 opsommend signaalwoord.

Binnen de alinea’s


Het gaat vooral om de tekst, niet om lichaamstaal

of uiterlijk.

Internet is audiovisueel

anoniem.

Ze krijgen meer zelfvertrouwen.

Er ontstaat een betere kwaliteit van vriendschappen.

Ze hebben controle over de manier waarop

ze zich presenteren.

Ze chatten vaker en eerder over intiemere/persoonlijker onderwerpen.

Op internet kunnen ze zichzelf mooier

voordoen dan ze zijn.

Ze laten meer van zichzelf weten.

Ze moeten nadenken over de

boodschap in plaats van iets eruit

flappen.

Ze moeten vragen stellen om te

communiceren.

Online communicatie is goed voor Nederlandse jongeren van 15-17 jaar.


Laten meer van zichzelf weten.Het internet is audiovisueel anoniem.

redengevende signaalwoorden.

Alinea 4 Naast chatten over intiemere onderwerpen moeten ze ook nadenken over de boodschap.(Subargument 2) en vragen stellen (Subargument 3)

Niet iets er zomaar uitflappen zoals in de spreektaal. Hierdoor ontstaan andere boodschappen. Om informatie te weten te komen moet je vragen stellen. Dit betekent dat je precies moet weten wat je gaat schrijven.De tekst is belangrijk, niet lichaamstaal of uiterlijk. (argument bij subargument 3)

In de 4e alinea een opsommend signaalwoord tussen de twee nevengeschikte subargumenten. Een redengevend signaalwoord voor het argument bij subargument 3.

SlotAlinea 5

Conclusie Het is dus niet erg, want door online communicatie kunnen ze zichzelf zijn, intiemere gesprekken voeren, zelfvertrouwen krijgen en een betere kwaliteit vriendschappen opbouwen. Dit wil toch iedere ouder voor zijn kind?

5 Voorbeeld:

Online communicatie is goed voor Nederlandse jongeren van 15-17 jaar

In Nederland zijn van de 100 tieners tussen de 15 en 17 jaar er 99 online. In de VS is dat 93 procent. Nederland is hierin samen met de Scandinavische landen koploper in Europa. Van de tieners die online zijn, is in Nederland 83 procent lid van een sociale netwerksite. Is dat erg?

Nee, dat is niet erg. Hiervoor zijn een aantal argumenten te benoemen. Allereerst krijgen veel tieners meer zelfvertrouwen van online communicatie. Dat is ook logisch. Als ze online communiceren, hebben ze immers de controle over de manier waarop ze zich presenteren. Ze kunnen hun leukste, eventueel bewerkte, foto laten zien en niemand ziet de puistjes. Ook blozen en stotteren zijn bij deze vorm van communiceren niet zichtbaar en hoorbaar. Jongeren kunnen zich op het internet dus mooier voordoen en dat geeft zelfvertrouwen.

Verder zorgt online communicatie voor een betere kwaliteit van de vriendschappen, omdat de jongeren vaker en eerder chatten over intieme onderwerpen die ze anders niet zo snel met elkaar zullen bespreken. Communiceren via de computer is audiovisueel anoniem. Dit maakte het mogelijk dat ze meer van zichzelf laten weten en intiemere vragen durven te stellen en dit soort vragen ook durven te beantwoorden.

Niet alleen meer van zichzelf laten zien, zorgt voor een betere kwaliteit van vriendschappen ook andere zaken zijn van belang. Het feit dat jongeren moeten nadenken over de boodschap zorgt ervoor dat ze er niet zo snel iets uitflappen dat stom is of een ander schaadt. Ook moeten ze vragen stellen om te kunnen communiceren. Als ze een behoorlijk antwoord willen ontvangen, moeten ze ervoor zorgen dat de vragen duidelijk en goed zijn. Ze krijgen dan ook direct een antwoord. De tekst is dus belangrijk en niet de lichaamstaal.



Via online communicatie kunnen jongeren zichzelf zijn. Hierdoor zijn ze in staat met elkaar op een gemakkelijke manier over intieme onderwerpen te communiceren. Ze vergroten hun zelfvertrouwen en verbeteren de kwaliteit van hun vriendschappen. Is dit niet wat iedere ouder zijn kind toewenst?

6-7 Je eigen werk.

Opdracht 201 understatement (kleinigheden), hyperbool (je eeuwige te laat komen, je onverbeterlijke

slordigheid)2 understatement (klusje wel even)3 beeldspraak (onze heilige koeien drinken = onze auto’s gebruiken)4 woordspeling (twee betekenissen van oplossen)5 retorische vraag6 woordspeling (werpt nieuw licht)7 paradox8 retorische vraag9 paradox of woordspeling10 beeldspraak (de school)


Opdracht 221 Je eigen werk.2-3 Voorbeelden van argumenten en subargumenten voor stelling A:

Voorbeelden van argumenten en subargumenten tegen stelling A:


De overheid moet strengere regels voor de

verkoop van alcohol opstellen.

Oudere jongeren kopen alcohol voor vrienden van 16 jaar en jonger.

Een bar- of kantinemedewerker kan

onmogelijk goed controleren.

Jongeren moeten leren zelf verantwoordelijk te

worden.

Wie de wet overtreedt, moet de consequenties

dragen.

Kinderen moeten niet aan drank kunnen komen.

Jongeren leren van volwassenen dat drinken

erbij hoort.

Volwassenen moeten een voorbeeld stellen.

Zo’n wet is lastig te handhaven.

Elke avond in elke kantine controleren is niet

mogelijk.


Voorbeelden van argumenten en subargumenten tegen stelling A:

Voorbeelden van argumenten en subargumenten voor stelling B:

Voorbeelden van argumenten tegen stelling B

4-10Je eigen werk.


Opdracht 241 Een drogreden is 2 a generalisering

Kritische vraag: Het voorbeeld van jouw broer hoeft toch niet voor iedereen te gelden?b onjuiste oorzaak-gevolgrelatie

Kritische vraag: Denk je nu echt dat die maatregelen tot gevolg hebben dat het vandalisme wordt beëindigd?

c valse vergelijkingKritische vraag: Kun je een embryo vergelijken met bloed en speeksel?


Meer ruimte in een winkel zonder rijen pashokjes.

Het kopen van kleding kost minder tijd.

Meer kleding in winkel, meer keus.

Je bent geen tijd kwijt aan het ruilen van kleding.

Geen rijen voor de pashokjes.

Je weet altijd zeker dat de kleding past.

Je weet niet welke kledingstukken en kleuren

je staan.

Je staat bloot aan straling van het apparaat.

Het apparaat is slecht voor je gezondheid.

Je hebt niet de kans allerlei combinaties uit te

proberen.

De verkoper moet de wettelijke regels opvolgen

en geen alcohol aan jongeren verkopen.

Niet de jongere moet bestraft worden, maar de

kantinemedewerker.

Een boete helpt niet, inzicht en kennis (voorlichting) wel.

Door voorlichting heb je een grote kans dat gedrag

verandert.


d meelopersmotiefKritische vraag: Hoe kom je erbij dat iedereen het wel met je eens zal zijn?

e generaliseringKritische vraag: Dit geldt toch niet voor alle jongeren?

f generaliseringKritische vraag: Geldt het voorbeeld van je buurman voor iedereen?

g op de man spelenKritische vraag: Wat heeft dat met de discussie wel of niet via het internet verkopen te maken?

h de bewijslast ontduikenKritische vraag: Hoezo heb jij er niets mee te maken?

Opdracht 251 Ja, want je wilt de lezer overtuigen.2 Om de lezer/klant te beïnvloeden en zo over te halen het product te kopen.3 Om de lezer te prikkelen.4 a retorische vraag

b paradoxc understatement

5 In de redenering noem je eerst de argumenten, daarna de conclusie die ook de stelling is.6 Als je meer dan één argument bij je standpunt geeft.7 Als je een argument door een ander argument wilt laten ondersteunen.8 Een drogreden is een fout argument.

Opdracht 26Je kunt je tekst zelf beoordelen, maar je kunt ook een medeleerling vragen of hij/zij je tekst aan de hand van de onderstaande beoordelingspunten wil beoordelen.


Keuze A: Betoog

Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Welke structuur heeft de tekst?• Past deze structuur bij een betogende tekst?• Past de inhoud van de alinea’s bij deze structuur?• Is het schrijfplan volledig en correct ingevuld?• Is bij het schrijfplan een overzichtelijk schema van de argumenten aanwezig?• Komt de tekst overeen met het ingevulde schrijfplan of is de schrijver van het schrijfplan

afgeweken?• Is de verzamelde informatie in de documentatiemap aanwezig?• Is in de documentatiemap een correcte alfabetisch opgestelde bronnenlijst van de gebruikte

bronnen aanwezig?• Is de tekst een betoog? Waaruit maak je dat op?• Telt de tekst minimaal 500 en maximaal 600 woorden?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Blijkt de hoofdgedachte duidelijk uit de tekst?• Gaat de tekst over de stelling: De schoolleiding mag op elk moment de tassen en kluisjes van

een leerling doorzoeken.• Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?• Staat er een passende titel boven de tekst? Licht je antwoord bij ‘nee’ toe.• Is de tekst in een logische volgorde geschreven?• Is er samenhang tussen de delen inleiding, middenstuk en slot? Zo ja, waaruit blijkt dat? Zo nee,

waardoor komt het?



Inleiding• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat het onderwerp van de tekst is?• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat de stellingname van de schrijver is?• Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer, zodat hij de tekst gaat lezen?Middenstuk• Worden in de alinea’s diverse argumenten bij de stellingname uitgewerkt?• Is de argumentatie in elke alinea juist? Leg je antwoord uit.• Zijn de alinea’s goed opgebouwd?• Heeft elke alinea een eigen deelonderwerp?• Past elk deelonderwerp bij de hoofdgedachte van de tekst?• Past de functie van de alinea’s bij de structuur van de tekst?• Heeft de schrijver duidelijke alineaverbanden tussen de alinea’s van het middenstuk

aangebracht? Zo ja, welke heeft hij/zij gebruikt?Slot• Past de inhoud van het slot bij een betoog?

Beoordelingspunten bij het formuleren• Is het woordgebruik afwisselend genoeg (geen overbodige woordherhalingen, vage woorden)?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep (de schoolleiding)?• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Past het taalgebruik van de tekst bij de doelgroep leeftijdgenoten?• Zijn alle woorden correct gespeld?

Keuze B: Activerende tekst voor de website

Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Welke structuur heeft de tekst?• Past deze structuur bij een betogende tekst?• Past de inhoud van de alinea’s bij deze structuur?• Is het schrijfplan volledig en correct ingevuld?• Is bij het schrijfplan een overzichtelijk schema van de argumenten aanwezig?• Komt de tekst overeen met het ingevulde schrijfplan of is de schrijver van het schrijfplan

afgeweken?• Is de verzamelde informatie in de documentatiemap aanwezig?• Is in de documentatiemap een correcte alfabetisch opgestelde bronnenlijst van de gebruikte

bronnen aanwezig?• Is de tekst een activerende tekst? Waaruit maak je dat op?• Is passend beeldmateriaal in de tekst aanwezig?• Telt de tekst minimaal 500 en maximaal 600 woorden?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Blijkt de hoofdgedachte duidelijk uit de tekst?• Gaat de tekst over het promoten van een stageadres voor de maatschappelijke stage?• Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?• Staat er een passende titel boven de tekst? Licht je antwoord bij ‘nee’ toe.• Is de tekst in een logische volgorde geschreven?• Is er samenhang tussen de delen inleiding, middenstuk en slot? Zo ja, waaruit blijkt dat? Zo nee,

waardoor komt het?

Inleiding• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat het onderwerp van de tekst is?• Wordt het stageadres voor de maatschappelijke stage genoemd?• Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer, zodat hij de tekst gaat lezen?Middenstuk• Wordt in de eerste of een andere alinea van het middenstuk informatie gegeven over het

stageadres?• Worden in de alinea’s diverse argumenten voor het genoemde stageadres uitgewerkt?



• Is de argumentatie in elke alinea juist? Leg je antwoord uit.• Zijn de alinea’s goed opgebouwd?• Heeft elke alinea een eigen deelonderwerp?• Past elk deelonderwerp bij de hoofdgedachte van de tekst?• Past de functie van de alinea’s bij de structuur van de tekst?• Heeft de schrijver duidelijke alineaverbanden tussen de alinea’s van het middenstuk

aangebracht? Zo ja, welke heeft hij/zij gebruikt?Slot• Past de inhoud van het slot bij een beschouwing?

Beoordelingspunten bij het formuleren• Is het woordgebruik afwisselend genoeg (geen overbodige woordherhalingen, vage woorden)?• Zijn er voldoende activerende woorden en/of zinnen gebruikt (stijlmiddelen en woordkeus)?• Zijn de zinnen goed opgebouwd?• Zijn de zinnen van een goede lengte (niet allemaal enkelvoudig of niet drie regels lang)?• Begrijp je de zinnen allemaal?• Is de tekst goed te volgen voor een lezer van de doelgroep (jongeren van 14-15 jaar)?• Begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke zin met een punt, uitroepteken of vraagteken?• Past het taalgebruik van de tekst bij de doelgroep leeftijdgenoten?• Zijn alle woorden correct gespeld?




Opdracht 271 Een argument verdedigt een stelling. Een tegenargument is een argument tegen een eerder

genoemd argument.2 Een meervoudige argumentatie: de hoofdgedachte is het standpunt van de auteur. Dit standpunt

wordt in de gehele tekst verdedigd d.m.v. argumenten (nevengeschikte en/of ondergeschikte).3 Dat is een argument dat snel weerlegd kan worden.4 Om de tegenstander hoe dan ook (ook met foute argumenten) te overtuigen van hun standpunt.5 Bij een debat staan de standpunten van de sprekers van tevoren vast. Bij een discussie niet.6 feiten (eventueel empirische argumenten)

Opdracht 28Voorbeelden:1 Argument: want dat is goed voor hun leerresultaten.

Tegenargument: helaas zijn ze vaak niet geïnteresseerd in leren.2 Argument: want dan vindt het (ritueel slachten) stiekem toch plaats.

Tegenargument: dat is geen reden om het toe staan, maar je moet een andere maatregel treffen, bijvoorbeeld een etiket op ritueel geslacht vlees.

3 Argument: omdat je contacten onderhoudt met een grote groep ‘vrienden’.Tegenargument: maar die ‘vrienden’ vermaken zich alleen met oppervlakkig gebabbel.

4 Argument: want je moet in een game namelijk steeds zoeken naar alternatieve mogelijkheden.Tegenargument: maar het zoeken van een alternatief in de virtuele wereld is niet hetzelfde als oplossingen zoeken in de werkelijkheid.

5 Argument: omdat deze gemaakt worden door de eigen docent.Tegenargument: toch moet juist de eigen docent het niveau van het centraal eindexamen goed kunnen inschatten; hij moet ze voorbereiden op het examen.

6 Argument: want vroeger waren er ook niet zoveel gevallen van ADHD.Tegenargument: maar vroeger was de samenleving minder onrustig waardoor men minder snel last kreeg van ADHD.

7 Argument: want je helpt namelijk bij een organisatie buiten de school.Tegenargument: maar als die taken je worden verplicht, sta je er minder voor open.

8 Argument: want jongeren bezoeken de schouwburg sporadisch.Tegenargument: maar dan is het de vraag of jongeren een schouwburgvoorstelling wel boeiend vinden. Als een jongere echt naar de schouwburg wil, spaart hij daarvoor en kan hij andere dingen nalaten.

9 Argument: want een gebrekkige middelbare opleiding wreekt zich bij vervolgstudies.Tegenargument: toch kan er met minder geld wel efficiënter naar de examens worden toegewerkt.

10 Argument: omdat een verzonnen verhaal geen werkelijkheid is.Tegenargument: maar je kunt je de situaties in het verhaal wel vergelijken met de werkelijkheid.

Opdracht 291 Zandstralen van spijkerbroeken veroorzaakt silicose, oftewel stoflongen bij de arbeiders.2 • Ga voor goed goed – beginrijm (alliteratie) en woordspeling met ‘goed’.

• Schone kleren campagne – woordspeling met ‘schone’.• Foute fashion – beginrijm (alliteratie)• Wil je dat mensen die jouw spijkerbroek stikken, niet stikken? – woordspeling met ‘stikken’.

3 Bijvoorbeeld: • Eerlijke kleding is duurder.• Eerlijke kleding is niet overal verkrijgbaar.

4-6 Volg bij de discussie de punten van het beoordelingsformulier.

Opdracht 301 ontduiking van bewijslast (Er worden geen bewijzen gegeven.)2 dreigement (De spreker gebruikt zijn macht om zijn zin door te drijven.)3 persoonlijke aanval (op de man spelen)4 overhaaste generalisering (Uit een voorbeeld trekt iemand een algemene conclusie.)5 persoonlijke aanval (op de man spelen) (Het is geen zakelijk argument.)



6 ontduiking van bewijslast7 cirkelredenering (Het argument is onderdeel van de stelling. Er wordt in een kringetje gedraaid.)8 ontduiken van bewijslast9 persoonlijke aanval (op de man spelen)10 valse vergelijking (Iemand vergelijkt twee zeer verschillende scholen met elkaar.)11 ontduiken van bewijslast

Opdracht 311

2 In het eerste en laatste debat (vaste rollen en vrije rollen) geeft hij sprekers de beurt. In het tweede debat, 1-op-1, doet hij dat niet; hij waarschuwt slechts één keer dat de sprekers elkaar moeten laten uitspreken.

3 Hij kijkt vooral naar de geloofwaardigheid van de spreker.4 Valerio Zeno: Hoogeveen gaf de beste voorbeelden.

Boris van der Ham: Groningen drukte Hoogeveen in de verdediging.Lars Duursma: Hoogeveen bracht het punt in dat het langst bleef hangen.

Opdracht 321 Iedereen die een uitkering ontvangt, moet bezoek van een controleambtenaar toestaan.2 C3 A4 niet waar5 a Gemeenten willen graag meer controlemogelijkheden hebben.

b De wet zou het draagvlak juist doen afnemen, omdat hij alle Nederlanders die een uitkering krijgen, algemeen geldende rechten ontneemt.

c Er zijn al voldoende mogelijkheden, doordat gemeentes en uitkeringsinstanties hun bestanden kunnen koppelen en kruisen om na te gaan of iemand eventueel fraudeert.

d Karin Spaink is tegen het wetsvoorstel, omdat het niet leidt tot het opsporen van meer fraudegevallen. Het kabinet gebruikt dit argument ook niet voor de voorgestelde wet.

6 D7 Het wetsvoorstel is een slecht voorstel.


Debat Op weg naar het LagerhuisOnderwerp: de toekomst van tbs’ers Stelling: Tbs’ers mogen nooit meer vrijkomen.Voorstanders: sprekers Roelof van Echten College HoogeveenTegenstanders: sprekers Vrije School GroningenArgumenten voor de stelling:

• Tbs’ers gaan na vrijlating of tijdens verlof vaak weer in de fout (dit argument komt een aantal keer terug. Als argument voor wordt daarnaast de stelling genuanceerd: ‘niet vrij’ betekent: voor de rest van het leven gecontroleerd.

• Mensen ondergaan TBS vrijwillig: zij verlangen ook na vrijlating naar controle.

Argumenten tegen de stelling:

• Tbs is bedoeld om criminelen te genezen.• Tbs’ers vervallen relatief weinig terug in oude gedrag (30% t.o.

80 % ‘gewone’ criminelen)• Het ligt niet voor de hand mensen vast te houden na TBS die

bedoeld is om ze te genezen• Door ex-tbs’ers vast te houden heb je geen zicht op het effect

van TBS.• De bedoeling van TBS is een terugkeer in de maatschappij.

Controle past daar niet bij.• De zorgstaat is er ook voor mentaal zieken.

Drogredenen: Een van de sprekers tegen de stelling verwijt haar tegenstander ‘generalisatie’ (‘ex-tbs’ers gaan vaak weer de fout in’).


Draagvlak

Dacht je dat we zowat alles gehad hadden, lees je dit. Om het draagvlak voor de kinderbijslag, het weduwe- en weduwnaarspensioen, de bijstand, de WAO en de AOW te behouden, wil het kabinet iedereen die zo’n uitkering heeft, voortaan verplichten een controleambtenaar in zijn huis toe te laten. Die ambtenaar mag dan het huis onderzoeken om na te gaan of er wellicht fraude wordt gepleegd: of dat kind nog wel thuis woont, of je niet stiekem samenwoont, etc. Enkele miljoenen Nederlanders zullen in aanmerking komen om op een dergelijk bezoek te worden getrakteerd.

Op grond van dit wetsvoorstel – het ligt momenteel bij de Tweede Kamer – mogen gemeentes, de Sociale Verzekeringsbank en het UWV voortaan zelf bepalen wanneer zij toegang tot iemands woning willen hebben. Er hoeft daartoe geen enkele verdenking van fraude te bestaan: het volstaat dat zo’n ambtenaar met zijn verkeerde been uit bed is gestapt, of misschien wil-ie gewoon je huis zien omdat hij dat straks nu eenmaal mág van de regering. Wie die ambtenaar vervolgens toegang weigert, ziet zijn uitkering verdwijnen (kinderbijslag) of ontvangt voortaan nog maar de helft (alle andere genoemde uitkeringen).

Het kabinet verwacht overigens niet dat langs deze weg meer fraude wordt opgespoord. Men stelt de wet uitsluitend voor om ‘het draagvlak van sociale voorzieningen’ in de samenleving te behouden. Immers, veel gemeentes willen eigenlijk liefst al wanneer iemand een uitkering aanvraagt, een kijkje in de woning nemen; het wetsvoorstel wil aan die wens tegemoet komen. Dat gemeentes en uitkeringsinstanties al naar hartenlust bestanden kunnen koppelen en kruisen om na te gaan of iemand eventueel fraudeert, is kennelijk niet voldoende.

Als saillant detail meldde het Nederlands Dagblad – dat afgelopen week als eerste over het wetsvoorstel publiceerde – dat het doorzoeken van een woning van iemand die niet wordt verdacht, sinds 2007 alleen is toegestaan indien de betrokken burger vrijwillig meewerkt. ‘Vrijwillig’ zou ik dit bepaald niet willen noemen. De term ‘chantage’ lijkt me iets beter geschikt.

Ziet u die gesprekken al voor zich? ‘We verdenken u niet, hoor, maar u moet ons toch binnenlaten. Nee, we hebben geen huiszoekingsbevel. Dat hoeft ook helemaal niet, ik zei het al: we verdenken u immers nergens van. Dus u moet ons vrijwillig binnenlaten. Anders trekken wij namelijk uw uitkering in. Ook al verdenken wij u niet.’

Wat is dat voor een kolder? Het kabinet kan niet hard maken dat er op grote schaal gefraudeerd wordt. Bovendien: indien er een verdenking van fraude bestaat, mogen ambtenaren al een boel doen, inclusief buurtonderzoek, iemands gangen volgen en, in laatste instantie, toegang tot de woning eisen. Waarom dan een dergelijke draconische maatregel voorgesteld, een maatregel bovendien waarvan ook het kabinet zelf geen enkele baat qua fraudevangst verwacht?

Bron: Karin Spaink, www.spaink.net, 19 januari 2010.

Opdracht 33

Nationaal Jeugddebat DebatstellingenFractie blauw Discriminatie door jongeren (is te wijten aan gebrek aan kennis en

onbegrip) moet worden aangepakt d.m.v. cultuurruil.Fractie geel Jeugdcriminaliteit moet worden aangepakt door criminele en niet-

criminele jongeren met elkaar te laten praten en elkaar aan te spreken op hun gedrag. Bovendien moet de dader excuses maken aan zijn slachtoffer.

Fractie groen Cyberpesten moet worden aangepakt d.m.v. een project waarbij jongeren, docenten en maatschappelijk werkers samen komen in een ‘challenge day’, gecombineerd met lessen op school.



Verslag Jeugddebat 2011Afgelopen maandag stond het Nationaal Jeugddebat voor de 16e keer op het programma. Jongeren hadden weer even de overhand in de plenaire zaal van de Tweede Kamer. Nadat voorzitter Mariëtte Hamer een aantal huishoudelijke mededelingen had gedaan, kreeg de voorzitter van NJR (de voormalige Nationale Jeugdraad) Niek Ritzen het woord. Daarna hield staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten-Hyllner een regeringsverklaring over jeugdbeleid, toen konden de debatten beginnen.

Een nieuwtje dit jaar was de ‘applausmeter’. Die registreerde de waardering die de jongeren hadden voor het debat met de politicus in het afgelopen debat.

Fractie Blauw: discriminatie onder jongerenFractie Blauw mocht het openingsdebat voeren met minister Piet Hein Donner van Binnenlandse Zaken. Het thema waar ze het met minister Donner over wilden hebben, was ‘discriminatie’. De fractie constateerde dat discriminatie is een groot probleem onder jongeren is, en dat het voortkomt uit onwetendheid en gebrek aan kennis van elkaars cultuur. Een deel van de oplossing voor dit probleem zochten de jongeren in een cultuurruil, om zo de vooroordelen die jongeren over elkaar hebben weg te nemen. Ook vond Fractie Blauw dat scholen en overheid een grotere rol moeten krijgen, er moet feedback komen over ervaringen van jongeren die zelf discrimineren en die gediscrimineerd worden. Minister Donner was het niet eens met de stelling dat discriminatie altijd te wijten is aan gebrek aan kennis of begrip. Hij nuanceerde het probleem door te zeggen dat niet alleen cultuurverschillen zorgen voor discriminatie. Ook legde hij de nadruk op het feit dat het probleem teveel bij de overheid gelegd wordt, terwijl het ook aan jongeren en de samenleving zelf is om discriminatie tegen te gaan. Jongeren kunnen en moeten ook zelf dingen organiseren en initiatief tonen. ‘De eerste vraag moet zijn, als er wat moet veranderen, wat kan ik eraan doen?’, zei de minister. De deelnemers van het Nationaal Jeugddebat hadden een onderzoek gedaan waaruit blijkt dat veruit de meeste discriminatie gebeurt op basis van religie, daarom legden zij de nadruk op cultuurruil. ‘Het is een illusie om te denken dat we met één plan alle soorten van discriminatie de wereld uit kunnen helpen. Maar wij willen deze stap maken om vooral discriminatie op cultuurverschillen duidelijk te maken’, aldus een deelneemster. Ze deed het voorstel om een proef te houden met cultuurruil en aanvulling vanuit scholen, eerst op regionale schaal. Als blijkt dat de proef werkt dan kan die worden uitgebreid. Donner vond dat een goed idee en zei toe dat hij bereid is om landelijk beleid te ontwikkelen als blijkt dat de proef werkt. De applausmeter gaf minister Donner 95 decibel voor zijn bijdrage aan het debat.

Fractie Geel: JeugdcriminaliteitFractie Geel ging in debat met staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Fred Teeven. Onder het motto ‘met Fractie Geel word je geen crimineel’ werd het onderwerp ‘jeugdcriminaliteit’ aangesneden. Het probleem is, vond Fractie Geel, dat er geen respect is voor ouderen, dat jongeren vaak zwichten voor groepsdruk om dingen te doen die ze eigenlijk niet willen. Bovendien zien veel jongeren de gevolgen van hun daden niet in en is de kans dat ze gepakt worden klein. Geel dacht dat een oplossing kan zijn om criminele jongeren en niet-criminele jongeren met elkaar te laten praten en elkaar aan te spreken op hun gedrag. Bovendien moet een dader excuses maken aan zijn slachtoffer. Teeven wilde graag meer duidelijkheid en stelde een aantal vragen. ‘Wat is de rol van de ouders van criminele jongeren?’ en ‘Voor welke vergrijpen zijn excuses voldoende of moet er naar andere straffen worden gezocht?’ Na kort beraad benadrukte Fractie Geel nogmaals dat ‘sorry’ zeggen belangrijk is, als toevoeging op de straf. Daarnaast moeten er praatgroepen worden opgericht waarin criminele en niet-criminele jongeren met elkaar in contact komen. Zo’n praatgroep zou dan begeleid kunnen worden door studenten die zo extra studiepunten voor hun studie kunnen verdienen. Jongeren luisteren immers beter naar andere jongeren dan naar volwassenen. De staatssecretaris debatteerde goed mee, maar trad te veel in detail. [...] Uit het onderzoek van de deelnemers bleek dat meer dan 80 procent van de ondervraagden voor het maken van excuses is. De incidenten die daarvoor in aanmerking zouden komen zijn onder andere: verkeersovertredingen, vechtpartijen, diefstal en wapenbezit. Teeven wilde de scheidslijn graag leggen bij delicten waarbij slachtoffers letsel oplopen. Daar was Fractie Geel het mee eens. Ondanks dat staatssecretaris Teeven nog wel met wat vragen bleef zitten, wilde hij wel toezeggen om verder te praten over de plannen van Fractie Geel. ‘Ik voel er heel veel voor om dit te organiseren, met name voor lichte incidenten’, lichtte hij toe. Ook vroeg hij de jongeren om vanuit het Nationaal Jeugddebat een jeugdpanel op te richten om het beleid wat hij gaat maken kritisch te volgen. De applausmeter gaf 99 decibel aan voor het debat met staatssecretaris Teeven.



Fractie Groen: CyberpestenIn het debat met minister Marja van Bijsterveldt van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen nam Fractie Groen het voortouw. Zij wilde het met de minister over ‘school en cyberpesten’ hebben. Fractie Groen vond dat de gevolgen voor jongeren die gepest worden groot zijn en dat pestkoppen geen idee hebben wat zij met hun pestgedrag aanrichten. Bovendien wordt er door scholen te weinig aandacht gegeven aan het probleem van cyberpesten. De oplossing daarvoor is volgens Fractie Groen een grootschalig project waar jongeren, docenten en maatschappelijk werkers bij betrokken worden. Dat zou moeten samenkomen in een ‘challenge day’, gecombineerd met interactieve lessen op scholen. Op een challenge day praten leerlingen ‘face to face’ met elkaar over pesten en gepest worden. Fractie Groen vond dat dit voor iedere middelbare school in Nederland verplicht gesteld moet worden. Ook Fractie Groen had een motto bedacht, dat luidt: ‘Cyberpesten is passé, de oplossing is challenge day’. De minister was het in haar reactie met Fractie Groen eens, maar benadrukte dat cyberpesten heel vaak buiten school gebeurd. ‘Eigenlijk is het altijd een heel vervelende ervaring’, beaamde ze. Maar ook Van Bijsterveldt vond dat leerlingen zelf een belangrijke rol zouden moeten spelen in het terugdringen van pestgedrag en wees hen op de eigen verantwoordelijkheid. Daarbij stelde ze voor om het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) erbij te betrekken. ‘Het idee van de dag vind ik een goede zaak, maar ik vind eigenlijk ook dat het initiatief bij jullie kan liggen. Samen met je leerlingenraad, zodat je echt iets betekent voor elkaar’. Het moment van de dag was toen Quinty de Jong van 12 jaar aan het woord kwam. ‘Lieve minister’, begon zij, ‘ik wil dit graag organiseren, maar u weet net zo goed als ik dat ik dat niet zou kunnen’. Waarna de zaal en de minister in lachen uitbarstten. Van Bijsterveldt bleef erbij dat een groot deel ook onder de eigen verantwoordelijkheid van jongeren valt. Ze gaf wel aan dat als de jongeren NJR (Nationale Jeugdraad) en het LAKS erbij betrekken, zij ook graag wil bijdragen. Ze wil opnameapparatuur ter beschikking stellen om instructievideo’s te maken en zal ook bekijken of er subsidie mogelijk is. De applausmeter gaf 95 decibel aan minister Van Bijsterveldt.

[…] Na de vier debatten was het tijd voor het slotdebat. Dat werd gevoerd met Mark Dullaert, de kinderombudsman. Hij begon met een uitleg over wat de kinderombudsman precies doet. ‘Ik zie het als mijn taak om heel goed op te letten dat jullie stem gehoord wordt’, was de kern van zijn verhaal. Dullaert, die in de jongerenmond ook wel ‘Jongbudsman’ genoemd wordt, roemde het aantal goede voorstellen dat hij deze middag voorbij had horen komen. Ook was hij zeer te spreken over de zelfkritiek die de jongeren hadden. Hij had ook kritiek op de politici die met de jongeren in debat waren gegaan, en dan met name het feit dat ze veel ballen terugkaatsten. ‘Nee, dat moet je zelf doen’, was een veel gehoord argument. ‘Het is jullie vasthoudendheid, dat jullie op basis van goede argumenten uiteindelijk toezeggingen hebben gekregen’, zei de Jongbudsman. Hij onderschreef het belang van participatie van jongeren en stelde twee vragen. De eerste vraag was hoe deze participatie georganiseerd moest worden. De tweede vraag was welke onderwerpen jongeren graag behandeld zien door de kinderombudsman. De jongeren mochten ieder voor zich spreektijd aanvragen en zij maakten daar massaal gebruik van, het was topdrukte voor de interruptiemicrofoons. Er werden veel ideeën aangedragen, hoe de drempel om met de kinderombudsman in contact te komen zo laag mogelijk gemaakt kon worden bijvoorbeeld. Er werd om meer ‘jongereninspraakdagen’ gevraagd. Ook een idee om per school ideeën op te geven en die naar de jongbudsman te sturen kon op steun rekenen. Dullaert zei dat hij zijn best zal doen om voor jongeren bereikbaar te zijn en te blijven. Ook wil hij graag het land in om naar de jongeren toe te komen, bijvoorbeeld op een challenge day. De applausmeter voor de jongbudsman kwam uit op 95 decibel.

Ter afsluiting sprak NJR-voorzitter Niek Ritzen nog over de inspirerende voorstellen die gedaan waren en de scherpe oneliners. ‘Hopelijk hebben jullie net zo genoten als ik’, zei hij. Omdat het applausniveau de hele middag nog niet boven de 100 decibel was uitgekomen, vroeg Ritzen nog om een laatste daverend applaus voor de deelnemers zelf. Dat leverde 103 decibel op. Daarna sloot Mariëtte Hamer het debat echt af.

Bron: http://frontpage.fok.nl/special/print/440822, 24 april 2011.

Opdracht 341 Voordeel: je kunt je argument rustig uitspreken en goed presenteren.

Nadeel: je moet als spreker je tijd goed benutten (goed weten wat je wil zeggen)/je moet wachten voordat je mag reageren op een opmerking van de andere partij.



2 Beleid x moet vervangen worden door beleid y.3 Het argument dat wordt gebruikt is al onderdeel van de stelling/bewering. De spreker draait in

een kringetje rond.4 een empirisch argument5 a een generalisatie

b Nee, het is een drogreden.

Opdracht 35De sprekers en observanten letten op de aanwijzingen en beoordelingscriteria in het boek en op het beoordelingsformulier. De sprekers worden beoordeeld op:• inhoud en argumentatie;• correct en verstaanbaar taalgebruik.




Opdracht 11 btw2 PS3 AOW-uitkering4 drs. R. Glas5 t.a.v.6 (goed)7 (goed)8 hbo9 (goed)10 dvd

11 (goed)12 EU13 (goed)14 CDA15 (goed)16 e-mail17 hbo-docent18 hbo’er19 de drie r’s

Opdracht 21 driehonderd2 zes miljoen3 tachtig4 achttien

5 27ste/zevenentwintigste (kan beide)6 vijftien7 1 januari 20158 42 procent

Opdracht 31 comité2 maîtresse3 barrière4 crêpepapier5 scène6 diner7 enquête8 gênant9 café10 cheque

11 föhn12 twee à drie personen13 depot14 defilé15 crème16 façade17 eenrichtingsverkeer18 première19 procédé20 coûte que coûte

Opdracht 41 jongens- en meisjeskleding2 (goed)3 (goed)4 over- en betovergrootvader5 Het liggend streepje en

weglatingsstreepje

6 Tomaten- en groentesoep7 spring- en renpaarden8 (goed)9 een wandel- of strandvakantie10 zwemvijver of -bad

Opdracht 51 beiden2 beide3 enkele4 velen5 allen6 enkele

7 beide (het zelfstandige naamwoord journalisten staat ervoor in dezelfde zin)

8 enkelen9 Alle10 Sommigen

Opdracht 61 verwachten2 (goed)3 vergrote (zo kort mogelijk)4 dichtstbijzijnde5 stalen (stoffelijk bijvoeglijk naamwoord)6 (goed)7 gebraden8 gezamenlijke9 (goed)

10 kosteloos11 verbaasd12 verloten13 beruchtste14 verpeste (zo kort mogelijk)15 (goed)16 gebakken17 erfelijke18 (goed)



Opdracht 71 Annes2 calorieën3 party’s4 gedachteloos5 mee-eten6 Tweede Paasdag7 de Volkskrant8 wonderdiëten9 gewichtsverlies

10 meesten11 betrokkenen12 gezondheidswinst13 ’s nachts14 lagerugklachten15 geërfde16 beïnvloeden17 McDonald’s18 cadeautje

Opdracht 8Tekst 2

Net voor sluitingstijd (1) loop ik de plaatselijke supermarkt in om een laatste, (2) vergeten boodschap te doen. Ik sluit aan in de rij om mijn boodschappen bij de hoogblonde (3) caissière van rond de 17 jaar af te rekenen. Terwijl ze vraagt of ik het bordje ‘(4) Kassa gaat sluiten’(5) op de band wil zetten, (6) rent (7) een vrouw naar ons toe. “(8) Voor je moeder is de kassa nog wel open !” (9-10) zegt ze lachend (11). Tussen beiden ontspint (12) zich een gesprek, (13) waarbij de vrouw aangeeft(,) (14) dat de hapjespan die ze zojuist in de winkel heeft gezien(,) (14) een mooi moederdagcadeau (15) zou zijn. Verveeld kijkt de dochter haar moeder aan en zegt: (16) “(17) Geen idee, (18) mam, (19) ik kom nooit in dit soort winkels.”(20)

Tekst 3

Er zijn weinig Nederlanders, die nog nooit asperges geproefd hebben. Meestal worden asperges bereid zoals men ze vroeger bereidde. Klassiek worden witte asperges geserveerd met of een hollandaisesaus (van ei en boter), of gesmolten boter en hard- of zachtgekookte eieren. Vaak geeft men daar gekookte ham bij en soms nieuwe aardappeltjes. En zoals dat gaat met producten die sterk seizoensgebonden zijn: het eten ervan wordt een ritueel, wat inhoudt dat zeker de eerste keer vrijwel iedereen een van de twee varianten van de klassieke bereiding serveert of bestelt. Daarna pas komt er ruimte voor wat anders. En dat kan. Asperges met zalm, warm of koud, smaakt uitstekend.De asperge wordt geschild met een speciale aspergeschiller, soms gebeurt dat ook met andere dunschillers. Als je later op rafelige flarden kauwt, betekent dat, dat je te zuinig schilde.

Opdracht 91 één2 K-dag3 übervolksfeest4 definitie5 eenheidsworst6 defilé

7 gepolariseerde8 twintig9 café10 gesubsidieerd11 allen12 meeste



Formuleren

Opdracht 101 zette de aanval in tegen zette de aanval in op – verkeerd woord2 over wie over de vraag wie – woord(en) te weinig3 Er kleeft echter ook een nadeel aan … Er zit echter ook een nadeel aan …/Er kleeft echter ook

een bezwaar aan … – contaminatie4 bovendien moet zij ook nog … bovendien moet zij nog …/zij moet ook nog … – foutieve

tautologie5 moeten ervoor waken dat de televisie het gezinsleven niet schaadt moeten ervoor waken dat de

televisie het gezinsleven schaadt – dubbele ontkenning6 het schoolgebouw nalopend Toen hij/zij het schoolgebouw naliep, bleek … – verkeerd

aansluitende beknopte bijzin7 en vindt de diëtiste daarom passen … en die vindt de diëtiste daarom passen … – foutieve

samentrekking8 schrok zich te pletter schrok erg – plat of grof woord

waarmee met wie – verwijsfout9 hun naam zijn naam – verwijsfout10 tot zo’n zestien à zeventien graden tot zeventien graden – (dubbele) foutieve tautologie11 Voor schade aan de in de inventarislijst niet genoemde maar wel in de vakantiebungalow aan-

wezige zaken ... Voor schade aan zaken die in de inventarislijst niet genoemd worden maar wel in de vakantiebungalow aanwezig zijn, is de huurder eveneens aansprakelijk. – tangconstructie

12 … Waardoor hij geregeld laat thuiskomt. …, waardoor hij geregeld laat thuiskomt. – losstaand zinsgedeelte

13 en heeft ze om die reden maar genomen en die heeft ze om die reden maar genomen – foutieve samentrekking

14 als minstens 76 stembureaus als de stemmen van minstens 76 stembureaus – woord(en) te weinig

15 en denk ik … en ik denk … – foutieve inversie16 Oma rekent dat je … Oma rekent erop dat je … – woord(en) te weinig17 kostwinnaar kostwinner – verkeerd woord18 Vakantiegangers met een geldig paspoort mogen alleen de Dominicaanse Republiek in. Alleen

vakantiegangers met een geldig paspoort … – woord(en) op de verkeerde plaats19 Na met de koningin de kabinetsplannen te hebben besproken, vertrok de dienstauto met de

minister-president erin … Na met de koningin de kabinetsplannen te hebben besproken, vertrok de minister-president in de dienstauto …/Nadat hij met de koningin de kabinetsplannen had besproken, vertrok de dienstauto met de minister-president erin … – verkeerd aansluitende beknopte bijzin

20 de uiterste limiet de limiet – foutief pleonasme21 Denk erom dat je als je morgenochtend op de luchthaven bent aangekomen ons meteen even

belt. Denk erom dat je ons meteen even belt, als je morgenochtend op de luchthaven bent aangekomen. – dat/als-constructie

22 De rector eist … direct moeten worden verwijderd direct worden verwijderd – foutief pleonasme23 Volgens mijn mening Volgens mij/Naar mijn mening – contaminatie24 dankzij als gevolg van – verkeerd woord25 moet voorkomen dat sommige inwoners niet onder de armoedegrens zakken moet voorkomen

dat sommige inwoners onder de armoedegrens zakken – dubbele ontkenning

Opdracht 111 Betekenis: de moderne vrouw creëert haar eigen ongelijke kansen.

Bedoeld is: de moderne vrouw creëert zelf haar kansen.creëert ze zelf ze verwijst naar de ongelijke kansenZe vervangen door haar kansen.Goede zin: Een moderne vrouw zeurt niet over ongelijke kansen maar creëert haar kansen zelf.

2 Betekenis: de bruid brult dat ze in de achtbaan wil.Bedoeld is: de bruid brult in de achtbaan “Ja, ik wil”.



Oorzaak: de volgorde van de zinsdelen en het ontbreken van interpunctie.Goede zinnen: In de achtbaan brult de vrouw: ‘Ja, ik wil.’ Of: Bruid brult in de achtbaan: ‘Ja, ik wil.’

3 Betekenis: Als je beleefd wilt zijn, moet je Aziaten neerslaan.Bedoeld is: Als je tegenover Aziaten beleefd wilt zijn, moet je je ogen neerslaan.Oorzaak: verwijswoord ze verwijst naar Aziaten en niet naar het zinsdeel in de ogen.Goede zin: Kijk een Aziaten nooit recht in de ogen. Het is beleefder je ogen neer te slaan.

4 Betekenis: De snelle bediening is warm en goed verpakt in plastic bakjes.Bedoeld is: Het bedrijf is goed in een snelle bediening en het levert het eten warm en goed in plastic bakjes verpakt.Oorzaak: er zijn geen zinnen gemaakt, waardoor onduidelijk is wat bedoeld wordt.Goede zin (bijvoorbeeld): Bij ons kunt u rekenen op een snelle bediening en we leveren u het eten warm en goed in plastic bakjes verpakt.

5 Betekenis: de politie wordt door de marine tot ontploffing gebracht.Bedoeld is: Het op scherp staande object zal tot ontploffing worden gebracht.Oorzaak: verkeerde samentrekking.Goede zin: De politie stelde het op scherp staande object veilig en dit zal later door de marine tot ontploffing worden gebracht.

6 Betekenis: Van de nieuwe auto’s ontbreekt nu de rem.Bedoeld is: Er moeten minder nieuwe auto’s worden verkocht.Oorzaak: woorden vergeten.Goede zin: Beijing zet een rem op de verkoop van nieuwe auto’s.

7 Betekenis: Als je op vakantie bent, is het niet mogelijk om ziek te worden.Bedoeld is: Als je op vakantie bent, kunnen we de ziektedagen niet als ziektedagen registreren.Oorzaak: woorden vergeten.Goede zin: Vakantie tijdens ziekte. Tijdens de vakantie is het terugvragen van dagen door ziekte niet mogelijk.

8 Betekenis: Je kunt grootmoeders op verschillende manieren kopen, namelijk gehakt, gegrild en gebraden.Bedoeld is: gehakt volgens grootmoeders recept.Oorzaak: ontbreken van woorden.Goede zin: Te koop: gegrild of gebraden gehakt volgens grootmoeders recept.

9 Betekenis: een schip van papier met walvisvlees is in orde.Bedoeld is: De papieren van het schip met walvisvlees zijn in orde.Oorzaak: woorden te weinig.Goede zin: De papieren van het schip met walvisvlees zijn in orde.

10 Betekenis: In de VS zijn er nooit meer huwelijken tussen de verschillende rassen.Bedoeld is: Er zijn nog nooit zoveel mensen van verschillende rassen met elkaar getrouwd.Oorzaak: verkeerd woord gebruik.Goede zin: Nooit zo veel huwelijken tussen verschillende rassen in VS.

11 Betekenis: Heel veel scouts van 100 jaar vieren dit weekend in Utrecht feest.Bedoeld is: In verband met het 100-jarige bestaan van de scouting.Oorzaak: volgorde woorden en ontbreken van woorden.Goede zin: Vanwege het 100-jarige bestaan van de scouting overspoelen feestvierende scouts dit weekend Utrecht.

12 Betekenis: rollators, looprekken, krukken en mondzorg allemaal voor 18 tot 21-jarigen.Bedoeld: Alleen de mondzorg is voor 18 tot 21-jarigen.Oorzaak: volgorde zinsdelen.Goede zin: Ook moet voortaan worden betaald voor rollators, looprekken en krukken en voor de mondzorg voor 18 tot 21-jarigen.

13 Betekenis: Franeker komt een heleboel reuzen tekort in de toekomst.Bedoeld is: De gemeente Franeker heeft in de toekomst veel geld te kort.Oorzaak: fout gebruikt woord. Gebruikt als zelfstandig naamwoord, terwijl het een versterkend voorvoegsel is. Dan spel je het woord anders.Goede zin: Franeker stevent af op een reuzetekort/erg groot tekort.

14 Betekenis: Ze zoeken een huis voor de poes en hun zoon.Bedoeld is: De lieve poes en de zoon van de poes.Oorzaak: ontbreken van woorden.Goede zin: In verband met allergie zoeken wij een nieuw huis voor onze lieve poes en haar zoon. Ze mogen afzonderlijk wonen, maar ook samen.



Opdracht 121 Er zijn nog steeds mensen die geen telefoon en internet hebben. Als je met hen wilt praten, zul je

naar hen toe moeten gaan. Elkaar zien tijdens het spreken heeft een voordeel, want lichaamstaal bepaalt in hoge mate de kwaliteit van de communicatie. Je brengt 93 procent van je gevoelens over zonder woorden. De informatie die je lichaamstaal uitzendt, is veel onbewuster en betrouwbaarder dan gesproken of geschreven taal.

2 Voor mensen die het in hun beroep moeten hebben van goede communicatietechnieken, is de lichaamstaal erg belangrijk. Wij trainen belangstellenden in het waarnemen van eigen lichaamssignalen die van invloed zijn op de communicatie tussen anderen.

3 Lichaamstaal is voor een deel erfelijk. Met name de gelaatsuitdrukkingen, houdingen en emoties zijn erfelijk bepaald. Andere lichaamssignalen bootsen we na. Al vanaf de geboorte bootsen we voor ons belangrijke personen na. Een aantal lichaamssignalen leren we ons binnen onze eigen cultuur aan. Door deze lichaamssignalen kunnen er misverstanden ontstaan tijdens onderhandelingen.

4 De adviezen van de Gezondheidsraad om gezondere vetten te eten helpen niet, omdat er in elk product calorieën zitten en er dus geen product bestaat waarvan je afvalt. Er is een aantal verklaringen voor de hardnekkigheid van het overgewichtprobleem. Ten eerste is ons instinct erop gericht om zoveel mogelijk calorieën te eten en niet onnodig te bewegen. Ook beschikken we voortdurend over voedsel.

5 Door het stellen van simpele vragen kunnen we erachter komen hoe we vetzucht kunnen voorkomen. Net als bij het verbod op roken en alcohol zullen collectieve maatregelen ook helpen.

6 Veel oudere mensen begrijpen jongerentaal niet. Voor hen is het een soort geheimentaal. Jongeren verzinnen hun eigen woorden en per jongerengroep zijn er ook nog varianten. Zo verzinnen ze op de ene school varianten van een woord en op een andere school verzinnen ze weer andere woorden.

7 De jongerentaal heeft verschillende vormen. Dat heeft te maken met de plaats waar jongeren vandaan komen. Vaak spreken jongeren met andere jongeren die dezelfde identiteit of land van herkomst hebben. Turkse jongeren die vooral met elkaar omgaan, zullen een andere vorm jongerentaal spreken dan Nederlandse jongeren die in een ander deel van het land met elkaar omgaan. Ze zullen vaak een jongerentaal spreken die een mengeling is van de oorspronkelijke taal van het land van herkomst, het Nederlands en de vaak Engelse woorden die ze op de muziekzenders hebben gehoord.

Opdracht 13Voorbeeld tekst 5:

Wenst u een grote of kleine verbouwing?De medewerkers van ons bouwbedrijf zijn gespecialiseerd in badkamerverbouwingen, stukadoorswerk, tegelwerkzaamheden en totaalrenovatie. Onze eigen vakmensen voeren de werkzaamheden uit. Een bouwbegeleider is voor en tijdens de bouw en bij de oplevering uw aanspreekpunt.Wij staan bekend om ons meedenken, hoge afwerkingniveau en snelle realisatie.Wij adviseren u en maken voor u vrijblijvend een passende offerte.

Voorbeeld tekst 6:

Stelt u uw onderhoudswerkzaamheden uit, omdat u niet weet hoeveel geld u kwijt bent en hoe lang u in de rommel zit? Vraag dan snel bij ons een offerte op maat aan.U kunt bij ons terecht voor werkzaamheden in of om uw woonhuis, kantoorgebouw, bedrijfs- of winkelpand. In onze offerte maken we onderscheid tussen de kosten voor de benodigde materialen en de kosten voor arbeid.



Taalbeschouwing

Opdracht 141 In de Renaissance, vanaf ongeveer 1500/1550.2 a Er ontstond een dringende behoefte aan een taal die begrijpelijk was in een groter gebied,

omdat Holland (het machtscentrum) te maken kreeg met steeds meer economische, politieke en culturele contacten uit andere gebieden dan het eigen gebied. Een taal die iedereen zou begrijpen, is belangrijk bij onderhandelingen.Ook Bijbelvertalers stimuleerden de vorming van een standaardtaal. De vertalingen van de protestantse bijbel moesten in een standaardtaal, om zo veel mogelijk mensen te bereiken.

b Handelscontracten en regeringsbesluiten werden schriftelijk vastgelegd. De geschreven tekst was voor de contacten van buiten bedoeld. Daarvoor was het belangrijk dezelfde taal te gebruiken. Het was de bedoeling dat de tekst eenduidig te begrijpen was.

3 Standaardnederlands is het Nederlands dat algemeen bruikbaar is in contacten met mensen buiten de eigen vertrouwde omgeving.

4 Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld: de regels voor de spelling van de werkwoorden, de regels voor de spelling van dubbele klinkers aan het eind van een lettergreep, de spelling van samenstellingen, interpunctieregels, het gebruik van de persoonlijke voornaamwoorden (bijvoorbeeld hun niet als onderwerp), de geslachten van de zelfstandige naamwoorden en hun verwijswoorden daarbij.

5 a jab ABN (Algemeen Beschaafd Nederlands) klinkt elitair volgens taalgebruikers, daarom

spreken veel taalgebruikers liever over Standaardnederlands.6 Je eigen antwoord.

Ja, want er zijn nog steeds mensen die in de vertrouwde omgeving dialect spreken. Ook zijn er Nederlanders van allochtone afkomst die een eigen taal spreken, verder zijn er jongeren en andere groepen die een eigen taal spreken. Schrijven gebeurt in Nederland praktisch alleen in de standaardtaal. Als we elkaar willen verstaan en begrijpen is het belangrijk dat er een taal is die we allemaal kunnen spreken en schrijven. (69 woorden)

7 In een vorm van de standaardtaal kan een nieuw woord voor een product of een handeling ontstaan. Als veel mensen dit woord gaan gebruiken, komt het in de standaardtaal terecht. Ook kunnen woorden uit de standaardtaal steeds minder vaak worden gebruikt. Ze verouderen dan. Deze woorden verdwijnen uit de standaardtaal.

8 Woordenschat: alle woorden die met de computer te maken hebben zijn nieuw. Woorden als desalniettemin, edelachtbare, enz. worden nog door enkele taalgebruikers gebruikt.In hoofdstuk 5 vind je een heleboel voorbeelden van nieuwe woorden, oude woorden, vaktaalwoorden.Uitspraak: ook de uitspraak van woorden zal sneller veranderen.Zinsbouw en spelling zullen niet zo snel veranderen, omdat daarvoor de regels moeten worden herschreven.

9-10Je eigen werk.

Opdracht 151 a Een dialect is een variëteit van het Nederlands die niet in het hele taalgebied wordt

gesproken, maar alleen in een bepaalde streek.b met eigen woorden en eigen klanken en soms eigen zinsbouw

2 In de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, westelijke delen van Overijssel en Gelderland, in delen van Zeeland, in het westelijke deel van Brabant en in Limburg.

3 a In Groningen, het westen van Drenthe, Twente en Limburg.b -c Frans Pollux (Limburg): tussen de 12 en 23

Normaal (Achterhoek): 12-14Geert Teis (Groningen): 12-16Surrender (Zeeland): 6E. Halbersma & J. van Loon (Friesland): 5-6

d Je eigen antwoord en toelichting daarbij.



4 a Dialecten worden door steeds minder mensen in het dagelijkse leven gebruikt. Dit betekent dat steeds minder mensen weten hoe een woord of ene uitspraak in dialect is. Als het aantal dialectsprekers zo blijft afnemen, zal het dialect niet meer gebruikt worden. Dialecten worden het best in stand gehouden door het spreken ervan in het dagelijks gebruik.

b Steeds meer mensen verhuizen naar andere streken. Dialectsprekers verhuizen vanwege werk of huwelijk/samenwonen naar een streek waar hun dialect niet wordt gesproken. In steeds meer bedrijven spreken de werknemers standaardtaal om alle klanten te woord te kunnen staan.De standaardtaal is de verplichte taal op school.

5 a In Vlaanderen wordt tussen ouders en tussen ouders en kinderen beduidend vaker het dialect of de regiotaal gebruikt dan in Nederland. Het percentage ouders dat in Nederland standaardtaal spreekt, spreekt in Vlaanderen dialect.

b Omgaan met mensen uit een andere streek.In winkels, op het werk en op school wordt minder dialect gesproken.

c Een verschuiving van het dialect naar een omgangstaal. Dit is een variëteit waarbinnen de sprekers het niet zo nauw nemen met de regels.

d In de klas spreken Vlaamse leerlingen nog vaak plat dialect.6 a Je eigen mening.

b Je eigen antwoord.Waarschijnlijk niet, omdat het aantal dialectsprekers nu al veel minder is dan twintig jaar geleden.De Nederlanders die over twintig jaar bejaard zijn, spreken nu al veel vaker Standaardnederlands met elkaar. Voor velen is het Standaardnederlands de dagelijkse taal.

7 Je eigen mening.8-9 Je eigen werk.

Opdracht 161 Sociolect is een taalvariëteit die leden van een bepaalde sociale groep onder elkaar spreken.2 a De leden van een bepaalde sociale groep, namelijk de jongeren, spreken de taalvariëteit

jongerentaal met elkaar.b Jongerentaal verandert zo snel, omdat jongeren zich willen afzetten tegen de generatie van

hun ouders en soms willen ze zich zelfs afzetten tegenover een jongeren die een paar jaar ouder zijn.

3 A Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld:Straattaal is geen ander woord voor jongerentaal, maar een variëteit van jongerentaal. Straattaal is een mengtaal van allerlei Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Nederlandse woorden. Deze variëteit wordt vooral gesproken door een groep allochtone en ook autochtone jongeren.

B Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld:Msn is een vorm van jongerentaal. Jongeren gebruiken de msn-taal om boodschappen schriftelijk aan elkaar over te brengen. Om niet te veel te hoeven schrijven, is de msn-taal ontwikkeld. Ook kan hij als geheimschrift voor andere sociale groepen worden gezien.

4 Ja. De groep Nederlanders die zo praat is een sociale groep waarvan de leden dezelfde uitspraak gebruiken als ze met elkaar praten. Ze onderscheiden zich hiermee van andere sociale groepen.

5 De belangrijkste verschillen tussen mannen- en vrouwentaal zijn:- Akoestisch: de gemiddelde toonhoogte van volwassen vrouwen ligt hoger dan die van

mannen.- Vrouwen gebruiken vaker de standaardtaal en mannen vaker dialect.- De spreekstijl is anders. Mannen praten meer, onderbreken anderen vaker, hebben invloed

op het onderwerp van het gesprek en zeggen zonder omwegen direct wat ze willen.Vrouwen laten zich vaker in de rede vallen, luisteren meer en houden vaak een slag om de arm.

6 a Vaktalen hebben eigen woorden die vakgenoten onder elkaar in gesprekken en geschreven teksten gebruiken.

b-c Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld: taal van juristen (cassatie, civiele procedure), taal van managers (budgetneutraal, teambuilding), taal van chirurgen (fractuur, anamnese), taal van taalkundigen (morfologie, fonologie).



7 Je eigen werk. Bijvoorbeeld:Een Nederlander spreekt normaal gesproken meer dan één sociolect. In ieder geval spreekt hij/zij mannen- of vrouwentaal. Verder zullen veel Nederlanders een vaktaal spreken en door een accent kunnen zij ook behoren tot een bepaalde sociale groep. Daarnaast is het mogelijk dat dezelfde Nederlander thuis of in familiekring ook een dialect zal gebruiken.Ook jongeren spreken al snel twee taalvariëteiten, namelijk een vorm van jongerentaal en een mannen- of vrouwentaal.

8-10Je eigen werk.

Opdracht 171 a Taal die ‘gekleurd’ is, zodat hij past bij de persoon die de taal hoort of leest of taal die past

bij de boodschap.b Met een tattoo druk je uit wie je bent, bij welke groep je wilt horen. Dat doe je ook met de

taal die je gebruikt. De manier waarop je spreekt en de woorden die je kiest passen bij de groep mensen waarbij je graag wilt horen. Met de taal druk je dus wie je bent en bij wie je wilt horen.

2 a -b Je eigen antwoord en uitleg daarbij.

3 a In de tekst komt jongerentaal voor, er zijn woorden in msn-taal gespeld en woorden zijn anders gespeld om er de nadruk op te leggen.

b Je eigen antwoord. Uit een gehouden onderzoek blijkt dat jongeren de tekst minder betrouwbaar en ook minder aantrekkelijk vinden.

c Je eigen antwoord.4 a-b • In het spotje van SNS-bank heeft de mevrouw een sterk Limburgs accent.

Beoogd effect: betrouwbaar, laagdrempelig overkomen en aandacht trekken.• In het spotje van Douwe Egberts spreken de omaatjes jongerentaal met elkaar.

Beoogd effect: ander (jonger) publiek aantrekken.• In het spotje van KPN wordt een soort sms-taal gebruikt en er worden klungelige

woorden gebruikt.Beoogd effect: verkopen van een mobiel met een extra groot toetsenbord waarmee je makkelijker sms’t.

c Je eigen mening per spotje.



Uitwerkingen 4/5 havo Blok 9 Schematiseren en structureren

Woordenschat

Opdracht 1

Begrippen Synoniemen1 (een) aannemelijke (verklaring) - aanvaardbaar

- geloofwaardig2 (een) bewering (onderbouwen) - stelling

- mening3 (een) conclusie (trekken) - gevolgtrekking

- eindoordeel4 (een) definitie (geven) - woordverklaring

- begripsomschrijving5 (een) fundamenteel (verschil) - wezenlijk

- essentieel6 (een) impliciete (vraag) - onuitgesproken

- inbegrepen7 (een) omslag (in het denken) - verandering

- ommekeer8 (een) verklaring (geven) - uitleg

- opheldering9 (een) veronderstelling (tegenspreken) - hypothese

- aanname10 (het) motief (voor zijn handelswijze) - beweegreden

- drijfveer11 (naar) analogie (van) - vergelijking

- overeenkomst12 (twee) componenten (onderscheiden) - onderdelen

- elementen13 bezwaar (maken tegen) - tegenwerping

- bedenking14 consistent (argumenteren) - samenhangend

- logisch15 expliciet (beweren) - nadrukkelijk

- duidelijk

Opdracht 2A 1r, 2k, 3a, 4j, 5d, 6l, 7m, 8b, 9c, 10f, 11e, 12i, 13s, 14h, 15t, 16q, 17p, 18g, 19n, 20oB 1 integratie

2 nostalgie3 destructieve4 commotie5 adept6 egalitaire7 gestaag8 causaal9 opportunisme10 elan

11 antropomorfe12 consensus13 verzanden14 ecologische15 attitude(vorming)16 ontheemd17 appelleren18 paradox19 fixatie20 intrinsiek



Lezen

Opdracht 31 a uiteenzetten of beschouwen (analyse ‘geluk’) en betogen (pleidooi voor andere

levenshouding)b activeren (oproep)c beschouwen (verschillende meningen) en betogen (mening ondersteund met argumenten)d informeren (over de stand van zaken) of uiteenzetten

2 Redenen:- Fouten verbeteren (tegen de spelling, interpunctie, foutieve formuleringen).- Alineaverdeling aanbrengen.- Overbodige zinnen of zinsgedeelten wegstrepen in kladversie.

3 Indirecte formuleringen zijn bijvoorbeeld:- In deze tekst wordt gesproken over ...- De schrijver behandelt ...

4 Drie mogelijkheden: door het gebruik van signaalwoorden, verwijswoorden en herhaling van woorden (en aankondigende of terugblikkende signaalzinnen).

Opdracht 41 alinea 1 en 22 conclusie (ook goed: hoofdgedachte)3 C bewering-en-argumentstructuur4 a overtuigen

b column5

6 Voorbeeldsamenvatting:

Willem SchoonenJe schaamt je bijna journalist te zijn

Bepaalde media hebben over de zaak van het twaalfjarige Groningse meisje bericht met vermelding van haar naam en adres.

De hoofdredacteur van Het Dagblad van het Noorden vond de berichtgeving van deze media misplaatst, maar wil er geen oordeel over geven.

Deze reactie is onjuist. Ten eerste is de hoofdredacteur voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren die een gedragscode met betrekking tot de privacy kent. Ten tweede straalt het gedrag van sommige media af op alle journalisten. (77 woorden)

Opdracht 51 a alinea 1 en 2

b Duidelijk aanwijsbaar zijn de functies:- onderwerp of probleemstelling introduceren (de invloed van de overheid op ons

privéleven);- belangstelling wekken (door te beginnen met uitdagende openingszin).Niet goed: aanleiding tot schrijven noemen (die lees je in de alinea’s 7 t/m 9: de huiscontroles en het wetsvoorstel).


Hoofdstructuur Functie(s) Kopje boven elk deelDeel 1: inleidingalinea(’s): 1 en 2

aanleiding, introductie van onderwerp

Bijvoorbeeld:Grenzen van de media

Deel 2: middenstukalinea(’s): 3 t/m 9

kritiek (of: commentaar, mening en argumenten)

Bijvoorbeeld:Gedragscode of:Respecteren privacy

Deel 3: slotalinea(’s): 10

conclusie (of: hoofdgedachte)

Bijvoorbeeld:Berichtgeving en menselijk drama


2 a ‘Om drie redenen … burgers kortzichtig.’ (regel 13-15)b nevengeschikte argumentatie

3 a alinea 11 en 12b Conclusie: de schrijfster concludeert dat met het wetsvoorstel ook burgers tegen wie geen

enkele verdenking bestaat moeten bewijzen dat ze onschuldig zijn.4 een retorische vraag5 a ondergeschikte argumentatie

b De huiscontroles waarvan in de alinea’s 7 en 8 sprake is, ondersteunen de stelling van alinea 6: de overheid schendt het grondrecht op privacy tegenwoordig op grote schaal en behandelt haar burgers als op voorhand verdacht.

6 feiten7


Karin SpainkTring! Controle!Ook als je niets raars doet, belt de overheid aan

De overheid dringt steeds dieper door in ons privéleven. De meeste burgers vinden dat geen probleem, maar die houding is kortzichtig.

Ten eerste wordt de burger transparanter, terwijl de overheid ondoorzichtiger wordt. Opsporingsdiensten vragen namelijk onze gegevens op zonder zich aan procedures te storen. Ten tweede investeert de overheid steeds meer in maatregelen om iedereen te observeren. Ten derde schendt de overheid het grondrecht op privacy op grote schaal.

Het wetsvoorstel om uitkeringsgerechtigden thuis te controleren, ook als er geen vermoeden van fraude bestaat, is dan ook onaanvaardbaar. (88 woorden)

Opdracht 6

Weten Punten1a beschouwen (voor- en nadelen, afweging) 31b betogen (mening-argumenten-conclusie) 41c uiteenzetten (vooral beschrijvend, uitleggend), beschouwen

(verschillende visies behandelen)3

2 Fouten tegen:• woordoverschrijding• spelling• interpunctie• zinsbouw (telegramstijl, verwijsfouten, etc.)

4

3 Onjuist, want in één aandachtspunt kunnen meerdere vragen opgenomen zijn.

1+2

4 uit de titel, de inleiding en het slot 3Maximaal 20 punten voor ‘Weten’. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 2.

20


Hoofdstructuur Kopje boven elk deelDeel 1: inleidingalinea(’s): 1 en 2

Bijvoorbeeld:Overheid en de privacy van de burger

Deel 2: middenstukalinea(’s): 3 t/m 10

Bijvoorbeeld:Waarom de burger kortzichtig is

Deel 3: slotalinea(’s): 11 en 12

Bijvoorbeeld:Wetsvoorstel slecht voor onschuldige burger


Opdracht 7

Kunnen PuntenVragen Maximumscore 13 punten

1 8 vragen 12 • Van welke misvatting omtrent geheugentraining is

sprake?• Op welke drie aannames is de succesvolle

geheugentraining gebaseerd?• Waarmee wordt het geheugen vergeleken?• Waarom gaat vergelijking niet op?• Waarom werken technieken ten behoeve van een beter

geheugen in de praktijk niet?• Welk positief gevolg kunnen geheugentechnieken nog

wel hebben?• Van welke ontwikkeling in de benadering van

vergeetachtigheid is sprake?• Wat zijn twee gevolgen hiervan?

2Per vergeten vraag één punt aftrekken.

3 Alinea 1 en 2 (waarin verteld wordt over de populariteit van de geheugentraining en over de Japanse neurobioloog Kawashima) kun je weglaten.

2

4 alinea 4 tot en met 6 25a alinea 5 15b het woord ‘metafoor’ 16 alinea 7 17 alinea 8 18 De alinea’s 11 en 12. Die alinea’s gaan over de verschillen

tussen ouderdomsvergeetachtigheid en dementie en daar wordt niet naar gevraagd.

2

Samenvattingsopdracht Maximumscore 17 punten9 (misvatting)

Er is sprake van de misvatting• dat geheugentraining zou leiden tot een beter geheugen.of:• dat je niet vergeetachtig hoeft te worden/zijn, want je kunt

het geheugen trainen.

Maximumscore 211

1

(drie aannames)De succesvolle geheugentraining is gebaseerd op de volgende aannames:• We benutten maar een deel van onze hersenen.• De mantra ‘use it or lose it’ in de zin van je geheugen

versterken door training, is waar.• Ook geheugenwonders kunnen hun geheugen door

training verbeteren.

Maximumscore 4

11

11

(vergelijking geheugen en waarom onjuist)• Het geheugen wordt vergeleken met een spier die je zou

kunnen oppompen.• Dit is een onjuiste vergelijking, omdat je het geheugen

niet door training kunt versterken.

Maximumscore 21

1

(waarom technieken niet werken)• Geheugentechnieken ten behoeve van een beter

geheugen werken niet, • want technieken voor geheugentraining hebben niets met

verbetering van de hersenen te maken.of:• Geheugentechnieken zijn gekunsteld/bewerkelijk en• ze worden (hierdoor) in het dagelijks leven/in de praktijk

nauwelijks gebruikt.

Maximumscore 3

12

11



(positief gevolg techniek)• Geheugentechnieken/trucs kunnen helpen• om de effecten van achteruitgang van het geheugen op te

vangen.

Maximumscore 211

(ontwikkeling benadering vergeetachtigheid)• Er is sprake van een ontwikkeling in de opvatting/het

denken over vergeetachtigheid. • Vergeetachtigheid wordt steeds meer gezien als een

symptoom, behorend bij een ziekte.

Maximumscore 21

1

(twee gevolgen)• De opkomst van een groep ‘worried well’/een groep

mensen die bang is om dement te worden.• Het ontstaan van verwachtingen die suggereren dat

vergeetachtigheid/geheugenverlies te voorkomen/genezen is door invloed van de markt/handel.

of:nodeloze schuldgevoelens/zorgen (bij opkomende dementie)

Maximumscore 21

1

1Voorbeeldsamenvatting:

Douwe DraaismaDe markt van het grote vergeten

Er is sprake van een misvatting: door het geheugen te trainen zou je kunnen voorkomen dat je vergeetachtig wordt.

De succesvolle geheugentraining is gebaseerd op vooronderstellingen. Ten eerste zouden we onze hersenen maar gedeeltelijk benutten en kunnen we gebruikmaken van de overcapaciteit. Ten tweede zou je het geheugen door training kunnen versterken. Ten derde zouden ook geheugenwonders hun geheugen door training verbeteren.

In veel literatuur over geheugentraining wordt het geheugen vergeleken met een spier, die door training steeds sterker wordt. Maar de vergelijking is niet juist: je kunt het geheugen niet door training versterken.

Technieken ten behoeve van een beter geheugen werken niet, want ze hebben niets met verbetering van de hersenen te maken. Wel kunnen geheugentechnieken helpen de effecten van de achteruitgang van het geheugen op te vangen.

Er heeft een ontwikkeling plaatsgehad in het denken over vergeetachtigheid. Vergeetachtigheid wordt steeds meer gezien als een symptoom, behorend bij een ziekte. Een gevolg daarvan is de opkomst van een groep mensen die bang zijn dement te worden. Bovendien heeft de markt de overspannen verwachting geschapen dat geheugenverlies kan worden genezen.

Bron: Examenbundel 2010/2011, havo Nederlands – ThiemeMeulenhoff.

Aftrek woordoverschrijding:- overschrijding met 18

woorden geen aftrek- voor elke volgende

overschrijding per 5 woorden steeds 2 punten aftrekken.

Aftrek incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik:- maximaal 4 punten aftrekLet op: fouten tegen de zinsbouw, interpunctie, spelling.

Maximaal 30 punten voor vragen en samenvattingsopdracht. Bereken je cijfer door je totaalscore te delen door 3.

30



Schrijven

Opdracht 81 -2 Belangrijkste informatie:

- Jeugdraad bestaat uit 15 leden.- Leden geven adviezen aan de Gemeenteraad.- Advies over plannen die met de jeugd te maken hebben.- Helpen met organiseren verschillende activiteiten.- Organiseren zelf activiteiten: dagje Bobbejaanland, Summer Games, muziekprojecten met

nieuwe bands.- Nadenken over veranderingen in de gemeente.- Nadenken over aantrekkelijker omgeving voor de jongeren.

3 Voorbeelden van beeld:- beeld van activiteiten;- plaatje of logo van de gemeente;- een foto van 15 jongeren;- logo van de jeugdraad maken.

4-7 Je eigen werk.

Opdracht 91 Een aantal waarnemingen in de grafiek:

(rood) geen idee- Minder dan 10% van de jongeren weet helemaal niet hoe hun leven er na in de toekomst

uitziet.(groen) denk ik niet- Een nieuwe studie beginnen is niet wat jongeren als toekomstbeeld aantrekt.- Ook een wereldreis maken is voor een groot deel van de jongeren niet aan de orde.- Verder verwacht ongeveer 40% van de jongeren niet te zullen samenwonen en een full time

baan te hebben.- Ook het hebben van een eerste baan is voor meer dan 30% nog maar de vraag.(blauw) hoop ik- De meeste jongeren hopen een eerste baan, een goede baan en een auto te hebben. - Ook hopen ze op zichzelf of samen te wonen.- 20% van de jongeren hoopt een wereldreis te kunnen maken.- 30% van de jongeren hoopt dat full time werken nog niet aan de orde is.(oranje) weet ik zeker- 25% van de jongeren weet zeker dat op zichzelf wonen en een eerste baan hebben een feit

zal zijn.- 5% gaat een wereldreis maken.- Voor 5% is samenwonen een feit.- Voor 15% is de beslissing voor een tweede studie al gevallen.- 25% weet zeker dat het op zichzelf woont en een iets lager percentage heeft dan ook een

auto.- Bijna 20% van de jongeren is zeker van een goede baan.

2 a Voorbeelden van conclusies:Een wereldreis maken en een nieuwe studie beginnen is voor de meeste jongeren geen toekomstperspectief.De meeste jongeren kunnen niet met zekerheid zeggen hoe hun toekomst er uit zal gaan zien. De meesten hopen op een goede baan, samen of op zichzelf wonen en een eigen auto.Per onderdeel weet gemiddeld 10% van de jongeren niet of het onderdeel in de toekomst gerealiseerd zal zijn.De helft van de jongeren denkt geen full time baan te hebben.

b Je eigen werk.Bijvoorbeeld: hoofdgedachte voor de hele tekst:De meeste jongeren zijn onzeker over hun toekomstperspectief.

3 a-b Je eigen werk.



4 Jongeren lezen de tweede, opgemaakte tekst eerder, want deze ziet er veel aantrekkelijker uit. Een tekst die er aantrekkelijker uitziet, wordt eerder gelezen. Zeker door jongeren, omdat zij met name kijken naar de vormgeving van een tekst.

5 Beoordeel jezelf met behulp van het volgende antwoordmodel.

Titel van de tekst:Onderwerp van de tekst:

Ik: -- / -+ / ++

A Opdracht 1 richt me op het beoogde publiek, nl. jongeren.2 heb de bron (de grafiek) op een goede wijze

verwerkt.B Hoofdstructuur 1 baseer de tekst op één hoofdgedachte (vraag 2b);

2 verdeel de tekst correct in inleiding, middenstuk en slot.

3 breng voldoende samenhang tussen inleiding, middenstuk en slot aan (met signaalzinnen, -woorden en dergelijke).

4 zet alle feiten, voorbeelden en argumenten in een logische volgorde (en spreekt zichzelf niet tegen).

C Inleiding 1 introduceer het onderwerp duidelijk.2 maak de inleiding aantrekkelijk.

D Substructuur 1 werk in het middenstuk het onderwerp uit dat in de inleiding is geïntroduceerd.

2 werk het middenstuk voldoende uit (geeft genoeg argumenten, voor- en nadelen, voorbeelden, uitleg).

E Slot 1 geef een duidelijke afronding (samenvatting, conclusie of aanbeveling).

2 sluit met het slot aan bij de inleiding en het middenstuk (geeft een logische en passende afronding).

F Titel en vormgeving 1 heb en aantrekkelijke titel geformuleerd waarmee ik de lezer aanzet tot lezen.

2 heb aantrekkelijke tussenkopjes geformuleerd die passen bij de inhoud van de alinea.

3 heb het beeld laten aansluiten bij de inhoud van de tekst.

G Alinea’s 1 onderscheid alinea’s door inspringen of regel overslaan.

2 behandel per alinea niet meer dan één deelonderwerp.

3 werk alinea’s voldoende uit (kernzin en toelichting).4 breng voldoende samenhang tussen de alinea’s aan

(met behulp van signaalwoorden, signaalzinnen e.d.).H Formuleren 1 breng afwisseling aan in het gebruik van woorden.

2 schrijf goed opgebouwde zinnen.3 kies de juiste woorden, formuleer begrijpelijk.4 begin elke zin met een hoofdletter en eindig elke zin

met een punt, uitroepteken of vraagteken.5 beheers de spellingregels.6 gebruik de leestekens op de juiste wijze.



Opdracht 101 -2 Je eigen grafiek. Hieronder staat een voorbeeld van een cirkelgrafiek (cirkeldiagram), maar een ander soort grafiek mag ook, bijvoorbeeld een staafgrafiek (staafdiagram). De gegevens uit de tekst die uit de grafiek moeten blijken, zijn de volgende:

Resultaten onderzoek geldbesteding onder 1000 jongeren van 12 tot 25 jaar. Vier types:- de regelaars: 29%- de toekomstplanners: 16%- de levensgenieters: 25%- de trendsetters: 30%

3 Bijvoorbeeld:

Vier geldtypes onder jongeren van 12-25Uit onderzoek van de stichting Weet Wat Je Besteedt (WWJB) blijkt dat onder jongeren tussen de 12 en 25 jaar vier geldtypes voorkomen.

Toekomstplanner en regelaarDe groep toekomstplanners is het kleinst. 16 procent van jongeren is ondernemend en vindt het belangrijk zelf de bankzaken te regelen. 29 procent behoort tot de regelaars. Zij gaan voorzichtig met hun geld om en sparen.

Levensgenieter en trendsetterEen kwart van de jongeren laat het geld rollen, de zogenaamde levensgenieters. Ze geven hun geld uit aan gezelligheid en cadeautjes. 30 procent van de jongeren behoort tot de trendsetters. Zij geven al hun geld uit aan merkkleding, gadgets en andere luxe artikelen.

Toekomstplanners en regelaars kunnen op financieel gebied prima voor zichzelf zorgen. Dat geldt niet voor de levensgenieters en trendsetters waartoe meer dan de helft van de jongeren behoort.

4-6 Je eigen werk.

Opdracht 111 a Je verdiept je in het onderwerp.

b Je formuleert het doel van je onderzoek.c Je formuleert duidelijke onderzoeksvragen die passen bij de doelgroep.d Je verduidelijkt de begrippen in de onderzoeksvragen.

2 a gegevensb redenenc oordeel



d adviezene verklaringen

3 Het verwerken van de antwoorden is een hele klus. Iedere ondervraagde kan een ander antwoord op de vraag geven. De ondervraagde is ook meer tijd kwijt als hij open vragen moet beantwoorden. Bovendien moet je bedenken wat de ondervraagde met het antwoord bedoelde. Met andere woorden je moet het antwoord interpreteren. Jouw interpretatie kan een andere zijn dan de bedoeling van de ondervraagde.

4 b Om welke reden heeft u de leerlingen geen centrale examentraining aangeboden?O Na onderzoek bleek er geen belangstelling voor te zijn.O In de vaklessen zijn de leerlingen voldoende voorbereid op de examens.

c Welk oordeel heeft u over de resultaten van de luistervaardigheidstoets Engels?O Ik vind de resultaten van deze toets veel slechter dan ik had verwacht.O Ik vind de resultaten van deze toets licht tegenvallen.O Ik vind de resultaten van deze toets zoals ik verwacht had.O Ik vind de resultaten van deze toets beter dan ik had verwacht.

d Wat is uw advies voor het bekend maken van onze nieuwe huisstijl?O een bijeenkomst voor personeel en regionale mediaO een advertentie van een half A4’tje in de regionale krant

e Welke verklaring is er volgens u voor het succes van tweetalig onderwijs?O Leerlingen willen alvast zijn voorbereid op een Engelstalige opleiding.O Leerlingen willen al vroeg internationaal georiënteerd zijn.O Leerlingen willen het Engels op een hoger niveau beheersen.

Opdracht 121 a De vraag is suggestief door het woord ook. De lezer wordt al een richting op gewezen.

b Deze vraag klopt niet. Je kunt het aanbod niet lekker vinden.c Je kunt ontzettend veel verschillende antwoorden op deze vraag krijgen. Zelfs het antwoord

‘niks’.d Ook op deze vraag kun je veel verschillende antwoorden krijgen. Dat is lastig als je de

antwoorden moet verwerken. Er staat in de vraag niet met welke vorm openbaar vervoer en er staat geen tijdeenheid in (bijvoorbeeld: hoe veel keer per week of maand).

e Op deze vraag kun je diverse data krijgen, maar ook in de zomer, in de winter, in de eerste klas, enz. De antwoorden zijn lastig te verwerken.

f De vraag is suggestief. Er is een richting aangegeven. Wat wil de vragensteller eigenlijk weten? Of iemand een keer in de maand komt, of hoe vaak hij zal komen?

g Antwoorden op deze vraag kunnen zijn: Ja, Nee, misschien, weet ik niet. Deze antwoorden wil de vragensteller niet. Hij wil dat de geïnterviewde een voorbeeld van zijn/haar favoriete film geeft.

2 Je eigen werk.3 Voorbeelden van vragen:

a Een speeltuin in onze wijk is een goed idee.O Ja, want de kinderen moeten ergens veilig kunnen spelen.O Ja, want in iedere wijk hoort een speelvoorziening te zijn.O Nee, want een speeltuin geeft overlast in de buurt.O Nee, want dit kost te veel gemeenschapsgeld.

b Vind je de gezonde broodjes lekker?O Ja, alle broodjes zijn lekker.O Alleen de broodjes met kaas zijn lekker.O Nee, geen een broodje is lekker.

c De nieuwe fietsenstalling bij het station is een goede investering.O Ja, want ik heb nu altijd een plekje voor mijn fiets.O Ja, want er zijn geen zwerffietsen meer op het station.O Nee, want hij heeft voor mij geen passende openingstijden.O Nee, want te weinig mensen maken gebruik van de fietsenstalling.

d Hoe vaak ga je per week met de bus?O geen één keerO twee keer per weekO vier keer per weekO meer dan vier keer per week



e In welk jaar ben je in de eerste klas van deze school gekomen?O Ik zat in de eerste klas niet op deze school.O in 2007O in 2008

f Hoe vaak in de maand ga je iets drinken in de nieuwe horecavoorziening in de Dorpsstraat?O nooitO één keer in de maandO twee tot drie keer in de maandO elke week een keerO meer dan vijf keer in de maand

g Heb je meer dan drie favoriete films?O ja, tussen de vier en negenO ja, meer dan tienO nee

Opdracht 131 Voorbeelden van vragen:

Jeugdcentra/ontmoetingsplekken1 Vind je dat er genoeg speciale ontmoetingsplaatsen in de gemeente zijn om af te spreken met

vrienden?ja / nee / weet niet

2 Vind je het belangrijk dat er jeugdcentra aanwezig zijn binnen de gemeente?ja / nee

3 Als er jeugdcentra komen, hoe vaak zou je één van die jeugdcentra in een maand bezoeken?O één keerO twee keerO drie keerO vier keerO meer dan vier keer

Georganiseerde activiteiten1 Heb je de activiteiten bezocht die elk jaar in de maand mei worden georganiseerd?

O ja, alle activiteitenO ja, sommige activiteitenO nee, geen een activiteit

2 Aan welke georganiseerde activiteiten zou jij meedoen?O summer gamesO talentenjachtO bezoek EftelingO bezoek BobbejaanlandO 24 uur gamenO filmavondO geen activiteit

3 Hoe vaak in de maand moeten activiteiten worden georganiseerd?O één keerO twee keerO drie keerO vier keer

Muziekevenementen1 Als er muziekevenementen georganiseerd worden, zou je deze dan bezoeken?

ja / nee / soms / weet niet2 Hoeveel geld zou je maximaal willen uitgeven aan de entree voor een georganiseerd

evenement?O € 10,-O € 30,-O € 50,-O € 70,-O € 100,-O € 120,-

2-5 Je eigen werk.



Opdracht 141 Als je veel personen wilt ondervragen over een bepaald onderwerp.2 Ja, want je kiest de personen voor de enquête juist uit, omdat zij met het onderwerp te maken

hebben en je van hen wilt weten wat ze van het onderwerp vinden.3 De ondervraagde informeren over het wat, waarom en hoe van de onderzoeksvragen.4 Klopt het wat mensen hebben ingevuld, zijn de vragen serieus beantwoord, hebben ze er zorg

aan besteed en is de enquête compleet ingevuld?5 Een deel waarin je vermeldt waar, wanneer en hoe je de enquête hebt afgenomen.

Een deel waarin je de resultaten verwerkt.Een deel waarin je de conclusie vermeldt.

6 Nee, deze conclusie kun je niet trekken. Deze uitslag geldt voor 75% van 50 leerlingen, dus voor 37,5 havoleerlingen. Dit is slechts een heel klein deel van het aantal havoleerlingen in Nederland.Als je de enquête bijvoorbeeld op een school met 75 havo-5-leerlingen is afgenomen, dan kun je wel zeggen: de meerderheid van de havoleerlingen op school x vindt dat de eerste uren moeten worden afgeschaft.




Controleer het werk met behulp van de volgende beoordelingspunten.

Naam schrijver van de tekst:Tekstsoort:Titel van de tekst:Onderwerp van de tekst:Naam beoordelaar van de tekst:

De schrijver: Mate van beheersing 1, 2, 3 of 4 punten

A Opdracht 1 richt zich op het beoogde publiek.2 houdt zich aan de vormconventies van een

betogende tekst.3 houdt zich aan het gegeven schrijfdoel (informeren,

overtuigen).4 heeft de bronnen op een goede wijze verwerkt.5 heeft het schrijfplan volledig en goed aangevuld.

B Hoofdstructuur 1 baseert de tekst op één hoofdgedachte.2 verdeelt de tekst correct in inleiding, middenstuk en

slot.3 brengt voldoende samenhang tussen inleiding,

middenstuk en slot aan (met signaalzinnen, -woorden en dergelijke).

4 zet alle feiten, voorbeelden en argumenten in een logische volgorde (en spreekt zichzelf niet tegen).

C Inleiding 1 introduceert het onderwerp duidelijk.2 maakt de inleiding aantrekkelijk.

D Substructuur 1 werkt in het middenstuk het onderwerp uit dat in de inleiding is geïntroduceerd.

2 gebruikt een passende manieren om de alinea’s te verbinden.

3 heeft in de eerste alinea een duidelijke toelichting bij het onderwerp gegeven.

4 heeft in de tweede alinea op een begrijpelijke manier een verslag van het onderzoek gedaan.



5 heeft in de derde alinea zijn bewering/standpunt gegeven.

6 heeft in de vierde alinea een goed argument bij de stelling genoemd en toegelicht.

7 heeft in de vijfde alinea een goed argument bij de stelling genoemd en toegelicht.

E Slot 1 geeft een duidelijke afronding (conclusie).2 sluit met het slot aan bij de inleiding en het

middenstuk (geeft een logische en passende afronding).

F Titel en vormgeving 1 heeft een aantrekkelijke titel geformuleerd die de lezer tot lezen aanzet.

2 heeft aantrekkelijke tussenkopjes geformuleerd.3 heeft tussenkopjes geformuleerd die aansluiten bij

de inhoud van de alinea(’s).G Alinea’s 1 onderscheidt alinea’s door inspringen of regel

overslaan.2 behandelt per alinea niet meer dan één

deelonderwerp.3 werkt alinea’s voldoende uit (kernzin en toelichting).4 brengt voldoende samenhang tussen de alinea’s

aan (met behulp van signaalwoorden, signaalzinnen e.d.).

H Argumentatie 1 heeft een juiste argumentatie gebruikt.2 heeft een duidelijk onderscheid aangebracht tussen

hoofden subargumenten.I Formuleren 1 brengt afwisseling aan in het gebruik van woorden.

2 schrijft goed opgebouwde zinnen.3 is steeds goed te volgen (kiest de juiste woorden,

formuleert begrijpelijk).4 begint elke zin met een hoofdletter en eindigt elke

zin met een punt, uitroepteken of vraagteken.5 beheerst de spellingregels.6 gebruikt de leestekens op de juiste wijze.Aantal behaalde punten (max. 140):Cijfer: behaalde punten delen door 140 x 100.

Opdracht 181 Als het voor doel van je tekst belangrijk is te weten hoe een bepaalde groep over het onderwerp

van je tekst denkt.2 Je moet aansluiten bij de kennis, het niveau en het taalgebruik van je doelgroep.3 Ja, want de antwoorden op open vragen kunnen heel divers zijn. Het is dan bijna niet mogelijk de

antwoorden goed te verwerken. Bovendien is het trekken van een conclusie op basis van de antwoorden lastig.

4 Van een grafiek, diagram of tabel zijn de resultaten snel af te lezen.5 Je eigen mening.

Een toelichtende tekst hoeft niet overbodig te zijn. In zo’n tekst staat achtergrondinformatie over het onderzoek, het onderwerp en de conclusies. Het is afhankelijk van het onderwerp, het onderzoek, het publiek of er een toelichtende tekst bij staat.

Opdracht 19

Keuze A: Een onderzoeksverslag met informatief beeld

Je kunt je tekst zelf beoordelen, maar je kunt ook een medeleerling vragen of hij/zij je tekst aan de hand van de onderstaande beoordelingspunten wil beoordelen.




Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Heeft de schrijver zich gericht op het beoogde publiek (ouders van jongeren van 12-15 jaar of

docenten).• Houdt de schrijver zich aan de vormconventies van een informerende tekst?• Houdt de schrijver zich aan het gegeven schrijfdoel (informeren).• Zijn de verzamelde gegevens op een goede wijze verwerkt?• Is de vragenlijst bij het onderzoeksverslag gevoegd?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Is de tekst gebaseerd op één hoofdgedachte?• Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?• Is er voldoende samenhang tussen de inleiding, het middenstuk en het slot?• Is er per alinea niet meer dan één deelonderwerp behandeld?• Zijn alle alinea’s voldoende uitgewerkt (kernzin en toelichting)?• Zijn er tussen de drie delen signaalzinnen, signaalwoorden en dergelijke gebruikt?• Zijn alle feiten, voorbeelden en resultaten in een logische volgorde geschreven?• Staat er een aantrekkelijke titel boven de tekst?• Is er informatie, functioneel en passend beeld bij de tekst gevoegd?

Inleiding• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat het onderwerp van de tekst is?• Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer, zodat hij de tekst gaat lezen?Middenstuk• Is het onderwerp dat in de inleiding is geïntroduceerd in de alinea’s van het middenstuk

uitgewerkt?• Heeft de schrijver duidelijke alineaverbanden tussen de alinea’s van het middenstuk

aangebracht? Zo ja, welke heeft hij/zij gebruikt?• Heeft de schrijver in de eerste alinea een duidelijke toelichting bij het onderwerp (cyberpesten)

gegeven?• Heeft de schrijver in de tweede alinea op een begrijpelijke manier een verslag van het onderzoek

gedaan?• Heeft de schrijver in de derde alinea de resultaten van het onderzoek beschreven?• Heeft de schrijver in de vierde alinea de conclusie(s) van het onderzoek beschreven?Slot• Bestaat het slot uit een duidelijke afronding?• Sluit het slot aan bij de inleiding en het middenstuk?


Keuze B: Een beschouwend essay met informatief beeld

Je kunt je tekst zelf beoordelen, maar je kunt ook een medeleerling vragen of hij/zij je tekst aan de hand van de onderstaande beoordelingspunten wil beoordelen.




Beoordelingspunten bij het uitvoeren van de opdracht• Heeft de schrijver zich gericht op het beoogde publiek (ouders van jongeren van 12-15 jaar of

docenten).• Houdt de schrijver zich aan de vormconventies van een beschouwende tekst?• Houdt de schrijver zich aan het gegeven schrijfdoel (beschouwen).• Zijn de verzamelde gegevens op een goede wijze verwerkt?

Beoordelingspunten bij de opbouw van de tekst• Is de tekst gebaseerd op één hoofdgedachte?• Is de tekst verdeeld in een inleiding, middenstuk en slot?• Is er voldoende samenhang tussen de inleiding, het middenstuk en het slot?• Is er per alinea niet meer dan één deelonderwerp behandeld?• Zijn alle alinea’s voldoende uitgewerkt (kernzin en toelichting)?• Zijn er tussen de drie delen signaalzinnen, signaalwoorden en dergelijke gebruikt?• Zijn alle feiten, voorbeelden en resultaten in een logische volgorde geschreven?• Is de tekst opgebouwd volgens de probleem-en-oplossingstructuur?• Staat er een aantrekkelijke titel boven de tekst?• Is er informatie, functioneel en passend beeld bij de tekst gevoegd?

Inleiding• Komt in de inleiding duidelijk naar voren wat het onderwerp van de tekst is?• Is de inleiding aantrekkelijk genoeg voor de lezer, zodat hij de tekst gaat lezen?Middenstuk• Is het onderwerp dat in de inleiding is geïntroduceerd in de alinea’s van het middenstuk

uitgewerkt?• Heeft de schrijver duidelijke alineaverbanden tussen de alinea’s van het middenstuk

aangebracht? Zo ja, welke heeft hij/zij gebruikt?• Heeft de schrijver de alinea’s informatie over het onderwerp gegeven?• Is de informatie gebaseerd op de verzamelde informatie?Slot• Bestaat het slot uit een duidelijke afronding?• Sluit het slot aan bij de inleiding en het middenstuk?





Opdracht 201 woordkeus, zinsbouw, moeilijke formuleringen (abstract of figuurlijk taalgebruik)2 • door goede argumenten te gebruiken;

• door eerst de mening van je tegenstander te verwoorden en deze vervolgens te weerleggen;• door in de formulering duidelijk te aan te geven of het om een feit of een mening gaat.

3 Dan zit er een duidelijke opbouw in de presentatie.4 verklaringen, oorzaken, gevolgen, (mogelijke) oplossingen5 Mogelijke inleidingen:

• begin met een of meerdere vragen• begin met een stelling, gevolgd door een vraag• begin met een retorische vraag• begin met een verrassende openingszin• vertel een anekdote• stel het probleem meteen aan de orde• noem de aanleidinga Het probleem gelijk aan de orde stellen lijkt de beste keuze (het slechte nieuws gelijk

benoemen).b Bijvoorbeeld: een anekdote.

6 • door een vraag of vragen te stellen;• door het publiek te bedanken voor de aandacht.

7 Fout, een interview kan ook schriftelijk (of via het internet) worden beantwoord.8 Vragen naar een voorbeeld.

Opdracht 211-3 Je eigen werk.4 1-2 Je eigen werk.

3 Bijvoorbeeld:• op vragende toon herhalen: ‘Een prima idee?’• herhalen en doorvragen: ‘Je vindt het dus een goed idee. Wat lijkt je er zo goed aan?’

Opdracht 221 Het verschijnen van het boek Echt sexy van Renate Dorrestein.2 • het verschijnen van het boek;

• het drukproces en de betrokkenheid van de schrijfster daarbij;• het verband tussen titel, motto en verhaal;• het ‘ontstaan’ van de personages; hoe de schrijfster zich inleeft in de wereld die zij beschrijft;• een aanleiding voor het schrijven van dit boek;• de seksualisering van de huidige maatschappij en de veranderende wereld van volwassenen

en kinderen.3 Bijvoorbeeld:

• ‘Hoe link je titel en de opdracht (bedoeld wordt: het motto) aan de rest van het boek?’• ‘Hoe maak je je de personages eigen?’• ‘Wat is daar de oorzaak van, denk je?’

4 Bijvoorbeeld:• ‘Ben je weer net zo blij als met het voorgaande boek dat is uitgekomen; is het net zo

spannend?’• ‘Ben je na afloop met John Donne gekomen, of had je dat met het hele schrijven al in je

hoofd zitten?’5 Ja. Voorbeeld 1:

• ‘Je bent dan ook helemaal betrokken bij het maken van het boek, de cover …’• Niet-suggestieve formulering: ‘Ben je ook betrokken bij hoe het boek gemaakt wordt?’Of, opener: ‘Wat is jouw betrokkenheid bij hoe het boek gemaakt wordt?’Voorbeeld 2:• ‘Het is niet dat je op onderzoek uitgaat of een kijkje neemt in zo’n wereld of praat met pubers

van 13 …’• Niet-suggestieve formulering: ‘Doe je onderzoek voor het schrijven?’Of, opener: ‘Hoe leef je je in in de wereld die je beschrijft?’



6 Actief luisteren: actieve luisterhouding, knikken, samenvatten of in eigen woorden herhalen.Inspelen op wat de geïnterviewde net heeft gezegd.

7 informeren8 Eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Ja, Renate Dorrestein vertelt openhartig over haar boek en hoe zij

het geschreven heeft.

Opdracht 23-27Je eigen werk. Resultaat:• 3 uitgewerkte interviews over braintraining;• een ingevuld beoordelingsformulier interview;• een discussie over braintraining in de leerlingenraad;• een uitgewerkt spreekplan voor een presentatie over braintraining.• beoordeling van het spreekplan.

Opdracht 281 Wanneer je alleen maar gesloten vragen stelt, dan komen de opvattingen van de geïnterviewde

onvoldoende tot hun recht. Stel je alleen open vragen, dan geef je de geïnterviewde de kans eindeloos uit te weiden over zaken die hij belangrijk vindt en kom je aan bepaalde punten misschien helemaal niet toe.

2 De interviewer wil meer duidelijkheid over een bepaald onderwerp of hij wil de spreker uit de tent lokken.

3 Dan kan de één vragen stellen en de ander antwoorden noteren/samenvatten of de opnameapparatuur bedienen.

4 De spreker kan een mening of opmerking nog nader toelichten en eventueel verkeerd begrepen uitlatingen verbeteren.

5 Om de deelonderwerpen van het interview duidelijk van elkaar te onderscheiden.6 Dat de argumenten niet diepgaand en voluit worden afgewogen, omdat men snel tot een

gezamenlijke oplossing/advies wil komen.

Opdracht 29Gebruik de gegevens van opdracht 23-27.De sprekers en observanten letten op de aanwijzingen in het boek en de criteria op de beoordelingsformulieren. Resultaat:• een presentatie en een discussie over braintraining;• ingevulde beoordelingsformulieren.


Uitwerkingen 4/5 havo Blok 10 Examen doen

Woordenschat

Opdracht 1

Begrippen Synoniemen1 (de houding van de auteur) karakteriseren - kenmerken

- typeren2 (de) bevindingen (van een onderzoek) - uitkomsten

- resultaten3 (de) correlatie (tussen roken en longkanker) - relatie

- verband4 (de) visie (van de auteur) - zienswijze

- standpunt5 (denkbare) stadia (in de ontwikkeling) - stappen

- perioden6 (een door culturele) factoren (bepaald verschijnsel) - medeoorzaken

- omstandigheden7 (een foutieve) aanname - hypothese

- veronderstelling8 (een ontwikkeling die leidt tot maatschappelijke)

ontwrichting- verstoring- desorganisatie

9 (een) aanbeveling (doen) - advies- raad

10 (een) denkbeeldige (vraag) - onwerkelijk- theoretisch

11 (een) remedie (ter bevordering van de veiligheid) - maatregel- middel

12 (een) voorbehoud (maken bij een uitspraak) - begrenzing- beperking

13 (het standpunt van de tegenstanders) vertekenen - vervormen- onjuist weergeven

14 (kritische) kanttekeningen (plaatsen bij) - commentaar- opmerkingen

15 (verklaringen die niet) afdoende (zijn) - voldoende- overtuigend

Opdracht 2A 1c, 2l, 3q, 4h, 5a, 6m, 7t, 8f, 9j, 10o, 11s, 12k, 13i, 14p, 15b, 16r, 17g, 18e, 19d, 20nB 1 exponent

2 coöperatieve3 pretenderen4 prioriteit5 fluctueren6 polariseert7 existentiële8 evidente9 dogmatische10 feodale11 componenten

12 excuuscultuur13 stereotiepe14 integriteit15 steevast (Erratum: in de eerste oplage

van Verwerkingsboek 4/5 havo kan dit woord niet ingevuld worden.)

16 analoog17 confidentiële18 discrepantie19 protectionisme20 projectie



Lezen

Opdracht 31 onwaar

Satellietteksten gaan over hetzelfde onderwerp als de hoofdtekst.2 onwaar

Je formuleert één zin.3 waar4 waar5 onwaar

Je mag niet meer dan een woordgroep citeren.6 waar7 onwaar

Er is in de formulering sprake van indirect taalgebruik. Het is goed om te beginnen met een directe formulering als: ‘Onze privacy wordt bedreigd door ... .’

8 waar9 onwaar

Achter één aandachtstreepje kunnen meerdere vragen staan.10 waar11 onwaar

Je mag tijdens het examen wel een woordenboek gebruiken, maar het opzoeken van alle woorden die je niet kent, kost te veel tijd en het leidt af. Dus zoek alleen af en toe een belangrijk woord op als dat je begrip van de tekst in de weg staat.

Opdracht 41 a constatering, vraagstelling

b verklaringc probleemstelling, uitwerkingd conclusie

2 a Oorzaak: het bord met de regels van Johan Cruijff.b Jongens die een balletje trappen op een Cruijff-veld gedragen zich.

3 Ervaring: de schrijver is beginnend leraar.Vergelijking: de schrijver vergelijkt de situatie op Cruijff-courts met die in de klas.


Ferry HaanHang 14 regels van Cruijff op in klaslokaal

De beginnende docent heeft op school ordeproblemen. En de lastige leerling is het slachtoffer van zijn eigen gedrag. De problemen ontstaan doordat er geen duidelijke, zichtbare regels zijn.

Het zou dan ook goed zijn een bord met de 14 regels van Cruijff in de lokalen op te hangen. Deze regels blijken ervoor te zorgen dat de jongeren die gebruikmaken van de Cruijff-courts zich goed gedragen. (66 woorden)

In een goede samenvatting zijn alle zinnen met elkaar verbonden door middel van signaalwoorden, herhaling van woorden of verwijswoorden. Hieronder zijn alle verbindingswoorden vetgedrukt.

De beginnende docent heeft op school ordeproblemen. En de lastige leerling is het slachtoffer van zijn eigen gedrag. De problemen ontstaan doordat er geen duidelijke, zichtbare regels zijn.

Het zou dan ook goed zijn een bord met de 14 regels van Cruijff in de lokalen op te hangen. Deze regels blijken ervoor te zorgen dat de jongeren die gebruikmaken van de Cruijff-courts zich goed gedragen.

Opdracht 51 a aanleiding

b vraagstellingc beschrijving



2 boven alinea 53 Twee van de volgende soorten argumenten:

Gezag: in alinea 5 wordt een verklaring gegeven die vaak gegeven wordt.Ervaring (empirisch argument): op grond van zijn ervaring in zijn vorige functie komt de schrijver tot zijn eigen verklaring van het gedrag van veel internetgebruikers.Vergelijking: in alinea 7 stelt de auteur dat we net zo min als in het echte leven op het internet een beroep kunnen doen op een stel gedeelde mores.

4 a overtuigenb Ferry Haan (tekst 1) wil de lezer overtuigen van het belang van duidelijke regels in de klas,

gebaseerd op die van de Cruijff-courts.5 a beschouwen (ook wel: overtuigen)

b Geert-Jan Bogaerts komt op grond van verklaringen van het hufterige gedrag van mensen op het internet tot de conclusie dat gezamenlijke regels op het internet niet haalbaar zijn.

6 Bijvoorbeeld: De schrijver veronderstelt dat de situatie op de Cruijff-courts vergelijkbaar is met die in de klas, maar heeft daar geen bewijs voor. (22 woorden)

7 Bijvoorbeeld: De schrijver gaat uit van zijn eigen ervaringen en gevoel, maar heeft geen onderzoek verricht. (15 woorden)


Geert-Jan BogaertsRegels voor het schoolplein, niet voor het internet

Mensen gedragen zich op het internet vaak veel hufteriger dan in het echte leven.Een verklaring hiervoor is de anonimiteit van het internet. Ook komen op het internet

mensen en bevolkingsgroepen met elkaar in aanraking die elkaar in het echte leven niet snel ontmoeten. Er is helemaal geen sprake van een gedeelde fatsoensnormen.

Het is dan ook een illusie te denken dat we het ooit eens kunnen worden over internetregels. (70 woorden)

Tekst met vetgedrukte verbindingswoorden:

Mensen gedragen zich op het internet vaak veel hufteriger dan in het echte leven. Een verklaring hiervoor is de anonimiteit van het internet. Ook komen op het internet

mensen en bevolkingsgroepen met elkaar in aanraking die elkaar in het echte leven niet snel ontmoeten. Er is helemaal geen sprake van een gedeelde fatsoensnormen.

Het is dan ook een illusie te denken dat we het ooit eens kunnen worden over internetregels.

Opdracht 6

Correctievoorschrift HAVO 2010-II bij Tekst 3 Maximumscore per vraag

1 D 12 • De zelfstandig werkende leerling/de leerling in het studiehuis greep

niet meer naar het boek, (1 punt)• maar koos voor het gemak van het (snel opkomende) internet (1 punt).• een volledig goed antwoord, niet langer dan 25 woorden (1 punt)OpmerkingAls wordt geantwoord “Hij werd apathisch voor lezen” mag één punt worden toegekend.

3

3 B 14 Juiste antwoorden zijn (één van de volgende):

• ‘Volgens huisfilosoof van nrc.next, Rob Wijnberg, is de jongere van tegenwoordig afkerig van het nieuws, omdat hij de deskundigheid van de journalistiek wantrouwt.’ (regel 103-106)

• ‘De hoofdschuldige aan de apathie is de informatieoverload, waar wij dag in dag uit mee te kampen hebben.’ (regel 111-113)

1



5 ‘Hij weet hoe die werken en realiseert zich dat de waarheid die de journalistiek vertelt, relatief is.’ (regel 144-146)

1

6 • Jongeren hebben onvoldoende wantrouwen jegens veel van hun informatiebronnen. Of: Jongeren zijn niet opgegroeid met onafhankelijke, kwalitatieve journalistiek. (1 punt)

• een volledig goed antwoord, niet langer dan 15 woorden (1 punt)

2

7 D 18 B 19 C 110 A 111 D 112 C 113 B 114 • Volgens het tekstfragment 2 moeten media/kranten jongeren

tonen/leren wat vrije/onafhankelijke journalistiek is/wat de normen en waarden van de vrije journalistiek zijn/wat kwaliteit is (1 punt).

• Volgens de tekst ‘Hij is jong en hij leest (niet)’ moeten kranten jongeren helpen informatie/prikkels (vanuit andere media) te verwerken/moeten kranten een verlengstuk van andere media zijn (1 punt).

• een volledig goed antwoord, niet langer dan 40 woorden (1 punt)

3

15 • De deskundigheid van de journalistiek wordt gewantrouwd. (1 punt)• Door de informatieoverload is er steeds minder interesse in het

nieuws/apathie onder jongeren vanwege informatieoverload. (1 punt)

2

16 alinea 4 117 alinea 9 118 D 119 D 120 aanbeveling 121 B 1

Maximaal te behalen aantal punten:Maak nu de samenvattingsopdracht en bereken je eindcijfer.

27

Opdracht 7

Correctievoorschrift HAVO 2010-II bij Tekst 4 Maximumscore per informatie-element

22.1 (reden om het vrijuit spreken ter discussie te stellen)• Het vrijuit spreken staat ter discussie omdat (1 punt)• niet duidelijk is waar de grens ligt (aan vrijuit spreken) /

niet duidelijk is wat wel en niet gezegd kan worden. (1 punt)

Opmerkingen:Geen punten toekennen aan formuleringen die ontleend zijn aan alinea 1.Geen punten toekennen als alleen voorbeelden uit alinea 2 genoemd worden (beledigen om geloof, seksuele voorkeur, etc.).

2

22.2 (visie Domela Nieuwenhuis en vier uitgangspunten)• Door Domela Nieuwenhuis werd vrijuit spreken gezien als een van de

hoogste principes (in het menselijk bestaan). (1 punt)• De (vier) uitgangspunten van zijn visie waren: (1 punt)• vier van de volgende vijf (maximaal 4 punten)

− Burgers moesten hun meerderen durven aanspreken op fouten met als doel de maatschappij te verbeteren. Of: De burger moest het als zijn plicht zien om vanuit een ondergeschikte positie openlijk de waarheid te spreken. (1 punt)

− Wat iemand zegt, moest redelijk en verstandig zijn. (1 punt)− Gezag van bovenaf of buitenaf moest worden verworpen. (1 punt)− Oordelen moesten berusten op waarneming. (1 punt)− Het individu was de beste basis voor een goede samenleving (en

6



mocht niet beperkt worden). (1 punt)22.3 (ontwikkelingen gezagsverhoudingen)

• Vroeger was er sprake van verticale (en vanzelfsprekende/glasheldere/duidelijke) gezagsverhoudingen. (1 punt)

• Tegenwoordig zijn de gezagsverhoudingen horizontaal (iets tussen burgers onderling). (1 punt)

2

22.4 (drie consequenties voor het vrijuit spreken)drie van de volgende vier (maximaal 3 punten):• Het vrijuit spreken is steeds minder gebonden aan spelregels. (1

punt)• Vrijuit spreken is vooral iets tussen burgers (en groepen burgers)

geworden. (1 punt)• Het zoeken naar waarheid speelt nauwelijks een rol. (1 punt)• Steeds meer mensen zeggen wat ze denken. (1 punt)

3

22.5 (maatschappelijk probleem en ontstaan daarvan)• Hierdoor (1 punt)• doet zich een maatschappelijk probleem voor. (1 punt)• De democratie kan gevaar lopen. Of: Er bestaat het risico voor

haatdragende taal door kwaadwillende mensen. (1 punt)

3

22.6 (aanbeveling)één van de volgende (maximaal 1 punt):• Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodig om de democratie

veilig te stellen. (1 punt)• Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodig om de schade binnen

de perken te houden. (1 punt)

1

Aftrek voor incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik:• Maximaal 4 scorepunten.• Onder incorrecte formuleringen en onjuist taalgebruik wordt verstaan:

fouten tegen de regels voor interpunctie, voor het gebruik van hoofdletters, voor zinsbouw, voor spelling, voor woordgebruik en voor woordvolgorde.

Deze aftrekregeling dient als volgt te worden toegepast.voor fouten tegen de regels voor interpunctie:1 fout of 2 fouten – 03 of meer fouten – 1voor fouten tegen de regels voor de overige categorieën:1 fout of 2 fouten – 13 of 4 fouten – 25 of 6 fouten – 37 of meer fouten – 4Fouten die herhaald worden, moeten gerekend worden als afzonderlijke fouten.Aftrek voor woordgrensoverschrijding van de samenvatting:Voor de eerste overschrijding met 20 woorden dienen geen scorepunten te worden afgetrokken. Voor elke volgende overschrijding worden per 5 woorden steeds 2 scorepunten afgetrokken tot een maximum van 16 scorepunten.Schematisch:201-220: 0 scorepunten aftrek;221-225: 2 scorepunten aftrek;226-230: 4 scorepunten aftrek;231-235: 6 scorepunten aftrek;236-240: 8 scorepunten aftrek;etc., tot een maximale aftrek van 16 punten.Maximaal te behalen aantal punten voor de samenvatting:Tel het aantal punten dat je behaald hebt bij het maken van de vragen van de eerste tekst (maximaal 27) hierbij op en bereken je eindcijfer.

17



Totaalscore voor de beide onderdelen van het centraal examen 2010-II:

Je cijfer lees je af uit onderstaande kolommen: 44 punten: 1043 punten: 9,942 punten: 9,841 punten: 9,740 punten: 9,639 punten: 9,538 punten: 9,437 punten: 9,336 punten: 9,135 punten: 8,934 punten: 8,733 punten: 8,532 punten: 8,231 punten: 830 punten: 7,829 punten: 7,628 punten: 7,427 punten: 7,226 punten: 7

25 punten: 6,824 punten: 6,623 punten: 6,422 punten: 6,221 punten: 620 punten: 5,819 punten: 5,618 punten: 5,417 punten: 5,216 punten: 515 punten: 4,814 punten: 4,613 punten: 4,412 punten: 4,211 punten: 410 punten: 3,69 punten: 3,48 punten: 3,27 punten: 3

44



Schrijven

Opdracht 81-4 Je eigen werk.5 Of je de tekst kunt gebruiken, hangt af van de vragen die je hebt geformuleerd. Als je met delen

van de tekst een antwoord op een of meer vragen kunt formuleren, kun je de tekst goed gebruiken.Het kan ook zo zijn, dat je de vragen aanpast of een nieuwe vraag bedenkt, omdat de informatie interessant is en bij de hoofdvraag past.

6 Heb je bij het zoeken van betrouwbare bronnen gelet op: het tekstdoel, de schrijver, de datum, de deskundigheid van de bron, de gebruikte argumentatie, de presentatie en het taalgebruik?

7 Als de bron betrouwbaar is en je kunt de informatie gebruiken om je deelvragen te beantwoorden is de bron meestal bruikbaar.

8 a-b Je eigen werk.9 Zorg ervoor dat in je documentatiemap duidelijk blijkt op welke manier(en) je de informatie hebt

verwerkt.Heb je bij de deelvragen vermeld uit welke bron(nen) de antwoorden komen? Dat is handig als je later in het proces de informatie wilt herlezen of je antwoord wilt veranderen.

10-11 Je eigen werk.

Opdracht 91 Lees je introductie goed door en beantwoord de volgende vragen.

Als je een vraag met ‘nee’ hebt beantwoord, moet je dit onderdeel verbeteren.Is in de introductie vermeld:- Wie het onderzoek uitvoert/uitvoeren?- Wat het doel van de enquête is?- Hoeveel tijd het invullen van de enquête in beslag neemt?- Wat de onderzoeksvragen zijn?- Tot welke doelgroep je je richt?- Hoe de respondent de vragenlijst moet invullen?- Wanneer en hoe de respondent het formulier moet terugbezorgen?- Hoe de verkregen informatie wordt verwerkt?

2 Heb je zes gesloten vragen met antwoordmogelijkheden geformuleerd?Is elke vraag goed geformuleerd (er is geen ander antwoord dan de gegeven antwoorden mogelijk)? Is het maximaal aantal ja/nee-vragen twee?

3 Heb je in het slot de geënquêteerde bedankt voor zijn medewerking aan het onderzoek?4 Heb je de enquête door minstens tien jongeren laten invullen?5 Lees je onderzoeksverslag goed door en beantwoord de volgende vragen. Als je een vraag met

‘nee’ hebt beantwoord moet je dit onderdeel verbeteren.- Is de doelstelling van de enquête genoemd?- Is vermeld hoe de enquête is afgenomen?- Is vermeld waar en wanneer de enquête is afgenomen?- Is vermeld hoeveel benaderde personen hebben meegedaan?- Zijn de antwoordpercentages weergegeven?- Is hierbij een correcte en duidelijke grafiek gemaakt?- Zijn de conclusies vermeld.- Passen de conclusies bij de informatie over de afgenomen enquête die eerder in de tekst

zijn genoemd?- Is vermeld of je onderzoeksvraag is beantwoord?- Is vermeld of verder onderzoek nodig is?- Zijn er aanbevelingen vermeld?

Opdracht 10A-B 1-6 Je eigen werk.

Opdracht 111-2 Gebruik voor het beoordelen van je eigen tekst het beoordelingsformulier.

De onderdelen die weinig punten krijgen, verbeter je.




Opdracht 141-2 Een eerste brainstorm kan ook helpen bij de keuze voor een van de onderwerpen. Bij welk

onderwerp levert de brainstorm het meeste op? Gebruik de vergelijking met de opbrengst van je medeleerling ook om eventueel nieuwe invalshoeken aan jouw materiaal toe te voegen.


Opdracht 16Gebruik bij de beoordeling van het spreekplan van jouw medeleerling de onderdelen uit de opdracht.1 Past het spreekplan bij het gekozen spreekdoel?2 Past de gekozen tekststructuur bij spreekdoel? 3 Is de tekststructuur duidelijk en is de informatie er op de juiste manier in ondergebracht?4 Past het gekozen slot bij het spreekdoel? Vind je het een sterke afsluiting?5 Is het verband tussen de alinea’s duidelijk weergegeven?


Opdracht 18Zie het beoordelingsformulier. Je kunt dit ook bij de voorbereiding van je presentatie goed gebruiken!


Opdracht 21De sprekers en observanten letten op de aanwijzingen in het boek en de criteria op het beoordelingsformulier. Je kunt dit ook bij de voorbereiding van de discussie/het debat goed gebruiken!


web viewook ’s avonds werken is geen probleem aangezien ik in de buurt woon en dus niet lang...

Documents