Woroxigamocemis 57-e weli seqtemberi-oqtomberi #5 2015 weli

saliteraturo-samxatvro da sazogadoebrivi Jurnali

saredaqcio sabWos Tavmjdomare

daviT TedoraZe

saredaqcio sabWo

cisana anTaZe

roin abuseliZe

giorgi (iuri) bibileiSvili

genri doliZe

ana dundua

ramaz surmaniZe

bela qeburia

vaxtang Rlonti

Tina SioSvili

malxaz CoxaraZe

amiran xabazi

nana xaxutaiSvili

daarsebulia 1958 welsgamodis or TveSi erTxel

© „Woroxi“, baTumi, 2015

redaqciis misamarTi:6010, baTumi, meliqiSvilis q. #21

tel.: (422) 27-15-30

mTavari redaqtori

sandro beriZe

redaqtori

lali konceliZe

prozisa da poeziisganyofilebis gamge

anzor kudba

kritikis, Targmanisa dapublicistikis ganyofilebis gamge

genrieta quTaTelaZe

kompiuteruli uzrunvelyofa

malxaz faRava

gamomcemelisaqarTvelos mweralTa

kavSiris aWaris organizacia

Jurnali gamodis aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis finansuri mxardaWeriT

Jurnali daibeWda s.s. „gamomcemloba aWaris“

poligrafiul centrSi, baTumi, kldiaSvilis, 27

avtorTa sayuradRebod:redaqciaSi eleqtronuli saxiT Semosuli nawarmoebebi awyobili unda iyos

SriftiT Sylfaen, 12 pt. (kodireba: unikodi (UTF-8).amasTan, redaqciaSi Semosuli masala avtors ar ubrundeba

Sinaarsi

samZimari

რეზო ჭეიშვილი ....................................................................................................................................................................... 003

proza, poezia

jemal (sargis) jayeli _ moTxrobebi ............................................................................................................. 004

gizo TavaZe _ leqsebi .................................................................................................................................................. 019

elguja TavberiZe _ xuTi ambavi ......................................................................................................................... 025

zurab gogeSvili _ leqsebi .................................................................................................................................... 045

mariam reviSvili _ leqsebi .................................................................................................................................... 048

TinaTin boboxiZe _ leqsebi .................................................................................................................................... 050

koba beriZe _ leqsebi .................................................................................................................................................... 052

daTo SalamberiZe _ leqsebi .................................................................................................................................. 053

kritika, publicistika

ekaterine CxartiSvili _ ლი ტე რა ტუ რუ ლი ფრაქ ტა ლე ბის ძი ებ ის ათ ვის .................................. 055

zurab xabaZe _ უსათაუროდ და უმისამართოდ (გაგრძელება) ................................................................... 060

nana axalaZe _ ან დრე მო რუა – მწე რა ლი, მო აზ როვ ნე ................................................................................. 067

anzor lorTqifaniZe _ ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის სა გა ლო ბე ლი ................................................... 072

ese

deniza sumbaZe _ ინფორმაციული ომი საქართველოს ისტორიული სამეფო ტახტის

ხელში ჩასაგდებად (ანუ: ქართველ ბაგრატიონთა სამეფო ტიტულის:

„დავითიანის“ გაგებისათვის დღევანდელი მსოფლიოს ახალი

წესრიგის ჭრილში) (გაგრძელება) ............................................................................................................................ 076

werilebi

vaxtang makaraZe _ მა რე თი და მარ ეთლე ბი ....................................................................................................... 094

ქალ­ბა­ტო­ნე­ბო­და­ბა­ტო­ნე­ბო!

თა­ნა­მო­დარ­დე­ებო!

ჩვე­ნი­წუ­ხი­ლი­უს­აზღვროა,

ჩვე­ნი­ტკი­ვი­ლი­მო­უშ­უშ­ებ­ელია.

გულ­დამ­ძი­მე­ბუ­ლე­ბი­ ვემ­შვი­დო­ბე­ბით­

ბრწყინ­ვა­ლე­ მწე­რალს,­ ბრწყინ­ვა­ლე­ პი­

რ­ოვ­ნე­ბას,­ სა­ქარ­თვე­ლოს­ ბრწყინ­ვა­ლე­

შვილს,­ მსოფ­ლიო­რან­გის­ ნა­წარ­მო­ებ­ებ­

ის­ავ­ტორს­ბა­ტონ­რე­ზო­ჭე­იშ­ვილს.

ბა­ტო­ნი­ რე­ზოს­ თხზუ­ლე­ბე­ბის­ ჩა­მოთ­

ვლით­თავს­არ­შე­გაწყენთ.­ჩვენ,­ყვე­ლას­

გვჯე­რა,­ სა­ნამ­ ქარ­თუ­ლი­ იარ­სე­ბებს,­ ეს­

თხზუ­ლე­ბე­ბიც­სულ­წა­სა­კითხი­და­შე­საც­

ნო­ბი­ ექ­ნე­ბა­ ქარ­თვე­ლო­ბას.­ მათ­ში­ უამ­

რა­ვი­ ფიქ­რია­ გამ­ჟღავ­ნე­ბუ­ლი,­ ხან­და­

ხან­ წი­ნას­წარ­მეტყვე­ლუ­რიც.­ „ცის­ფერ­მა­

მთებ­მა“­ხომ­დაგ­ვარ­წმუ­ნა­ამ­აში.

ასეა,­დი­დი­შე­მოქ­მედ­ნი­შორს,­ძა­ლი­ან­

შორს­იც­ქი­რე­ბი­ან.

რე­ზო­ ჭე­იშ­ვი­ლის­ ჰო­რი­ზონ­ტიც­ ქარ­თ­

ულ­ ცა­სა­ვით­ უს­აზღვრო­ და­ და­უს­აბ­ამო­

იყო.

ბა­ტო­ნო­რე­ზო,­ სი­ცოცხლე­ში­ვე­ კლა­სი­

კო­სად­ აღი­არ­ებ­ულო­ დი­დოს­ტა­ტო,­ უაღ­

რე­სად­გულ­წრფე­ლო,­ქარ­თუ­ლი­ხიბ­ლით­

სავ­სე,­ ალ­ალ­მარ­თა­ლო­ შე­მოქ­მე­დო,­

სრუ­­ლი­ად­სა­ქარ­თვე­ლოს­თან­ ერ­თად­შე­

ნი­ნი­ჭის­დამ­ფა­სე­ბე­ლი,­შენ­ზე­შეყ­ვა­რე­ბუ­

ლი,­შე­ნით­ამ­აყი,­შე­ნი­საყ­ვა­რე­ლი­აჭ­არ­აც­

თვალ­ცრემ­ლი­ანი­ გემ­შვი­დო­ბე­ბა­ უკ­ვდა­

ვე­ბის­კენ­ მი­მა­ვალს­ და­ ნატ­რობს­ შე­ნის­

თა­ნე­ბი­ კი­დევ­ და­უზ­არ­დოს­ სამ­შობ­ლოს­

ქარ­თველ­მა­დე­დებ­მა.

მშვი­დო­ბით­ ბა­ტო­ნო­ რე­ზო,­ მშვი­დო­ბ­

ით!

samZimari

სა­ქარ­თვე­ლოს­ მწე­რალ­თა­

კა­ვ­ში­რის­ აჭ­არ­ის­ ორ­გა­ნი­ზა­

ც­ია­ და­ ჟურ­ნალ­ „ჭო­რო­ხის“­

რე­დაქ­ცია­ ღრმა­ მწუ­ხა­რე­ბით­

იუწყე­ბა,­ რომ­ გარ­და­იც­ვა­ლა­

ჩვე­ნი­ დრო­ის­ ბრწყინ­ვა­ლე­

მწე­­რა­ლი­და­ სა­ზო­გა­დო­ მოღ­

ვა­წე­რე­ზო­ჭე­იშ­ვი­ლი.

ბა­ტო­ნი­ რე­ზო­ მი­სი­ვე­ ან­დ­

ერ­ძის­ თა­ნახ­მად­ და­იკ­რძა­ლა­

ქუ­თა­ის­ში,­მწე­რალ­თა­და­სა­ზ­

ო­გა­დო­ მოღ­ვა­წე­თა­ პან­თე­ონ­

ში.

გთა­ვა­ზობთ­ სა­ქარ­თვე­ლოს­

მწე­რალ­თა­ კავ­ში­რის­ აჭ­არ­ის­

ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის­ თავ­მჯდო­მა­რ­

ის­და­ვით­თე­დო­რა­ძის­გა­მო­ს­

ამ­შვი­დო­ბე­ბელ­სიტყვას.

იმ­ხა­ნად*

იმ ხა ნად მო და ში იყო პო ეტ ური შეხ ვედ რე ბი ქარ ხნებ ში, ფაბ რი კებ ში, სკო ლებ ში, რაიონულ ცენ ტრებ ში. ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ები იმ­არ თე ბო და ხში რად, მე ტად რე რო ცა მო ახ ლოვ­დე ბო და „პო ეზი ის დღე, რუს თა ვე ლის დღე...“

ბა თუ მელ მა პო ეტ ებ მა „ავ იკ არ ით გუ და­ნა­ბა დი“ და შე ვუ დე ქით რაიონებში „მოგ ზა ურ­ობ ას“ ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ღა მო ებ ის გა სა მარ­თა ვად. მარ შრუ ტი იყო: ქე და, შუ ახ ევი, ხუ ლო, ად იგ ენი, ახ ალ ცი ხე, ას პინ ძა... ეს სამ თავ რო ბო ღო ნის ძი ება იყო და ჩვენ ამ ღო ნის ძი ებ აში აქ­ტი ურ ად ვი ყა ვით ჩარ თუ ლი. ად გი ლობ რი ვი რაიონები მო ვი თა ვეთ და ჩა ვე დით ად იგ ენ ში. ად იგ ენ ის შემ დეგ გვე ლოდ ნენ ახ ალ ცი ხე ში. ად იგ ენ ში ნა მე ტა ნი დავ ბრკოლ დით, მე ტად­რე ბან კეტ ზე. მე ძა ლი ან აუტ ან ლად მეჩ ვე ნე­ბო და (და ახ ლაც ასე ვფიქ რობ) ოფ იცი ალ ური შეხ ვედ რის შემ დეგ, რა საც სჭირ დე ბო და სა­ათ ან ხე ვა რი­ორი სა ათი, ბან კეტ ზე ვრჩე ბო­დით დიდ ხანს, სამ, ოთხ სა ათს. მა პა ტი ეთ, ერ­თი წუ თი გა და ვუხ ვევ პირ და პირ სათ ქმელს და და გი სა ხე ლებთ ხუ ლოს მა გა ლითს: ხუ ლო ში ბან კეტ ზე დავ რჩი ერ თი სა ათი და მე რე გა ვი­

* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹6, 2014; ¹3, 2015.

პა რე, მომ ბეზ რდა ეს ზღვარ სგა დაც დე ნი ლი სადღეგ რძე ლო­დი ფი რამ ბე ბი.

თა მა დამ (არ და ვა სა ხე ლებ მის ვი ნა ობ ას) „აფ რი ნა“ კა ცი ჩემს მო სა ძებ ნად. მომ ძებ ნა, იძ ულ ებ ული ვი ყა ვი წავ ყო ლო დი. ჩემს შე ნიშ­ვნა ზე, ნა მე ტა ნი გვი ჭი ან ურ დე ბა ბან კე ტებ ზე ყოფ ნა მეთ ქი, თა მა დამ ნა ხევ რად ხუმ რო ბით თქვა: ახ ლა შუ აღ ამეა, სა ნამ ჩვენ ფან ჯა რა ში მზე არ შე მო ან ათ ებს, აქ უნ და ვი ყოთ, ვი ქე იფ­ოთო. მა შინ რა ტომ ღაც კარგ ტო ნად ით ვლე­ბო და ღვი ნის და ძა ლე ბა. ერ თმა ნეთს „ჯენ დერ­მე სა ვით“ ედ გნენ თავს და აკ ონ ტრო ლებ დნენ, ვინ და ლია და ვინ არა, ან ვინ მი ატ ოვა ჭი ქა ში ღვი ნო. ამ იტ ომ გაჩ ნდა ფრა ზა: „ვსვამთ დაც­ლი ლი ჭი ქის გა გო რე ბით“. თა მა და ბრძა ნებ და, – ამო იწ ურა ეს სადღეგ რძე ლო? უპ ას უხ ებ დნენ – დი ახ, ამო იწ ურა. ხან და ხან გა ამ ხელ დნენ იმ­ას, ვინც არ და ლია ან „წვე თი“ მო იტ ოვა. ამ შემ თხვე ვა ში თა მა და გა მო იყ ენ ებ და სას ჯე ლის უკ მკაც რეს ზო მას – ერ თი ან ორი ჭი ქით და ჯა­რი მე ბა ზარ მა ცი დამ ლე ვის მი მართ.

...რო გორც იქ ნა ჩა ვაღ წი ეთ ად იგ ენ ში, სა­ათ ნა ხე ვარ ში მო თავ და გა მოს ვლე ბი, ლექ სე­ბის კითხვა. მო და ში იყო „პო ლი ტი კუ რი რე­პერ ტუ არი“. ჯერ ლე ნინ ზე უნ და წა გე კითხა ლექ სი, მე რე – სტა ლინ ზე და ბე რი აზ ეც და­იწყეს ლექ სე ბის წე რა. ამ სა სა ცი ლო ტრა დი­ცი ას დი დი პო ეტ ებ იც იც ავ დნენ. აქ აც ერ თი წუ თით გა და ვუხ ვევ და გა ვიხ სე ნებ ერ თერ თი დი დი პო ეტ ის ლექ სს ბე რი აზე:

„მე არ ვიქ ნე ბი იმ ავ დღეს მოს კოვს,

რო ცა ხმას მოგ ცემს შე ნი უბ ანი,

რო ცა შენს სა ხელს აზ იზ ად მოქ სოვს

ლექ სი, სიმ ღე რა თუ სა უბ არი“.

ად იგ ენ ში ბან კეტ მა წა იღო ძა ლი ან დი დი დრო. ახ ალ ცი ხე ში ჩა ვე დით გვი ან ღა მით. დი­

proza, poezia

jemal (sargis)

jayeli

5 jemal (sargis) jayeliproza

ლი დან ვე რა იკ ომ ის პირ ვე ლი მდი ვა ნი ბა ტო ნი შალ ვა გრძე ლიშ ვი ლი სას ტუმ როს წინ მი მო­დის და გვე ლო დე ბა რო დის ავ დგე ბით, რომ სა­უზ მე ზე მიგ ვიწ ვი ოს. რო გორც იქ ნა, ჩვენ დღის თორ მეტ სა ათ ზე „ვი კად რეთ“ ად გო მა.

ბა ტო ნი შალ ვა გაგ ვეც ნო და იქ ვე, სას ტუმ­როს რეს ტო რან ში მიგ ვიწ ვია სა უზ მი სათ ვის. რო გორც კი შე ვე დით, ძა ლი ან მრა ვალ ფე რო­ვა ნი სუფ რის თავ ში მა ღა ლი კა ცი დგას და ლექ სს კითხუ ლობს ზე პი რად. ყვე ლა ნი ჩავ­მწკრივ დით კე დელ თან და ვუს მენთ. ეს წარ მო­სა დე გი, მა ღა ლი კა ცი კითხუ ლობს მთე ლი გა­ტა ცე ბით, რი ხი ან ად, სა ინ ტე რე სოდ. პირ ველ ხა ნებ ში გა ვოც დი, – ლექ სი გავს ჩემს ლექ სს... და ეს ას ეც იყო. იმ ხა ნად გა ზეთ „ახ ალ გაზ რდა კო მუ ნის ტში“ დავ ბეჭ დე გუ რამ ფან ჯი კი ძეს­თან სა პო ლე მი კო ლექ სი „ასე მოვ დი ვარ უხ სო­ვარ დრო იდ ან“.

„ოთხას წე ლი წადს იჯ და არ აბი

და მე ტე ხი დან უმ ზერ და მე ქას,

სა მას წე ლი წადს იჯ და ხონ თქა რი

და კა ხაბ რი დან უმ ზერ და მე ქას.

...ვით შენ არ დაგ რჩა ძმაო არ აბ ის,

მეც არ რა დამ რჩა მომ ხდუ რი თურ ქის...“

ეს საკ მა ოდ დი დი ლექ სია. და ამ თავ რა კი თ­ხვა და გა მო იხ ედა ჩვენ კენ. ჩვე ნი მწკრი ვის თავ­ში ბა ტო ნი შალ ვა გრძე ლიშ ვი ლი იდ გა. იკ ითხა, რო მე ლია მანდ ჯე მალ ჯა ყე ლიო. სა ნამ ვინ მე შე ეპ ას უხ ებ ოდა, თვი თონ ვე თვა ლი დარ მწუ ნე­ბით გა მის წო რა და თქვა: აი, ეს იქ ნე ბა ჯე მალ ჯა ყე ლიო. მე ახ ალ ცი ხე ლი ვა ლი კო ჯა ყე ლი ვარ და სიყ ვა რუ ლით და ვის წავ ლე ეს ლექ სიო. მე მი ვე დი ბა ტონ ვა ლი კოს თან და კე თი ლად მო ვი კითხე, თან მად ლო ბა გა და ვუ ხა დე.

ბა ტონ მა შალ ვამ ძა ლი ან კარ გად და ახ ასი­ათა ვა ლი კო ჯა ყე ლი, რო გორც ომ ის ვე ტე რა ნი, ახ ალ ცი ხის ვე ტე რან თა საბ ჭოს თავ მჯდო მა რე, ცნო ბი ლი თა მა და სიტყვის მთქმე ლი. ერ თი ჭი­ქა ღვი ნო და ლია, გვადღეგ რძე ლა და წა ვი და.

თა მა დობ და ბა ტო ნი ვა ლი კო ჯა ყე ლი...მოგ ვი ან ებ ით შე სა ნიშ ნა ვი ლი ტე რა ტუ რუ­

ლი სა ღა მო ჩა ტარ და.

მე ორე დღეს ბა ტონ მა ვა ლი კომ წა მიყ ვა ნა რა ბათ ში და და მათ ვა ლი რე ბი ნა ჯა ყელ ათ აბ­აგ თა უზ არ მა ზა რი და ულ ამ აზ ესი ცი ტა დე ლი.

ბა ტონ მა ვა ლი კო ჯა ყელ მა მითხრა: „ილია ჭავ ჭა ვა ძეს ჩე მი მა მი დას თვის უთ ქვამს: „– ნუ გე ფიქ რე ბათ ძვირ ფა სო კნე ინა, ქვე ყა ნა მა­ლე გა იგ ებს, რომ შო თა რუს თა ვე ლი ჯა ყე ლი იყოო...“

ეს ძა ლი ან ბევ რს გვა ვა ლებს ჩვენ ჯა ყე­ლებს.

სწო რედ ამ ის შემ დეგ დავ წე რე ლექ სი „წი­ნა პარ თა ცი ტა დელ ში“:

„წმინ და თა წმინ და, რო გორც კან დე ლი,

რო გორც ხა ტი და რო გორც ტა ძა რი,

სა უკ უნ ეთა მწვა ნე სარ კმე ლი,

მუ დამ ფიცხი და მუ დამ მწყა ზა რი,

დი დი პა ტი ვის გრძნო ბით სათ ქმე ლი,

მო კე თის მზე და მტრის თვის თავ ზა რი;

ბევ რს, ბევ რს მა ვა ლებს გვა რი ჯა ყე ლი,

გვა რი ძვე ლი და უზ ა რმა ზა რი!

იმ ხა ნად მეს ხე თის ვოიაჟის მარ შრუტ ში შე დი ოდა ქვა ში ნაკ ვე თი ქა ლა ქი ვარ ძია. სა ნამ ვარ ძი აში გა ვემ გზავ რე ბო დით ას პინ ძის რა იკ­ომ ის პირ ველ მა მდი ვან მა ბა ტონ მა ის აკ აძ ემ რუს თა ვი დაგ ვათ ვა ლი ერ ებ ინა. ვნა ხეთ ულ ამ­აზ ესი და მე ტად თვალ სა ჩი ნო რუს თა ვი, სა იდ­ან აც წარ მოდ გე ბა რუს თა ვე ლის გვა რი. ოდ ნავ შე ფერ დე ბა ად გი ლას გა შე ნე ბუ ლია მეს ხე თის რუს თა ვი ულ ამ აზ ესი ვაშ ლის ბა ღით. სულ ში რა ღაც ის ეთი ვიგ რძე ნი, რაც შე იძ ლე ბა იგ­რძნოს მშობ ლი ურ, მა მა პა პურ მი წაწყალს და­ნატ რე ბულ მა ად ამი ან მა მი სი ნახ ვი სას.

ვერ და ვი ჩე მებ, მაგ რამ საკ მა ოდ თავ და ჯე­რე ბუ ლად შე მიძ ლია ვთქვა, რომ თით ქოს იგ­რძნო ჩე მი სუ ლის მოძ რა ობა, ბა ტონ მა ის აკ აძ­ემ, მო მი ახ ლოვ და და მე უბ ნე ბა:

– ბა ტო ნო ჯე მალ, გინ და ამ ვაშ ლის სურ ნე­ლო ვან ბაღ ში აგ იშ ენო პა ტა რა ოდ ას ახ ლი? იქ­ნებ შე ნი აქ გად მოს ვლით ჯა ყე ლე ბი და ინ ტე­რეს დნენ თა ვი ან თი ის ტო რი ული მი წაწყლი თა და გად მო ვიდ ნენ ას პინ ძა ში...

6jemal (sargis) jayeli proza

მე, რა თქმა უნ და, გუ ლი თა დი მად ლო ბა გა­და ვუ ხა დე და გან ვუ მარ ტე მი ზე ზე ბი, თუ რა­ტომ არ შე მეძ ლო გად მოს ვლა. მა ნამ დე კი სახ­ლი კა ცებს (გვა რი კა ცებს) ბევ რჯერ ვუთხა რი, ვი საც ორი ან სა მი ვა ჟი ჰყავს, ერ თი უნ და გა­დმ ოს ახ ლო მეს ხეთ ში მეთ ქი...

იქ იდ ან წა ვე დით ვარ ძი აში.„პო ეზი ის დღე, რუს თა ვე ლის დღე“ ტარ დე­

ბო და.ეს იყო უდ იდ ესი ზე იმი, თა ნაც მეს ხეთ ში...სწო რედ ვარ ძი ის მო პირ და პი რე მხა რეს გა­

აკ ეთ ეს სცე ნის მაგ ვა რი ფი ცარ ნა გი. დად გეს მიკ რო ფო ნე ბი, ამ ფი თე ატ რი ვით ოდ ნავ შე­ფერ დე ბა ზე გა ნაწყეს ძელ სკა მე ბი, რაც პო­ეზი ის ზე იმ ზე შეკ რე ბილ ხალ ხს ვერ იტ ევ და.

ჩე მი გვა რის გა მო მეს ხეთ ში მომე ტე ბუ ლი ყუ რადღე ბით ვსარ გებ ლობ დი. ჩემი გა მოს ვ­ლის რი გი დადგა. მი ვე დი მიკ რო ფონ თან. ზო­გი ერ თი აუც ილ ებ ელი ზო გა დი ფრა ზის შემ­დეგ ვახ სე ნე დი დი თა მა რის შემ წი სა და სა იმ­ედო და საყ რდე ნის კრა ვაი ჯა ყე ლის გვა რით ნა თე სა ობა შო თა რუს თა ველ თან, რა მაც დი­დი რო ლი შე ას რუ ლა თა მარ თან რუს თა ვე ლის და ახ ლო ებ აში. სწო რედ კრა ვა ის მეშ ვე ობ ით დაუახლოვდა იგი თა მარს და შე იქ მნა გე ნი ალ­ური ნა წარ მო ები „ვეფხის ტყა ოს ანი“.

ამ ის შემ დეგ წა ვი კითხე ლექ სი ვარ ძი აზე.სას წა ულ სი ამ ოვ ნე ბა სა და სი ამ აყ ის გრძნო­

ბას გან ვიც დი, რო ცა მსოფ ლიო სა ოც რე ბის ვარ­ძი ის გა სა გო ნად ვკითხუ ლობ დი ლექ სს „ვა რ ძია“:

...დი დი ხილ დე ბის გამ დი ნა რე ბავ

და სა ოც რე ბად აღ ზე ვე ბუ ლო

ბო ბოქ რო ბავ და იდ უმ ალ ებ ავ

უკ ვდა ვე ბას თან და ზა ვე ბუ ლო

ხარ მეს ხუ რი მზე ჯერ არ ჩა სუ ლი

და მეც შენ სა ვით დუ მილს ვა პი რებ

და მივ სდევ შე ნი დი დი წარ სუ ლის

სა მა რა დი სო მწვა ნე ნა პი რებს.

იმ ხა ნად დო კუ მენ ტურ ვი დე ოფ ილ მებს ვი­ღებ დი მეს ხეთ ზე. დავ წე რე საკ მა ოდ წარ მა ტე­ბუ ლი სცე ნა რი. გა და ვი ღეთ ოთხი ვე სე რია. ეს

ფილ მი თბი ლი სის ტე ლე ვი ზი ამ აც გად მოს ცა და ბა თუ მის ტე ლე ვი ზი ამ აც.

ტიტ რებ ზე სწე რია:სცე ნა რი ჯე მალ ჯა ყე ლი სარე ჟი სო რი პა ატა კა კა ურ იძეოპ ერ ატ ორი სპარ ტაკ ან თა ძემხატ ვა რი იაგო ახ ობ აძე და სხვე ბი.ძა ლა ინ დი დი პა ტი ვი ხვდა ამ ფილ მს. მას ში

ზო გი ად გი ლი, სა სუ ლი ერო თუ სტრა ტე გი ული ძეგ ლი, ჯერ კი ნო ობი ექ ტი ვის უნ ახ ავი იყო. ერ თერ თი ას ეთი იყო ერ თნა ვი ანი სა ხუ რა ვის უდ იდ ესი ტა ძა რი აგ არა. მას არ ათუ კი ნო ობი­ექ ტი ვი, არ ამ ედ ფო ტო აპ არ ატ ის ობი ექ ტი ვი არ ენ ახა. მი სას ვლე ლი გზა არ იყო, ყვე ლა ფე რი გატყე ვე ბუ ლი იყო. მდი ნა რე ზე გაღ მა მხა რეს გა სას ვლე ლი, აღ მარ თს რომ შევ დგო მო დით, აგ არ ის ხი დი არ იყო. მომ ხდა რა სას წა ული, მდი ნა რის ახ ლოს ხე მო იგ ლი ჯა და ზედ მდი ნა­რეს ხი დი ვით გა და ედო. ხე კი დევ „ცოცხა ლი“ იყო. ჩვენ სწო რედ ამ სა ხელ და ხე ლოდ ბუ ნე­ბის გან „გა კე თე ბულ“ ხიდ ზე გა და ვე დით. ეს ძა ლი ან კარ გად ჩანს ჩემს ფილ მში, თუ ვინ მე და ინ ტე რეს დე ბა, მობ რძან დეს, ოთხი ვე სე რი­ას ვაჩ ვე ნებ სი ამ ოვ ნე ბით.

იმ ხა ნად ბო ლო კად რე ბი ას პინ ძა ში გა და ვი­ღეთ. შე მოგ ვა ღამ და.

ეს არ ის 1992 წე ლი.სა ქარ თვე ლო ში გა ჩა ღე ბუ ლია და ყა ჩა ღე ბა.იტ აც ებ დნენ მარ ტო მან ქა ნებს კი არა, ბან­

დე ბი ეჭ რე ბოდ ნენ ხალ ხს ოჯ ახ ებ ში, ხვდე­ბოდ ნენ გზებ ზე, ძარ ცვავ დნენ, კლავ დნენ. მო­კ ლედ ეს იყო სა ქარ თვე ლოს ყვე ლა ზე ბინ ძუ რი დრო. უკ ვე წაქ ცე ული იყო კო მუნ ისტუ რი ბე­ლა დე ბის ძეგ ლე ბი. რო გორც იტყვი ან, „ძაღ ლი პატ რონს ვერ სცნობ და“.

ას პინ ძა ში შე მოგ ვა ღამ და.მას პინ ძლე ბი გვე უბ ნე ბი ან – დარ ჩით, და ის­

ვე ნეთ და ხვალ დი ლით წახ ვალ თო.კა კა ურ იძ ემ და იჩ ემა, – წა ვი დე თო. მას აჰ­

ყვნენ სხვე ბიც. მე ყვე ლას ვუთხა რი:მან ქა ნა ჩე მია, ვი დე ოკ ამ ერა ჩე მი, ჩე მი

სცე ნა რით გა და ღე ბუ ლი კად რე ბი ჩე მია – აპ­

7 jemal (sargis) jayeliproza

არ ატ შია, გა და ღე ბი სა და მო ნა წი ლე ობ ის თვის და ფი ნან სე ბა ჩე მია. მე რომ და მა ყა ჩა ღონ, ამ­ას ყვე ლა ფერს ვკარ გავ, თქვენ კი ჯი ბე ებ ში ხე ლებ ჩაწყო ბი ლი, რო გორც ახ ლა ხართ, ის ევე იქ ნე ბით. ყვე ლა ფერს წა იღ ებ ენ ფულ თან ერ­თად. თან მხლებ ლებ მა და იწყეს ბუზღუ ნი.

...მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, მა ინც წა ვე დი ას პინ­ძი დან ახ ალ ცი ხე ში.

გზის გან ცო ტა მო შო რე ბით და ვი ნა ხეთ, დგას ოთხი კა ცი და მუშ ტრის თვა ლით გვი ყუ­რებს.

გვა ნიშ ნეს გა ჩერ დი თო.გავ ჩერ დით.რა ტომ ღაც არ მიგ რძვნია ის, რა საც ვე ლო­

დი.– ვი ნა ხართ? – იკ ითხა ერ თმა.– მწე რა ლი ჯე მალ ჯა ყე ლი, – ვუთხა რი რი­

ხით.– წაბ რძან დით! – გა იგ ონა ყვე ლამ, გა უხ არ­

დათ. მე გავ თა მამ დი და ყა სი დად ვი კითხე:– მშვი დო ბა ხო მაა, ბი ჭე ბო, რა იმე პრობ ლე­

მა ხომ არა გაქ ვთ? რა მე ხომ არ გინ დათ?– არა!... ბედ ნი ერ ად! – იყო ბო ლო სიტყვა.წა ვე დით...ერ თხანს ბი ჭე ბი ყუ რებ ჩა მოყ რი ლი მი ყუ­

რებ დნენ.

* * *ამ ის შემ დეგ გა ვი და სა მი წე ლი.მე მწე რალ თა კავ ში რის თავ მჯდო მა რე ვარ

და ჩე მი მძღო ლია აკ ობ ოგ ან ეს ოვი.მოვ დი ვართ თბი ლი სი დან.ღა მეა.ვი ღა ცა აგ ვე დევ ნა.აკ ობი მათ მან ქა ნას არ უშ ვებს წინ, რო­

გორც კი გას წრე ბას და აპ ირ ებ ენ, აკ ობი სწო­რედ იმ კუთხეს გას წევს მან ქა ნას.

მოგ ვი ახ ლოვ დნენ.უც ებ მოგ ვწყდნენ და ჩა მოგ ვრჩენ.ჩვე ნი მან ქა ნის სა ხელ მწი ფო ნომ რებ მა შე­

აშ ინ ათ. მთავ რო ბის მან ქა ნააო, მიდ გნენ და ჩა აქ რეს შუ ქი.

იმ ხა ნად ლია ჯა ყე ლი მო ინ ათ ლა სა მე ბის სა კა თედ რო ტა ძარ ში, მო ნათ ლა უწ მინ დეს მა და უნ ეტ არ ეს მა სა ქარ თვე ლოს კა თა ლი კოს პატ რი არ ქმა ილია მე ორ ემ.

...პატ რი არ ქის კურ თხე ვით ჩე მი ორ თხმო ცი წლის იუბ ილე ჩა ტარ და სწო რე დაც თბი ლი სის სა მე ბის სა კა თედ რო ტა ძარ ში. აქ ედ ან კარ გად და ამ ახ სოვ რდა პატ რი არ ქს ჩე მი სა ხე ლი.

ლია ჯა ყე ლი რომ ინ ათ ლე ბო და, პატ რი არ­ქმა კითხა – ვი ნააო შე ნი ნათ ლიაო.

ლი ამ უპ ას უხა, რომ ჩე მი ნათ ლია არ ის მწე­რა ლი ჯე მალ ჯა ყე ლიო. ეს პა სუ ხი ძა ლი ან მო­ეწ ონა პატ რი არ ქს და ინ ტე რე სით ჰკითხა:

– აქ ბრძან დე ბა ჯე მალ ჯა ყე ლი?– არა, – უპ ას უხა ლი ამ, – შე უძ ლოდ იყო და

ვე ღარ წა მო ვი დაო. მი სი რწმუ ნე ბა კი მე მაქ­ვსო.

მე ტის მე ტი სი ამ ოვ ნე ბით და მა მახ სოვ რდა პატ რი არ ქის სიტყვა „აქ ბრძან დე ბა?“ რო ცა შე ეძ ლო უფ რო უბ რა ლოდ ეთ ქვა. ეს ეც ერ თი მა გა ლი თია მრა ვალ თა შო რის, რო მე ლიც ამ ღმერ თის კა ცის თავ მდაბ ლო ბა სა და ღვთა ებ­რივ კულ ტუ რა ზე ლა პა რა კობს.

დიდ ხანს სი ცოცხლეს ვუ სურ ვებ!

იმ ხა ნად საკ მა ოდ გახ მა ურ და ჩე მი ლექ­სი სა თა ურ ით „დროო მკურ ნა ლო“. ერთ დღეს ცნო ბილ მა მსა ხი ობ მა, მრა ვა ლი ღირ სე ული რო ლის შემ სრუ ლე ბელ მა ბა ტონ მა ოთ არ კო­ბე რი ძემ მო ულ ოდ ნე ლი სი ურ პრი ზი შე მომ თა­ვა ზა, – ზე პი რად წა იკ ითხა მთე ლი ლექ სი.

შემ დეგ დაწ ვრი ლე ბით წა იკ ითხა რამ დე ნი მე სტრო ფი, რო მელ მაც ეტყო ბა, გან სა კუთ რე ბუ­ლი ზე მოქ მე დე ბა მო ახ დი ნა მას ზე. მი სი მსა ხი­ობ ური მღელ ვა რე ბით სავ სე ცხოვ რე ბა ზე. მის და დე ბით და უარ ყო ფით მხა რე ებ ზე. გთა ვა­ზობთ რამ დე ნი მე სტროფს ამ ლექ სი დან:

...დრო მკურ ნა ლო, იმ ედ იც დროა

და გე კითხე ბი ახ ლა ტი ტა ნო,

სულ ში ხსოვ ნა თა ნამ სხვრე ვის გრო ვას

რა ვუ ყო, რო გორ გა მო ვი ტა ნო.

8jemal (sargis) jayeli proza

სად ავ ად უღო მი რო ნი წმინ და,

თა ვად მზეო და თა ვად წმინ და ნო.

ხსოვ ნის ამ დე ნი ჯარ თი და წი და

სის ხლი დან რო გორ გა მო ვი ტა ნო.

აღ არც ნაკ ლე ბი და აღ არც მე ტი

გან ვვლე სო ფე ლი საიადონო.

აქ გე ლო დე ბი მე, პა ცი ენ ტი,

დროო მკურ ნა ლო, დროო ბა ტო ნო,

დროო მა ღა ლო, დროო სა ჩი ნო,

უნ და და გირ ჩე შენ თვის და შე ნად.

მითხა რი კი დევ რაა სა ჭი რო,

წა მე ბულ სუ ლის გა და სარ ჩე ნად.

რო დის მო აწ ევს ჩე მამ დე მი სი...

ზეღ ვთა ებ რი ვი ნა ზი სურ ნე ლი.

დროო მკურ ნა ლო, ვინც არ ის ღირ სი,

დრო ზე გან კურ ნე გან სა კურ ნე ლი!

1991

მე გო ბარ თა წრე ში, ბან კეტ ზე თუ საძ მო თავ ყრი ლო ბა ზე ამ ლექ სს კითხუ ლობ და დი დი წარ მა ტე ბით.

ბა ტო ნი ოთ არ კო ბე რი ძე ფილმ „ბა ში აჩ უკ­იდ ან“ დაწყე ბუ ლი ცხოვ ლად და ამ ახ სოვ რდა სა ზო გა დო ებ ას, მათ შო რის – მეც.

ოთ არს სა ოც რად უყ ვარ და ას ევე ცნო ბი ლი მსა ხი ობი მშვე ნი ერი ლია ელი ავა. ბევ რი აღ არ და ახ ანა და იგი ცო ლად შე ირ თო.

...ეს ალ ბათ 1965 წე ლი იქ ნე ბო და, მა შინ მოს კოვ ში ვსწავ ლობ დი და კი ნო ხე ლოვ ნე ბა ზე ლექ ცი ებს „დომ კი ნო“­ში გვი ტა რებ დნენ გა­სარ ჩე ვი ფილ მის ფრაგ მენ ტე ბის ჩვე ნე ბით.

სწო რედ იქ, კი ნოს სახ ლში შევ ხვდი ქალ ბა­ტონ ლია ელი ავ ას. მა შინ ლია იყო ახ ალ გაზ რდა და მშვე ნი ერი. ძა ლი ან გა მი ხარ და და მი ვა ფარ­თქალ დი. ეს მი ფარ თქა ლე ბა მე ტის მე ტი ჩე მე­ული მო ტი ვით იყო დატ ვირ თუ ლი. ლია მა შინ უკ ვე გათხო ვი ლი იყო, ჩვენს შეხ ვედ რა ზე მი იხ­ედ­მო იხ ედა და გა მაფ რთხი ლებ ლად მითხრა:

– ოთ არი აქ არ ის...მე გა მი ხარ და... აქ ედ ან დაწყე ბუ ლი ოთ არი

საკ მა ოდ გვი ან გა ვი ცა ნი. ჩე მი დე პუ ტა ტო ბის დროს ჩა მო დი ოდა ბა თუმ ში, ას ლან აბ აშ იძე ხში რად ხვდე ბო და მას.

ლია ელი ავ ას გარ დაც ვა ლე ბა ძა ლი ან მტკივ ნე ულ ად მი იღო ოთ არ მა. ის იყო ოთ არ­ის არა მარ ტო ცო ლი, არ ამ ედ დი დი მე გო ბა რი, თა ნაც კო ლე გა...

იმ ხა ნად გა მომ ცემ ლო ბის დი რექ ტო რად ვმუ შა ობ დი. მწე რალ თა კავ შირ ში მითხრეს, რომ ერ თი შუ ახ ევ ელი ახ ალ გაზ რდა ბი ჭი მო­ვი და, ინ სტი ტუ ტი ახ ლა ხან და ამ თავ რა, ლექ­სებს წერს. თუ დროს გა მო ნა ხავ, წა იკ ითხეო. ეს ბი ჭი შო თა ზო იძეაო.

გა ვი და დრო. ვი კითხე, შო თა ზო იძე სად მე მუ შა ობს თუ არა მეთ ქი. არ სად არ მუ შა ობს, და დის ქა ლაქ ში ხე ლებ ჩა მოშ ვე ბუ ლი, უს ამ სა­ხუ რო, უფ ულო, მოწყე ნი ლი. სკო ლა ში ვერ სად მო ეწყო, რაიონში არ წა ვი დაო.

მო მიყ ვა ნეთ შო თა ზო იძე მეთ ქი, ვთქვი.მე ორე დღეს შო თა ზო იძ ემ მო რი დე ბით შე­

მო აღო ჩე მი კა ბი ნე ტის კა რე ბი და იკ ითხა, – მითხრეს, გი ბა რებ სო.

– და წე რე გან ცხა დე ბა სა მუ შა ოს დაწყე ბის შე სა ხებ, – ვუთხა რი.

და წე რა. შე ვიყ ვა ნე რე დაქ ტო რე ბის ოთ­ახ ში, მი ვუ თი თე რე დაქ ტო რის მა გი და ზე და ვუთხა რი:

– შენ დღე იდ ან ხარ გა მომ ცემ ლო ბა „საბ­ჭო თა აჭ არ ის“ ერ თერ თი რე დაქ ტო რი. ხელ ფა­სი გექ ნე ბა ამ დე ნი და ამ დე ნი. შე ნი მო ვა ლე ობა იქ ნე ბა გა მო სა ცე მი წიგ ნე ბის რე დაქ ტი რე ბა. ახ ლა ყველ გან მუ შა ობ ის რე ჟიმს აკ ონ ტრო­ლე ბენ, არ გა აც დი ნო, არ და აგ ვი ანო, იმ უშ ავე კარ გად!

და იწყო მუ შა ობა.მო ვა ტა ნი ნე ლექ სე ბი და სა გა მომ ცემ ლო

გეგ მა ში შე ვი ტა ნე. აიწყო და და იბ ეჭ და, მაგ რამ ჯერ ტი რა ჟი არ იყო მზად. ამ დროს და იგ ეგ მა შუ ახ ევ ის რაიონულ ცენ ტრში შე მოქ მე დე ბი თი შეხ ვედ რა. ბა თუ მი დან წა ვე დით შე მოქ მე დე ბი­თი ჯგუ ფი და ბა თუმ ში მო მუ შა ვე შუ ახ ევ ელი წარ მო მად გენ ლე ბი, მი ნის ტრე ბი, სხვა დას ხვა სამ სა ხუ რე ბის პი რე ბი. მე შო თა ზო იძ ის წიგ ნის ეკ ზემ პლა რი სას წრა ფოდ გა ვა კე თე ბი ნე და წა­

9 jemal (sargis) jayeliproza

ვი ღე შუ ახ ევ ში. ამ ის შე სა ხებ არ აფ ერი არ იც­ოდა შო თა ზო იძ ემ.

ხალ ხით გა და ჭე დილ კულ ტუ რის სახ ლში, სა დაც რაიონის სოფ ლე ბი დან ჩა მო სუ ლი მშრო მე ლე ბი ეს წრე ბოდ ნენ, გა მო ვე დი რო­გორც მწე რა ლი და რო გორც გა მომ ცემ ლო ბის დი რექ ტო რი. სიტყვის და სას რულს ჯი ბი დან ამ ოვ იღე შო თა ზო იძ ის სა ხელ და ხე ლოდ გამ­ზა დე ბუ ლი წიგ ნი, დარ ბაზს ზე აწე ული ხე ლით ვაჩ ვე ნე და ვუთხა რი, – ეს ლექ სე ბის წიგ ნი თქვე ნი რაიონის ახ ალ გაზ რდა პო ეტ ის შო თა ზო იძ ისაა. თქვენ თან ერ თად ვუ ლო ცავ ამ პირ­ვე ლი წიგ ნის გა მოს ვლას.

ამ ფაქ ტმა დი დი სი ხა რუ ლი გა მო იწ ვია ხალ­ხშიც და თვი თონ წიგ ნის ავ ტორ შიც. რად გან ეს იყო მის თვის ძა ლი ან დი დი სი ურ პრი ზი.

* * * გა ვი და დრო...ერ თხელ და მი რე კეს და ნიშ ნის მო გე ბით

მითხრეს, თქვე ნი თა ნამ შრო მე ლი სამ სა ხურ ში დაგვიანებით და დი სო. ვი ფიქ რე, ალ ბათ ერთ ­ხ ელ შეც და და დააგვტანაო. მთვრა ლი იყო. მა შინ დე ლი კო მუ ნის ტუ რი რე ჟი მის მი ხედ ვით სამ სა ხუ რის გაც დე ნა­დაგ ვი ან ებ ის ათ ვის თა­ნამ შრო მე ლი ულ აპ არ აკ ოდ ის ჯე ბო და.

მინ დო და თუ არა, იმ დღეს დავ წე რე ბრძა ნე­ბა შო თა ზო იძ ის გა მომ ცემ ლო ბის რე დაქ ტო რის თა ნამ დე ბო ბი დან გა თა ვი სუფ ლე ბის შე სა ხებ.

ერ თი თვის შემ დეგ მო ვი კითხე, შო თა ზო­იძე სად არ ის მეთ ქი. მითხრეს – და დის ქა ლაქ­ში უმ უშ ევ არი, უფ ულო.

იმ ავე დღეს მო ვაყ ვა ნი ნე და გა მომ ცემ ლო­ბა ში მი სი ვე სკამ ზე დავ სვი რე დაქ ტო რად. თა­ნამ დე ბო ბა ზე აღ ვად გი ნე.

ჩემ თვის მთა ვა რია სი კე თის ქმნა!

იმ ხა ნად ნო დარ ძირ კვა ძი სა და ჯე მალ ხო­ფე რი ას შე სა ხებ მითხრეს, – სტამ ბა ში მუ შა­ობ ენ, პა ტარ­პა ტა რა მოთხრო ბებს წე რე ნო.

ჩემ თვის უმ თავ რე სი მნიშ ვნე ლო ბა ქონ და ახ ალ გაზ რდებ ზე დახ მა რე ბას.

და ვი ბა რე.წიგ ნე ბის გა მო ცე მა და ვუ გეგ მე.ჯე მალ ხო ფე რია გა მომ ცემ ლო ბა ში წა მო ვ ი­

ყ ვა ნე გამომშვებად.დიდ ხანს და კარ გად იმ უშ ავა.მწერ ლის სა ხე ლი მო იპ ოვა.ჯე მალ ხო ფე რია ძა ლი ან ერ თგუ ლი ბი ჭი

იყო, უფ რო სის დამ ფა სე ბე ლი. სი გა რეტს ეწე­ოდა ძა ლი ან ინ ტენ სი ურ ად. მი უხ ედ ავ ად იმ­ისა, რომ ფე ხი ტკი ოდა, სამ სა ხურს არ აც დენ­და, არც აგ ვი ან ებ და.

სამ წუ ხა როდ, ახ ლა ხან გარ და იც ვა ლა.

იმ ხა ნად ვახ ტანგ ახ ვლე დი ანი მო ვი და ჩემ­თან მა ხინ ჯა ურ ში და მითხრა, სიმ ღე რაც მე­ხერ ხე ბა, ხატ ვაც და წე რა ცო, რას მირ ჩევ, რო­მელ ზე გა ვა მახ ვი ლო ყუ რადღე ბაო.

ჩემ თვის მწერ ლო ბა უფ რო გა სა გე ბი იყო და ვუთხა რი, მაჩ ვე ნე რა მოთხრო ბა და წე რე­მეთ ქი.

მო მი ტა ნა. მოთხრო ბა სუსტი იყო, მაგრამ წა ვა ხა ლი სე, ამ მიზ ნით და ვუ ბეჭ დე კი დეც.

ძა ლი ან ესი ამ ოვ ნა და ხე ლი მიჰ ყო წე რას. მკითხველ მა კარ გად იც ის რას წერ და და რო­გორ. ეს კი დევ არ აფ ერი, გად მო ვიყ ვა ნე გა­მომ ცემ ლო ბა ში სა მუ შა ოდ. გა მომ ცემ ლო ბა ში კი დევ უფ რო გა უღ რამ ვდა სურ ვი ლი, რომ მწე­რა ლი გამ ხდა რი ყო. წიგ ნე ბი გა მო ვა ცე მი ნე.

გა ვი მე ორ ებ, – კარ გი ქე ნი, წინ დაგ ხვდე­ბაო. ძა ლი ან აც დამ ხვდა, თუ რო გორ დამ ხვდა ეს აქ სა ჭი რო არაა.

აქ ვე გა ვიხ სე ნებ, – „...რო მე ლი ჭამ და პურ­სა ჩემ სა, მან გა ნა დი და ჩემ ზე და ტყუ ილი“ (ფსალ მუ ნი და ვი თის, 40).

იმ ხა ნად ჯე მალ ქა თა მა ძე მუ შაობ და ცი ხის­ძი რის ერთ­ერთ და სას ვე ნე ბელ სახ ლში. მე მა­შინ ვი ყა ვი მწე რალ თა კავ ში რის პო ეზი ის სექ­ცი ის ხელ მძღვა ნე ლი. შე მომ თა ვა ზეს ჩემ თვის უც ნო ბი პი როვ ნე ბის ჯე მალ ქა თა მა ძის ლექ სე­ბის გან ხილ ვა პო ეზი ის სექ ცი ის სხდო მა ზე.

გარ და იმ ისა, რომ ამ ლექ სე ბის ავ ტო რი ცი­ხის ძი რე ლია და იქ ვე მუ შა ობ სო და სას ვე ნე ბელ

10jemal (sargis) jayeli proza

სახ ლში, არ აფ ერი არ ვი ცო დი. ლექ სებ ში ჩა ვი­ხე დე. მო მეჩ ვე ნა, რომ არა უშ ავ და, ერ თი იყო რომ მო მე ტე ბუ ლი გულ წრფე ლო ბის გა მო ეს ლექ სე ბი მე ტის მე ტად სიმ სუ ბუ ქემ დე ეშ ვე ბო­და. მა ინც გა დავ წყვი ტე გა ნმე ხი ლა იგი სექ ცი­ის სხდო მა ზე. დავ ნიშ ნე სხდო მის დღე და სა­ათი. მითხრეს, ამა და ამ დროს შე მო ივ ლი სო. არ შე მოიარა. მა შინ ტე ლე ფო ნე ბით სარ გებ­ლო ბა ჭირ და. ად გილ ზე თუ მიხ ვი დო დი, ის იყო.

იძ ულ ებ ული ვი ყა ვი ჩავ სუ ლი ყა ვი ცი ხი ძირ­ში და მო მე ძებ ნა ჯე მალ ქა თა მა ძე სხდო მა ზე და სას წრე ბად. ვერ ვნა ხე. სხდო მა მა ინც ჩა ვა­ტა რე. იმ გან სხვა ვე ბით, რომ ავ ტო რის მა გივ­რად მის ლექ სებს მე ვკითხუ ლობ დი და მე რე სხვა თა აზ რს ვის მენ დი...

ჯე მალ ქა თა მა ძე მი სი ლექ სე ბის გან ხილ ვის შემ დეგ გა ვი ცა ნი. იყო სა შუ ალო პო ეტი და დი­დი მე გო ბა რი.

იმ ხა ნად მგო ნი რამ დე ნი მე ჯერ გა ვი და თბი ლი სის ტე ლე ეკ რა ნებ ზე ერ თი მსა ხი ობ­ის თე ატ რის სპექ ტაკ ლი. ბა თუ მის თვის ას ეთი რამ უცხო ხი ლი იყო. ერთ მშვე ნი ერ და და­სა მახ სოვ რე ბელ დღეს თო ჯი ნე ბის თე ატ რის რე ჟი სორ მა, ლექ სე ბის, სა ბავ შვო სპექ ტაკ ლე­ბის თვის შე სა ნიშ ნა ვი პი ეს ის ავ ტორ მა, ამ ავ­დრუ ლად მსა ხი ობ მა და ვი ოლ ინ ოზე დაკ ვრის მოყ ვა რულ მა ქალ ბა ტონ მა ნი ნო და ვი თაშ ვილ­მა მითხრა, – ვამ ზა დებ ერ თი მსა ხი ობ ის პო­ეტ ურ სპექ ტაკ ლს თქვენს ლექ სებ ზეო.

მე მად ლო ბის გარ და არ აფ ერი სათ ქმე ლი არ მქონ და, ერ თი შე კითხვის გარ და:

– რო გო რია თქვე ნი ჩა ნა ფიქ რი?– ეს იქ ნე ბა სპექ ტაკ ლი სა თა ურ ით „თუ იგ­

რძნო წა მი“ თქვე ნი ლექ სე ბის მი ხედ ვით: მზე, პო ეზია და სიყ ვა რუ ლი, უს ათა ურო, ან ბა ნი, გუ ლო, იყო რა მე? ნე ტა ვი, უს ათა ურო, ასე რა­ტომ, ცის ფერ ჭაღ ზე, სა დაც ინ ებო, უს ათა­ურო, ცო ტა მა ცა ლეთ, მზი სა და წვი მის სე რე­ნა და, მი წაო მა რა დი სო ბავ.

ეს ლექ სე ბი სი უჟ ეტ ურ ად და ვა ლა გე. პრო­ექ ტი წარ ვუდ გი ნე აჭ არ ის კულ ტუ რის სა მი­

ნის ტროს და ბა თუ მის თო ჯი ნე ბის სა ხელ მწი­ფო თე ატ რს.

მო იწ ონ ეს და მეც შე ვუ დე ქი ბო ლო აკ ორ დის და ზუს ტე ბას. ყვე ლა ეს თვრა მე ტი ლექ სი ზე პი­რად და ვის წავ ლე და მხატ ვრუ ლად წა ვი კითხე. იქ და ცუ ლი იყო ხმის ტო ნი, ხმის ელ ფე რი, ხმის ძა ლა, ტემ პი, რიტ მი, მახ ვი ლი და პა უზა.

სა თა ნა დო დახ მა რე ბა გა მი წი ეს: დამ დგმ­ელ მა რე ჟი სორ მა რე ვაზ ბა ინ აზ იშ ვილ მა, მხა­ტ ვარ მა ირ ინა გურ გე ნი ძემ, სტე ნოგ რა ფმა ეთ­ერ ბა ლა ძემ, მუ სი კა ლუ რად გამ ფორ მე ბელ მა ვა ჟა ტუ ღუშ მა, კომ პი უტ ერ ული გრა ფი კა შე­ას რუ ლა გო ჩა ფუტ კა რა ძემ.

ნი ნო და ვი თაშ ვი ლის სა ავ ტო რო სა ღა მოს ეგ იდ ით ეს სპექ ტაკ ლი და იდ გა.

დი ახ, ის ერ თი მსა ხი ობ ის თე ატ რა ლუ რი სპექ ტაკ ლი პირ ვე ლად შედ გა 2001 წლის 12 ივ­ლისს თო ჯი ნე ბის თე ატ რში. სხვა დროს ხსვა­გან გან მე ორ და.

11 jemal (sargis) jayeliproza

სპექ ტაკ ლმა უდ იდ ესი წარ მა ტე ბა მო იპ ოვა.ამ ის შემ დეგ ნი ნო და ვი თაშ ვილ სა და ჩემს

შო რის შე მოქ მე დე ბი თი მე გობ რო ბა აქ ტი ურ­ად გაგ რძელ და, მე ტად რე – ჩემს საიუბილეო სა ღა მო ებ ზე. ქალ ბა ტო ნი ნი ნო კითხულობდა ჩემს ლექსებს. ამ ით ერ თი­ორ ად ამ რა ვალ ფე­როვ ნებ და სა ღა მო ებს. მი სი ბო ლო გა მოს ვლა ჩე მი ლექ სე ბის კითხვით შედ გა ბა თუ მის ხე­

ლოვ ნე ბის სახ ლში ჩე მი 85 წლის იუბ ილ ეზე, რა საც ეს წრე ბოდ ნენ თბი ლი სი დან ჩა მო სუ ლი ინ ტე ლი გენ ცი ის წარ მო მად გენ ლე ბი, სა ქართვ­ე ლოს მწე რალ თა ერ ოვ ნუ ლი აკ ად ემი ის პრე­ზი დენ ტი, გა ზეთ „ლი ტე რა ტუ რუ ლი სა ქარ­თვე ლოს“ მთა ვა რი რე დაქ ტო რი და გა მომ ცე­მე ლი მწე რა ლი ბა ტო ნი თა მაზ წივ წი ვა ძე, რუს­თა ვე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი გე ნო კა ლან დია, სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის აკ­ად ემ იკ ოსი ელ იზ ბარ ჯა ვე ლი ძე და სხვ.

იმ ხა ნად ბევ რს ლა პა რა კობ დნენ აღ მსა რ­ებ ლო ბა ზე. ზო გი რას ამ ბობ და და ზო გი – რას. ღვთის მსა ხუ რე ბა ზე სა უბ რის დროს საკ მა რი­სია გა ვიხ სე ნოთ დი დი და ვით აღ მა შე ნებ ლის პი რა დი მა გა ლი თი. იგი ყვე ლა სამ ლოც ვე ლო ში შე დი ოდა და მორ წმუ ნე ებს, რა აღ მსა რებ ლო­ბაც არ უნ და ქო ნო და, დიდ პა ტივს მი აგ ებ და, რა მე თუ ღმერ თი ერ თია და მის და მი მსა ხუ რე­ბის სხვა დას ხვა ობა მას არ აფ ერს არ აკ ლებს.

ამ მხრივ ცო ტა რთუ ლა დაა საქ მე მარ­თლმა დი დებ ლო ბა სა და კა თო ლი კო ბის ურ­თი ერ თდა მო კი დე ბუ ლე ბა ზე. წი ნას წარ მინ და გან ვაცხა დო, ქრის ტი ან ობ ის ეს ორი მი მარ თუ­ლე ბა ნა წი ლობ რივ გან სხვავ დე ბა ერ თი მე ორ­ის აგ ან. გან სხვა ვე ბა ზოგ ჯერ ისე უბ რა ლოა, რომ ღი მილს იწ ვევს, მა გა ლი თად, პირ ჯვრის გა და წე რის დროს კა თო ლი კი მარ ცხე ნა მხრი­დან გად მო იწ ერს მარ ჯვე ნა მხა რის კენ. მარ­თლმა დი დე ბე ლი პი რი ქით – მარ ჯვნი დან მარ­ცხ ნივ. მაჰ მა დი ან ებს მიც ვა ლე ბუ ლი და საკ რ­ძ ა ლა ვად ისე მიჰ ყავთ, რომ ქვე და კი დუ რე ბი ანუ ფე ხე ბი წინ აქ ვთ, ქრის ტი ან ებს პი რი ქით, მიც ვა ლე ბუ ლი მიჰ ყავთ თა ვით წინ.

აქ ის ევ კა თო ლი კებ სა და მარ თლმა დი დებ­ლებ ზე მინ და გა ვიხ სე ნო ერ თი სა ინ ტე რე სო მა გა ლი თი.

ჩემს მა მი სე ულ ეზ ოში იდ გა ერ თი ხე. მას ორი ჯან სა ღი ვარ ჯი ქონ და. ერ თი – ერ თი ჯი­შის მსხალს ის ხამ და, მე ორე – მე ორ ეს.

რო გორც უკ ვე მი მიხ ვდით, ახ ალ გაზ რდა, მო ზარდ ძირ ზე და ამ ყნეს ორი სხვა დას ხვა ჯი­

12jemal (sargis) jayeli proza

შის „კა ლა მი“, ანუ კვირ ტი, ამ ის გა მო ის ინი გა იზ არ დნენ, მსხო მი არ ენი გახ დნენ და სხვა­დას ხვა ჯი შის ხილს იძ ლე ოდ ნენ. ორ ივე ჯი შის მსხა ლი იყო გა რეგ ნუ ლად ლა მა ზი და სურ ნე­ლო ვა ნი, ორ ივე ის ინი იდ გნენ ერ თმა ნეთ ზე.

მარ თლმა დი დებ ლო ბა და კა თო ლი კო ბა ერთ დიდ, ლა მაზ, ღვთა ებ რივ ძირ ზე, ქრის­ტი ან ობ აზე დგას. რა აქ ვთ ერ თმა ნეთს შო რის მწვა ვე სა კა მა თო?

მე ჩემს ოთხსე რი ან დო კუ მენ ტურ ფილ­მში გა და ვი ღე სრუ ლი ად მეს ხე თის სა კულ ტო და სტრა ტე გი ული მა ტე რი ალ ური კულ ტუ რის ძეგ ლე ბი. მათ შო რის ჩე მი დი დი წი ნაპ რე ბის ცი ტა დე ლი რა ბათ ში, მე ტად რე სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმ ის ექ სპო ნა ტე ბი. ამ ექ სპო ნა ტებს შო­რის გა მო ირ ჩე ოდა მე ტად ლა მა ზი, ქრის ტი ან­ული თე მა ტი კით გა მორ ჩე ული სტა ტუ ეტ ები, ქან და კე ბე ბი. ეს ლა მა ზი ფი გუ რე ბი, სა ხე ები იყო და არ ის ულ ამ აზ ესი, მა ღა ლი, ჭეშ მა რი­ტი ხე ლოვ ნე ბის პრინ ცი პით შეს რუ ლე ბუ ლი. ას ეთი ნა მუ შევ რე ბი ერ თხანს გა მო ფე ნი ლი იყო ბა თუ მის მხა რეთ მცოდ ნე ობ ის მუ ზე უმ ში. შვე ნო და იქა ურ ობ ას. მას თა ვი სი გა მარ თლე ბა ქონ და. 1898­1902 წლებ ში სპე ცი ალ ურ ად მოწ­ვე ული იტ ალი ელი არ ქი ტექ ტო რის პრო ექ ტით აშ ენ და კონ სტან ტი ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლის კა თო­ლი კუ რი ეკ ლე სია. კო მუ ნის ტე ბის დროს ამ ეკ­ლე სი ას მრევ ლი ყავ და. იქ ახ ლა ფუნ ქცი ონ ირ­ებს მარ თლმა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სია უამ რა ვი მრევ ლით. მა ლე შე მო იკ რიბ ნენ კა თო ლი კე ბი და მთავ რო ბის დად გე ნი ლე ბით აშ ენ და პა ტა­რა, მაგ რამ საკ მა ოდ კარ გი არ ქი ტექ ტუ რუ ლი კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სია, რო მე ლიც საკ მა ოდ დი დი ხა ნია ფუნ ქცი ონ ირ ებს.

ის მე ბა კითხვა, სად წა ვი და ბა თუ მის მუ ზე­უმ იდ ან კა თო ლი კუ რი ექ სპო ნა ტე ბი? პა სუ ხი უბ რა ლოა. ვი ღაც პარ ტი ულ მა ფუნ ქცი ონ ერ მა „ბრძა ნა“ – ჩა იტ ან ეთ ეგ ექ სპო ნა ტე ბი მუ ზე­უმ ის სარ დაფ შიო. ჩა იტ ან ეს.

მგო ნი დროა გა მო ვი ჩი ნოთ ღვთა ებ რი ვი გუ ლის ხმი ერ ება, ქარ თუ ლი მა მუ ლიშ ვი ლო ბა და ბა თუ მის კა თო ლი კურ ეკ ლე სი ას და ვუბ რუ­

ნოთ იგი. ამ ით ღმერ თი შეგ ვე წე ვა და ჩვენც ავ მაღ ლდე ბით.

იმ ხა ნად რა ტომ ღაც მო და ში შე მო ვი და ის­ეთი თა მა შე ბი, რომ ლებ საც ბევ რი არ აფ ერი სა ერ თო არა აქ ვს კულ ტუ რას თან, შე მეც ნე­ბას თან, აღ მზრდე ლო ბით პრინ ცი პებ თან.

ერ თმა ნეთ ში აირია ეგ რეთ წო დე ბუ ლი „ეკი­ვო კი“. რა ში მდგო მა რე ობს მი სი მთა ვა რი არ სი? უაზ რო ბა ში. წი ნას წარ ჩა იწ ერ ენ პა ტა რა ბავ­შვე ბის „ლა პა რაკს“, ტი ტინს, ბუტ ბუტს და ყვე­ლა ფერ იმ ას, რა საც ბავ შვის მეტყვე ლე ბა, „ლა­პა რა კი“ ქვია. სტუ დი აში (დარ ბაზ ში) დამ სწრე­თა თვალ წინ ჩარ თა ვენ ჩა ნა წერს და... ეს სა უბ­არი უნ და გა არ ჩი ოს ორ მა წყვილ მა მო თა მა შემ. თა მაშ ში ერ თო ბა პირ ვე ლი წყვი ლი. თუ ის ინი გა მო იც ნო ბენ რა სიტყვე ბი წარ მოთ ქვეს და რი სი თქმა უნ დათ ბავ შვებს, მო იგ ებ ენ და წე სე­ბულ თან ხას. თა მაშ ში ერ თო ბა მე ორე წყვი ლი. ერ თმა ნეთს ეჯ იბ რე ბი ან, გა მარ ჯვე ბუ ლი მო­იგ ებს ფულს, გარ კვე ული რა ოდ ენ ობ ის ლარს. ერ თი წყვი ლი იგ ებს და მე ორ ეს... დას ცი ნის.

გა სა ოც არია. სა სა ცი ლოა, სა ტი რა ლი რომ არ იყ ოს. ჩვენს და ძა ბულ დრო ში, სო ცი ალ ური, ეკ ონ ომ იკ ური, პო ლი ტი კუ რი, კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის პი რო ბებ ში, მო სახ ლე ობ ას, მთელ შე ჭირ ვე ბულ ერს სთა ვა ზო ბენ სა სა ცი ლო თა­მაშს და არც მე ტი და არც ნაკ ლე ბი, სა არ სე ბო ზღვარს დაბ ლა და ქა ნე ბულ ხალ ხს, ძა ლი ან გა ბე დუ ლად და ძა ლი ან ხმა მაღ ლა, ვიტყო დი, მას ხრად იგ დე ბენ.

სა მა ჩაბ ლო ში ად ამი ანი თა ვი სი ან ის საფ­ლავ ზე ან ყა ნა ში რომ მი ვი დეს, მთე ლი პრობ­ლე მე ბის წი ნა შე აღ მოჩ ნდე ბა, უბ რა ლოდ რომ ვთქვათ, ოს ები და იჭ ერ ენ და აპ ატ იმ რე ბენ, ბრალ დე ბით – საზღვა რი და არ ღვიეო. ქარ­თლის შუ აგ ულ ში ხმა ლია გარ ჭო ბი ლი და ამ დროს მთე ლი ქვე ყა ნა ის მენს თუ რას ბუ ტუბ­ტებს სა მი­ოთხი წლის ბავ შვი. ვის უნ და ეს, რა არ ის ეს? ეს არ ის უზ რუნ ვე ლი, მოც ლი ლი, უპ რობ ლე მო ბე დოვ ლა თის უაზ რო გარ თო ბა. ამ თა მაშს ბავ შვე ბის მი მართ რა იმე აღ მზრდე­

13 jemal (sargis) jayeliproza

ლო ბი თი მნიშ ვნე ლო ბა რომ ქონ დეს, კი დევ არა უშ ავ და, მაგ რამ აუტ ან ელია ის, რომ სე­რი ოზ ული, სა ინ ტე რე სო სპე ცი ალ ობ ის მქო ნე კა ცე ბი და ქა ლე ბი ამ ით ლაზღან და რო ბენ, ერ­თო ბი ან, ფულ საც იგ ებ ენ.

დღე ვან დე ლი ოს ეთ ის, დღე ვან დე ლი აფხა­ზე თის და მარ ცხე ბუ ლი „პატ რო ნი“, ახ ლა ხან თბი ლის ში მომ ხდა რი ტრა გე დი ის პი რო ბებ ში კა ცი რომ შე ვა სტუ დი აში და ბავ შვის ბუტ ბუ­ტის გა მოც ნო ბი სათ ვის სა სა ცი ლო თა მა შით გა ერ თო ბა, ან მთელ ერს შეს თა ვა ზებს ას ეთ გარ თო ბას, და ნა შა ულია.

არ ის, აგ რეთ ვე, ალ ფა ბე ტით „თა მა ში“. ეკ­რან ზე იწ ერ ება არე ული ას ობ გე რე ბი და იქ ედ­ან მო თა მა შემ სიტყვა უნ და შექ მნას. ეს თა მა­ში სწრაფ და სწორ აზ როვ ნე ბას უკ ავ შირ დე ბა, მაგ რამ მა ინც არ ას ერი ოზ ულია, მით უფ რო, აქ აც ფუ ლის მო გე ბა­წა გე ბას თან გვაქ ვს საქ მე.

აქ აღ არ ჩა მოვ თვლი კი დევ სხვა თა მა შებს, ძა ლი ან უაზ რო სა და სირ ცხვი ლი ანს, მა გა ლი­თად, ლუ დით სავ სე ტოლ ჩის (ბა კა ლის) გრძელ მა გი და ზე გა ცუ რე ბა ისე, რომ ის ბო ლომ დე მი ვი დეს, არ გა და ვარ დეს ან არ და იღ ვა როს.

აღ არ ღირს ამ აზე ლა პა რა კი.გუ ლის ტკი ვი ლით მინ და და ვა სა ხე ლო კი­

დევ ერ თი თა მა ში, რო მელ საც „ყვე ლა ზე ჭკვი­ანი“ ქვია.

ამ თა მა შის არ სზე აქ არ აფ ერს ვიტყვი. კარ­გია რომ ეს თა მა ში ბავ შვებს აჩ ვევს სწო რი და სწრა ფი აზ როვ ნე ბის „ხე ლოვ ნე ბას“. მაგ რამ... ბავ შვს დინ ჯად და გა სა გე ბად უნ და ეძ ლე ოდ­ეს შე კითხვა. აქ შე კითხვის დას მა ხდე ბა მე ტად სწრა ფად, რაც არაა გა მარ თლე ბუ ლი.

გარ და ამ ისა, ერთ დიდ უხ ერ ხუ ლო ბას თან და უტ აქ ტო ბას თან გვაქ ვს საქ მე, რო ცა ამ თა­მაშ ში გა მარ ჯვე ბულს ვუ წო დებთ ყვე ლა ზე ჭკვი ანს. ის ყვე ლა ზე ჭკვი ანი კი არა, ყვე ლა ზე უფ რო ნა კითხი, მცოდ ნე და ნი ჭი ერია. მე გო­ბარ თა შო რის ერ თს რომ ყვე ლა ზე ჭკვი ანი უწ­ოდო, ეს იწ ვევს ეგო იზ მს.

თა მა ში „ყვე ლა ზე ჭკვი ან ში“ „და მარ ცხე ბუ­ლი“ იწ ვევს დიდ უხ ერ ხუ ლო ბას. ყვე ლა მო ნა­

წი ლე ძა ლი ან ჭკვი ანი, ნა კითხი, გა ნათ ლე ბუ­ლი და მცოდ ნეა, მაგ რამ ყვე ლა შე ჯიბ რე ბა ში გა მარ ჯვე ბუ ლის ერ თი ად გი ლი არ ის და ერთ მათ განს მო უწია ეს ად გი ლი.

სპორ ტის სხვა სა ხე ობებ ში გა მარ ჯვე ბულს რომ ყვე ლა ზე ჭკვი ანი ეწ ოდ ოს, ეს შე ჯიბ რე­ბის თა ნა მო ნა წი ლი სათ ვის შე ურ აცხმყო ფე­ლია.

იმ ხა ნად (ზღაპ რის სტილ ში, მაგ რამ ძა ლი­ან სე რი ოზ ულ ად) მო და ში იყო „ის ერ თი კა ცი“ და ზღაპ რის და სას რუ ლი „მე ლა იც ინ ის, იც ინ­ის, კვდე ბა სი ცი ლი თა...“

იმ ხა ნად, ერ თერთ ქა ლაქ ში, რომ ლის სა ხ­ე ლ წო დე ბა იწყე ბა „ბ“ ას ობ გე რა ზე (მა გა ლი­თად, ბა თუ მი), „იმ ერ თი კა ცის“ გა მო მო აწყვეს კა ბა რეს ტი პის უს ახ ელო და წე სე ბუ ლე ბა და იგი და აკ ომ პლექ ტეს სხვა დას ხვა ას აკ ისა და კომ პლექ ცი ის ახ ალ გაზ რდა ქა ლე ბით. „ის ერ­თი კა ცი“ პრინ ცი პუ ლად არ შე ვი და იქ.

და წე სე ბუ ლე ბა გააუქმეს დი დი მო რა ლუ რი და ნა კარ გით.

„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.

იმ ხა ნად, ერ თი ხუთ­ექ ვს კვად რა ტულ მე ტ რი ანი პა ტა რა, ბუ ჭუ ლია მა ღა ზია გა და­ა კ ეთ ეს ე.წ. მარ კე ტად, რომ „ის ერ თი კა ცი“ და ინ ტე რე სე ბუ ლი ყო და შე სუ ლი ყო იქ რა მის სათ ქმე ლად ან სა ყიდ ლად. მა ღა ზი ას ქარ თულ და უცხო ენ აზე და აწ ერ ეს „მარ კე ტი“ (სა სა ცი­ლოა). მის შე სას ვლელ ში გა მომ წვე ვად სხდე­ბი ან ვი ღაც­ვი ღა ცე ბი და შე ფი ცუ ლი ვით ყვე­ლა ნი ერ თი მი მარ თუ ლე ბით იყ ურ ება.

„ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ. შო რი დან ერ­თო ბა.

„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.

იმ ხა ნად მო აწყვეს ოფ ის ის მსგავ სი რა ღაც თურ ქუ ლი წარ წე რით, მე ჩე თად გა და კე თე­ბუ ლი ქრის ტი ან ული ტაძ რის შე ხე დუ ლე ბით. სხვა დას ხვა ნა ირი სიმ ბო ლო ებ ით, ჰე რალ დი­

14jemal (sargis) jayeli proza

კით, დრო შე ბით და ხსვა ატ რი ბუ ტე ბით. საჩ­ვე ნებ ლად, „იმ ერ თი კა ცის“ გა მომ წვე ვად. ას ევე გა მომ წვე ვად სხდე ბოდ ნენ კი ბე ებ ზე და ლაზღან და რობ დნენ. ის ხდნენ სიცხე ში და სი ცი ვე ში „იმ ერ თი კა ცის“ ყუ რადღე ბის მი­საპყრო ბად.

ამა ოდ. „ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და, არც და­ინ ტე რე სე ბუ ლა თუ რა არ ის იქ და ქა ლაქ ში ასე უაზ როდ რა ტომ ააჭ რე ლეს კე დე ლი, რო მე ლიც გამ ვლე ლებ ში იწ ვევს გა ოც ებ ას, ღი მილ საც.

დი ახ, „ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ, არც და ინ ტე რეს და, მან ეს მი იჩ ნია არ ას ერი ოზ ულ თა მა შად.

„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.

იმ ხა ნად მო აწყვეს სა პა რი კა მა ხე რო ანუ სტი ლის დარ ბა ზი გა მომ წვე ვი ქმე დე ბით...

„ის ერ თი კა ცი“ არ შე ვი და იქ.„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“...

იმ ხა ნად ძა ლი ან ბევ რი უმ სგავ სო ბა გა უჩ­ნდა მე ლი ას სა სა ცი ლოდ, მაგ რამ ამ სი ცი ლით ნეკ ნე ბი და ფილ ტვე ბი აეწ ვა და თა ვი შე იკ ავა. არ აფ ერი გა მო უვ იდა, ლა მის სუ ლი შე ეხ უთა სი ცი ლის შე კა ვე ბის გა მო და ამ იტ ომ...

„მე ლია იც ინ ის, იც ინ ის, კვდე ბა სი ცილ თა“.ალ ბათ კი დევ ბევრ ხანს იც ინ ებს. კარ გია,

გა ერ თო ბა...

იმ ხა ნად ვამ ბობ დი და ახ ლაც ვამ ბობ, – ყვა ვი ლი არ ის მი წის პო ეზია, სი ლა მა ზი სა და სიყ ვა რუ ლის უკ ვდა ვე ბა. კე თილ ად ამი ან ებს, მით უფ რო მწერ ლებს, ყვა ვი ლი მშვე ნი ერ ებ ის სიმ ბო ლოდ მი აჩ ნი ათ, სი ამ ოვ ნე ბით ჩუქ ნი ან ერ თმა ნეთს. ტი ცი ან ტა ბი ძე პი ჯა კის ღილ კი­ლო თი ატ არ ებ და იმ ას და ძა ლი ან აც შვე ნო­და. ილი ას უხ არ ოდა: „აყვ ავ ებ ულა მთე ლო“... აკ აკი ეკ ალ შიც ვარ დს უმ ღე რო და, ვა ჟას უყ­ვარ და ყვა ვი ლე ბი, ერთ პა ტა რა იას მი უძ ღვნა ლექ სი, ამ ლექ სს კითხუ ლობ დნენ და მღე­როდ ნენ. დი დი წარ მა ტე ბით მღე რო და ჰამ­ლეტ გო ნაშ ვი ლი: „თუ ასე ტურ ფა იყ ავი, რად

ვერ გამ ჩნევ დი იაო...“ ვა ჟამ სიკ ვდი ლის ხანს მინ დვრის ყვა ვი ლე ბი ინ ატ რა...

კი დევ რამ დენს უყ ვარ და ყვა ვი ლე ბი?... ყვე ლას, ვი საც სი ლა მა ზის შეგ რძნე ბა აქ ვს. ყვა ვი ლი, ქა ლი და სიყ ვა რუ ლი პო ეტ ის სუ ლის ნა წი ლია. დი ახ, ჩე მი სუ ლის ნა წი ლი და სურ­ნე ლე ბაა ყვა ვი ლი. ეს გა იგო ჩემ მა უბ ედ ურ მა ოპ ონ ენ ტმა და და ინ ტე რეს და, თუ რა ტომ მიყ­ვარს მე ის, მუდ მი ვად რა ტომ მი დევს ლარ ნაკ­ში. ხალ ხი დააეჭვა ამ აში, თვი თონ კი ფა რუ ლი, შე ნიღ ბუ ლი გზე ბით და სა შუ ალ ებ ებ ით ცდი­ლობ და შემ ძუ ლე ბო და ის. იმ ას ტვი ნი გა დაბ­რუ ნე ბუ ლი აქ ვს და ვერ გა იგო, უფ რო სწო­რედ, არ გა იგო, რომ ყვა ვი ლი, ქა ლი და სიყ ვა­რუ ლი პო ეტ ის სუ ლის ნა წი ლია.

იმ ხა ნად მა ხინ ჯა ურ ში და სას ვე ნებ ლად ჩა მო ვიდ ნენ უცხო ელი ტუ რის ტე ბი, მოგ ზა­ურ ები, დამ სვე ნებ ლე ბი. მათ შო რის ივ ყნენ: შვე იც არი ელ ები, პო ლო ნე ლე ბი, სერ ბე ბი (60 სერ ბი), ბალ ტი ის პი რე ლე ბი, ბე ლო რუ სე ბი, უკ­რა ინ ელ ები, რუ სე ბი, აზ ერ ბა იჯ ან ელ ები, სომ­ხე ბი. აგ რთვე თბი ლი სე ლე ბი და სხვა.

მთე ლი სე ზო ნის გან მავ ლო ბა ში ეს უცხო­ელ ები ჯინ ჭა რა ძის ქუ ჩა ზე და დი ოდ ნენ დღე ში ორ­სამ ჯერ. მან ქა ნე ბის ინ ტენ სი ური მოძ რა ობ­ის გა მო ქუ ჩის გას წვრივ ღო ბის ძი რებ ში და დი­ოდ ნენ, რად გან ტრო ტუ არი აყ რი ლი იყო და იქ არ გა ივ ლე ბო და. ის ტრო ტუ არი სულ რა ღაც ასი მეტ რის მან ძი ლი საა, მაგ რამ... არ გა აკ ეთ ებ ინა სწო რად იმ ერ თმა ვა იმ ოს ამ სა ხუ რემ, ვა ით ან ამ­შრო მელ მა, რო მელ საც დი დი სურ ვი ლი ქონ და მის მი ერ კბილ და სო ბი ლი „იმ ერ თი კა ცის“ პრო­ტეს ტი გა მო ეწ ვია და ეს პრო ტეს ტი აეყ ვნა იმ ბინ ძურ დო ნემ დე, რა დო ნე ზეც თვი თონ იდ გა...

მა ხინ ჯა ურ ში და სას ვე ნებ ლად ჩა მო სულ მა უცხო ელ ებ მა აჭ არ ის, იგ ივე სა ქარ თვე ლოს მი­მართ წა იღ ეს ძა ლი ან სა ეჭ ვო შთა ბეჭ დი ლე ბა.

დი დი მიზ ნის თვის შე იძ ლე ბა რა იმე წარ მა­ტე ბუ ლი გა აკ ეთო, მაგ რამ რა არ ის ის, რაც სა­კუ თარ სამ შობ ლოს ჩრდილს აყ ენ ებს ას ობ ით უცხო ელ ის მას ხრად აგ დე ბით.

15 jemal (sargis) jayeliproza

იმ ხა ნად ინ ტერ ვი უს ათ ვის მო ვიდ ნენ ჩემ­თან. მე არ ად ჩა ვაგ დე. გა თავ ზობთ კითხვებ სა და ჩემს პა სუ ხებს.

1. ახ ლა რომ 25 წლის ჯე ელი იყ ოთ, რას გა­აკ ეთ ებ დით, რაც დღემ დე ვერ გა აკ ეთ ეთ?

– შვიდ გაშ ლილ ნა ბად ზე გა და ვახ ტე ბო დი.2. მზე რო გორ შე მო დის თქვენს პო ეზი აში?– უკ ითხა ვად, ფე ხაკ რე ბით (და იწ ერა თა­

ვად მზე ჩემს შე მოქ მე დე ბა ში. წა იკ ითხეთ)3. რა არ ის სიყ ვა რუ ლი თქვენთვის?– სიყ ვა რუ ლი იგ ივ ღმერ თია.4. მარ ტო ობ ას თუ შე უშ ინ ებ იხ ართ ოდ ეს­

მე?– პი რი ქით, მარ ტო ობ ას ეშ ინია ჩე მი და

„ხმა ურ ობს“...5. ბედ ნი ერი ხარ თუ ის ევ ეძ ებ ბედ ნი ერ ებ­

ას?– ბედ ნი ერ ება არ ის ძი ება (იხ. ჩე მი ლექ სი).7. მე პი რა დად რო გორ მიც ნობთ და რას მი­

სურ ვებ დით მო მა ვალ ში?– კარ გად! გი სურ ვებთ შვი ლე ბის ბედ ნი ერ­

ებ ას.8. ნატ ვრის თვა ლი რომ გქონ დეთ, რას ინ­

ატ რებ დით?– იგ ივ ეს, რაც პირ ვე ლი პა სუ ხი.9. რო გორ წარ მო გიდ გე ნი ათ ჩვე ნი ქვეყ ნის

მო მა ვა ლი ჩვენს შემ დგომ?– მო მა ვა ლი ყო ველ თვის ახ ალია. ახ ალი

სჯობს ძველს.10. ყვე ლა ზე მე ტად რას ნა ნობთ?– ეს კითხვე ბი აქ ამ დე რომ არ მი მი ღია, იმ­

ას.

სო­ბო­რო(დო კუ მენ ტუ რი მოთხრო ბა)

...და ბრძა ნა იმ პე რა ტორ მა ბა თუმ ში ის ეთი ტაძ რის აშ ენ ება, რო მე ლიც არ ქი ტექ ტუ რუ­ლი გა აზ რე ბით გა უთ ან აბ რდე ბო და მსოფ ლი­ოს ან ალ ოგი ურ არ ქი ტექ ტუ რულ ძეგ ლებს. ეს იქ ნე ბო და რუ სეთ­თურ ქე თის 1877­78 წლე ბის ომ ის შემ დგომ ყვე ლა ზე დი დი სი ახ ლე და სი ლა­მა ზე სა მა სი წლის მან ძილ ზე კა რებ დახ შუ ლი აჭ არ ის ათ ვის. მი თუ მე ტეს, ამ მშვე ნი ერ მხა რე­ში და სახ ლე ბას აპ ირ ებ დნენ მარ თლმორ წმუ ნე რუ სი გე ნერ ლე ბი და ოფ იც რე ბი.

...მშე ნებ ლო ბის სამ სა ხუ რის უფ როს მა მი­იღო მე ტად სა პა ტიო და სა პა სუ ხის მგებ ლო და ვა ლე ბა შა ვიზღვის პი რა თეთრ ქა ლაქ ში, ბა­თუმ ში უნ იკ ალ ური ტაძ რის აშ ენ ებ ის შე სა ხებ. მო იწ ვია მა ღა ლარ ქი ტექ ტუ რუ ლი სა სახ ლე ებ­ის, ტაძ რე ბის და გეგ მა რე ბის ცნო ბი ლი მშე ნე­ბელ­ხუ როთ მოძ ღვა რი ბა ტო ნი პეტ რე კა მე­ნოგ რა ფო ვი და გა მოგ ზავ ნა ბა თუმ ში.

...და ჩა მობ რძან და ბა თუმ ში ცნო ბი ლი რუ­სი ხუ როთ მოძ ღვა რი კა მე ნოგ რა ფო ვი თა ვი სი მდი და რი დი ზა ინ ით, გა მოც დი ლე ბით. იგი იმ­დე ნად გა ნათ ლე ბუ ლი და ალ ღოიანი იყო, რომ ქვა ში შე ნა ხულ წარ სულ საც კითხუ ლობ და და ქვის წყო ბა­შე ნე ბის ის ტო რი ას აც წერ და. ჩა­მობ რძან და და და ბი ნავ და მა შინ დე ლი სა ნა­პი როს, ახ ლან დე ლი გო გე ბაშ ვი ლის ქუ ჩა ზე მშვე ნი ერ არ ქი ტექ ტუ რულ და პრეს ტი ჟულ სას ტუმ რო „ორი ენ ტალ ში“.

რა მ დე ნი მე დღის შემ დეგ ქა ლა ქის გამ გებ­ლის მი თი თე ბით შე ირ ჩა ად გი ლი, სა დაც უნ და აშ ენ ებ ულ იყო ტა ძა რი.

არ ქი ტექ ტო რის მი ერ და გეგ მი ლი იყო ტა ძა­რი ხუ თი გუმ ბა თით. ამ გუმ ბა თებს შო რის ერ­თი იქ ნე ბო და დი დი და მა სი ური, მე ორე – ოდ­ნავ მცი რე, მაგ რამ სვეტ ზე და შე ნე ბუ ლი ჯვა­რით, ის სი მაღ ლე ში უს წრებ და და ნარ ჩე ნებს.

არ ქი ტექ ტო რი პეტ რე კა მე ნოგ რა ფო ვის თხო ვ ნით მოწ ვე ული იქ ნა ახ ალ გაზ რდა ნი ჭი­

16jemal (sargis) jayeli proza

ერი არ ქი ტექ ტო რი გი ორ გო ბი ანი, რო მე ლიც მთა ვარ არ ქი ტექ ტორს ყვე ლა ნა ირ თა ნად გო­მას გა უწ ევ და.

...და შე უდ გენ ამ სა ხე ლო ვა ნი ტაძ რის მშე­ნებ ლო ბას.

* * *1878­2004 წლე ბი ხა სი ათ დე ბო და ბა თუ მის

აღ მშე ნებ ლო ბი სა და ბა თუ მი სად მი სა ხე ლო ვა­ნი ად ამი ან ებ ის ყუ რადღე ბით. ამ წლებ ში და­იწყო ახ ალი ეტ აპი ბა თუ მის მშე ნებ ლო ბა ში. ეს იყო კულ ტუ რუ ლი გარ დაქ მნე ბის და საწყი სი. ბა თუმ ში პირ ვე ლი მა ტა რებ ლის შე მოს ვლამ დი დი გარ დამ ქმნე ლი სი ახ ლე შე მო იტ ანა. ეს იყო 1883 წე ლი. მა შინ დამ თავ რდა სამ ტრე დია­ბა თუ მის რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბა.

ამ გა ნახ ლე ბა თა ფონ ზე საკ მა ოდ უღ იმ ღა­მოდ გა მო იყ ურ ებ ოდა ბა თუ მის საზღვაო პორ­ტი. ამ იტ ომ სწო რედ 1883­87 წლებ ში ჩა ტარ და პორ ტის რე კონ სტრუქ ცია დაწყე ბუ ლი ბუ­რუნ ტა ბი ის მარ ჯვე ნა სა ნა პი რო დან.*

* ბუ რუნ – თურ ქუ ლად ცხვი რი. სწო რედ ე.წ. ბუ რუხ ტა ბი ის ნა­ხე ვარ კუნ ძუ ლი ზღვის სიღრ მე ში შეჭ რი ლია და დიდ როლს ას­რუ ლებს ჭო რო ხის მი ერ ნა ტა ნის შე ჩე რე ბა ში. ბა თუ მის პორ ტი ამ იტ ომ ბუ ნებ რი ვად ღრმაა და ად ვი ლად შე მო დი ან დი დი გე­მე ბი. „ბა თუს“ ­ ბერ ძნუ ლად ღრმას ნიშ ნავს.

ქა ლა ქის გა ნა შე ნი ან ებ აში დი დი რო ლი შე­ას რუ ლა აგ რეთ ვე ზღვის პი რა ბულ ვა რის მშე­ნე ლო ბამ. იგი და იწყო 1884 წ.

ბა თუ მის ოლ ქის იმ დრო ინ დელ მა სამ ხედ რო გუ ბერ ნა ტორ მა სმე კა ლოვ მა გა დაწყვი ტა მო­ეწ ვია გერ მა ნე ლი ცნო ბი ლი მე ბა ღე, რეს ლე რი ნუ რი ის ტბის ირ გვლივ ლა მა ზი ბა ღის გა სა შე­ნებ ლად.

თით ქოს სპე ცი ალ ურ ად წი ნას წარ ლა მაზ­დე ბო და ზღვის პი რა ბულ ვა რი და ნუ რი ის ტბის ირ გვლივ ბა ღი. მე ტად რე ბულ ვა რი, რად გან სწო რედ ამ ბულ ვა რის მთა ვარ შე სას ვლელ თან უნ და აშ ენ ებ ულ იყო ტა ძა რი.

ამ გა ნახ ლე ბა თა სა ნა ხა ვად, უპ ირ ვე ლე სად ტაძ რის, შემ დგომ სო ბო როს მშე ნებ ლო ბის და საწყი სი სათ ვის ბა თუმ ში ჩა მო ვი და იმ პე რა­ტო რი ალ ექ სან დრე მე სა მე თა ვი სი თან მხლე ბი პი რე ბით. მან სა ინ ტე რე სო შე ფა სე ბა მის ცა ბა­თუმ ში თურ ქე თის სა მას წლო ვა ნი ბა ტო ნო ბის შემ დეგ ას ეთ აღ მა ვა ლ გა ნახ ლე ბა დ პრო ცე სე­ბს, რო მელ საც და აგ ვირ ვგი ნებ და სო ბო რო!

ტაძ რის მშე ნებ ლო ბას 1888 წელს ჩა უყ არ ეს სა ფუძ ვე ლი. მი სი აგ ებ ის გა რან ტი იყო იმ პე­რა ტო რი ალ ექ სან დრე III. ზღვის პი რა ბულ ვა რი რო მელ შიც იმპ ერა ტორ მა ხე ები დარ გო, შემ­დგომ ეწ ოდა და ახ ლაც ქვია ალ ექ ან დრო ვის ბა­ღი. მან აქ გა ნაცხა და, რომ სო ბო რო, რო მე ლიც აშ ენ დე ბო და, იქ ნე ბო და ალ ექ სან დრე ნე ვე ლის სა ხე ლო ბი სა. ამ სა ხე ლის წი ნას წარ მი ნი ჭე ბამ ენ თუ ზი აზ მით და პა სუ ხის მგებ ლო ბის გრძნო­ბით აავ სო მშე ნებ ლე ბი, მუ შე ბი, ინ ტე ლი გენ ცია.

ყვე ლას აინ ტე რე სებ და სა მას წლო ვა ნი თუ­რ ქუ ლი ბა ტო ნო ბის გან გა თა ვი სუფ ლე ბუ ლი ბა თუ მი, უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა ქარ თველ და რუს ინ ტე ლი გენ ცი ას. ამ ინ ტე რესს ემ ატ ებ­ოდა იმ პე რა ტო რის ვი ზი ტი და ტაძ რი სად მი ალ. ნე ვე ლის სა ხე ლის წი ნას წარ მი ნი ჭე ბა.

პირ ვე ლად 1894 წელს ბა თუმს ეწ ვია აკ აკი წე რე თე ლი. ამ დროს ტა ძა რი აშ ენ ებ ული იყო (1894 წ.).

ამ ავე ინ ტე რე სით ბა თუმს ეწ ვია დი დი რუ­სი მწე რა ლი ოს ტროვ სკი, რომ ლის სა ხელ საც

17 jemal (sargis) jayeliproza

ატ არ ებს მოს კო ვის МХАТ­ი. მას ძა ლი ან მო­ეწ ონა ბა თუ მის კლი მა ტი, ზღვა, ბუ ნე ბა... მან დი დი შე ფა სე ბა მის ცა აჭ არ ის მთა ვარ ქა ლაქს ბა თუმს.

იქ ნე ბა ამ სა ინ ტე რე სო და ხა სი ათ ებ ამ კე თი­ლი გავ ლე ნა მო ახ დი ნა დიდ რუს მომ ღე რალ­ზე, შა ლი აპ ინ ზე, რო მე ლიც ბა თუმს ეწ ვია და აქ იმ ღე რა თა ვი სი მდი და რი რე პერ ტუ არ იდ ან.

სწო რედ სო ბო რომ და უდო სა თა ვე ბა თუმ ში არ ქი ტექ ტუ რუ ლი მშე ნებ ლო ბე ბის დიდ საქ­მეს. ეს უპ ირ ვე ლეს ყოვ ლი სა იგ რძნო ბო და ძმე­ბის – ზუ ბა ლაშ ვი ლე ბის გა დაწყვე ტი ლე ბა ში – ბა თუმ ში აეშ ენ ებ ინ ათ კა თო ლი კუ რი ტა ძა რი. 1898­1902 წლებ ში სპე ცი ალ ურ ად მოწ ვე ული იტ ალი ელი არ ქი ტექ ტო რის პრო ექ ტით აშ ენ­და კონ სტან ტი ნე ზუ ბა ლაშ ვი ლის კა თო ლი კუ­რი ეკ ლე სია, სა დაც ამ ჟა მად გან თავ სე ბუ ლია ღვთის მშობ ლის სა ხე ლო ბის მარ თლმა დი დებ­ლუ რი ეკ ლე სია. არ ქი ტექ ტუ რუ ლი თვალ საზ­რი სით იგი მე ტად ლა მა ზია.

* * * ბა თუ მი სა ინ ტე რე სო გახ და რო გორც ტუ­

რის ტე ბი სათ ვის, ას ევე გა მო ჩე ნი ლი მწერ ლე­ბი სა და სა ზო გა დო მოღ ვა წე ებ ის ათ ვის. მათ აინ ტე რე სებ დათ, თუ რო გორ გა მოი ყუ რე ბო და ბა თუ მი რუ სეთ­თურ ქე თის 1877­1878 წლე­ბის ომ ის შემ დეგ. იგი სა ინ ტე რე სო გახ და იმ­პე რა ტო რის ვი ზი ტით, პორ ტის მშე ნებ ლო ბით, ნუ რი ისა და ზღვის პი რა ულ ამ აზ ესი ბა ღის მშე ნებ ლო ბით. ყვე ლას უნ დო და ენ ახა ან გე­ლო სუ რი მშვე ნი ერ ებ ის ტა ძა რი – სო ბო რო. ამ მიზ ნით ბა თუმს 1924 წელს ეწ ვია დი დი რუ სი მწე რა ლი პას ტერ ნა კი. 1925 წელს ჩა მობ რძან­და ნო ბე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი, დი დი ნორ­ვე გი ელი ჰუ მა ნის ტი ფრი ტი ოფ ნან სე ნი,* 1930 წელს აგ რეთ ვე ნო ბე ლის პრე მი ის ლა ურე ატი რა ბინ დ რანათ თა გო რი, 1931 წელს ცნო ბი ლი მეც ნი ერი ან დრეი სა ხა რო ვი, ჟო რეს ალ ფი­

* 1999 წელს გად მო მე ცა დი დი ნორ ვე გი ე ლი ჰუ მა ნის ტის ნო ბ ე ­ლის პრე მი ის ლა ურ ე ატ ის ფრი ტი ოფ ნან სე ნის სა ერ თაშორ ი სო მე და ლი. სა თა ნა დო დო კუ მენ ტში წე რია: „за широкую твор­че­с­кую, научную. благотворительную деятельность...“

ონ ოვი, იოს ებ ბროდ სკი, მი ხე ილ შო ლო ხო ვი... მათ ჩა მო უს წრეს სო ბო როს და რო ცა გა იგ ეს თუ რა ბე დი ეწ ვია სო ბო როს, დი დი სი ნა ნუ ლი გა მოქ თვეს.

* * *სწო რედ ოცი ანი წლე ბის და სას რუ ლი დან

და ოც და ათი ანი წლე ბის და საწყის ში გაჩ ნდა და აქ ტი ურ ად იმ უშ ავა კო მუ ნის ტე ბის მო მა კ­ვდი ნე ბელ მა ფრა ზამ: „мир хижинам, война дво­р­цам“.

ეს უკ ეთ ური მო წო დე ბა, უკ ეთ რომ ვთქვათ, პარ ტი ული და ვა ლე ბა გა ის მა თუ არა, ან გე ლო­სურ სო ბო როს თით ქოს შე აჟ რჟო ლა. იმ ღა მეს წა მო ვი და სა ში ნე ლი თავ სხმა ქა რიშ ხალ თან ერ თად. სო ბო როს სვე ტის თავ ზე და ტა ნე ბუ­ლი ჯვრის კუთხე ებ ში ქარს სტვე ნა­გრი ალი გაჰ ქონ და. რამ დე ნი მე დღეს იწ ვი მა, თით ქოს ცრემ ლი სდი ოდა ყვე ლა სი ლა მა ზეს იმ მო სა­ლოდ ნე ლი უპ რე ცე დენ ტო მოვ ლე ნის მო ლო­დინ ში, რაც ემ უქ რე ბო და ტა ძარს.

გა მო და რე ბის თა ნა ვე, კო მუ ნის ტუ რი პარ­ტი ის ხელ მძღვა ნე ლო ბამ ცენ ტრი დან წა მო­სუ ლი უბ ად რუ კი მი თი თე ბით გა დაწყვი ტა სა­ს წრა ფოდ და ენ გრი ათ და მი წას თან გა ეს წო­რე ბი ნათ ულ ამ აზ ესი ტა ძა რი. მი სი არ სე ბო ბა იდე ოლ ოგი ას ხელს უშ ლი და, რად გან ის მე ფემ ააშ ენა.

ტა ძა რი ისე მტკი ცედ და კე თი ლად იყო ნა­შე ნე ბი, რომ მი სი ქვა თაწყო ბის სა იდ უმ ლო ება მის მა არ ქი ტექ ტორ მა იც ოდა. მის გა რე შე ან უნ და აეფ ეთ ქე ბი ნათ, ან და ეშ ალ ათ და ამ ვან­და ლუ რი პრო ცე სი სათ ვის ეყ ურ ებ ინ ათ ხა ლ­ხი სათ ვის.

ამ დრო ის ათ ვის არ ქი ტექ ტო რი კა მე ნოგ რა­ფო ვი აღ არ სად იყო. მი სი ხელ მძღვა ნე ლო ბის დროს მოწ ვე ული და დამ ხმა რე ახ ალ გაზ რდა არ ქი ტექ ტო რი უკ ვე სა მოცს გა და ცი ლე ბუ ლი იყო. 1937 წლის გა ზაფხუ ლი იყო. ერთ ძა ლი ან არ ას ას ურ ველ დღეს და იბ არ ეს ეს ად გი ლობ­რი ვი ხე ლო ვა ნი, და იბ არ ეს და ყო ველ გვა რი შე სავ ლის გა რე შე რო ყი ოდ და ნა ხევ რად ცი­

18jemal (sargis) jayeli proza

ნი კუ რად უთხრეს – ტა ძა რი უნ და და ან გრიოო. შენ იცი, სად რა რო გორ დევს, შენს მე ტი ვე რა­ვინ და ან გრევ სო.

– ვერ და ვან გრევ! – გა დაჭ რით და ყვე­ლას გა სა გო ნად თქვა სო ბო როს მშე ნებ ლო ბის ხელ მძღვა ნელ­არ ქი ტექ ტორ მა.

ამ კა ტე გო რი ულ მა და გა ბე დულ მა უარ მა ყვე ლა ფე რი შეს ძრა.

– უნ და და ან გრიო, ეს არ ის დრო ის მოთხოვ­ნა, – თით ქოს გა დაწყვე ტი ლე ბის მი ზე ზი გა­ნუ მარ ტეს.

– ვერ და ვან გრევ! – ახ ლაც იგ ივე პა სუ ხი იყო.

– რა ტომ ჯი უტ ობ, პარ ტი ას ეჯი უტ ები?– ტა ძა რი ყვე ლა დრო ის მა ტე რი ალ ური და

სუ ლი ერი კულ ტუ რის ძეგ ლია, რა დრო უნ და მო ვი დეს იმ ის თა ნა, რომ მას ზე ხე ლი აღ იმ არ­თოს.

– უნ და და ან გრიო! – ვა იმ ბრძა ნე ბელს მუ­ქა რა შე ეპ არა ხმა ში.

– მი წა გა მის კდე ბა იმ ას რომ ბო რო ტად შე­ვა ხო ხე ლი.

– მი წა ახ ლაც გა გის კდე ბა!

– მე მშე ნე ბე ლი ვარ და არა მნგრე ვე ლი. ჩე­მი საქ მეა შე ნე ბა და არა ნგრე ვა. ნგრე ვას სხვა­ნა ირი გუ ლი უნ და, შე ნე ბას კი – სხვა ნა ირი.

– გახ სოვ დეს, ეს 1937 წლის დრო ის მოთხოვ­ნაა.

– კვლავ გე უბ ნე ბით, მე ნგრე ვა არ შე მიძ­ლია ჯერ ერ თი იმ იტ ომ, რომ ას ეთ ზე ხე ლი არ მო მიბ რუნ დე ბა, ნგრე ვას სხვა ნა ირი გუ ლი და ფსი ქი კა სჭირ დე ბა. ჩემ ში ას ეთი რამ არ ას ოდ­ეს ჩა სახ ლდე ბა. აშ ენ ებაა ჩე მი საქ მე, მითხა­რით და უნ იკ ალ ურ ნა გე ბო ბებს აგ იშ ენ ებთ.

– გა იყ ვა ნეთ! – თქვა უბ ად რუ კი და ვა ლე ბის შემ სრუ ლე ბელ მა კაც მა, რო მე ლიც ერ თხელ „ობ ობ ას“ მარ კის ავ ტო მან ქა ნის მძღო ლის გვე რ დით იჯ და და რო მელ საც ას ეთი საქ მე ები ებ არა.

– „გა იყ ვა ნეთ“ – ეს სიტყვა და ამ ახ სოვ რდა დი დოს ტატს. გა იყ ვა ნეს. ამ ის შემ დეგ არც მას წარ მო უთ ქვამს სიტყვა და არც არ ავ ისი სიტყვა გა უგ ონია.

ეს იყო ავ ად სახ სე ნებ ლი 1937 წე ლი....სო ბო რო აღ არ სად იყო. არც მი სი ამ შე ნე­

ბე ლი.

ავტოპორტრეტი(დაღმართისაკენ)

დაღმართისაკენ მიდიხარ, გაგისპეტაკდა წვერი,მადლობა უფალს, არა ხარ, იმ პარტიათა წევრი,

სამშობლო რომ გაასხვისეს და შეგვიბღალეს რწმენა,სხვათა ენა რომ არჩიეს, ღვთაებრივ დედა ენას.

კვლავაც აკაკის მეტრფე ხარ, კვლავ ხშირად სტუმრობ ჩარგალს,ვერასდროს ვერ წამოგაგეს, მედროვეებმა ჩანგალს.

ერთგულებ ძმას და მეგობარს, ძმობის ხიდი ხარ ისევ,ბავშვის ცრემლივით კამკამებ, ჩხავერით თასს რომ ივსებ.

გიყვარს ბეღურა ჩიტი და, ძაღლი და წაბლა ცხენი,კიდევ, ქალი და, ქალი და, ქალის ტუჩები ცხელი...

სარეველები მომრავლდნენ, კვლავაც ალესე ცელი,თუმც დაღმართისკენ მიდიხარ, გაგისპეტაკდა წვერი;

უფალმა რომ შეგიყვაროს, ამისთვის იყავ მზაო,ბევრს რომ უყვარხარ, ნაღდია და მეც მიყვარხარ, ძმაო!...

გახსოვდეთ!

„ქალი არ უნდა მოკლა!“

პიქტების კანონი

თებრონე მიდის წყალზე,მხარზე უდგია კოკა,უჩა დაუხვდა გზაზე,უჩა, ქალი არ მოკლა!

სოკოზე მიდის თეო,ტყეში ჩასაფრდა გოგლა,შენ დაიფარე ტყეო!გოგლა, ქალი არ მოკლა!

გოგოსთვის ატყდა შფოთი,ვნებები დაიგორგლა...ყბების დალეწვა მოდის,ქალი არ უნდა მოკლა!

ხვიჩამ გალახა გოჩა,აქცია გოგლი­მოგლად...ევა სხვას გაჰყვა, – მორჩა,ქალი არ უნდა მოკლა!

თუ დაიურვებ ფაშატს,მერე შესძახე ჰოპლა!რომ დაგსვან ქვეყნის ფაშად,ქალი არ უნდა მოკლა!

ჰეი, შენ ჩემო უჩა,ჩემო ძმობილო გოგლა,

gizo

TavaZe

20gizo TavaZe poezia

დაგიღეჭიათ ქუჩა,ჯაჭვები გადაგიხრავთ,

ოღონდ გახსოვდეთ, ძმებო,ქალი არ უნდა მოკლათ!ქალი არ უნდა მოკლათ!ქალი?..მე უნდა გითხრათ?!!

„ქალს?ქალს, მარტო ნუ დატოვებთ,სანამ ქვეყნად ვარსებობთ,ქალი?ქალი საფერებლადგაჩენილა კაცებო“.

გამარჯობა­ბათუმო!

ბათუმელ პოეტებს – ლექსის ბიჭებს

პოეზიით ინთები(თუმც სხვა მხრივაც გიტევენ...)მოდარაჯე რითმებიღამეს გამოგითევენ...

გფარავს შუშის ფერები,როგორც ზეცას ქორები,ქუჩებს შუქნიშნებივითავსებს მეტაფორები...

ხარ კარიბჭე დროებით,იქითაც ვიხედებით...ზეთისხილის რტოებითმოჩანს ტაოს ხედები.

ციტრუსების სურნელშიმწიფს ლეღვი და გულაბი,ჩანან უკვდავ სულებშიფრიდონი და ზურაბი...

ზღვა – გემების ხაფანგი,მახე და კაკანათი,

მლაშე ხმებით დაგვბანგავსდა „ჰოიდა ნანათი“...

სავსე ლექსის ბიჭებით,დიდგულობ და ბათქუნობ,აბა, ასწით ჭიქები,გამარჯობა ბათუმო!

ციკლიდან „ვაი ჩვენს პატრონს!“

ერთობ­ძნელია!(სახუმარო)

ვისაც უნახავს თმა­წვერი შავიდა ვინაც დღემდე ვერ დამივიწყა,ვინაც იწვნია ვნებების შვავი,დაისაკუთრა ვინაც ირგვლივ ცა...

ვისაც უნახავს ის ბიჭი ხმელიდა ვინაც დღემდე ვერ შემელია,იმ სიგიჟეებს თუ ვინმე ელის,უნდა გამოვტყდე, ერთობ ძნელია!...

კვადოურა­–­მცირე­მდინარე­ხარაგაულში

სახსოვრად ეკას

ზღაპრული ხალიჩა ხატაური,ყვავილი, ხე, წყარო, მწვერვალი,ფერხთით გაწოლილი კვადოურა, –ერთობ წელწვრილი მწევარი...

მოარაკრაკებს ღვთიურ ჰანგებს(კრინია – გალოკილი კენჭები...)ლოდებს მორევიათ ძილის ბანგი,თხმელებს მიწოლიან ბეჭებით...

მზის სხივი ჩაპარული ჩუმად ხევში,ერთობა გალუმპული ხის შრობით...

21 gizo TavaZepoezia

ლექსსა და ლექსს შუა, შუალედში,ბაცდება, ითენთება ქვიშრობი.

ხომ არ მოგენატრა ხევსურეთი, –მღვრიე არღუნის გრუხუნი,მინდვრის ყვავილების მღერა ფერთა,ჩემო მეგობარო ქურხულო.

წამო, გველოდება კვადოურა, –ყვავილი, ხე, წყარო, მწვერვალი,ზღაპრული ხალიჩა ხატაური, –ერთობ წელწვრილი მწევარი...

ლიტერატურული­ამინდი

არ გამოზაფხულდა, ჯერ ნიბლია,ისევ აკანკალებს საწყალ ლიტ­ხეს!...ახლა მოდაში ხომ ვერლიბრია,ჭროღა ბეღურები მომიკითხე!

ზღვიდან ქარბორბალა მოგვდგომია,შტორმიც ბუნებრივი მოვლენაა,დედაბერს მარწყვი რომ მოუნდება,ესეც ერთდაგვარი ნოველაა...

მავანს გროშიც არ აბადია,აქაც ბევრია მოშიმშილე,დღეს მარგალიტის საბადოა,დოკუმენტური პროზის შვილი...

რამდენჯერ თავი წაგვიგია,ყელში დაგვწყდომია ხმის მყესები,აბსურდის თეატრი გაგვიგია,აგრეთვე აბსურდული პიესები!...

თვალსა და ხელს შუა გვიობდება.ბოდბის და სხვა ფოლიანტები...სტოკჰოლმშიც თანდათან იოლდება,დაჩეკვა ნობელიანტების!...

კბილები რაც უნდა აილესორას გარგებს, თუ გიტევს კარიესი,

როგორ მომენატრა კაი ესე,კაი მოთხრობა და კაი ლექსი!

დღის წესრიგშია ხმამაღლა თქმა:პრეზიდენტი თუ პრემიერი?მაგათაც ხომ არ ჩამოვკიდოთ,ლიტერატურული პრემიები.

არ გამოზაფხულდა ჯერ ნიბლია,ისევ აკანკალებს საწყალ ლიტ­ხეს!...ახლა მოდაში ხომ ვერლიბრია,ჭროღა ბეღურები მომიკითხე!

მინდა­აჭარაში­მოვიძიო

როი აბუსელიძეს

ერთ დროს ვიყავი მეკობრე და, მერე ბევრი რამ შევინანე,ჩემო უმრწემესო მეგობარო,უნდა გამაცნო შენი ნენე!

ახლა ყველაფერი გაიაფდა,ღმერთო, იქით წასვლა შემინელე!იქნება ჩემი დაია და,ჩემი მეგობარი, შენი ნენე.

ზოგჯერ იმერულად მოვუქციოთ:„სადაურელი ხარ, ბიჭო შენე!“მინდა აჭარაში მოვიძიო,უსათნოესი შენი ნენე.

ო. რარიგ თბილია ჩვენი ფაცხაჯვალოს სამოსელსაც ჭერში ფენენ...მინდა შენაც რომ დაიფიცო,უკვე მოხუცი ჩემი ნენე!

როი, დაგვყურებენ დიდი მთებიდა მე ბევრი რამ შევინანე,არიან ძმაო, ტყუპი დები,ჩემი ნენე და შენი ნენე!...

22gizo TavaZe poezia

რა­მალე­თენდებოდა­ღამე...

ვნებებმა იწყეს გახამება,ჭრელი პერანგი რო ცრემლით ნამე,როგორ ველოდით დაღამებას,ხელში გვადნებოდა ღამე...

ახლა ვულკანები ჩამქრალია,იქნებ მოვიფიქროთ რამე,დეკემბერშიც კი ამალია, რა მალე თენდებოდა ღამე...

ის სისხლი ისევ მდუღარეა,ჯერაც ფიცხი და კისკასია,თმა­წვერი თეთრი და მწუხარეა,შენ რომ გიყვარდა, – ის კაცია...

ვნებები ისევ ფრთამალია...გულები კვლავაც აინთებადა ბევრი ღამე ამალია,ხელში ჩაგვაკვდება, დაინთქმება...

საგალობელი­ნენეს

შენი ხორბლისფერი ტანი, ტკბილი ზანდური და მახა... მკერდი –– სავანე თუ ვანი, როცა ამ თვალებმა ნახა, იდგა წელი, ქრისტეს აქეთ ექვსი (ათასწლეულებით)... ხელაპყრობილებმა ვაქეთ ჩვენში ახალწვეულები... დღემდე მომდევს თაკარება, ემაგ ვნებიანი სუნთქვის... „ჩავჭერ, ჩავაკარაბაკე, კარვის კალთა“, ყველა სულთნის... ჰარამხანა ყველა შაჰის, დაყურსული შენს თვალებში,

ჰეი, მსურველებო რახის, მე ვერ გავძლებ მზის გარეშე... მე ვერ გავძლებ უუშენოდ ჩხავერო და ოჯალეშო, ყელზე, სადაც ჯვარი გშვენის, უგონოდ რომ გავილეშე... ნეტავ რა გამომაფხიზლებს ნენევ, ბებოს ტკბილო კვერო... შემოგახვევ რძისფერ ნისლებს, ნისლის პერანგს შეგიკერავ... შენი ხორბლისფერი ტანი, ტკბილი ზანდური და მახა... მკერდი – სავანე თუ ვანი, ოდენ ამ თვალებმა ნახა.

ფერმილეული­ხელები

N­ს

ადრე ჭკუას ვკარგავდი ფერმილეულ ხელებზე,„ოდა ხელებს“ (ბალადა) ამოვლექსე

გულიდან, მერე სიტყვებს ვრითმავდი შუმერზე და

ხალიბზე,ოდეს მქონდა საბრალო თავი დაკარგული და,

არეული დავთარი, როგორც ხელნაწერები, –საცოდავი ლექსები, ქარში მიმოფანტული,ჩემი ბედის ბორბალი ქროდა ანაწერაზე,როგორც ამოუხსნელი ბერმუდი და ფანტომი...

აწღა მოდგა ზამთარი კანკალის და ციებისდა მომინდა ფერება ფერმილეულ ხელების,მახსოვს ჩვენი სულების მღვრიე მედიტაციადა თვალებში ვნებების ასთმიური ხველება...

ისევ, ისე ვაბოდებ შუმერზე და ხალიბზე,ისევ, ისე ვლოცულობ ფერმილეულ ხელებზე,

23 gizo TavaZepoezia

ვიცი, მომენატრება თაკარება ხვალის მზის,როგორც ჩხავერს გათოშილს, გაკიდებულს

თხმელებზე...

ღმერთო, შენ დამაძინე, ფერმილეულ ხელებზე...

საქართველოში?!

„საქართველოში იბადებოდნენ“...

ლადო ასათიანი

საქართველოში,ყველა შვილი არაჩვეულებრივია!– ყოველი მამა პატიოსანი!– დედა უმწიკვლო!– წინაპრები, – მთის ბროლნი!– ნათესავები, – კეთილშობილნი!– მეგობრები, – უსპეტაკესნი!– ყოველი კაცი და,ყოველი ქალი,მამულიშვილნი!..ამ დროს,ქ ვ ე ყ ა ნ ა სსუყველა ძარცვავს!..თავად ს ა მ შ ო ბ ლ ო,უდედმამო და უნათესაოა!...

ქვრივის­ბალადა

როგორ გაფრინდნენ წლები,წლები ძაძების დარი,ისევ მარტოკა წვები,აუნთებელი კვარი...

ვიღაც ყოველღამ მოდისსიზმრად და გახევს პერანგს,მამაკაცური კოდი, –როგორ გავს იმ ბუმერანგს,

რომელიც შენკენ მოქრისდა ვეღარ აიცილებ...

გაღვიძებს შიშის ოფლი, დიდხანს ვერ დაიძინებ. დილით, შხაპის ქვეშ ნაბავ თვალებს და ისრეს კერტებსდა წყალს გაატან (ნაბანს),მოხეთქილ ვნების ბელტებს...

მერე ელ­ფოსტას ჩითავ, თან წრუპავ თურქულ ყავას,დანამულ ტანზე ჩითის იცვამ კაბას და გავას

ათვალიერებ მუშტრისთვალით და აღებ კარებს,გშვენის თვალები კუშტიდა შეღებილი „კარე“.

ათი წელია თითქმის –(სხეული კვლავ გაქვს მკვრივი),ეჰ, რა ადვილად ითქმის, –რაც რო დაგერქვა ქვრივი.

ნახევარ საუკუნეს,მიუკაკუნებ მალე,სხვები იწერენ ქულებს, შენ კი... მიდი და თვალე, რამდენმა გთხოვა ხელი, ხელი კი არა, დახლი,დაგმანე ყველა ხვრელი,შენი გულის და სახლის. რა ჩქარა ჩამოთოვა, აწი დადგება თოში, ნიადაგ ფიქრობ, მოვა, დაგახრჩობს ვნების ტბორში... ბებო გადასცდა ასხუთს, მერე რა, სულ არ გიკვირს, ყოველღამ იხდი აზღუდს, ყოველდღე იცვლი ბიკინს...

24gizo TavaZe poezia

როგორ გაფრინდნენ წლები,წლები ძაძების დარი,ისევ მარტოკა წვები,აუნთებელი კვარი... მუდამ ვიღაცას ელი, ღამით ღია გაქვს კარი და რა ხანია, ლელი, არ გესიზმრება ქმარი!...

შემოდგომის­გზაზე­დამდგარი­კაცის­სააპრილო­ლექსი ბევრი ვირბინე აღმა და დაღმა, სიტკბო ვიგემე სრულიად ბალღმა; და ვერასოდეს დავთმე სიამე, მიყვარდა: ანა, ლელა, ია მე!... ბრძოლაში ვიყავ, თოვლში თუ ქარში, ოი, რამდენი ვაჭენე რაში...

სტეპში, ტუნდრაში თუ უდაბნოში, მთის მწვერვალზე თუ ხრიოკ დაბლობში; მატარებელში, გემში, ავტოში, ვიყავ ნატოსთან, ანუ ნატოში... რიდი არ მქონდა ქვეყნად ევასი, დღესაც აგრე ვარ, თუ „დამევასა“, ვინმე ანეტა, ანდა ნაბული, მათთან ვბანაობ თვალმინაბული... * * * ბევრი ვირბინე აღმა და დაღმა და ვიდრე გავალ მარილზე, გაღმა, მზის ასულებო, ზებო, ალბუნეთ, შემომენთეთ და მომესალბუნეთ!... ო, როგორ მიყვარს თვალთა სინამე, ვერასდროს დავთმე მე ეს სიამე...

ხუ­თი­ამ­ბა­ვი(ციკ ლი დან – ძვე ლი ამ ბე ბის ქრო ნი კა)

რა ქნას კარ გმა მო ნარ დე მა...

1884 წლის თე ბერ ვლის „დრო ებ აში“ და ბეჭ­დი ლი ამ ბა ვი, ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი რომ მოგ­ვითხრობს ან ეტ ას ფსევ დო ნი მით, ნო ვე ლაა, თა ნაც ის ეთი, გად მო წე რის მე ტი რომ არ აფ­ერი სჭირ დე ბა. ამ ას ჩემ ზე უკ ეთ სხვა იზ ამ და და თავს სუ ლაც არ შე ვი წუ ხებ დი, ნო ვე ლის დე ტექ ტი ურ თხზუ ლე ბად გარ დაქ მნის სურ­ვილს რომ არ შე ვეპყა რი, ანუ, მინ და, უს ახ ელ­გვა როდ, ამ ბავ ში რა ღაც მი ნიშ ნე ბე ბით ნახ სე­ნე ბი პერ სო ნა ჟე ბი ამ ოვ იც ნო.

მაშ ასე, 1884 წე ლი, 10 თე ბერ ვა ლი, ქუ თა­ისი. უქ არო დი ლა. თე ბერ ვლი სათ ვის უჩ ვე ულ­ოდ თბი ლი. წი ნა დღე ები ქა რი ან­წვი მი ანი; სა­არ ჩევ ნო მი ეთ­მო ეთი, შე პი რე ბა, გა დაგ დე ბა, ჭინ ჭყლი, აყ ალ­მა ყა ლი, გრძე ლი სუფ რე ბი და მის ვლა­მოს ვლა გა თავ და. ამ ინ დიც ჩაწყნარ­და. ხალ ხსაც კა იხ ნო ბით მხო ლოდ არ ჩევ ნე ბის დროს მომ ხდარ ზე – ლუ კა ას ათი ანს მო წი ნა­აღ მდე გედ რომ ვე რა ვინ გა მო უნ ავ არ დეს, სა­მა გი ერ ოდ, ივ ანე მეს ხს ლუ კა შევ სკი და ქვა რი­ანი რომ შე უტ ოლ ეს, უნ და ელ აპ არ აკა, მაგ რამ იმ უქ არო დღეს ის ეთი რამ მოხ და, წი ნა დღე­ებ ის ამ ბე ბი ყვე ლას და ავ იწყდა.

ერთ უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, დი დი ქო­ნე ბის პატ რონს, ფრი ად ჩი ნო სანს, სა ცო ლოდ

თუმ ცა ხნი ერს, მაგ რამ ის ევ ფრი ად სა სურ­ველს, ანუ ამ ამ ბის მთა ვარ პერ სო ნაჟს ვინ არ შეტ რფო და, გულ ში ვის არ ჩა ვარ დნო და; თა ვა დი სა და აზ ნა ურ ის ზო გი ერ თი ას ული არც მა ლავ და, ზოგს გულ ში ჩა ემ არ ხა და გა­სამ ჟღავ ნებ ლად შე სა ფერ დრო სა და მო მენ­ტს ელ ოდა, სხვე ბი სა კი დევ მშობ ლე ბი ფარ­თი ფურ თობ დნენ, წვე ულ ებ ებს მარ თავ დნენ... უგ ან ათ ლე ბუ ლესს პა ტი ჟებ დნენ, სა სი ძოდ სა­ნატ რე ლო ბას გა და უკ რავ დნენ... ვერ ვიტყვით, დიდ ჩი ნო სა ნი წვე ულ ებ ებ ზე უარს ამ ბობ დაო, პი რი ქით, ყვე ლას თან მი დი ოდა, ილ ხენ და, ცეკ ვავ და, შა ირ ებ შიც ტოლს არ ავ ის უდ ებ და, მაგ რამ გულ ში არ ავ ინ ჩა ვარ დნია. ამ ას, უპ ირ­ვე ლეს, დამ პა ტი ჟებ ლე ბი გრძნობ დნენ, თუმ ცა იმ ედს მა ინც არ ჰკარ გავ დნენ.

მდიდარი უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დის სტუ­მ რო ბის ამ ბავს სხვა გვა რის თა ვად თა გა ს ა­თ ხო ვა რი ქა ლე ბის მშობ ლე ბი რომ შე იტყობ­დნენ – ის და უწ უნ ებია, იქ ნებ ჩვე ნი შვი ლი იყ­ოს მი სი სა ბე დოო, ახ ლა ეს ენი პა ტი ჟებ დნენ, აქ აც იგ ივე ხდე ბო და.

შვი ლის – ან ეტ ას სა ხელს ამ ოფ არ ებ ული ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი არც იმ ას მა ლავს, გა­სათხოვ რებ ზე არ ან აკ ლებ გათხო ვი ლი ქა ლე­ბიც რომ შეჰ ფო ფი ნებ დნენ მის უგ ან ათ ლე ბუ­ლე სო ბას, მცი რედ ნი – თვა ლე ბით, უფ რო მეტ­ნი – სი მორ ცხვი თა და დაბ ნე ვით ამ ხელ დნენ, ჩი ნო სა ნი მათ თვი საც სა სურ ვე ლი რომ იქ ნე­ბო და.

მაგ რამ ხნი ერი სა სი ძო ყვე ლას ყუ რადღე­ბით, მო წი წე ბით ექ ცე ოდა და მე ტი არ აფ ერი.

10 თე ბერ ვალს, სა ღა მოს ნა თე სავ თან მი ვი­და. ხში რად ხდე ბო და ასე, თუ არ ავ ის თან იყო მიწ ვე ული, ან აქ ეთ იწ ვევ და ნა თე სა ვებს ან იქ ით ეს ტუმ რე ბო და ხოლ მე. იმ დრო ინ დე ლი ქუ თა ის ის ცხოვ რე ბაც ხომ უამ ის ოდ, ანუ მის­ვლა­მოს ვლის გა რე შე, არ აფ ერი გახ ლდათ.

elguja

TavberiZe

26elguja TavberiZe dokumenturi proza

ჰო და, იმ დღეს, ნა თე სავ თან სტუმ რად მი­სულ მა სა ცო ლოდ ატ რო ვე ბულ მა უგ ან ათ ლე­ბ უ ლეს მა გა იც ნო ერ თი თა ვა დის ქა ლი. ორ ი­ვ ეს, შე ხედ ვის თა ნა ვე, სამ ხრე თუ ლი სის ხლი აუ ჩ ქროლ და. ნარ დს ჩა უს ხდნენ. რა ნაძ ლევ ზე ვი თა მა შოთო? – შეჰ კად რა ცო ლო ბის მდომ მა, „რაც ორ ივ ეს უფ რო გვინ დაო“ – მის მა უგ ან­ათ ლე ბუ ლე სო ბამ, – მა გა ლი თად, მე ცო ლი მინ და და თუ მო მი გებთ ნარ დს – ვი საც მიბ­რძა ნებთ, იმ ას შე ვირ თა ვო! ქალ მა ტაქ ტი კუ­რად უპ ას უხა – ბა ტო ნი ბრძან დე ბით... და თუ თქვენ მო მი გეთ, ვი საც თქვენ ამ ირ ჩევთ, იმ ას გავ ყვე ბიო... „გა ის მა მღე რა ნარ დი სა, შე იქ მნა ტოკ ვა გუ ლი სა“...

იტყო და უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი – ფან ჯი­სეო, კა მა თე ლი გა და გორ დე ბო და და ზუს ტად ფან­ჯი­სე დაჯ დე ბო და. ხან და ხან ას ეც ჩა ურ თავ და: შენ უკ ეთ იცი, კა მა თე ლო, რაც მინ დაო და ყვე­ლა ზე სა სურ ველს და უს ვამ და არ სთა გამ რი გე. ერ თი­ორ ჯერ თა ვა დის ქალ მაც ამო იკ ნავ ლა: ჩა რი­დუ, კა მა თე ლოო, მაგ რამ შენც არ მო მიკ­ვდე. პირ ვე ლი ხე ლი უც ებ მო უგო ჩი ნო სან მა და მდი დარ მა მის მა უგ ან ათ ლე ბუ ლე სო ბამ; მე ორე ზან ტად და იწყო, თა ვა დის ქა ლი გან გებ და აწ­ინა ურა, მაგ რამ ბო ლო ში სულ წყვილ­წყვი ლი აგ ორა და უც ებ ამ ოყ არა ქვე ბი. ორ ჯერ მო­გე ბის შემ დეგ უგ ან ათ ლე ბუ ლეს მა თა ვად მა ჰკითხა „ბრწყინ ვა ლე ბას“ – პი რო ბა ზე რო გო რა ხარ თო? – ძა ლი ან კარ გად, მზად ვარ, სა ნაძ­ლეო შე ვას რუ ლო, რო გორც თქვენ ამ ირ ჩევ თო.

მოს წრე ბუ ლი სიტყვის თა მა ში გა მო უვ­იდაო, გვე უბ ნე ბა ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი, მარ­თლაც ასეა. ნათ ქვა მის გა გე ბა ორ ნა ირ ად შე იძ ლე ბა: ერ თი – თქვენ თუ ამ ირ ჩევთ და მე ორე – თქვენ გან არ ჩე ულ სო. ბა ტო ნი ბრძან­დე ბი თო! – მი უგია უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, აუღია ალ ბო მი, თა ვის სუ რათ ზე და უდ ევს თი­თი და უთ ქვამს: თქვენ თვის ეს კა ცი ამ ირ ჩე ვია და იგი მზა დაა, ახ ლა ვე ჯვა რი და იწ ერ ოსო. – რა ვქნა, – სი ნა ზით უპ ას უხ ებს სა სი ამ ოვ ნოდ და მარ ცხე ბუ ლი, – უნ და აღ ვას რუ ლო ჩე მი სიტყვა... გა მარ ჯვე ბუ ლი გა და ეხ ვე ვა თა ვის

სა ცო ლეს, სა ცო ლო – საქ მროს და პირ და პირ ნარ დის თა მა შო ბი დან ეკ ლე სი აში გას წე ვენ და ის კვნი ან გვირ გვინს მე უღ ლე ობ ის ას“... ეს „დრო ებაა“. თუნ დაც იმ ის სა ილ უს ტრა ცი ოდ მოხ მო ბი ლი, რო გორ შთამ ბეჭ და ვად ყვე ბო და ამ ბავს ვიქ ტორ იურ კე ვი ჩი.

ორი წლის წი ნათ უგ ან ათ ლე ბუ ლესს ერ თი ქა ლის თვის ლექ სი გა მო უთ ქვამს:

„წყალ გაღ მა ბუ იძ ახ ოდა,

წყალ გა მოღ მა – ოლ ოლიო,

ყო ველ ქალს თი თო ქმა რი ჰყავს

................ ორ ოლიო!“

ახ ლა გულ­ნატ კენ მა ქა ლებ მა სა სი ძოს წარ­სუ ლი ცხოვ რე ბა მო იგ ონ ეს და ეს გა მო უთ ქვეს:

„აჭ არ აში სხარ ტუ ლია, იმ ერ ეთს აკ ან ათი,

ბევრ კაცს თი თო ცო ლიც არ ჰყავს...

....................... კი ათ ათი!..“

აქ მთავ რდე ბა ნო ვე ლა. ახ ლა ჩვენ უნ და და ვიწყოთ, გა მო ვი ძი ოთ, ვინ არი ან მოქ მე დი პი რე ბი. უპ ირ ვე ლე სად, და დი ან თა და შარ­ვა ში ძე თა საგ ვა რე ულ ოს უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი წარ მო მად გენ ლე ბი გაკ რთე ბი ან გო ნე ბა ში, მაგ რამ, ის ეთს ვერ ვი გუ მა ნებთ ქუ თა ის ში და­ფუძ ნე ბულ თა გან, ხნი ერს ახ ალ გაზ რდა ცო ლი რომ შე ერ თოს... მდი დარ სა და ჩი ნო სანს, მეტ­ნაკ ლე ბად, კი აღ მო ვა ჩენთ, მაგ რამ მა ძებ რო­ბა ში მარ ტო ეს არ გა მოგ ვად გე ბა და ამ ით გა­ქარ წყლდე ბა ეჭ ვი, სა სი ძო და დი ანი ან შარ ვა­ში ძე ხომ არ იყოო.

დე ტექ ტი ურ არ სე ნალ ში ყვე ლა ზე სა იმ ედო მეტ რი კუ ლი წიგ ნე ბის გა დაჩხრე კა იქ ნე ბო და, სა იმ ედ ოც, მაგ რამ რთუ ლიც, რა მე თუ იმ დრო­ინ დელ ქუ თა ის ში ყვე ლა თუ არა, რამ დე ნი მე ეკ ლე სი ის დავ თა რი მა ინც იქ ნე ბო და გა და სა­მოწ მე ბე ლი. და მე რე, რა გა რან ტია გვქონ და, მა ინ ცდა მა ინც იმ რამ დე ნი მე ში რომ აღ მო ვა­ჩენ დით სა სურ ველს, ამ იტ ომ, სა ბო ლო ოდ, ყვე­ლა ეკ ლე სი ის მეტ რი კუ ლი წიგ ნე ბი უნ და გვე­ნა ხა და ეს გზა ჯობ და, რად გან მათ ში თუ ვერ აღ მო ვა ჩენ დით სა სი ძოს და სა პა ტარ ძლოს, იმ­ას მა ინც ვი ფიქ რებ დით, ვიქ ტორ იურ კე ვიჩ მა მო იგ ონა უც ნა ური ქორ წი ნე ბის ამ ბა ვიო.

27 elguja TavberiZedokumenturi proza

უგ ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, სა ვა რა უდ ოდ, ქა ლა ქის გა რე უბ ნის ეკ ლე სი აში არ უნ და და ეწ­ერა ჯვა რი. რა კი ჯვრის წე რის თვე მი ახ ლო ებ­ით ვი ცო დით, პირ ვე ლად სა კა თედ რო ტაძ რის დავ თრე ბი გა და ვი კითხეთ, მაგ რამ თე ბერ­ვალ ში ამ დაგ ვარს არ ავ ის და უწ ერია ჯვა რი. იან ვარ­თე ბერ ვალ ში სო ბო რო ში ორ ად­ორი ქორ წი ნე ბაა ჩა ნიშ ნუ ლი: პირ ვე ლი – 35 წლის კო ლეჟ სკი ას ეს ორ ის ივ ანე თე დო რეს ძე ტა ტა­რენ კო სი 21 წლის მაკ რი ნე კე ჟე რაშ ვილ ზე და მე ორე – 30 წლის ოზ ურ გე თის მაზ რის სო ფელ ნი გო ეთ ში მცხოვ რებ თა ვად ივ ანე ალ ექ სან­დრეს ძე მა ჭუ ტა ძი სა 24 წლის ანა ერ ის თავ ზე.

მთა ვა რან გე ლო ზის ეკ ლე სი აში, ზე მოთ ნა­ხ სე ნებ ორ თვე ში, შვი დი წყვი ლის თვის და უ წ ­ერი ათ ჯვა რი, აქ ედ ან ოთხი გლე ხია, ერ თი მეშ­ჩა ნი, ერ თი ბერ ძე ნი და ერ თიც სპარ სე თის ქვე­შევ რდო მი გრი გო რი ან ული სარ წმუ ნო ებ ის სო­მე ხი. მა თი ჩა მოთ ვლა ტყუ ილი გარ ჯა იქ ნე ბა.

ამ ის მე რე წმინ და გი ორ გის ეკ ლე სი ასა და პოლ კის ტე რი ტო რი აზე არ სე ბულ სა ლო ცავ­ზე ვგუ მა ნობ დით. ორ იდ ან უპ ირ ატ ეს ობ ას მე ორ ეს ვა ნი ჭებ დით, რად გან რუს თა მო ერ­თგუ ლე ბევ რი თა ვა დი და აზ ნა ური სწო რედ აქ ბედ ნი ერ დე ბო და, ანუ იფ სკვნი და ჯვარს. მაგ რამ მათ შიც ვერ მი ვაკ ვლი ეთ ჩვენ თვის სა­ინ ტე რე სოს, არც უგ ან ათ ლე ბუ ლეს ვინ მეს და არც ხნი ერს და უწ ერია ჯვა რი. ბევ რი რომ არ გა ვაგ რძე ლოთ, სხვა, იმ დრო ინ დელ ქუ თა ის ში მოქ მე დი ეკ ლე სი ებ ის დავ თრე ბიც სა გულ და­გუ ლოდ გა დავ ჩხრი კეთ, ვე ძი ეთ, ვერ ვი პოვ­ნეთ... ყვე ლა ზე ნაკ ლე ბად პეტ რე­პავ ლეს ეკ­ლე სია მიგ ვაჩ ნდა უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დის ჯვრის წე რის ად გი ლად და აქ არ აღ მოჩ ნდა?!

1884 წლის 10 თე ბერ ვალს პეტ რე­პავ ლეს ეკ ლე სი აში ჯვა რი და უწ ერი ათ 50 წლის უგ­ან ათ ლე ბუ ლეს თა ვადს, გე ნე რალ­მაიორ ალ­ექ სან დრე ალ ექ სან დრეს ძე ად ჟარ სკის და 25 წლის თა ვა დის ქალს და ვარ გლა ხუ ას ას ულ მი ქე ლა ძეს. ახ ალ შე უღ ლე ბულ თათ ვის ჯვა რი მღვდელ გი ორ გი მა ჭა ვა რი ანს და უწ ერია, მე­და ვით ნედ ვა სილ კან დე ლა კი ყო ფი ლა.

სი ძის მხრი დან თავ დებ ნი – თა ვა დი ნი კო ლოზ ბე ჟა ნის ძე ჩხე იძე და კო ლეჟ სკი ას ეს ორი როს­ტომ ბაგ რა ტი ონი, დე დოფ ლის მხრი დან – მომ­რი გე ბე ლი მო სა მარ თლე ივ ანე პეტ რეს ძე ჯაიანი და თა ვა დი ნი კო ლოზ ბე სა რი ონ ის ძე ფა ღა ვა.

დე ტექ ტი ური თხზუ ლე ბა აქ შეგ ვეძ ლო დაგ­ვეს რუ ლე ბი ნა: მე ფე, ანუ ნარ დის ერ თი მო თა­მა შე, უგ ან ათ ლე ბუ ლე სი თა ვა დია, გე ნე რალ­მაიორია (მე ტი ჩი ნოს ნო ბა რა ღა გინ და), მე ორე მო თა მა შე – თა ვა დის ქა ლია და ახ ალ გაზ რდა... ახ ლა იმ ას არ იკ ითხავთ, ალ ექ სან დრე ალ ექ­სან დრეს ძე ად ჟარ სკი ვინ იყო?! ვინ და შე რიფ­ბეგ ხიმ ში აშ ვი ლი. მის თურ ქმო ძუ ლე ობ აზე, ქარ თ ულ ცნო ბი ერ ებ ასა და მა მუ ლის თავ გა­დაკ ლულ სიყ ვა რულ ზე სა უბ არი შორს წაგ ვიყ­ვანს, მა გ რამ აჭ არ ის დე და სა ქარ თვე ლოს თან შე მო ერ თე ბის დროს შე რიფ­ბე გის ნათ ქვა მი სიტყვე ბი ისე პატ რი ოტ ულია და ჟრუ ან ტე ლის მომ გვრე ლი, მი სი გა უხ სე ნებ ლო ბა არ იქ ნე ბა: „ღმერ თმა ჰქნას, მე ცა და ჩემ თა თა ნა მოძ მე­თა ცა საქ მით დაგ ვემ ტკი ცე ბი ნოს ჩვენ გან მო­სა ლოდ ნე ლი კე თილ შო ბი ლუ რი მოქ მე დე ბა; შე ვერ თე ბუ ლი ყოთ მტკი ცე ძმუ რად ჩვენს დი­დის ხნის აქ ეთ და შო რე ბულ მრა ვალ რიცხვს ძმა თა თა ნა, სუ ლი თა და გუ ლით და ყო ველ კე­თილ გან წყო ბი ლე ბი თა ხე ლი­ხელს მოგ ვე ცეს და გარ დაგ ვედ გას ის გმი რუ ლი ნა ბი ჯე ბი, რი­თაც გან თქმუ ლი იყ ვნენ ქრის ტი ან ობ ითა ჩვენ­ნი წი ნა პარ ნი საქ ვეყ ნოდ, ეხ არ ოსთ დი დი ხნის მიღ მა იმ ათ ღრმად მი ძი ნე ბულს სულ­გულ­სა და იშ ვებ დნენ ჩვე ნის ღირს მემ კვიდ რე ობ­ითა, რომ ლით წინ წა ვა ქვეყ ნის მა შე ნებ ლო ბა. გა ნახ ლდე ბი ან ცი ხე­ტა ძარ ნი, სა მო ქა ლა ქო ვა ჭ რო ბა, ხე ლოს ნო ბა, სწავ ლა­მეც ნი ერ ებ ა­ზე კე თი ლო ბით, ერ თი ათ ას ად და ათი ათ ას­ად წა რი მარ თე ბა მი წის შე მუ შა ვე ბა, ნერ გვა, წინ დვა, მყვნა­გამ რავ ლე ბა, ყო ვე ლი საზ რდო გაგ ვი ეფ დე ბა, რომ ყო ვე ლი კა ცი ბედ ნი ერ ებ ის გზა­კვალს და ად გეს ღვთის მსა ხუ რე ბით, სი­მარ თლით და კაც თმოყ ვა რე ობ ითა“.

გი ორ გი ყაზ ბე გი სე ულ და ხა სი ათ ებ ას აც ვერ გა მოვ ტო ვებთ: „45 წლი საა, სა შუ ალ ოზე

28elguja TavberiZe dokumenturi proza

მა ღა ლი ტა ნის, ნამ დვი ლად ქარ თვე ლის ტი პი­სა, ჭკვი ანი კა ცის გა მო მეტყვე ლე ბა აქ ვს, კარ­გი მო სა უბ რეა. თა ვი სე ბუ რად ნას წავ ლია. იც­ის ყო ვე ლი დარ გის ხე ლო ბა, ხმა ლი, რო მე ლიც მას წელ ზე ჰქონ და, მი სი გა კე თე ბუ ლია და აგ­რეთ ვე მის მი ერ ვე ვერ ცხლი თა და ოქ რო თი მო ვა რა ყე ბუ ლი. მან ჩა მო ას ხა სპი ლენ ძის ზარ­ბა ზა ნი, ჰქონ და თა ვი სი ხე ლით ნიგ ვზის ხი სა­გან დამ ზა დე ბუ ლი ავ ეჯი, გარ და ამ ისა, სცოდ­ნია შე ლეს ვა და შე ღებ ვაც და სხვა ხე ლო ბაც“.

ის იც შთამ ბეჭ და ვი ამ ბა ვია, იმ პე რა ტორს მოს წრე ბუ ლად რომ უთხრა: კავ კა სი ის მე ფის­ნაც ვალს გა და ეცი, ჩი ნოვ ნი კი „ხვა ლე“ იქა ურ­ობ ას მო აშ ორ ოსო. თარ ჯი მან ან ჯა ფა რი ძეს ვერ უთ არ გმნია შე რიფ­ბე გის თხოვ ნა. მა შინ თვი თონ მას, თა ვი სი დამ ტვრე ული რუ სუ ლით, გა უგ ებ ინ ებია, რა საც ნიშ ნავ და ჩი ნოვ ნი კი „ხვა ლე“. ამ ის მე რე შე რიფ­ბე გის თხოვ ნას „ხვა ლე თი“ აღ არ ის ტუმ რებ დნენ.

ალ ექ სან დრე ალ ექ სან დრეს ძე ად ჟარ სკის, ანუ შე რიფ­ბეგ ხიმ ში აშ ვი ლის ბი ოგ რა ფი აში ბევ რი რა მაა სა დე ტექ ტი ვო. და ბა დე ბის თა­რიღს სხვა დას ხვას წე რენ – 1829, 1833, 1834 წლე ბი. თუ პირ ველს ვირ წმუ ნებთ, მა შინ მღვდელ გი ორ გი მა ჭა ვა რი ან ის თვის და უმ ალ­ავს ას აკი, რაც სა ეჭ ვოა. და ვა რის და ბა დე ბის თა რი ღიც არ ას წო რა დაა მი თი თე ბუ ლი მი ქე ლ­ა ძე თა გე ნე ალ ოგი აში, 1851 წლის მა გი ერ 1859 წე ლი უნ და ეწ ერ ოს.

შე რიფ­ბე გის ქრის ტი ან ად მო ნათ ვლის თა­რი ღიც არაა და ზუს ტე ბუ ლი, ზო გი თვლის, 1879 ან 1880 წელს მო ინ ათ ლაო, სხვე ბი კი დევ 1883 წელს იჟ ინ ებს, ყვე ლა აღი არ ებს, ნათ ლია იმ პე რა ტო რი რომ იყო, მაგ რამ მო ნათ ვლის თა რი ღე ბის სხვა დას ხვა ობ ით, ერთ შემ თხვე­ვა ში – ალ ექ სან დრე II, მე ორ ეში კი დევ – ალ ექ­სან დრე III ყო ფი ლა ნათ ლია.

შე რიფ­ბე გის ცო ლე ბის რა ოდ ენ ობა და სა­ხე ლე ბიც არაა დად გე ნი ლი. ზო გი წერს, ხუ თი ცო ლი ჰყავ დაო – პირ ვე ლი ას ლან­ბე გის ქა­ლიშ ვი ლი ნარ გუ ლი იყოო. გერ მა ნელ თა ნა­მეცხედ რეს, რუ სე თის დე დო ფალ მა რია ფი­

ოდ ორ ოვ ნას ბი ძაშ ვილს, და ნი ის მე ფის ძმის­შვილ საც არ ივ იწყე ბენ. ზო გი იმ ას აც წერს, შე რიფ­ბე გის მე ხუ თე ცო ლი მე მედ­აღა მი­ქე ლა ძის და, მე სუ დე­ხა ნუ მი იყოო. გა მო დის, ორი მი ქე ლა ძე ყო ლია ცო ლად. მე უღ ლე ებ ის დათ ვლა რა ჩვე ნი საქ მეა. მთა ვა რია, მრა ვა­ლი ცო ლი ჰყავ და, ამ იტ ომ აც გა მო უთ ქვეს გა ნაწყე ნე ბულ მა ქა ლებ მა ზე მოთ მოყ ვა ნი ლი ლექ სი, რო მელ შიც გა მო ტო ვე ბუ ლი ად გი ლიც შეგ ვიძ ლია შე ვავ სოთ:

„აჭ არ აში სხარ ტუ ლია, იმ ერ ეთს აკ ან ათი,

ბევრ კაცს თი თო ცო ლიც არ ჰყავს,

ალ ექ სან დრეს კი ათ-ათი!“

იმ ქა ლის ვი ნა ობა, ვი საც შე რიფ­ბე გი შე ეს­იტყვა, ძნე ლი და სად გე ნია. ერ თი სა ხე ლი შე იძ­ლე ბა ვი ვა რა უდ ოთ, თუ რა ტომ, იმ დრო ინ დელ ამ ბებ ში სულ ოდ ნავ მა ინც ჩა ხე დუ ლი ად ამი­ანი ად ვი ლად მიხ ვდე ბა:

„წყალ-გაღ მა ბუ იძ ახ ოდა,

წყალ გა მოღ მა ოლ ოლიო:

ყო ველ ქალს თი თო ქმა რი ჰყავს,

აგ რა ფი ნას ორ ოლიო!“

დე ტექ ტივს სა ვა რა უდო სი მარ თლე არ უყ­ვარს. დარ წმუ ნე ბით მხო ლოდ ის შეგ ვიძ ლია ვთქვათ, რაც პეტ რე­პავ ლეს ეკ ლე სი ის დავ­თარ ში წე რია – ეს ქორ წი ნე ბა ალ ექ სან დრეს­თვი საც და და ვა რის თვი საც პირ ვე ლიაო. გა­მო დის, მო ნათ ვლის შემ დეგ შე ურ თავს გლა­ხუა მი ქე ლა ძის ქა ლიშ ვი ლი, რო მელ საც ნარ დი არ წყა ლობ და, შა ში დრო ზე არ მო უდი ოდა, თო რემ, იქ ნებ, თვი თონ და ედო ალ ბომ ში თი თი თა ვი სი სუ რა თის თვის და თვა ლებ დახ რილს მი ნა ზე ბით ეთ ქვა მდი და რი სა სი ძოს თვის: „მინ და, ეს ქა ლი შე ირ თო თო“.

ფე რა დი ბა ირ აღი

ქუ თა ის ის ბა ზარ ში, მწვა ნი ლი სა რომ ერ­ქვა და, ბო ლოს მწვა ნე შერ ჩა სა ხე ლად, 1893 წლი დან, ქა ლა ქის მა მე ბის გა დაწყვე ტი ლე ბით, ჩარ ჩებს, დღის თორ მეტ სა ათ ამ დე არ აფ რის

29 elguja TavberiZedokumenturi proza

ყიდ ვის (ბუ ნებ რი ვია, არც გა ყიდ ვის) უფ ლე­ბა არა ჰქონ დათ. მათ ახ ლოს (ძვე ლი სას წო­რის გარ შე მო, იჯ არ ით გა ცე მულ ალ აგ ას), ხის მა ღალ ბოძ ზე, ფე რა დი ბა ირ აღი ფრი ალ ებ და, ნიშ ნად იმ ისა, ვი თომ არც გა სა ყი დად, არც გა­საგ ზავ ნად იძ ენ დნენ რა იმ ეს, სი ნამ დვი ლე ში, რაც უნ დო დათ, ყი დუ ლობ დნენ, რაც უნ დო­დათ, ყიდ დნენ. და ვა კონ კრე ტოთ – ბაზ რის ოთხი ვე კუთხე ში ხვდე ბოდ ნენ სოფ ლე ლებს, მე ათ ედ ფას ში არ თმევ დნენ ნა ჭირ ნა ხუ ლევს, ზოგს – წო ნა ში, ზოგს ფას ში ატყუ ებ დნენ და მე რე ქუ თა თუ რებს (რო მელ თაც „ამ ჩვე ნი ვაჟ­ბა ტონ­ჩარ ჩე ბის (უმ ეტ ეს ად ური ებია) წყა ლო­ბით“ მე სა მე და მე ოთხე ხე ლი დან უწ ევ დათ მა­მა სის ხლად ყიდ ვა) ძარ ცვავ დნენ. ქა ლა ქე ლე ბი უყ ვი როდ ნენ, ლან ძღავ დნენ და თათხავ დნენ ჩარ ჩებს, მაგ რამ ის ინი მა ინც თა ვი სას ერ ეკ ებ­ოდ ნენ. სოფ ლე ლის მომ ტყუ ებ ელი ცო ტას უმ­ატ ებ და და სხვა ზე ჰყიდ და, ის კი დევ სხვა ზე, ის კი დევ... და ხში რად სა ქო ნე ლი ხუთ ჯერ და მეტ ჯე რაც გა და სუ ლა ხე ლი დან ხელ ში, რა საკ­ვირ ვე ლია, ფა სიც იზ რდე ბო და და იზ რდე ბო და.

ქა ლა ქის ძვე ლი სას წო რი იჯ არ ითაა გა ცე­მუ ლი. მო იჯ არ ად რე აწ ონ აში ფულს იღ ებს, მაგ რამ სა ქონ ლის საწყობ ში შე ნახ ვაც რომ ევ ალ ება, არ ინ ახ ავს, პი რი ქით, ის ად გი ლე ბი იჯ არ ით გა უცია და აქ ნა ხავთ თხუთ მე ტამ დე ფეხ ზე მო ვაჭ რე ჩარ ჩს, ფქვი ლი, ღო მი, სი მინ­დი, ლო ბიო და მის თა ნე ბი ხუ თი­ექ ვსი ტო მა რა რომ უწყვი ათ წინ და ჰყი დი ან – წე რია „ცნო ბის ფურ ცელ ში“.

არა აქ ვთ უფ ლე ბა, მაგ რამ უფ ლე ბა მათ ხელ შია, ქა ლა ქე ლე ბი არი ან უუფ ლე ბო ნიო. ჩარ ჩე ბი დარ ბი ან, ეძ ებ ენ სა ქო ნელს, და ით რე­ვენ და ფასს სა სურ ველს ად ებ ენ, დამ შლე ლი არ ავ ინააო.

„ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“ (არ ვი გო ნებთ, ფსევ დო ნი მია) ბო ქა ულ საყ ვა­რე ლი ძეს თან და უჩ ივ ლია:

– შეგ ვჭა მეს ჩარ ჩებ მა, ფქვი ლი პა რიზ ში უფ რო იაფია, ვიდ რე ქუ თა ის ში, ამ ას თა ვი და­ვა ნე ბოთ, ხილს, ხილს რა ღა ტომ ყი დი ან ასე

ძვი რად? – ეგ ონა, ბო ქა ულ იც და ემ ოწ მე ბო და, გუ ლის წუ ხილს გა იზი არ ებ და, შენც არ მო მიკ­ვდე.

– მა თია და რო გორც უნ დათ, ისე გა ყი დი ან. შე უძ ლი ათ, რი ონ ში გა და ყა რონ.

– რი ონ ში ვინ რას გა დაყ რის, ბაზ რის თავ ში ეტ აკ ები ან სოფ ლე ლებს, მუქ თად ცან ცლა ვენ და ჩვენ გვაძლე ვენ უთ ოზ ბი რად.

– მე რე შენც იქ დახ ვდი და იყ იდე, – უთ­ქვამს ბო ქა ულს.

– რო გორ დავ ხვდე, რო ცა ბაზ რის ოთხი ვე კუთხე ში რუზ რუ ზო ბენ.

– რო მე ლი სოფ ლი დან მო დი ან? – მო უწ კუ­რავს თვა ლე ბი საყ ვა რე ლი ძეს.

– ორ პი რი დან, გე გუ თი დან, ლეჩხუ მი დან... – აღ არ გა უგ რძე ლე ბია ჩა მოთ ვლა „ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“.

– მე რე, შე კა ცო, მა გა ზე წვა ლობ, ორ პი რი სა და გე გუ თის ქუ ჩე ბის თავ ში დახ ვდი, ლეჩხუ­მე ლებს, რაჭ ვე ლებ სა და სვა ნებს ჯაჭ ვის ხი­დამ დე და უყ არა ულ დი.

– ჩარ ჩე ბიც მა ქეთ გა მო იქ ცე ვი ან!– ჯერ ქუ ჩის შუ აში, მე რე გა და იწიე პა წია

იქ ით და შე მო სას ვლელ ში და უდ არ აჯ დი, თუ იქ აც მო გად გნენ, ბო ლო­ბო ლო, სო ფელ ში ჩა­აკ ითხე.

ეს უთ ქვამს და გაქ ცე ულა, ვი ღა ცას გა კი­დე ბია. ის ვი ღა ცა ხალ ხის ჯგრო ში მიძ ვრე­ბო და, ეს ხალ ვათ ალ აგ ას მიჩ ქარ ნა ბი ჯობ და. გაქ ცე ულს, საყ ვა რე ლი ძე რომ „ქა ლა ქის ერთ გულ შე მატ კი ვარ თა განს“ ემ უსა იფ ებ ოდა, წა­უმ ღე რე ბია – პო ლი ცი ას თუ იკ ითხავ, ბაზ რის თავ შია, ლა მაზ ქა ლებს თუ იკ ითხავ, ბა ლახ­ვან შია... შიაა... – ორ ივ ეჯ ერ უც ებ მო უწყვე­ტია, ბო ქა ულ ის თვის გა სა გო ნად საკ მა რი სად ჩა უთ ვლია. პო ლიც მა ის ტერ სვი მო ნიშ ვილს არ მოს წონ და თურ მე ეს სიმ ღე რა. ხალ ხს გა­უგია და პო ლი ცი ელ ის და ნახ ვის თა ნა ვე წა იმ­ღე რებ დნენ, ჯგრო ში შე მა ლუ ლე ბი ომ ახი ან ად დას ძა ხებ დნენ – პო ლი ცი ას თუ იკ ითხავ... – ხში რად მეტს ვერ ას წრებ დნენ, წეს რი გი სა და წე სი ერ ებ ის დამ ცვე ლი დაც ქვეტ და ყუ რებს და

30elguja TavberiZe dokumenturi proza

ჯერ – მღე რა ლის ამ ოც ნო ბას, მე რე – და ჭე რას გა ნიზ რა ხავ და.

ბო ქა ული საყ ვა რე ლი ძე მი ძუნ ძუ ლობ და, ვინ წა მო იმ ღე რა, ვერ გა უგია, არ ავ ის უთ ქვამს და ის ევ წყნა რად გა უგ რძე ლე ბია მი მოს ვლა და ბაზ რის მი მო გა რე ნის მი მოთ ვა ლი ერ ება. გვერ დი დან ის ევ და უჭ ექია ვი ღა ცას, მი უხ ედ­ავს, ცხვირ ჩა მოშ ვე ბუ ლი და და დარ დი ან ებ­ულ ნი მდგა რან მყიდ ვე ლე ბიც და გამ ყიდ ვე­ლე ბიც, საყ ვა რე ლი ძეს ჯერ ხე ლი ჩა უქ ნე ვია, მე რე ჩაქ ნე ული ხე ლი უკ ან წა უღია, მე ორე შე უგ ებ ებია და ზურ გზე ხე ლებ დაწყო ბილ სა და ქო რე ბულ მხედ ველს გა უგ რძე ლე ბია სი არ­ული. აღ არც წა მო უმ ღე რია, აღ არც წა მო უყ ვი­რია ვინ მეს.

– ამ ნა ირი ბო ქა ულ ებ ის ხელ ში კი დევ კარ­გა დაა ქა ლა ქი – გა ნაგ რძობს კო რეს პონ დენ­ტი, – თუმ ცა რა ღა კარ გად, მე თევ ზე თა და მე ყას ბე თა ქუ ჩე ლე ბი ნაგ ვი სა და ხორ ცის სუ­ნით იხ რჩო ბი ან, რა გინ და, რომ აქ არ ეყ არ­ოს – მკვდა რი ქათ მე ბი, სა ქონ ლის თავ­ფე ხი, შიგ ნე ული, ზო გი ერ თი თევ ზის ნა ხარშ წყალს ქუ ჩა ში აქ ცევს და ქო თავს იქა ურ ობა. ღო რე­ბი დარ ბი ან, ხან და ხან ფქვი ლის მა ღა ზი იდ ან ფქვილს ხვე ტენ და მა შინ უნ და ნა ხოთ მა თი ჩხუ ბი და ჭყვი ტინ­ღრუ ტუ ნი. სა ქო ნე ლი ბღა­ვის, თხა­ცხვა რი – პე ტე ლობს, ვთქვით უკ ვე, ღო რი ჭყი ვის და ამ კა კა ფო ნი აში ყურ თას მე ნა არ არ ის. ამ სი ბინ ძუ რე ში გარ ბი­გა მორ ბი ან, ყი დი ან, ყი დუ ლო ბენ, მე ყას ბეს რკი ნის სვეტ­ზე ხან დაკ ლუ ლი თხა, ხან ცხვა რი, ხან ძრო­ხა ჰყავს ჩა მო კი დე ბუ ლი და ელ ის მუშ ტარს. შე უჩ ვევ ლე ბი ცხვირ ზე ხელ მო ჭე რი ლე ბი და დი ან, იქა ურ ები, ვი თომც არ აფ ერი, მშვე­ნივ რად გრძნო ბენ თავს. ზო გი – ყი დუ ლობს, ზო გი– ევ აჭ რე ბა, ყვე ლას ეძ ვი რე ბა, ედ იდ ება ფა სი. ვი ღაც შლე იფი ანი ქა ლი გა მო ივ ლის და დად გე ბა მტვრის კო რი ან ტე ლი, ქა ლი ბაზ რის თავ ში, კუ დი ბო ლომ დე გა წე ლი ლი, და დი ოდა და მტვრის ფერ დე ბო და ცა, ამ ზოლს მგვე ლი აღ არ სჭი რიაო, ამ ას უკ ვე სხვა, კა იფ სევ დო­ნი მი ანი ბულ ვა რის მტკეპ ნე ლი (ივ ანე აბ აშ იძე

უნ და იყ ოს) წერ და. ად რე დე დოფ ლებს, ის იც დღე სას წა ულ ებ ზე, ემ ოს ათ შლე იფი, მაგ რამ იმ ათ პა ჟე ბი ემ სა ხუ რე ბოდ ნენ, ახ ლა უპ აჟ ოდ და დი ან კუ დის ქნე ვი თო.

ინ გლის ში კო კოტ კე ბი, იგ ივე ნაძ რა ხი ქა­ლე ბი, და დი ოდ ნენ შლე იფ ით, მე რე იმ ათ აც და უნ ებ ები ათ თა ვი.

„ამ ერ იკ აში შედ გა სა ზო გა დო ება წი ნა აღ­მდეგ შლე იფ ებ ისა და აუკ რძა ლეს ყვე ლა სა, ვინც კუ დებს ატ არ ებ და, შე სუ ლი ყო სა ხალ ხო ბაღ ში“.

იმ ათ ბაღ ში არ უშ ვებ დნენ, ჩვე ნე ბი, ხან და­ხან, ბა ზარ შიც დაშ ლე იფ ობ ენ. მტვე რი იღ ვი­ძებს და ისე იბ ურ ება ყვე ლა ფე რი, აღ არ აფ ერი ჩანს. შლე იფი – სიგ რძე ში, ფა სი – სი დი დე ში ერ თმა ნეთს ეჯ იბ რე ბი ანო.

შე იტყობ და ბაზ რის ხალ ხი, სა ნი ტა რუ ლი კო მი სია მო დი სო („ქა ლა ქის ერ თი გულ შე­მატ კი ვარ თა გა ნი საა“ ეს აზ რი) და არ ის ერ თი ფა ცი ფუ ცი, მიხ ვეტ­მოხ ვე ტა, დაწ მენდ­დაკ­რი ალ ება, დი დი და პა ტა რა რეცხავს, ხე ხავს, გვის, ას უფ თა ვებს, თა ვი სას მორ ჩე ბი ან, სხვა­თა ად გილს წმენ დნენ, მოხ ვე ტილს წყლით რეცხა ვენ, სარ კე სა ვით აპ რი ალ ებ ენ, შე ხე დავ, გა გე ხარ დე ბა, მი წაც, სო ხა ნეც, ქვა ფე ნი ლიც კამ კა მებს. კო მი სია წა ვა და რომ იყო, იმ აზე უფ რო აბ ინ ძუ რე ბენ, აქა ოდა, შეგ ვძლე ბია თვა ლის ახ ვე ვა, მე რეც იგ ივ ეს ვი ზამ თო.

სა სა ნი ტა რო კო მი სია კვი რა ში ერ თხელ მა­ინც უნ და ეს ტუმ როს აქა ურ ებს, ხან და ხან მო­ულ ოდ ნე ლა დაც და ეს ხას თავს, რომ გა იგ ოს აქა ური სი ბინ ძუ რის სიმ ყრა ლე და ჩარ ჩე ბის ყი ამ ყრა ლო ბაო.

ვინ მე ან ტო ნას შვი ლი წერს: ერ თი ჩარ ჩი სან თლით ეძ ებ და გა დამ დე ბი სნე ულ ებ ით და­ავ ად ებ ულს. ეძ ებ და და პო ულ ობ და. რო გორც კი შე იტყობ და, მა ვა ნი ჭი რით აღ ეს რუ ლაო, იმ ოჯ ახ იდ ან ყვე ლა ფერს, ავ ეჯ ით დაწყე ბულს და ნიფხავ­პე რან გით გა თა ვე ბულს, „ნი ორ ის ნა ქუ­ჩა ლათ“ (ანუ და ბალ ზე და ბალ ფას ში) იყ იდ და. უმ ეტ ეს ად, გარ დაც ვლი ლის ნახ მარ ნივ თებს ეტ ან ებ ოდა, რა მე თუ ჭი რი სუ ფალს ან უნ და და­

31 elguja TavberiZedokumenturi proza

ეწ ვა, ან წყალ ში გა და ეყ არა ის ინი და, გრო შიც რომ მი ეც ათ, ყა ბულს იყო. ეს გროშ ზეც ევ აჭ­რე ბო და, რამ დე ნი მე ნივ თში აძ ლევ და კა პიკს და მყიდ ველს, სა ღი და ავ ად ობ აგა უკ არ ებ ელი ად ამი ან ის ნახ მა რიაო, ეფ იც მტკი ცე ბო და.

ჩარ ჩის გუ ლის გა სა ხა რად, ნა ყი დი და გა­სა ყი დი ფა სი ცა და მი წა სა ვით შორ დე ბო და ერ თმა ნეთს. ერ თი კვი რის წი ნათ გა დამ დე ბი სე ნით და ავ ად ებ ული ერ თი ყმაწ ვი ლი გარ და­იც ვა ლა, – გვე უბ ნე ბა იგ ივე ან ტო ნას შვი ლი, – რომ ლის ავ ეჯე ული ერთ ებ რა ელ ჩარ ჩვა ჭარს უყ იდია, ყაფ ნის წინ გა მო უტ ანია გა სა ყი დად და „ფი ცით აჯ ერ ებ და მყიდ ველს, რომ ეს ავ­ეჯე ული არ ის ერ თი მო სამ სა ხუ რე თა გა ნის, რო მე ლიც და ითხო ვეს სამ სა ხუ რი დან და მი დის თა ვის ქვე ყა ნა ში და მის თვის იაფ ად გა ყი დაო“.

ად ვი ლად სარ წმუ ნოა, სამ სა ხუ რი დან დათხოვ ნი ლი და სამ შობ ლო ში მი მა ვა ლი ნა მო­ხე ლა რი ავ ეჯს ზურ გზე ვერ აიკ იდ ებ და. მყიდ­ველს უც ებ ვერ მო ძებ ნი და და იძ ულ ებ ული შე იქ ნე ბო და, სა სურ ველ ში კი არა, „შე ნაძლევ ფას ში“ და ეთ მო.

ჩარჩ ური ას ერ თი ჩარ ჩი ვა ჭა რი „შე უც დე­ნია“, რო მელ საც „ლო გი ნი ბა ლი შით“ შე უძ­ენია. ორი დღის მე რე გა უგია, ვი სი ნახ მა რიც იყო და ყაფ ნის წინ ეჩხუ ბე ბო და თურ მე გამ­ყიდ ველს:

„რო გორ თუ მე შე მო მატყუე და ჭლრე ქი ან­ის ნა წო ლი ლო გი ნი და ბა ლი ში მომ ყი დეო“.

რა უნ და ეთ ქვა ებ რა ელს? რა ღაც­რა ღა ცე­ბი მი უკ იბ­მო უკ იბ ავს, მაგ რამ რომ მიმ ხვდა­რა, თავს ვე რაფ რით და იძ ვრენ და, გითხა რი, ვი სი ნახ მა რიც იყო, შენ არ მო მის მი ნე და რა ჩე მი ბრა ლიაო – იქ ით შე უტ ევია... ლო გი ნიც და უბ რუ ნე ბია, ბა ლი შიც.

ბო ლოს სა მარ თლი ან ად და ას კვნი და ან­ტო ნას შვი ლი: „სა ჭი როა, რომ ჯე რო ვა ნი ყუ­რადღე ბა მი აქ ცი ონ, ვი საც ჯერ არს, ამ გვარ ებ რა ელს, რომ გა დამ დე ბი სე ნით გარ დაც ვა­ლე ბუ ლის ავ ეჯე ულ ებ ის ყიდ ვა აუკ რძა ლონ, რად გან სხვა ოჯ ახ ში აც არ გა ავ რცე ლონ ავ­ად მყო ფო ბა“.

ვი ღაც – სი მინ დს, ვი ღაც – ღომს, ვი ღაც – ფქვილს, ვი ღაც – ქა თამ სა და ასე შემ დეგ ყიდ­და მა მა სის ხლად, ებ რა ელ ჩარ ჩს გამ დიდ რე ბის იოლი, მაგ რამ სა ხი ფა თო გზა ამო ურ ჩე ვია.

იაფ ად ნა ყი დი, შე ეძ ლო, რო გორც უნ დო­და, ისე გა ეძ ვი რე ბი ნა, მაგ რამ ის ეთი რა­მის გა ყიდ ვა, რაც სა ვა რა უდ ოდ, მყიდ ველს დააავადებდა, და ნა შა ული გახ ლდათ და ამა ებ­ის თვის, ვი საც ჯერ არს, მარ თლაც უნ და მი ექ­ცი ათ ყუ რადღე ბა.

მი ხე ილ, მო შა და რა ფი ელ მო ში აშ ვი ლე ბი მდიდ რე ბი იყ ვნენ, მაგ რამ მე ტი მო ინ დო მეს. აქა ოდა, რაც ვი შო ვეთ, სა კუ თა რი შრო მით, წვი თა და დაგ ვით მო ვი პო ვეთ, სხვა ნი უც ებ დაგ ვე წი ენ ქო ნე ბით, ჩვენც უც ებ გვინ და, გა­ვას წრო თო.

1894 წლის ნო ემ ბრის ბო ლოს ბო ქა ულს ძმე ბი მო ში აშ ვი ლე ბი გა მო ეცხად ნენ და შეს­ჩივ ლეს, ჩვენს მა ღა ზი აში, რო მე ლიც ქა ლა ქის ცენ ტრში, ხა ნა ნაშ ვი ლის სახ ლშია, ვი ღა ცას ჭე რი ამო უჭ რია და 3 ათ ასი მა ნე თის სა ღი რა­ლი სხვა დას ხვა სა ქო ნე ლი და ძვირ ფა სი ნივ­თე ბი წა უღიაო.

გა და რე ულა ბო ქა ული და მომ ხდა რი ამ ბა ვი პო ლიც მე ის ტე რის თვის უთ ქვამს. ორ ივე მი სუ­ლა მო ში აშ ვი ლე ბის მა ღა ზი აში, დაკ ვირ ვე ბი ან ჭერს. ისე სუფ თად და კოხ ტად ყო ფი ლა ამ ოჭ­რი ლი, გაკ ვირ ვე ბი ათ. თა ნაც ბო რო ტად გან­მზრახ ვე ლი მა ღა ზი იდ ან თუ ავ იდ ოდა თურ მე ჭერ ში, თო რემ გა რე დან, სა ხუ რავ ზე, უეჭ ვე ლად ფე ხი და უც ურ დე ბო და და სულს გა აცხებ და. ამ­ოჭ რი ლი ალ აგ იც შე უმ ოწ მე ბი ათ, სუს ტზე სუს­ტი ად ამი ანი, უფ რო – ბავ შვი თუ გაძ ვრებ­გა­მოძ ვრე ბო და. თა ნაც ძმე ბი ირ წმუ ნებ დნენ, მა­ღა ზია და კე ტი ლი დაგ ვიხ ვდა, გა რე და ნაა ამ ოჭ­რი ლიო. „ეს საქ ცი ელი თქვე ნი მო ხერ ხე ბა უნ და იყ ოს“ – და უბ რი ალ ებია თვა ლე ბი ბო ქა ულს ძმა თა მო ში აშ ვილ თათ ვის. გვერ დით მდგომ სვი მო ნიშ ვილს ულ ვა შებ ში ჩა ცი ნე ბია და ბო ქა­ულ ის თვის უბ რძა ნე ბია – მა ღა ზია გაჩხრი კეო.

„გაჩხრე კის დროს აღ მოჩ ნდა, რომ ძმათ მო ში აშ ვი ლებს სხვა დას ხვა ნივ თე ბი უგ ირ ავ­

32elguja TavberiZe dokumenturi proza

ები ათ, ხო ლო რო დე საც სა ვაჭ რო წიგ ნე ბი გა­და ათ ვა ლი ერ ეს, ჰნა ხეს, რომ ფუ ლის მი ცე მის დროს დი დი სარ გე ბე ლი აუღი ათ, ე.ი. 150, 186 %. ამ ის გა მო ძმა ნი მო ში აშ ვი ლე ბი სა მარ თალ­ში იქ ნენ მი ცე მულ ნი“.

ნივ თებს გი რა ოში იტ ოვ ებ დნენ, სა ნაც­ვლოდ ფულს აძ ლევ დნენ, მე რე ნივ თე ბის მით­ვი სე ბაც გა ნიზ რა ხეს. ამ ოჭ რეს თა ვი ან თი მა­ღა ზი ის ჭე რი და თვი თონ ვე გა იქ ურ დეს თა ვი. რომ შერ ჩე ნო დათ, მა შინ გე ნა ხათ მო გე ბა!

მო ში აშ ვი ლებს ორი ბრა ლი წა უყ ენ ეს: მთავ­რო ბის უნ ებ არ თვოდ გამ სეს ხე ბე ლი კა სის წარ მო ება და ქურ დო ბა. მო შა და მი ხე ილი რვა­რვა თვით ჩა აყ უდ ეს, რა ფი ელს, მცი რეწ ლოვ­ნო ბის გა მო, აპ ატი ეს.

თბი ლი სელ მე ორე გილ დი ის ვა ჭარს იოს ებ ქავ თა რა ძეს უკ ეთ ესი რამ მო უფ იქ რე ბია. – გა­სეს ხე ბულ მა ნეთ ზე თვე ში ათ პრო ცენ ტს ახ­დე ვი ნებ და, თან წე რილს აწ ერ ინ ებ და მსეს ხე­ბელს, ვი თომ ის ნივ თი, რო მე ლიც, სი ნამ დვი­ლე ში, გი რაო გახ ლდათ, ქავ თა რა ძეს ეყ იდ ოს. ვინ მე რომ გა მო და ვე ბო და, წე რილს ან ახ ვებ და – არ ავ ით არი „გამ სეს ხე ბე ლი კა სა“ არა მაქ ვს, ნივ თებს ვყი დუ ლობ, ნა ყიდ ში, ბუ ნებ რი ვია, ფულს ვიხ დი, ტყუ ილ ად ვინ მა ჩუ ქებ სო.

პატ რო ნიც ვერ მო უგ ებ და სა მარ თალ ში – ხე ლის მო წე რით ად ას ტუ რებ და, ესა და ეს ნივ­თი იყ იდა ჩემ გა ნო.

ეს თბი ლის ში ხდე ბო და, ქუ თა ის ელ ჩარ ჩებს მი ვუბ რუნ დეთ.

ორ პი რის გზა ზე მო ვაჭ რე მე დუქ ნე თურ­მე მი ბა რე ბულ ნივ თზე ან უარს ამ ბობ და, არ მო გი ბა რე ბიაო, ან შე უც ვლი და, ან კი დევ ორს გა მო უჩ ენ და, ერ თს (ყვე ლა ზე ძვირ ფასს) მო­აყ უჩ ებ და. ვი ღაც ახ ალ გაზ რდა ყმაწ ვილს ნა­ბა დი, ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი მი უბ არ ებია. მე დუქ ნეს უარი უტ კი ცავს, არც ერ თი, არც მე ორე, არც მე სა მე თვა ლით არ მი ნა ხავ სო. ახ­ალ გაზ რდას სი ლა გა უწ ნავს და ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი გა მო უჩ ენი ათ, ნა ბად ზე უკ აც რა ვად დარ ჩე ნი ლა. რაც არ მო გი ბა რე ბია, რას ითხოვ, წე ღან შე მე შა ლა, მაგ რამ ხომ უც ებ გა მო ვას­

წო რე – ბაშ ლა ღი და კა ლო შე ბი მო გარ თვით, ნა ბა დი თვა ლით არ მი ნა ხავს და სა იდ ან გა ვა­ჩი ნოო.

მი დი და ეჩხუ ბეო – წერ და ვინ მე „მგზავ რი“ „ცნო ბის ფურ ცელ ში“.

ჩარ ჩი რა ჩარ ჩია, ათ ას ნა ირი ხრი კი არ მო­იფ იქ როს. ამ მე დუქ ნემ ეს მო იგ ონა, იმ ან – სხვა, იმ ან – სხვა, დღე ერ თია, ჩარჩ­ვა ჭარ თა გა მომ გო ნებ ლო ბის ათ ას ამ ბავს გა იგ ონ ებო.

მწვა ნი ლის ბა ზარ ში მთე ლი დღე ფრი ალ ებ­და ფე რა დი ბა ირ აღი, ვინ უყ ურ ებ და, – იფ რი­ალ ოსო – ფიქ რობ დნენ.

სექ ვოიების ჩრდილ ში

ფერ მის გზი დან არ ქი ელ ის გო რა ზე ას ას­ვლე ლი ბი ლი კის იქ ით­აქ ით ვე ლუ რი ვარ დე­ბი ჰყვა ოდ ნენ. ვიწ რო და სა სი არ ულ ოდ სა­ხი ფა თო გზა­წვრი ლი სო ნა მკერ ვა ლი ძემ ისე აირ ბი ნა, მაგ ნო ლი ები არ და უნ ახ ავს. დი ლით, ზე ვი დან ქვე ვით მო მა ვალ მა, უხ იფ ათ ოდ რომ გა ევ ლო, უც ნა ურ ად გა დაჯ ვა რე დი ნე ბუ ლი ყვა ვი ლის რამ დე ნი მე ტო ტი ხე ლით გა და წია. ახ ლა, ბი ლი კის ათ ავ ებ ის ას, მო იხ ედა უკ ან და გაკ ვირ და – ერ თმა ნეთ ში გა დახ ლარ თულ­გად მოხ ლარ თუ ლი ყვა ვი ლე ბით გა და ბურ დუ­ლი გზა რო გორ ამ ოვი არეო. თუმ ცა იმ წამ სვე გა იფ იქ რა, – რა მე ვარ დე ბა, ჩემ თვის ყვე ლა­ფე რი დას რულ დაო და სახ ლი სა კენ გა იქ ცა.

დი ლით, გაღ ვი ძე ბის თა ნა ვე აფ ორი აქ და. იმ დღეს ფერ მის ბაღ ში იმ ას უნ და შეხ ვედ რო­და, „ვი სი შემ ყუ რეც დი დი ხა ნია იყო“. სო ნა და სა შუ ალო სას წავ ლებ ლის შე გირ დი გ. გ­ზი ანი (ალ ბათ გორ დე ზი ანი ან გო რო ზი ანი ან ამ ნა­ირი) კაი ხა ნი ერ თმა ნე თის შემ ყუ რე ნი ყო ფი­ლან. ვაჟს ცო ლო ბის პი რო ბა მი უცია და იმ დღეს, ვარ დო ბის თვის ოც დარ ვა ში, 1902 წლი­სა, ერ თმა ნე თის თვის უკ ან ას კნე ლი სიტყვა უნ და ეთ ქვათ.

თით ქმის კი არა, მარ თლა გა დაწყვე ტი ლი ეგ ონა ყვე ლა ფე რი. სჯე რო და, ერ თმა ნე თის

33 elguja TavberiZedokumenturi proza

გა რე შე ვერ გაძ ლებ დნენ, ფერ მის ბაღ ში შეხ­ვედ რით კი დევ ერ თხელ გა ნამ ყა რებ დნენ სიყ­ვა რულს. ასე ეგ ონა, ასე სწამ და. წრი ალ ებ და, გა დი ოდა, გა მო დი ოდა, რა ღაც იმ წუ თის თვის სა ჭი რო ავ იწყდე ბო და, რაც არ ჭირ დე ბო და, ახ სენ დე ბო და. იმ დრო ის მო ახ ლო ებ ას გუ მა­ნობ და, გზაწ ვრილ ზე რომ უნ და დაშ ვე ბუ ლი­ყო, ჩქა რა, მაგ რამ ფრთხი ლად ევ ლო და საყ­ვა რელ ად ამი ანს შეხ ვედ რო და ფერ მის ბაღ ში.

ვერ დათ ვლი, რამ დენ წყვილს უთ ქვამს ერ თმა ნე თის თვის აქ უკ ან ას კნე ლი სიტყვა?! ბულ ვარ ში იშ ვი ათ ად გახ მი ან ებ ულა შეყ ვა რე­ბულ თა ფი ცი და მტკი ცი, უფ რო ქა ლა ქის გან მო შო რე ბით შე იყ რე ბოდ ნენ და გა ამ ხელ დნენ გუ ლის ნა დებს.

სო ნა ელ ოდა, მტკი ცე სიყ ვა რულს კი დევ ერ თი მიყ ვარ ხა რის თქმით გა ნამ ტკი ცებ დნენ, ჯვრის წე რის დღეს დათ ქვამ დნენ და ბედ ნი ერ­ად იცხოვ რებ დნენ. წე სით, რი გით, სხვა რა მის მო ლო დი ნი ეჭ ვით შეპყრო ბილს თუ ექ ნე ბო და. გი ორ გი თქმით ხომ ეუბ ნე ბო და, თვა ლე ბიც ამ ხელ დნენ სიყ ვა რულს, მაგ რამ სო ნას იმ დი­ლით ყვე ლა ფე რი უც ნა ურ ად ეჩ ვე ნე ბო და. ეგ­ონა, გი ორ გი ფერ მის ბაღ ში არ მო ვი დო და და ამა ოდ დაშ ვრე ბო და, მე რე ის იც აეკ ვი ატა, ვი­ღაც­ვი ღა ცებს გა მოგ ზავ ნის და ის ინი მეტყვი­ან, აქ კი არა, სხვა გან გე ლო დე ბაო.

სიყ ვა რულ ზე უარი გულ შიც არ გა უვ ლია, მო მატყუ ებს, იქ ნებ სუ ლაც სად მე და მე მა ლოს, მა ლო დი ნოს და მე რე გა მოჩ ნდეს – ფიქ რობ და, თან ჩახ რა მულ და და ოღ რო ჩოღ რო ებ ულ გზას აკ ვირ დე ბო და. უჩ რდი ლო ალ აგ ას გამ ხმა რი მი წა იფ შხვნე ბო და და ფეხ ქვეშ მიხ რი ალ ებ და, ჩრდი ლო ვან ში შემ ხმა რი ტა ლა ხი იზ ილ ებ ოდა წუ ღე ბით.

სო ნას თით ქოს გუ ლი უგ რძნობ დაო – გი­ორ გის, „ჯერ კი დევ აუხ სნე ლი მი ზე ზის გა მო, უარი უთ ქვამს სა მუ და მო და კავ ში რე ბა ზე“ – გვე უბ ნე ბა ისო, იგ ივე ის იდ ორე კვი ცა რი ძე.

ნუ გა ვიკ ვირ ვებთ, იმ დრო შიც არ აფ ერი იყო ამ აში უჩ ვე ულო, „უკ ან ას კნელ სიტყვა ში“ ან სიყ ვა რუ ლი და სა მიდღემ ჩიო თა ნამ ყო ფო ბა

მჟღავ ნდე ბო და ან ის, ერ თმა ნე თის თვის რომ არ იყ ვნენ გა ჩე ნილ ნი. ნურც „ერ თი მე ორ ის შემ ყუ რე ობ ას“ გა ვა იგ ივ ებთ ხორ ცი ელ ერ თი­ან ობ ას თან, პი რი ქით, ამ ორ სიტყვა ში, ამ აღ­ლე ბუ ლი სიყ ვა რუ ლი უნ და ვი გუ ლის ხმოთ. პი­რო ბა შეს რუ ლე ბის მე რეა მყა რი და შე უვ ალი. გი ორ გის რა მი ზე ზით უთ ქვამს უარი, არ ვი­ცით. რო გორც არ უნ და აეხ სნა, ლო გი კუ რად შე უვ ალ იც რომ ყო ფი ლი ყო მი სი უარი, ბუ ნებ­რი ვია, ქალს ელ და ეც ემ ოდა, დამ წუხ რდე ბო­და, აფ ორი აქ დე ბო და, გა და ირე ოდა, იშ ვი ათი გა მო ნაკ ლი სი იმ ას აც იზ ამ და, რაც სო ნამ ქნა – შინ დაბ რუ ნე ბის თა ნა ვე და ლია სა წამ ლა ვი.

სუ ლის შემ ძვრე ლი ამ ბა ვია, ტრა გი კუ ლი, არც ისე ხში რად, მაგ რამ მა ინც გა გო ნი ლი და წა კითხუ ლი.

მე რე მომ ხდა რი, იქ ნებ ვცდე ბო დე, მაგ რამ უფ რო ქარ თვე ლი კა ცის ხა სი ათ ში ჩა კი რუ ლი და­ძმო ბის გა მოვ ლი ნე ბა მგო ნია.

„გა უგია თუ არა ეს სო ნას ძმას (სა მო ქა ლა­ქო სას წავ ლებ ლის 17 წლის მო წა ფეს), აუღია და რე ვოლ ვე რით თა ვი მო უკ ლავს“.

ქარ თუ ლი ხა სი ათი – რე ვოლ ვე რის ტყვი­ით გატყორ ცნი ლი – ამ ამ ბავ ზე რომ რა მე ეთ­ქვათ, ასე და წერ დნენ ცის ფერ ყან წე ლე ბი.

ძმას არ შე ეძ ლო, უიმ ედო სიყ ვა რუ ლის მსხვერ პლი დი სათ ვის ეც ქი რა, არ და ლო დე­ბია, გა დარ ჩე ბო და თუ არა (მო წამ ლუ ლე ბიც ხომ დახ სნი ან სიკ ვდილს), ამ ბის გა გე ბის თა ნა­ვე ტყვი ას შე უშ ვი რა შუბ ლი.

წარ მო იდ გი ნეთ, რა უბ ედ ურ ება დატ რი ალ­ებ ულა – სა სო წარ კვე თილ მა შეყ ვა რე ბულ მა სა წამ ლა ვი და ლია, ძმამ რე ვოლ ვე რი და იხ ალა.

უბ ედ ურ დე დას ორ ივე თო ფუ რი ას სა ავ­ად მყო ფო ში წა უყ ვა ნია. „რამ დე ნი სა მე სა ათ­ის შემ დეგ მო წამ ლუ ლი ქა ლიშ ვი ლი დი დის ტან ჯვით გარ და იც ვა ლა. ბო ქა ულ ის მი ერ ჩვე ნე ბის ჩა მორ თმე ვი სას უკ ან ას კნე ლი მი სი სიტყვე ბი იყო: „ოჰ, რა ტომ დამ ტან ჯე ასე გი­ორ გიო“. ვაჟს, ექ იმ ებ ის სიტყვით, მორ ჩე ნის პი რი აქ ვს“ – წერს ისო.

გა დარ ჩა, არ გა დარ ჩა – ვერ გეტყვით.

34elguja TavberiZe dokumenturi proza

სო ნას ძმის სა ხე ლი არ ვი ცით. კარ გი იქ­ნე ბო და, გვცოდ ნო და. მოს წავ ლე ყო ფი ლა, თა ნაც 17 წლის. კითხვით ბევ რს კითხულ­ობ და თუ ცო ტას, ვე რა ფერს გეტყვით. დარ­წმუ ნე ბით იმ ას მო გახ სე ნებთ, გა ნათ ლე ბუ­ლი ყო ფი ლან მკერ ვა ლი ძე ნი, ორ მოს წავ­ლ ეს, სო ნას და მის ძმას, კი დევ ერ თი და ჰყო ლი ათ, რო მე ლიც ხო ნის სა ოს ტა ტო სე­მი ნა რი აში ას წავ ლი და. იმ დრო ში, ზო გი ერთ ოჯ ახ ში, ერ თიც არ მო იძ ევ ებ ოდა წე რა­კი­თხვის მცოდ ნე, მკერ ვა ლი ძე ებ ში, სულ მცი რე, სა მი ად ამი ანი წერ და და კითხუ ლობ და.

წა კითხულს გრძნო ბი ერ ად აღ იქ ვამ დნენ. თვლიდ ნენ, სი ცოცხლე უს იყ ვა რუ ლოდ ჩი რა­დაც არ ღირ სო, ამ იტ ომ გა აკ ეთა ძმამ ის, სხვა გულ შიც რომ არ გა ივ ლებ და – სიკ ვდი ლი ამ ჯო­ბი ნა სიყ ვა რულ ში და ჩაგ რუ ლი დის ყუ რე ბას.

ის იდ ორე კვი ცა რი ძეს ამ ბის მე სა მე მოქ მე­დი გმი რის მოქ მე დე ბაც არ ავ იწყდე ბა:

„ამ უბ ედ ურ ებ ის დამ ტრი ალ ებ ელი მოს წავ­ლე გ­ზი ან იც იმ დღეს ვე თა ვის მოკ ვლას აპ ირ­ებ და, მაგ რამ ამ ხა ნაგს გა მო უტ აც ნია მის თვის ხე ლი დან რე ვოლ ვე რი“.

ტრა გე დი ის თვის შტრი ხია, არა არ სე ბი თი, მაგ რამ მა ინც და მა ფიქ რე ბე ლი – ქვა არ დე­ბია გულ ში, ბევ რი, ალ ბათ, ასე მო იქ ცე ოდა – შე ნი სიტყვის გა მო ის ობ ით ორი ად ამი ანი სი­ცოცხლეს გა მო ეს ალ მა, შენ რა ღა დაგ რჩე ნია...

ძმის ამ ბა ვი მა ინც სხვაა.სხვა და ძნე ლად სა ხელ და სარ ქმე ვი – დის

სიყ ვა რუ ლი, ღირ სე ბა, პა ტი ოს ნე ბა, შე უბღა­ლა ვო ბა, დის უიმ ედო სიყ ვა რუ ლით გა ჩე ნი ლი უს ამ ანო უს ასო ობა, ვაჟ კა ცო ბა, რა ინ დო ბა და კი დევ – რა ვი ცი, რა არა.

ხომ უამ რა ვი ამ ბა ვი გვახ სოვს გარ და რე­ული სიყ ვა რუ ლი სა, ეს ეც ერთ­ერ თია, 1902 წლის „ცნო ბის ფურ ცლის“ ფურ ცლებ ში ჩა­კარ გუ ლი.

მკერ ვა ლი ძე თა მა მა მე პუ რე ყო ფი ლა. კი­ბი დან ჩა მო ვარ დნი ლი და ფეხ მო ტე ხი ლი თო­ფუ რი ას ბალ ნი ცა ში მკურ ნა ლობ და თურ მე. რო გორ შე იქ ნე ბო და, სა წამ ლავ და ლე ულ ქა­

ლიშ ვილ სა და ტყვი ად ახ ლილ ვა ჟიშ ვილს რომ მი იყ ვან დნენ! ენ ით აუწ ერ ელი, ძნე ლად და სა­ხა ტი ტრა გე დიაა მთე ლი ოჯ ახ ისა. უიღ ბლო ბა და უს იყ ვა რუ ლო ბა და უნ ათ ლავს მკერ ვა ლი­ძე თათ ვის გან გე ბას.

რო მე ოსა და ჯუ ლი ეტ ას ახ სე ნე ბენ, ვერ­ტერს, იზ ოლ დას, სხვებს, სო ნა მკერ ვა ლი ძის ტრფო ბა დი დი მწერ ლის თვალ სა წი ერ ში ვერ მოხ ვდა, მაგ რამ რი თაა ნაკ ლე ბი. მე რე კი დევ, საქ ვეყ ნოდ რო მაა ცნო ბი ლი – ნა პო ლე ონ მა პი რა მი დე ბის ჩრდილ ში „ვერ ტე რის ვნე ბა ნი“ რამ დენ ჯერ მე გა და იკ ითხაო. ვინ იც ის, ფერ­მის ბაღ ში (სიყ ვა რუ ლის ძეგ ლი რომ იდ გეს, კაი იქ ნე ბო და), სექ ვოიების ჩრდილ ში, რამ­დე ნი მტკი ცე სიტყვა გახ მი ან ებ ულა, რამ დე ნი ორ ჭო ფუ ლი, რამ დე ნი უარი დას ცდე ნია ბა გე­ებს და რამ დე ნი დი ახ ით აძ გე რე ბუ ლა გუ ლი.

იქ – პი რა მი დე ბის, აქ – სექ ვოიების ჩრდილ ში.

ქრის ტე შო ბის თვის ოც და ოთხი

მო სა მარ თლე ან ტონ ხა ბურ ზა ნი ას ეგ ონა, სა უკ უნეა, რაც ეპ იფ ანე ცენ ტე რა ძე მემ სა­ხუ რე ბაო. სა შუ ალ ოზე მა ღა ლი ტა ნის, ჩაფ­სკვნი ლი და ჯიჯ გვი ან ტო ნი, ხა რი ვით ფარ თო თვა ლე ბით ნაც ნობ­უც ნობ თათ ვის დიდ ხანს მიშ ტე რე ბა რომ ჩვე ოდა, გაღ ვი ძე ბის თა ნა ვე გას ძა ხებ და:

– რა ის ათ ვის არა ჰყეფს ძაღ ლი, ეპ იფ ანე?!– ძი ნავს, ბა ტო ნო! – ამო იკ ნავ ლებ და მა ღა­

ლი და ხმელ­ხმე ლი, სა ხე ნაყ ვა ვი ლა რი, ცალ­ფეხ და მოკ ლე ბუ ლი და სი არ ულ ის ას თა ვის აქ­ეთ­იქ ით მო ქა ნა ვე მსა ხუ რი.

– სახ ლი, სა დაც ძაღ ლი არა ჰყეფს და მა მა­ლი არა ჰყი ვის (ჰ­ს გა მორ ჩე ული ჟღე რა დო­ბით ამ ბობ და) სახ ლი არაა. – გა აზ მო რებ და და ისე ამო იყ ვი რებ და, მე ზობ ლებს ეს მო და.

– ის ეთი ამ ინ დია, ძაღ ლი არ გა იგ დე ბა, ბა ტო­ნო, გა რეთ, შე ცივ და, ალ ბათ და შე იბ უდ რა სა­ძაღ ლე ში – კა რე ბის ზღურ ბლთან ატ უზ ულ მსა­ხურს ხა ლა თის გას წო რე ბა ვერ მო ეს წრო. იდ გა,

35 elguja TavberiZedokumenturi proza

თვა ლე ბით ან ტო ნის კენ გაქ ცე ული და ტან საც­მელს ხან ერთ, ხან მე ორე მხა რეს ქა ჩავ და.

– ძაღ ლის ბე დი გაქ ვს, ეპ იფ ანე, ძაღ ლის. მინ დო და, ამ დი ლით სა სა მარ თლო ში გა მომ ყო­ლო დი, სა ბუ თე ბი წა მო გე ღო, მა რა, რა გინ და, ვერ წა მოხ ვალ, და გის ველ დე ბა თოვლ­წვი მა­ში. – და უყ ვი რებ ლად გა აზ მო რა და სწრა ფად წა მოხ ტა სა წო ლი დან.

– მიბ რძა ნე, ბა ტო ნო, ძაღ ლის ფეხს გა მო­ვი ბამ და ძაღ ლის ფე ხის მომ ჭმელს არ გა ვა ხა­რებ. – მტკი ვან ფეხს დაყ რდნო ბილ მა ბურ თი­ვით შე ათ ამ აშა თა ვი ჰა ერ ში და ჯა რის კა ცი­ვით გა იჯ გი მა.

– ააყ ეფე ძაღ ლი, ეპ იფ ანე, ააყ ეფე... – ისე და იძ ახა, სარ კმელ ში მო ყუ რა დე თა ვი არ მო­უტ რი ალ ებია.

– უმ იზ ეზ ოდ ყე ფას და ეჩ ვე ვა, – შე ჩერ და, აქ ეთ­იქ ით გა იხ ედ ა, – უმ იზ ეზ ოდ მა ყე ფა რი არც ძაღ ლი ვარ გა, არც კა ცი, ჩე მო ბა ტო ნო – ზღურ ბლი დან აივ ან ზე გა ჩა კუნ და.

სა უბ რით ატყობ და ეპ იფ ანე, კაი ხა სი ათ­ზე ბრძან დე ბო და უფ ალი მო სა მარ თლე. ძმებ ხა ბურზა ნი ებს მარ თალ კა ცე ბად იც ნობ დნენ. ან ტო ნის ძმა, მაქ სი მე, ჩო ხა ტა ურ ში პრის ტა­ვობ და. ყა ჩა ღი, მო ყა ჩა ღო და სიმ შვი დის მოყ­ვა რუ ლი გუ რუ ლე ბიც ემ ად ლი ერ ებ ოდ ნენ.

– ძაღ ლი გვჯო ბია, ძაღ ლი, ეპ იფ ანე, ერ­თგუ ლია, – ჰა ერს შე ის უნ თქავ და – ად ამი ან ზე მე ტად ერ თგუ ლია. ეს ჭი ან ჭვე ლე ბი მა ინც რა ყო ფი ლან, კა ცო, – სარ კმელ ში ისე იყ ურ ებ­ოდა, იფ იქ რებ დი, ჭი ან ჭვე ლებს აკ ვირ დე ბაო – ჯა რიც ჰყო ლი ათ, ყმე ბიც, მო სა მარ თლეც...

– საკ ვირ ვე ლია ბუ ნე ბა, დე ილ ოც ოს, ბა ტო­ნო, მი სი გამ ჩე ნი, – სცა და ეპ იფ ან ემ სიტყვის ჩაკ ვე ხე ბა.

– ბრა ზი ლი აში ათი ათ ას ობ ით ჭი ან ჭვე ლა ად ის თურ მე ხე ზე, ყუნ წში წყვე ტენ ფოთ ლებს, რომ ლებ საც სო კოს მო სა შე ნებ ლად იყ ენ ებ ენ, სო კოს ჭა მენ, ფოთ ლებს – არა.

– რა დროს ჭი ან ჭვე ლე ბია, ბა ტო ნო, ქრის­ტე შო ბის თვე დე ილ ევა სა ცაა, ოც და ოთხია დღეს.

– ხე ზე აბ ობღე ბი სას რო მე ლი მე ჭი ან ჭვე­ლამ უკ ან რომ და იხი ოს, – ისე გა აგ რძე ლა ან­ტონ სტე ფა ნიჩ მა, ეპ იფ ან ეს ნათ ქვა მი არც გა­უგ ონია – ჯერ მო სა მარ თლე შე უტ ევს, თუ ვერ მო არ ჯუ ლებს, მე რე ჯა რი გა და უვ ლის, აბ ა, ჩვენ სა ვით კი არაა, ერ თმა ნე თის გა ტა ნა იცი­ან, უკ ანა წინ მა ვა ლის მცვე ლია, ის კი დევ უკ­ან მყოფ თათ ვის ფა რი და მახ ვი ლი, ად ამი ან­ები ერ თმა ნეთს ვჭამთ, ვკლავთ, გახ სოვს, ჩე მი დე იდ აშ ვი ლი – ნი კო კან დე ლა კი მე გო ბარ მა – და თა კო პა ლე იშ ვილ მა სა სიკ ვდი ლოდ რა ნა ირ­ად გა იმ ეტა? – სი ნა ნუ ლი გა ერია ხმა ში.

– მახ სოვს, ბა ტო ნო, მახ სოვს, იმ დღეს რა და მა ვიწყებს...

ხუ თი წლის წი ნათ იოს ებ გე გე ლაშ ვი ლის სა­მი კიტ ნო ში ნი კო კან დე ლა კი რომ მოკ ლეს, ან­ტონს თით ქმის ერ თი წე ლი აღ არ წა მო უყ ვი რია – ააყ ეფე, ააყ ეფე, ეპ იფ ანე, ძაღ ლიო. მსა ხურ­მა, გა და ავ იწყდაო, იფ იქ რა, მაგ რამ გა თენ და ერ თი მშვე ნი ერი დი ლა და ააყ ეფე, ააყ ეფეო... – ადღლო ფინ და სა წო ლი დან სა ნა ხევ როდ წა­მომ დგა რი.

გე გე ლაშ ვი ლის სა მი კიტ ნო ში დღე ში ხში­რად სა მი­ოთხი ჩხუ ბიც მომ ხდა რა. მოჩხუ ბარ და ყი ამ ყრალ (გა ზე თე ბი ცუ დი ყო ფაქ ცე ვის კა ცა დაც იხ სე ნი ებ ენ) მი კი ტან თან მის ნა ირ­ები იკ რი ბე ბოდ ნენ. უმ ტვრევ დნენ ერ თმა ნეთს თავ­პირს, იშ ვი ათ ად – კლავ დნენ კი დეც. ნი კო კან დე ლა კი სა მი კიტ ნო ში ქე იფ ობ და, კო პა ლე­იშ ვი ლი და მი სი ამ ხა ნა გი რომ შე სუ ლან, ღვი ნო მო უთხო ვი ათ. კო პა ლე იშ ვილს ზურ გი შე უქ ცე­ვია. ნი კოს ხე ლით მო უბ რუ ნე ბია, ეგ უზ რდე­ლო ბაა, რო გორც წე სია, ისე და დე ქიო, და თას (კო პა ლე იშ ვი ლის სა ხე ლია) ხე ლი აუკ რავს, ნი კოს სი ლა გა უწ ნავს. ჩა რე ულ ან იქ მყო ფე ბი და თით ქოს ყვე ლა ფე რი ჩაწყნა რე ბუ ლა. კო პა­ლე იშ ვილს რომ ადღეგ რძე ლებ დნენ და ჭი ქე ბი ტუჩ თან მი იტ ან ეს, ეს ამ დგა რა, გაქ ცე ულა, მი­ვარ დნი ლა ნი კოს, ამო უც ლია ხან ჯა ლი და ჩა­ურ ტყამს კი სერ ში.

სას წა ულიაო, ამ ბობ და ეპ იფ ანე, ან ტო ნიც – კა ცი სხვა მა გი დი დან გა მო იქ ცეს, ხან ჯა ლი წა­

36elguja TavberiZe dokumenturi proza

გარ თვას, ამო აძ როს და კი სერ ში ჩა გარ ტყა სო. ნი კო კან დე ლა კი, ბუ ნებ რი ვია, ხან ჯლის წარ­თმე ვას და კი სერ ში ჩარ ტყმას არ ელ ოდა. მო­ულ ოდ ნე ლო ბი თა და სის წრა ფით ის არ გებ ლა მე ტო ქემ. ის იც უნ და ჩა ვაგ დოთ სათ ვა ლავ ში, ნი კოც მთვრა ლი რომ იყო, სიმ თვრა ლემ და აბ­ნია, თო რემ რო დი ნის ქვას მიწ ვდა დაჭ რი ლი და იმ ით და უწყო და თას ცე მაო, ამ ბო ბენ. თა ვი და­ნაც ასე მო იქ ცე ოდა, ვერც ხან ჯალს წა არ თმევ­და, ვერც სა სიკ ვდი ლოდ გა იმ ეტ ებ და ვინ მე.

ან ტო ნის ოჯ ახ ში წელ თაღ რიცხვაც ამ ამ­ბავს და უკ ავ შირ და. რო დის მოხ და მაი, ეპ იფ­ანე? – და უქ აჩ ავ და დიდ და მუ გუ ზა ლი ვით ბრდღვი ალა თვა ლებს. რო დის და ნი კოს სი­ცოცხლე ში, ან გარ დაც ვა ლე ბის მე რე, ჩე მო ბა ტო ნო, – ეტყო და მსა ხუ რი.

– ჩე მო ეპ იფ ანე, დღეს ნი კოს გარ დაც ვა ლე­ბი დან ხუ თი წე ლი სრულ დე ბა, სწო რედ ქრის­ტე შო ბის თვის ოც და ოთხში მი აბ არა სუ ლი უფ ალს. ამ იტ ომ სუ ლაც არ წა ვი დო დი სამ სა­ჯუ ლო ში, ფრი ად სა სა ცი ლო და საკ ვირ ვე ლი საქ მე რომ არ მქონ დეს სამ სჯე ლო, – რამ დე ნა­დაც შე ეძ ლო, მოწ კუ რუ ლი თვა ლე ბით გა ხე და მსა ხურს.

ეპ იფ ანე არ შე პა სუ ხე ბია.ან ტო ნი, მკვლე ლო ბის გარ და, ყვე ლა ფერს

სა სა ცი ლოს ეძ ახ და. ვი ღა ცამ ვი ღა ცის მი წა და ის აკ უთ რა, ის თუ არა, შვი ლე ბი მა ინც და აბ­რუ ნე ბენ, სა მა რე ში ხომ არ ჩა იტ ან ენ, – ერ თმა მე ორე გა ლან ძღა და გა მო თათხა, და ავ იწყდე­ბა იმ მე ორ ეს, ამ ქვეყ ნად რაა სა მიდღემ ჩიო, წყე ნის ხა ნი ერ ება ვის გა უგ ონიაო, თავ­პი­რი და ულ ეწ ეს... მო უშ უშ დე ბათ ჭრი ლო ბე ბი და გა და კოც ნი ანო. მთა ვა რია, ერ თმა ნე თი არ მოკ ლან, წარ თმე ულ სი ცოცხლეს არ აფ ერი ეშ­ვე ლე ბაო. იმ დღეს, მარ თლაც, უც ნა ური საქ მე უნ და გა ნე ხი ლა. სა ლო მი ნაოელი ვა სილ ნი კო­ლო ზის ძე ერ ის თა ვი რუ სე თის ქა ლაქ ნი კო ლა­ევ ში მცხოვ რებ ნეს ტორ ოთ არ ის ძე ფი ლი ას უჩი ოდა – ხმა ლი წა იღო და აღ არ და მიბ რუ ნა, ხმლის სა ფა სე – 25 თუ მა ნი სა ჩე მოდ გა და ახ­დე ვი ნეთ და მით ვი სე ბის თვის ჩა აყ უდ ეთო.

ან ტო ნი ვა სი ლის მოთხოვ ნამ თა ვი დან ვე გა­აკ ვირ ვა, რა ტომ ფა სი, ხმლის დაბ რუ ნე ბაა უპ რი ანიო. ინ ათხოვ რა, ხომ არ წა ურ თმე ვია, კო პა ლე იშ ვი ლი ვით ხომ არ მოქ ცე ულა, ხან ჯა­ლი რომ გა მოგ ლი ჯა, ქარ ქა ში დან ამო აძ რო და პატ რო ნი მოკ ლაო. ნეს ტორს – გრი გოლ დი ას­ამ იძე, ვა სილს – ვინ მე ძო წე ნი ძე (სა ხე ლი არ ვი ცით) იც ავ და. ვა სი ლის სა ჩი ვა რი აკ ვირ ვებ­და უფ ალ მო სა მარ თლეს, მაგ რამ ეს რა იყო, გაკ ვირ ვე ბა მე რე ელ ოდა, თვა ლებს არ უჯ ერ­ებ და, ყუ რებს არ ერ წმუ ნე ბო და, ვე ქილ ძო წე­ნი ძის პა სუ ხებს რომ ის მენ და. თა ვი დან ყვე ლა ვე ქილს ერ თსა და იმ ავ ეს ეკ ითხე ბო და, თა ნაც სხა პას ხუ პით მი აყ რი და ხოლ მე.

– კვლავ სდებთ ბრალს ნეს ტორ ფი ლი ას თუ არა, ხომ არ გა და იფ იქ რეთ? – თქვა და ძო წე ნი­ძეს შე ხე და, ნეს ვი ვით თავ მა შე აშ ინა.

– დი ახ, – თა ვის გა უნ ძრევ ლად უპ ას უხა. „მზე ში ამ თავს რამ ხე ლა ჩრდი ლი ექ ნე ბა“, – გა იფ იქ რა მო სა მარ თლემ.

– აბა, რო გორ? რას აბ რა ლებთ? – კითხვებ­სა და პა სუ ხებ ზე წი ნას წარ მო ლა პა რა კე ბუ ლი­ვით გა აგ რძე ლა.

– იმ ას, რაც სა ჩი ვარ შია და წე რი ლი – მა ნაც და ზე პი რე ბუ ლი ვით მი აყ არა.

– სა ჩი ვარ ში რაც წე რია, ვი ცი, თქვენ ის მითხა რით, რა მდგო მა რე ობ ასა და გა რე მო ებ­აში გა დას ცა ვა სილ მა ნეს ტორს ხმა ლი, რო გო­რი ხმა ლი იყო, რა ღირ და და სხვა... – მშვი დად ჩა მო უმ არ ცვლა.

– მა გის თქმა არ შე მიძ ლია, – ნეს ვი ვით თა­ვი გა აქ ან­გა მო აქ ანა, თა ვის ქა ნა ობ ამ ან ტონს ხა სი ათი გა უფ უჭა.

– თქვენ არ შე გიძ ლი ათ, ხმლის მი ცე მის დრო ან ად გი ლი და ას ახ ელ ოთ? – ბრა ზი შე­ერია ხმა ში.

– არ შე მიძ ლია. – დი დი თა ვი ის ევ გა არ ყია.– არც ის შე გიძ ლი ათ, თქვათ, რო გო რი ხმა­

ლი იყო?– არა, ბა ტო ნო მო სა მარ თლე, სა ჩი ვარ ში

რო გო რიც წე რია, ის ეთი იქ ნე ბო და – თა ვი ჩა­ღუ ნა. ახ ლა უფ რო და ემ გვა ნა ნეს ვს.

37 elguja TavberiZedokumenturi proza

– მაშ, რა გინ დათ, და ამ ტკი ცოთ?! – ჯერ უყ ურა, მე რე ფეხ ზე წა მოდ გა.

– ის, რაც სა ჩი ვარ ში წე რია, – თა ვი ისე და­ღუ ნა, კი სე რი მკერ დს მი აყ რდნო.

– ვი ცი, გა ვი გე, წა ვი კითხე, რაც წე რია სა­ჩი ვარ ში, თქვენ თუ იც ით, რას ჩი ვის ერ ის თა­ვი? – ლა მის და იყ ვი რა, უც ებ მოწყდა ად გილს, გაიარ­გა მოიარა და ვე ქილს ეჭ ვი ან ად შე ხე და.

– იმ ას, რაც წე რია სა ჩი ვარ ში. – ბორ ძი კით, თა ვა უწ ევ ლად გა დად გა ორი ნა ბი ჯი უკ ან.

– რას, რა წე რია? – რამ დე ნა დაც შე ეძ ლო, ახ ლოს მი ვი და და მი აყ ვი რა.

– ჩემ მა მარ წმუ ნე ბელ მა, ვა სილ ერ ის თავ მა, ფი ლი ას ხმა ლი ათხო ვა, იმ ან მი ით ვი სა – თა­ვი ოდ ნავ წა მო წია, ახ ლა ნეს ვზე უფ რო კვახს ჰგავ და.

– რო დის ათხო ვა? – ბრა ზი გა უქ რა, სა ხე გა ებ ად რა.

– არ ვი ცი, არ წე რია სა ჩი ვარ ში.– აბა, რა იცი... შე ნი... – აღ არ და ას რუ ლა.

სი ცი ლი აუტყდა. სარ კმლის კენ გა იხ ედა, აღ არ თოვ და.

– ის, რაც სა ჩი ვარ შია და წე რი ლი. – ხმა და­იწ ვრი ლა ძო წე ნი ძემ.

– რო გო რი ხმა ლი იყო, რო დის, რა ვი თა რე­ბა ში ათხო ვა, არ იც ით, ხომ?! – მო ჭუ ტა თვა­ლე ბი.

– არა, ბა ტო ნო, სა იდ ან უნ და ვი ცო დე, არ წე რია სა ჩი ვარ ში? – მო ცოცხლე ბუ ლი ჩან და.

სა სა მარ თლო დარ ბაზ ში შეკ რე ბი ლე ბი იც­ინ ოდ ნენ, ან ტონ მა სი ჩუ მე, სი ჩუ მეო, – და იძ­ახა.

იაგ ორა ფხა კა ძის ნათ ქვა მით დას რულ და მოწ მე ებ ის გახ მობ­გა მოხ მო ბა, გას კდა საქ­მე, – ვა სილს ხმა ლი არ ჰქო ნია, რაც არ ჰქონ­და, რას ათხო ვებ და, კი დეც რომ ჰქო ნო და, ნათხოვ რო ბის ფულს წი ნას წარ აიღ ებ დაო. – თქვა იაგ ორ ამ და აგ ორ და სი მარ თლის კო რი­ან ტე ლი. სხვე ბიც შე შინ დნენ, დაფ ქვეს და საფ­ქვა ვი. ალ ექ სან დრე თა დე ოზ ის ძე ნი ჟა რა ძემ მო სა მარ თლეს გა ნუცხა და, – მე ხმლი სა არა ვი ცი რა და არა თუ ხმლი სა არა ვი ცი რა, არც

კი ვიც ნობ, ვინ არ ის ვა სილ ერ ის თა ვი და ვინ ნეს ტორ ფი ლია. მე ის ინი თა ვის დღე ში არ მი­ნახ ვა ნან.

მო სა მარ თლემ ვერ მო ით მი ნა და ჰკითხა:– მაშ, მოწ მედ რა ტომ და გა სა ხე ლათ?!– არ ვი ცი, იმ ას ჰკითხეთ.ან ტონ ხა ბურ ზა ნი ამ – კი დევ კარ გი, ძო­

წე ნი ძე სა ვით, რაც სა ჩი ვარ ში წე რია, იმ ას ვითხოვ, რომ არ მო მი გოო.

მოწ მე სო ლო მონ გამ ყრე ლი ძემ თქვა– ვა სილ ერ ის თავს ბავ შვო ბი დან ვიც ნობ, ერ თი სოფ­ლი დან ვართ. ნეს ტორ ფი ლი ას – არა. ხმლის გა და ცე მა­გად მო ცე მი სა არც მე ვი ცი და არც სხვის გან გა მი გო ნია რა იმე. ვა სილ თან ხმა ლი არ ას დროს მი ნა ხავს, წელ ზეც არ ას დროს ჰკი­დე ბია, კე დელ ზეც არ შე მი ნიშ ნავს, ამ იტ ომ ვერ გეტყვით, ჰქონ და თუ არა სა ერ თოდ.

კე სა რია წე რეთ ლი სამ მო სა მარ თლეს უთხრა – ვა სილ საც ვიც ნობ და ნეს ტორ საც, ჩემს ძმას თან – ვარ დენ მეძ მა რი აშ ვილ თან მი ნა ხავს ერ თიც, მე ორ ეც. ვა სილ მა ამ ბო ლო დროს მო უხ ში რა სი არ ულს, ნეს ტო რი გამ დიდ­რე ბამ დე გვსტუმ რობ და ხა მუშ­ხა მუშ. ერ­თმა ნეთს, გარ წმუ ნებთ, არ იც ნო ბენ. ხმლის ნათხოვ რო ბის არ აფ ერი ვი ცი. ხმა ლი არც ვა­სი ლის სახ ლში, არც მის ტან ზე მი ნა ხავს არ ას­დროს. იგ ივე თქვა დე და მის მა, გამ ყრე ლი ძის ქალ მა.

ნეს ტორ ფი ლი ას ვე ქილ მა მო სა მარ თლეს წა რუდ გი ნა სა ბუ თი, რომ ლი თაც მტკიც დე­ბო და, ეჭ ვმი ტა ნილს 1901 წლის ღვი ნო ბის­თვი დან ნი კო ლა ევ იდ ან ფე ხი არ მო უც ვლია, იქ ცხოვ რობს თა ვის მდი დარ მე უღ ლეს თან, რომ ლის ყო ველ წლი ური შე მო სა ვა ლი ასი ათ­ასი მა ნე თია. თუ იქაა, ოთხი თვის წინ რო გორ ინ ათხოვ რებ და ხმალს ვა სი ლი სა გა ნო.

ვა სი ლი სა სა მარ თლო სხდო მას არ დას წრე­ბია. სა ოლ ქო სა სა მარ თლოს შე ნო ბას უვ ლი და თურ მე გარ შე მო.

ან ტო ნი იმ სა ღა მოს ეპ იფ ან ეს ეუბ ნე ბო და, დღე ვან დე ლი სა ჩი ვა რი მოს კო ვე ლი ჟუ ლი კე­ბის გან ნა სეს ხე ბი და ჩვე ნე ბუ რი ხრი კი თაა შე­

38elguja TavberiZe dokumenturi proza

ზა ვე ბუ ლიო. ვა სილ ერ ის თავს არა თუ უთხო­ვე ბია ხმა ლი ნეს ტო რის თვის, ის ინი არც კი იც­ნობ დნენ ერ თმა ნეთს და ამ ნა ირი, 25 თუმ ნად შე ფა სე ბუ ლი, ვერ ცხლით გა ჭე დი ლი და ოქ­რო თი და ფე რი ლი ხმა ლი არ ას დროს ჰქო ნიაო. მეძ მა რი აშ ვილ მა შე აც დი ნა – ფი ლი ამ მდი­და რი ქა ლი შე ირ თო, ჩა ფუ ლი ან და, ჩვენ სკენ აღ არ იხ ედ ება, არ გვკად რუ ლობს, უჩ ივ ლე, ვი თომ ხმა ლი ათხო ვე, მა გის თვის 25 თუმ ნის გა დახ და რა ბე დე ნააო. სა ავ კა ცოდ შე იკ რიბ­ნენ, მაგ რამ ჭი ან ჭვე ლე ბის ერ თო ბა ვინ მი აშ­ავა მა გათ, ერ თი აუც ილ ებ ლად გატყდე ბა, იმ ერ თს და ვეყ რდნო ბი და გა მო ვი ძევ სი ნამ დვი­ლეს. ამ იტ ომ გა ვა მარ თლე ნეს ტორ ფი ლია და ვა სილ ერ ის თა ვის სა ჩი ვა რი არ აკ ეთ ილ სინ დი­სი ერ სა ჩივ რად ვცა ნი.

მივ ხვდი, მა სე იქ ნე ბო და, – ეუბ ნე ბო და ძილ მო რე ული ეპ იფ ანე, – დი ლი დან ვე გეტყო­ბო და, ისე გუ ლი ან ად იძ ახ დი, ააყ ეფე, ააყ ეფე ძაღ ლიო.

– ის სახ ლი სახ ლი არაა, სა დაც ძაღ ლი არა ჰყეფს და მა მა ლი არა ჰყი ვის, ჩე მო ეპ იფ ანე.

ხე ზე ას ვლა

ხე ზე ას ული ფე ლი ნის გმი რი მთე ლი ძა ლით ყვი რის:

ქა ლი მინ დააა!ეხ ვე წე ბი ან, ჩა მო დიო, არ ავ ის უს მენს, ყვი­

რის და ყვი რის იმ ას, რაც უნ და. ჩა მოყ ვა ნა საც და უპ ირ ებ ენ, ხე ზე კი ბეს მი იდ გა მენ, მაგ რამ ტეო წი ნას წარ მო მა რა გე ბულ ქვებს და უშ ენს, ორი თა ვი კი დევ ვის აქ ვს, კი დეც რომ ჰქონ­დეთ, გა სა ტე ხად ვერ ცერ თს ვერ გა წი რა ვენ. ქა ლი მინ დაო, გაყ ვი რის და არ ავ ის არ აფ ერს უს მენს, მი სი გო ნე ბა მხო ლოდ ამ ას და უპყრია – უნ და ქა ლი და რა ქნას?! თა ნაც სურ ვილს ყვე ლას გა სა გო ნად და და სა ნა ხად ხე ზე ას ული გაჰ კი ვის. შე იძ ლე ბო და, ვინ მეს თვის ჩუ მად გა­ემ ხი ლა, ყურ ში ჩა ეჩ ურ ჩუ ლე ბი ნა ან თუნ დაც გვერ დზე გა ეხ მო და ეთ ქვა, რაც მო სურ ვე ბო­

და, მაგ რამ არა! საქ ვეყ ნოდ გაჰ ყვი რის. ტე ოს­თვის, მარ თა ლია, ხე იგ ივე სცე ნაა, სა იდ ან აც ახ მი ან ებს გუ ლის ნა დებს, მაგ რამ სად სცე ნა და სად კი დევ ხე ზე ას ული კა ცის ყვი რი ლი?

ვინ მე რომ და წი ნა ურ დე ბა, კა რი ერ ას გა იკ­ეთ ებს, მას ზე იტყვი ან, ხე ზე ავ იდაო, ან კი დევ, მე ვას წავ ლე ხე ზე ას ვლაო, თავს გა მო იდ ებს გზა ზე დამ ყე ნე ბე ლი. ფე ლი ნის „ამ არ კორ დში“ ხე ზე ას ული კა ცის ქა ლი მინ და­ს ძა ხი ლი სულ სხვა რა მე ზე მიგ ვა ნიშ ნებს, მაგ რამ არ შე იძ­ლე ბა დაგ ვა ვიწყდეს, ხე ზე ვინ მეს ას ვლის ამ­ბის გა გო ნე ბის თა ნა ვე გო ნე ბა ში არ წა მოგ ვი­ტივ ტივ დეს.

ხუთ სა ათს დაჰ ყოფს ხვეწ ნა მუ და რა შე უს­მე ნე ლი ავ ად მყო ფი ბი ძია ტეო ხე ზე. მივ დი­ვარ თო, ეუბ ნე ბი ან ში ნა ურ ები, მა ინც არ ჩა­მო დის. ბო ლოს ტი რილ ნა რე ვი ხმით გაჰ კი ვის, ქა ლი მინ დაო... ეც ოდ ებ ათ, ვე რა ფერს ახ ერ ხე­ბენ. სა ავ ად მყო ფო დან მოყ ვა ნილ სა ნი ტარს კი კრა ვი ვით ჩა მოჰ ყვე ბა ხე ზე სა გან გე ბოდ მი ყუ­დე ბულ კი ბე ზე.

კა კალს ით ვლი და, – ხუმ რობს ექ იმი.ტეო რა სახ სე ნე ბე ლია, თუმ ცა იქ ითა და აქ­

ეთა პო ლუ სი ხომ არ სე ბობს. ჰო და, ფე ლი ნის გმი რი, მო შარ დვი სას შარ ვლის ღი ლე ბის გახ­სნაც რომ ავ იწყდე ბა, იქ ითაა, ჩვენ, ვის ზეც უნ და ვი სა უბ როთ, აქ ეთ...

„ვლა სა მგე ლა ძე ტირ ჰარ ტენ ში (ალ ბათ ტირ გარ ტე ნი უნ და იყ ოს) ხე ზე ავ იდა და იქ იტ ირა: ბოლ შე ვი კებ მა სამ შობ ლო წა მარ თვე­სო“ – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი.

რაც ყვე ლა ზე მე ტად ტკი ოდა, რა საც სა ოც­რად და ემ წუხ რე ბი ნა, იმ ან აატ ირა. უცხო ობ ას თავ შე ფა რე ბუ ლი სო ცი ალ­დე მოკ რა ტი ვლა სა ხე ზე ავ იდა, იქ იდ ან უფ რო მე ტი მო ის მენ და მის ტი რილს, გა იგ ონ ებ და ნათ ქვამს, მთა არ იყო ბერ ლი ნის ახ ლოს, თო რემ იმ ას აც და ლაშ­ქრავ და და იქ იდ ან უფ რო მრა ვალ თა გა სა გო­ნად იტ ირ ებ და და იყ ვი რებ და:

ბოლ შე ვი კებ მა წა მარ თვეს სამ შობ ლო! – ვლა სა.

ქა ლი მინ დააა! – ტეო.

39 elguja TavberiZedokumenturi proza

* * *ივ ლი სის პა პა ნე ბა შუ ადღე იდ გა. მზე ზე

კვერ ცხიც შე იწ ვე ბო და და მას ზე მოს ქე ლო რა მე საც არ და ად გე ბო და კარ გი დღე. გა ვარ­ვა რე ბულ მი წას პი რი და ეფ ჩი ნა, დამ სკდა რი ყო და სიგ რძე სა და გან ზე და ელი ან და გე ბი ნა ეზო. ქო ში ნით ადი ოდ ნენ მიც ვა ლე ბულ თან გა მო­სამ შვი დო ბებ ლად მი სუ ლი ნა თე სავ­მე ზობ­ლე ბი ნა ხევ რად დან გრე ული სახ ლის კი ბე ებ ზე და ქო ში ნით ვე ჩა მო დი ოდ ნენ, უფ რო ჩა მორ­ბოდ ნენ უკ ან. აქ ედ ან მი მა ვალ ნი ღრმუ ლებს ოს ტა ტუ რად (თით ქოს სხვა დრო საც ყო ფი­ლი ყო ეზო გათხრი ლე ბუ ლი) ხან დი დი, ხა ნაც მოკ ლე ნა ბი ჯე ბით გა და ალ აჯ ებ დნენ, იქ იდ­ან ისე ჩა მორ ბოდ ნენ, სუ ლაც აღ არ და ეძ ებ­დნენ ფე ხის ჩა ვარ დნას, ოღ ონდ ჩრდი ლამ დე მი ეღ წი ათ. ჩრდი ლიც იწ ვო და, ჩა ხუ თუ ლი ყო, უჰა ერო, უქ არ უნი ავო დღე ებს ხე თა ფოთ ლე­ბი მო ეხ რუ კა, და ეპ ატ არ ავ ებ ინა, უჩ რდი ლოდ ექ ცია, ამ იტ ომ მე ზო ბელ­ნა თე სავ ნი სახ ლის გვერ დს შე ყუჟ ვოდ ნენ, იწ მენ დდნენ ღვა რად წა მო სულ ოფ ლს გა ოფ ლი ან ებ ული ცხვირ სა­ხო ცით და თვალს აპ არ ებ დნენ სახ ლის კენ, სა­იდ ან აც ცხე და რი უნ და გა მო ეს ვე ნე ბი ნათ.

ეს დროც დად გა.ოთხმოც და თორ მეტ წელს გა და ცი ლე ბუ ლი

ბეგ ლა რის ცხე და რი ფრთხი ლად, კი ბის სა ფე­ხუ რებ ში ფე ხის ჩა ვარ დნის ში შით, ხელ­ფე ხის კან კა ლით გა მო იტ ან ეს და ეზ ოს შუ აგ ულ ში და­ას ვე ნეს. გრძელ, ფარ თო ფარ ფლე ბი ან ფი ფი ნა თეთრ ქუდ ში მხრებ თავ ჩარ გუ ლი წი თუ რი კო­წია, თა ვი კა ცი, და ნა შა ულ ზე წას წრე ბუ ლი ვით და ად გა მიც ვა ლე ბულს თავ ზე, ჭი რი სუფ ლებს, ტი რი ლი გე ყო ფა თო, სიტყვი თაც უთხრა, ხე­ლი თაც ან იშ ნა და ირ გვლივ შე მოკ რე ბი ლებს მი მარ თა, – თუ რა მე გაქ ვთ სათ ქმე ლი ცხო ნე­ბუ ლი ბეგ ლა რი სათ ვის, ბრძა ნე თო.

სა მა რი სე ბუ რი სი ჩუ მე ჩა მო ვარ და. კო წი ამ ის­ის იყო, ქო რი ვით მი მო ატ არა მზე რა, რომ ბეგ ლარ ზე არც ისე დი დი ხნით უმ ცრო სი, ტა­რა ნი ვით გამ ხდა რი, სა ხე და ღა რუ ლი, ბე ჭებ ში

მშვილ დი ვით მოხ რი ლი, მიმ ქრალ თვა ლე ბი ანი ქიშ ვარ დი გა მო ეყო ხალ ხს, კო წი ას და უდ გა გვერ დით და და იწყო:

– შენ ნა ირი წე რა­კითხვა ამ არ ემ არ ეზე არ­ავ ინ იც ოდა, და წერ დი და ბე ჭე დი აღ არ უნ დო­და. ყვე ლას უყ ვარ დი შო რაპ ნის თემ ში...

იდ გა ქიშ ვარ დი, რამ დე ნა დაც შე ეძ ლო, თა­ვა წე ული, თვალ და ხუ ჭუ ლი და მი სი ას აკ ისა და იქა ურ ობ ის ათ ვის შე უფ ერ ებ ული მჟღე რი ხმით ლა პა რა კობ და.

– სხვა თა რე ვო ლუ ცი ონ ერ ობა შენს რე ვო­ლუ ცი ონ ერ ობ ას თან რა მო სა ტა ნია, მა გა რი სოც დე მოკ რა ტი იყ ავიო, თქვა თუ არა, კო წი­ამ ხე ლით ან იშ ნა ახ ალ გაზ რდებს ცხე დარ ზე, მა თაც ისე ციმ ციმ ააც ალ ეს, რომ მო სა უბ რეს არ აფ ერი გა უგია. ქიშ ვარ დი ლა პა რა კობ და, ბეგ ლა რი უკ ვე ჭიშ კარ გა დაღ მა, მე ორ ედ და­ეს ვე ნე ბი ნათ კაკ ლის ჩრდილ ში.

– პარ ტი ას შე წი რე ყვე ლა ფე რი, ცო ლი და შვი ლი არ დაგ რჩე ნია, მაგ რამ კა ცის სა ხე ლი დაგ რჩა, გა უტ ეხ ელი კა ცის, ლეღ ვა კო მუ ნის­ტებს კი არ ჰგავ დი...

ჩრდილს თავ შე ფა რე ბუ ლი, მიც ვა ლე ბუ ლის სახ ლის მი სა ხე დად დარ ჩე ნი ლე ბი ვუს მენ დით ქიშ ვარ დის და არც ბეგ ლა რის სოც დე მოკ რა­ტო ბი სა, არც ლეღ ვა კო მუ ნის ტე ბი სა გაგ ვე გე­ბო და რა მე, მი თუ მე ტეს, წე რა­კითხვა თუ იც­ოდა, რა გა საკ ვი რი ათ ქო, გვიკ ვირ და.

კარ გა ხანს ლა პა რა კობ და ქიშ ვარ დი, ხან აუწ ევ და, ხან და უწ ევ და ხმას. ხმის აწ ევ ის­ას იფ იქ რებ დი, ამ თავ რებს სათ ქმელ სო, ის ევ წყნა რი ხმით გა აგ რძე ლებ და, მე რე გა ამ ჟღე­რებ და ხმას, შეჰ ყვი რებ და. ბო ლოს: გა უმ არ­ჯოს და მო უკ იდ ებ ელ სა ქარ თვე ლოს და სოც­დე მოკ რა ტე ბის ბე ლად სო, – მთე ლი ძა ლით შეს ძა ხა, თვა ლე ბი გა ახ ილა. გაშ ტერ და, გა­კუშ ტდა, გაქ ვა ვე ბუ ლი იდ გა რამ დე ნი მე წამს, მე რე იქ ით­აქ ეთ მი მო იხ ედა, ის ევ ერთ ად­გილს მი აშ ტერ და, მი აბ ჯი ნა მზე რა დაშ რე ტი­ლი სა ხილ ველ ნი, ის ევ მი მო იხ ედა, დაბ ლი ტა თვა ლე ბი, შე მო იწყო უკ ან გა დაჯ ვა რე დი ნე ბუ­ლი ხე ლე ბი და წა ვი და ჭიშ კრის კენ.

40elguja TavberiZe dokumenturi proza

ბეგ ლა რი სა საფ ლა ოს შე სას ვლელ თან უკ ვე მე სა მედ ჰყავ დათ დას ვე ნე ბუ ლი.

* * *ვლა სა მგე ლა ძე 1918 წელს მო პო ვე ბულ თა­

ვი სუფ ლე ბას ცა ზე ცხო ველ მყო ფე ლი მზის გა­მობ რწყი ნე ბას ად არ ებ და, – სა ქარ თვე ლოს და­მო უკ იდ ებ ლო ბა შვიდ ფე რო ვა ნი ცი სარ ტყე ლა­სა ვით გა იშ ალა, მთელ კავ კა სი ას მო ედო, სა ღა­თას ძილს მი ცე მუ ლი ხალ ხი გა მო აღ ვი ძაო.

და მო უკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბის თა ნა ვე მთაწ მინ და ზე აიჭ რა, მა მა და ვი თის ეკ ლე სი ის ზა რე ბი ააგ უგ უნა და ამ ით ამ ცნო ქარ თვე ლო­ბას, და მო უკ იდ ებ ელ ნი გავ ხდი თო.

იქ ნებ მა ში ნაც წა მო ერია ცრემ ლე ბი, სი ხა­რუ ლის კურ ცხა ლი გად მო უგ ორ და, ქა ლა ქის ყვე ლა ზე მა ღალ ად გი ლას იდ გა, ტი რო და სი­ხა რუ ლის გან, ზა რე ბის გუ გუ ნი ყვე ლას წვდე­ბო და, ხვდე ბოდ ნენ, სა უკ უნე ებ ით ნა ნატ რი ჟა მი ჩა მომ დგა რი ყო.

„აღ სდგა სა ქარ თვე ლო!.. – რეკ და ზა რე­ბი და მი სი ჟრუ ან ტე ლის მომ გვრე ლი გუ გუ ნი წვდე ბო და ყვე ლას გულს: ვი საც უკ ვე სმე ნო და თა ვი სუფ ლე ბის სუნ თქვა და ვი საც ეს მო ულ­ოდ ნე ლი აგ უგ უნ ება ამ ცნობ და ნა ნატრ წა მებს.

რეკ და ზა რე ბი, ოღ ონდ არა თა ვი სით, არა ქა რის წა მოქ რო ლა ზე, არა იდ უმ ალი ხე ლის შე­ხე ბა ზე... რო მან ტი კულ, მე ტა ფო რულ აზ როვ­ნე ბას უყ ვარს ამ გვა რი გაზ ვი ად ება, ყო ველ გან სა კუთ რე ბულ მოვ ლე ნა ში იმ იდ უმ ალ ის ძი­ება და მი სი გა დაქ ცე ვა სიმ ბო ლო ებ ად, მაგ რამ მე ტა ფო რულ სა ხე ებ ში ას ევე მო ექ ცე ვა ხოლ მე მოვ ლე ნის გა რე გა ნი მხა რეც, რო გორც ხელ შე­სა ხე ბი გამ ჟღავ ნე ბა სუ ლის ფა რუ ლი მი მოქ­ცე ვი სას“. – როს ტომ ჩხე იძ ის სიტყვე ბია.

არ ტის ტუ ლი ბუ ნე ბის კა ცი იყო ვლა სა მგე­ლა ძე, სხვებ მა ვერ მო იფ იქ რეს, ამ ან უმ ალ იგ­უმ ანა, რაც უნ და ექ ნა, სა დაც უნ და ას ულ იყო და სა იდ ან აც უნ და ემ ცნო მთე ლი ქვეყ ნი სათ­ვის ის, რაც მოხ და.

სამ რეკ ლო ზე იდ გა, ზა რებს აგ უგ უნ ებ და. ტი რო და... ბერ ლი ნის გა რე უბ ან ში, ტირ გარ­

ტენ ში, ქარ თუ ლად ცხო ველ თა ბა ღად რომ ით­არ გმნე ბა, ხე ზე ას ული ტი რო და.

მა მა და ვით ზე დუმ და, ზა რე ბი ამ ბობ დნენ სათ ქმელს. ტირ გარ ტენ ში იწყევ ლე ბო და და იკ რუ ლე ბო და.

რუ ბენ ყი ფი ანი კა იხ ანს ეძ ებ და ვლა სას, წარ მო უდ გენ ლად მი აჩ ნდა, 26 მა ის ის ჟრუ ან­ტე ლის მომ გვრელ წუ თებ ში არ გა მო ჩე ნი ლი­ყო, სიტყვას თუ არ იტყო და, ყვი რი ლით მა ინც არ ეყ ვი რა, ხალ ხი არ და ერ აზ მა, მათ თან ერ­თად არ აღ ტა ცე ბუ ლი ყო. ეძ ებ და, არ ჩან და. ზა რე ბი გუ გუ ნებ დნენ და გუ გუ ნებ დნენ.

ქუ ჩა ში გა მო სუ ლი ხალ ხი ზე იმ ობ და, რო­გორც შე ეძ ლო, ისე გა მო ხა ტავ და სი ხა რულს, ცეკ ვავ და, მღე რო და.

ვლა სა არ ჩან და.ნა შუ ადღევს შეხ ვედ რია რუ ბე ნი ტრი ას

(ვლა სას ფსევ დო ნი მია) და საყ ვე დურ ნა რე ვი კი ლო თი უკ ითხავს:

– სად იყ ავი, სად და იკ არ გე?– მა მა და ვი თის ეკ ლე სი აზე ზარებს ვრე კავ­

დი. ილია ჭავ ჭა ვა ძეს, აკ აკი წე რე თელ სა და დი მიტ რი ყი ფი ანს თა ვი სუფ ლე ბა მი ვუ ლო ცე. – უთ ქვამს სა ხე გაბ რწყი ნე ბულ ვლა სას.

ამ ას მხო ლოდ გუ ლან თე ბუ ლი მა მუ ლიშ ვი­ლი იტყო და და ოდ ენ სამ შობ ლოს თა ვი სუფ­ლე ბით ზღვარ გა დამ ცდარ ნე ტა რე ბა ში მყო ფი მო იმ ოქ მე დებ და. სუ ლაც არ კნინ დე ბა ნათ ქვა­მით სურ ვი ლი, მთელ ქარ თვე ლო ბას კი არა, მხო ლოდ მა მუ ლის თვის თავ გა დაკ ლულ სამ გმირს მი ვუ ლო ცე თა ვი სუფ ლე ბაო, რა მე თუ თი თოეული სა ქარ თვე ლოს ტოლ ფარ დია, სამ­თა ვე ნი – მი თუ მე ტეს.

იქ, მა მა და ვით ზე, ქვეყ ნის და მო უკ იდ ებ ლო­ბის ამ ბა ვი იქ ნებ გვი ან შე ეტყოთ, ამ იტ ომ აც ააგ უგ უნა ზა რე ბი, რაც ერ თდრო ულ ად საფ­ლავ ში ჩა ძა ხე ბა საც და ცოცხალ თა გა მოფხიზ­ლე ბა საც გუ ლის ხმობს.

ამ იტ ომ აც არ ეგ ულ ებ ოდა გრი გოლ რო ბა­ქი ძეს, რო მე ლი მე ეპ ოს ში მა მუ ლიშ ვი ლუ რი აქ­ტი ამ გვარ მი თი ურ სი მაღ ლემ დე ყო ფი ლი ყო აყ ვა ნი ლი.

41 elguja TavberiZedokumenturi proza

ნამ დვი ლი ამ ბა ვი მი თი ურ ად გარ და ის ახა.ზა რე ბის გუ გუნ ში ვლა სა გულ ში იქ ნებ

სიტყვა საც ამ ბობ და, უყ ვარ და სიტყვით გა­მოს ვლა, შთამ ბეჭ და ვი ლა პა რა კი იც ოდაო, – სამ სონ ფირ ცხა ლა ვა გვე უბ ნე ბა. ილი ას ცხე­და რი წე რა­კითხვის სა ზო გა დო ებ ას თან რომ მი ას ვე ნეს, სხვებ თან ერ თად, ვლა სა მგე ლა ძე­საც უთ ქვამს სიტყვა, უთ ქვამს, რაც მოხ და, რა უბ ედ ურ ებ აც და ატყდა ქარ თვე ლო ბას. პარ ტი­ებ ზე უსა უბ რია, მაგ რამ მი სი ნათ ქვა მით არ ავ­ინ გა ღი ზი ან ებ ულა, კარ ლო ჩხე იძ ის სიტყვა კი ყვე ლას უხ ერ ხუ ლად მო ეჩ ვე ნაო, – გვამ ცნობს იგ ივე სამ სო ნი.

ბერ ლი ნი დან სა ქარ თვე ლო ში მო მა ვალ მო­სეს (ალ ბათ თო იძ ეს) დიდ ხანს უტ რი ალაო, – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი, – ვერ გა და უწყვე­ტია, ეთ ქვა, არ ეთ ქვა, ეთხო ვა, არ ეთხო ვა. სამ­შობ ლო დან რამ დე ნი მე კვი რით წა სულ მო სეს იქ ნებ ვერ გა ეგო, და ეც ინა, გულ თან ახ ლოს არ მი ეტ ანა მი სი ტკი ვი ლი. ამ იტ ომ უტ რი ალ­ებ და, კბილს უს ინ ჯავ და, მოიარებით რა ღა­ცას ეკ ითხე ბო და, ბო ლოს და აფ იცა თურ მე და უთხრა: „ბა თუმ ში ჩემს მა გი ერ მი წას აკ ოცე“.

მე ვერ მო ვა ხერ ხებ, ჩემს მა გი ერ ჩა იკ არი, უთხა რი, ცოცხა ლი ვარ, მაგ რამ უმ ის ოდ სიკ­ვდი ლი მი ჯობს სი ცოცხლე სო.

გულ ჩვი ლო ბა იკ ითხე ბა ვლა სას ამ ნათ­ქვამ ში. გულ ჩვი ლო ბა, გა უნ ელ ებ ელი ტკი ვი­ლით გა სე რი ლი გუ ლი ფარ თხა ლებს, გუ ლი, რომ ლის პატ რონ საც ქარ თვე ლი სა და ქარ თუ­ლის გა და სარ ჩე ნად ყვე ლაფ რის გა ღე ბა შე ეძ­ლო. „ოს ები ცი ხე ში ჩას ხდნენ. ჩვე ნებ მა ზარ­ბაზ ნე ბი და უშ ინ ეს. ვლა სა მგე ლა ძემ და უჩ ოქა გე ნე რალს – ნუ და ან გრევთ მაგ ცი ხე სო.“ ამ ას­აც მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი გვე უბ ნე ბა და მასვე ჩაუწერია ბერ ლინ ში მომ ხდარი ერთი ამ ბავიც, რო მე ლიც არ ამც და არ ამც ვლა სას რე ვო ლუ­ცი ონ ერ ობ ით არ უნ და ავ ხსნათ: „ვლა სა მგე­ლა ძეს ოთ ახი და უქ ირ ავ ებია ბერ ლინ ში. შე­ვი და და გა მოტ რი ალ და: „აჰ, ეს ჩე მი საქ მე არ არ ის. მდიდ რუ ლია, ცალ კე ოთ ახ ში ცხოვ რე­ბას შეჩ ვე ული არა ვარ“. სამ შობ ლო წარ თმე­

ულს არ შე ეძ ლო უცხო ობ აში მდიდ რულ ოთ ახ­ში ენ ებ ივ რა. აქ უჭ ირ დათ, ტკი ოდ ათ, თავს აკ­ლავ დნენ ბოლ შე ვი კებს და იქ, იგი ბედ ნი ერ ად რო გორ იცხოვ რებ და.

არც ცხოვ რობ და. ად რეც, მე რეც ქვეყ ნის ბე დი აწ უხ ებ და.

გუ რამ შა რა ძე ვლა სა მგე ლა ძის „მო გო ნე­ბებ ში“ გამ ხე ლილ ერთ სა ინ ტე რე სო ცნო ბას იხ სე ნებს. ილი ას ნეშ ტის სი ონ ში გად მოს ვე ნე­ბის მე რე ფი ლი პე მა ხა რა ძემ თურ მე პარ ტი ის თბი ლი სის ორ გა ნი ზა ცი ას დად გე ნი ლე ბა მი­აღ ებ ინა, დაკ რძალ ვა ში მო ნა წი ლე ობა არ მი­ეღ ოთ, არც გვირ გვი ნე ბი გა ეგ ზავ ნათ. ამ გვა­რი რამ ვლა სას თვის წარ მო უდ გე ნე ლი იქ ნე­ბო და, ხა შურ ში გა იგო ილი ას მოკ ვლის ამ ბა ვი, თბი ლის ში გა მო იქ ცა და ახ ლა გლო ვა საც უკ­რძა ლავ დნენ.

ფი ლი პე, რო გო რიც იყო, ისე იქ ცე ოდა, მის გა ნაზ რახ ში ქვეყ ნის ოკ უპ აცი ის მე რე უფ რო დარ წმუნ დე ბა ვლა სა­სოც დე მოკ რა ტი, სხვა პარ ტი ელ ებ საც რომ უყ ვარ დათ, ერ ოვ ნულ კა­ცად რომ იხ სე ნე ბენ.

სუ ლო ცოდ ვი ლო და, ჯობ და, მო ნა წი ლე ობა არ მი ეღ ოთ, დღე და ღამ ილი ას სიკ ვდილს ნატ­რობ დნენ და სი ხა რუ ლის გამ ჟღავ ნე ბის შან სი რა ტომ ღა უნ და მი ცე მო დათ?! ვე ლო დით, ნატ­ვრა აგ ვიხ დაო, იქ ნებ არ ეთ ქვათ, მაგ რამ გულ­ში ხომ მა ინც გა იფ იქ რებ დნენ.

ემ იგ რა ცი აში „მო გო ნე ბებ სა“ და „26 მა ის­თან“ ერ თად „რუ სე თის მობ რუ ნე ბა სა ქარ თვე­ლო ში“ და წე რა ვლა სამ და იქ შე ად არა და მო­უკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბა ცა ზე ცხო ველ­მყო ფე ლი მზის გა მობ რწყი ნე ბას.

ათ ას დღე საც არა, 996 დღეს გაგ რძელ და ნე ტა რე ბის ხა ნა, მე რე ცა მო იქ უფ რა, ჩვე ნი ქვეყ ნის თავ ზე შა ვი ღრუბ ლე ბი მო ქუ რუხ­დნენ, სეტყვა წა მო ვი და, ქა რიშ ხა ლი ამ ოვ­არ და. უზ არ მა ზა რი მუ ხი სა და კაკ ლის ხე ები ფეს ვე ბი ან ად მოგ ლიჯ­მოთხა რა, ალ ვის ხე­ებს ტო ტე ბი და უმ სხვრია, შუ აზე გა დახ ლი ჩა... მე ტი ხა ტოვ ნე ბით რო გორ აღ ეწ ერა „წი თე ლი ვე ლუ რე ბის“ შე მოჭ რა სა ქარ თვე ლო ში. ბუ ნ­

42elguja TavberiZe dokumenturi proza

ე ბის მოვ ლე ნე ბით ახ სნა ის, რი სი თქმაც უნ­დო და, თუმ ცა ხე ებ ზე მო მე ტე ბუ ლად მი აქ ცია მკითხვე ლის ყუ რადღე ბა.

უყ ვარ და ხეს თან შე და რე ბა ვლა სა მგე ლა­ძეს. მა ღალ კაც ზე აუც ილ ებ ლად და წერ და: ალ ვის ხე სა ვით, სა როს ტა ნის ვაჟ კა ციო.

ტირ გარ ტენ ში, სა ფიქ რა ლია, მუ ხის ხე ზე ას ულ იყო, მუმ ლი მუ ხა სა გახ სე ნე ბო და და ატ­ირ ებ ულ იყო.

ნა ხი რი ვით შე იჭ რა რუ სის ჯა რი ბო ტა ნი­კურ ბაღ შიო, – წერ და, ყვა ვი ლე ბი დაგ ლი ჯა, მცე ნა რე ები ძი რი ან­ფეს ვი ან ად მოთხა რა, კვი პა როს­იაგ უნ დის ძინ თი ან ნა ყოფს ვაშ ლე­ბი ვით ჭამ დნენ, ემ წა რათ, აფ ურ თხებ დნენ, ხე თა შტო ებს ამ ტვრევ დნენ, თვა ლი გეტ კი ნე­ბო და მათ დამ ნა ხავ სო. ბუ ნებ რი ვია, კე თი ლად გან წყო ბი ლებს ეწყი ნე ბო დათ, თო რემ „წი თელ ვე ლუ რებს“ უხ არ ოდ ათ, რაც უფ რო იავ არ­ქმნიდ ნენ, მით უფ რო ხა ლის დე ბოდ ნენ.

ის ევ მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი გა ვიხ სე ნოთ: „ქ. კალ კუ ტას თუ სინ გა პუ რის სა ქა ლა ქო ბაღ ში მარ ტო რუ სუ ლად წე რია: Воспрещается­ рвать­цветы­ и­ топтать­ газоны. სა გუ ლის ხმო ზე სა გუ­ლის ხმო დაკ ვირ ვე ბაა.

ვლა სას მო ნათხრო ბი გა ვაგ რძე ლოთ:გა ძარ ცვეს დე და ქა ლა ქი, რი სი წა ღე ბაც შეძ­

ლეს, მა ტა რე ბელ ში ჩატ ვირ თეს, და აწ ერ ეს: „მო­ს კო ვის პრო ლე ტა რი ატს თბი ლი სის პრო ლე ტა­რი ატ ის აგ ანო“ და ჩრდი ლო ეთ ის გზას გა უყ ენ ეს.

და დუმ და თბი ლი სი. და იმ შა ხალ ხი, წის ქვილ ში დღე და ღამ რიგ­

ში იდ გნენ, რამ დე ნი მე კი ლოგ რა მი სი მინ დი რომ და ეფ ქვათ და მო ხუ ცე ბი სა და ბავ შვე ბი­სათ ვის მი ეტ ან ათ.

ვის არ ნა ხავ დით იქო, – გვე უბ ნე ბა ვლა სა მგე ლა ძე, – „აგ ერ დგას ალ ვის ხე სა ვით თვალ­ტა ნა დი, შე სა ნიშ ნა ვი ვაჟ კა ცი, თათ რე ბის შე­მო სე ვის დროს ბა თუმ ში მებ რძო ლი მხე და რი – მუშ ნი და დი ანი“, ის ევ ხეს თან შე და რე ბა.

ეს ის მუშ ნი და დი ანია, თურ ქთა გან დაპყრო­ბილ ბა თუ მის ქუ ჩებ ში კა იხ ანს მგლო ვი არ­ედ – თავ შიშ ვე ლი, ფეხ შიშ ვე ლი, შავ სა მოს ში

ჩა სუდ რუ ლი და მკერ დგაღ ეღი ლი რომ და დ­ი ო და. სხვა რა ექ ნა, გლო ვობ და მომ ხდარს. ბრძო ლით ვე რა ფე რი გა აწყო. მო სახ დე ნი მოხ­და. ძლი ერ მა ძლია და ეს, ძველ ქარ თუ ლი წე სი­სა მებრ, რო გორც მგლო ვი არ ეს შე ეფ ერ ებ ოდა, ისე გა მო იყ ურ ებ ოდა გულ ში სი ძულ ვი ლის ცეცხლჩა ბუდე ბუ ლი.

არ იყო იოლი მტრი სა გან და კა ვე ბულ ქა­ლაქ ში სი არ ული, მით უფ რო გლო ვა – მუშ­ნი და დი ოდა, გლო ვობ და. სა ვა რა უდ ოდ, იმ ას ფიქ რობ და, თუ ქარ თულ მი წა ზე სი არ ულ სა და გლო ვას და უშ ლიდ ნენ, მტერს შე ლეწ ვო და, შე­ხეთ ქე ბო და.

მის და რი სა როს ტა ნი ანი ვაჟ კა ცე ბის ნაწ­ი ლი ბოლ შე ვი კურ ურ დო ებ თან ბრძო ლა ში და ეც ნენ. ორ მო ცი დღის თავ ზე კა თა ლი კოს­მა ლე ონ იდ ემ მა თი სუ ლე ბის მო სახ სე ნებ ლად ილ ოცა. ლოც ვის გას რუ ლე ბის მე რე ჯერ პო­ეტი მჭედ ლიშ ვი ლი გა მო ვი და და სუ ლის შემ­ძვრე ლი ლექ სით კო ჯორ­ტა ბახ მე ლის გმი რე­ბი შე აქო, მე რე ვლა სა მგე ლა ძე – „ამ გმი რებ მა ნა მუ სი აღ გვიდ გი ნა, წელ ზე შეხ სნი ლი ხმა ლი კვლავ შეგ ვარ ტყა. ეს პა წია დრო შე ბი აქ კი არა, აი იქ, სა სახ ლე ში უნ და ფრი ალ ებ დნენ“.

ჟორ და ნია – ერ ის საყ ვა რე ლი ბე ლა დი – გაჰ­ყვი რო და ვლა სა. ცდე ბო და, არ ცდე ბო და, სხვა სა კითხია. რაც სწამ და, იმ ას ამ ბობ და, ამ ბობ­და ხმა მაღ ლა, ყვე ლას გა სა გო ნად, ნა ფიქ რის გულ ში ჩა ტო ვე ბა არ ჩვე ოდა, უთ ქმე ლო ბას ვერ იტ ან და. რო გო რი სა ში შიც უნ და ყო ფი ლი­ყო, უბ ედ ურ ებ აც რომ დატყდო მო და თავს, გუ­ლის ბუ ხარს მა ინც ბო ლომ დე ამო იბ ერ ტყავ და.

სა ქარ თვე ლოს დაპყრო ბის მე რე ჩე მი ყვე­ლა ზე გა ბე დუ ლი გა მოს ვლა იყოო, – თვი თონ­ვე წერს. მა ნამ დეც, კრა პოტ კი ნის პა ნაშ ვი დი რომ გა და იხ ად ეს – მი მარ თა ხალ ხს – მშრო მე­ლებს სა კა ცობ რიო ბედ ნი ერ ება ასე არ ეს მო­დათ, დღეს რაც ხდე ბა, მა თი იდე ალ ებ ის ღა­ლა ტიაო.

და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ თვე ლოს პირ ვე ლი სამ ხედ რო მი ნის ტრის პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის სამ­გლო ვი არო მი ტინ გზეც თქვა ვლა სამ სიტყვა.

43 elguja TavberiZedokumenturi proza

თით ქოს მო მენ ტს ეძ ებ და, ჩა საფ რე ბო და სიტყვის თქმის ჟამს, იმ დროს და იმ ად გი ლას წა მო იმ არ თე ბო და, სა იდ ან აც ყვე ლა გა იგ ონ­ებ და, ყვე ლა და ინ ახ ავ და. იც ოდ ნენ, უს იტყვო­ბა ეძ ნე ლე ბო და, სხვა ნი რომ გულ ში იმ არ ხავ­დნენ ფიქ რს, ეს საქ ვეყ ნოდ ამ ხელ და, ამ იტ ომ გზას უთ მობ დნენ, გა მორ ჩე ულ ად გილს სთა­ვა ზობ დნენ, მრა ვალს რომ და ენ ახა და გა ეგ­ონა გუ ლან თე ბუ ლი კა ცის სიტყვე ბი.

პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის დაკ რძალ ვა, შე იძ ლე ბო­და, დე მონ სტრა ცი ად გა დაქ ცე ულ იყო. ფრთხი­ლობ დნენ ბოლ შე ვი კე ბი, ჩე კას ყვე ლა ნა ბი ჯი გა ეთ ვა ლა, სად უნ და და ეს ვე ნე ბი ნათ ცხე და რი, რამ დენ წამს შე ყოვ ნე ბუ ლიყ ვნენ და ა.შ. სამ­გლო ვი არო პრო ცე სი აში გა მორ ჩე ულ ად გილს ძნე ლად მო ნა ხავ დი, მაგ რამ ვლა სას თვის ეს ეც გა მო იძ ებ ნა. კა თა ლი კოს მა რო გორც კი სიტყვა და ას რუ ლა და მიც ვა ლე ბულს ჯვა რი გა დას წე­რა, ხალ ხის ჯგრო ში, სა იდ ან ღაც, მა გი და ჩა­მოდ გეს, ვლა სას მე ტი რა უნ დო და, – ავ იმ არ თე მა გი და ზე და ქვეყ ნის სამ ხედ რო მი ნის ტრს შე­სა ფე რი სიტყვა ვუთხა რიო.

მა გი დაც ხეა, სცე ნაა, სა იდ ან აც უნ და გა ის­მას ვლა სას მჭე ქა რე ხმა, და იგ მოს ქვეყ ნის ან­ექ სია, ხალ ხს რწმე ნის ნა სა ხი გა უჩ ნდეს.

თუმც ამა ოდ...1910 წელს ვლა სა ირ ან ის მეჯ ლის ზეც გა მო­

სუ ლა სიტყვით. იქ ნებ, სუ ლაც პირ ვე ლი ქარ­თვე ლი იყ ოს ამ ქვეყ ნის სა კა ნონ მდებ ლო ორ გა­ნო ში სიტყვის მთქმე ლი. ვლა სა ლა პა რა კობ და, იბ რა გიმ­ბე გი თარ გმნი და, ხალ ხი აღ ფრთო ვა­ნე ბუ ლა. ქარ თვე ლი რე ვო ლუ ცი ონ ერ ის მგზნე­ბა რე ხა სი ათ ითა და ამ გვა რი ვე სიტყვით 14 წლის შაჰ ახ მე დიც დარ ჩე ნი ლა კმა ყო ფი ლი.

სხვა ქვეყ ნის ამ ბებს არ კვევ დნენ, თა ვი სი ვერ გა ერ კვი ათ, ვლა საც ვერ აც და ამ სა ყო­ველ თაო რე ვო ლუ ცი ომ ანი ით გა ტა ცე ბას – აქა ოდა, სპარ სეთ ში რე ვო ლუ ცია და იწყო, მი­ვეხ მა რო თო.

ბევ რს წერ და და ლა პა რა კობ და ამ ამ ბებ ზე, ლექ ცი ებ საც კითხუ ლობ და, სიტყვით გა მო დი­ოდა, არც ერ თი ეზ არ ებ ოდა, არც – მე ორე.

ვლა სა მგე ლა ძე „რუ სე თის მობ რუ ნე ბა სა­ქარ თვე ლო ში“ ბოლ შე ვიკ თა გან ჩა დე ნილ არა­ერთ სა ძაგ ლო ბას იხ სე ნებს, ზო გი, იქ ნებ, სუ­ლაც და ვიწყე ბის მტვრით და ფა რუ ლი ყო, მათ თვით მხილ ველ სა და სა კუ თა რი ყუ რით მომ­სმე ნელს რომ არ გა ეხ სე ნე ბი ნა.

სო ფელ ლე სა ში ბოლ შე ვი კებ მა სა მოც და­ათ წელს გა და ცი ლე ბუ ლი სა ბა უგ რე ხე ლი ძე სიტყვის შებ რუ ნე ბი სათ ვის მოკ ლეს, ჯა ლა თე­ბი რომ წა ვიდ ნენ, ქა ლიშ ვილ მა ცხე და რი მო იპ­არა, სახ ლში ნა ხა, სხვი სი აღ მოჩ ნდა, ჭკუ აზე შე იშ ალა.

ამ გვა რი ამ ბე ბი ბლო მა დაა ვლა სას წიგ ნში, მაგ რამ ყვე ლა ზე და სა მახ სოვ რე ბე ლი და მო­უკ იდ ებ ლო ბის გა მოცხა დე ბი სას ზა რე ბის აგ­უგ უნ ება, სა ქარ თვე ლოს ოკ უპ აცი ის მე რე კი ხე ზე ას ვლა და გო დე ბაა.

ზოგს რუ სე თი სა გან ოკ უპ ირ ებ ულ მი წა­ზეც აღ არ უნ დო და გა ევ ლო: „პავ ლე აკ ობია ხე ზე ცხოვ რობს, ზედ ძა რი აქ ვს გა კე თე ბუ ლი, ქვეყ ნის ხსნით არ ის გა ტა ცე ბუ ლი. სა ლა მურს უკ რავს მუ დამ. მხო ლოდ და ხა ლულ ხორ ბალს სჭამს“ – წერს მი ხე ილ ჯა ვა ხიშ ვი ლი. და ხა­ლულ ხორ ბალს რა ტომ ჭამ და სო ცი ალ­ფე დე­რა ლის ტი პავ ლე აკ ობია, არ ვი ცი, ხე ზე ცხოვ­რე ბა და ზედ ძა რის გა კე თე ბა გამ ჭვირ ვა ლე მი ნიშ ნე ბაა იმ აზე, რომ რუს თა გან დაპყრო ბილ მი წა ზე არ სურ და ცხოვ რე ბა, ფაქ ტი ურ ად, ცა­ში იყო, ცა ში, რო მე ლიც ჯერ კი დევ ვერ და ეს­აკ უთ რე ბი ნათ ბოლ შე ვი კებს.

იყო ზე ცა ში, უკ რავ და სა ლა მურს, უხ მობ­და ქვეყ ნის მხსნელს, არ ჩან და ქვეყ ნის მო­ნო ბი დან გა მა თა ვი სუფ ლე ბე ლი. ის მა ინც უკ­რავ და... სო ცი ალ ურ თე მებ ზე წერ და მეგ რულ ლექ სებს, წიგ ნიც გა მოს ცა, „იმ ედი“ და არ ქვა, იმ ედი ცოცხლობ და, რე ალ ურ გა მომ ხსნელს მა მუ ლი სას თვა ლის და უხ ამ ხა მებ ლად კლავ­დნენ.

* * *„ამ ერ იკ ის ხმის“ გა და ცე მას ახ შობ დნენ,

რა დი ომ იმ ღე ბი ში ში ნებ და და ში ში ნებ და. ხან­

44elguja TavberiZe dokumenturi proza

და ხან, რამ დე ნი მე წა მით, რა ღა ცას გა იგ ონ ებ­დი, მე რე ის ევ აჩ იხ ჩიხ დე ბო და და აჩ იხ ჩიხ დე­ბო და. იმ სა ღა მო საც ასე იყო, ყურ მი დე ბულ­საც არ აფ ერი გვეს მო და, ნაწყვე ტი ფრა ზე ბით ვე რა ფერს ვგე ბუ ლობ დით, მა ინც ვუს მენ დით. უც ებ ჩაწყნარ და რა დი ომ იმ ღე ბი და ამ სიწყნა­რე ში სი რი ნო ზის ხმა სა ვით გა ის მა – გარ­და იც ვა ლა და მო უკ იდ ებ ელი სა ქარ თვე ლოს მთავ რო ბის დროს შო რაპ ნის თემ საბ ჭოს მდი­ვა ნი ბეგ ლარ... ის ევ ახ მა ურ და, გვა რი ვე ღარ გა ვი გო ნეთ. მე რე რა ღა ცის კითხვა და იწყო დიქ ტორ მა, რო მე ლიც პარ მენ ჭი ჭი ნა ძის დაკ­რძალ ვის ვლა სა მგე ლა ძი სა გან აღ წე რი ლი ეპ­იზ ოდი უნ და ყო ფი ლი ყო.

* * *ვლა სამ სიტყვა წარ მოთ ქვა და მო უკ იდ ებ­

ელი სა ქარ თვე ლოს პირ ვე ლი სამ ხედ რო მი ნის­ტრის დაკ რძალ ვაზე.

ქიშ ვარ დი ბეგ ლარს გა მო ეთხო ვა.ვლა სა მგე ლა ძემ მა მა და ვით ზე ზა რე ბი რომ

ააგ უგ უნა, ეს ეც საკ მა რი სია, რომ შე ვი დეს „ქარ თლის ცხოვ რე ბა ში“, რო გორც მზი ური შა რა ვან დე დით მო სი ლი რა ინ დი, – წერ და გრი­გოლ რო ბა ქი ძე. ხე ზე ას ვლა ნაკ ლე ბია, გა ნა?! ფე ლი ნის გმი რი რა სახ სე ნე ბე ლია ამ ამ ბებ­თან. სამ შობ ლო დან გა დახ ვე წი ლი კა ცი ხე ზე ად ის, ტი რის და ტი რი ლით ამ ცნობს კა ცობ რი­ობ ას – ბოლ შე ვი კებ მა წა მარ თვეს სამ შობ ლო!

თვალ და ხუ ჭუ ლი ქიშ ვარ დი...ვლა სა ხე ზე...

ოდა­ყვავილს!

მწვანე მინდორს სხივი ამკობს,მზე დედოფლობს მთაში, ბარშიძნელია არ დაიკარგო,ყვავილების ქვეყანაში. სულ პირველად შენთან მოვალ,მოგეხვევი, ჩუმად გეტყვი,უცნაური ყვავილი ხარ,ზოგს აბრუებ, ზოგს კი ეტრფი. ვეღარ იტევს სითბოს ამდენს,ნეტარებით სავსე გული,ვინ მობრძანდა ნეტა, ადრემიმოზა თუ გაზაფხული?! ჰოდა, ყველა შენი მოსვლა,ზეიმია დიდი, ვიცი,მოხვალ, ქუჩებს შეგვიმოსავ,ხელს ფანჯრიდან გამოგიწვდი. შენთან ერთად მოვლენ სხვებიც,გათოშილნი ზამთრის გზებზე,სიმბოლო ხარ გამარჯვების,სიცივეზე, სიბნელეზე.

საერთო გვაქვს შენთან ბევრი, სიუხვითაც ტოლები ვართ,დახუნძლული ჩვენი წლებიშენი ღიღილოებია. ღმერთის ძალამ ჩვენთან ერთად, მოგიყვანა, შეგიფარა,უკვდავების ხე ხარ ქვეყნად,თან, ყვავილი სიფრიფანა.

იყვავილე დიდხანს, დიდხანს,სიყვარულით ერთსაც გეტყვი,ჭირვეული ქალივით ხარ,ზოგჯერ გვსუსხავ, ზოგჯერ გვეტრფი.

ქალი­და­ვარდი...­

ამას ამბობდნენ დასაბამიდან,„ეძიე ქალი“, მაგრამ რომელი?ქალი, ნახატი მხატვრის ყალმითა,ქალი მეუღლე, ქალი მშობელი. ქალი ქეთევან, ქალი თამარი, ჩვენი სიცოხლის ძალა და ეშხი,ჩვენი მიწა­წყლის ხმალი და ფარი,ქალი­მანდილი, ვარდებით ხელში.

მინდორში იჯდა გოგო, პატარა, მზე გულუხვობდა ხუჭუჭა თმებში,იჯდა გოგონა და ცას ხატავდა,ცასა და დედას, ვარდებით ხელში.

ხატავდა ამ ცას, ლურჯს და უძიროს,ყვავილობისთვეს – მაისის თვეში,და იმ ქალს, გახსოვთ? ზოგჯერ უშვილოს,ბავშვებთან ერთად, ვარდებით ხელში.

ვინძლო არ გაჭრას მშობლის ვედრებამ,კვლავ დაგვემუქროს დელგმა და თქეში,გვენახოს ქალი, ტროას კედლებთან,ქალი ელენე, ვარდებით ხელში.

ქალი და ვარდი, ვარდი და ქალი,ორთავე, წმინდა და ხელთუქმნელი,არ მოგვკლებოდეს არც ერთი წამით,ვარდებისა და ქალის სურნელი.

zurab

gogeSvili

46zurab gogeSvili poezia

ოჯახური­იდილია

პეპლებივით გაგვიფრინდა,საარაკო, ლურჯი წლები,ღვთით ნაბოძი ტვირთი ხარ დატვირთით ვდგები, ტვირთიც ვწვები.

ასე მივალ აღმართ­აღმართ, მიმჩატდება თითქოს მხრები, ვერ გავიგე, ამ დროს თავად ტვირთი ხარ თუ ჩიტის ფრთები.

სულ კეკლუცობ, სულ იცვლები,მეჩვენება, სხვა ხარ თითქოს,ხან მსახიობს ემსგავსები, ხან გამოცდილ პოლიტიკოსს.

ხან, ბავშვური ხიბლი დაგსდევს,ხან, ბრძენი ხარ დავითივითოღონდ, მწარეს რომ მომართმევ,ზოგჯერ გავიწყდება ტკბილი.

ხან ვზივარ და მოთმინებით,ვუსმენ იმ შენს ქალურ სოლოს,კაპასობ და მეუბნები– ამ დროს, გლოცავ, სულელოო!

ჭირით, ლხინით, გვერდი­გვერდით, კიდევ დიდხანს, დიდხანს ვივლით,ვის ჰქონია გზა ვარდებით,ჩვენ რომ გვქონდეს მოფენილი.

ერთი­წუთი

ნაირფერებად ჩახჩახებს რინგი,მოკრივეები მორჩილად დგანან,დგანან თითქოსდა მშვიდად და რიდით,გონგი მჭახედ არ ჩამოკრავს სანამ.

ცხოვრებაც ერთი დიდი რინგიადა რაუნდებიც მძიმედ სათვლელი,

დღეს შერკინების ჩემი რიგია,ასე, ვინც იცის, კიდევ რამდენი...

წავიჩოქე, ვერ ვიცილებ დარტყმას, ისმის გუგუნი, შეძახილები,სანამ რეფერი მოასწრებს დათვლას, ვდგები, კვლავ მუშტად შეკრულ თითებით.

ვდგები და მოდის მეორე სუნთქვა,რაუნდებს შორი ის წუთიც მოდის,ხვალინდელი დღის ფურცელი სუფთა – დრო განსჯის, ფიქრის და სულის მოთქმის.

ერთი წუთი, ვით ერთი ცხოვრება,შეცდომების და მონანიების,ელვისებური გამეორებატკბილი და მწარე გაკვეთილების.

ხან ბრძოლა, ხან გვერდზე ზანტად გადგომა,მოგონებებით მძიმდება მხრები,ვდგავარ და მიკვირს, როგორ დაგროვდაერთადერთ წუთში ამდენი წლები.

თვალწინ ირევა შავიც და თეთრიც,ხიბლი და სევდა ირევა ერთად,ამ განცდას ყველას გვიგზავნის ღმერთი,ასე მგონია, მე სხვაზე მეტად.

ვდგები ჯიუტად, ვდგები ათასჯერ,რადგანაც გავჩნდი, უნდა ვიცოცხლოდა ბედი სანამ სახლში დამაჯენს,მეტი არასდროს არ წავიჩოქო.

რა­წავიღო,­სად­წავიღო...

ასე იყო პირველ დღიდან,ასე არის ოდითგანვე,ზოგს მეფობა ერგო წილად,ზოგს ლოდინი მეფის კარზე.

ზოგი ეძებს სარჩოს კვირის,ზოგი ფიქრობს სად გაერთოს,

47 zurab gogeSvilipoezia

მათთან ჩატეხილს, ვინ ჩივის,ხიდი არ იყო საერთოდ.

რაინდობა აღარ ფასობს,აღარ ვფიქრობთ ხშირად სხვაზე,ყველა რაღაც როლს თამაშობსამ ცხოვრების დიდ სცენაზე.

კარგს ვაკეთებთ ზოგჯერ ცუდად,ცუდს სავალალოდ, კარგად,უფლის მოცემული, ვწუხვარ,სულის მეკვლე დაგვეკარგა.

ზოგს ცხრა სასახლე არ ჰყოფნის,ზოგი ტანზე ირგებს საბანს,ზოგი ზეობს, ზოგი ოფლითამ ცხოვრებას თავს ძლივს აბამს.

ზოგი ადის, ზოგი ჩადის,მგლისა და კრავის არ იყოს,ბოლოს ზოგ­ზოგს მოკლავს დარდი,– რა წავიღო, სად წავიღო...

დედის­წუხილი

ჩვილის პირველი სიტყვა დედაადა ამოსუთქვაც უკანასკნელი,სიხარულია, თანაც სევდაადედის ყოფა და დედის უღელი.

ეს გვალამაზებს და ეს გვაქალებს,მაგრამ გაცუდდა ეს სიტყვა ვაგლახ!ბოღმა მერევა, ვეღარ ვაკავებლავად წამოსულ გაგონილ­ნანახს.

კოშკი მეშლება აგურ­აგურად,სუნთქვა მეკვრება და ფიქრიც მიჭირს,სატანამ სულში დაისადგურამკერდს მოწყვეტილი, უმანკო ბიჭის.

ეს არ მსმენია, ეს არც ყოფილა,ჩვენში რა უნდა ბილწსა და პირშავს,სიტყვას ვამბობდით გამოზომილად,გულანთებულად ვიწერდით პირჯვარს

სანამ გაქრობა არ გვიწერია,ნუ შეგვიბღალავთ ცასა და მიწას,გთხოვთ და გაფიცებთ, როგორც გვჩვევია,იმ გულის ფეთქვას, იმ პირველ სიტყვას!

ჭირისუფალი

შემაღლებულზე, ერთ­ერთ საფლავთან,შავად მდუმარი და შეუვალი,გამვლელებისგან სახეს მალავდაძაძებიანი ჭირისუფალი.

უთუოდ მასში არსება ორიამ ქვეყნისა და იმ ქვეყნის იჯდა,იჯდა ქალი ორ სამყაროს შორის,ბედშერისხული, თან მშვიდად, დინჯად.

ცაზე არ ჩანდა ღრუბლის ნაფლეთიც,უცებ მოფრინდა ჩიტი­ბეღურადა კურთხეული პურის ნამცეციფრთხილად აკენკა, თავისებურად.

გაშალა ფრთები ჭიკჭიკ­ჟღურტულით,თვალს მიეფარა, გასცდა მთა­გორაკს,საკვირველებავ ოჰ, სიხარულისამ დროს ქალს ცრემლი გადმოუგორდა.

ასე ყოველ დღე, ასე დღე და ღამ,ერთი ჟღურტულა, ერთი მდუმარი,მოდის ის ქალი, მოდის ბეღურა,ერთმანეთისთვის ჭირისუფალნი.

ღმერთო „ვსუნთქავ ყოველ დილას შვებით, ფეხს თუ დავაბიჯებ მიწას, შენი უწმინდესი ნებით, ჩემი სიცოცხლე რომ იშვა! ჩუმად შევაპარებ მზერას მიკვირს უცისფრესი ზეცა, მგონი დამესიზმრე წუხელ, სხივის სამოსელი გეცვა. გტკივა ტკივილები ჩემი?! მწუხარება მეც თან დამდევს, მუდამ სინანულით ვკვდები, ცოდვის ბოროტება მარცხვენს. ვგრძნობ რომ ჯვარს ეკვრები ახლით, როცა უღვთო გზაზე დავალ, მუხლზე დავეცემი ღამით, უხვი ცხარე ცრემლის ტბა ვარ. მაინც მოწყალებით მამკობ, ყოველ განსაცდელში მზად ხარ, უსასრულო რწმენით მათბობ, ვგრძნობ რომ უხილავად აქ ხარ! ფეხზე დამაყენებ გართხმულს, გულში წამიკიდებ იმედს, უცებ დავივიწყებ წარსულს, ახალი დღით ჯავრებს ვიწმენდ.

ვიცი მომიტევებ ერთობ, გულწრფელ სინანულში ვდგავარ, რადგან იგრძნობ ისევ ღმერთო ჩემი ერთადერთი ხსნა ხარ!“

ვგაზაფხულობ

„ეხლა ჩემში გაზაფხულმა შემოთოვა, იასამნის სურნელებით ავივსე, რა ვიცოდი თუ იყავი შემოდგომა, შევუკრავდი გრძნობებს ტურფა საკინძეს. მზემ მომმადლა აღტაცება უსასრულო, და სიცოცხლეს შეუღება ჭაღარა, გაგიღიმე სიყვარულით სიხარულო, მაგრამ შენთვის გაღიმება არ კმარა. რა ვქნა, მაინც დავფრიალებ სულის კონავ, მსურს! ვარდები ეკლიანად დავკრიფო, არ მაწვიმო ადრეული შემოდგომა, დამაცადე! გაზაფხულით ავივსო!“

მიყვარხარ­ჩემთვის

„უბერავს ქარი, ფიქრიან ეზოს,აშრობს და კოცნის ზეცას წვიმიანს,მუზა იხსნება და უნდა ვწერო,დღეს შენი ნახვა არ შემიძლია.

იკვრება ლურჯად მაღლა ტატნობი,ფერებად მჩუქნის ღმერთი სამყაროს,მაგრამ ვერ ვპოვე შენზე ნაცნობი,ეს ჩემი გული, რომ მივაბარო.

პეპლებად დაფრენს გარეთ ვნებები,უცხო ათინათს მიშლის წამებში,

mariam

reviSvili

49 mariam reviSvilipoezia

ვერ მხედავ, მაგრამ სულში გეკვრები,სიყვარულს გიმხელ ლექსით თვალებში.

მემზიანება მზე ძან ლამაზად,ზმანება ღამით მთვარისფრად მმოსავს,სიცოცხლეს გჩუქნი ასე ხალასად,გჩუქნი ყველაფერს რაც მიღმა მოსჩანს.

უბერვს ქარი, ფიქრიან ეზოს,ეხვევა, კოცნის ზეცას წვიმიანს,მიყვარხარ ჩემთვის უთქმელად ჩემოდა შენი ნახვა არ შემიძლია“.

დედავ

„ნანა მიმღერე დედილო, დედავ, მომწყურებია შენი ხმა ტკბილი, ნანა მიმღერე შენ ჩემო ერთავ, ისევ პატარა ვარ, ისევ ჩვილი.

ნანა მიმღერე, ნანა საამო, ნანა უამრავ სიკეთის მთქმელი, დედაშვილობის უკიდეგანო, სითბო, სიამე გამოუთქმელი. ჩვენს იადონებს ვერავინ შეცვლის, ცხოვრების ბილიკს მივყვები ნებით, გულში ჩამიკრავ ტირილით ფერცვლილს, გავძლიერდები მე ისევ შენით. დედავ ძვირფასო! ამ გულის ოდას, გამზიარებლად ყოლილხარ დღესაც, შენი ალერსის ვბერდები მონად, არ მიმატოვო არასდროს დედავ! ტკივილნარევი გულის ნუგეში, მხოლოდ შენ მყავხარ, შენ ჩემო ერთავ, გყავდე ნაფერებ მზიან უბეში, ისევ პატარად მიგულე დედავ!“

* * *ჩემთვის ხვალამდე ძალზე შორია,დღეებს ისედაც ასდის ალმური,ცაში დაფრინავს თეთრი თოლია,დაფრინავს სევდა და სიხარული.

ვიტყვი თამამად, სათქმელს გავამხელ,თავის მსმენელი ვის არ ჰყოლია,მე ტკივილების ზღვა გადავლახედა შენზე ფიქრმა ამიყოლია.

* * *წაშლილ ბილიკს ვინ გაჰყვება გამალებით,ვინღა იგრძნობს ღამის ხმაურს უმთვაროდა,ვინ შეავსებს სიმარტოვეს დანანებით,გაზაფხული ვის თუ უფრო უხაროდა,

მზის სხივებში ვინ შეიგრძნობს ცრემლებს ღამის,

დაჩოქილი ვინ აანთებს ჩამქრალ კანდელს,მთავარია გინათებდეს სხივი მთვარის,მთავარია გიყვარდეს და ღმერთი გწამდეს.

* * *გუშინ მზისფერ დატირებას შევესწარი,შემოდგომა იფნის ტოტებს დაჰყურებდა,შენთვის ფიქრში მოღალული ხეტიალი,სიმარტოვეს შევატოვე ალუბლებთან.

თვალებს მზერა შეუძლიათ უსასრულოდ,ღამის იფნებს მორევია სევდის წამი,შენზე ფიქრით წარსულ გზებზე ხეტიალშიგაზაფხულის დატირებას შევესწარი.

* * *რატომღაც ვისმეს მოინატრებ, მერე სულ ელი...მთაწმინდას ზოლად გაჰყოლია მარტის დაისი,შემოანათებს თბილისის ცის შენში სურნელი,აგიტანს ჟინი მომხიბვლელი, გაუსაძლისი.აეკვრებიან სიმარტოვეს ჭრელი ლანდები,მოეფერები მონატრებით წარსულს ჟინიანს,მერე გულივით სხეულიდან ამოვარდებიდა ხვდები თვითონ, სიკვდილისაც არ გეშინია.

* * *გაზაფხულზე არ მჩვევია ატირება,მყვირალობას ისევ უნდა დამიბრუნდე,ისევ უნდა შეასრულო დაპირება,თორემ სევდით, მონატრების გავიგუდე.

იქნებ ფიქრი აეფაროს ღრუბლის კალთებს,იქნებ ხმაც ვერ მომაწვდინო ქარაფიდან,ქარს მიუგდე ყური, იქნებ გულში დათბეს,ჩემი სევდა მოგიტანოს ქალაქიდან.

გაზაფხულზე არ მჩვევია ატირება.

TinaTin

boboxiZe

51 TinaTin boboxiZepoezia

* * *თითქოს ღამესთან თამაში მომწონს,თითქოს გავერთე მთვარის ცქერში,ეს უკვე ნიშნავს, ეს უკვე მოწმობს,ტკივილებს ვხედავ ფოთოლცვენაში.

ღამეა მშვიდი, ხილვებით დაღლილს,გულს ამიტკივებს უმწეო რითმა,და ვხვდები უკვე ჩირად აღარ ღირს,რაც, რომ ჩემამდე, უჩემოდ ითქვა.

თითქოს ღამესთან თამაში მომწონსდა ფიქრი შენზე ვარსკვლავთა ცქერითდა ვირთობ ჩემს თავს და ჩემში ცოცხლობს,წარსული თავის ფოთოლთაცვენათ.

* * *ფიქრს მორჩილებით წავყვები ცაში,და დაგიხვდები მზესთან მალულად,გადავსხვაფერდი დღეების ცვლაში,დღეების უღვთო არის მარულა.

მოურიდებლად გავენდე სევდას,არ დაიცალა ტრფობის ფიალა,რამდენჯერ ცრემლმა, მოგვრილმა შენით,გული მატკინა, ამიფრიალა.

სიყვარულისთვის სიყვარულს ვეტრფი,რომ მოგეფერო,სიტყვა არ მყოფნისდა მიხარია როცა უჩემოდ,ჩემს გამო სადმე გხედავ კმაყოფილს.

* * *შენით მიყვარს სიყვარული ჩემიდა თუ ღრუბლებს მეც მივყვები ფიქრით,ეს იმიტომ, შენს სიყვარულს ვჩემობ.მარტოობის ლამაზ წუთებს ვითვლი...

* * *წუხელ წვრილად ცრიდა ცადა ღრუბელთა თარეში,ცრემლის საბაბს ეძებდა,ჩემს სევდიან თვალებში.

წუხელ წვრილად ცრიდა ცადა გალუმპულ ამ ციდან,ვგრძნობდი თვალცრემლიანი,როგორ უცებ აცივდა.

წუხელ წვრილად ცრიდა ცა...

* * *ცარიელ ქვევრში ჩარჩენილი ღვინის სუნივით,ასდის სურნელი ხედებს თრობად, მწვერვალს ედება,ეს ყველაფერი ხდება ქვეყნად, ღმერთის სურვილითმე ღმერთის მწამს და მხოლოდ ღმერთის მეიმედება,გაორმაგებულ მოლოდინით ვხვდები ალიონს,მახლავს მეგზურად ვარსკვლავების მთელი ამალა,ნეტავი წყაროს წყალი ვიყო, ვინმემ დამლიოსარ დამიტოვოს მოლოდინი, სევდის ამარა.

ქალის­ასაკი

ქალი თხუტმეტი წლის ზევსის ნატეხია,როგორც მინანქარზე ორთქლის ოხშივარი,რაღაც მოგონება სულში გატეხვია,ფიქრში ოცნებები დარჩა ნახევარი.

ქალი ოცი წლისა მხოლოდ წვიმის ღვარი.როგორც ველ­მინდვრებზე ქარის არიდება,სადღაც გასაფრენად ცისკრის საბუდარი,ქალი სიცოცხლე და ქალი გარინდება.

ქალი ოცდახუთის ცამდე ნაჩეხია,ამდენ დარდის მერე შერჩა მოლოდინი,ბევრჯერ მოცდენილი, ბევრჯერ გატეხვია,ასაკს შეეპარა რაღაც სიმძიმილი.

ქალი ოცდაათის მხოლოდ ნატერფალი,ძველი ეშხი­მეშხი ტანზე მოცვენია,ქალი სამეფო და ქალი ნაკერპალი,ქალი მწყურვალი და ქალი მომთმენია.

ქალის ოცდათხუტმეტს ეშხი გატეხვია,დრო და ასაკია მგონი ქალის რანგი,ქალი ამას იქით ყველას ატეხვია,ამ დროს ორგულია ფლიდი ფარშევანგი.

კავკასიონს­შვენის­მთაში­ნისლი

ვიდრე ტირის კლარჯეთი და სამცხე,ვიდრე ხედავ ჩაჩოქილი ალამს,ვიდრე მოკლავ აფხაზეთის დამცემს,სამაჩაბლოს მოგიზგიზე ალავს.

ვის ენუკვი, ვის ეძებ და რატომ,რა უნდა ქნა პაწაწინამ მარტო,უქართველოდ გაპოხილო მიწავ,უქართველოდ დაკარგულო ხატო.

გინახია მთებზე ნისლი ქარში,გადაევლოს მწვერვალებზე ღრენით,საქართველოს უამრავლჯერ დაშლილს,საქართველოს ჩვენით, ჩემით, შენით.

ერთხელ მაინს მოიხედე უკან,საუკუნე სხვისი რატომ გჯერა,ერთხელ მაინც შეავედრე უფალსმომწყენია შორეული მზერა.

ახლოს ხარ და ისე შორს ხარ იცი,როგორც ფაცხა დარჩენილი ისლის,კავკასიონს არ უხდება ჭვარტლი,კავკასიონს შვენის მთაში ნისლი.

koba

beriZe

* * * უზრუნველობას დღეს ჭაობი ახლავს ჩვეული, სიცოცხლის წყურვილს იხანგრძლივებთ როლის მორგებით. თასმებს მიათრევს გუბეებით ბრბო ჭირვეული, ერთურთის შიშით ხართ დოგმებით დემაგოგები.

მობეზრებული მირაჟებით სუსტი, უძლური, ის დაიღალა გენიების ქებით და კმევით, ისმის სისინი, ლოზუნგების რხევა­ჩურჩული, რადგან მას ერთი სიტყვით ძალუძს დაწყება ნგრევის.

სამაგალითოდ ეშაფოტზე ლპება სასჯელი, კიდევ მორიგი აღმოფხვრილი, მავნე მცდელობა, მხოლოდ სიკვდილში თუ იქნება ხსნა და საშველი, ეს საუკუნე მოწამლული ყვავილ­მდელოა.

სადაც ყიდულობ საკუთარი ლეშის ნაწილებს, ყველა პროდუქტი გადამდები თითქოს ცოფია, სადაც სახეში უცინიან ბოლო ნაძირლებს და ფატალური შედეგი აქვს ფილოსოფიას.

სმენადახშული მავანისთვის სასიამოვნო, გადამღერებულ და აზარტულ ლექსებს მღერიან,

გინდა ბილიკი შენი წასვლის შემდეგ დატოვო, მაგრამ ყველა გზა აღმაფრენის სისხლისმღვრელია.

გარსშემორტყმული მიმზიდველი სატყუარებით, გინდა არ გინდა, უკვე ხდები შენც მატყუარა. მახეში გაბმას მოსდევს ღმერთზე გადაბრალება, თვითკმაყოფილი ღმერთის ნებას შენს თავს უმალავ.და დაგაბრმავა სიტკბოებამ ხიბლის ხილვაში და ურიცხვ ვნებას და ხან შიმშილს ხარ აყოლილი, ვით ჭიანჭველა მოტივტივე ჩაის ჭიქაში, გაუმაძღარი და შაქრიდან გადმოყოლილი.

ილუზიებში დანთქმულ ხავსებს ებღაუჭები, რომ წამოდგები სხვა ბნედიანს უჭრი იმედებს. და გაიმეტებ, ვისაც ერთხელ გადაურჩები, რომელიც უძლურს და მომაკვდავს ვერ გაგიმეტებს.

* * * ქარი არხევს მავთულებით გადასერილ ზეცას და იდუმალ სიშორისკენ ლიანდაგებს აგებს, ჩამოშლილი ოცნებების მოელვარე ზეწარს აქანავებს და ხავერდში აქსოვს დღეთა ბადეს.

თუ გავტოპე, მე სათოფედ მიცემს გული მწველი, თუკი დავრჩი, ამ ღადარში გადვიქცევი ფერფლად, წინ მიმზადებს ქარბორბალას გაფრენილი წლები და ცრემლები წამიერი სიხარულით შრება.

daTo

SalamberiZe

54daTo SalamberiZe poezia

ხე ჯვარცმული მუქ წვიმაში ზანზალაკებს რეკავს, მომტყდარ ტოტით ატრიალებს პოეზია მორევს, დაწნავს, დააკრიალოსნებს და ხომალდად შეკრავს, მერე სადმე, ქუჩის ჩიხში, უგზო­უკვლოდ მტოვებს.

და დავდივარ ნანგრევებში უგონო და მთვრალი, არ მადარდებს სხვა რას იტყვის, თავს ვგრძნობ ადამიანად! და ანათებს ნავსაყუდელს ღამით სავსე მთვარე და მსურს გულში რომ ჩავიკრა სივრცე ყველაფრიანად!..

მაგრამ ბედი მშვენიერ ხიბლს ტკბილად ვის გაუთენებს, გრძნონა, როცა მოგაბრუნეს შორს წასული სალხინოდ. მიფრიალებს ცხვირწინ რაღაც შეთხზულ ვალდებულებებს, მინდა თქვენი საბუთები ყველა ერთად დავხიო!

და ჩავხედო თვალებში, დამფრთხალთ ილუზიებით, ქანდაკებად ავაწყო ნამსხვრევები წარსულის,

სისხლით გადმოიღვაროს მცდარი ლიტურგიები! ეშინოდეთ ჯალათებს ჩემი ბოლო პასუხის!– დროა ჭკუა ისწავლო, არ შეგეხონ თუ გინდა. სხვა გზით დადგმული ნაბიჯი ცილისმწამებელია. – ხანდახან საჭიროა გადახვიდე ჭკუიდან, როცა უნდათ დაგიმონონ, აუცილებელია!

ხან ბანალურ რეალობით მე გმირობა მაქეზებს, ხან მდუმარე ეტაპიდან ჩქარი გამოსავალი, ხან დამცინის ის დღე, როცა მივა საქმე­საქმეზე და ივსება სველი ქვიშით იმედების ნაპრალი.

იდეალებს სახელს უცვლის იდეების ქაოსი, დროსთან თანაფარდობით ბევრი ეძებს სიყვარულს. უკვდავებას ებმის თოკით ვნება სააქაოსი და მისი ტყვე კვლავაც ითხოვს ვინმესაგან სიბრალულს.

მინდა საწყისს მივაკვლიო, გავიარო მითები და ვიპოვო დაფარული წყარო უტყვი ქვითინის. იბნევიან გადაკარგულ კვალში მარგალიტები, საიდუმლოს ჯერჯერობით მცველად უდგას სიკვდილი.

ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი­ფრაქ­ტა­ლე­ბის­ძი­ებ­ის­ათ­ვის

„ყო ვე ლი მეც ნი ერ ება იმ დე ნა დაა მეც ნი ერ ება,

რამ დე ნა დაც მე ტია მას ში მა თე მა ტი კა“.

იმ ანუ ილ კან ტი

მეც ნი ერ ებ ათ ათ ვის, რომ ლე ბიც თვი თორ­გა ნი ზა ცი ის პრო ცე სებს ამა თუ იმ ას პექ ტით შე ის წავ ლი ან, არ სე ბი თია სტრუქ ტუ რის ცნე­ბა. ყვე ლა ეს აღ ნიშ ნუ ლი მეც ნი ერ ება „სტრუქ­ტუ რის“ ცნე ბის ქვეშ გუ ლის ხმობს ობი ექ ტის რა იმე „სიმ ტკი ცეს“, თვი სე ბას, რო მე ლიც შე­ნარ ჩუ ნე ბუ ლია მო სა ლოდ ნე ლი სხვა დას ხვა ში ნა გა ნი თუ გა რე გა ნი ცვლი ლე ბის დროს.

სტრუქ ტუ რის ცნე ბა უპ ირ ის პირ დე ბა ქა­ოს ის, რო გორც ყო ველ გვარ სტრუქ ტუ რას მოკ ლე ბუ ლი მდგო მა რე ობ ის, ცნე ბას. ბო ლო ხა ნებ ში აქ ტი ურ ად მიმ დი ნა რე ობს სხვა დას­ხვა მეც ნი ერ ებ ათა სინ თე ზუ რი კვლე ვე ბი. მა თე მა ტი კა ამ დაგ ვარ კვლე ვებ ში ე.წ. მკაც­რი „აღ მწე რის“ როლ ში გვევ ლი ნე ბა, რად გან, რო გორც გა ლი ლეო გა ლი ლე იმ აღ ნიშ ნა, „მა­თე მა ტი კა არ ის მეც ნი ერ ება, რომ ლის სა შუ­ალ ებ ით აც ღმერ თმა სამ ყა რო და წე რა“. თუმ­ცა, აქ ვე უნ და აღ ინ იშ ნოს, რომ ევ კლი დე დან მო ყო ლე ბუ ლი, მეც ნი ერ ები ცდი ლობ დნენ რა მა თე მა ტი კის აქ სი ომ ატ იზ აცი ას, საწყის და ფუნ და მენ ტურ ცნე ბებს (წერ ტი ლი, წრფე,

სიბ რტყე, სივ რცე) დღემ დე არ აქ ვთ აბ სო ლუ­ტუ რად ზუს ტი გან საზღვრე ბა.

„ფრაქ ტა ლის“ ცნე ბაც, რო მე ლიც მეც ნი­ერ ულ ხმა რე ბა ში ამ ერ იკ ელ მა მა თე მა ტი კოს­მა ბე ნუა მალ დელ ბროტ მა შე მო იტ ანა (1977 წელს გა მო ვი და მან დელ ბრო ტის წიგ ნი „ბუ­ნე ბის ფრაქ ტა ლუ რი გე ომ ეტ რია“), არ არ­ის მკაც რად გან საზღვრუ ლი. მან დელ ბრო ტი „ფრაქ ტალს“ უწ ოდ ებს რა ღაც წარ მო ნაქ მნს, რო მე ლიც თა ვი სი თა ვის სა და რია ან თა ვი სი თა ვის აფ ინ ურია რა იმე აზ რით და იგი თვლის, რომ მხო ლოდ ას ეთ ახ სნა­გან მარ ტე ბას შე­უძ ლია, ყო ველ გვა რი და სა ნა ნი ხი ლუ ლი ხარ­ვე ზის გა რე შე მო იც ვას იმ ობი ექ ტთა სიმ რავ­ლე, რომ ლე ბიც ღირ სნი არი ან, იწ ოდ ებ ოდ ნენ ფრაქ ტა ლე ბად. ნე ბის მი ერი სხვა, უფ რო მკაც­რი, გან საზღვრე ბის მცდე ლო ბას შე უძ ლია, გან დევ ნოს რა ღაც საკ მა ოდ ფარ თო კლა სი ობი ექ ტე ბი სა და და ავ იწ რო ვოს ფრაქ ტალ თა სამ ყა რო.

სიტყვა „ფრაქ ტალს“ აქ ვს ლა თი ნუ რი ფუ ძე – fractus, რაც ქარ თუ ლად ნიშ ნავს ნა წი ლე ბის­გან, ფრაგ მენ ტე ბის გან შემ დგარს.

უმ არ ტი ვეს ფრაქ ტა ლებს გა აჩ ნი ათ გე ომ­ეტ რი ულ ად წე სი ერი, რე გუ ლა რუ ლი სტრუქ­ტუ რა: ას ეთი გე ომ ეტ რი ულ ად წე სი ერი ფრაქ­ტა ლის ყო ვე ლი ფრაგ მენ ტი ზუს ტად იმე ორ­ებს მთე ლის ყო ველ კონ სტრუქ ცი ას.

თვი თა ფი ნუ რო ბის ან თვით მსგავ სე ბის უზ­უს ტო ბის (ან მცი რე სი ზუს ტის) დროს წარ მო­იქ მნე ბა შემ თხვე ვი თი ფრაქ ტა ლე ბი, რო მელ­თა თვი თა ფი ნუ რო ბა მდგო მა რე ობს სხვა დას­ხვა მას შტა ბებ ში შემ თხვე ვი თი გა ნა წი ლე ბის ნორ მა ლუ რო ბის შე ნარ ჩუ ნე ბა ში და, შე საძ ლე­ბე ლია, რომ ეს ხორ ცი ელ დე ბო დეს სხვა დას ხვა დის პერ სი ებ ითა და სხვა დას ხვა შუ ალ ედ ებ ით.

kritika, publicistika

ekaterine

CxartiSvili

56ekaterine CxartiSvili kritika, publicistika

ფრაქ ტა ლე ბი, უმ შვე ნი ერ ესი კომ პი უტ­ერ ული ილ უს ტრა ცი ებ ის წყა ლო ბით, მა ლე ვე გახ დნენ პო პუ ლა რუ ლი. რა თქმა უნ და, ფრაქ­ტა ლე ბი არ სე ბობ დნენ და მათ შე სა ხებ იც ოდ­ნენ ის ეთ მა მეც ნი ერ ებ მა, რო გო რე ბიც არი­ან პუ ან კა რე, კან ტო რი, ჰა უს დორ ფი და სხვა, მაგ რამ მან დელ ბრო ტის დამ სა ხუ რე ბა, გარ და სა ხელ წო დე ბი სა, იმ აში მდგო მა რე ობს, რომ მან ყუ რადღე ბა გა ამ ახ ვი ლა სამ ყა რო ში არ­სე ბულ უამ რავ ბუ ნებ რივ ობი ექ ტთა ფრაქ ტა­ლურ სტრუქ ტუ რა ზე.

კო ხის მრუ დი, ან კო ხის ფიფ ქი წარ მო ად გე­ნენ ფრაქ ტა ლებს. აქ ნა ხა ტის n­ური იტ ერ აცი­

ის ნა წი ლი იდ ენ ტუ რია n­1 იტ ერ აცი ის დი დი ზო მის ნა წი ლი სა.

მან დელ ბრო ტის ფრაქ ტა ლე ბი, რომ ლე ბიც გან სხვა ვე ბულ ატ რაქ ტორ თა მი მართ არე ებ­ის ფა ზუ რი სივ რცის გა მო სა ხუ ლე ბას წარ მო­ად გე ნენ, მას შტაბ თა გაზ რდი სას ზუს ტად კი არ აკ ოპ ირ ებ ენ გა მო სა ხუ ლე ბას, არ ამ ედ აღ­ად გე ნენ მის მსგავ სს. მაგ.: სერ პინ სკის სამ­კუთხე დი რე კურ სუ ლი ფრაქ ტა ლია:

ას ეთი ობი ექ ტე ბის ფრაქ ტა ლუ რო ბა, ანუ მთლი ანი ფა ზუ რი სივ რცი სა და მი სი ნა წი ლის სტრუქ ტუ რა თა მსგავ სე ბა მე ორ დე ბა უს ას­რუ ლო რა ოდ ენ ობ ით; მას შტა ბის გაზ რდი სას საწყი სი ნა ხა ტის ელ ემ ენ ტი მთლი ანი ობი ექ­ტის ან ალ ოგი ურია; ას ევეა მი სი ელ ემ ენ ტიც, გა დი დე ბი სას ან ალ ოგი ურია მი სი წი ნა მორ ბე­დი სა და ა.შ.

ამ რთუ ლი, უს ას რუ ლო მა თე მა ტი კუ რი ობი ექ ტე ბის შექ მნა, რომ ლე ბიც იზ იდ ავ ენ ად­ამი ან თა (მათ შო რის მა თე მა ტი კი სა გან შორს მყოფ თა) ინ ტე რესს, შე უძ ლე ბე ლია კომ პი უტ­ერ ის დახ მა რე ბის გა რე შე. თა ნა მიმ დევ რო ბით მსგავს გა მო სა ხუ ლე ბებს გა დაჰ ყავთ მა ყუ რე­ბე ლი ჯა დოს ნურ, ირე ალ ურ სამ ყა რო ში, თავ­ბრუს ახ ვე ვენ უს ას რუ ლო გან მე ორ ებ ის იდე­ით, მსგავ სე ბი თა და იგ ივ ობ ით – მას შტაბ ში, სივ რცე სა და დრო ში.

57 ekaterine CxartiSvilikritika, publicistika

ად ამი ან ის თვის, რა თა მან ობი ექ ტი ფრაქ­ტა ლუ რად აღ იქ ვას, რე ალ ურ ად სრუ ლი ად და მაკ მა ყო ფი ლე ბე ლია 3­7 იტ ერ აცია, თუმ­ცა, ად ამი ან ის სწრაფ ვა უს ას რუ ლო ბი სა კენ, რო მე ლიც პრინ ცი პუ ლად მი უღ წე ვე ლია, არ ის მი სი ერთ­ერ თი მნიშ ვნე ლო ვა ნი მა ხა სი ათ ებ­ელი.

მას შემ დეგ, რაც შე მო იღ ეს ტერ მი ნი „ფრაქ­ტა ლი“, ცხა დი გახ და, რომ მრა ვალ ბუ ნებ რივ ობი ექ ტს გა აჩ ნია ფრაქ ტა ლუ რი აგ ებ ულ ება – ხე თა ტო ტებს, რომ ლე ბიც იმე ორ ებ ენ უფ­რო მსხვი ლი ტო ტე ბის აგ ებ ულ ებ ას, ფიფ ქებს, სის ხლ­ძარ ღვთა სის ტე მა სა და ნერ ვებს, რომ­ლე ბიც იტ ოტ ები ან და ა.შ.

ყო ვე ლი ვე ზე მოთ ქმუ ლი დან გა მომ დი ნა რე, ბუ ნებ რი ვია, რომ ზო გი ერ თი ხე ლოვ ნე ბის ნი­მუ შიც, მათ შო რის ლი ტე რა ტუ რი სა, გან ვი ხი­ლოთ, რო გორც ფრაქ ტა ლი.

შე ვე ცა დოთ, ჩა მო ვა ყა ლი ბოთ, თუ რო გორ შე იძ ლე ბა, შე ვუ სა ბა მოთ ერ თმა ნეთს ლი ტე­რა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ები და ფრაქ ტა ლი. ას ეთი კვლე ვე ბის საწყის ეტ აპ ზე მკაც რი ჩარ ჩო ები მარ თე ბუ ლი არ იქ ნე ბო და. ფი ზი კო სი ლე ონ იდ ისა აკ ის ძე მან დელ შტა მი ამ ბობ და, რომ საგ­ნის არ სე ბო ბის საწყიდ ეტ აპ ზე შემ ზღუ და ვი გან საზღვრე ბე ბი იგ ივეა, რაც ახ ალ შო ბი ლის შეხ ვე ვა მჩხვლე ტავ მავ თულ შიო.

ლი ტე რა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ებ ის თვის, რო­მელ საც ფრაქ ტა ლუ რი ბუ ნე ბა მო ენ ახ ება, სა ხა სი ათო უნ და იყ ოს ის, რომ მი სი ნა წი ლი რა იმე სა ხით იყ ოს მთლი ან ის მსგავ სი (იდე ალ­ში ეს მსგავ სე ბის თა ნა მიმ დევ რუ ლო ბა უნ და ვრცელ დე ბო დეს უს ას რუ ლოდ, თუმ ცა, აქ ვე შევ ნიშ ნავთ, რომ არ ავ ის არ ას ოდ ეს უნ ახ ავს ფრაქ ტა ლუ რი იტ ერ აც ის ნამ დვი ლი უს ას რუ­ლო მიმ დევ რო ბა) ან მი სი აღ ქმა უნ და ხდე ბო­დეს მას ში ჩა დე ბუ ლი დო ნე ებ ის თა ნა მიმ დევ­რო ბით.

ლი ტე რა ტუ რუ ლი ფრაქ ტა ლის გან საზ ღ ვ­რ ას არ თუ ლებს ის იც, რომ ლი ტე რა ტუ რუ ლი ნა წარ მო ები სას რუ ლია, ას ევე, ტექ სტი, ვი ზ­უ ალ ური გა მო სა ხუ ლე ბი სა გან გან სხვა ვე ბით,

წრფი ვია, არ სე ბობს მი მარ თუ ლე ბა მი სი წა­კითხვი სა – თა ვი დან ბო ლოს კენ, თუმ ცა, აქ გა მო ნაკ ლი სია პა ლინ დრო მე ბი და ინ ტე რაქ­ტი ული ლი ტე რა ტუ რა, რო მე ლიც მკითხველს სა შუ ალ ებ ას აძ ლევს, სა კუ თა რი შე ხე დუ ლე­ბი სა მებრ, ნე ბის მი ერ ად თუ რა იმე წე სის დაც­ვით, შეც ვა ლოს ტექ სტის ფრაგ მენ ტე ბის თა­ნა მიმ დევ რო ბა.

ყვე ლა ზე მარ ტი ვი გზით, უს ას რუ ლოდ გან­მე ორ ებ ადი ტექ სტე ბი შე საძ ლე ბე ლია, შე იქ­მნას უს ას რუ ლო რა ოდ ენ ობ ის დუბ ლი რე ბა­დი ელ ემ ენ ტე ბი სა გან, ან კუპ ლე ტე ბი სა გან, რომ ლის გან მე ორ ებ ად ნა წილ საც წარ მო ად­გენს მი სი „კუ დი“ – იგ ივე ტექ სტი (თუნ დაც, ნე ბის მი ერი რა ოდ ენ ობ ის საწყი სი კუპ ლე ტე­ბის უკ უგ დე ბით). სქე მა ტუ რად ას ეთი ტექ­სტი შე იძ ლე ბა, გა მო ის ახ ოს და უტ ოტ ავი ხის სა ხით. ტექ სტის ერ თე ულია ფრა ზა, სტრო ფი ან მოთხრო ბა, რო მე ლიც იწყე ბა, ვი თარ დე ბა და მთავ რდე ბა იმ ით, რომ უბ რუნ დე ბა საწყის წერ ტილს, სა დაც უნ და გა და ვი დეთ შემ დეგ ერ თე ულ ზე, იგ ივე ტექ სტის გან მე ორ ებ ით. ცხა დია, რომ ას ეთი ნა წარ მო ებ ის საწყი სი ნა­წი ლე ბის ჩა მო შო რე ბით არ აფ ერი შე იც ვლე ბა, ე.წ. კუ დი მა ინც ზუს ტად და ემ თხვე ვა მთლი ან ტექ სტს.

ას ეთი ტექ სტია, მა გა ლი თად, ცნო ბი ლი იგ ავი ჩუ ან­ცზის პე პე ლა ზე, რო მე ლიც შე იძ­ლე ბა, ასე პე რიფ რა ზირ დეს: „იგ ავი ფი ლო სო­ფოს ზე, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის პე პე ლა, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის ფი ლო სო ფო სი, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ...“

სიზ მრის თე მა, ას ევე, ცნო ბი ლია ნა წარ მო­ებ იდ ან „ალ ისა სა ოც რე ბა თა ქვე ყა ნა ში“, რო­დე საც ალ ის ას ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ ის მე ფე, რო მელ საც სძი ნავს და ეს იზ მრე ბა, რომ ის არ­ის ალ ისა, რო მელ საც ეს იზ მრე ბა, რომ...“

ას ეთი ტექ სტე ბი ერ თგვა რი ურ ობ ორ ოს­ებია, უძ ვე ლე სი სიმ ბო ლო, წრი ულ ად დახ ვე­ული გვე ლი, რო მე ლიც თა ვის თავს კუ დი დან ჭამს.

58ekaterine CxartiSvili kritika, publicistika

ამ ის მა გა ლი თე ბია ე.წ. აბ ეზ არი ზღაპ რე­ბიც, რომ ლე ბიც ის ევ საწყისს უბ რუნ დე ბი ან, ან, მი სი რგო ლე ბი იკ ვრე ბა შე კითხვით: „გინ­და, მო გიყ ვეთ ზღა პა რი თა ვი დან?“

სე მან ტი კუ რი ფრაქ ტა ლია, მა გა ლი თად, ხორ ხე ლუ ის ბორ ხე სის მოთხრო ბა „წრი­ული ნან გრე ვე ბი“, სა დაც ად ამი ანი სიზ მარ ში ქმნის ად ამი ანს, იმ დე ნად რე ალ ურს, რომ იმ­ის რე ალ ურ ობ ას იჯ ერ ებს. ის ედ აც, ბორ ხე სის მოთხრო ბებ ში მრავ ლა დაა ფრაქ ტა ლუ რი პა­სა ჟე ბი.

არ სე ბო ბენ ტექ სტე ბი, სა დაც, მან დელ ბ­რ ო ტის ფრაქ ტა ლის მსგავ სად, მი სი ნა წი ლე­ბი ტოლ ნი კი არ არი ან, არ ამ ედ ერ თმა ნე თის მსგავ სნი და ეს თვი სე ბა მას ჰმა ტებს მომ ხიბ­ლა ვო ბას. ამ იტ ომ აც ლი ტე რა ტუ რულ ფრაქ­ტალ თა შეს წავ ლი სას ამ ოც ანაა, მსგავ სე ბის, თა ნა დო ბის პოვ ნა და არა – იგ ივე ობ ისა. ეს, შე­საძ ლე ბე ლია, გან ხორ ცი ელ ებ ული იყ ოს ვა რი­აცი ებ ით ან თით ქოს „უს ას რუ ლო“ ლექ სე ბის სას რუ ლი თა ნა მიმ დევ რუ ლი კუპ ლე ტე ბით.

არ სე ბო ბენ ტექ სტე ბი, რომ ლებ შიც ფრაქ­ტა ლუ რი ბუ ნე ბა ვლინ დე ბა არა ტექ სტის ფრაგ მენ ტთა თა ნა მიმ დევ რო ბით, არ ამ ედ მა­თი სტრუქ ტუ რით. ას ეთ ნა წარ მო ებ ებს მი ეკ­უთ ვნე ბი ან მყა რი ფორ მის ლექ სთა ციკ ლე ბი, რო გო რე ბი ცაა სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნე ბი. სო­ნე ტი – ესაა ლექ სი გარ კვე ული მეტ რით, სქე­

მით, რიტ მი თა და რით მით, ხო ლო სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნი წარ მო ად გენს თოთხმე ტი სო ნე­ტი სა გან შემ დგარ ციკ ლს, რომ ლე ბით ერ თმა­ნეთ თან და კავ ში რე ბულ ნი არი ან ბო ლო სტრი­ქო ნით – პირ ვე ლი სო ნე ტის ბო ლო სტრი ქო ნი მე ორე სო ნე ტის პირ ვე ლი სტრი ქო ნია და ა.შ., ხო ლო ყვე ლა, თოთხმე ტი ვე ბო ლო სტრი ქო­ნი, კი ქმნის კი დევ ერთ (მეთხუთ მე ტე) მა გის­ტრა ლურ სო ნეტს, რო მელ შიც მო თავ სე ბუ ლია მთე ლი ამ ციკ ლის დე და აზ რი.

სო ნე ტე ბის გვირ გვი ნი წარ მო ად გენს სრულ ყო ფილ, ციკ ლურ, სი მეტ რი ულ სტრუქ­ტუ რას და იგი შე იძ ლე ბა, ასე გა მოვ სა ხოთ:

59 ekaterine CxartiSvilikritika, publicistika

სო ნე ტე ბის გვირ გვინ ში შე საძ ლე ბე ლია, კი­დევ მო ვახ დი ნოთ იტ ერ აცია; თი თოეული თა­ვად იყ ოს მა გის ტრა ლუ რი თა ვი სი (მე ორე რი­გის) გვირ გვი ნის შე საქ მნე ლად. აქ უკ ვე გვექ­ნე ბა 14*14+14+1=211 სო ნე ტის გან შემ დგა რი გვირ გვი ნი, ან, უფ რო სწო რედ, გვირ გვინ თა გვირ გვი ნი, რაც უს ას რუ ლოდ შე იძ ლე ბა, გაგ­რძელ დეს.

ქარ თულ ზე პირ სიტყვი ერ ებ აშ იც მრავლა ­დაა ფრაქ ტა ლუ რი ხა სი ათ ის მა ტა რე ბე ლი ტე­ქ სტე ბი. ას ეთ ებია: „რწყი ლი და ჭი ან ჭვე ლა“, „თხა და ვე ნა ხი“ და სხვ., სა დაც, გარ კვე ული მიზ ნის მი საღ წე ვად (ტექ სტი სა თუ ამ ბის და­სას რუ ლებ ლად) სა ჭი როა გარ კვე ული რა ოდ­ენ ობ ის იტ ერ აცი ის შეს რუ ლე ბა; ზოგ ჯერ, მი­სი შემ დგო მი უკ უს ვლით გა მე ორ ებ აც, რაც მის ფრაქ ტა ლურ ბუ ნე ბას აძ ლი ერ ებს და ტექ­სტს მომ ხიბ ვლე ლო ბას ჰმა ტებს.

გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ რა:

1. Мандельброт­Б.­Фрактальная­геометрия­природы.­–­Москва:­Институт­компьютерных­исследований,­2002.

2.­Федер.­Е.,­Фракталы,­Москва,­Мир,­1991.

3. http://www.metodolog.ru/01197/01197.html

უსათაუროდ­და­უმისამართოდ*

„ნუ რა ვინ მი საყ ვე დუ რებს იმ ის გა­მო, რომ არ აფ ერი ახ ალი არ მით ქვამს: მა სა ლის და ლა გე ბა ხომ ახ ალია? მო­ბურ თალ ნი ერ თს და იმ ავე ბურ თს სცე მენ ჩო განს, მაგ რამ არა ერ თნა ირი სი მარ ჯვით.

ბა რემ ის იც მი საყ ვე დუ რონ, რომ ძვე ლის ძველ სიტყვებს ვხმა რობ. საკ­მა რი სია უკ ვე ცნო ბი ლი აზ რე ბი სხვა­ნა ირ ად და ვა ლა გოთ და სულ სხვა თხზუ ლე ბას მი ვი ღებთ: ზუს ტად ას ე­ვე, ერ თი და იგ ივე, მაგ რამ სხვა ნა ირ­ად და ლა გე ბუ ლი სიტყვე ბი ახ ალ აზ რს გა მო ხა ტა ვენ“.

ბ. პას კა ლი

ასეა ჩე მო კარ გო, გა ნა რუს თა ველს არ ჰქონ და გავ ლე ნა ფირ დო უს ისა? ან ჰო მე რო­სის ან კი დევ სხვა თა კო რი ფე ებ ის ნა წარ მო ებ­ებ ისა და სხვა თა ფი ლო სო ფოს თა აზ როვ ნე ბის რე მა ნისიცენ ცი ებ ისა თუ პა სა ჟე ბი სა? სხვაგ­ვა რად არც იქ ნე ბო და სა ინ ტე რე სო. ვა ჟა­ფშა­ვე ლა ხომ ზოგ ჯერ პირ და პირ იღ ებს მთელ რიგ პა სა ჟებ სა თუ სტრი ქო ნებს. აი თუნ დაც „გო გო თურ და აფ ში ნა ში“. აქ პირ და პირ აქ ვს ხალ ხუ რი პო ეზი იდ ან აღ ებ ული.

„გა ზაფხუ ლი იყო მა შინ,

ახ ლად ყო ოდ ნენ იანი

მწვა ნის ქა თი ბით კოხ ტა ობს

* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹2, 3, 2015.

მთე ბის კალ თე ბი ცვრი ანი.

მწვა ნეს უწ ვდე ბა ფო თოლ თა

ხა რი ირ ემი რქი ანი

გა ლა ღე ბუ ლან ფრინ ველ ნიც

ის ედ აც ლაღ ნი ზნი ან ნი“.

და ასე შემ დეგ. რას აკ ლებს პო ემ ას ეს ხალ­ხუ რი სიტყვე ბი ან რას ჰმა ტებს? მე მგო ნი ჰმა ტებს კი დე ვაც. თენ გიზ აბ ულ აძ ის გა და ღე­ბულ ვა ჟა ფშა ვე ლას მო ტი ვებ ზე კი ნო ფილმს შე გახ სე ნებ, „ვე დრე ბას“ – „მე ვი ნა ვარ, მე არა ვარ ღირ სი შე ნი მა ღა ლი სიყ ვა რუ ლი სა და ამ ით უფ რო ბედ ნი ერი ვა რო“. გა ნა ის, ვინც სუს ტია, სიყ ვა რულს ნაკ ლე ბად იმ სა ხუ რებს? მგო ნი უფ რო მე ტა დაც იმ სა ხუ რებს, რად გან სიყ ვა რუ ლი სხვა ზე მე ტად მას სჭირ დე ბა. სი­სუს ტე არ გა მი გო ისე, ჩე მო ძვირ ფა სო, რო­გორც ყაზ ბე გის „ელე ონ ორ ას“ რომ შე ეწ ირა რა მ დე ნი მე ვაჟ კა ცი. სიყ ვა რუ ლი გვე ლი ვით კი არ დას რი ალ ებს ად ამი ან თა შო რის და იმ ათ კი არ წამ ლავ დეს უნ და, თა ვი სი შხამ გა რე ული ნეს ტა რით, არც ფრო იდ იზ მს ვი ზი არ ებ იმ აში, რომ მა თი აზ რით „ქა ლებს სა ერ თოდ არ შე უძ­ლი ათ თა ვი და აღ წი ონ ერ ოტი ულ ის მო ჯა დო­ებ ულ „ღმერ თქა ლებს“.

გილ გა მე ში დან მო ყო ლე ბუ ლი, დღემ დე ღმე რ თის ძი ებ აშია ად ამი ანი. ესე იგი სიყ ვა­რუ ლის ძი ებ აში, თა ნა მედ რო ვე გა გე ბა რო გო­რია ღმერ თი სა, იგი შენ შია, ცა ში კი არა.

ის ევ ვა ჟა ფშა ვე ლას ან იმ იზ მს და ფი ლო სო­ფი ას და ვუბ რუნ დე ბი. რო დე საც მინ დია ეუბ ნე­ბა ეშ მაკს – „ვი ნა ხარ შენ! მოჩ ვე ნე ბა? შენ თან რა მე საქ მე ბა?“ ამას იმ იტ ომ ეუბ ნე ბა, რომ მან არ იც ის, არ ამ ედ მას აქ ვს უნ არი იგ რძნოს და მიხ ვდეს, რომ რო გორც ვა ჟა იტყო და – „ბილ­წთ არ შე ვეკ ვრი ზა ვი თა“. ცნო ბი ლია, რომ და­ავ ად ებ ული ცხო ვე ლი მი დის, არ ჩევს და პო­ულ ობს გარ კვე ულ მცე ნა რეს, რო მე ლიც მას ჰკურ ნავს. იგი ინ ტუ იცი ით ხვდე ბა იმ ას, რომ

zurab

xabaZe

61 zurab xabaZekritika, publicistika

რა არ ის მი სი მკურ ნა ლი და არა ცოდ ნით მი­დის ყვა ვილ თან ან მეც ნა რეს თან. იმ იტ ომ ეუბ­ნე ბა მინ დია – „მე ვი ნა ვარ, რომ ვი ყო შე ნი სიყ ვა რუ ლის ღირ სიო“. პო ემა „ხის ბე ჭი“ თით­ქმის თა ვი დან ბო ლომ დე ჩვე ნე ბას თან გვაქ ვს საქ მე. ვხე დავთ მშვე ნი ერ ტა ფობს, რო მე ლიც ვერ ცხლი თა და ოქ როს წყლით ირ წყვე ბა. ტა­ფობ ში ჩაყ ვა ნი ლი ბა ლია ხე დავს ულ ამ აზ ეს ას ულს და მთე ლი მომ დევ ნო თხრო ბა არ ის მშვე ნი ერ ხალ ხურ ზღა პარ ზე აგ ებ ული ჩვე­ნე ბა. ჩე მო ძვირ ფა სო, ოთ არ ჭი ლა ძეს ერ თი კარ გი ლექ სი აქ ვს მრა ვალ თა შო რის. რო გორ არ იც ოდა მი სი ან თვა ლე ბის და თმე ბის ფე რი, რო გორ არ იც ოდაო იტყვის მკითხვე ლი, მაგ­რამ აქ ფი ზი კურ გა რეგ ნო ბა ზე კი არ არ ის სა­უბ არი, არ ამ ედ, ის ეთ ზე, ჩემს ცნო ბი ერ ებ აში რომ იყო და შენ მა არ სე ბამ რომ და ად ას ტუ რა. „და რო გორც მთვა რის თეთ რი ნა ფო ტი, მე შე­ნი სუ ლი მე დო თა რო ზე, რო გორც ყვე ლა ზე ძლი ერი ხა ტი“. ქარ თუ ლი მწერ ლო ბა შე იძ ლე­ბა ით ქვას, გაჟღენ თი ლია ქა ლი სად მი გა სა­ოც არი მო წი წე ბით. ქა ლის სი დი ად ის, ქა ლის სიძ ლი ერ ის შეგ რძნე ბით. ოღ ონდ იმ ქა ლი სა, რო მელ საც თა ვა დაც კარ გად აქ ვს შეგ ნე ბუ ლი თა ვი სი გან სა კუთ რე ბუ ლი, ძნე ლად გა მო სათ­ქმე ლი მო ვა ლე ობა. ან დრეი ვოზ ნე სენ სკი ასე მი მარ თავს მშვე ნი ერ ქალს:

Мы снова встретились.

И нас везла машина грузовой автомобиль.

Мы – в который раз, но ты меня не узнала.

Меня ты привела домой. Любила и любовь давала.

Мы годы прожили с тобой, но ты меня не узнавала!

დი ახ, შე იძ ლე ბა წლე ბი გან ვლო საყ ვა რე­ლი ად ამი ან ის გვერ დით და მა ინც არ იც ოდ ეს და მა ინც ვერ შე გიგ რძნოს ის ეთი, რო გო რი ცა ხარ.

დღეს შენ თან ვი ყა ვი, შენ რომ მე ნა ხე. ას ე­თი ლა მა ზი ლურ ჯი კა ბა იშ ვი ათ ად მი ნა ხავს. უფ რო სწო რედ ლურ ჯის მე ტი რა მი ნა ხავს, მაგ რამ ისე გიხ დე ბო და და გამ შვე ნებ და მძი­ვე ბი ანი ქა მა რი, ისე თმა მა შობ და შენს წელ ზე, რო გორც ხალ ხურ ლექ სშია – „ქა ლო გიხ დე ბა

ქა მა რი, ვერ ცხლის მძი ვე ბი წელ ზე და“. რაც შე ეხ ება ლურ ჯს, ის არც კო ბალ ტს ჰგავ და და არც ულ ტრა მა რინს და შენ წარ მო იდ გი ნე, არც ბერ ლი ნის ლა ზურს, ვგო ნებ კო ბალ ტს უფ რო ჰგავ და. ის ევ ვოზ ნე სენ სკი:

Сага

Ты меня на рассвете разбудишь,

Проводить --------------- выйдешь,

Ты меня никогда не забудешь,

Ты меня никогда не увидишь.

სა ოც არია პო ეზია. შენ არ ას ოდ ეს და მი ნა­ხავ და არ და მი ვიწყებ. ისე მარ თა ლია ავ ტო რი, და უვ იწყებლო ბას მოს დევს არ დ ან ახ ვა.

ჩე მო კარ გო, ად ამი ანი არც ან გე ლო ზია და არც ცხო ვე ლი. მი სი უბ ედ ურ ება ისაა, რომ რაც უფ რო მე ტად ცდი ლობს და ემ სგავ სოს ან­გე ლოზს, მით უფ რო მე ტად ემ სგავ სე ბა ცხო­ველს. ამ აზ რს ნაკ ლე ბად ვე თან ხმე ბი, იცი რა ტომ? იმ იტ ომ რომ ან გე ლო ზამ დე ბევ რი აკ­ლი ათ ამ არ აკ აც ებს. მე არ მე გო ნა თუ ამ დე ნი ცვე და ნია სა ქარ თვე ლო ში და ამ დე ნი გა იძ ვე­რა და მატყუ არა და, სამწუხაროდ, კვლა ვაც იმ ატ ებს მა თი რიცხვი. თა ვის თა ვად არ მე გო­ნა რუს თა ვე ლი სა და ვა ჟას ქვე ყა ნა თუ შობ და ამ დენ აფ ერ ის ტს. მაგ რამ რა შია მგო ნი საქ მე, იცი? ალ ბათ ას ეთ მა და უნ დობ ლო ბამ და მუ­ხა ნა თო ბამ გა და არ ჩი ნა ეს ცხო ვე ლის დო ნის ხალ ხი, მთლი ან ად სა რე ვე ლა ბაღს და ემ სგავ­სა. შექ სპი რი სა არ იყ ოს „თით ქო ქვე ყა ნა იყ ოს ბა ღი გა უმ არ გლა ვი, რა ში აც ხა რობს სა რე ვე­ლა, ცუ დი ბა ლა ხი“. ასეა ჩე მო კარ გო, რამ დენ­ჯერ გა მი გო ნია, ახ ლა უნ და გა აც ოცხლო სტა­ლი ნი და ბე რიაო, მაგ რამ ის ინ იც ვე რა ფერს ვერ გააწყობდნენ უკვე. იმ იტ ომ რომ, ახ ლა ავ ად სახ სე ნე ბე ლი დე მოკ რა ტიაა. რო გორ შე­იძ ლე ბა სა ქარ თვე ლო ში დე მოკ რა ტია არ სე­ბობ დეს. ამ ას ხომ სა უკ უნე ები დას ჭირ დე ბა, ვიდ რე ხალ ხი შე ემ ზა დე ბოდეს საამისოდ. მე­ჩვნება, ქარ თველ მა ხალ ხმა თითქოს არ იც­ოდეს დრო ის ფა სი, არ ადა დროს დი დი მნიშ­ვნე ლო ბა აქ ვს. სა ერ თოდ ყვე ლა ფერ ში და ყველ გან, ის ედ აც ტყუ ილს ამ ოფ არ ებ ული გა­

62zurab xabaZe kritika, publicistika

იძ ახი ან დი ალ ოგი, დი ალ ოგი უნ და გა იმ არ თო­სო, რის დი ალ ოგ ზე უნდა დას ხდნენ მა გათ თან ხალ ხი, ეს ენი არ ას ერი ოზ ულ ად სა უბ რო ბენ ყვე ლა ფერ ზე. ჯერ ერ თი რა უზ რდე ლი ჟურ­ნა ლის ტე ბი ჰყავთ, ლა პა რაკს არ აც ლი ან ერ­თმა ნეთს. ჩვე ნი საქ მე პო ლი ტი კა კი არ არ ის, მაგ რამ არ ის ტო ტე ლე ამ ბობს, რომ პო ლი ტი კა გინ და თუ არა ეხ ება ყვე ლას. არ ადა, სა ხელ მ­წი ფო ში მცხოვ რე ბი ხალ ხი ასე თუ ისე უნ და ეხ ებ ოდ ეს. ამ ას ჩე მი პრი მი ტი ული ენ ით მო­გახ სე ნებთ, სამ წუ ხა როდ, ცი ტი რე ბას ვერ მო­ვა ხერ ხებ ამაღლებული ძველ ბერ ძნუ ლი ენ ით.

ისე კი რა მინ და მო გახ სე ნო ჩე მო კარ გო, იცი?

მე რო ცა ამ დენს ვლან ძღავ ჩემს სა კუ თარ ერს, გა ნა მძულს იგი? არა, მაგ რამ თა ნაბ რად უს აყ ვე დუ რე ბენ დამ თხვე ულ ებ საც და უკ იდ­ურ ეს სი სუ ლე ლე საც. ხოტ ბას მხო ლოდ სა შუ­ალო ნიჭს ას ხა მენ, ვი ნა იდ ან ან ვერ გრძნო ბენ თუ რა არ ის მა ღა ლი ნი ჭი, ან კი დევ ბოღ მა ახ­რჩობთ და უნ იჭო კი მწა რედ კბენს ყვე ლას, რად გან გა ღი ზი ან ებ ულია, რა ტომ მე ვერ შევ­ძე ლი ჭეშ მა რი ტი აღი არ ებაო. არ მინ და ჩა მო­ნათ ვა ლის სი აში მოხ ვდნენ ის ინი, რად გა ნაც ჩემ თვის შე უფ ერ ებ ელი იქ ნე ბა იმ ათი დაკ ნი­ნე ბა, ჩვენ თვის კი ის გე ნე რა ციაა, რა საც რუს­თა ვე ლი გვას წავ ლის, მხო ლოდ ის არ ის მი სა­ღე ბი. ის ვინც შუ ალ ედს გა რე თაა, იმ ავ დრო­ულ ად კა ცობ რი ობ ის გა რე თაც რჩე ბა. სუ ლის ჭეშ მა რი ტი სი დი ადე სხვა არა არ ის რა, თუ არა ამ შუ ალ ედ ით თა ვის შემოზღუდ ვა, ამ შუ ალ­ედ ში ჩა ტე ვა და არა იქ ედ ან ამ ოვ არ დნა.

ჩემს ბავ შვო ბა ში ბე ბიაჩე მი მეტყო და, მუს­ლი მა ნი კა ცი თავ მდა ბა ლიაო, იმ ცხო ნე ბულ მა არ იც ოდა, რომ ქრის ტი ან ობ აც თავ მდაბ ლო­ბას ქა და გებს. უფ რო მე ტიც, 2014 წელს გა მო­იცა შე იხი აჰ მად დი და თის პა ტა რა წიგ ნი, „იესო ის ლამ ში“, მთარ გმნე ლი ალბ­ჯუ რუ ჯი და იქ ას ეთი რამ წე რია: „ჩვენ მუს ლი მებს, გვწამს, რომ იესო არ ის ერთ­ერ თი უდ იდ ესი ღვთის გა მოგ ზავ ნი ლი მაც ნე თა გა ნი, რომ ის არ ის მე­სია (ქრის ტე, ცხე ბუ ლი). იგი და იბ ადა სას წა­

ულ ებ რი ვად მა მა კა ცის ჩა რე ვის გა რე შე, იგი შთა ბე რავ და სი ცოცხლეს მკვდრებს ღმერ თის ძა ლით. მუს ლი მი ვერ იქ ნე ბა მუს ლი მი, თუ მას არ სწამს იეს ოსი! ეს რა თქმა უნ და, არ იც ოდა ჩემ მა საყ ვა რელ მა ბე ბი ამ. ისე კი იტყო და ღი­სა ფე იღ ამ ბე რი ზე ცა ში ზის და ჩვენს ტან საც­მე ლებს ჰკე რავს იქ გა სამ გზავ რე ბელ სო. ეს კი უდ იდ ესი პა ტი ვია ღი სას მი მართ მუს ლი მა ნი ქა ლის აზრი. იგი აბ აშ იძ ეთა გვა რი სა იყო.

ამ აზე შემ დეგ ვრცლად ვი სა ბუ რებ. მე კი­დევ მინ და მო ვიყ ვა ნო მე­6 გვერ დზე თუ რა წე რია იმ ავე წიგ ნი დან: „ჩვენ ვერ და ვა და ნა შა­ულ ებთ ქრის ტი ან ებს მათ სკეპ ტი ციზ მში. ის­ინი აღ ზარ დეს ისე, რომ ეფ იქ რათ ცუ დი მუ­ჰა მედ ზე და მის რე ლი გი აზე. რა ზუს ტად თქვა თო მას კარ ლი ალ მა 150 წლის წინ: ტყუ ილ ები, რომ ლი თაც გა რე მო იც ვეს ეს კა ცი, მხო ლოდ ჩვენ თვი საა სა მარ ცხვი ნო. ჩვენ მუს ლი მე ბიც, გარ კე ულ წი ლად დამ ნა შა ვე ნი ვართ ამ აში – ჩვენ არ აფ ერი მნიშ ვნე ლო ვა ნი არ გაგ ვი კე თე­ბია, რომ მოგ ვე შო რე ბი ნა ეს სიც რუ ის აბ ლა­უბ და“.

ჭეშ მა რი ტე ბი სა და ზნე ობ ის სფე რო ში ვერ მი აკ ვლევ იმ პერ სპექ ტი ვას, რაც ფერ წე რის­თვი საა და მა ხა სი ათ ებ ელი, რა თა შე იგ რძნო ფერ წე რის ღირ სე ბა და მი სი გა მომ სახ ვე ლო­ბის მკა ფი ოდ ამ ეტყვე ლე ბუ ლი ესა თუ ის სა­გა ნი. ფერ წე რაც კი ზოგ ჯერ უძ ლუ რია გად­მოს ცეს ბუ ნე ბის ის მოვ ლე ნე ბი, რაც ბუ ნე­ბა შია. ამ იტ ომ მხატ ვა რი ხში რად მი მარ თავს ათ ას გვარ გა მომ სახ ვე ლო ბის ხერ ხს ან ზო გად ფორ მას, რა თა მა ყუ რებ ლი სთ ვის გა სა გე ბი გახ დეს თა ვი სი ნა წარ მო ები: ოთ არ ჭი ლა ძეს კი ასე უთ ქვამს:

ბედ ნი ერი ვარ! გმად ლობთ, ნახ ვამ დის,

ეს გან შო რე ბა იმ ედ ით მავ სებს

არ მყავ და ღმერ თი და ბედს დავ ყავ დი

და თა ვის ვნე ბას მახ ვევ და თავ ზე.

რაც დღემ დე მოხ და, მოხ და თა ვი სით,

მე არ აფ ერ ში არ ჩავ რე ულ ვარ,

დრო კი გაფ რინ და და ჯერ არ ვი ცი,

რა გა მოს ტა ცა ჩემ მა რვე ულ მა.

63 zurab xabaZekritika, publicistika

რაც დღემ დე ით ქვა, ქა რის თვის ით ქვა,

სათ ქმელს სურ ვი ლი სჭარ ბობ და თქმი სა

და ვარ სკვლა ვი ვით შო რე ულ მი ზანს

ძაღ ლი ვით მწა რედ უყ ეფ და სიტყვა.

დი ახ, მეც ძაღ ლი ვით მწა რედ ვუ ყეფ ჩემს მი ზანს: შო პენ ჰაუერისა და ვაგ ნე რის გავ ლე­ნას გა ნიც დი და ფრიდ რიხ ნიც შე, ბო ლოს ფსი­ქი კუ რად და ავ ად და. ღმერ თის სიკ ვდი ლი და ნი ჰი ლიზ მია მი სი ფი ლო სო ფია. იგი აღ სავ სეა ნგრე ვის პა თო სით. მას სურს და ამ ხოს ევ რო­პუ ლი ცი ვი ლი ზა ცი ის ყვე ლა კერ პი. მე არ ვი­ზი არ ებ მი სი ფი ლო სო ფი ის ყვე ლა მოძ ღვრე­ბას. ტრა დი ცი ულ მო რალ სა და ქრის ტი ან ული რე ლი გი აში ის ხე დავს და ცე მის სიმ პტო მებს, თა ნა მედ რო ვე ად ამი ან ში – გა დაგ ვა რე ბას. გა­ნა არ არ ის მარ თა ლი? აბა რა ქვია თუ არა გა­დაგ ვა რე ბა გე ებ ის პა რადს?

მე ტა ფი ზი კას კი აინ ტე რე სებს არ სე ბუ ლი, რო გორც არ სე ბუ ლი. არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ება. ტრა დი ცი ული მე ტი ფი ზი კი სათ ვის ნი შან დობ­ლი ვია იმ ის მტკი ცე ბა, რომ ყო ფი ერ ება თა­ვის არ სე ბა ში არ არ ის ერ თგვა რო ვა ნი. ტრა­დი ცი ულ მე ტა ფი ზი კა ში კვა ლი ფი ცი რე ბუ ლია რო გორც არ ან ამ დვი ლი. მას უპ ირ ის პირ დე ბა ზეგ რძნო ბა ნი, იმ ქვეყ ნი ური, უც ვლე ლი სამ­ყა რო იდე ებ ისა „ნამ დვი ლი სი ნამ დვი ლე“, გრძნო ბა დი სამ ყა რო ტრან სცენ დენ ტუ რი სამ­ყა როს მკრთა ლი ან არ ეკ ლია. ნამ დვი ლი ყო­ფი ერ ება უმ აღ ლე სი არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ებაა. ის არ ის ღმერ თის ყო ფი ერ ება. ღმერ თი არ ის მა რა დი ული, აბ სო ლუ ტუ რი, შე მოქ მე დი ყო­ფი ერი. ის არ ის უმ აღ ლე სი ჭეშ მა რი ტე ბა და სი კე თე, ად ამი ან ის ზი არ ებ ისა და მოქ მე დე ბის უმ აღ ლე სი მი ზა ნი. ღმერ თის არ სე ბო ბა აზ­რით ავ სებს ად ამი ან ის სი ცოცხლეს. ღმერ თი აჩ ვე ნებს ად ამი ანს სწორ გზას, იძ ლე ვა სან დო სა ზომს იმ ის თვის, რომ ერ თმა ნე თის გან მკაც­რად გა მიჯ ნულ იქ ნეს ზნე ობ რი ვი და უზ ნეო, სი კე თე და ბო რო ტე ბა, ჭეშ მა რი ტე ბა და სი­ყალ ბე. მშვე ნი ერ ება და სი მა ხინ ჯე. ღმერ თის სიკ ვდი ლის თე მას ნიც შეს ფი ლო სო ფი აში შე­მო აქ ვს ღრმა ტრა გი კუ ლი მო ტი ვე ბი. იდე ალ­

ური სამ ყა რო და ინ გრა – ეს ნიშ ნავს იმ ას, რომ კა ცობ რი ობ ას გა მო ეც ალა საყ რდე ნი. ად ამი­ან ები რჩე ბა ორი ენ იტ ირ ებ ის გა რე შე, ის რჩე­ბა თა ვის თა ვის ან აბ არა. ად ამი ან მა აღ არ იც­ის თუ რის თვის ცხოვ რობს, სა ით მი დის და არ იც ის რით გა ამ არ თლოს თა ვი სი ქ მე დე ბა და აზ როვ ნე ბა. თა ნა მედ რო ვე ცხოვ რე ბა შიც ხომ ასე ხდე ბა ყო ველ თვის, აბა რით შე იძ ლე ბა გა­ამ არ თლო თუნ დაც თა ნა მედ რო ვე და თუნ დაც ბო ლო წლე ბის სა ქარ თვე ლოს ხე ლი სუ ფალ თა მოქ მე დე ბა. მე დი დად პა ტივს ვცემ სვა ნე თის მო სახ ლე ობ ას და მი ხა რო და თეა წუ ლუ კი ან ის მობ რძა ნე ბა, მაგ რამ რო ცა საქ მე მიდ გა პენ სი­ებ ზე – „ეს ხელ ფა სი არააო, ეს ჯილ დოაო“. კი მაგ რამ, ჩვენ ზე მე ტად რი თი და იმ სა ხუ რეს ეს ჯილ დო, სა კითხა ვია.

მრა ვა ლი სა უკ უნ ის გან მავ ლო ბა ში კა ცობ­რი ობა ღმერ თს იყო მინ დო ბი ლი. მას ეს მო და სი კე თის ჭეშ მა რი ტე ბი სა და მშვე ნი ერ ებ ის აზ­რი. მი სი არ სე ბო ბა გა ნა თე ბუ ლი იყო ღვთა­ებ ის შუ ქით, ის მის დევ და იდე ალ ური სამ ყა­როს ინ პე რა ტი ვებს. ამ ით ენ იჭ ებ ოდა მის სი­ცოცხლეს ღირ სე ბა და კე თილ შო ბი ლე ბა. მან იც ოდა რის თვის ცხოვ რობ და და რისი იმ ედი უნ და ჰქო ნო და. ღმერ თი მოკ ვდა. ღმერ თის არ სე ბო ბით გა მარ თლე ბუ ლი ღი რე ბუ ლე ბე ბი, რომ ლი თაც ად ამი ანი აქ ამ დე ეთ აყ ვა ნე ბო და, ჰკარ გა ვენ თა ვის თავს. ეს კი იმ ის მა უწყე­ბე ლია, რომ კარ თან მომ დგა რა „ყვე ლა სტუ­მარ თა გან ყვე ლა ზე შემ ზა რა ვი“ – ნი ჰი ლიზ მი. ნი ჰი ლიზ მის აღ მო ცე ნე ბა ნიშ ნავს იმ ას, რომ უმ აღ ლე სი ღი რე ბუ ლე ბე ბი უფ ას ურ დე ბი­ან, მი ზა ნი და კარ გუ ლია, აღ არ არ ის პა სუ ხი კითხვა ზე – „რა ტომ?“ ნი ჰი ლიზ მი ნიც შეს მი­ხედ ვით, არ ის „არ ას“ თქმა ყვე ლა ფერ ზე, რაც ძვე ლად აზ რს აძ ლევ და სამ ყა როს და ად ამი ან­ის სი ცოცხლეს.

ასეა, ჩე მო კარ გო, იმ ედი წაგ ვარ თვეს ამ გა­იძ ვე რა ვირ თხებ მა. მარ თა ლია კო მუ ნის ტე ბიც გვატყუ ებ დნენ, მაგ რამ ამ დენს?

ეს წე ლიც გაქ რა, უკ ვა ლოდ გაქ რა

და არა მხო ლოდ ჩემ თვის... ყვე ლას თვის

64zurab xabaZe kritika, publicistika

მეც უნ და გუ ლი მწყდე ბო დეს, მაგ რამ

მო ლო დი ნით ვარ სავ სე ყე ლამ დის.

და მი ხა რია, რომ გაქ რა ის იც,

რო გორც გა დაღ ლილ ხსოვ ნა ში ჭო რი,

ან და ვარ სკვლა ვი რომ ქრე ბა დღი სით,

გა დაგ ვა რე ბულ ქა ლი ვით შო რი.

მარ თა ლია, პო ეტი! უკ ვა ლოდ ქრე ბა ყვე ლა­ფე რი. ჩემს ხსოვ ნა ში რამ დე ნი კარ გი რამ გაქ­რა, რო გორც ქა ლაქ ში, ისე სოფ ლად. მარ თა­ლია სოფ ლად ცო ტა, მაგ რამ მა ინც. ქა ლაქ ში ბევ რი რამ თა ნა მედ რო ვე ობ ამ გა აქ რო. ცხე ნი ავ ტო ებ მა შეც ვა ლა, ცეცხლის ქუ რე ბი ელ ექ­რო შუ ქებ მა, მაგ რამ ად ამი ან ები ასე რამ გა და­აჯ იშა? რომ ვთქვათ, ნა მე ტან მა გან ცხრო მამ, არა მგო ნია. ნა მე ტან მა სი ღა რი ბემ, არც მა გი იქ ნე ბა მარ თა ლი. მაშ რამ, რამ?! მგო ნი ურ­წმუ ნო ებ ამ. გა ნა გა დატ ვირ თუ ლი არ არ ის ეკ­ლე სი ები, ან მე ჩე თე ბი, ან სი ნა გო გე ბი?

თუ არ გიმ ტყუ ნა გზა ში ფე ხებ მა,

და ის ევ ხალ ხად თუ დარ ჩა ხალ ხი,

შენ, რა თქმა უნ და არ შე გე ხე ბა

ამ ქვეყ ნი ური ნეს ტი და თალ ხი.

ჯერ კი იცხოვ რე და და არ იგე

შე ნი ნა ფიქ რიც, ხმაც და იერ იც,

სიმ დიდ რე ჰქვია შენს სი ღა რი ბეს,

უმ წე ობ ით ხარ ასე ძლი ერი. (ო. ჭი ლა ძე)

სი ღა რი ბე ჰკვე ბავს ად ამი ან ის სულს. რო­გორც რე ლი გია იმ ქვეყ ნი ურ ზღაპ რებს. მაგ­რამ სუ ლის არ სე ბო ბის შემ თხვე ვა ში, თუ სუ ლი არ არ სე ბობს, მა შინ?

ნი ჰი ლის ტუ რი სკეპ სი სათ ვის აღ არ არ სე­ბობს არ ავ ით არი გზა ამ ქვყე ნი ური სამ ყა რო­დან „ჭეშ მა რიტ“ სამ ყა როს კენ.

ამ რი გად, აშ კა რავ დე ბა, რომ ტრა დი ცი ული მე ტი ფი ზი კის მი ერ მი წო დე ბუ ლი უმ აღ ლე სი მიზ ნის სამ ყა რო სე ული მთე ლი სა და ჭეშ მა რი ტი სამ ყა როს ცნე ბებს ვერ და ეყ რდნო ბი, მა თი სა­შუ ალ ებ ით შე უძ ლე ბე ლია ყო ფი ერ ებ ის ხა რის­ხის სწო რი გა გე ბა. ეს ცნე ბე ბი კარ გად ერ თვის ონ ტო ლო გი ურ სა და ეთ იკ ურ მნიშ ვნე ლო ბას.

ნი ჰი ლიზ მის და ხა სი ათ ების ას ნიც შე წარ მო­გ ვიდ გენს ის ეთ მო აზ როვ ნეს, რომ ლის ფი ლო­

სო ფი აშ იც ხდე ბა ბურ ჟუ აზი ული კულ ტუ რის ღრმა კრი ზი სის გაც ნო ბი ერ ება. მარ თა ლია ეს კრი ზი სი ნიც შეს მი ერ გა აზ რე ბუ ლია რო გორც მთე ლი ევ რო პუ ლი კა ცობ რი ობ ის უბ ედ ურ ება, – ამ დე ნად ამ კრი ზი სის საზღვრე ბი უზ ომ ოდ გა ფარ თო ებ ულია, მისი ჭეშ მა რი ტი ში ნა არ სი კი ყალ ბად არ ის და ნა ხუ ლი, მაგ რამ ერ თი რამ ცხა დია: ნიც შეს ფი ლო სო ფი აში მოხ და ევ რო­პუ ლი სა ზო გა დო ებ ის შიგ ნით მიმ დი ნა რე გარ­კვე ული ღრმა კრი ზი სუ ლი პრო ცე სე ბის სწო რი უკ უფ ენა. ღმერ თის სიკ ვდი ლის თე მამ მის ცა სა აზ როვ ნო მა სა ლა ჩვე ნი დრო ის მრა ვალ მწე­რალს, მხატ ვარს, მუ სი კოსს. იმ აში, რომ თა ნა­მედ რო ვე ეპ ოქა შეპყრო ბი ლია ნი ჰი ლიზ მის სე­ნით, რო გორც ვთქვით, ნიც შეს ეთ ან ხმე ბა ბურ­ჟუ აზი ულ მო აზ როვ ნე თა უდ იდ ესი ნა წი ლი.

ნი ჰი ლიზ მი ნიც შეს აზ რით, არ არ ის შემ­თხვე ვი თი, უც აბ ედი მოვ ლე ნა კა ცობ რი ობ ის ის ტო რი აში. ნი ჰი ლიზ მი არ არ ის არც ტრა დი­ცი ული მე ტა ფი ზი კის, რე ლი გი ისა და მო რა­ლის პრინ ცი პე ბი სად მი, ასე ვთქვათ, გა რე დან და პი რის პი რე ბუ ლი მოძ რა ობა. ას ეთი მოძ რა­ობა მოკ ლე ბუ ლი იქ ნე ბო და ში ნა გან აუც ილ ებ­ლო ბას. ნიც შეს სურს აჩ ვე ნოს, რომ ნი ჰი ლიზ­მის ტენ დენ ცი ები პო ტენ ცი ურ ად და ფა რუ ლი სა ხით მო ცე მუ ლია ტრა დი ცი ულ მსოფ ლმხედ­ვე ლო ბა ში. უკ ვე იქ, სა დაც ხდე ბა ღი რე ბუ ლე­ბა თა გა მო მუ შა ვე ბა მი წი ერი სამ ყა რო სად მი ტრან სცენ დენ ტუ რი იდე ალ ური სამ ყა როს სა­ფუძ ველ ზე.

ამ დე ნად ტრა დი ცი ული მსოფ ლმხედ ვე ლო­ბა თა ვის წი აღ ში ვე შე იც ავს თ ვით მოს პო ბის პი რო ბებს და ამ იტ ომ ის ტო რი ული გან ვი თა­რე ბის პრო ცეს ში მკაც რი აუც ილ ებ ლო ბით მი დის მის მი ერ ვე დად გე ნი ლი ღი რე ბუ ლე ბის გა უფ ას ურ ებ ამ დე. რა შია სი ცოცხლის არ სი ნი ც შეს კონ ცეპ ცი ის მი ხედ ვით?

სი ცოცხლე ყო ველ თვის ნე ბაა. მაგ რამ ის არ არ ის ნე ბა არ სე ბო ბი სა, რო გორც, ეს შო­პენ ჰაუერს ჰქონ და წარ მოდ გე ნი ლი. რაც არ ს­ე ბობს, მას აღ არ შე იძ ლე ბა სურ დეს უკ ვე გა­ნ ხო რი ელ ებ ული არ სე ბო ბა. სი ცოცხლის არ ­

65 zurab xabaZekritika, publicistika

სე ბო ბა არ არ ის არც თვით შე ნახ ვა საკუთარი თა ვის შე ნარ ჩუ ნე ბა და არც გა რე მოს თან შე­გუ ება. არ სე ბუ ლი ის წრაფ ვის გა აფ არ თო ოს თა ვი სი ბა ტო ნო ბის არე. მბრძა ნებ ლობ დეს, და იმ ორ ჩი ლოს რაც შე იძ ლე ბა მე ტი. დას ძლი­ოს სხვი სი ნე ბა: სი ცოცხლე არ ის სა კუ თა რი თა ვის დად გე ნა, გან მტკი ცე ბა, გა ფარ თო ება, ზრდა. მოკ ლედ: სი ცოცხლე არ ის სწრაფ ვა ძა­ლა უფ ლე ბი სა კენ, ნე ბა ძა ლა უფ ლე ბი სა. მა შა­სად მე არ სე ბუ ლის ყო ფი ერ ებ ას ნიც შე ხე დავს სი ცოცხლე ში, რო მე ლიც გა გე ბუ ლი უნ და იქ­ნას რო გორც ნე ბა ძა ლა უფ ლე ბი სა. თა ვის ად­რე ულ ნა წარ მო ებ ებ ში „ტრა გე დი ის და ბა დე ბა მუ სი კის სუ ლი დან“. ნიც შე გა მოჰ ყოფს ბერ­ძნუ ლი ხე ლოვ ნე ბის ორ საწყისს. რომ ლებ საც აკ ავ ში რებს დი ონ ის ესა და აპ ოლ ონ ის სა ხე­ლებ თან. ღმერ თი აპ ოლ ონი ას ახი ერ ებს გა­მოკ ვე თილ ფორ მას, წეს რიგს, ჰარ მო ნი ას, სი­ნათ ლეს. დი ონ ისე, აპ ოლ ონ ის სა პი რის პი როდ, არ ის მა რა დი ული ნგრე ვა­შე ნე ბა, ზო მა სა და ფორ მას მოკ ლე ბუ ლი სწრაფ ვა, სიბ ნე ლე, თა­ვაწყვე ტი ლი როკ ვა, ტრა გი კუ ლი, ვე ლუ რი ლტოლ ვა. საზღრვე ბი სა და და უს რუ ლებ ლო­ბის დამან გრე ვე ლი ძა ლა. ხე ლოვ ნე ბის ამ ორ ურ თი ერ თდა პი რის პი რე ბულ საწყის ში ნიც შე ხე დავს თვი თონ სამ ყა როს ძალ თა უკ უფ ენ ას. აპ ოლ ონი ური ძა ლის ან ალ ოგია სიზ მა რი. აპ­ოლ ონ ური სამ ყა რო არ ის მაიას სა ფარ ვე ლით და ფა რუ ლი, ილ უზ ოლო რუ ლი, ცალ კე ული, ერ თმა ნე თის გან მკაც რად გა მიჯ ნუ ლი ნივ თე­ბი. ეს არ ის მშვე ნი ერი ზმა ნე ბა, ოც ნე ბის ქვე­ყა ნა, რო მელ შიც სამ ყა რო ხსნას ეძ ებს. ეს იგ­ივე ის ზმა ნე ბაა, შენ მა კო ბალ ტის ფე რის კა ბამ რომ მაგ რძნო ბი ნა იმ წუთს. და გაქ რა რო ცა თვალს მი ეფ არა.

სი ცოცხლე შე იძ ლე ბა იყ ოს აღ მა ვა ლი, ძლი­ერი, ომ ის წყურ ვი ლით სავ სე და შე იძ ლე ბა იყ­ოს დაღ მა ვა ლი, სუს ტი, ავ ად მყო ფუ რი, მოღ­ლი ლი. სი ცოცხლის ორ ი ვე სა ხეც ვლი ლე ბას სა ფუძ ვლად უდ ევს ძა ლა უფ ლე ბის ნე ბა. „კე­თი ლი სა და ბო რო ტის“ კვა ლი ფი კა ცი ები სწო­რედ არ ის ტოკ რა ტულ მო რალ თან შე პი რის პი­

რე ბა ში იბ ად ება. „ბო რო ტი“ მო ნა თა მო რალ ში არ ის ყვე ლა ფე რი ის, რაც ბა ტონ თა მო რა ლით არ ის გა მარ თლე ბუ ლი. „კე თი ლია“ ყვე ლა ფე­რი, რაც და ჩაგ რუ ლს, სუს ტს არ სე ბო ბას გა უ­ა დ ვი ლებს. მო ნა თა მო რალ ში ბა ტონ თა შე ფა­სე ბის სრუ ლი გა დაბ რუ ნე ბა ხდე ბა.

წო დებ რი ვად მა ღა ლი ად ამი ანი და მი სი სუ ლი ერი მდგო მა რე ობ ები აქ კვა ლი ფი ცი რე­ბუ ლია რო გორც „ბო რო ტე ბა“. „კე თი ლია“ უძ­ლუ რი, ტან ჯუ ლი, ღა ტა კი, ავ ად მყო ფი. მო ნა­თა მო რა ლი ქე ბას ას ხამს თა ნაგ რძნო ბას, თვი­ნი ერ ებ ას, სიყ ვა რულს, მშვი დო ბას. მაგ რამ ამ შე ფა სე ბის უკ ან იმ ალ ება თა ნაგ რძნო ბი სა და სი ძულ ვი ლის სა პი რის პი რო მო ტი ვი. ეს მო ტი­ვია შუ რის ძი ება. ეს არ ის შუ რის ძი ება არ ის­ტოკ რა ტი აზე, რო მე ლიც აწ ეს ებს წო დებ რივ სა ფე ხუ რებს და თა ვის თავს გან სა კუთ რე ბულ უფ ლე ბებს ან იჭ ებს.

ნიც შეს მი ხედ ვით, არ არ სე ბობს ფაქ ტი თა­ვის თა ვად. ფაქ ტი ური მო ნა ცე მე ბი მხო ლოდ მა შინ გვაქ ვს, რო დე საც გან ხორ ცი ელ დე ბა საზ რი სის მიმ ნი ჭე ბე ლი აქ ტი. კითხვა – რა არ ის ეს? გუ ლის ხმობს კითხვას „რა არ ის ეს ჩემ თვის?“ და ჩემ თან, ცოცხალ არ სებ სას­თან მი მარ თე ბუ ლი იღ ებს საზ რისს. ის, რა საც ჩვენ ვუ წო დებთ ნივ თს, სი ნამ დვი ლე ში არ ის მხო ლოდ ჩვე ნი შე ხე დუ ლე ბა ნივ თზე და არა თვი თონ ნივ თი. ნივ თე ბი ამა თუ იმ გარ კვე ულ­ობ ებ ის მქო ნე არი ან მხო ლოდ მო აზ როვ ნე თა წარ მოდ გე ნის ნე ბის შეგ რძნე ბის უნ არ ით და­ჯილ დო ებ ული ინ დი ვი დის წყა ლო ბით და მხო­ლოდ იმ დე ნად, რამ დე ნა დაც ამ ნივ თს მნიშ­ვნე ლო ბა აქ ვს ინ დი ვი დი სთ ვის. დი ახ, ჩემ თვის ჰქონ და მნიშ ვნე ლო ბა შენს კო ბალ ტის ფერ კა­ბას, რო გორც სიმ ღე რა შია თქმუ ლი: „შე ნი კა­ბის შა რი­შუ რი ელ ვა იყო ღა მი საო“, ან: „სამ­დუ რავს ეუბ ნე ბი ან აღ აზ ას გიშ რის თმა ნია“.

ნივ თი და მი სი თვი სე ბე ბი არი ან გა მარ ტი­ვე ბა ნი, შე მოქ მე დე ბის პრო დუქ ტე ბი. ინ ტერ­პრე ტა ცი ის გა რე შე ნივ თებს არ აქ ვთ არ ავ ით­არი თვი სე ბე ბი. „ნივ თი“ „თვი სე ბა“ „სუ ბი ექ­ტი“ ინ ტერ პრე ტა ტო რის შე მოქ მე დე ბაა.

66zurab xabaZe kritika, publicistika

დრო, არ უნ და იქ ნას წარ მოდ გე ნი ლი მსგავ­სად სწო რი ხა ზი სა, რო მე ლიც აწ მყო დან არ ის გავ ლე ბუ ლი ორი მი მარ თუ ლე ბით და უს ა სრუ­ლო ბა ში იკ არ გე ბა. დრო ნიც შეს თვის რკა ლის მსგავ სია. აქ ყო ვე ლი წინ სვლა ამ ავე დროს უკ­უსვლაც არ ის. ყო ვე ლი ნა ბი ჯი მო მავ ლი სა კენ გვა ახ ლო ებს წარ სულ თა ნაც. მო მავ ლი სა და წარ სუ ლის ურ თი ერ თშე უთ ავ სებ ლო ბა ის პო­ბა: მო მა ვა ლი ამ ავე დროს ის არ ის, რაც იყო, წარ სუ ლი. წარ სუ ლი იქც ევა მო მავ ლად, რო­გორც მო მა ვა ლი – წარ სუ ლად. დრო ის ას ეთ

გა გე ბა ში ეს გან ზო მი ლე ბა ნი სრუ ლი ად თა ნა­ბა რუფ ლე ბი ანი არი ან.

შემ თხვე ვი თი არ არ ის, რომ ზე კა ცის კენ აღ სვლის გზა დას რულ და ფა შიზ მის ბარ ბა რო­სულ იდე ოლ ოგი აში და ის ტო რი ამ უმ კაც რე სი გა ნა ჩე ნი გა მო უტ ანა ნიც შე სა და რო ზენ ბერ­გის ფი ლო სო ფი ურ მიმ დი ნა რე ობ ას.

(გაგ რძე ლე ბა შემ დეგ ნო მერ ში)

ან­დრე­მო­რუა­—­მწე­რა­ლი,­მო­აზ­როვ­ნე

(130 წე ლი და ბა დე ბი დან)

ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტუ რის ბრწყინ ვა ლე წარ მო მად გე ნე ლი, ბი ოგ რა ფი ული რო მა ნის დი დოს ტა ტი, მე ოცე სა უკ უნ ის საფ რან გე თის უპ ოპ ულ არ ესი მწე რა ლი ან დრე მო რუა და­იბ ადა 1885 წელს, 26 ივ ლისს ნორ მან დი ის პა­ტა რა ქა ლაქ ელ ბეფ ში (რუ ან ის მახ ლობ ლად), ერ ნესტ ერ ზო გი სა და ალ ისა ლე ვის ოჯ ახ ში. მშობ ლე ბი წარ მო შო ბით ელ ზა სი დან იყ ვნენ, მა მა მა უდ ის მწარ მო ებ ელი გახ ლდათ. 1871 წელს, საფ რან გეთ­პრუ სი ის ომ ის შე დე გად, რო ცა გერ მა ნე ლებ მა ელ ზა სის ოკ უპ აცია მო­ახ დი ნეს, ოთხა სამ დე მუ შას თან ერ თად მათ და ტო ვეს ელ ზა სი და ფე ხით ნორ მან დი ამ დე ჩა აღ წი ეს. ელ ბეფში წარ მო ებ ის გა სა ვი თა რებ­ლად იმ დრო ის ათ ვის სა თა ნა დო პი რო ბე ბი არ­სე ბობ და, მათ მა და არ სე ბულ მა მა უდ ის ფაბ­რი კამ წარ მა ტე ბით გა იკ ვლია გზა და დარ გში ერთ­ერ თი პირ ველ თა გა ნი გახ და.

ემ ილ ერ ზო გის (ანუ ან დრე მო რუა) და ბა­დე ბა XIX სა უკ უნ ის ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტუ­რის პატ რი არ ქის, ვიქ ტორ ჰი უგ ოს გარ დაც ვა­ლე ბას და ემ თხვა. გა ივ ლის წლე ბი და სამ ყა რო იხ ილ ავს ელ ბე ფის მკვიდ რის ბი ოგ რა ფი ულ რო მანს დიდ მწე რალ ზე.

ემ ილ ის მა მა, მგზნე ბა რე პატ რი ოტი, ვე­რაფ რით ვერ ეგუ ებ ოდა მშობ ლი ური მი წის და კარ გვას. მო მა ვა ლი მწერ ლის დე და წიგ ნი­

ერ ებ ითა და მა ღა ლი კულ ტუ რით გა მორ ჩე­ული ქალ ბა ტო ნი გახ ლდათ. ეს მან გა უღ ვი ვა თა ვის ვაჟს სიყ ვა რუ ლი ლი ტე რა ტუ რი სად მი.

1897 წელს პა ტა რა ემ ილი მშობ ლებ მა რუ­ან ის ლი ცე უმ ში მი აბ არ ეს. რუ ანი, ნორ მან დი­ის ყო ფი ლი დე და ქა ლა ქი, ქვეყ ნის ერთ­ერ თი უძ ვე ლე სი ქა ლა ქი, ჯერ კი დევ იული უს კე ის­რის დრო იდ ან იყო ცნო ბი ლი. საფ რან გეთ სა და ინ გლისს შო რის ას წლი ანი ომ ის დროს, 1431 წელს, ქა ლა ქის მო ედ ან ზე დაწ ვეს შემ დგომ ში საფ რან გე თის ერ ოვ ნულ გმი რად წო დე ბუ ლი და კა თო ლი კუ რი ეკ ლე სი ის მი ერ წმინ და ნად შე რაცხუ ლი, 19 წლის ფრან გი ქა ლიშ ვი ლი ჟა­ნა დ’არ კი. რუ ანი ამ აყ ობს თა ვის წი აღ ში აღ­ზრდი ლი სა სა ხე ლო შვი ლე ბით: პი ერ კორ ნე­ლით, გუს ტავ ფლო ბე რით, მხატ ვარ ჟე რი კო­თი და სხვე ბით.

სწავ ლის პე რი ოდ ში ემ ილ ის ბიბ ლი ოთ ეკა მდიდ რდე ბა პლა ტო ნით, დე კარ ტე თი, ჰე გე­ლით, კან ტით, შემ დგომ ში მას ემ ატ ება სტენ­და ლი სა და ბალ ზა კის რჩე ული თხზუ ლე ბა ნი.

ლი ცე უმ იდ ან ემ ილს სა უკ ეთ ესო მო გო ნე­ბა გა მოჰ ყვა ფი ლო სო ფი ის მას წავ ლე ბელ­ზე – ალ ენ ზე, რო მე ლიც ამ ბობ და: „სიბ რძნეს და ცხოვ რე ბის ცოდ ნას ყველ გან ვაწყდე ბით: ბიბ ლი აში, ჰო მე როს ში, ევ ან გე ლი ებ ში, მაგ­რამ ბალ ზა კის „ად ამი ან ურ კო მე დი აში“ უფ­რო მე ტი სიბ რძნეა, ვიდ რე ფი ლოსო ფი ის სა­ხელ მძღვა ნე ლო შიო“. ლი ცე უმ ებ ის ზო გა დე­რო ვ ნულ კონ კურ სზე ემ ილ მა ფი ლო სო ფი ის პრე მია და იმ სა ხუ რა ბერ ძნუ ლი და ლა თი ნუ რი ენ ებ იდ ან თარ გმა ნე ბი სა და გან სა კუთ რე ბუ ლი გან სწავ ლუ ლო ბი სათ ვის ის ტო რი აში. მა შინ ის თექ ვსმე ტი წლი სა იყო. ლი ცე უმ ის დამ თავ­რე ბის შემ დეგ მი სი სურ ვი ლი იყო სწავ ლა პა­რიზ ში გა ეგ რძე ლე ბი ნა და მას წავ ლე ბე ლი და მწე რა ლი გამ ხდა რი ყო, მაგ რამ მის მა მას წავ­ლე ბელ მა ურ ჩია ერ თხანს მა მის ფაბ რი კა ში

nana

axalaZe

68nana axalaZe kritika, publicistika

ემ უშ ავა, ცხოვ რე ბას ახ ლო რომ გაც ნო ბო და. ფაბ რი კა ში ემ ილ მა ათი წე ლი დაჰ ყო. 23 წლი­სას ერთ­ერ თი ხელ მძღვა ნე ლის თა ნამ დე ბო ბა ეკ ავა და მშვე ნივ რად დაეუფლა ხელ მძღვა­ნე ლი სა და სა წარ მოს მარ თვის ხე ლოვ ნე ბას. მოგ ვი ან ებ ით იგი წერ და: „მწერ ლებს შო რის არი ან ის ეთ ები, ჩემ ზე უკ ეთ რომ წე რენ, (მო­რი აკი, მალ რო, არ აგ ონი), მაგ რამ მე ერ თა­დერ თი ვარ, ვი საც აქ ტი ური ცხოვ რე ბი სე ული გა მოც დი ლე ბა გა მაჩ ნია (თუ არ ჩავ თვლით სენტ­ეგ ზი უპ ერს), შე იძ ლე ბა ით ქვას ფაბ რი­კა ში ათ წლი ან მა მუ შა ობ ამ დი დად შე უწყო ხე­ლი მწერლის ფორ მი რე ბას არ ამ არ ტო ცხოვ­რე ბა ში, არ ამ ედ გან საზღვრუ ლი ხა რის ხით ლი ტე რა ტუ რა შიც, ემ ილ მა მშვე ნივ რად აით­ვი სა წიგ ნის ბაზ რის კო ნი უნ ქტუ რა. შემ დგომ­ში მო რუა პა რი ზის სა უკ ეთ ესო პე და გო გი ური სას წავ ლებ ლის სტუ დენ ტი ხდე ბა. იმ პე რი ოდ­ში, ფრან გი კლა სი კო სე ბის გარ და, იგი დი დი ინ ტე რე სით ეც ნო ბა ჰო მე როსს, ვირ გი ლი უსს, პლუ ტარ ქეს, აღ ფრთო ვა ნე ბუ ლია აღ ორ ძი ნე­ბის ხა ნის ტი ტა ნე ბით, ქედს იხ რის ინ გლი სე­ლი რო მან ტი კო სე ბი სა და XIX სა უკ უნ ის რუ სი კლა სი კო სე ბის წი ნა შე.

1909 წელს მწე რა ლი ჟე ნე ვა ში ხვდე ბა ჟა ნა (ჟა ნი ნი) დე ზიმ კი ევ იჩს, იგი მო ხიბ ლუ ლია პო­ლო ნე ლი გრა ფის ას ულ ით და მას ცო ლად ირ­თავს. მათ შე ეძ ინ ებ ათ ორი ვა ჟი და ქა ლიშ ვი ლი მი შე ლი, რო მე ლიც მო მა ვალ ში მწე რა ლი ხდე ბა.

მა ლე პირ ველ მა მსოფ ლიო ომ მა იფ ეთ ქა და მო რუა, რო გორც ოფ იც ერი, ინ გლი სურ პოლ­კში მო ეწყო თარ ჯი მან­ატ აშ ედ. მი სი პირ ვე­ლი წიგ ნი „პოლ კოვ ნიკ ბრამ სის დუ მი ლი“ 1918 წელს გა მო იცა და დი დი წარ მა ტე ბა ხვდა წი­ლად. ომ ის მოვ ლე ნებ მა მწე რალს შთა აგ ონა ფსევ დო ნი მი მო რუა, – ჩრდი ლო ეთ საფ რან გე­თის ერთ­ერ თი სოფ ლის სა ხელ წო დე ბა. ამი­ერ იდ ან ის ან დრე მო რუ ათი აწ ერს ხელს თა­ვის ნა წარ მო ებ ებს. ომ ის შემ დეგ „Des­Croix­de­feu“­ს რე დაქ ცი აში იწყებს მუ შა ობ ას.

1923 წელს ან დრე მო რუ ას მე უღ ლე გარ­და იც ვა ლა. 1924 წელს იგი ცო ლად ირ თავს

ფრანგ ქალს – სი მო ნა დე კაიავეტს. 20­იანი წლე ბი დან მო რუ ას შე მოქ მე დე ბა ში იკ ვე თე ბა ორი ძი რი თა დი ხა ზი: ფსი ქო ლო გი ური რო მა­ნე ბი და მხატ ვრუ ლი ბი ოგ რა ფი ები. მან შექ მნა ტრი ლო გია სამ ინ გლი სელ რო მან ტი კოს ზე: შელ ზე, ბა ირ ონ სა და დიზ რა ელ ზე, რო მე ლიც მოგ ვი ან ებ ით გა მოს ცა სა ხელ წო დე ბით: „რო­მან ტი კუ ლი ინ გლი სი“.

30­იან წლებ ში მხატ ვრუ ლი ბ იოგ რა ფი ებ ის: „ტურ გე ნე ვი, შე ლის, ბა ირ ონ ის, შა ტობ რი ანი­სა და რო მა ნე ბის „ოჯ ახ ური წრე“ და „ბედ ნი­ერ ებ ის ინ სტინ ქტის“ გარ და, მან მთე ლი რი გი ის ტო რი ული ნაშ რო მე ბი შექ მნა.

მო რუ ას აინ ტე რე სებს თა ვი სუ ფა ლი, მოქ­მე დი ად ამი ანი. იგი წერ და: „ხე ლოვ ნე ბა მხატ­ვრის მი ერ ჩა მო ყა ლი ბე ბუ ლი, სტილ ში გა მოვ­ლე ნი ლი სი ნამ დვი ლეა, რო მელ საც ხე ლო ვა­ნის ტემ პე რა მენ ტის დამ ღა ად ევს“. სტა ტი აში „მარ თლის თქმის მო ვა ლე ობა“, მან მწერ ლის და ნიშ ნუ ლე ბის სა კუ თა რი კონ ცეფ ცია გად­მოგ ვცა.

წარ სუ ლი სა და თა ნა მედ რო ვე ბის სხვა ფი ­ლო სო ფო სებ თან ერ თად მო რუა სვამს კი თ­ხ ვებს ის ტო რი აში პი როვ ნე ბის რო ლის შე სა­ხებ, ად ამი ან ის პა სუ ხის მგებ ლო ბა ზე საკუთარ მოქ მე დ ე ბა ზე. მწერ ლის აზ რით, სამ ყა რო უნ­და შევ ცვა ლოთ არა გა დატ რი ალ ებ ით, არ ამ ედ მო რა ლუ რი მა გა ლი თით, ხე ლო ვა ნი კი ხელს უნ და უწყობ დეს ურ თი ერ თგა გე ბას ად ამი ან­ებს შო რის.

1938 წელს მო რუა საფ რან გე თის აკ ად ემი ის წევ რად მი იღ ეს. აი, რას ამ ბობს ის თა ვის მე მუ­არ ებ ში: „აკ ად ემი აში მი ღე ბა ერთ­ერ თი ლა მა­ზი ფრან გუ ლი ცე რე მო ნიაა. ყო ველ კონ კურ სს თა ვი სი სი დი ადე ახ ლავს“.

ეს ეში – „ღია წე რი ლი ახ ალ გაზ რდა კაცს ცხოვ რე ბის მეც ნი ერ ებ აზე“ მო რუა მო აგ­ონ ებს ზო გი ერთ ჭეშ მა რი ტე ბას, რო მელ საც ვერც ტექ ნი კუ რი პროგ რე სი და ვერც ვე რა ნა­ირი ფი ლო სო ფია ვერ შეც ვლის, პირ ვე ლი: არ უნ და ცხოვ რობ დე მხო ლოდ სა კუ თა რი თა ვის­თვის, მე ორე: უნ და მოქ მე დებ დე, მე სა მე: დარ­

69 nana axalaZekritika, publicistika

წმუ ნე ბუ ლი უნ და იყო სა კუ თარ ძა ლებ ში და მე ოთხე: უნ და შე ინ არ ჩუ ნო სიტყვი სა და მო­ვა ლე ობ ის ერ თგუ ლე ბა, რო გორც შე ნი თა ვის, ასე სხვა თა მი მართ. ხან დაზ მუ ლო ბის ას აკს მი ღ წე ული, უკ ან ას კნე ლად კვლა ვაც მი მარ­თავს ახ ალ თა ობ ას და ქა და გებს ჰუ მა ნიზ მს, სი კე თეს, წე სი ერ ებ ას, შემ წყნა რებ ლო ბას ად­ამი ან თა სუს ტი მხა რე ებ ის მი მართ, იდე ალ ებ­ის ად მი ერ თგუ ლე ბას.

მო რუ ამ თა ვი სი ცხოვ რე ბის მან ძილ ზე უამ­რა ვი სტა ტია, ტრაქ ტა ტი და აფ ორ იზ მი გა მო­აქ ვეყ ნა. მის თვის ფი ლო სო ფია, ის ტო რია და ლი ტე რა ტუ რა გა ნუ ყო ფი ლია. წიგ ნის – „ცხოვ­რე ბის ხე ლოვ ნე ბა“ პირ ვე ლი თა ვი მან აზ როვ­ნე ბის ხე ლოვ ნე ბას და უთ მო. დი დი ად ამი ან ებ­ის კულ ტი, მა თი ცხოვ რე ბის გახ სე ნე ბა შთა­მო მავ ლო ბას ეხ მა რე ბა შე ინ არ ჩუ ნოს რწმე ნა, სჯე რო დეს საკუთარი შე საძ ლებ ლო ბების, რის მი სა ბაძ ნი მუშ საც თა ვად მი სი ქმნი ლე ბი იძ­ლე ვა. მო რუა – ნო ვე ლის ტი თა ვის მას წავ ლებ­ლე ბად თვლი და მე რი მეს, მო პა სანს, ჩე ხოვს. ჯე როვ ნად აფ ას ებ და მათ ში ცხოვ რე ბა ზე დაკ­ვირ ვე ბის უნ არს, თუმ ცა უყ ურ ადღე ბოდ რჩე­ბა მო პა სა ნის პატ რი ოტ ული პა თო სი და მე რი­მეს კონ ტრას ტე ბი ბუ ნე ბის სიმ შვე ნი ერ ესა და სა ზო გა დო ებ ის უზ ნე ობ ას შო რის.

ან დრე მო რუა ფრან გუ ლი ლი ტე რა ტუ რის რე ალ ის ტუ რი ტრა დი ცი ებ ის ღირ სე ული მემ­კვიდ რეა. მი სი ბე ლეტ რის ტი კა გა მო ირ ჩე ვა დახ ვე წი ლი სტი ლით. მწერ ლის ყო ველ გმირს, რო მელ ეპ ოქ აშ იც არ უნ და ცხოვ რობ დეს, აერ­თი ან ებს სა ერ თო აზ რი ად ამი ან თა ერ თო ბა ზე. მწერ ლის თვის მახ ლო ბე ლია თა ობ ათა ეს ტა­ფე ტა, რო მე ლიც XVIII სა უკ უნ ის გან მა ნათ­ლებ ლე ბი სათ ვი საა და მა ხა სი ათ ებ ელი. „დრო­თა კავ ში რი არ უნ და გაწყდეს, ყო ველ მა თა ობ­ამ გან საზღვრულ მიჯ ნას უნ და მი აღ წი ოს და მემ კვიდ რე ობ იდ ან სა უკ ეთ ესო, ახ ალ ცვლას გა დას ცეს“ – ამ ბობს ის. მო რუ ას გმი რე ბი სუ­ლი ერ ად ენ ათ ეს ავ ები ან ერ თმა ნეთს და ქმნი ან თა ვი სე ბურ ციკ ლურ წრეს. ციკ ლის აგ ება კი ბი ოგ რა ფი ებ ის ავ ტორ მა „ად ამი ან ური კო მე­

დი ის“ ავ ტო რის გან ის წავ ლა. რო გორც ბალ­ზა კის, ას ევე მო რუ ას პერ სო ნა ჟე ბიც ტო მი დან ტომ ში გა და დი ან. დი უმა, რო მე ლიც გამ ნაწყე­ნე ბელს დუ ელ ში იწ ვევს, ჰი უგ ოს სთხოვს სე­კუნ დან ტო ბას.

მე ორე მსოფ ლიო ომ ის დროს, 1943 წელს, კა პიტ ნის მუნ დირ ში, მო რუა ალ ჟირ ში მი ემ­გზავ რე ბა, სა დაც ხვდე ბა სენტ­ეგ ზი უპ ერს, მო ნა წი ლე ობს ფრან გუ ლი და იტ ალი ური დე­სან ტე ბის კამ პა ნი ებ ში კორ სი კის კუნ ძულ ზე. ამ პე რი ოდ ში მას აშშ­ში ას ახ ლე ბენ. ემ იგ რა­ცი ის წლებ ში მწე რა ლი ბევ რს მოგ ზა ურ ობს ქვე ყა ნა ში, კითხუ ლობს ლექ ცი ებს საფ რან­გეთ სა და მის კულ ტუ რა ზე. აქ ვეყ ნებს „მე­მუ არ ებს“. ლი ტე რა ტუ რუ ლი ეტი უდ ებ ის ორ ტომს და აშშ­ს ის ტო რი ას ორ ტო მად.

აქ ხვდე ბა ის შტე ფან ცვა იგ სა და თო მას მანს, მო რის მე ტერ ლინ კს. ამ ხა ნებ ში ნიუ­იორ კი ევ რო პელ მო აზ როვ ნე თა დე და ქა ლა ქად იქ ცა. 60­იან წლებ ში ლუი არ აგ ონ თან ერ თად მან შექ მნა სსრკ და აშშ­ს პა რა ლე ლუ რი ის ტო­რია.

ან დრე მო რუ ას ლი ტე რა ტუ რულ მემ კვიდ­რე ობ აში დი დი ად გი ლი უჭ ირ ავს რო მა ნი ზე­ბულ ბი ოგ რა ფი ებს. მან ამ ბე ლეტ რის ტუ ლი ჟან რის სულ თექ ვსმე ტი წიგ ნი გა მოს ცა, თუ არ ჩავ თვლით მო გო ნე ბებს თა ნა მედ რო ვე თა შე სა ხებ. ამ წიგ ნებ მა მწერალს მსოფ ლიო სა­ხე ლი მო უხ ვე ჭა. მან შექ მნა უკ ვდა ვი წიგ ნე ბი შელ ზე, ბა ირ ონ ზე, ტურ გე ნევ ზე, შა ტობ რი ან­ზე, ჟორჟ სან დზე, ბალ ზაკ ზე, დი უმ აზე, დიზ­რა ელ ზე, ალ ექ სან დრე ფლე მინ გზე და სხვებ­ზე. სრუ ლი ად უც ნობ მა ად ამი ან ებ მა, რო ცა გა იგ ეს, რომ მო რუა წიგ ნს წერ და დი უმ ას ოჯ­ახ ზე („სა მი დი უმა“), ფას და უდ ებ ელი მა სა ლე­ბი გა მო უგ ზავ ნეს ავ ტორს, მათ შო რის ის ეთ­ებ იც, რომ ლე ბიც მა ნამ დე არ სად გა მოქ ვეყ ნე­ბუ ლა. „დი უმა­მა მის შვი ლიშ ვილ მა და შვილ­თაშ ვილ მა მომ ცეს ნე ბა წი ნა პარ თა დღი ურ ებს გავ ცნო ბო დი. ას ევე მად ლი ერი ვარ ერ ოვ ნუ­ლი ბიბ ლი ოთ ეკ ის, არ სე ნა ლის ბიბ ლი ოთ ეკ ის და არ ქი ვე ბის, რი თაც მო მე ცა სა შუ ალ ება გე­

70nana axalaZe kritika, publicistika

ნე რალ დი უმ ას სამ ხედ რო კა რი ერ ის ათ ვის ნა­თე ლი მო მე ფი ნა“, – იგ ონ ებ და მწე რა ლი.

მო რუ ას ბი ოგ რა ფი ულ რო მა ნებ ში აშ კა რად იგ რძნო ბა დრო თა კავ ში რი. ასე მა გა ლი თად, ჟორჟ სან დი და მი უსე სა უკ უნ ის შვი ლე ბია, დი უმა და ჰი უგო – 1789 წლის რე ვო ლუ ცი ის მემ კვიდ რე ნი, ბალ ზა კი ივ ლი სის მო ნარ ქი ის მე მა ტი ანეა. ჟან რის ეტ ალ ონს რომ ქმნი და, იგი ამ ავ დრო ულ ად უარ ყოფ და სტე რე ოტ იპ­ებს. XIX სა უკ უნ ის მნიშ ვნე ლო ვა ნი თა რი ღე ბის და ხა სი ათ ებ ისა და შე ფა სე ბი სათ ვის მწე რა­ლი იყ ენ ებს დი დი ად ამი ან ებ ის გა მო ნათ ქვა­მებს. თა ნა მედ რო ვე ებ ის აგ ან გან სხვა ვე ბით, იგი ახ დენს ცხოვ რე ბის პო ეტ იზ ირ ებ ას, არ არ ის მიდ რე კი ლი ტრა გი კუ ლი აზ რე ბი სად მი. მი სი სი უჟ ეტ ები უფ რო მე ლოდ რა მა ტუ ლია, ბალ ზა კის ცხოვ რე ბა „ად ამი ან ური კო მე დი ის“ მსგავ სად მთავ რდე ბა.

მო რუ ას რო მან ტი კუ ლი სა სიყ ვა რუ ლო კო­ლი ზი ები, მო რუ ას, რო გორც პრო ზა იკ ოს ის შე უც ვლე ლი ნი შაა, ის არ უღ რმავ დე ბა სუ­ლის იდ უმ ალ ებ ებს, რო გორც სტენ და ლი და პრუს ტი, მწერ ლის წარ მა ტე ბის სა ფუძ ვე ლი თვი თონ მა სა ლაა, რო მელ საც მო ხერ ხე ბუ ლად იყ ენ ებს და მკითხველს ნამ დვი ლი ცხოვ რე ბის ილ უზი ას უქ მნის, რად გან ფიქ რობს, რომ გა­მო ჩე ნი ლი ად ამი ან ები სწო რედ მი მო წე რებ სა და დღი ურ ებ ში ავ ლე ნენ თა ვი ანთ „მე“­ს. მო­რუა ცდი ლობს მკითხვე ლი გრძნო ბა თა კულ­ტუ რას აზი არ ოს.

მო რუ ას ას ევე დი დი აღი არ ება მო უტ ანა ნო ვე ლებ მა, რომ ლებ შიც აშ კა რად იგ რძნო­ბა ფსი ქო ლო გი ური ტა ლან ტი. მოვ ლე ნე ბი უმ თავ რე სად ორ ათე ულ წელს, ორ მსოფ­ლიო ომს შო რის ხდე ბა, მაგ რამ შე იძ ლე ბა ასი წლის წი ნა თაც მომ ხდა რი ყო. მწერ ლის ბევრ მოთხრო ბას მთხრო ბე ლი გვიყ ვე ბა. მათ შო­რი საა: „კა რი ერა“, „შენ დი დი მსა ხი ობი ხარ“, „ტყვე ობ იდ ან დაბ რუ ნე ბა“. ხო ლო ნო ვე ლებ ში, სა დაც მკითხველს მთხრო ბე ლი – შუ ამ ავ ალი არ ჰყავს, სივ რცობ რი ვი აღ წე რა დი ალ ოგ ებ ით იც ვლე ბა. დი ალ ოგ ებ ის ოს ტა ტად მო რუა­ნო­

ვე ლის ტს ჰე მინ გუეი მი აჩ ნია და ზოგ ჯერ თვი­თო ნაც მი ის წრაფ ვის ლა კო ნიზ მი სა კენ.

მწე რა ლი თა ვის კა ლამს უმ თავ რე სად ბურ­ჟუ აზი ული ელ იტ ის ყო ფას უძ ღვნის, მაგ რამ ირ ჩევს უმ ეტ ეს წი ლად გა მარ თო ბელ სი ტუ­აცი ებს, ვიდ რე დრა მა ტულს. ხში რად თხრო­ბას ნა ხე ვარ სიტყვა ზე წყვეტს და მკითხველს უტ ოვ ებს თა ვი სუფ ლე ბას თვი თონ იფ იქ როს, შემ დეგ ში რა შე იძ ლე ბა მოხ დეს. მწერ ლის აღი­არ ებ ით, ეს მან ჩე ხო ვის გან გად მო იღო. მო­რუა­ნო ვე ლის ტი სა და ფსი ქო ლო გის ტა ლან ტი გან სა კუთ რე ბით გა მოვ ლინ და მის „ოჯ ახ ურ ნო ვე ლებ ში“, სა დაც ის მორ გე ბუ ლად იყ ენ ებს მხატ ვრულ სიტყვას მრა ვალ ნა ირი ფსი ქო ლო­გი ური გა მო ცა ნის ას ახ სნე ლად.

მო რუ ას რო მა ნე ბი სათ ვის გან სა კუთ რე ბით და მა ხა სი ათ ებ ელია პი რა დი ცხოვ რე ბი სე ული გა მოც დი ლე ბის ას ახ ვა. „ჩე მი ცხოვ რე ბა იყო წყა რო და პირ ვე ლი შთა გო ნე ბის მი ზე ზი ჩე­მი ნა წარ მო ებ ებ ის უმ ეტ ესი ნა წი ლი სათ ვის,“ – ამ ბობ და მწე რა ლი. მო რუ ას შე მოქ მე დე ბას მკითხვე ლი სა კენ გზას უკ აფ ავს ის დი დი ჰუ­მა ნიზ მი, რომ ლი თაც გამ თბა რია მი სი ყო ვე ლი ქმნი ლე ბა.

დი დი ად ამი ან ებ ის გვერ დით არ ან აკ ლებ სა ინ ტე რე სოა მწერ ლის კრი ტი კუ ლი წე რი ლე­ბი, რომ ლე ბიც კრი ტი კულ გა მოკ ვლე ვას უახ­ლოვ დე ბა. ფრან გულ კრი ტი კა ში მო რუ ას წი­ნა მორ ბე დად შე იძ ლე ბა მი ვიჩ ნი ოთ სენტ­ბე ვი, რომ ლის აზ რით, მხატ ვრუ ლი ქმნი ლე ბა გა ნუ­ყო ფე ლია ავ ტო რი სა გან. მო რუ ას შე მოქ მე დე­ბის გა სა ღე ბად ფლო ბე რის ფორ მუ ლა: „მა დამ ბო ვა რი, ეს მე ვარ“ – გა მოდ გე ბა. მწე რა ლი ყო ველ მნიშ ვნე ლო ვან პერ სო ნაჟ ში სა კუ თა რი პი როვ ნე ბის ნა წილს დებს. მო რუ ას, რო გორც მწერ ლის ფორ მი რე ბა ში ცო ტა რო ლი რო დი ით ამ აშა მის მა მას წავ ლე ბელ მა, ფი ლო სო ფოს­მა ალ ენ მა.

სი ცოცხლის ბო ლო წლებ ში მო რუ ამ არა ერ­თი სა ყუ რადღე ბო ლი ტე რა ტუ რუ ლი პორ ტრე­ტი შექ მნა, რო მელ თაც თა ვი მო უყ არა და ამ ავე სა ხელ წო დე ბის წიგ ნად გა მოს ცა. ამ პორ ტრე­

71 nana axalaZekritika, publicistika

ტებ ში იგ რძნო ბა ორ მსოფ ლიო – ომ გა მოვ ლი­ლი, ცხოვ რე ბით დაბ რძე ნე ბუ ლი კა ცის კა ლა­მი. ნაშ რომ ში მკითხვე ლი ეც ნო ბა კლა სი ციზ­მის ეპ ოქ იდ ან დაწყე ბუ ლი, XIX სა უკ უნ ის ლი­ტე რა ტუ რულ კო ჰორ ტას, ას ევე XX სა უკ უნ ის თვალ სა ჩი ნო მწერ ლე ბი სა და ესე ის ტე ბის, დრა მა ტურ გე ბის: ან ატ ოლ ფრან სის, მარ სელ პრუს ტის, ჟან კოკ ტოს, პოლ ვა ლე რის, ფრან­სუა მო რი აკ ის, რო ჟე მარ ტინ დიუ გა რის, რო­მენ რო ლა ნის, ან ტუ ან დე სენტ­ეგ ზი უპ ერ ისა და სხვა თა პორ ტრე ტებს.

მო რუ ას გარ დაც ვა ლე ბამ დე ერ თი წლით ად რე გა მოჩ ნდა მი სი პო ლი ტი კუ რი წე რი ლი: „თავ და პირ ვე ლად იყო საქ მე“ და გან ზო გა­დე ბუ ლი ხა სი ათ ის წიგ ნი: „ლი ტე რა ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის 60 წე ლი“, „მე მუ არ ებ ის“ ბო ლო გა­მო ცე მა. დი დად სამ წუ ხა როდ, მწე რალ მა ვერ გა ნა ხორ ცი ელა ლევ ტოლ სტო იზე რო მა ნი ზე­ბუ ლი ბი ოგ რა ფი ის და წე რა, რაც დი დი ხა ნია ჩა ფიქ რე ბუ ლი ჰქონ და. „ტოლ სტო იმ, ტურ გე­ნევ მა, ჩე ხოვ მა მსოფ ლიო სა ხე ლი იმ ით მო იპ­ოვ ეს, რომ მათ თვის მახ ლო ბე ლი და გა სა გე ბი იყო ხალ ხის გუ ლის ტკი ვი ლი და მის წრა ფე ბე­ბი“ – წერ და მწე რა ლი.

მო რუა გარ და იც ვა ლა 1967 წელს, 82 წლის ას აკ ში.

მო რუა მთე ლი ცხოვ რე ბი სა და მოღ ვა წე­ო ბ ის მან ძილ ზე პა ცი ფის ტი იყო კალ მი თა და საქ მით, გულ მხურ ვა ლედ ეხ მა ურ ებ ოდა ყო ვე­ლი ვე მშვე ნი ერს და ქა და გებ და ხალ ხთა შო რის მშვი დო ბი ან თა ნა არ სე ბო ბას.

დრო წინ მი იწ ევს. დღეს სულ ახ ალი და ახ­ალი ერ ები ეზი არ ები ან მსოფ ლიო კულ ტუ რას, ტექ ნი კურ პროგ რეს თან ერ თან მკითხვე ლამ­დე უმ ოკ ლე სი გზა მი დის, იზ რდე ბა სიტყვის ძა ლა. თა ვი სი შე ხე დუ ლე ბე ბი ამ სა კითხზე მწე რალ მა გად მოს ცა ლი ტე რა ტუ რულ ეს ეში: „პრუს ტი დან კა მი უმ დე“ (1963) – „თქვენ ახ ალ­გაზ რდა მწერ ლე ბო, – მი მარ თავ და იგი ლი ტე­რა ტუ რულ ცვლას, – დი დი პა სუ ხის მგებ ლო ბა გა კის რი ათ, თქვენ ზეა და მო კი დე ბუ ლი ოცი წლის შემ დეგ ეს სამ ყა რო იქ ნე ბა ბედ ნი ერი, თუ და ამ თავ რებს თა ვის არ სე ბო ბას“.

მო რუა – მწე რა ლი, მეც ნი ერი, პო ლი ტი კო­სი და რაც მთა ვა რია დი დი ჰუ მა ნის ტი თა ვი­სი ცხოვ რე ბის წე სით პა ტი ოს ნე ბის, სი კე თის, რწმე ნის, სა მარ თლი ან ობ ის ეტ ალ ონი იყო. მი სი წიგ ნე ბი მსოფ ლი ოს მრა ვალ ენ აზეა თარ გ მნი­ლი, დღე საც შე უნ ელ ებ ელი ინ ტე რე სით იკ ითხე­ბა სა ქარ თვე ლო ში „სა მი დი უმა“, „ჟორჟ სან დი“, „ბალ ზა კი“ და სხვა, მრა ვა ლი მი სი ნო ვე ლა, მოთხრო ბა თუ ბრძნუ ლი გა მო ნათ ქვა მე ბი.

ცოლ­ქმრუ­ლი­სიყ­ვა­რუ­ლის­სა­გა­ლო­ბე­ლი

ვუძ ღვნი ჩე მი საყ ვა რე ლი მა მი დის ემ ი ნე

ლორ თქი ფა ნი ძე (თურ მა ნი ძი სას) ხსოვ ნას,

რო მელ მაც მი ამ ბო ეს ზღა პა რი.

ძველ დრო ში თურ მე ცხოვ რობ და ერ თი ცოლ­ქმა რი, რომ ლებ საც ჰყავ დათ ერ თი ქა­ლიშ ვი ლი და ერ თი ვა ჟიშ ვი ლი. ქმა რი ად რე მოკ ვდა, დაქ ვრი ვე ბულ მა დე დამ გა მო ზარ და ქალ­ვა ჟი, და­ძმას ძა ლი ან უყ ვარ დათ ერ თმა­ნე თი. მა ლე ქა ლიშ ვი ლი გათხოვ და და ქა მარ­შვი ლი გა იჩ ინა. გა დი ოდა დრო, მაგ რამ ვა ჟიშ­ვი ლი არ ქორ წინ დე ბო და. დე დას და დას ძა ლი­ან უნ დო და მი სი და ცოლ შვი ლე ბა და ხში რად შე ახ სე ნებ დნენ ხოლ მე.

ერთ დღეს, რო ცა და მა მი სე ულ ოჯ ახ ში მი­ვი და სტუმ რად, დე დამ და დამ კა ტე გო რი ულ­ად გა ნუცხა დეს, რომ და ქორ წი ნე ბუ ლი ყო, მა­შინ ვაჟ მა გა ნუცხა და მათ, რომ არ შე უძ ლია და ქორ წი ნე ბა, რად გა ნაც ის ეთი სიზ მა რი ნა ხა, თუ და ქორ წინ დე ბა მოკ ვდე ბა. დე დამ და დამ ერ თხმად უთხრეს მას, რომ შენ ოღ ონდ და­ქორ წინ დი და შენს მა გი ერ ად ჩვენ მივ ცემთ სულს ყეს რა ილს (მი ქელ გაბ რი ელს – ა.ლ.). თუ სა ჭი რო იქ ნე ბაო.

და უჯ ერა ვაჟ მა დე და სა და დას და შე არ ჩია სა ცო ლე. და ნიშ ნულ დროს გა იმ არ თა ქორ წი­ლი და მო იყ ვა ნეს დე დო ფა ლი, მაგ რამ პა ტარ­

ძა ლის ოთ ახ ში შე მოს ვლის თა ნა ვე ვა ჟი ავ ად გახ და და ლო გინ ში დაწ ვა. მო მაკ ვდავ ვაჟს მი ქელ­გაბ რი ელ მა და ად გა თავს და სუ ლის არ თმე ვა და უპ ირა, ვაჟ მა უთხრა თუ შე იძ ლე­ბა დე და ჩე მი მოგ ცემს ჩემს მა გივ რად სულ სო, კარ გიო – უთხრა მი ქელ­გაბ რი ელ მა.

მი ვი და დე და მი ქელ­გაბ რი ელ თან და გა­ნუცხა და – მე მივ ცემ შვი ლის მა გი ერ ად ჩემ სულ სო, მი ქელ­გაბ რი ელ მა და იწყო სუ ლია არ­თმე ვა დე და ზე. მას სულ სა მი და კი დე ბით ამ­ოჰ ქონ და სუ ლი სხე ულ იდ ან.

დაწ. პირ ველ და კი დე ბა ზე მკერ დამ დე, მე­ორე და კი დე ბა ზე ყე ლამ დე და მე სა მე და კი დე­ბა ზე მთლი ან ად.

და ეკ იდა სუ ლე ბის სა იქი ოში წამ ღე ბი დე­დის სულს ერ თჯერ და შე ეკ ითხა მას, კი დევ და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო – უთხრა დე დამ, და­ეკ იდა მე ორ ეჯ ერ სულს და კი დევ შე ეკ ითხა –და ვე კი დოო? მაგ რამ დე დას სუ ლი და ეწ ვა და მე სა მე და კი დე ბა ზე უარი უთხრა.

ჯე რი და ზე მიდ გა, სა ბო ლო ოდ ვერც დამ დათ მო თა ვი სი სუ ლი და უარი თქვა. დარ ჩა ვა­ჟი სა სიკ ვდი ლოდ გან წი რუ ლი.

გა იგო დე დო ფალ მა თა ვი სი ქმრის ამ ბა ვი, მყის ვე მი ვი და მი ქელ გაბ რი ელ თან და მტკი­ცედ გა ნუცხა და: მე მოგ ცემ ჩე მი ქმრის მა გი­ერ ად სუ ლსო, და ეკ იდა მი ქელ გაბ რი ელი ერ­თხელ პა ტარ ძა ლის სულს და შე ეკ ითხა – კი დევ და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო, უყ ოყ მა ნოდ მი უგო პა ტარ ძალ მა, და ეკ იდა მე ორ ედ და კვლავ შე­ეკ ითხა – და ვე კი დოო? – და ეკ იდეო, კვლავ უყ­ოყ მა ნოდ მი უგო პა ტარ ძალ მა, მაგ რამ მი ქელ გაბ რი ელი აღ არ და ეკ იდა. მხო ლოდ უთხრა: მე შენს სულს ვერ არ აგ არ თმევ, გა მოგ ცა დე და დავ რწმუნ დი შენს ერ თგუ ლე ბა ში, შენ დიდ ხანს უნ და გე ცოცხლა, მაგ რამ ახ ლა შე ნი სი­ცოცხლის ას აკს შუ აზე გავ ყოთ და ცოლ­ქმა­რი ერ თად იც ოცხლებთ და ერ თად მოკ ვდე­

anzor

lorTqifaniZe

73 anzor lorTqifaniZekritika, publicistika

ბით, ას ეთია ქვეყ ბი ერ ებ ისა და სი ცოცხლის გამ ჩე ნი ღმერ თის ნე ბაო!

ზღა პა რი იმ ითაა სა ყუ რადღე ბო, რომ მას­ში დაპირისპირებული დე დაშ ვი ლუ რი და დაძ­მუ რი სიყ ვა რუ ლი ცოლ ქმრულ სიყ ვა რულ თან, ე.ი. სის ხლით ნა თე სა ური სიყ ვა რუ ლი ბუ ნებ­რივ სიყ ვა რულ თან, ქმრის სიყ ვა რულ ში ცო­ლის ერ თგუ ლე ბამ აჯ ობა დე და სა და დას და ეს არ არ ის გა საკ ვი რი, დაწყვი ლე ბი თი სიყ ვა­რუ ლი თა ვის ტავდ მაღ ლა დგას ყო ველ გვარ სიყ ვა რულ ზე!

მას ზე და კის რე ბუ ლია დე და ბუ ნე ბის უდ­იდ ესი მი სია – სი ცოცხლის გაგ რძე ლე ბა! მარ­თა ლია დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლის მი ზა ნიც ესაა, მაგ რამ დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ცოლ­ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის ნი ად აგ ზე აღ მო ცენ და, რაც უფ რო ძლი ერია ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რუ­ლი, მით უფ რო ძლი ერია დე დაშ ვი ლუ რი და მა მაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი და პი რი ქით, რო ცა ცოლ ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლი სხვა დას ხვა მიზ ნე­ბით წყდე ბა, დე დაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ცა და მა მაშ ვი ლუ რი სიყ ვა რუ ლი ძა ლას კარ გავს, რა თქმა უნ და არა ყო ველ თვის და არა ოჯ ახ ური წყვი ლის ორ ივე წევ რი სა გან, რად გა ნაც დე და მა ინც დე დაა და უმ ეტ ეს შემ თხვე ვა ში არ ღა­ლა ტობს დე დის მო ვა ლე ობ ას.

აი, ამ ქვეყ ნი ერი ცხოვ რე ბის რო გო რი სა­კითხია დას მუ ლი ამ ზღა პარ ში, რო მე ლიც ცოლ­ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლი სა და ერ თგუ ლე ბის ნი მუ შად უნ და ჩა ით ვა ლოს.

ზღა პარს ორე ული ეძ ებ ნე ბა რო გორც ქარ­თულ, ისე სხვა დას ხვა ხალ ხის ფოლ კლორ შიც.ქარ თულ ფოლ კლორ ში ას ეთია ლექ სი „მე ნ­ა ც ვა ლე“, ხო ლო მსოფ ლი ოს ხალ ხთა ფოლ კ­ლორ ში ბრძნუ ლი მი თი ალ კეს ტი დეს შე სა ხებ და ხალ ხუ რი ეპ ოსი ბა ტო ნი ას ლა ნი ჩე დი ლო­კავ კა სი ურ ეპ ოს ში.

ხალ ხუ რი ლექ სი „მე ნაც ვა ლე“, ჩვე ნი აზ­რით, მე რე უნ და აღ მო ცე ნე ბუ ლი ყო და ჩა მო­ყა ლი ბე ბუ ლი ყო, ვიდ რე აჭ არ ის რე გი ონ ში არ­სე ბუ ლი ზღა პა რი. ამ ას გვა ფიქ რე ბი ნებს მა თი თე მა ტი კუ რი მსგავ სე ბა, გან სხვა ვე ბა უფ რო

მე ორ ადი ხა სი ათ ისაა იგი „მე ნაც ვლეს“ მერ­მინ დე ლო ბა ზე მიგ ვი თი თებს, აი ის იც:

„დე დავ, დე დავ, დედ-შვი ლო ბას,

სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!

– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,

მამა გყავს და ინ აც ვა ლე!

– მა მავ, მა მავ, მამ-შვი ლო ბას,

სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!

– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,

დაი გყავს და ინ აც ვა ლე!

– დაო, დაო, და-ძმო ბა სა,

სიკ ვდილ მითხოვს, მე ნაც ვა ლე!

– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,

ძმაი გყავს და ინ აც ვა ლე!

– ძმაო, ძმაო ძმათ-ძმო ბი სა,

სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!

– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,

ცო ლი გყავს და ინ აც ვა ლე!

– ცო ლი, ცო ლი, ცოლ-ქმრო ბას,

სიკ ვდილ მითხოვს მე ნაც ვა ლე!

– მე შენ არ ას გე ნაც ვლე ბი,

საყ ვა რელ გყავს, ინ აც ვა ლე!

– საყ ვა რე ლო, საყ ვარ ლო ბას,

სიკ ვდილ მითხოვს, მე ნაც ვა ლე!

გე ნაც ვლე ბი შენ სა მზე სა,

გზა სა ით არს, გა მას წავ ლე!“

აჭ არ ული ვა რი ან ტი სა და „მე ნაც ვა ლეს“ შე­და რე ბა გვაჩ ვე ნებს, რომ „მე ნაც ვა ლე“ გამ რა­ვალ ფე როვ ნე ბუ ლია მოქ მე დი პერ სო ნა ჟე ბით. თუ აჭ არ ულ ზღა პარ ში მოქ მედ პი რად წარ­მოდ გე ნი ლი არი ან დე და, და­ძმა და ცო ლი. „მე­ნაც ვა ლე ში“ გვხდე ბა დე და და მა მა, და და ძმა, ცო ლი და საყ ვა რე ლი, გარ და იმ ისა, რომ „მე­ნაც ვა ლე ში“ ახ ალ მოქ მედ პი რად მა მა და ძმაა შე მოყ ვა ნი ლი, ე.წ. მამ რო ბი თი სქე სის მშო ბე­ლი ცა და სის ხლით ნა თე სა ვი, სცე ნა ზე შე მო­დის აგ რეთ ვე ერ თი შე ხედ ვით მო ულ ოდ ნე ლი პერ სო ნა ჟიც – საყ ვა რე ლი, რო მე ლიც გან სხვა­ვე ბულ მო რალს სძენს ლექ სს, მკითხველს მი სი გა მო ჩე ნას რა თქმა უნ და, არ ალ ოგ იკ ურ ად და ზედ მე ტა დაც მი იჩ ნევს ზნე ობ რი ვი თვალ საზ­რი სით.

74anzor lorTqifaniZe kritika, publicistika

მარ თა ლია, ჩვე ნი მი ზა ნი არაა „მე ნაც ვა­ლეს“ ზნე ობ რივ ხა სი ათ ზე მსჯე ლო ბა და აქ მხო ლოდ იმ ას ვიტყვით, რომ ლექ სში ოჯ ახ­ური ეთ იკ ეტი და მა ხინ ჯე ბუ ლია. ცოლ–ქმრუ­ლი ცხოვ რე ბის ნორ მა დარ ღვე ულია ქმრის მი ერ, რო მელ საც კა ნო ნი ერი ცო ლის გვერ დით საყ ვა რე ლიც გა უჩ ენია, სწო რედ ამ იტ ომ არ ენ აც ვლე ბა ცოლ ქმრუ ლი ეთ იკ ის დამ რღვევ მო ღა ლა ტე ქმარს ცო ლი და და საყ ვა რელ თან გზავ ნის, იგი ინ აც ვლეო, რო მე ლიც უყ ოყ მა­ნოდ ენ აც ვლე ბა მას, მაგ რამ ლო გი კუ რი და კა­ნონ ზო მი ერი იქ ნე ბო და, რომ ქმარს მხო ლოდ კა ნო ნი ერი ცო ლი ჰყო ლო და და მას და ეხ სნა სიკ ვდი ლი სა გან. ერ თი შე ხედ ვით მკითხველს თით ქოს მო ეწ ონ ება უბ რა ლო საყ ვარ ლის ერ­თგუ ლე ბა და თავ გან წირ ვა, იგი თით ქოს ამ მო­მენ ტში კა ნო ნი ერ ცოლ ზე ერ თგუ ლად გვეჩ ვე­ნე ბა, მაგ რამ ცოლს ვერ და ვა და ნა შა ულ ებ იმ­აში, რომ იგი მო ღა ლა ტე ქმარს არ ენ აც ვლე ბა, ჩვე ნი აზ რით წერ ტი ლი იქ არაა დას მუ ლი, სა­დაც სა ჭი როა.

„მე ნაც ვა ლეს“ შე სა ხებ არა ერთ მკვლე ვარს გა მო უთ ქვამს თა ვი სი აზ რი და ზნე ობ რი ვი თვალ საზ რი სით უარ ყო ფით მო რა ლის ლექ სად მი აჩ ნი ათ. მარ თლაც მკლე ვარ ნ. შა მა ნა ძი სა არ იყ ოს იურ იდი ული თვალ საზ რი სით სუ ლაც არაა გა მარ თლე ბუ ლი ცო ლი ან კაცს სატ რფო ან საყ ვა რე ლი რომ ჰყავ დეს (ნ. შა მა ნა ძე, ხალ­ხუ რი ლექ სი „მე ნაც ვა ლე“, ქარ თუ ლი ფოლ­კლო რი 12 , 1982, გვ. 103), მაგ რამ „მე ნაც ვა ლე სწო რედ სიყ ვა რუ ლის თა ვი სე ბუ რი გა მო ხატ­ვით, ზღვარ და უდ ებ ელი ვნე ბი ან ობ ით და ფი­ლო სო ფი ური გა აზ რე ბით გვხიბ ლავს“ (იქ ვე, გვ. 103­104).

ამ რი გად, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ აჭ არ ის რე გი ონ ში, უნ და იყ ოს შე მო ნა ხუ ლი მე ნაც ვა­ლეს პირ ვე ლა დი სა ხე, რად გა ნაც იგი ცოლ­ქმრუ ლი სიყ ვა რუ ლის ზნე ობ რი ვად სრულ ყო­ფი ლი ნი მუ შია. ზღა პა რი გვა ოც ებს პა ტარძ­ლის უს აზღვრო და სპე ტა კი ერ თგუ ლე ბით თა ვი სი მო მა ვა ლი ქმრი სად მი თა ვი სი თავ გან­წირ ვით მან სიკ ვდი ლი სა გან და იხ სნა ქმა რი და

მო ხიბ ლა უზ ენა ესი ღმერ თი და სუ ლე ბის მე­უფე მი ქელ­გაბ რი ელი. ეს ზღა პა რი ჭეშ მა რი ტი რუს თა ვე ლუ რი სიყ ვა რუ ლის მსგავ სი სა გა ლო­ბე ლია და გვხიბ ლავს ზნე ობ რი ვი სის პე ტა კით.

P.S. ეს ნაშ რო მი 1980­იანი წლე ბის ბო ლოს (წე ლი ზუს ტად არ მახ სოვს და მან ქა ნა ზე ნა­ბეჭ დში თა რი ღი არ არ ის მი თი თე ბუ ლი – ხელ­ნა წე რი გა მებ ნა) დავ წე რე. 1990­იანი წლე ბის პირ ველ ნა ხე ვარ ში ქა ლაქ ბა თუ მი სა მეც ნი­ერო­საკ ვლევ ინ სტი ტუტ ში ვიმ ყო ფე ბო დი ჩემ მე გობ რებ თან ჯე მალ ვარ შა ლო მი ძეს თან და პრო ფე სორ თი ნა ში ოშ ვილ თან, რომ ლე­ბიც ამ ინ სტი ტუტ ში მოღ ვა წე ობ დნენ (ჯე მა­ლი ეთ ნოგ რა ფი ულ, ხო ლო ქალ ბა ტო ნი თი ნა ფოლ კლო რის დარ გში ეწ ევა მოღ ვა წე ობ ას. ორ ივ ეს თსუ სწავ ლის დრო იდ ან ვიც ნობ და ჯე მა ლის რჩე ვით გა და ვე დი ეკ ონ ომ იკ ური ფა კულ ტე ტი დან ფი ლო ლო გი ის ფა კულ ტეტ­ზე). ჩვე ულ ებ რივ სა უბ არი ჩა მო ვარ და ფოლ­კლო რულ­ეთ ნოგ რა ფი ულ სა კითხებ ზე და მე ქალ ბა ტონ თი ნას ვუთხა რი, რომ მა მი და ჩემ მა ემ ინე ლორ თქი ფა ნი ძე მო მიყ ვა ხალ ხუ რი ზღა­პა რი, რო მე ლიც ცოლ ქმრუ ლი ერ თგუ ლე ბის სა კითხს ეხ ება და შე იძ ლე ბა ალ კეს ტი დას ბერ­ძნუ ლი მი თის ორე ულ ად ჩა ით ვა ლოს­მეთ ქი. აქ უნ და მო ვი ტა ნო ალ კეს ტი დას გან მარ ტე ბა ნ. კუ ნის „ძვე ლი სა ბერ ძნე თის ლე გენ დე ბი და მი თე ბი“ წიგ ნი დან; („ალ კეს ტი და­იოლ კო სის მე ფის პე ლი ას ის ას ული, თე სა ლი ის მე ფის ად­მე ტეს მე უღ ლე, ქმრის მა გი ერ იკ ის რა ჰა დეს ში წას ვლა, აკ ლდა მა ში მი სი ქმრის მე გო ბა რი ჰე­რაკ ლე სიკ ვდი ლის ღმერ თს თა ნა ტოსს შე ება და ქა ლი იხ სნა“ – 1965, გვ. 307) სხვა თა შო რის, „მე ნაც ვა ლეს“ მსგავ სი ფოლ კლო რუ ლი ლექ­სი არ ის ინ გლი სურ შიც, რო მე ლიც „მე ნაც ვა­ლე სა გან“ იმ ით გა ნირ ჩე ვა, რომ ის ხალ ხურ ლექ სში საქ მრო გა მო იხ სნის თა ვის სა ცო ლეს პა ტიმ რო ბი სა გან, რო ცა დედ–მა მა, და­ძმა უარს ეუბ ნე ბი ან თა ვის ქა ლიშ ვილ სა და დას დახ მა რე ბა ზე. მე ეს ჩე მი ნაშ რო მის და წე რის შემ დეგ ვნა ხე და ამ იტ ომ თავ და პირ ველ ნაშ­

75 anzor lorTqifaniZekritika, publicistika

რომ ში არ შე მი ტა ნია, თო რემ აუც ილ ებ ლად შე ვი ტან დი, თე მა ტუ რად ძა ლი ან წა აგ ავს ბერ­ძნულ „ალ კეს ტი დას“, აჭ არ ულ ფოლ კლო რის ხალ ხურ მი თო ლო გი ურ ზღა პარს და აგ რეთ ვე „მე ნაც ვა ლე საც“, თუმ ცა პირ ვე ლი სა მი ცოლ­ქმრულ ერ თგუ ლე ბის თე მა ზეა შექ მნი ლი, ხო­ლო „მე ნაც ვა ლე“ კი „საყ ვა რე ლის“ ერ თგუ ლე­ბა ზე და ამ დე ნად ცოლ­ქმრუ ლი ერ თგუ ლე ბის ტრა დი ცი ულ ზნე ობ ასა და ეთ იკ ურ ნორ მას ეწ ინა აღ მდე გე ბა (მე ეს ინ გლი სუ რი ხალ ხუ რი ლექ სი, თუ არ ვცდე ბი, ჟურ ნალ „გან თი ად­ის ფურ ცელ ზე მაქ ვს წა კითხუ ლი, რო მე ლიც გა მებ ნა და წე ლი და ნო მე რი აღ არ მახ სოვს) ინ გლი სუ რი ხალ ხუ რი ლექ სი იმ ითაა სა ყუ­რადღე ბო, რომ მას ში მამ რო ბი თი სქე სის წარ­მო მად გე ნე ლი ანუ საქ მრო იხ სნის სი ცოცხლეს ცი ხის გან, რის თვი საც არ აფ ერს ზო გავს, მა შინ რო ცა მშობ ლე ბი და და­ძმე ბი უარს ეუბ ნე ბი­ან, ქალ ბა ტონ მა თი ნამ მა შინ გად მომ ცა სო­ფელ ხა რა ულ აში ჩა წე რი ლი ხალ ხუ რი ლექ სი „ში მი ფა რე“, რომ ლის ავ ტო რი, თუ არ ვცდე ბი უნ და იყ ოს ჰურ მიზ ხა რა ძე. ეს ლექ სი, რო მე­ლიც „მე ნაც ვა ლეს“ აჭ არ ული ფოლ კლო რუ­ლი ხალ ხუ რი ვა რი ან ტია, სამ წუ ხა როდ ვე ღარ მი ვა გე ნი ჩე მი ქე დის ბი ნა ში, რო ცა 1995­2007 წლებ ში ბა თუმ ში ვცხოვ რობ დი. აი ის იც ოდ ნავ შეს წო რე ბე ბით, სა თა ურ ით „ში მი ფა რე“:

– ბა ბი, ბა ბი, ბა ბა-შვილ სა,

სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!

– შვი ლო მე ვერ ში გი ფა რებ,

ნე ნე ი გ ყავს და ში გი ფა რებს!

– ნე ნი, ნე ნი, ნე ნე-შვილ სა,

– სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!

– შვი ლო მე ვერ ში გი ფა რებ,

ძმა გყავს და მან ში გი ფა როს!

– ჩე მო ძმაო, ჩვენ ძმო ბა სა,

სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!

ჩე მო ძმავ ვერ ში გი ფა რებ,

შენ ჩვენ მა დამ ში გი ფა როს!

– დაო, დაო, დაძ მო ბა სა,

სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!

– მე ძმაო ვერ ში გი ფა რებ,

შენ მა ცოლ მა ში გი ფა როს!

– ცო ლო, ცო ლო ცოლ ქმრო ბა სა,

სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე!

– ქმა რო მე ვერ ში გი ფა რებ,

შენ მა კახ პამ ში გი ფა როს,

ჩე მო კახ პავ, საყ ვა რე ლო,

სიკ ვდი ლის გან ში მი ფა რე

– ში გი ფა რებ საყ ვა რე ლო,

თუ იქ აც მეც გეყ ვა რე ბი!

1998­2015 წწ.

ინფორმაციული­ომი­საქართველოს­ისტორიული­სამეფო­ტახტის­ხელში­

ჩასაგდებად­(ანუ:­ქართველ­ბაგრატიონთა­სამეფო­ტიტულის:­„დავითიანის“­გაგებისათვის­დღევანდელი­მსოფლიოს­ახალი­

წესრიგის­ჭრილში)*

მო გეხ სე ნე ბათ, ებ რა ელ თა დი დი მე ფისა და მგოს ნის, და ვი თის ფსალ მუნ თა კითხვა ერ­თერ თი მთა ვა რი კომ პო ნენ ტია ქარ თუ ლი მარ­თლმა დი დებ ლუ რი წირ ვა­ლოც ვის რი ტუ ალ ში. აქ, და ვი თის ფსალ მუნ თა ფონ ზე არა ერ თგზის ის მის: „ვა დი დოთ ღმერ თი ის რა ელ ისა!“ და „დი დე ბა ის რა ელ სა ზე და!“ ღმერ თი ის რა ელ­ისა, იაჰ ვე, და ღმერ თი ქრის ტი ან ობ ისა, წმინ და სა მე ბა, იგ ივე ობ რი ვი არ არ ის და აუხ სნე ლიც კია მარ თლმა დი დებ ლურ წირ ვა­ლოც ვა ში და­კა ნო ნე ბუ ლი ძვე ლი აღ თქმი სე ული „ვა დი დოთ ღმერ თი ის რა ელ ისა!“ ევ რო პამ, მის მა პრო­ტეს ტან ტულ მა სუ ლის კვე თე ბამ, და ერ ოვ ნუ­ლი თავ მოყ ვა რე ობ ისა და ღირ სე ბის გრძნო ბის გამ ძაფ რე ბამ, რა ხა ნია შეწ ვი ტა ფსალ მუნ თა კითხვა და ის რა ელ ის დი დე ბის ძა ხი ლი ევ რო­პულ პრო ტეს ტან ტულ ღვთის მსა ხუ რე ბა ში.

* გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნალი „ჭოროხი“, ¹4, 2015.

„მე კა თო ლი კე ვარ – ბრძა ნებს მე­20­ე სა­უკ უნ ის ერ თერ თი გა მორ ჩე ული მო აზ როვ ნე, ეს პა ნე ლი ფი ლო სო ფო სი, მი გელ დე უნ ამ უნო – მაგ რამ მე მინ და ვი ყო ეს პა ნე ლი კა თო ლი კე!“ – ასე ჟღერს ერ ოვ ნუ ლი ინ დი ვი დუ ალ ობ ის, ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ის ჯან სა ღი გრძნო ბის ში ნა გა­ნი მოთხოვ ნი ლე ბა ევ რო პე ლი ფი ლო სო ფო სის, მე ოცე სა უკ უნ ის ეგ ზის ტენ ცი ალ ური ხედ ვის ერ თერ თი დი დი წარ მო მად გენ ლის გან ცდა ში. სა მა გი ერ ოდ, და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლი სა და მეფ სალ მუ ნის დიდ მა ეკ ლე სი ურ მა ავ ტო რი­ტეტ მა, სა უკ უნ ეთა წინ და ნერ გილ მა დოგ მა­ტურ ეკ ლე სი აში, და მი ზან მი მარ თუ ლად საკ­მა ოდ ჭარ ბად აღ ზე ვე ბულ მა ქარ თუ ლი ეკ ლე­სი ის აღ მავ ლო ბის დიდ ის ტო რი ულ მო ნაკ ვეთ­ში, მე­20­ე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხე ვარ სა და 21­ე სა უკ უნ ის საწყი სებ ში, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ დღე ვან დე ლი ქარ თუ ლი ეკ ლე სია სა ერ თოდ გა და ხა რა ბაგ რა ტი ონ თა შე სა ხებ არ სე ბუ ლი ქარ თუ ლი მეც ნი ერ ული აზ რის უარ ყო ფი სა და ის ტო რი ოგ რა ფი ულ ცთო მი ლე ბა ზე დამ ყა რე­ბუ ლი „წმინ და გად მო ცე მის“ და კა ნო ნე ბი სა­კენ: სა ქარ თვე ლოს ბაგ რა ტი ონ მე ფე თა და სა­ერ თოდ ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის და ვით წი­ნას წარ მეტყვე ლის შთა მო მავ ლე ბად და კა ნო­ნე ბი სა კენ. ცხა დია, უს ათუ ოდ ის მის კითხვა: რა ტომ მოხ და ეს მა ინ ცა და მა ინც დღეს, ჩვენს თა ნად რო ულ ეკ ლე სი ურ და სა ხელ მწი ფო ებ­რივ ცხოვ რე ბა ში?! მე­20 სა უკ უნ ის 90­იანი წლე ბის ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის კვალ დაკ ვალ და ერ ოვ ნუ ლი და მო უკ იდ ებ ლო­ბის იდე ით ან თე ბულ სა ქარ თვე ლო ში?

რა ტომ აღ მოჩ ნდა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია ინ იცი ატ ორი ბაგ რა ტი ონ თა ვი თომ ებ რა ული წარ მო მავ ლო ბის გა ჩი რაღ დნე ბი სა? რა ტომ ჩა ეჭ იდა ეკ ლე სია ამ არ ამ ეც ნი ერ ულ გად მო­

deniza

sumbaZe

ese

77 deniza sumbaZeese

ცე მას და რა ტომ არ მო ის ურ ვა ან ალ იტ იკ ური აზ როვ ნე ბი სა და მეც ნი ერ ებ ისა და რწმე ნის ერ თი ან ობ ის მქა და გე ბელ მა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ამ სა მეც ნი ერო კო მი სი ის შექ მნა და რა იმე ტი პის გა და მოწ მე ბა იმ ის ტო რი ოგ რა­ფი ული მო ნა ცე მე ბი სა, რომ ლი თაც კა ტე გო რი­ულ და პი რის პი რე ბა ში იყო მო სუ ლი ერ ოვ ნულ მრწამ სთან?! რა ტომ არ ის ურ ვა გარ კვე ვა და­პი რის პი რე ბი სა ქარ თველ ბაგ რა ტი ონ თა შე სა­ხებ არ სე ბულ ის ტო რი ულ­მეც ნი ერ ულ სა და ზე პირ გა და ცე მა ზე დამ ყა რე ბულ, გა მარ ტი ვე­ბულ, ერ თგვა რად გაპ რი მი ტი ულ ებ ულ და და­სა ხიჩ რე ბულ ეკ ლე სი ურ პო ზი ცი ათა შო რის?! ამ ის ათ ვის ხომ ეკ ლე სი ას ყვე ლა შე საძ ლებ­ლო ბა ჰქონ და! რა ტომ მის ცა სა ქარ თვე ლოს ეკ ლე სი ამ მო ნარ ქის ტუ ლი იდე ის გარ კვე ულ რე ალ იზ აცი ას დღე ვან დელ სა ქარ თვე ლო ში კონ სპი რა ცი ული ხა სი ათი? შე საძ ლოა წი ნამ­დე ბა რე სტრი ქო ნე ბის მკითხველს გა უჩ ნდეს აზ რი, რომ ჩვენ ჩვე ნი მხრი დან გვე ვა ლე ბო და, გან გა ში მა შინ აგ ვე ტე ხა, რო ცა გაიოზ მა მა ლა­ძი სა და მა მა აკ აკ ის თვალ საზ რი სე ბი გა მოქ­ვეყ ნდა პრე სა ში, 2007 წელს. მი თუ მე ტეს, რომ ჯერ კი დევ ეს ის პე რი ოდია, რო დე საც გაგ­ვაჩ ნია შე საძ ლებ ლო ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან სიტყვის თქმის. ამ იტ ომ სა ჭი როდ ჩავ თვა ლე, გან ვუ მარ ტო მკითხველს, რომ ჩე მი მო რი დე­ბუ ლი შე თა ვა ზე ბა მის უწ მინ დე სო ბას თან, რომ მას თან ბაგ რა ტი ონ ებ ზე მაქ ვს სა უბ რის სურ­ვი ლი, რე აგ ირ ებ ის გა რე შე რჩე ბა. ჩე მი მცდე­ლო ბა რომ პატ რი არ ქის თა ნა შემ წეს თან გა­ვარ კვიო, რა პო ზი ცია უკ ავია ეკ ლე სი ას გაიოზ მა მა ლა ძის „თე ორი ებ თან“, დუ მი ლით აღ მოჩ­ნდე ბა გას ტუმ რე ბუ ლი. რო დე საც გაიოზ მა­მა ლა ძე ოფ იცი ალ ურ ად გა ნაცხა დებს, რომ ის არ ის სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი არ ქოს კონ სულ­ტან ტი მო ნარ ქი ის სა კითხებ ში და კერ ძოდ მე­უფე იობ ის კონ სულ ტან ტი, რო მე ლიც, მი სი ვე უწყე ბით, სა პატ რი არ ქო ში ხელ მძღვა ნე ლობს მო ნარ ქი ის სა კითხებს, და ეს გან ცხა დე ბა მი­სი ვე წიგ ნის ყდა ზე გან თავ სდე ბა დი დი ასო ებ­ით, ირ კვე ვა რომ მე უფე იობი მას სა ერ თოდ არ

იც ნობს. ჩე მი შე თა ვა ზე ბა მე უფე იობ ის ად მი, რომ მან გან ცხა დე ბა გა აკ ეთ ოს ამ ის შე სა ხებ, მთავ რდე ბა უარ ით. რო დე საც ვი სარ გებ ლე სრუ ლი ად შემ თხვე ვი თი შეხ ვედ რით დე კა ნოზ ზუ რაბ ცხოვ რე ბა ძეს თან, საკ მა ოდ სე რი ოზ­ულ ფი გუ რას თან ეკ ლე სი ური პო ზი ცი ებ ის მარ თვა ში, და მი სალ მე ბის თა ნა ვე ვუთხა რი, რომ ბაგ რა ტი ონ ებ ის და ვი თი ან ობ ას არა აქ ვს გე ნე ტი კუ რი მნიშ ვნე ლო ბა­მეთ ქი, გა ურ კვე­ვე ლი დუ მი ლი მი ვი ღე, თუმ ცა უფ რო აშ კა რად უარ მყო ფე ლი ჩე მი ნა გუ ლის ხმა რი პო ზი ცი ის. რო დე საც ცნო ბილ ის ტო რი კოსს ქ­ნ მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს, ფე ოდ ალ ური სა ქარ თვე­ლოს სპე ცი ალ ის ტს, შეშ ფო თე ბულ მა შევ ჩივ­ლე: – „ქ­ნო მა რი ამ, რა ტომ არ ეხ მა ურ ებ ით ბაგ რა ტი ონ ებ ის ამ ის თა ნა გა ებ რა ელ ებ ას ეკ­ლე სი ის მხრი დან?!“ – ქ­ნი მა რი ამი პირ და პირ მო მახ ლის: – „ეგ საქ მე უკ ვე იმ დე ნად შორს არ ის წა სუ ლი, რომ აზ რი არა აქ ვს. ჩვენ ყვე­ლა ნი ებ რა ელ ები ვართ“. ამ სიტყვე ბი სათ ვის ქალ ბა ტონ მა რი კას ძა ლი ან მწა რედ ვუ პა სუ ხე და პრო ტეს ტის ნიშ ნად მის საიუბილეო სხდო­მა ზე არ მი ვე დი, მაგ რამ ამ ით, ცხა დია, ვე რა­ფერს ვუშ ვე ლე. უბ რა ლოდ დავ რწმუნ დი, რომ სა ქარ თვე ლო ში უკ ვე ყვე ლა კა რი იყო გა და­რა ზუ ლი ქარ თვე ლი ერ ის ერ ოვ ნუ ლი მე ობ ისა და ერ ოვ ნუ ლი ღირ სე ბის და სა ცა ვად. ამ იტ ომ ჩე მი, რო გორც სა პატ რი არ ქოს ყო ფი ლი პატ­რო ლო გის (1980­1992 წწ) მი ერ წარ დგე ნი ლი წე რი ლო ბი თი გან ცხა დე ბით, რო გორც სა ქარ­თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად ემი ის პრე ზი დენ­ტის, ბ­ნ თა მაზ გამ ყრე ლი ძის მი მართ, ას ევე სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქის, მი სი უწ მინ დე­სო ბის, ილია მე ორ ის მი მართ, და ვა დას ტუ რე, რომ სა ჭი როდ მი მაჩ ნდა სა ქარ თვე ლოს მეც ნი­ერ ებ ათა აკ ად ემი ის ახ ალი სტა ტუ სი „სა ხელ­მწი ფო მრჩევ ლი სა“ ეკ ლე სი ას აც გა მო ეყ ენ­ებ ინა და სა ქარ თვე ლოს მეც ნი ერ ებ ათა აკ ად­ემი აში შექ მნი ლი ყო ბაგ რა ტი ონ თა დი ნას ტი ის შემ სწავ ლე ლი სა მეც ნი ერო სტრუქ ტუ რუ ლი ნა წი ლი, რო მე ლიც მო ამ ზა დებ და მეც ნი ერ ულ პა სუ ხებს ბაგ რა ტი ონ ებ ის ფე ნო მენ თან და­

78deniza sumbaZe ese

კავ ში რე ბულ, მთელ რიგ აუხ სნელ კითხვებ­ზე. აქ აც ჩე მი გა ნაცხა დე ბი უპ ას უხ ოდ იქ ნა და ტო ვე ბუ ლი და ეს იმ დროს, რო დე საც ქარ­თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა ამ მოძ რა ობ ის ლი დერ თან ერ თად იქ ნა გა ძე ვე ბუ ლი სა ქარ­თვე ლო დან და ქარ თვე ლი ხალ ხის ერ ოვ ნულ მა სუ ლის კვე თე ბამ ეკ ლე სი ის გუმ ბათ ქვეშ შე აფ­არა თა ვი!

ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის გა ძე ვე ბას სა ქარ­თვე ლო დან, ამ ას თან ქარ თვე ლი ხალ ხი სა ვე ხე­ლით, სა ქარ თვე ლოს პირ ველ მა პრე ზი დენ ტმა თა ვის ბო ლო ინ ტერ ვი უში, რო მე ლიც რუ სულ ენ აზე და იბ ეჭ და, „სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ებ­ის“ კვა ლი ფი კა ცია მის ცა და ის იც გა ნაცხა და, რომ ეს სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ება და იგ ეგ­მაო ოკე ან ის გა დაღ მა (გაზ.: „ნა როდ ნაია პრავ­და“ ¹42, 1992). თუ ლო გი კუ რად გა ვა ერ თი ან­ებთ მოვ ლე ნებს, უნ და აღ ვნიშ ნოთ, რომ საბ­ჭო თა კავ ში რის დამ შლე ლი ძა ლა ცა და სა ქარ­თვე ლო ში ამ “სა ხელ მწი ფო გა დატ რი ალ ებ ის მომ წყო ბი“ ძა ლაც ოკე ან ის გა დაღ მი დან წა მო­სუ ლი ერ თი და იგ ივე ძა ლა იყო, რო მელ საც დი­დი გა მორ კვე ვა და მტკი ცე ბა არ სჭირ დე ბო და. იგ ივ საბ ჭო თა კავ ში რის დამ შლელ მა ძა ლამ გა­აძ ევა ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა სა ქარ თვე ლო დან და ამ აში არც არ აფ ერი არ არ ის საკ ვირ ვე ლი, რად გან ყო ველ გვა რი ერ ოვ ნუ ლის გა ძე ვე ბა ეს იყო ლო გი კუ რი გან გრძო ბა საბ ჭო თა კავ ში რის ე. წ. „გან ვი თა რე ბი სა“, რაც ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა­ობ ის წარ მო მად გე ნელ არც ხალ ხს და არც ლი­დე რებს გაც ნო ბი ერ ებ ული არა ჰქონ დათ.

სადღე ის ოდ უკ ვე დი დი გან მარ ტე ბე ბი აღ­არ არ ის სა ჭი რო და საქ ვეყ ნოდ აღი არ ებ ული ჭეშ მა რი ტე ბაა, რომ საბ ჭო თა კავ ში რის მთა­ვა რი დამ შლე ლი ძა ლა სი ონ ის ტურ­მა სო ნუ­რი მოძ რა ობა იყო და ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ აც სა ქარ თვე ლო დან, პო ლი ტი კუ­რად შე ნიღ ბულ მა, ამ ძა ლამ გა აძ ევა. ჯერ კი­დევ შიგ, საბ ჭო თა სა ხელ მწი ფო ში ამ ოქ მე დე­ბულ სა ხელ მწი ფოს დამ შლელ მოძ რა ობ ას, ე. წ. „პე რეს ტრო იკ ას“, რო მელ საც იმ დრო ის­ათ ვის საბ ჭო თა კავ ში რის გან ვი თა რე ბი სა და

პროგ რე სუ ლი გარ და სახ ვის ინ ტერ პრე ტა ცია ჰქონ და მი ნი ჭე ბუ ლი, და რო მელ მაც მსოფ­ლიო მას შტა ბით, სრუ ლი ად ღი ად, „სი ონ ის ტუ­რი პე რეს ტრო იკ ის“ სა ხელ წო დე ბა და იკ ან ონა, სა ქარ თვე ლო ში, ცხა დია, თა ვი სი სა კუ თა რი, სრუ ლი ად უნ იკ ალ ური ტენ დენ ცი ებ ითა და ჩა ნა ფიქ რე ბით აღ მოჩ ნდა შე მო სუ ლი. ეს უნ­იკ ალ ურ ობა მსოფ ლი ოს თვი საც და თვით ქარ­თვე ლი ხალ ხი სათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე ლი, ას ევე ქარ თუ ლი ეკ ლე სი ის ათ ვი საც შე უმ ეც ნე ბე ლი და გა უც ნო ბი ერ ებ ელი გახ ლდათ, და ერ თი მთა ვა რი სა ფუძ ვე ლი ამ შე უმ ეც ნებ ლო ბი სა იყო ინ ფორ მა ცი ული და მარ ხუ ლო ბა ქარ თულ­ებ რა ული უძ ვე ლე სი ის ტო რი ული ურ თი ერ­თმი მარ თე ბი სა – ამ ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ურ გად მო ცე მა თა გა გე ბის. მხედ ვე ლო­ბა ში მაქ ვს ქალ დე ვე ლე ბი სა და ქარ თველ თა იგ ივე ობ ის სა კითხი და ქალ დე ვე ლე ბი სა და ებ რა ელ ებ ის, რო გორც ის ტო რი ულ ად და პი­რის პი რე ბულ ხალ ხთა ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ური ის ტო რია. აქ ვე შევ ნიშ ნოთ, რომ ქარ თულ ის ტო რი ოგ რა ფი აში, ყო ველ გვა რი ქა რ თულ­ებ რა ული ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბი­ბ ლი ური ის ტო რი ის გა რე შე, წმინ და ის ტორ­ი ული ხედ ვით, ყვე ლა ზე დი დი და ყვე ლა ზე კომ პე ტენ ტუ რი მეც ნი ერ ებ ის მი ერ აღი არ­ებ ულია, რომ შუ მე რე ბიც და ქალ დე ვე ლე ბიც ქარ თველ თა წი ნა პარ ნი და წი ნა მორ ბედ ნი, ქარ თვე ლუ რი მოდ გმის ხალ ხე ბი არი ან. მარ­თა ლია, სა ქარ თვე ლოს პატ რი არ ქი დღე ნი ად­აგ მოგ ვი წო დებს ან ალ იტ იკ ური აზ როვ ნე ბის დამ კვიდ რე ბი სა კენ, მაგ რამ თა ვად ქარ თულ მა ეკ ლე სი ამ ვერ მო ას წრო ვერც ბიბ ლი ური ის­ტო რი ის ან ალ იტ იკ ური შე მეც ნე ბა ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ის გა და სა ხე დი დან და ვერც სა კუ­თა რი, ანუ ეკ ლე სი ური ის ტო რი ის თე ოლ ოგი­ური ან ალ იზი. და ამ ის ერ თა დერ თი მი ზე ზი გახ ლდათ ეკ ლე სი ის მომ წყვდე ვა სა ქარ თვე­ლოს ე. წ. და მო უკ იდ ებ ელი სა ხელ მწი ფო ებ რი­ობ ის პო ლი ტი კუ რი იდე ოლ ოგი ის მორ ჩი ლე­ბა ში და გარ კვე ული ხერ ხე ბით სა ხელ მწი ფოს­ მი ერი აკ რძალ ვა ქარ თუ ლი თე ოლ ოგი ური

79 deniza sumbaZeese

აზ როვ ნე ბის წინ სვლი სა სა ქარ თვე ლოს ავ ტო­კე ფა ლუ რი ეკ ლე სი ის წი აღ ში... თუ რო გო რი სიღ რმით შე ნიღ ბუ ლი მი იმ არ თე ბო და ბრძო ლა ეკ ლე სი ის წი ნა აღ მდეგ ეკ ლე სი ის ავე იარ აღ ით, ვი თომ დაც ეკ ლე სი ის ინ ტე რე სე ბის დაც ვით სა ხელ მწი ფოს მხრი დან, რო გო რი სპე კუ ლა­ცი ით მი იმ არ თე ბო და ქრის ტი ან ული რწმე ნის წყურ ვი ლით ან თე ბუ ლი ქარ თვე ლი ხალ ხის გან წყო ბა ზე, ერ თი სა ოც არი ფაქ ტის გახ სე ნე­ბით მინ და მკითხვე ლის თვის ცხად ვყო:

90­იან წლებ ში ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლის სა ხე­ლო ბის თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი­ტეტ ში, ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლი სა ვე სა ხე ლო ბის სხდო მა თა დარ ბაზ ში, მთავ რო ბის და ვა ლე­ბით გა იმ არ თა სა მეც ნი ერო კონ ფე რენ ცია, რო მელ საც უნ ივ ერ სი ტე ტის მხრი დან პრო­ფე სო რი ქალ ბა ტო ნი მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძე უძ ღვე ბო და. კონ ფე რენ ცი ის თე მა ეკ ლე სი­ისა და სა ხელ მწი ფოს ურ თი ერ თმი მარ თე ბის გან საზღვრა იყო. ამ კონ ფე რენ ცი ის შე სა ხებ ვი ცო დი, რომ უნ და ჩა ტა რე ბუ ლი ყო, მაგ რამ არ ანა ირი შე საძ ლებ ლო ბა დას წრე ბი სა არა მქონ და. სა სა მარ თლო პრო ცე სი, რო მელ ზეც მხა რის ინ ტე რე სე ბი მე უნ და და მეც ვა, მა ინ ცა­და მა ინც კონ ფე რენ ცი ის სა ათ ებს ემ თხვე ოდა. რო გორც კი სა სა მარ თლო პრო ცე სი დან გავ­თა ვი სუფ ლდი, უნ ივ ერ სი ტეტ ში გავ ქან დი და კონ ფე რენ ცი ის ფი ნალს მი ვუს წა რი. რე ზო ლუ­ცია, რო მე ლიც კონ ფე რენ ცი ას უნ და მი ეღო, მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს უნ და წა ეკ ითხა. რო­გორც ჩანს ამ კონ ფე რენ ცი ის მი ზა ნი სწო რედ ეს რე ზო ლუ ცია იყო, რო მელ საც ივ ანე ჯა ვა­ხიშ ვი ლის უნ ივ ერ სი ტე ტი გზავ ნი და დად გე­ნი ლე ბის ფორ მით სა ქარ თვე ლოს პარ ლა მენ­ტში გან ხილ ვი სა და მხარ და ჭე რი სათ ვის. ორი ძი რი თა დი პუნ ქტი ამ რე ზო ლუ ცი ისა დღემ დე არ ამ ოდ ის ჩე მი გო ნე ბი დან: „სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო უშ იშ რო ებ ის იდე ოლ ოგი ად გა­მოცხად დეს მარ თლმა დი დებ ლო ბა და ნე ბის­მი ერ დარ ღვე ვას მარ თლმა დი დებ ლუ რი დოგ­მა ტუ რი აზ როვ ნე ბი სას მი ეც ეს სა ხელ მწი ფო და ნა შა ულ ის კვა ლი ფი კა ცია“. რე ზო ლუ ცი­

ის ათ ვის მთელ დარ ბაზს უნ და მო ეწ ერა ხე­ლი. დარ ბაზ ში ახ ლად შე სულ მა და ჯერ ის ევ კა რებ ში მდგომ მა პრე ზი დი უმ ის აკ ენ წა ვი წიე და სა ჯა როდ ვითხო ვე სიტყვა რე ზო ლუ ცი აზე აზ რის გა მო სათ ქმე ლად. პირ და პირ მივ მარ თე ქ­ნ მა რი ამ ლორ თქი ფა ნი ძეს: „– ქ­ნო მა რი ამ, რამ დე ნა დაც ჩემ თვის ცნო ბი ლია, მარ თლმა­დი დებ ლო ბა ჩვე ნი ეკ ლე სი ური აღ მსა რებ ლუ­რი იდე ოლ ოგიაა, რო გორ შე იძ ლე ბა ის იყ ოს იმ სა ხელ მწი ფოს უშ იშ რო ებ ის იდე ოლ ოგია, რო მე ლიც დე მოკ რა ტი ული რეს პუბ ლი კის პრინ ცი პე ბით შენ დე ბა და რომ ლი სა გა ნაც ეკ­ლე სია და მო უკ იდ ებ ელია. ეს გა იგ ივ ება ეკ ლე­სი ისა და უშ იშ რო ებ ისა ხომ ეკ ლე სი ის ათ ვის შე ურ აცხმყო ფე ლია?!“ რე ზო ლუ ცია აშ კა რად ჩაშ ლის კენ წა ვი და. სა კონ ფე რენ ციო დარ ბა­ზი დან გა მო სულს, მახ სოვს ორი ახ ალ გაზ­რდა და მე წია და მად ლო ბა მითხრა: „რო გორ დრო ზე მოგ ვის წა რით, ქალ ბა ტო ნო დე ნი ზა, რა სი სუ ლე ლე ზე ვა წერ დით ხელს, დი დი მად­ლო ბა“­ო. ცხა დია, მა შინ აზ რად არ მომ სვლია, რომ ის ძა ლა, რო მე ლიც სა ხელ მწი ფო უშ იშ­რო ებ ის იდე ოლ ოგი ად მარ თლმა დი დებ ლო ბის გა მოცხა დე ბას გვთა ვა ზობ და, ქვე ტექ სტით ეკ ლე სი ას აც სთა ვა ზობ და სა ხელ მწი ფო უშ­იშ რო ებ ის სა კუ თა რი იდე ოლ ოგი ის დამ კვიდ­რე ბას ეკ ლე სი ის ინ სტი ტუ ცი ონ ალ ურ სის ტე­მა ში. რო დე საც სა ხელ მწი ფო ები და უნ ივ ერ­სი ტე ტე ბი თავ თა ვი ანთ სი მაღ ლე ზე დგა ნან, სა ხელ მწი ფო იდე ოლ ოგი ებ ზეც და სა ხელ მწი­ფო უშ იშ რო ებ ის კონ ცეფ ცი ებ ზეც, ცხა დია, უნ ივ ერ სი ტე ტე ბიც უნ და მუ შა ობ დნენ და ინ­სტი ტუ ტე ბიც, მაგ რამ არა პო ლი ტი კუ რი თუ­თი ყუ შე ბი. მახ სოვს, 2004 წლის გა ზაფხულ ზე, ნიუ იორ კში გა მო მა ვალ ქარ თულ გა ზეთ ში, „იბ ერი აში“ გა მოქ ვეყ ნბულ ერ თერთ წე რილ ში, ამ ერ იკ ელი მა ღალ ჩი ნოს ნე ბი, ჩე მი შთა ბეჭ დი­ლე ბით, საკ მა ოდ დამ ცი ნა ვი და უხ ეში საყ ვე­დუ რით მი მარ თავ დნენ ქარ თველ პო ლი ტი კო­სებს, რო მელ თაც თა ვი ვერ მო აბ ეს მათ მი ერ წარ გზავ ნილ სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფო უშ­იშ რო ებ ის კონ ცეფ ცი ის დამ ტკი ცე ბას...

80deniza sumbaZe ese

სა ქარ თვე ლოს სა ხელ მწი ფოს პო ლი ტი კუ რი იდე ოლ ოგი ის ერ თერ თი შე მოქ მე დი, ანუ ერ­თერ თი ავ ტო რი ქარ თვე ლი ერ ის გარ და სახ ვის თე ორი ისა ღია სა მო ქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ად, იგ ივ „სა ქარ თვე ლო ელ თა ერ თო ბად“ (შე ვარ­დნა ძის ტერ მი ნო ლო გი ით!), ანუ „მო ქა ლა ქე თა კავ ში რად“, ცნო ბი ლი ბიზ ნეს მე ნი და ქველ­მოქ მე დი, ას ევე ცნო ბი ლი სი ონ ის ტი, ამ ერ იკ­ის შე ერ თე ბუ ლი შტა ტე ბის მო ქა ლა ქე, ბ­ნი ჯორჯ სო რო სი ჯერ კი დევ საბ ჭო თა კავ ში რის დაშ ლამ დე დას ტუმ რე ბია სა ქარ თვე ლოს, 1989 წელს. სრუ ლი ად სან დო ინ ფორ მა ცი ით, მა შინ მას თა ვი სი გან სა კუთ რე ბუ ლი და ინ ტე რე სე­ბა გა მო უხ ატ ავს აბ ას თუმ ნის ტე რი ტო რი ული მო ნა ცე მე ბით...

ჩვე ნი ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ ის დროს, 90­იან წლებ ში, რო დე საც და მო უკ იდ ებ ელი სა ხელ მწი­ფო ებ რი ობ ის მოთხოვ ნით ბალ ღუ რად გუ ლან­თე ბულ ნი ვე მიჯ ნე ბო დით ე. წ. რუ სე თის იმ პე რი­ას, ჩვე ნი ინ ფორ მა ცი ული რე სურ სე ბი მსოფ ლი­ოს პო ლი ტი კურ ში და დი ნე ბებ ზე იმ დე ნად მწი რი იყო, რომ საკ მა ოდ შორს ვი ყა ვით აზ რის გან, თუ მთე ლი ეს პო ლი ტი კუ რი დი ნა მი კა რუ სე თის იმ­პე რი ას თან ჩვე ნი და პი რის პი რე ბი სა რე ალ ურ ად უფ რო დი დი, მსოფ ლი ოს ახ ალი სი ონ ის ტუ რი იმ პე რი ის წის ქვილ ზე ას ხამ და წყალს. ზედ მე ტია სა უბ არი, იმ დრო ის ათ ვის, ქარ თულ­ებ რა ული ურ თი ერ თმი მარ თე ბის ბიბ ლი ური ის ტო რი ის ცოდ ნა ზე, რო მე ლიც თა ვად მსოფ ლიო ის ტო­რი ოგ რა ფი აში იყო ტა ბუ და დე ბუ ლი წრე პრობ­ლე მა თა კვლე ვი სა. მი თუ მე ტეს ათე ის ტუ რი სა­ხელ მწი ფო იდე ოლ ოგი ის სა გან მა ნათ ლებ ლო სის ტე მით გა ნათ ლე ბულ თა ობ ათა ცოდ ნა ზე, რო მელ თათ ვი საც ბიბ ლი აც და რე ლი გი აც აკ­რძა ლულ ცნე ბე ბად იყო მიჩ ნე ული.

მაგ რამ, ის, რაც მსოფ ლი ოს თვი საც და ქარ­თველ თათ ვი საც ინ ფორ მა ცი ულ ად და მარ ხუ­ლი იყო, ებ რა ული გო ნე ბის თვი საც რო დი იყო და მარ ხუ ლი! ებ რა ული გო ნი სა ქარ თვე ლო ში მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი თა და „ან კე სის“, ანუ მო წი ნა აღ მდე გის „მა ხე ში გაბ მის“ ტექ ნო­ლო გი ით შე მო ვი და... და დე და ეკ ლე სია, აღ მა­

ვა ლი და მო ზე იმე დე და კალ მა ხი ვით, მსოფ­ლიო პო ლი ტი კის მქუ ხა რე დი ნე ბის სა წი ნა აღ­მდე გოდ ას ხლე ტი ლი, ნე ბი ერ ად გა აბა მსოფ­ლიო წეს რი გის დი დი მე ბა დუ რის ოქ როს ფე რი ძა ფე ბით მოქ სო ვილ ბა დე ში... მსოფ ლი ოს ახ­ალი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებ ელი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღ მდე გო“ მარ ტო მე რაბ კოს ტა ვას და ზვი ად გამ სა ხურ დი ას ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობ­ით მო პო ვე ბუ ლი „ნა ცი ონ ალ იზ მი“ რო დი იყო! მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის მი უღ ებ­ელი და „დი ნე ბის სა წი ნა აღ მდე გო“ იყო რე ლი­გი ური ნა ცი ონ ალ იზ მიც, ანუ ქარ თუ ლი სუ ლის ის ეკ ლე სი ური აღ მავ ლო ბა, რო მე ლიც მსოფ­ლი ოს ახ ალი წეს რი გის შე მოს ვლას უნ ებ ლი ედ და ემ თხვა, და ემ თხვა სა ქარ თვე ლოს სა პატ რი­არ ქო ტახ ტზე, მი სი უწ მინ დე სო ბის ილია მე­ორ ის მობ რძა ნე ბით. იმ ის გა მო, რომ ამ ეტ აპ­ის ათ ვის უკ ვე ვერც ზვი ად გამ სა ხურ დი აზე და ვერც მე რაბ კოს ტა ვა ზე ან კე სის ტექ ნო ლო გია ვე ღარ გა მოდ გე ბო და, ის ინი და უნ დობ ლად იქ­ნენ მო შო რე ბულ ნი სა ქარ თვე ლოს გან. ხო ლო ეკ ლე სია, სწო რედ თა ვი სი აღ მავ ლო ბი თა და ზე იმ ით აღ მოჩ ნდა ამ ჯე რად ნამ დვი ლად სა­იმ ედო და სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი­გი სათ ვის სა ქარ თვე ლო ში. ერ ოვ ნულ მოძ რა­ობ ას უკ ვე გა კე თე ბუ ლი ჰქონ და თა ვი სი საქ მე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის: სა ქარ თვე­ლო უკ ვე გა მოგ ლე ჯი ლი იყო საბ ჭო თა კავ ში­რი სე ული დამ ცა ვი მე ქა ნიზ მი სა გან. ამ ჯე რად სა ჭი რო იყო სწო რედ ეკ ლე სი ური ერ ოვ ნუ ლი მოძ რა ობა. ერ თი სიტყვით, ერ ოვ ნუ ლი მოძ­რა ობა უკ ვე გა მო ყე ნე ბუ ლი იყო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გი სათ ვის, ანუ სა ქარ თვე ლოს გა­მო სა თა ვი სუფ ლებ ლად რუ სე თის მფარ ვე ლო­ბი სა გან. ახ ლა უკ ვე შიგ სა ქარ თვე ლო ში იყო სა ჭი რო მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის დამ კვიდ­რე ბა. სა ჭი რო იყო მე ქა ნიზ მი, რო მე ლიც ეკ ლე­სი ას, სა კუთ რივ ეკ ლე სი ის ახ ლად მო პო ვე ბულ დიდ ავ ტო რი ტეტს ჩა აყ ენ ებ და მსოფ ლი ოს ახ­ალი წეს რი გის სამ სა ხურ ში. სა ჭი რო იყო ახ ალი „მარ დო ქაი­ეს თე რის“ მე ქა ნიზ მი, ებ რა ული ხერ ხი სა და ეშ მა კუ რი ჭკუ ის, რომ ლი თაც სა­

81 deniza sumbaZeese

ქარ თვე ლოს ეკ ლე სია თა ვი სი დი დი სა ხალ ხო ავ ტო რი ტე ტით მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის სა ქარ თვე ლო ში დამ კვიდ რე ბას სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის ლა ბი რინ თებ ში შე უძ ღვე ბო და... და სა ნამ ამ შეძ ღო ლის დრა მა ზე გა ვაგ რძე ლებ­დეთ სიტყვას, მე ტი სი ნათ ლი სათ ვის, მა ინც გა ვუ ზი არ ოთ მკითხველს, ჩვე ნე ული გა გე ბა „მარ დო ქაი­ეს თე რის მე ქა ნიზ მის“ რა ობ ის... რა თა უფ რო მწა რედ ვიგ რძნოთ ტკი ვი ლი ჩვე­ნი ეკ ლე სი ის თავს და ტე ხი ლი უბ ედ ურ ებ ის...

„ეს თე რიზ მი“ ანუ რო ცა „ან კე სი“ ბირ თვულ იარ აღ ზე ძლი ერია

თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს გა დარ ჩე ნილ ჯან საღ ცნო ბი ერ ებ აში, უკ ვე სრუ ლი ად მკა­ფი ოდ გა მო იკ ვე თა და დად გინ და აზ რი, რომ თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის დამ ყა რე ბის მიმ დი ნა რე პრო ცე სებ ში (რო მელ­თაც უკ ვე საკ მა ოდ გავ რცე ლე ბუ ლი ცოდ ნით, „მსოფ ლი ოს სა იდ უმ ლო მან ქა ნა“ მარ თავს, სა ჭი რო პი როვ ნე ბე ბი სა თუ მა სე ბის გა მო სა­თაყ ვა ნებ ლად და შემ დგომ გა მო თაყ ვა ნე ბუ­ლის გა სა ნად გუ რებ ლად), მთა ვა რი იარ აღია სა პი რის პი რო მხა რის ან კეს ზე წა მო გე ბის, ანუ ინ ფორ მა ცი ულ მა ხე ში გაბ მი სა და მოტყუ ებ ის სტრა ტე გია. დად გინ და აზ რი, რომ თვით 21­ე სა უკ უნ ის ტექ ნი კუ რი აღ მო ჩე ნე ბის ეპ ოქ აში, „ან კეს ზე წა მო გე ბის ტექ ნო ლო გიაა“ უფ რო ეფ ექ ტუ რი, ვი ნემ ბირ თვუ ლი იარ აღ ის სამ­ხედ რო ძა ლა. პი როვ ნე ბი სა თუ ხალ ხის „ან კეს­ზე წა მო გე ბის ტექ ნო ლო გი ით“ შე საძ ლე ბე ლი ხდე ბა, შენ მა მო წი ნა აღ მდე გემ თა ვი სი ხე ლით აღ ას რუ ლოს თა ვის თავ ზე ის დარ ტყმა, რო მე­ლიც შენ უნ და მი გე ყე ნე ბი ნა მის თვის უფ რო დი დი ძა ლის ხმე ვის მოხ მო ბით. ცხა დია, მო წი­ნა აღ მდე გის შეც დო მა ში შეყ ვა ნა საც სჭირ დე­ბა დი დი მუ შა ობა და არც ეს არ ის იოლი, მაგ­რამ ამ ის უნ არ სა და ხე ლოვ ნე ბას, პი როვ ნე ბაც და ხალ ხიც, ღვთი სა გან უნ და ფლობ დეს. და მარ თლაც, თა ნამ დრო ვე მსოფ ლი ოს ახ ალი

წეს რი გის და სამ ყა რებ ლად ან კეს ზე წა მო გე­ბულ ჭი აყ ელ ებ ად არ არი ან(?) გა მო ყე ნე ბულ ნი მო რა ლურ­პო ლი ტი კუ რი იდე ები: სა ხელ მწი­ფო ებ რი ვი და მო უკ იდ ებ ლო ბი საც და სა ხელ­მწი ფო ებ რი ვი გა ერ თი ან ებ ის აც? გა ერ თი ან ებ­ულ ნი დავ შა ლოთ და მო უკ იდ ებ ლე ბად, ხო ლო და მო უკ იდ ებ ლებს გა ერ თი ან ებ ის აკ ენ მო ვუ­წო დოთ. დავ შა ლოთ საბ ჭო თა კავ ში რი და შევ­ქმნათ ევ რო პის კავ ში რი! ასე გა მო იყ ურ ება დღეს მსოფ ლი ოს პო ლი ტი კუ რი აზ როვ ნე ბა.

ცხოვ რე ბის გზის სწავ ლე ბის ყვე ლა სხვა ხერ ხთან ერ თად, შე იძ ლე ბა ით ქვას, რომ ბიბ­ლია, უფ რო ზუს ტად პირ ვე ლი ნა წი ლი ბიბ ლი­ისა, „ძვე ლი აღ თქმა“, კა ცობ რი ობ ის წმინ და წიგ ნად აღი არ ებ ული დი დი თხზუ ლე ბა ებ რა­ელი ხალ ხი სა, მო წი ნა აღ მდე გე მხა რის „ან კეს­ზე წა მო გე ბის“ ამ უნ არ ის გა მოწ რთო ბი სა და ამ „ტექ ნო ლო გი ის“, ანუ ამ ხე ლოვ ნე ბის ფლო ბის სა ხელ მძღვა ნე ლოც არ ის. ამ „ტექ ნო ლო გი ის“ ფლო ბი სა და გა მოვ ლე ნის ბრწყინ ვა ლე ნი მუ­შია ბიბ ლი ის ერ თერ თი კა ნო ნი კუ რი წიგ ნით: „ეს თე რის წიგ ნით“ გად მო ცე მუ ლი ის ტო რია, ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნულ გმი რად აღი არ­ებ ული ქა ლი სა – ეს თე რის. თა ვად ის ფაქ ტიც, რომ ებ რა ული დღე სას წა ული: „ეს თე რო ბა“, ანუ „პუ რი მი“, ისე შე ახ ვიო თა ვის ტრან სფორ­მი რე ბულ სა ხე ში, ზო გა დად ქა ლის ღირ სე ბის დაც ვის სა ხე ში, რომ ეს თე რი აქ ციო ქა ლო ბის იდე ად, ხო ლო „ეს თე რო ბა“ ქალ თა ღირ სე ბის დაც ვის მსოფ ლიო ხალ ხე ბის დღე სას წა ულ­ად, 8 მარ ტის ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღედ, მეტყვე ლებს იმ აზ ედ, რომ ებ რა ული ჭკუა­გო­ნე ბის სა კუთ რი ვი მა ხა სი ათ ებ ელი სწო რედ ის თვი სობ რი ობაა, რო მელ საც შე უძ ლია ად ამი ან­ური უნ არი ამა თუ იმ კონ კრე ტუ ლი ად ამი ან ის ცნო ბი ერ ებ აზე ზე მოქ მე დე ბი სა და მი ზან და­სა ხუ ლი მი მარ თუ ლე ბით წარ მარ თვი სა, აიყ ვა­ნოს მსოფ ლი ოს დაპყრო ბის „ტექ ნო ლო გი ური ხე ლოვ ნე ბის“ ხა რის ხში, აიყ ვა ნოს და იმ დე ნად ცხად ყოს, რომ ამ გზით კა ცობ რი ობ ის ყვე ლა­ზე თავ ზარ დამ ცე მი ბირ თვუ ლი იარ აღ ის ძა­ლაც გა და ფა როს.

82deniza sumbaZe ese

„წიგ ნი ეს თე რი სა“ ან კეს ზე მო წი ნა აღ მდე­გის წა მო გე ბის ერ თი კონ კრე ტუ ლი ის ტო­რიაა, რო მე ლიც მძაფ რად აჩ ვე ნებს ებ რა ელი ხალ ხის გა რე სამ ყა როს თან და სხვა ქვეყ ნე ბის ად ამი ან ებ თან მი მარ თე ბის სპე ცი ფი კას, ად­ამი ან ებ თან და ხალ ხებ თან მი მარ თე ბის მო­რა ლურ კრე დოს. ცხა დია, ამ გვა რი შე ფა სე ბა ბიბ ლი ური გმი რი სა აყ ენ ებს მი სი ტი პი ურ ობ­ისა და იმ ხალ ხის მო რა ლურ­ფსი ქო ლო გი ური პრინ ცი პე ბის სა კითხსაც, რომ ლის წარ მო მად­გე ნე ლიც იგი არ ის.

რო გორც ვი ცით, ორი დი დი ტყვე ობა გა­მოიარა ებ რა ელ მა ხალ ხმა თა ვი სი დი დი მო წა­მებ რი ვი ცხოვ რე ბის გზა ზე: ეგ ვიპ ტუ რი და ბა­ბი ლო ნუ რი. ეგ ვიპ ტი დან გა მოს ვლის შემ დეგ, უფ ალ მა და აბ ინ ავა ებ რა ელი ხალ ხი აღ თქმულ მი წა ზე. აღ უთ ქვა უფ ალ მა, ღმერ თმა ის რა ელ­ის ამ ებ რა ელ ებს: თუ ერ თგულ ნი იქ ნე ბი თო ჩე­მი, იქ, აღ თქმულ მი წა ზე დამ კვიდ რე ბულ ხალ­ხებს ავ ყრი და ხელ ში ჩა გაგ დე ბი ნებ თო მთელს მათ ქო ნე ბა სა და სიმ დიდ რეს. ძალ ზედ სა ინ­ტე რე სოა ძვე ლი აღ თქმით გად მო ცე მუ ლი ის­რა ელი ან თა ღმერ თის დი დაქ ტი კუ რი პრინ ცი­პე ბი, ის ღვთა ებ რი ვი სა მარ თა ლი და მო რა ლი, რო მე ლიც გაცხა დე ბუ ლია ებ რა ელი ხალ ხის დი დი წი ნას წარ მეტყვე ლი სა და წი ნამ ძღო ლის, მო სეს პი რით:

„რო ცა შე გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის გა მო ეფ იც ებ ოდა აბ რა­ამს, ის აკს და იაკ ობს, რომ შენ მოგ ცემ და დი­დი და მშვე ნი ერი ქა ლა ქე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ იშ ენ ებია, ყო ველ ნა ირი დოვ ლა თით ავ სე ბუ ლი სახ ლე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ ივ სია, ამ ოთხრი ლი ჭე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ ამ ოგ ითხრია, ვე ნა ხე ბი თა და ზე თის ხი­ლის ბა ღე ბით, რომ ლე ბიც შენ არ გა გი შე ნე ბია, და შენც შე ჭამ და გაძ ღე ბი, ფრთხი ლად იყ ავი, რომ არ და გა ვიწყდეს უფ ალი, რო მელ მაც შენ გა მო გიყ ვა ნა ეგ ვიპ ტი დან, მო ნო ბის სახ ლი­დან“ (2 რჯ. 6, 11­12).

„რო ცა მი გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის და სამ კვიდ რებ ლა დაც

მი დი ხარ, და მო გა შო რებს მრა ვალ რიცხო ვან ხალ ხებს: ხე თელ ბს, გირ გა შე ლებს, ამ ორ ევ­ელ ებს, ქა ნა ან ელ ებს, ფე რი ზე ლებს, ხი ვი ელ­ებს, და იებ უს ელ ებს – შვიდ ხალ ხს, შენ ზე მრა­ვალ რიცხო ვან სა და ძლი ერს, ხელ ში ჩა გაგ დე­ბი ნებს და შენც და არ ის ხებ მათ, და არ ის ხე ის­ინი (= შე წი რე უფ ალს, დ.ს.), არ შეკ რა მათ თან კავ ში რი და არც და ინ დო!“ (2 რჯ. 7, 1­2). „შენ შთან თქავ ყვე ლა ხალ ხს, რო მელ საც გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი!“ (2 რჯ. 6,16).

ხმო ბი ლი ფრაგ მენ ტე ბი ნათ ლად აჩ ვე ნებს ეპ ოქ ალ ურ სა და მო რა ლურ­ფსი ქო ლო გი ურ პრინ ცი პებს ღვთა ებ რი ვი სა მარ თლი ან ობ ის ერ ოვ ნუ ლი კლა სი კუ რი გა გე ბი სას, ამ ას თან უფ ლის რჩე ული ერ ის ერ ოვ ნუ ლი კლა სი კუ რი გა გე ბი სას. სა მარ თლი ან ობ ის ამ გვა რი გა გე­ბით არი ან გა მო სულ ნი ის რა ელი ან ები ოთხას­წლო ვა ნი ეგ ვიპ ტუ რი ტყვე ობ იდ ან. და უფ ალს, რო მელ მაც ის ინი გა მო იყ ვა ნა ეგ ვიპ ტუ რი მო­ნო ბის სახ ლი დან და და ას ახ ლა აღ თქმულ მი­წა ზე, თა ვი სი ცხოვ რე ბის ოქ როს ხა ნით, ის­რა ელი ან ები უგ ებ ენ გრან დი ოზ ულ სა და არ­ქი ტექ ტუ რუ ლი მშვე ნი ერ ებ ით გან თქმულ ტა ძარს, „ტა ძარს სო ლო მო ნი სას“, ის რა ელ ის ორი დი დი მე ფი სა, და ვით წი ნას წარ მეტყვე­ლი სა და მი სი ვა ჟის, სო ლო მონ ბრძე ნი სა და თა ვად უფ ლის, იაჰ ვეს წყა ლო ბით შექ მნილს. მი უხ ედ ავ ად ამ დი დი გა მარ ჯვე ბი სა და თა ვი­სი არ სე ბო ბის ოქ როს ხა ნის შექ მნის, ღმერ თი ის რა ელ ისა ვერ იხ სნის ებ რა ელ ხალ ხს მე ორე დი დი ტყვე ობ ის აგ ან. სწო რედ ამ მე ორე ტყვე­ობ ის ის ტო რი ას უკ ავ შირ დე ბა ეს თე რის პი­როვ ნე ბა, რო გორც გან სა ხი ერ ება ებ რა ული ერ ოვ ნუ ლი გმი რუ ლი სუ ლი სა.

რო გორც ბიბ ლი ის მკვლე ვა რე ბი აღ ნიშ ნა­ვენ, ეს თე რის წიგ ნში, ძვე ლი წელ თაღ რიცხვის მე­5­ე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხევ რის ის ტო რი ული სი ნამ დვი ლეა ას ახ ული და მი ეკ უთ ვნე ბა იმ წიგ ნებს, რომ ლე ბიც გად მოს ცე მენ ებ რა ელი ხალ ხის ცხოვ რე ბას მას შემ დეგ, რაც ბა ბი ლო­ნე ლებ მა და არ ბი ეს იერ უს ალ იმი, და ან გრი ეს სო ლო მო ნის ტა ძა რი, ტყვედ აიყ ვა ნეს მთე ლი

83 deniza sumbaZeese

ებ რა ელი ხალ ხი, და წა ას ხეს ბა ბი ლონ ში. ეს­თე რის წიგ ნში გად მოც მუ ლია პე რი ოდი, რო ცა ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ იდ ან ჯერ კი დევ არ არ ის იერ უს ალ იმ ში დაბ რუ ნე ბუ ლი ეზ რა – ებ რა­ელ თა დი დი წი ნას წარ მეტყვე ლი და გან მა ნათ­ლე ბე ლი, რო დე საც ბა ბი ლო ნის ტყვე ობ იდ ან სპარ სეთ ში არი ან ის რა ელი ან ები გა ხიზ ნულ ნი და ერ თერ თი ხი ზა ნი ის რა ელი ან ებ ისა, ლა მა ზი ტყვე ქა ლი, ეს თე რი, სპარ სე თის უდ იდ ესი სა­მე ფოს დე დო ფა ლი ხდე ბა.

ეს თე რი ტი პი ური სა ხეა ებ რა ელი ქა ლი­სა. მას ერ თერ თი შე სა ნიშ ნა ვი წი ნა მორ ბე დი ჰყავს ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნუ ლი გმი რი ქა­ლის, იაყ ელ ის სა ხით, რო მე ლიც ეს თერ თან ერ თად უს ათუ ოდ აჩ ვე ნებს და უნ დობ ლო ბის ძა ლას ებ რა ელი ქა ლი სას.

აღ თქმულ მი წა ზე და ბი ნა ვე ბუ ლი ებ რა ელ­ები სის ხლის მღვრე ლი ომ ით უპ ირ ის პირ დე­ბი ან აღ თქმუ ლი მი წის ად გი ლობ რივ მკვიდ­რებს – ქა ნა ან ელ ებს. ბრძო ლა ში ქა ნა ან ელ ები მარ ცხდე ბი ან. ქა ნა ან ელ თა სარ და ლი, სი სა რა, რო მელ საც მთე ლი ეტ ლი ონი გა უნ ად გუ რეს, ბრძო ლის ვე ლი დან გარ ბის და გეზს ებ რა ელი ქა ლის, იაყ ელ ის, ხე ბერ კე ნი ელ ის ცო ლის კარ­ვი სა კენ იღ ებს, რად გან ქა ნა ან ის მე ფე სა და იაყ ელ ის სახ ლე ულ ობ ას შო რის მშვი დო ბა ეგ­ულ ება. ასე იყო ომ ამ დე. სი სა რამ იც ის, რომ ებ რა ელ თა სარ და ლი, რო მელ მაც ეტ ლი ონი გა უნ ად გუ რა, უკ ან და დევ ნე ბუ ლი მოს დევს... მაგ რამ ქა ნა ან ელი სი სა რა მი აღ წევს მახ ლო ბე­ლი ებ რა ელ ებ ის კა რავს:

„გა მო ეგ ება იაყ ელი სი სა რას და უთხრა: – მობ რძან დი, ბა ტო ნო, შე მობ რძან დი ჩემ თან, ში ში ნუ რაფ რის გექ ნე ბა – შე იყ ვა ნა კა რავ­ში და ხალ ქვეშ და მა ლა. უთხრა სი სა რამ: ცო­ტა წყა ლი მო მი ტა ნე და და მა ლე ვი ნე, რად გან მწყუ რია. გა უხ სნა ქალ მა რძით სავ სე ტი კი, და ალ ევ ინა და ის ევ წა აფ არა ხა ლი. უთხრა სი­სა რამ: – კარ ვის კარ თან და დე ქი, თუ ვინ მემ ჩა მოიაროს და გკითხოს, ვინ მე ხომ არ არ­ისო, მანდ, მი უგე, არა­თქო. იაყ ელ მა, ხე ბე რის ცოლ მა აიღო კარ ვის პა ლო, ხელ ში ურო და­

იკ ავა, ფე ხაკ რე ფით მი ეპ არა სი სა რას და ისე ჩა ურ ჭო პა ლო სა ფეთ ქელ ში, რომ მი წას და აჭ­ედა. მას კი (სი სა რას), დაღ ლილ­და ქან ცულს ჩას ძი ნე ბო და და მოკ ვდა“ (მსაჯ. 4, 18­21).

იაყ ელ ის ხე ლით ქა ნა ან ელ თა სარ დლის – სი სა რას სა ში ნე ლი გან გმირ ვის ეპ იზ ოდი ერ­ოვ ნუ ლი ჰიმ ნის, ტრი უმ ფა ლუ რი სა გა ლობ­ლის სი უჟ ეტი ხდე ბა. ის რა ელი ან თა სა ხელ გან­თქმუ ლი მსა ჯუ ლი­ქა ლი, წი ნას წარ მეტყვე ლი დე ბო რა და ებ რა ელ თა სარ და ლი ბა რა კი, რო­მელ საც იაყ ელ მა წა არ თვა სი სა რას გან გმირ­ვის ბედ ნი ერ ება, ერ თად აღ ავ ლე ნენ გა ლო ბას ებ რა ელ თა ღმერ თის, იაჰ ვე სად მი:

„ის მი ნეთ, მე ფე ნო, ყუ რი მო მაპყა რით, მთა­ვარ ნო: ეს მე ვარ, მე ვუ გა ლობ უფ ალს, მე ვუმ ღე რი უფ ალს, ის რა ელ ის ღმერ თს... კურ­თხე ულ იყ ოს იაყ ელი, დი აც თა შო რის, ხე ბერ კე ნი ელ ის ცო ლი! კა რავ ში მცხოვ რებ დი აც თა შო რის კურ თხე ულ იყ ოს!..

წყა ლი მოს თხო ვა და რძე მი არ თვა, სე ფე თა სით მი არ თვა მო უხ დე ლი რძე.

მარ ცხე ნა ხე ლით პა ლოს დას წვდა, მარ ჯვე­ნით ურ ოს. მო უქ ნია სი სა რას, თავ ში დაჰ კრა, გა უპო, სა ფეთ ქე ლი შე ულ ეწა...

სარ კმლი დან იყ ურ ება, კან კლე დი დან გაჰ­კი ვის სი სა რას დე და: რა ტომ იგ ვი ან ებს მი­სი მხედ რო ბა, რამ შე აფ ერ ხა სი სა რას ეტ ლის თვლე ბი?!...“ (მსაჯ. 5, 3­5, 24­26, 5, 28).

ეს შემ ზა რა ვი სი უჟ ეტი იაყ ელ ისა და სი სა­რას „სტუ მარ­მას პინ ძლო ბი სა“, რო მელ საც უმ ღე რის ებ რა ელი ხალ ხი, ჩემს ხედ ვა ში, პირ­და პირ ალ ტერ ნა ტი ულ ას ოცი აცი ას იწ ვევს ქარ თუ ლი ხალ ხუ რი სიმ ღე რის სა ხით შე მო ნა­ხულ ერთ ლე გენ და რულ ამ ბავ ზე, რო მე ლიც წმინ და ქარ თუ ლი და წმინ და ქრის ტი ან ული ფსი ქო ლო გი ისა და მო რა ლის უჩ ვე ულო გა­მოვ ლი ნე ბაა. და სა ერ თოდ, ამ ლე გენ და რუ ლი ამ ბით, ალ ბათ, და ბე ჯი თე ბით შე იძ ლე ბა ის იც ით ქვას, რომ რაც წმინ და ქარ თუ ლია, წმინ და ქრის ტი ან ულ იც არ ის. მხედ ვე ლო ბა ში გვაქ ვს მო ხე ურ ფოლ კლორ ში სიმ ღე რად შე მო ნა ხუ ლი ლექ სი, ხევ ში სა ხელ გან თქმუ ლი და­ძმი სა: ში­

84deniza sumbaZe ese

ოლა ღუ დუ შა ურ ისა და მი სი დის. ში ოლა მოკ­ლეს და მკვლელს შუ რის მა ძი ებ ლე ბი და ედ ევ­ნენ. მახ ლო ბელ სო ფელ ში თავ შე საფ რის მა ძი­ებ ელი მკვლე ლი უც ნო ბის სახ ლში შე ვარ დე ბა და თავ შე სა ფარს სთხოვს მას პინ ძელ ქალს, რო მე ლიც, აღ მოჩ ნდე ბა, რომ მოკ ლუ ლის დაა. ქა ლი ძმის მკვლელს ვე ღარ გა წი რავს, რად გან მან უკ ვე შე აფ არა თა ვი მოკ ლუ ლის დის ჭერ­ქვეშ და ღვთის გან თუ ბე დის წე რის ქარ ტე ხი­ლის გან სტუ მარ­მას პინ ძლის რე ალ ობა შექ­მნა. ში ოლ ას დაი ახ ლა უკ ვე მას პინ ძე ლია და ღვთი სა და სა კუ თა რი ჭე რის ღირ სე ბა უნ და და იც ვას პირ ველ რიგ ში. იგი მან დილს და აგ­ებს კა რის ზღურ ბლზე, რი თაც თა ვი სი ან ებს შუ რის ძი ებ ას აუკ რძა ლავს. და რო ცა შუ რის­მა ძი ებ ლე ბი, მის კარ თან შემ დრკალ ნი, იძ­ულ ებ ული გახ დე ბი ან, უკ ან და იხი ონ, შო რი­დან ნას რო ლი ის რით, ფან ჯრი დან შე აღ წე ვენ ჭერ ქვეშ და მოკ ლა ვენ მკვლელს. შე ურ აცხო­ფი ლი ში ოლა ღუ დუ შა ურ ის დაი ახ ლა უკ ვე ორ მა გად არ ის ჭი რი სუ ფა ლი და მგლო ვი არე. და რო გორც შე ურ აცხო ფი ლი თა ვი სი ან თა გან იგი უარს იტყვის ძმის და ტი რე ბა ზე მათ თან ერ თად: არ წა ვა სა ტი რალ ში, მარ ტო კა და იტ­ირ ებს და მარ ტო იგ ლოვს... მდი ნა რის პი რას... სტუ მარ საც და ძმა საც. იაყ ელ ისა და ში ოლ ას დის, ამ ორი, ერ თმა ნე თი სა გან სრუ ლი ად გან­სხვა ვე ბუ ლი ქა ლის ფსი ქო ლო გი ითა და მო­რა ლით, ორი სრუ ლი ად გან სხვა ვე ბუ ლი ფსი­ქო ლო გი ისა და მო რა ლის ხალ ხე ბი იხ ატ ები ან ჩვენს თვალ წინ. საქ მე გვაქ ვს ორ სრუ ლი ად გან სხვა ვე ბულ, ორ სრუ ლი ად ურ თი ერ თალ­ტერ ნა ტი ულ ერ ოვ ნულ ფე ნო მენ თან, რო მელ­თაც თავ თა ვი ან თი მო რა ლურ­ფსი ქო ლო გი­ური სა ფუძ ვლე ბი გა აჩ ნი ათ: ფსი ქო ლო გია და მო რა ლი და უნ დობ ლო ბი სა და ფსი ქო ლო გია და მო რა ლი დან დო ბი სა და მტრის სიყ ვა რუ­ლის.

ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლის, იაყ ელ ის ფსი ქო­ლო გი ური და მო რა ლუ რი გან გრძო ბაა ახ ალი ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლი, ეს თე რი, რო მე ლიც სპარ სე თის მე ფის ცთუ ნე ბით სპარ სე თის დე­

დო ფა ლი ხდე ბა. თუმ ცა ამ მაც თუ ნე ბე ლი სიც რუ ით ის მარ ტო არ არ ის. ის სა სახ ლე ში შეგ ზავ ნი ლი დე დო ფა ლია იმ ის ათ ვის, რომ სა­ჭი რო ებ ის შემ თხვე ვა ში და იც ვას ებ რა ელ თა ინ ტე რე სე ბი სპარ სეთ ში. შემ გზავ ნი არ ის ეს­თე რის ბი ძაშ ვი ლი, სა ხე ლად მარ დუ ქაი, რო­მე ლიც მუდ მი ვი კონ სულ ტან ტია ეს თე რი სა. საქ მე გვაქ ვს მაც თუ ნებ ლო ბის მთელ მე ქა ნიზ­მთან, „ან კე სის ტექ ნო ლო გი ას თან“, რო მე ლიც ორი პი როვ ნე ბი სა გან შედ გე ბა: მარ დო ქა ისა და ეს თე რი სა გან...

სპარ სე თის უზ არ მა ზა რი სა მე ფოს მმარ­თვე ლი იყო მე ფე ახ აშ ვე რო ში.ინ დო ეთ იდ ან ქუ შამ დე იყო გა და ჭი მუ ლი მი სი სამ ფლო ბე­ლო, 127 პრო ვინ ცი ის აგ ან შემ დგა რი. თა ვი სი მე ფო ბის მე სა მე წელს, მე ფე ახ აშ ვე როშ მა დი­დი ნა დი მი გა დი ხა და, მო იწ ვია თა ვი სი მთავ­რე ბი, სპარ სელ თა და მი დი ელ თა სარ დლე ბი, მორ ჩილ ნი და მხა რე თა გან მგე ბელ ნი. შვიდ დღეს მი დი ოდა ნა დი მი სა სახ ლის ბაღ ში. თა ვი მო იწ ონა მე ფემ თა ვი სი სა მე ფოს სიმ დიდ რი თა და ბრწყინ ვა ლე ბით: „მრა ვალ ფე რი ქსო ვი ლე­ბი ეკ იდა ბი სო ნი სა და ძო წის ძა ფე ბით ვერ­ცხლის რგო ლებ ზე და მარ მა რი ლოს სვე ტებ ზე. ოქ რო სა და ვერ ცხლის სა წო ლე ბი იდ გა ალ ებ­ას ტრით, მარ მა რი ლო თი, სა და ფი თა და შა ვი მარ მა რი ლო თი მო ფე ნილ იატ აკ ზე. სას მელს ოქ როს სას მი სე ბით სვამ დნენ, მრა ვალ ფე რი სას მი სე ბით. უხ ვად იყო სა მე ფო ღვი ნო, მე ფე­თა სა კად რი სი. ვაშ თი დე დო ფალ მაც გა და იხ­ადა ლხი ნი ბა ნო ვან თათ ვის მე ფე ახ აშ ვე რო შის ერ თერთ სა სახ ლე ში. მეშ ვი დე დღეს მე ფემ თა­ვი სი ულ ამ აზ ესი დე დოფ ლის მშვე ნი ერ ებ ით თავ მო წო ნე ბა მო იწ ად ინა და შვი დი მომ სა ხუ­რე სა ჭუ რი სი გაგ ზავ ნა ვაშ თი დე დოფ ლის მო­საყ ვა ნად... დე დო ფალ მა ბრძა ნე ბა იუკ ად რი სა და უარი შე უთ ვა ლა მე ფეს. ვაშ თი დე დო ფალ­მა დე დოფ ლო ბა და კარ გა. მე ფის მხლებ ლე ბი მე ფის და ვა ლე ბით ახ ალი დე დოფ ლის კან დი­და ტუ რის ძებ ნას შე უდ გნენ.

მარ დო ქა ის მცდე ლო ბი თა და და რი გე ბე­ბით ეს თერ მა, და მა ლა რა თა ვი სი ებ რა ელ ობა,

85 deniza sumbaZeese

ვაშ თი დე დოფ ლის ად გი ლი და იკ ავა. მარ დო­ქა ის სამ სა ხუ რად კი იქ ცა დღე ნი ად აგ დგო­მა სპარ სე თის მე ფის სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, ინ ფორ მა ცი ის მოკ რე ბა და შეგ ზავ ნა მე ფეს­თან შე სა ტა ნად ეს თე რის გზით. იუდ ევ ელ მა მარ დო ქა იმ, რო მე ლიც წარ მო მავ ლო ბით ბე­ნი ამ ინ ის შტო დან იყო და ბა ბი ლო ნის მე ფის, ნა ბუ ქო დო ნო სო რის მი ერ იუდ ას მე ფეს თან, იექ ონი ას თან ერ თად იყო ბა ბი ლონ ში გა და სახ­ლე ბუ ლი, სპარ სეთ ში გად მო ხიზ ნე ბით, სა სახ­ლის კა რიბ ჭეს თან დღე ნი ად აგ დგო მით, სპარ­სე თის მე ფის მთა ვა რი ინ ფორ მა ტო რის ად გი­ლი მო იპ ოვა. სა სახ ლე ში არ ავ ინ არ იც ის, რომ ეს თე რი იუდ ევ ელია. მარ დო ქა იმ კი, სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, აფ იშ ირ ება მო ახ დი ნა თა ვი სი იუდ ევ ლო ბის, რი თაც უფ რო მე ტად შე ნიღ ბა ეს თე რის ვი ნა ობა. და იმ დროს, რო დე საც მე­ფე ახ აშ ვე როშ მა ყვე ლა მთა ვარს შო რის გა­მო არ ჩია და რო გორც ყვე ლა ზე ერ თგულ სა და ღირ სე ულს, ჰა მანს, „და უდ გა სა ვარ ძე ლი ყვე ლა მთა ვარ ზე მაღ ლა, ვინც კი ჰყავ და“, სა სახ ლის კა რიბ ჭეს თან, მარ დო ქაი შე უდ გა ჰა მა ნი სად მი უპ ატ ივ ცე მუ ლო ბის სა გან გე ბო გა მოცხა დე ბის დე მონ სტრა ცი ას და ჰა მანს იუდ ევ ელ თად მი სი ძულ ვი ლი ხე ლოვ ნუ რად მო ახ ვია თავს. ნელ ნე ლა ეს თე რის გზით მარ­დო ქა იმ შეს ძლო გან ხეთ ქი ლე ბის ჩა მოგ დე ბა სპარ სე თის მე ფე სა და მის რჩე ულ მთა ვარს შო რის და ბო ლოს და ბო ლოს იქ ამ დე გა მო ათ­აყ ვა ნა მე ფე ახ აშ ვე რო ში ეს თე რის გზით, რომ ეს ყვე ლა ზე რჩე ული და ერ თგუ ლი ჰა მა ნი, სახ­რჩო ბე ლა ზე ჩა მო აკ იდ ებ ინა. სახ რჩო ბე ლა ზე ჩა მო აკ იდ ებ ინა მე რე ჰა მა ნის ათი ვა ჟი, ხო ლო ის ტო რი ული სტა ტის ტი კით, გარ და ამ გან წი­რუ ლი მთავ რის ოჯ ახ ისა, მე ფე ახ აშ ვე როშს, ეს თე რის წი ნა და დე ბით, სპარ სთის მე ფის ერ­თგუ ლი კი დევ 70 000 (სა მოც და ათი ათ ასი) კა­ცის თვის მი უს ჯია სიკ ვდი ლი... ეს კი უკ ვე ის­ეთი რიცხვია, რო მე ლიც ეს თერს, ებ რა ელ თა ბიბ ლი ური გმი რი ქა ლის, იაყ ელ ის მო რა ლურ მემ კვიდ რეს, ნე ბის მი ერ დროს აპ ოვ ნი ნებ და კარ ვის პა ლო საც და ურ ოს აც, თუ კი ეს თა ვი­

სი ხალ ხი სათ ვის დას ჭირ დე ბო და, თა ვად მე ფე ახ აშ ვე რო შის სა ფეთ ქელ ზე და სა მიზ ნებ ლად და მი სი გა მო თაყ ვა ნე ბუ ლი თა ვის მი წა ზე და­სა ჭე დად. ეს თე რის ბიბ ლი ური წიგ ნით, ჰა მა­ნის ჩა მოხ რჩო ბის შემ დეგ, ეს თე რის თხოვ ნით, სპარ სე თის მე ფე ახ აშ ვე როშ მა სპარ სეთ ში შე­ხიზ ნუ ლი ყვე ლა ებ რა ელ ის ხელ შე უხ ებ ლო ბა ბრძა ნა, ხო ლო სახ რჩო ბე ლა მის ჯი ლი ჰა მა ნის სა ვარ ძელ ზე, რო მე ლიც მან, სპარ სე თის მე ფემ თა ვის ყვე ლა ზე ერ თგულ კაცს, ჰა მანს და უდ­გა, „ყვე ლა მთა ვარ ზე მაღ ლა, ვინც კი ჰყავ და“, უკ ვე მარ დო ქაი დას ვა.

მარ დო ქაი­ეს თე რის ინ ფორ მა ცი ულ მა ტექ­ნო ლო გი ამ სპარ სე თის ამ უდ იდ ესი სა მე ფოს მმარ თველს, მი სი მთა ვა რი საყ რდე ნის, ჰა მა­ნის ჩა მო ცი ლე ბით, შე უქ მნა ახ ალი საყ რდე­ნი მარ დო ქა ის სა ხით, რომ ლი თაც სპარ სე თის მე ფე მთლი ან ად და მო კი დე ბუ ლი გა ხა და სა­სახ ლის კა რიბ ჭეს თან მდგომ მარ დო ქა იზე და ბა ბი ლო ნი დან შე მო ხიზ ნუ ლი ებ რა ული ერ ოვ­ნუ ლი უმ ცი რე სო ბის ხელ შე უხ ებ ლო ბის უზ­რუნ ველ ყო ფა ზე... კი დევ ერ თხელ მინ და გა­ვიხ სე ნოთ:

ერ თერ თი ქარ თვე ლი ებ რა ელი, ცნო ბი ლი პო ლი ტო ლო გი და სა ზო გა დო მოღ ვა წე, ქარ­თვე ლი ებ რა ელ ებ ის ის ტო რი ულ დამ სა ხუ რე­ბად გად მოგ ვცემს თა მარ მე ფის და ქორ წი ნე­ბას გი ორ გი რუს ზე, დამ სა ხუ რე ბად იმ ქარ­თვე ლი ებ რა ელ ებ ის ას, რომ ლე ბიც სა ქარ თვე­ლოს სა მე ფო კარ ზე და წი ნა ურ ებ ულ ნი იყ ვნენ და შე საძ ლებ ლო ბა ჰქონ დათ გავ ლე ნა მო ეხ­დი ნათ სა მე ფო კა რის ცხოვ რე ბა ზე... ჩვენს მი­ერ ბიბ ლი ური „ეს თე რის წიგ ნი სა“ და ეს თე რი­სა და მარ დო ქა ის პი როვ ნუ ლი ფე ნო მე ნე ბის გად მო ცე მის შემ დეგ, ნათ ლად წარ მო სად გე ნი ხდე ბა, თუ რა ოდ ენ ძლი ერი უნ და ყო ფი ლი­ყო მე ფე თა მა რი, რომ უწ ესო გი ორ გი რუ სიც აელ აგ მა და ყო ველ გვა რი მცდე ლო ბა ნიც მი სი ძა ლა უფ ლე ბის შეზღუდ ვი სა ებ რა ული წარ მო­მავ ლო ბის მო ხე ლე თა გან, აელ აგ მა ყო ველ გვა­რი სახ რჩო ბე ლე ბის გა რე შე, უმ აღ ლე სი ად ამი­ან ური ზნე ობ ითა და სათ ნო ებ ით.

86deniza sumbaZe ese

ებ რა ელ მა ხალ ხმა ეს თე რის, რო გორც ერ­ოვ ნუ ლი გმი რის უკ ვდავ სა ყო ფად მი სი ხსე ნე­ბის დღე სას წა ული და აწ ესა „პუ რი მის“ („წი­ლის ყრის დღე“) სა ხელ წო დე ბით, რო მელ საც ებ რა ელ ები დღემ დე დღე სას წა ულ ობ ენ. დღე­ის ათ ვის მსოფ ლიო მეც ნი ერ ებ ის ათ ვის კარ­გად არ ის ცნო ბი ლი რომ 1917 წლის ოქ ტომ­ბრის რე ვო ლუ ცია რუ სეთ ში ებ რა ელ მა სონ თა დი დი მო ნა წი ლე ობ ით იქ ნა მომ ზა დე ბუ ლი. – „კა პი ტა ლიზ მში ცა და სო ცი ალ იზ მშიც წამ ყვან ძა ლას წარ მო ად გე ნენ ებ რა ელ ები“ – წერს ჯორჯ სო რო სი თა ვის ფუნ და მენ ტა ლურ წე­რილ ში: „ერ ოვ ნუ ლი დიქ ტა ტუ რე ბი ღია სა მო­ქა ლა ქო სა ზო გა დო ებ ის წი ნა აღ მდეგ“. დღე­ვან დე ლი მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ რი ობ ის მი ერ გაც ნო ბი ერ ებ ულია, რომ ჩვე ნი დღე ვან დე ლი მსოფ ლი ოს ცი ვი ლურ ის ტო რი აში რე ვო ლუ­ცი ებს ებ რა ელ ები მარ თა ვენ, მაგ რამ ცხოვ­რე ბა ამ რე ვო ლუ ცი ებს თა ვის სა კუ თარ სა ხეს აძ ლევს და ებ რა ული გო ნი, მსოფ ლიო მმარ­თვე ლო ბა ზე მე ოც ნე ბე, იძ ულ ებ ული ხდე ბა ჩვე ნი ცი ვი ლი ზა ცი ის მთელ მან ძილ ზე უწყვე­ტი მო ნი ტო რინ გით იყ ოს მი მარ თუ ლი მთე ლი კა ცობ რი ობ ის ცხოვ რე ბა ზე და უწყვე ტი სუ­ლის კვე თე ბით ეწე ოდ ეს კა ცობ რი ული ცნო ბი­ერ ებ ის ინ ტეგ რა ცი ას, ან ღი ად ან ფა რუ ლად, ებ რა ულ ღი რე ბუ ლე ბებ ზე. ცხოვ რე ბამ და ის­ტო რი ამ იგი, ებ რა ული გო ნი გა მო აწ რთო შე­ნიღ ბუ ლი არ სე ბო ბი სათ ვის. მან შე იმ უშ ავა უნ­არი მშვი დო ბი ან ად შე ფუ თოს თა ვი სი სხე ულ­ებ რი ვი ყო ფი ერ ება სხვა ქვეყ ნის სხე ულ ებ რივ ყო ფი ერ ებ აში, თა ვი სი სუ ლი ერი ინ დი ვი დუ­ალ ობა – სხვა ხალ ხის სუ ლი ერ ინ დი ვი დუ ალ­ობ აში, თა ვი სი რე ლი გი ური ინ დი ვი დუ ალ ობა – სხვა რე ლი გი ებ ის სა მოს ში, და რაც მთა ვა რია: შე ფუ თოს თა ვი სი ურ ყე ვი ან ტიქ რის ტი ან ული სუ ლის კვე თე ბა – ქრის ტი ან ულ სა მოს ში, ან­ტიქ რის ტე – ქრის ტე ში! ამ მე თო დით მას ვირ­ტუ ოზ ულ ად შე უძ ლია ამ ათუ იმ ქვეყ ნის გარ­დაქ მნი სა და გან ვი თა რე ბის იდე აში შე ფუ თოს იდეა ამ ქვეყ ნის დაშ ლი სა და გა ნად გუ რე ბის. შემ თხვე ვი თი არ იყო, რომ მეშ ვი დე მსოფ ლიო

სა ეკ ლე სიო კრე ბამ, ებ რა ელ თა ქრის ტი ან ული ნათ ლო ბა აკ რძა ლა... რო დე საც კო პენ ჰა გენ ში, ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღე ლე ნი ნის მე გო ბა­რი ქა ლის, კლა რა ცეტ კი ნის ინ იცი ატ ივ ით და­წეს და, შემ თხვე ვი თი არ იყო რომ იგი, ქალ თა სა ერ თა შო რი სო დღე, პუ რი მის დღე სას წა ულ­ის პირ ვე ლი აღ ნიშ ვნის დღე ზე თან ხვედ რი ლი აღ მოჩ ნდა. ეს თე რი სა და იაყ ელ ის გე ნე ტი კუ რი წარ მო მავ ლო ბის ქალ ბა ტონ მა თა ვი სი ქვეყ ნი­სა და თა ვი სი წი ნაპ რე ბი სად მი სიყ ვა რუ ლით, ის იც შეს ძლო, რომ პუ რი მის იდეა, დრო ისა და ეპ ოქ ის შე სა ბა მის ახ ალ იდე აში, ქალ თა სა ერ­თა შო რი სო დღის იდე აში შე ეფ უთა და მსოფ­ლი ოს ქა ლე ბი პუ რი მის დღე სას წა ულ ზე ეხ მო. მი ლი ონ ობ ით ქალს ამ დღეს მი ლი ონ ობ ით მა­მა კა ცი ულ ოც ავს, მაგ რამ გაც ნო ბი ერ ებ ული არა აქ ვს, რომ ამ დღე სას წა ულ ით იგი ებ რა­ული პუ რი მის დღე სას წა ულ საც უერ თდე ბა. ასე მო ახ ვია ჩვენ მა თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლი ომ დღეს თა მარ მე ფის ქვე ყა ნას თა ვი სი სა კუ თა­რი გა გე ბის პრი ორ იტ ეტ ები, მო ახ ვია ის ევე, რო გორც იდეა ეს თე რი სა, რო მე ლიც თა მარ მე ფის ფრჩხი ლა დაც არა ღირს.

ებ რა ელ თა მსოფ ლიო ბა ტო ნო ბის ბიბ ლი ური საწყი სე ბი სა, მსოფ ლიო

დევ ნი სა და ებ რა ელ თა მი ერ მსოფ ლი ოზე შუ რის ძი ებ ის შე სა ხებ

თა ვის დრო ზე, ჯერ კი დევ მე­19­ე სა უკ უნ­ეში, დი დი ილია ჭავ ჭა ვა ძე წერ და, რომ ებ რა­ელ თა დევ ნის მი ზე ზი პლა ნე ტის ყვე ლა კონ­ტი ნენ ტზე და ყვე ლა ქვე ყა ნა ში, აღ მოჩ ნდა არა მა თი ფა ნა ტი კუ რი რწმე ნა და წარ მოდ გე ნა თა ვი ანთ რჩე ულ ობ აზე, არა მა თი რე ლი გი ური ფა ნა ტიზ მი, არ ამ ედ მა თი უს ამ არ თლო ეკ ონ­ომ იკ ური პო ლი ტი კა, მი მარ თუ ლი მსოფ ლიო კა პი ტა ლის ხელ ში ჩაგ დე ბი სა კენ და ამ გზით პო ლი ტი კუ რი გავ ლე ნის მო პო ვე ბი სა კენ ყვე­ლა ქვე ყა ნა ში (იხ. ილია ჭავ ჭა ვა ძის წე რი ლი „ებ რა ელ თა შე სა ხებ“).

87 deniza sumbaZeese

ილია ჭავ ჭა ვა ძი სე ულ ინ ფორ მა ცი აში, რო­მელ შიც ებ რა ელი ხალ ხის ცხოვ რე ბის გზი სა და მი ზან და სა ხუ ლო ბის შე ფა სე ბა ევ რო პუ ლი ფორ მუ ლი რე ბის შთა ბეჭ დი ლე ბას ტო ვებს, არ­აფ ერი ახ ალი და და უჯ ერ ებ ელი არ არ ის. პი­რი ქით. ეს არ ის ყვე ლა ზე მარ ტი ვი გად მო ცე მა ებ რა ელი ხალ ხის წმინ და წიგ ნით ნა ან დერ ძე ვი იდე ალ ისა, რომ ლი სა გან გა დახ ვე ვის უფ ლე ბა ებ რა ელ ხალ ხს არ ცა აქ ვს. ეს მი სი სჯუ ლი დან, მი სი კა ნო ნი კუ რი მი ზან სწრაფ ვი დან გა მომ დი­ნა რე სუ ლის კვე თე ბაა, რო მელ საც თა ვი სი სა­უკ უნე ებ გავ ლი ლი შე დე გი და სადღე ისო სა ხე­ობა აქ ვს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის სა ხით.

უფ ალი, ღმერ თი ის რა ელ ისა ასე ელ აპ არ­აკ ება თა ვის ხალ ხს მო სე წი ნას წარ მეტყვე ლის პი რით ეგ ვიპ ტი დან გა მოყ ვა ნი სა და აღ თქმულ მი წა ზე შეყ ვა ნის წინ:

„...უფ ლის, შე ნი ღმერ თის წმინ და ერი ხარ, შენ აგ ირ ჩია უფ ალ მა, რომ ჰყო ლო დი სა კუ­თარ ერ ად ყვე ლა ხალ ხს შო რის დე და მი წის ზურ გზე... (2 რჯ. 14, 2) ...არა ჭა მოთ არ ავ ით­არი ლე ში. შენს სახ ლში მცხოვ რებ მდგმურს მი ეცი იგი, მან შჭა მოს, ან უცხო ელს მიჰ ყი დე, რად გან უფ ლის, თქვე ნი ღმერ თის წმინ და ერი ხართ თქვენ (2 რჯ. 14,21) – ასე მი მარ თავს და ასე გა დას ცემს უფ ლის სიტყვებს თა ვის მშობ­ლი ურ ებ რა ელ ხალ ხს მი სი წი ნამ ძღო ლი და ებ რა ელი ხალ ხის ყვე ლა ზე დი დი წი ნას წარ­მეტყვე ლი, მო სე, აღ თქმულ ქვე ყა ნა ში შეს­ვლის წინ: ებ რა ელ მა არ უნ და შე ჭა მოს გა უწ­მინ დუ რე ბუ ლი ხორ ცი, იმ იტ ომ რომ ის წმინ და ერია, სხვამ – შე იძ ლე ბა. ასეა გა მო ხა ტუ ლი ევ რო პუ ლი “ცის ფერ სის ხლი ან ობ ის“ ებ რა ულ­იუდე ური პო ზი ცია ბიბ ლი აში.

„– გა კურ თხებს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, რო­გორც ნათ ქვა მი აქ ვს შენ თვის: ბევრ ხალ ხს ექ­ნე ბა შე ნი ვა ლი, შენ კი არ ის ეს ხებ; ბევრ ხალ­ხზე იბ ატ ონ ებ, შენ ზე კი – არ ავ ინ იბ ატ ონ ებს“ (2 რჯ. 15, 6)...

რო გორც ვხე დავთ, ფუ ლის გა სეს ხე ბა სხვა­ზე გა ბა ტო ნე ბის ბიბ ლი ური, ანუ ძვე ლი აღ­თქმი სე ული, სა კუთ რივ ებ რა ული გზაა. და

შემ თხვე ვი თი არ არ ის რომ თა ნა მედ რო ვე მსოფ ლიო წეს რი გის მა მოძ რა ვე ბე ლი ძა ლა სწო რედ ფი ნან სურ­ეკ ონ ომ იკ ური პო ლი ტი კაა და ამ თვალ საზ რი სით სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობა კლა სი კურ იუდა ის ტურ პრინ ცი პებ ზე დგას, სა კუ თარ რე ლი გი ურ ცნო ბი ერ ებ აზე და კა ნო­ნებ ზე.

„– რო ცა შე გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის გა მო ეფ იც ებ ოდა აბ რა­ამს, ის აკს და იაკ ობს, რომ შენ მოგ ცემ და დი­დი და მშვე ნი ერი ქა ლა ქე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ იშ ენ ებია, ყო ველ ნა ირი დოვ ლა თით ავ სე ბუ ლი სახ ლე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ აგ ივ სია, ამ ოთხრი ლი ჭე ბი თურთ, რომ ლე ბიც შენ არ ამ ოგ ითხრია, ვე ნა ხე ბი თა და ზე თის ხი­ლის ბა ღე ბით, რომ ლე ბიც შენ არ გა გი შე ნე ბია, და შენც შე ჭამ და გაძ ღე ბი, ფრთხი ლად იყ ავი, რომ არ და გა ვიწყდეს უფ ალი, რო მელ მაც გა­მო გიყ ვა ნა ეგ ვიპ ტი დან, მო ნო ბის სახ ლი დან.... რად გან შუ რის მა ძი ებ ელი ღმერ თია თქვენ ში უფ ალი...“ (2 რჯ. 6, 10­15).

„რო ცა მი გიყ ვანს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, იმ ქვე ყა ნა ში, რომ ლის და სამ კვიდ რებ ლა დაც მი­დი ხართ და მო გა შო რებს მრა ვალ რიცხო ვან ხალ ხებს – ხე თე ლებს, გირ გა შე ლებს, ამ ორ­ევ ელ ებს, ქა ნა ან ელ ებს, ფე რი ზე ლებს, ხი ვი­ელ ებს, და იებ უს ელ ებს – შვიდ ხალ ხს, შენ ზე მრა ვალ რიცხო ვან სა და ძლი ერს, ხელ ში ჩა გაგ­დე ბი ნებს და შენც და ამ არ ცხებ მათ, და არ ის ხე ის ინი (= შე სა წი რავ მსხვერ პლად აქ ციე! დ.ს.), არ შეკ რა მათ თან კავ ში რი და არც და ინ დო. არ და უმ ოყ ვრდე... ...და უნ გრი ეთ მათ სამ სხვერ­პლო ები, და ულ ეწ ეთ სვე ტე ბი, გა უჩ ეხ ეთ ხემ­ხვი ვა ნე ბი, და ცეცხლში დაწ ვით მა თი კერ პე ბი (2 რჯ. 7, 1­5)... იც ოდე, რომ შე ნი სი მარ თლის გა მო არ გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი ამ მად ლი ან მი წას და სამ კვიდ რებ ლად... (2 რჯ. 9, 6), სა დაც ღვა რად მო ედ ინ ება რძე და თაფ ლი... (2 რჯ. 11, 9)...

„რო ცა გაწყვეტს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, ხალ ხებს, რო მელ თა ქვე ყა ნას შენ გაძ ლევს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, გან დევ ნი მათ და და­

88deniza sumbaZe ese

სახ ლდე ბი მათ ქა ლა ქებ სა და სახ ლებ ში... (2 რჯ. 19, 1)... წი ნას წარ მეტყველს, რო გორც მე ვარ, შე ნი წი აღ იდ ან, შე ნი მოძ მე ებ იდ ან და­გიდ გენს უფ ალი, შე ნი ღმერ თი, მას უს მი ნე (2 რჯ. 18, 15)...

და ის ვი მე ფედ ის კა ცი, ვი საც უფ ალი, შე ნი ღმერ თი ამო ირ ჩევს, შე ნი მოძ მე ებ ის წრი დან და ის ვი მე ფე. უფ ლე ბა არა გაქ ვს და ის ვა უცხო კა ცი, რო მე ლიც არ არ ის შე ნი მოძ მე...“ (2 რჯ. 17, 15)...

………………………………„ყვე ლა ხალ ხი, რო მე ლიც დარ ჩა ამ ორ ევ­

ელ თა გან, ხე თელ თა გან, ფე რი ზე ველ თა გან, ხი ვი ელ თა გან და იებ უს ევ ელ თა გან, რო მე ლიც არ იყო ის რა ელი ან თა მოდ გმი სა, მა თი შთა მო­მავ ლე ბი, მათს შემ დეგ რომ დარ ჩნენ ქვე ყა ნა­ში, და არ გა უწყვე ტი ათ ის რა ელი ან ებს, ბე გა­რა ზე მო მუ შა ვე ებ ად გა ნა წე სა სო ლო მონ მა და ასე არი ან დღემ დე. ის რა ელი ან თა გან არ ავ ის­თვის და უკ ის რე ბია ბე გა რა, რად გან მე ომ რე­ბად ჰყავ და ის ინი(სო ლო მონს), თა ვის მორ ჩი­ლე ბად, მე თა ურ ებ ად და სარ დლე ბად, თა ვი სი ეტ ლე ბი სა და მხედ რო ბის მე თა ურ ებ ად“ (4 მეფ. 9, 20­22).

არ იფ იქ როს მკითხველ მა, რომ ჩვენს მი ერ ბიბ ლი იდ ან მოხ მო ბი ლი ცი ტა ტე ბის ქარ თულ თარ გმან ში რა იმე უზ უს ტო ბაა დაშ ვე ბუ ლი და ებ რა ელ თა ღმერ თის, იაჰ ვეს, იგ ივ იეღ ოვ­ას მეტყვე ლე ბის ჩვე ნე ულ გად მო ცე მა ში რა­იმე მო რა ლუ რი ტო ნა ლო ბაა დარ ღვე ული. ის, რაც წარ მო უდ გე ნე ლია ჩვე ნი მო რა ლი სათ ვის, სრუ ლი ად ჩვე ულ ებ რი ვი ამ ბა ვია „წმინ და წე­რი ლის“ ღმერ თი სათ ვის, იმ მა მა ღმერ თი სათ­ვის, ვის თვი საც ებ რა ელი ერი მი სი სა კუ თა რი რჩე ული ერია. ებ რა ელ თათ ვის, რო გორც რჩე­ული ერ ის ათ ვის იმ ხალ ხე ბის გაჟ ლე ტა, მარ­ტო იმ იტ ომ რომ ის ინი ებ რა ელ ები არ არი ან და სხვა რწმე ნა აქ ვთ, მა თი ვე უფ ლი სა გან არ ის დაშ ვე ბუ ლიც და ნა კურ თხიც. ეს უფ ლე ბა არც და ფა რუ ლია და არც გა სა იდ უმ ლო ებ ული. ეს ყვე ლა ფე რი ჩვენს მი ერ მოხ მო ბილ ცი ტა ტებ ში პირ და პირ და მკა ფი ოდ არ ის გაცხა დე ბუ ლი.

ჩვენ შეგ ნე ბუ ლად და სა გან გე ბოდ მო ვიყ­ვა ნეთ ეს ვრცე ლი ამ ონ არ იდი ებ რა ელი ხალ­ხის წმინ და წე რი ლი დან. ეს ღმერ თი, რო მე ლიც ამ ზე მოთხმო ბილ ცი ტა ტებ ში ელ აპ არ აკ ება თა ვის ხალ ხს, ეს არ ის ღმერ თი აბ რა ამ ის აც, ისა აკ ის აც, იაკ ობ ის აც, მო სე სიც, და ვით წი­ნას წარ მეტყვე ლი საც და დღე ვან დე ლი სი ონ­ის ტუ რი მოძ რა ობ ის აც. აქ არ ის გა მო ხა ტუ ლი ებ რა ელი ხალ ხის ერ ოვ ნუ ლი, სიღ რმი სე ული და არ სობ რი ვი ფსი ქო ლო გია, თან და ყო ლი ლი და ბუ ნებ რი ვი, ეს არ ის ერ ოვ ნუ ლი მო რა ლუ­რი პრინ ცი პე ბი მომ თა ბა რე თემ თა გან შო ბი ლი ებ რა ელი ხალ ხი სა. წარ მო ვიდ გი ნოთ რა შორს არ ის ერ თმა ნე თი სა გან: ქრის ტეს მოძ ღვრე ბა მოყ ვა სის სიყ ვა რუ ლი სა და აქ ხმო ბილ ცი ტა­ტებ ში ას ახ ული ყვე ლა ხალ ხზე გა ბა ტო ნე ბის ის მო წო დე ბა, რო მე ლიც ამ ტი პი ური ფრაგ მენ­ტე ბის იუდა ის ტურ სუ ლის კვე თე ბა შია გა მო­ხა ტუ ლი?! აქ ყო ველ გვარ სა მარ თლი ან ობ აზე წი ნა დგას ღმერ თი ის რა ელ ისა და ღვთი სა გან მი ნი ჭე ბუ ლი უფ ლე ბა მო სი ლე ბა ებ რა ელი ერ­ისა ყვე ლა და ნარ ჩენ ხალ ხზე აღ მა ტე ბი სა და ბა ტო ნო ბის. უფ რო მე ტი: ჩვენს მი ერ ხმო ბილ ფრაგ მენ ტებ ში ას ახ ულია ებ რა ელი ერ ის, რო­გორც რჩე ული ერ ის სა კუ თა რი და გა მორ ჩე­ული უფ ლე ბა მო სი ლე ბა, ბო ძე ბუ ლი თა ვად უფ ლი სა გან, თა ვად უფ ლის შე წევ ნით, უპ რობ­ლე მოდ ამ ოჟ ლი ტოს ყვე ლა და ნარ ჩე ნი ხალ ხი, თუ ამ ას ებ რა ელი ერ ის ინ ტე რე სე ბი ითხოვს. ცხა დია, ის მის კითხვა: სად მი დის ამ დროს თა­ვად უფ ლი სა გან ნა კარ ნა ხე ვი ერ თერ თი მთა­ვა რი მცნე ბა მო სე სი: „არა კაც ჰკლა!“ რო მე­ლიც ზე მოთ ხმო ბი ლი ეპ იზ ოდ ის შემ თხვე ვა ში უპ ას უხ ოდ რჩე ბა...

პირ ვე ლი, ზე მოთ ჩა მო ნათ ვა ლი შვი დი დი­დი ხალ ხი დან, რომ ლე ბიც აღ თქმუ ლი მი წის წი ნა რე, ანუ მკვიდრ მო სახ ლე ობ ას წარ მო ად­გენს, და რომ ლე ბიც ღვთის კურ თხე ვით ებ რა­ელ ებს უნ და ამო ეჟ ლი ტათ, თა ვი ან თი ღმერ­თის უშუ ალო პრო ცე სუ ალ ური თან ხლე ბი თა და თა ნად გო მით, ე.წ. „აღ თქმუ ლი მი წის“ და­სა სა კუთ რებ ლად, ხე თე ბი, ყო ველ გვა რი მეც­

89 deniza sumbaZeese

ნი ერ ული და ვის გა რე შე, ის ტო რი ოგ რა ფი ული სიცხა დით, ჩვე ნი, ქარ თველ თა მოდ გმის წი ნა­პარ ხალ ხად აღი არ ებ ული მო სახ ლე ობაა.

„უძ ვე ლეს ხა ნა ში, ამ ხუ თი­ექ ვსი ათ ასი წლის წი ნათ, ხე თურ­იბ ერ ული გვარ ტო მო ბის, ერ თმა ნე თის მო ნა თე სა ვე ხალ ხებს ვრცე ლი მი წაწყა ლი ეჭ ირ ათ წი ნა აზი აში... – ვკითხუ­ლობთ სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი ის სას კო ლო სა­ხელ მძღვა ნე ლო ში – ეფ რა ტი სა და ტიგ რო სის აუზ თა ქვე მო ნა წილ ში სუ მე რებ მა ჯერ კი დევ ძვ. წელ თაღ რიცხვის მე ოთხე ათ ას წლე ულ ში გა ნა ვი თა რეს სა ქა ლა ქო ცხოვ რე ბა, სა ფუძ ვე­ლი ჩა უყ არ ეს სა ხელ მწი ფოს და გა მო იგ ონ ეს მსოფ ლი ოში უძ ვე ლე სი დამ წერ ლო ბა – ჯერ იერ ოგ ლი ფუ რი, ხო ლო შემ დეგ ლურ სმუ ლი...

წი ნა აზი ის მო სახ ლე ობ ის სიმ დიდ რე ძვე­ლი დრო იდ ან ვე იზ იდ ავ და უცხო ელ ვე ლურ ტო მებს. ამ მე ჯო გე ტო მე ბის შე მო სე ვე ბის წყა ლო ბით თან და თან შე იზღუ და მკვიდ რი, ძვე ლი მო სახ ლე ობ ის სამ ფლო ბე ლო. მე ორე ათ ას წლე ულ ის დამ დეგს, ძვ.წ.­ით, წი ნა აზი ის მკვიდ რი ხალ ხე ბი დან ცნო ბი ლი იყ ვნენ ხე თე­ბი და სუ ბა რე ბი. ხე თე ბი და სუ ბა რე ბი ქარ თვე­ლე ბის წი ნაპ რე ბი არი ან... ხან გრძლივ ბრძო­ლას ეგ ვიპ ტე­ხე თას შო რის მსოფ ლიო პირ­ვე ლო ბი სათ ვის ბო ლო მო უღო ხე თის მე ფემ ხა ტუ შილ მე სა მემ, რო მელ მაც 1278 (ძვ. წ.ა.) წელს ფა რა ონ თან ხელ შეკ რუ ლე ბა დას დო სა­მუ და მო მე გობ რო ბის შე სა ხებ. ეს შე სა ნიშ ნა ვი დო კუ მენ ტი მოღ წე ულია ჩვე ნამ დე და სა ერ­თა შო რი სო სა მარ თლის ფუ ძემ დე ბელ ძეგ ლად ით ვლე ბა“ (იხ. ნ. ბერ ძე ნიშ ვი ლი, ი. ჯა ვა ხიშ­ვი;ლი, ს. ჯა ნა შია „სა ქარ თვე ლოს ის ტო რია“, მე სა მე გა მო ცე მა, საქ. სსრ სა ხელ მწი ფო გა­მომ ცემ ლო ბა, თბი ლი სი,1948 წ.).

ეს ვრცე ლი ფრაგ მენ ტი მო ვიხ მეთ „სა ქარ­თვე ლოს ის ტო რი ის“ იმ სა ხელ მძღვა ნე ლო წიგ ნი დან, რო მე ლიც სა ქარ თვე ლოს ის ტო რი­ის უდ იდ ეს მცოდ ნე თა მი ერ არ ის შექ მნი ლი: ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლის, სი მონ ჯა ნა ში ას, ნი კო ბერ ძე ნიშ ვი ლის მი ერ. აღ სა ნიშ ნა ვია, რომ ეს სა ხელ მძღვა ნე ლო, გა მო ცე მუ ლი 1943 წელს,

რო გორც ამ ას ცნო ბი ლი ის ტო რი კო სი, ზუ რაბ რა ტი ანი ამ ხელს, დარ ბე ვის სა გა ნი გახ და სტა­ლი ნის გარ დაც ვა ლე ბის შემ დეგ და მი სი ფურ­ცლე ბი დან სწო რედ ის ნა წი ლი იქ ნა ამ ოჭ რი ლი, რო მე ლიც სა ქარ თვე ლოს უძ ვე ლეს ის ტო რი ას გად მოგ ვცემ და, სულ მცი რე, ქრის ტეს წი ნა რე სა მი ათ ასე ული წლის ხან გრძლი ვო ბის ის ტო­რი ას. რო გორც ვხე დავთ, ამ სა მი ათ ას წლე­ულ ის საზღვრებ შია მოქ ცე ული ებ რა ელ თა მომ თა ბა რე­მე ჯო გე ტო მე ბის მი ერ ხე თუ რი მო სახ ლე ობ ის ამ ოხ ოც ვის ლოც ვა­კურ თხე­ვაც ებ რა ელ თა ღმერ თის მი ერ: ხე თე ბის, ქარ­თველ თა უშუ ალო წი ნაპ რე ბის.

მაგ რამ, და ვუშ ვათ და ხე თე ბი სა კუთ რივ ჩვე ნი წი ნაპ რე ბი არ არი ან! ვი ღა ცის წი ნაპ რე­ბი ხომ არი ან? ხო ლო თუ ისე ამ ოწყვი ტეს ეს მშვი დი ხალ ხი ებ რა ელ ებ მა, რომ იმ ათი წვე­თი და მის ხა ლიც აღ არ დარ ჩა, სა ინ ტრე სოა, ეს დი დი ღირ სე ბა და მად ლია ებ რა ელი ერ ისა, სა­მუ და მო ცოდ ვა, თუ რა ღაც სხვა რამ, რო მელ­საც შე ფა სე ბა ეს აჭ ირო ება, რო გორც წმინ და წიგ ნის მო ნათხრობს. თუ ძა ლი ან არ გა მო ვი­თაყ ვა ნებთ თავს და ნორ მა ლუ რი ად ამი ან ური აზ როვ ნე ბით აღ ვიქ ვამთ მოხ მო ბილ ის ტო რი­ას აღ თქმუ ლი ქვეყ ნის მი ღე ბი სას, ხომ უნ და დავ სვათ კითხვა: „ის მი წა, რო მელ მაც შვი დი უც ოდ ვე ლი ხალ ხის სის ხლი შე იშ რო, რო გორ­ღა არ ის წმინ და მი წა და ის ხალ ხი, რო მელ მაც თა ვის ზე დი დი, სა კუ თარ მი წა­წყალ ზე თა ვი­სი შრო მით მაცხოვ რე ბე ლი მკვიდ რი ხალ ხე ბი ამ ოწყვი ტა, მარ ტო იმ იტ ომ რომ ის ინი სხვა ერ ოვ ნე ბი სა ნი და სხვა რწმე ნი სა ნი იყ ვნენ, რო გორ ღა არი ან ღვთის რჩე ული ხალ ხი? ვინ არ ის მა შინ მა თი ღმერ თი, ან რო გორ, კა ცობ­რი ობ ის რო მე ლი კრი ტე რი უმ ებ ით არ ის მიჩ­ნე ული მა თი ერ ოვ ნუ ლი ბი ოგ რა ფია წმინ და წე რი ლად? და კა ცობ რი ობ ის წმინ და წიგ ნად? და რამ ხე ლა კოს მი ური გა მოწ ვე ვაა ამ ფონ ზე იესო ქრის ტე, რო გორც გან კა ცე ბა ჭეშ მა რი ტი ღმერ თის!.. ამ ას თან ებ რა ელი ერ ის ცოდ ვა თა­გან გან წმენ დი სა, გა კე თილ შო ბი ლე ბი სა და გა­დარ ჩე ნი სათ ვის! რო გორც პავ ლე მო ცი ქუ ლი

90deniza sumbaZe ese

იტყო და: ჯერ ებ რა ელი ერ ისა და შემ დეგ მთე­ლი კა ცობ რი ობ ის.

„მო სეს წიგ ნე ბის შეს წავ ლის დროს მე ის­რა ელ ის სა იდ უმ ლო ება ამ ოვ ხსე ნი“ – წერს გრი გოლ რო ბა ქი ძე 1952 წელს, ბუ ნებ რი ვია, მე ორე მსოფ ლიო ომ ის შე დე გე ბის გან წყო­ბით და ხუთ წიგ ნე ულ ის ცალ კე ულ ეპ იზ ოდ­ებ თან და კავ ში რე ბით შეშ ფო თე ბა ში მო სუ ლი. ეს მე­20 სა უკ უნ ის დი დი ქარ თვე ლი მწე რა ლი, გერ მა ნი ასა და შვე იც არი აში მცხოვ რე ბი დი­დი ქო მა გი ებ რა ელი ერ ისა, და მღელ ვა რე გა­ურ კვევ ლო ბა ში ჩა ვარ დნი ლი, წა მოყ ვი რე ბის ფორ მით ეტყვის თა ვის პი რად წე რილ ში მე­20 სა უკ უნ ის დიდ ბერ ძენ მო აზ როვ ნე სა და მწე­რალს – ნი კოს კა ზან ძა კისს: მო სეს ხუთ წიგ ნე­ულ ის პირ ვე ლი წიგ ნი – „შე საქ მე“ „გაკ ვრით“ არ ის წა კითხუ ლი!“ და ქარ თვე ლი კა ცის თვის გა მა ოგ ნე ბე ლი ებ რა ული ცხოვ რე ბის წეს თა წარ მო ჩე ნით, მთე ლი ხუთ წიგ ნე ულ ის ამ ოს ავ­ალ წერ ტი ლად ცი ფო რას ამო უხ სნელ ეპ იზ ოდ­ზე შე აჩ ერ ებს ყუ რადღე ბას. ჩვე ნი პრობ ლე­მე ბის ფონ ზე, ღირს ამ ეპ იზ ოდ თან შე ჩე რე ბა ორი ოდ სიტყვით მა ინც:

მი იღო რა გა მოცხა დე ბა უფ ლი სა ხო რე ბის მთა ზე, წი ნას წარ მეტყველ მა მო სემ, რომ თა­ვი სი ხალ ხი გა მო იყ ვა ნოს ეგ ვიპ ტელ თა ტყვე­ობ იდ ან, თა ვი სი ცოლ­შვი ლით გა ემ არ თა იგი მი დი ელ თა ქვეყ ნი დან ეგ ვიპ ტი სა კენ. „გზა ზე, ღა მეს რომ ათ ევ დნენ, და უხ ვდა მას უფ ალი და მოკ ვლა და უპ ირა“ (გამ. 4, 24).

„სა გი ჟეთ ში ვართ? – კითხუ ლობს გრი გოლ რო ბა ქი ძე – და ვა ლე ბის მიმ ცემს და ვა ლე ბის აღ მსრუ ლებ ლის მოკ ვდი ნე ბა სურს?! ვინ ამ­ოხ სნა ეს?“ (გვ. 91).

ის, რაც სა გი ჟე თი შე იძ ლე ბა იყ ოს მა ვა ნი­სათ ვის, არც მო სე წი ნას წარ მეტყვე ლი სათ ვის და არც მი სი ცო ლის თვის, ცი ფო რა სათ ვის, რო გორც ცხა დი გახ დე ბა, სა გი ჟე თი არ არ­ის. მო სე მაც და ცი ფო რა მაც ზუს ტად იცი ან, რა ტომ უპ ირ ებს უფ ალი მო სეს მოკ ვლას. სა­ნამ თავს და ეს ხმის უფ ალი მო სეს, მი დი ელ­თა ქვეყ ნი დან მი მა ვალს ეგ ვიპ ტი სა კენ, გა აფ­

რთხი ლებს კი დეც მო სეს: „უთხა რი ფა რა ონს, ასე ამ ბობს­თქო უფ ალი: ჩე მი პირ მშო შვი ლია ის რა ელი. გე უბ ნე ბა, გა უშ ვი, რა თა თაყ ვა ნი მცეს. თუ არ გა უშ ვებ, მო გიკ ლავ შვილს, შენს პირ მშოს“ (გამ.: 4, 22­23). აქ სა მარ თლებ რი­ვი ლო გი კა ის რა ელი ან თა ღმერ თი სა და ცუ­ლია:თვა ლი თვა ლი სა წილ და კბი ლი კბი ლი სა წილ. ქვე ტექ სტიც ნა თე ლია: თუ არ გა ნა ხორ­ცი ელ ებს ის რა ელი თა ვი სი მფარ ვე ლი ღმერ­თის მსა ხუ რე ბას, სუ ლი ერ ად მოკ ვდე ბა და მკვლე ლი ფა რა ონი იქ ნე ბა, რო მე ლიც აბ რკო­ლებს კავ შირს ის რა ელ სა და იაჰ ვეს შო რის. ამ­იტ ომ ის და ის ჯე ბა იაჰ ვე სა ვე მი ერ კა ნო ნი ერი სას ჯე ლით: თუ ფა რა ონი უფ ალს სუ ლი ერ ად მო უკ ლავს პირ მშო შვილს, ანუ ის რა ელს, უფ­ალ იც მო უკ ლავს ფა რა ონს მის პირ მშოს.

გა ვიხ სე ნოთ აღ თქმა უფ ლი სა აბ რა ამ ის ათ­ვის მი ცე მუ ლი: „ეს მე ვარ, და აჰა, ჩე მი აღ­თქმაც: უამ რავ ხალ ხთა მა მა შე იქ მნე ბი!... მოგ­ცემ შენ და შენს შთა მო მავ ლო ბას შე ნი მდგმუ­რო ბის ქვე ყა ნას, ქა ნა ან ის მთელს ქვე ყა ნას სა მა რა დი სო სა კუთ რე ბად და თქვე ნი ღმერ თი ვიქ ნე ბი, ოღ ონდ და იც ავ ით ჩე მი აღ თქმა შენ და შენ მა შთა მო მავ ლო ბამ, თა ობ იდ ან თა ობ ამ­დე... რვა დღი სამ და იც ვი თოს თქვენ ში ყო ველ­მა მა მა კაც მა... „წი ნა და უც ვე თე ლი მა მა კა ცი, რო მელ საც არ და უც ვი თავს ჩუ ჩა მერ ვე დღეს, უნ და მო იკ ვე თოს თა ვი სი ხალ ხი დან, რად გან და არ ღვია ჩე მი აღ თქმა“ (დაბ.: 17, 4­9­14).

რო დე საც მო სე მი დი ელ თა ქვეყ ნი დან ცოლ­შვი ლი ან ად ეგ ვიპ ტი სა კენ მი დის და ღა მის თე­ვის დროს იაჰ ვე ეს ხმის თავს, იმ წამ სვე ირ­კვე ვა ცი ფო რას საქ ცი ელ ით, რა ტო მაც ეს ხმის მათ თავს თა ვად ის უფ ალი, რო მე ლიც მას, მო სეს, ის რა ელ ის, მი სი, ანუ უფ ლის წი ნა დაც­ვე თი ლი პირ მშოს გა მოყ ვა ნას ავ ალ ებს ეგ ვიპ­ტუ რი ტყვე ობ იდ ან. ეს ელ ვის სის წრა ფით ხდე­ბა. მო სეს ცო ლი მი დი ელი მღვდლის შვი ლია,, რო მე ლიც მო სემ ეგ ვიპ ტი დან გა დახ ვე წილ მა და მალ ვა ში მყოფ მა შე ირ თო. მო სეს და ცი ფო­რას მი დი აში არა აქ ვთ აღ სრუ ლე ბუ ლი ის წე სი, რო მე ლიც ის რა ელი ან თა კა ნო ნით ევ ალ ებ ოდა

91 deniza sumbaZeese

მო სეს. წი ნა და უც ვე თე ლი შვი ლით, თა ვი სი უფ ლის წი ნა შე, თა ვი სი ხალ ხის გა მო სახ სნე­ლად მი მა ვა ლი მო სე, თა ვი სი ვე ხალ ხის საღ­მრთო სჯუ ლით, თა ვის შვი ლი ან ად ირ აცხე­ბო და სჯუ ლის დამ რღვე ვად და გან კვე თი ლად თა ვი სი ხალ ხის გან. ეს მო სე მაც იც ის და ცი­ფო რა მაც. უფ ლი სა გან მი ღე ბუ ლი და ვა ლე ბის აღ სას რუ ლებ ლად მი მა ვა ლი უფ ლის მფარ ვე­ლო ბა ში ვერ იქ ნე ბა, თუ წი ნა და უც ვეთ ლი შვი­ლით უფ ლის აღ თქმა აქ ვს დარ ღვე ული და მი­თუ მე ტეს ვერც იმ და ვა ლე ბის შემ სრუ ლე ბე ლი ვერ იქ ნე ბა, რო მე ლიც ხო რე ბის მთა ზე მი იღო გა მოცხა დე ბით უფ ლი სა გან. ამ იტ ომ უფ ალი თავს ეს ხმის მო სეს და იმ სას ჯე ლით ემ უქ რე­ბა, რო მე ლიც ამ და ნა შა ულ ის თვის არ ის მის­გან და კა ნო ნე ბუ ლი. აღ იქ ვამს თუ არა უფ ლის თავ დას ხმას მო სე ზე, ცი ფო რა სტა ცებს ხელს წვე ტი ან ქვას, კაჟს, ჩუ ჩას წა აჭ რის შვილს, ფე­ხებ თან მი უგ დებს მო სეს და უფ ალ იც გა ეც­ლე ბა მას: ეტყვის ცი ფო რა მო სეს: „...სის ხლის სი ძე ხარ ჩე მი... სის ხლის სი ძე წინ დაც ვე თით“ (გამ.: 4, 25­26). აქ უფ ალი და უნ დო ბე ლი ნა­დი რი ვით არ ის მო ვარ დნი ლი, რო მელ საც სის­ხლის სუ ნი სცემს და სის ხლი სწყუ რია, მაგ რამ ძა ლა ამ ორ ივე მხა რი სა და უნ დობ ლის მორ­ჩი ლე ბა შია. ერ თი სა ინ ტე რე სო პა რა ლე ლი ას­ოც ირ დე ბა მე ფე თა წიგ ნე ბი დან ცი ფო რას ამ ეპ იზ ოდ თან. მო გეხ სე ნე ბათ, მე ფე ნი, ძველ­თა ძვე ლი გა გე ბით ნაც ვალ ნი არი ან უფ ლი სა თავ თა ვი ანთ ქვეყ ნებ ში. ის რა ელ ის პირ ვე ლი მე ფე, სა ული, და ვითს, მო მა ვალ მე ფე სა და წი ნას წარ მტყველს, და ახ ლო ვე ბი სა და მა ხე­ში გაბ მის მიზ ნით, სი ძედ გახ დო მას შეს თა ვა­ზებს: „მე ერ თი უბ ირი და უპ ოვ არი კა ცი ვარ“ – შე უთ ვლის და ვი თი მე ფეს შუ ამ ავ ალ თა პი­რით. მე ფე სა ული თა ვი სი ას ულ ის ათ ვის და ვი­თი სა გან მხო ლოდ ასი ფი ლის ტი მე ლის ჩუ ჩას ითხოვს, და და ვი თი სი ხა რუ ლით ას რუ ლებს ამ თხოვ ნას. წა იყ ვანს თა ვის თა ნა მებ რძო ლებს, ორ ას ამ დე წი ნა და უც ვე თელ ფი ლის ტი მელს ამ ოხ ოც ავს, და ხო ცი ლებს, ასს თუ ორ ას კაცს წა აჭ რის ჩუ ჩებს, და მი არ თმევს მე ფეს. ასე

გახ დე ბა და ვით წი ნას წარ მეტყვე ლი, მეფ სალ­მუ ნე და ქნარ ზე დამ კვრე ლი, „ერ თი უბ ირი და უპ ოვ არი კა ცი“, სი ძე ის რა ელი ან თა პირ ვე ლი მე ფი სა, მე უღ ლე მე ფის ას ულ ისა, მელ ქო ლა­სი. მაგ რამ და ვითს მელ ქო ლას მი ტო ვე ბაც მო უწ ევს და სა ულ ის ქვეყ ნი დან გა დახ ვე წაც. მელ ქო ლა საც გა უთხო ვე ბენ სხვა ქმარ ზე. მაგ­რამ რო ცა სა ული გარ და იც ვლე ბა და და ვი თი დაბ რუნ დე ბა თა ვის ქვე ყა ნა ში,, მას იმ ხე ლა სა ფა სუ რი აქ ვს გა ღე ბუ ლი მელ ქო ლას თვის, რომ მელ ქო ლას დაბ რუ ნე ბას ითხოვს მე ორე ქმრი სა გან. შე უთ ვა ლა სა ულ მე ფის ძეს: „მო­მე ცი ჩე მი ცო ლი მელ ქო ლა, რო მე ლიც ასი წი­ნა და უც ვე თე ლი ფი ლის ტი მე ლით დავ წინ დე“ (2 მეფ. 3, 14). ვე რა ვინ აუნ აზღა ურ ებ და და­ვითს სა წინ დარს. „გაგ ზავ ნა კა ცი იშ ბო შეთ მა მელ ქო ლას წა მო საყ ვა ნად ქმრი სა გან, ფალ ტი­ელ ლა იშ ის ძი სა გან. წა მოჰ ყვა ქმა რი ქალს და გა მუდ მე ბით მოს ტი რო დაო ბა ხუ რი მამ დე“ (2 მეფ. 3, 15­16).

ასი წი ნა და უც ვე თე ლი ფი ლის ტი მე ლის ეპ­იზ ოდი ერ თგვა რი გან მარ ტე ბა და ილ უს ტრა­ციაა წი ნა დაც ვე თის რე ლი გი ური მის ტი ურ­ობ ისა. აქ სა ული თა ვი სი უფ ლის მი ბაძ ვით ასი ფი ლის ტი მე ლის სუ ლი სა და სი ცოცხლის სა ნაც ვლოდ მო ითხოვს ასი ფი ლის ტი მე ლის ჩუ ჩას. თვი თონ ხდე ბა ჯერ მფლო ბე ლი მა თი, შემ დეგ შემ წირ ვე ლი მა თი უფ ლი სათ ვის. წი ნა­დაც ვე თა არ ის რი ტუ ალი უფ ლის კუთ ვნი ლე­ბა ში გა დას ვლი სა და სა მუ და მო და კავ ში რე ბუ­ლო ბი სა უფ ალ თან.

სრუ ლი ად სა მარ თლი ან ად მი იჩ ნევს გრი­გოლ რო ბა ქი ძე ებ რა ული წი ნა დაც ვე თის მის­ტე რი ას ამ ოს ავ ლად მთე ლი ებ რა ული რჯუ ლი­სა და ფსი ქო ლო გი ის გა გე ბი სას.

გრი გოლ რო ბა ქი ძის ეს უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი პი რა დი წე რი ლე ბი, რომ ლი თაც სა ოც არი სიღ­რმი თა და ემ ოცი ური ლან დშაფ ტე ბით იკ ითხე­ბა ავ ტო რის პი როვ ნუ ლი პორ ტრე ტი, შეკ რი­ბა და სულ ახ ლა ხანს, 2012 წელ ში, პირ ვე ლად გა მო აქ ვეყ ნა ფი ლო ლო გი ის მეც ნი ერ ებ ათა დოქ ტორ მა, ცნო ბილ მა მეც ნი ერ მა, ქ­ნმა ეთ­

92deniza sumbaZe ese

ერ ქავ თა რა ძემ. – და, მე ვფიქ რობ, გრი გოლ რო ბა ქი ძი სე ული ეს „შე საქ მი სა“, და „გა მოს­ვლა თას“ ბიბ ლი ურ პირ ველ წიგ ნებ თან და კავ­ში რე ბუ ლი სრუ ლი ად უშუ ალო ში ნა გა ნი გან­გა ში, მთლი ან ად ბიბ ლი ის სიღ რმე ში ჩა ხედ ვის აუც ილ ებ ლო ბი სა და ყო ვე ლი ვეს გა შიფ რვი სა, კა ცობ რი ობ ის იმ ავე წყურ ვი ლის გან გრძო ბაა, რო მელ მაც გერ მა ნე ლი ფი ლო სო ფო სის, შე­ლინ გის აზ როვ ნე ბა ში ამ ოხ ეთ ქა, ჯერ კი დევ მე­18­ე სა უკ უნ ის და სას რულს, გერ მა ნუ ლი უნ ივ ერ სი ტე ტის კედ ლებ ში: შეს წავ ლი ლი ყო ბიბ ლია რე ლი გი ის ფი ლო სო ფი ის ენ აზე. უფ­რო მე ტი: გვიჩ ნდე ბა სურ ვი ლი ჩვე ნი პი რა დი ში ნა გა ნი გან ცდის გახ მა მაღ ლა ვე ბი სა, რომ არა თუ ფი ლო სო ფი ურ ად შეს წავ ლი ლი, ბიბ­ლია სა ერ თოდ არ არ ის დღემ დე სა თა ნა დოდ წა კითხუ ლი, და რაც მთა ვა რია, იგი ქარ თუ ლი ცნო ბი ერ ებ ით არ არ ის წა კითხუ ლი და გა ან­ალ იზ ებ ული! იმ ქვეყ ნი სა და ხალ ხის ცნო ბი­ერ ებ ით, რო მელ საც უშუ ალ ოდ ეხ ება ბიბ ლია, რო მელ თა ნაც ყვე ლა ზე სიღ რმი სე ულ ად არ ის და კავ ში რე ბუ ლი ებ რა ელი ხალ ხის ბიბ ლი ური ის ტო რია... ის, რაც არ ის წა კითხუ ლი და გა­ან ალ იზ ებ ული, მხო ლოდ საწყი სე ბია სა ჭი რო­ებ ისა და აუც ილ ებ ლო ბი სათ ვის. ხო ლო თუ ბიბ ლია სა თა ნა დოდ არ არ ის წა კითხუ ლი. ბუ­ნებ რი ვია, ვერც ის კითხვა იქ ნე ბა დას მუ ლი სა თა ნა დოდ კა ცობ რი ობ ის მი ერ, რა ტომ იდ ევ­ნე ბა ებ რა ელი ხალ ხი ყვე ლა ქვე ყა ნა ში და ყვე­ლა დროს. ეს კითხვა ილია ჭავ ჭა ვა ძემ დას ვა მე­19 სა უკ უნ ის ბო ლოს, 1886 წელს, ებ რა ულ ფე ნო მენ თან მი მარ თე ბა ში:

„...აზი ასა თუ ევ რო პა ში, აფ რი კა სა და ამ ერ­იკ აში, ყველ გან ერ თი და იგ ივე ბე დი სდევ ნი და ებ რა ელ თა უბ ედ ურს ერ სა... ამ დე ნი ხა ნია, ეს ერი მოგ ზა ურ ობს მთელს დე და მი წის ზურ გზე და ამ ხნის გან მავ ლო ბა ში არა ყო ფი ლა ის ეთი სა ტან ჯვე ლი, რო მე ლიც ებ რა ელ ებს არ გა მო­ეც ად ოს... სდევ ნიდ ნენ ებ რა ელ ებს, ვი თარ ცა ერს, სდევ ნიდ ნენ – ვი თარ ცა თა ვი სე ბუ რი სა და გან სა კუთ რე ბუ ლის რჯუ ლის მა ღი არ ებ ელთ, სდევ ნიდ ნენ ვი თარ ცა უს ამ არ თლო ეკ ონ ომ­

იკ ური წეს წყო ბი ლე ბის წარ მო მად გე ნელთ და სხვა ერ თა ეკ ონ ომ იკ ურ მჩაგ ვრე ლებს. მდევ­ნე ლე ბი ხან ერ თს სა ბუთს აძ ლევ დნენ უპ ირ­ატ ეს ობ ას, ხან მე ორ ეს და არ ას დროს დამ­ცხრა ლა სი ძულ ვი ლი ებ რა ელ თად მი... ეხ ლაც კი, რო დე საც ეგ ოდ ენს ჰღა ღა დე ბენ კაც თმოყ­ვა რე ობ აზე...

ამ ის მი ზე ზი ერ ოვ ნუ ლი სი ძულ ვი ლი და რე ლი გი ური ფა ნა ტიზ მი კი არ არ ის, არ ამ ედ ეკ ონ ომ იკ ური ძლი ერ ება ებ რა ელ თა კა პი ტა­ლის ტე ბი სა, რო მელ თა ხელ ში აც გროვ დე ბა აუარ ებ ელი სიმ დიდ რე საფ რან გე თი სა, გარ მა­ნი ისა და სხვა სა ხელ მწი ფო ებ ისაო... ამ გა რე­მო ებ ას კი ექ ნე ბა არა მხო ლოდ ეკ ონ ომ იკ ური მნიშ ვნე ლო ბა, არ ამდ პო ლი ტი კუ რიც.. და თუ ებ რა ელ თა ეკ ონ ომ იკ ურ გაძ ლი ერ ებ ას თა ვის დრო ზე არ შე ვებ რძო ლე ბით, კა პი ტა ლი შე იქ­მნე ბა ყვე ლა სა ხელ მწი ფო ებ ზე უფ რო ძლი ერი და სა ში შიო. კა პი ტა ლის ხელ ში მო ექ ცე ვა ბე დი და უბ ედ ობა ერ თა და მე ფე თაო...

რა საკ ვირ ვე ლია, ეს გა რე მო ება მე ტად სა­ფიქ რე ბე ლია“ (ილია ჭავ ჭა ვა ძე, 1886 წე ლი, თხზუ ლე ბა თა მეცხრე ტო მი, გვ. 46­50).

რო გორც ცნო ბი ლია, ებ რა ელ თა გან კა ცობ­რი ობ ის ხსნის მი სი ად გან მარ ტა ჰიტ ლერ მა გერ მა ნი ის მი სია და ის სა ში ნე ლი დევ ნა ებ რა­ელი ხალ ხი სა, რო მე ლიც მან გა ნა ხორ ცი ელა მე ორე მსოფ ლიო ომ ის დროს, იყო კულ მი ნა­ცია ებ რა ელ თა მსოფ ლიო დევ ნი სა. სპე ცი ალ­ის ტე ბი წე რენ, რომ მსოფ ლი ოს სი ონ ის ტუ რი მოძ რა ობ ის წარ მო მად გენ ლე ბი, რომ ლე ბიც ებ რა ული სა ხელ მწი ფო ებ რი ობ ის აღ დგე ნა­ზე ოც ნე ბობ დნენ, და ინ ტე რე სე ბულ ნი იყ ვნენ გერ მა ნელ თა სი სას ტი კით, რა თა უცხო ქვეყ­ნებ ში ცხოვ რე ბას მიჩ ვე ული ებ რა ელ ებ ის­ათ ვის გა ემ ძაფ რე ბი ნათ სურ ვი ლი თა ვი ანთ ის ტო რი ულ ქვე ყა ნა ში დაბ რუ ნე ბის. მე ორე მსოფ ლიო ომ ში გერ მა ნუ ლი ფა შიზ მით გან­ხორ ცი ელ ებ ულ მა ებ რა ელ თა დევ ნა­წა მე ბამ შეც ვა ლა მთე ლი მსოფ ლი ოს და მო კი დე ბუ­ლე ბა ებ რა ელი ხალ ხი სად მი და შეც ვა ლა მთე­ლი მსოფ ლიო. ან ტი სე მი ტიზ მი გა მოცხად და

93 deniza sumbaZeese

და ნა შა ულ ად უდ ან აშა ულო ებ რა ელი ერ ის მი მართ და მსოფ ლიო გარ და ის ახა ებ რა ელი ერ ის დამ ცვე ლად. 1949 წელს ოფ იცი ალ ურ­ად და ფუძ ნდა ის რა ელ ის აღ დგე ნი ლი სა ხელ­მწი ფო.და აი, მსოფ ლი ოს უდ იდ ესი მეც ნი ერი, ალ ბერტ აინ შტა ინი, ზუს ტად 1949 წელს, თა­ვის წე რილ ში სო ცი ალ იზ მის შე სა ხებ, ერთ თა­ვის მო სა უბ რეს შეს ჩი ვის ახ ალი, ანუ მე სა მე მსოფ ლიო ომ ის სა შიშ რო ებ აზე და დას ძენს, რომ ეს ომი მხო ლოდ მთე ლი კა ცობ რი ობ ის გა მა ნად გუ რე ბე ლი შე იძ ლე ბა იყ ოს. ეინ შტე ინი არ გვიმ ხელს მო სა უბ რის ვი ნა ობ ას, რო მე ლიც დი დი მეც ნი ერ ის შეშ ფო თე ბას უდ რტვინ ვე ლი შე კითხვით პა სუ ხობს: „–კი მაგ რამ, რა ტომ გა­წუ ხებთ კა ცობ რი ობ ის გა ნად გუ რე ბა?!“

ეინ შტე ინი შე ეც დბა ახ სნას მო სა უბ რის ეს შე მაშ ფო თე ბე ლი შე კითხვა და გვეტყვის, რომ მი სი მო სა უბ რის აზ როვ ნე ბა, ეს იყო ში ნა გან­წო ნას წო რო ბა და კარ გუ ლი ად ამი ან ის აზ როვ­ნე ბა. ასე იყო თუ ისე, მე ოცე სა უკ უნ ის მე ორე ნა ხე ვარ ში, სა უკ უნ ის და სას რულს, ჩვენ მი­ვი ღეთ ეპ ოქა, რო მელ ზე დაც ილია ჭავ ჭა ვა ძე სა უკ უნ ით ად რე გვაფ რთხი ლებ და: ებ რა ელი კა პი ტა ლის ტე ბის ხელ ში აღ მო ჩე ნი ლი მსოფ­ლიო პო ლი ტი კუ რი მმარ თვე ლო ბა, მი ვი ღეთ მსოფ ლი ოს სა იდ უმ ლო ებ რა ული მთავ რო ბა, ანუ რო გორც ცნო ბი ლი ამ ერ იკ ელი პო ლი ტო­ლო გი, დოქ ტო რი ჯონ კო ლე მა ნი და წერს: ე.წ. „სა მას თა კო მი ტე ტი“ და შეთ ქმუ ლე ბა კა ცობ­

რი ობ ის წი ნა აღ მდეგ შუ რის ძი ებ ად იმ მსოფ­ლიო დევ ნი სა, რო მე ლიც გა და იტ ანა ებ რა ელ­მა ხალ ხმა მთე ლი თა ვი სი ის ტო რი ის მან ძილ­ზე. „გახ სოვ დეთ, შუ რის მა ძი ებ ელი ღმერ თია თქვე ნი ღმერ თი“ – არა ერ თგზის აფ რთხი­ლებს უფ ალი თა ვის ხალ ხს მო სეს ხუთ წიგ ნე­ულ ში. ეს შუ რის ძი ება მსოფ ლი ოზე კა ცობ რი­ობ ას ევ ლი ნე ბა უკ ვე სა უკ უნ ის და სას რულს, მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის სა ხით, რომ ლის ნამ დვი ლი არ სიც სპონ ტა ნუ რად აყ ოლ ილი მთე ლი კა ცობ რი ობ ის თვის გა უც ნო ბი ერ ებ­ელია. მოტყუ ებ ული მსოფ ლიო სა ზო გა დო ებ­რი ობა თა ვი სი პლა ნე ტა დე და მი წით მიჰ გავს ურ ემ ზე შედ გმულ უპ ატ რო ნო ქვევ რში შეყ­რილ ხო რაგს, რო მელ საც აზ როვ ნე ბა არა აქ ვს და ვერ ხვდე ბა, რომ ურ ემი გა და საბ რუ ნე ბელ გზა ზეა შე ყე ნე ბუ ლი...

მსოფ ლი ოს ახ ალი წეს რი გის გა უც ნო ბი­ერ ებ ლო ბას სა ქარ თვე ლო ში უს ათუ ოდ გან­საზღვრავს მოწყვე ტი ლო ბა ქარ თუ ლი ცნო­ბი ერ ებ ისა მსოფ ლი ოს პო ლი ტი კუ რი პრო ცე­სე ბი დან და მოწყვე ტი ლო ბა ბიბ ლი ის ცოდ ნი­სა გან ათე ის ტურ სა გან მა ნათ ლებ ლო ეპ ოქ აში, რაც შე სა ნიშ ნა ვად აქ ვთ გათ ვლი ლი ალ ან და­ლა სის მემ კვიდ რე თა დღე ვან დელ წარ მო მად­გენ ლებს.

(გაგრძელება შემდეგ ნომერში)

მა­რე­თი­და­მარ­თლე­ბი

წე რილს ვუძ ღვნი ოლ ადა ური ის სა შუ ალო (სა ჯა რო) სკო ლის და არ სე ბის 100 წლის თავს

მა რე თის ხე ობა მდე ბა რე ობს აჭ არ ის არ სამ­ხეთ­აღ მო სავ ლეთ (შუ ახ ევ ის რაიონი) ნა წილ ში.

ბუ ნე ბის ჯა დოს ნურ ფუნ ჯს ზღაპ რუ ლად მო­ქარ გავს მი სი რე ლი ეფი არ სი ან ის ქე დი დან სო­ფელ ოქ რო პი ლა ურ ის ბო ლომ დე, სა დაც ჩი რუ­ხის წყა ლი აჭ არ ის წყალს მარ ცხნი დან შე ერ თვის.

მა რე თის ხე ობ ის რე ლი ეფი (ტე რი ტო რია) წარ მოდ გე ნი ლია და ბალ ზე, სა შუ ალო და მა ღალ­ზე მთა­ხე ობ ათა ერი ოზი ული რე ლი ეფ ით,სა შუ­ალო სი მაღ ლის მთი ანი რე ლი ეფ ის სი ჭარ ბით.

მა რე თის ხე ობ ის ძი რი თა დი ორ ოგ რა ფი ული ერ თე ულ ებია: აღ მო სავ ლე თით – არ სი ა ნ ის ქე დი, სამ ხრე თით – შავ შე თის ქე დი და ჩრდი ლო ეთ იდ­ან ხი ხან­ჩი რუ ხის (შერ თუ ლის) ქე დი.

აჭ არა­შავ შე თის მთა გრე ხი ლის სა შუ ალო სი­მაღ ლე 2,500 მეტ რია. მი სი ჩრდი ლო შტო (გან­ტო ტე ბე ბია)ქე დე ბია მა ჭა რუ ლი (მი სი ბო ლო ნა­წი ლი საყ ვრი ის ქე დი თაა ცნო ბი ლი), სა ნა ლი ის, გუ ში ნა რი ის, კა რა პე ტის, ტბე თის, წი ნა ვე ლას.

ხი ხან­ჩი რუ ხის (შერ თუ ლი) ქე დი არ სი ან ის მთა გრე ხილს და სავ ლე თით გა მო ეყ ოფა და მი­სი სიგ რძე 30 კი ლო მეტ რია. იგი მი ემ არ თე ბა აღ­მო სავ ლე თი დან და სავ ლე თით და ბო ლოვ დე ბა შუ ახ ევ ის რაიონულ ცენ ტრებ თან, მდ.აჭ არ ის­წყლი სა და მდ. ჩი რუ ხის წყლის ხერ თვის ში.ხი­ხან­ჩირ ხის ქე დის რე ლი ეფი მარ ტი ვია, არ აქ ვს შტო­ქე დე ბი, მის თხე მებ ზე გან ვი თა რე ბუ ლია

მო ვა კე ბუ ლი სა ფე ხუ რე ბის სის ტე მა, წყე ბა; გა­მო ირ ჩე ვა მცი რე რა ოდ ენ ობ ის ში დაწყლე ბით.

აჭ არა­შავ შე თის ქე დის მწვერ ვა ლე ბია: სა­ნა ლია – 2 691მ. კა რა პე ტი – 2 661მ. შამ ბა ლე თი – 2 695მ. ნა ომ არი – 2 415მ. წი ნა ვე ლა – 2 194მ. ღო მა – 2 369მ. უმ აღ ლე სი მწვერ ვა ლია –ხე ვა(ჰე­ვა) – 2 812მეტ რიი ზ. დ.

აჭ არა­შავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დო­ბი, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის შე ნა კა დე ბით, და­ნა წევ რე ბუ ლია უფ რო მცი რე ორ თოგ რა ფი ულ ერ თე ულ ებ ად ხე ობ ები (ტო მა შე თი, სა ნა ლია, წი თე ლაკ ლდე, ღრმა ღე ლე, კი დო ბა ნა, ხე ვი, მო­დუ ლი...) გა მო ირ ჩე ვა ღრმა და ვიწ რო ცი ცა ბო ღარ ტა ფე ბით, კლდე­კა ნი ონ ებ ით (გუნ და ური­ქი ძი ნი ძე ებ ის, ლო მა ნა ურ­წყა რო სუბ ნის, პა პოშ­ვი ლე ბი­ჯუ მუ შა ურ ის, დე ლი კი დო ბა ნას, ქუ თა­ურ­დევ თა ბა გის, დარ ჩი ძე ბი­ტო მა შე თის) და მას მა რე თის ტე რი ტო რი ის დი დი ნა წი ლი უჭ ირ ავს.

ვა ხუშ ტი ბაგ რა ტი ონი აჭ არა­შავ შე თის ქე დს ასე ახ ასი ათ ებს: „და არს ესე შავ შე თი ტყი ანი, გო რი­მთი ანი, ღე ლე – ღრან ტოიანი,იწ რო და მა­გა რი“... (სა ქარ თვე ლოს გე ოგ რა ფია, თბი ლი სი, 1904 წ. გვ. 225.)

მა რე თის აღ მო სავ ლე თით სამ ხრე თი დან შე­მო დის არ სი ან ის ქე დი, რომ ლის უმ აღ ლე სი მწვერ ვა ლია კენ ჭი ანი – 2992 მ. (3002 მ.) მას გა­მო ეყ ოფა გან ტო ტე ბა ხი ხან ჩი რუ ხის (შე რი თუ­ლის) ქე დი, წყალ გამ ყო ფი მდი ნა რე ჩი რუ ხის­წყალ სა და მდ. ხი ხან­სხალ თა შო რის, რომ ლის ფერ დო ბე ბი ნაკ ლებ და ნა წევ რე ბუ ლია. მი სი მწვერ ვა ლე ბია მა ღალ მთა – 2 515 მ. ცხე ნი სა­ძო ვა რი – 1 588მ. ფურ ტიო – 1 560მ. შტვი რი – 1 463მ.

მა რე თის ხე ობ ის ტე რი ტო რი ის ათ ვის გე ომ­ორ ფო ლო გი ური პრო ცე სე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია: ერ ოზი ები, მეწყე რე ბი, ზვა ვე ბი, ქვა თაც ვე ნა, დე ნუ და ცია, რა მაც ბევ გან რე ლი ეფ ის პირ ვე ლა­დი სა ხე მკვეთ რად შეც ვა ლა. მეწყრუ ლი მოვ ლე­ნე ბის მკა ფიო მა გა ლი თე ბია: ოლ ადა ურ­ჯუ მუ­შუ ურ­ პა პოშ ვი ლე ბის ფლა ტე ებ ის ფორ მა სამ­წუ ხა როდ, ეს პრო ცე სე ბი ახ ლაც მე ორ დე ბა, ამ ის შე დე გია შუბ ნის, წყა რო სუბ ნის, ქი ძი ნი ძე ებ ის, ცი ნა რე თის ფლა ტე ები.

werilebi

vaxtang

makaraZe

95 vaxtang makaraZewerili

რე გი ონ ში მკა ფი ოდ გა მო იყ ოფა რე ლი ეფ ის ან ტრო პო გე ნუ რი ფორ მე ბი, რო მელ თა გე ნე ზის და კავ ში რე ბუ ლია სა მე ურ ნეო და ტექ ნი კურ საქ­მი ან ობ ას თან. არ აგ ეგ მა ზო მი ერ მა მი წათ მოქ მე­დე ბამ, მე სა ქონ ლე ობ ამ, გზე ბის გაყ ვა ნამ ტყის სა ფა რის გა ჩეხ ვამ გა მო იწ ვია სტი ქი ური მოვ­ლე ნე ბი, რა საც 1971 წლია 11­12 თე ბერ ვალს ოლ ადა ორ ში, წაბ ლა ნა ში. ქი ძი ნი ძე ებ ში მოჰ ყვა ად ამი ან თა მსხვერ პლი, სა ხელმ წი ფო და პი რა დი შე ნო ბა­ნა გე ბო ბე ბის ნგრე ვა, პი რუტყვი სა და ქო ნე ბის ზა რა ლი.

მა რე თის მდი ნა რე ებ ის ნგრე ვი თი ზე მოქ მე­დე ბა მე ტად და მა ხა სი ათ ებ ელი მოვ ლე ნა, გა ნა­სა კუთ რე ბით გა ზაფხულ ზე, თოვ ლის დნო ბი სა და შე მოდ გო მა ზე, ინ ტენ სი ური წვი მე ბის პე რი­ოდ ში, რა საც ხელს უწყობს ფერ დობ თა დი დი დახ რი ლო ბა, მცე ნა რე თა სა ფა რის გა ჩეხ ვა, დამ­რე ცი ნი ად აგ ებ ის მოხ ვნა, რაც იწ ვევს დრო ებ ით ღვარ ცო ფებს, რა საც აჭ არ აში სელ გაჰს უწ ოდ­ებ ენ.

მა რე თის ხე ობ ის გე ოგ რა ფი ულ მა მდე ბა რე­ობ ამ თა ვი სე ბურ მა ორ ოგ რა ფი ამ(ქე დე ბის შე­მორ კალ ვამ) და შა ვი ზღის გავ ლე ნის შე სუს ტე­ბამ (100­120 კი ლო მეტ რის და შო რე ბამ) გა ნა პი­რო ბა აჭ არ ის ზღვის პი რე თის ტე ნი ანი სუბ ტრო­პი კუ ლი ჰა ვი სა გან გან სხვა ვე ბუ ლი რამ დე ნი მე კონ ტი ნენ ტუ რი სა ხეს ხვა ობ ის წარ მოქ მნა. ჩი­რუ ხის წყლის ქვე მო წელ ში ზაფხუ ლი ცხე ლია, შე მოდ გო მა თბი ლია, ზამ თა რია კი ცი ვია. უხ ვად მო დის თოვ ლი, რომ ლის სის ქე სა შუ ალ ოდ მერ­ყე ობს ბარ ში 1­2 მ. მთა ში 4­5 მ­ის ფარ გლებ შია და მო სახ ლე ობ ას სე რი ოზ ულ პრობ ლე მებს უქ­მნის.

ნა ლე ქე ბის მაქ სი მუ მი რა ოდ ენ ობა შე მოდ გო­მა­ზამ თარ ში მო დის და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის აუზ ში მი სი წლუ რი რა ოდ ენ ობა ცვა ლე ბა დობს 1 000­დან 1 700მმ­მდე, ემ ორ ჩი ლე ბა ვერ ტი კა­ლურ ზო ნა ლო ბას. ზაფხულ ში, იშ ვი ათ ად იც­ის სეტყვა. მა რე თის ხე ობ ის ტე რი ტო რია მი ეკ­უთ ნე ბა სუბ ტრო პი კულ ნო ტი ოჰ ავ ის ოლ ქს და მო იც ავს ჰა ვის სამ ტიპს: 1. საკ მა ოდ ტე ნიანს, მშრალს – ცხე ლი ზაფხუ ლი ზო მი ერ ად თბი ლი ზამ თრით. 600­დან 1 000 მეტ რამ დე ზ.დ; 2. ტე ნი­ანი ჰა ვა, ზო მი ერ ად თბი ლი ხან გძლი ვი ზაფხუ­ლით, ზო მი ერ ად ცი ვი ზამ თრით 1 000­დან 2 000 მეტ რამ დე ზ.დ.; 3. ტე ნი ანი ჰა ვა,მოკ ლე, გრი ლი ზაფხუ ლით, ხან გძლი ვი ცი ვი ზამ თა რით, 2 000 მეტ რის ზე ვით ზ. დ. რე გი ონ ის ჰა ვი სათ ვის და­მა ხა სი ათ ებ ელია მკაც რად გა მო ხა ტუ ლი სე ზო­ნუ რი ხა სი ათი.

ში გა წყლე ბი

მა რე თის ხე ობ ის ერ თა დერ თი და მთა ვა რი მდი ნა რეა ჩი რუ ხის წყა ლი, რო მე ლიც შა ვი ზღვის აუზს გა ნე კუთ ვნე ბა და მდ. აჭ არ ის წყალს შე ერ­თვის მარ ცხე ნა მხრი დან სო ფელ ოქ რო პი ლა ურ­ის ბო ლოს.

მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყა ლი სათ ვეს იღ ებს აჭ­არა­შავ შე თის ქე დის საწყი სი ჩრდი ლო ფერ დო­ბე ბი დან და არ სი ან ის ქე დის მწვერ ვალ კენ ჭა­ულ ის და სავ ლე თი ფერ დო ბის თხე მი დან, მო ვა­კე ბულ ად გი ლე ბი დან, შავ წყა ლა წყა როს სა ხელ­წო დე ბით. ბი ნუ ლი სა შუ ალო სი დი დის ლო დე ბის შო რის ხმა ურ ით გა მო ქუხს ცი ვი, სუფ თა ან კა რა წყა როს წყა ლი, რომ ლის ნახ ვა ად ამი ანს ერთ სი­ამ ტკბილ ბას ან იჭ ებს.ტე რი ტო რია მთლი ან ად ალ პუ რი მდე ლოა მრა ვა ლი სა ხე ობ ის ბა ლა ხით შემ კუ ლი. აი, ბუ ნე ბის ძა ლა! სა ინ ტე რე სოა მთის უმ აღ ლეს თხემ ზე სა იდ ან, რო გორ იკ რი ბე ბა ან­კა რა წყა როს წყა ლი?! ალ ბათ, ნა ლე ქე ბის სი უხ­ვით. შავ წყა ლას ორ ივე მხრი დან უერ თდე ბა წყა­რო ები მთა ჯი ნა ლი დან უმ ეტ ეს ად მთა ჩი რუ ხი­დან, ამ იტ ომ აცა მდი ნა რემ მი იღო სა ხელ წო დე ბა ჩი რუ ხის წყა ლი. მდი ნ არე ჩი რუ ხის წყა ლის სა თა­ვე 2 800 მეტ რზეა ზ.დ. სიგ რძე 37 კი ლო მეტ რით აღ წევს, აუზ ის ფარ თო ბი 344კვ, კი ლო მეტ რია. ვი ნა იდ ან აჭ არა­შავ შე თის ქე დი უფ რო მა ღა ლია, ტყი ანია, შე ნა კად თა მე ტი რა ოდ ენ ობა მარ ცხნი­დან აქ ვს. მა გა ლი თად: მე თევ ზია ღე ლე, სა ნა ლი­ის წყა ლი, მა ხა ლა კი ძე ებ ის ღე ლე, ღრმა ღე ლე, ლელ ვა ნის ღე ლე, წე ლა თის ღე ლე, ტო მა შეთ­მა­ჭა რუ ლის ღე ლე, დევ თა ბა გის ღე ლე, კა რიტყის ღე ლე, თა მარ ჭა ლის ღე ლე, ჩი ხურ ყა ნის ღე ლე, ჩარ ხის ღე ლე, ნა ფეტ ვრის ღე ლე, ბალ ვა ნის წყა­ლი, სო ლის ხე ვის ღე ლე, მდ. ტა ბე თის წყა ლი.

ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა შე ნა კა დე ბია: კვე­სავ რის ღე ლე, კი რი ღე ლე, იაკ უბა ურ ის წყა ლი, კო ბა ლა თის წყა ლი, წიფ ლნა რის ღე ლე, მომ წვრის ღე ლე, გორ გივ ლის ღე ლე, გუნ და ურ ის ღე ლე, უმ ეტ ეს ობა წყალ მცი რე, ან პე რიაოდული შე ნა­კა დია მდ.ჩი რუ ხის წყლი სა.

ყუ რადღე ბას იმ სა ხუ რებს მდ. სა ნა ლი ის წყა­ლი, რო მე ლიც მთის ტი პის მძლავ რი მდი ნა რეა იგი ქმნის 70­80 მეტ რის სი მაღ ლის წყალ ვარ­დნილს რომ ლის შხე ფე ბი ულ ამ აზ ეს სა ნა ხა ობ ას შლის. ეს წყალ ვარ დნი ლი სა ნა ლის მთის ჩრდი­ლო­და სავ ლე თი ფერ დო ბის და მეწყვრვამ წარ­მოშ ვა. მთის ფერ დო ბი დე ნე და ცი ური პრო ცე სე­ბით მკვეთ რად გა შიშ ვლე ბუ ლია, 120­150 მეტ რი

96vaxtang makaraZe werili

სი მაღ ლის, 400­500 მეტ რი სი გა ნის სხვა დას ხვა ფე რი სა და სი მაგ რის ამ გე ბი ქა ნე ბის, ფერ დო­ბები დან მრა ვა ლი პა ტარ­პა ტა რა წყა რო ები (მი­ნერ ლუ რი) გად მო ედ ინ ება, რეცხავს წვრილ მარ­ცლო ვან მა სა ლას, რაც ჩა მო აქ ვს მთის ძი რას ვა­კე ზე, რო მე ლიც ყვე ლა მხრი დან შე მაღ ლე ბუ ლი, ამ იტ ომ აც პა ტა რა ტბე ბია წარ მო შო ბი ლი. ტბე ბი ზოგ ჯერ შრე ბა ზაფხუ ლო ბით და ტო ვებს თეთ­რი ფე რის, ლა ქებს, ამ იტ ომ ამ ტე რი ტო რი ას მო­სახ ლე ობ ამ „სა მა რი ლო“­ს სა ხე ლი შე არ ქვა. და­ვა კე ბა ზეა ჩა მონ გრე ული კლდის დი დი ლო დე ბი, რაც წარ მოქ მნილ მა დიდ მა ნი აღ ვარ მა ვერ გა და­იტ ანა და ად გილ ზე დარ ჩა პა ტა რე ბი ცეკ ვა­თა­მაშს მარ თა ვენ ლო დე ბის სწორ ზე და პირ ზე. სა­ნა ლი ის მთი დან წარ მოქ მნილ მა დიდ მა მეწყე ერ­მა­ნა შალ მა მა სა ლამ, მდი ნა რის წყა ლუხ ვო ბამ, ხე ობ ის მკვეთ რმა დახ რი ლო ბამ გა ნა პი რო ბა – ერ თად გად მო ეტ ანა მი წა და ქვა ღორ ღი,რაც ვერ და იტია შუ აგ ორ ას თან მარ ჯვნივ მოხ ვე ულ მა ვიწ რო ხე ობ ამ, გზა პირ და პირ და ბალ სე რის კენ გა არ ღვია იგი და ეშ ვა მკვეთ რად დახ რილ ფერ­დობ ზე, გა და რეცხა მი წის რბი ლი ქა ნე ბი, წარ მო­აჩ ინა კლდო ვა ნი და ქა ნე ბა, რა ზე დაც ყურ თი სო­ნის ჩან ჩქე რი „ნა ვარ დობს“ მრა ვა ლი სა უკ უნეა და ის ვრის შხე ფებს. მარ ჯვნივ დარ ჩა მდი ნა რის ძვე ლი კა ლა პო ტი და მთე ლი მთა 900 მეტ რის სი­მაღ ლის „შუ აგ ორა“.

მდი ნა რე სა ნა ალ ის ძველ კა ლა პოტ ში ბევრ დი დი ზო მის ქვის ლო დე ბია, გაპ რი ალ ებ ულ­მო­ლე სი ლი ზე პი რით, რაც წარ სულს ინ ტენ სი ურ ერ ოზი ულ მოქ მედ ება ზე მიგ ვა ნიშ ნებს, რომ ეს ლო დე ბი მდი ნა რემ „ზი და“ დაღ მარ თზე, მაგ რამ და ვა კე ბა ზე ვე ღარ „ზი და“ და იქ დაგ ვი ტო ვა თა­ვის „ნა მუ შე ვა რი“.

მა რე თის ხე ობ ის მდი ნა რე ები მი ეკ უთ ნე ბი ან შე რე ული საზ რდო ობ ის ტიპს. ძი რი თა დად საზ­რდო ობ ენ ნად ნო ბი თოვ ლი სა და წვი მის წყლე ბით აგ რეთ ვე წყა რო ებ ითა და გრუნ ტის წყლე ბით.

მთა ჩი რუხ ში მრა ვა ლი პა ტა რა ფარ თო ბი სა და მცი რე სიღ რმის ტბაა, რომ ლე ბიც ცნო ბი ლია ჩი რუ ხის იაილ ებ ის ტბე ბის სა ხე ლით. მათ გან აღ­სა ნიშ ნა ვია გა სა ლი ან ის ტბა, რო მე ლიც ტა ფობ­ში ლივ ლი ვებს. ირ გვლივ წიწ ვი ანი ულ ამ აზ ესი ტყე აკ რავს და საზ რდო ობს ნა ლე ქე ბის წყლე­ბით.ზაფხუ ლო ბით იაილ ებ იდ ან მი დი ან დამ სვე­ნებ ლე ბი, პიკ ნი კებს აწყო ბენ. მო შო რე ბით, ოლ­ადა ურ­დღვა ნის ჩი რუხ ში, პიკ ნი კებს აწყო ბენ. ჩი რუხ ში, ჯი ნალ ში, სა ნა ლი ასა თუ სხვა მთებ ში, ჩა დაბ ლე ბულ მობ ტყე ლე ბულ ად გი ლებ ზე მცი­რე ფარ თო ბის ჭა ობ ებია, ჩი რუ ხის წყა ლი და სა­

ნა ლი ის წყა ლი გა მო ყე ნე ბუ ლია ჰიდ რო ენ ერ გი ის წყა როდ, აგ ებ ულია სა ნა ლია­ჩი რუ ხის ჰე სი. 2014 წელს და იწყო გვი რა ბის მშე ნებ ლო ბა ხი ხან­ჩი­რუ ხის ქე დის ქვეშ, სო ფელ მა ხა ლა კი ძე ებ ში რა­ბა თის უბ ან ში, მდ.ჩი რუ ხის წყა ლი გა და ვა ხი ხან­სხალ თის ხე ობ აში 7,5 კი ლო მეტ რის სიგ რძის გვი რა ბის მეშ ვე ობ ით, შემ დეგ ორ ივე მდი ნა რის წყა ლი 9,6 კი ლო მეტ რით შეუერთდება აჭ არ ის­წყალს სო ფელ დი და ჭა რას თან.

სა სარ გებ ლო წი აღ ისე ული

წი აღ ისე ულ ის სი უხ ვით და მრა ვალ ფე როვ ნე­ბით საკ მა ოდ მდი და რია მა რე თის ხე ობა

აჭ არა­შავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დობ­ზე,მდი ნა რე ებ ის­ტბე თის, მო დუ ლის წყლის, სა­ნა ლი ის, ჩი რუ ხის წყლის, ხე ობ ებ ის ვულ კა ნურ შრე ებ ში გა მოვ ლე ნი ლია ფე რა დი, ძვირ ფა სი, იშ­ვი ათი მად ნე ულ ის (ოქ როს, ვერ ცხლის, სპი ლენ­ძის, ალ უმ ინ ის, თუ თის, ტყვი ის, მო ლიბ დე ნის) წი აღ ისე ული. ამ მხრივ გან სა კუთ რე ბით გა მო­ირ ჩე ვა გუდ ნა­ზე კა რის, მთა ღო მას და უჩ ამ ბის მად ნი ანი ვე ლი.

სა შე ნი მა სა ლე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია სა ნა ლი ის და ცი ტი და ან დე ზი ტი, რაც გა მო იყ ენ ება შე ნო­ბის მო სა პირ კე თებ ლად ფი ლე ბის წარ მო ებ აში.

არ სი ან ის ქე დის და სავ ლეთ ფერ დობ ზე, მთა ჩი რუხ ში არ ის ოპ ალ იზ ებ ული ხის (გაქ ვა ვე ბუ ლი წიფ ლის, ფიჭ ვის) გა მო სა ვა ლი, ად გი ლობ რი ვი მო სახ ლე ობა მას „მა სათ“ უწ ოდ ებს, რაც გა მო­იყ ენ ება ცე ლის (თირ ფნის), ნამ გლის, ნა ჯა ხის პი რის გა სა ლე სად, ას აწყო ბად. ამ ჟა მად მა სა თი ხე ლოვ ნუ რად, ქარ ხნუ ლი წე სით დამ ზა დე ბულ­მა, სა ლეს მა ქვამ შეც ვა ლა, მა გა რამ იგი ხა რის­ხით ბუ ნებ რივ სა ლეს ქვას ვერ შედ რე ბა. სამ­შე ნებ ლო მა სა ლე ბი დან აღ სა ნიშ ნა ვია კირ ქვა, რო მე ლიც მო იპ ოვ ება სო ფელ დარ ჩი ძე ებ ის აღ­მო სავ ლე თით­კი რი ღე ლე ში, მი სი ხსნა რით არ ის ნა შე ნი „მყა რად მა გა რი“ XIII სა უკ უნ ის შე სა ნიშ­ნა ვი არ ქი ტექ ტუ რი ული ძეგ ლი „სხალ თის ეკ ლე­სია“ (გუ რამ ხო მე რი კი, ტა რი ელ ტუს კია „აჭ არი­ის გე ოლ ოგი ური აგ ებ ულ ება და სა სარ გებ ლო წი აღ ისე ული“, გვ. 55).

ხი ხან­ჩი რუ ხის ქე დის თერ ნა ლის უბ ან ში, სო­ფელ გო რის აღ მო სავ ლე თით, არ ის სამ შე ნებ ლო ძვირ ფა სი ქვის კა რი ერი, რომ ლის მა სა ლი თაც, ჩვე ნი აზ რით აგ ებ ულია სხალ თის ეკ ლე სი. ად­გილ ზე, თერ ნალ ში, დღე საც შე მო ნა ხუ ლია ქვის ლო დე ბის ნა თა ლი ნარ ჩე ნი წვრი ლი მა სა.

97 vaxtang makaraZewerili

მი ნე რა ლუ რი წყლე ბი

მა რე თის ხე ობა მდი და რია მი ნე რა ლუ რი წყლე ბით. უმ ეტ ეს ობა პერ სპექ ტი ულია სამ კურ­ნა ლო­პრო ფი ლაქ ტი კუ რი გა მო ყე ნე ბის თვალ­საზ რი სით.

მათ გან აღ სა ნიშ ნა ვია:უჩ ამ ბა – სო ფელ სა მო ლე თის ტე რი ტო რი­

აზე არ ის უბ ანი ჭა ლის ხე ვი, სა დაც გა მო ედ ინ ება სულ ფა ტუ რი­კალ ცი უმ ინი ანი, მე­6 ჯგუ ფის, მი­ნე რა ლუ რი წყა რო. 1989წ. და იწყო მი სი ჩა მოს ხმა და რე ალ იზ აცია, დღი ურ ად სა ამ ქრო ში ას ხამ დ­ნენ 400 ლიტრ წყალს. იგი გა მო იყ ენ ება ქრო ნი­კულ გას ტრი თა და შარ დმჟა ვა დი ათ ეზ ით და ავ­ად ებ ულ თა სამ კურ ნა ლოდ.

წყა ლამ პა რა – გა მო ედ ინ ება სო ფელ პა პოშ­ვი ლე ბის სამ ხრე თით, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა მხა რეს. წყა როს დე ბე ტი 87 000 ლიტ­რია. იგი გა ნე კუთ ვნე ბა რკი ნის შემ ცველ ჰიდ რი­კარ ბო ნა ტულ, ნატ რი უმ­კალ ციუიმიან წყლებს. მო სახ ლე ობა ოდ ით გან ვე იყ ენ ებს სა კურ ნა ლოდ, რო გორც ღია აბ აზ ან ებ ის მი სა ღე ბად, ას ევე და­სა ლე ვად.

ტო მა შე თი – მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის ხე ობ­აში, მარ ცხე ნა მხა რეს აბ ან ოღ ელ ის ვიწ რო ხე­ობ აში გა მო ედ ინ ება თბი ლი წყლე ბი,რო მელ­თა ტემ პე რა ტუ რა 30,5 C. აღ სა ნიშ ნა ვია ოთხი მსხვი ლი ათ ამ დე წვრი ლი გა მო სა ვა ლი ვულ კა­ნუ რი კლდის ნაპ რა ლე ბი დან წყა რო ებ ის ჯა მუ რი დე ბე ტი დღე­ღა მე ში 10 000 ლიტ რია. პირ ველ და მე ორე წყა რო ებ ში ჩად გმუ ლია ორი მეტ რის სიგ­რძის ხის ჯა რა, რომ ლებ შიც ახ ლომ დე ბა რე სოფ­ლე ბის მაცხოვ რებ ლე ბი იღ ებ ენ აბ აზ ან ებს.იგი კარ გია რევ მა ტიზ მით და ავ ად ებ ულ თა სამ კურ­ნა ლოდ, სა უკ ეთ ესო შე დე გის გა მო ტო მა შე თის მი ნე რა ლური წყა რო დი დი პო პუ ლა რუ ლო ბით სარ გებ ლობს. ორჯერ, პი რა დად მეც მი მი ღია ტო მა შე თის მი ნე რა ლუ რი წყლის აბ აზ ან ები.

მა რე თის ხე ობ აში სხვა დას ხვა ქი მი ური შე მად­გენ ლო ბის სხვა წყა რო ებ იცაა: იაკ უბა ურ ის, ქუ­თა ურ ის, დევ თა ბა გის (ფერ დობ ზე ცი ვი, ხო ლო მდი ნა რის პი რას ცხე ლი წყლე ბი გა მო ედ ინ ება) ბო გი ლის, შამ ბა ლე თის, ბა თალ ვა კის, ტყე მალ­თის, ბოს ტა ნას, გუდ ნის, აბ ან ოვ აკ ის, თე ლის ძი­რის, გორ გივ ლის, ჭა ბურ ღი ლის, მტი რა ლაქ ვის, ღო მას... ამ წყლებ ში, ძი რი თა და, ჭარ ბობს რკი ნა და რკი ნა­გო გირ დი. მო სახ ლე ობა მათ უხ სო ვა რი დრო იდ ან სამ კურ ნა ლოდ იყ ენ ებს... ამ და სხვა წყლე ბის სამ რეწ ვე ლო გა მო ყე ნე ბის სა კითხებ ზე

არა ერ ათი წე რი ლი და იწ ერა, მაგ რამ, რა ტომ ღაც ჯერ ჯე რო ბით შე დე გი არ მოჰ ყო ლია, არ ავ ინ და­ინ ტე რე სე ბუ ლა პრაქ ტი კუ ლი ნა ბი ჯი გა და ედ გა ძვირ ფა სი მი ნე რა ლუ რი წყლე ბის ხალ ხის, მო­სახ ლე ობ ის სამ სა ხურ ში ჩა სა ყე ნებ ლად, მა შინ რო ცა სხვა რე გი ონ ებ ში (წყალ ტუ პო, სა ირ მე, ბორ ჯო მი...) სა კურ ნა ლოდ წას ვლის ეკ ონ ომ იკ უ­რი სა შუ ალ ება ბევ რს არ აქ ვს.

ბუ ნებ რი ვი სიმ დიდ რე ები ად ამი ან თა ჯანმ თე ლო ბის სამ სა ხურ ში

აჭ არა და მი სი ერ თერ თი რე გი ონი­მა რე თის ხე ობა ყუ რადღე ბას იქ ცევს ჯან სა ღი ჰა ვით, ცი­ვი, ან კა რა წყა რო ებ ით, მი ნე რა ლუ რი წყლე ბის სი უხ ვით, მდი და რი წიწ ვი ან და ფოთ ლო ვა ნი ტყე­ებ ითა და ალ პუ რი მდე ლო ებ ით, რაც ად ამი ან ის ჯან მთე ლო ბის დაც ვის, პრო ფი ლაქ ტი კის ხელ­საყ რელ პი რო ბებს ქმნის. არ სი ან ისა და აჭ არა­შავ შე თის ქე დებ ზე არ ის მთე ბი: ჩი რუ ხი, ჯი ნა­ლი, მა ჭა რუ ლი, სა ნა ლია, მაწყვალ თის, სა ბერ წია, ღო მა და მრა ვა ლი სხვა, სა დაც მო სა ხლე ობ ის საგ რძნო ბი ნა წი ლი ატ არ ებ ზაფხუ ლის სე ზონს და ამ მთებ მა და იმ კვიდ რეს კუ რორ ტის სა ხე ლი.

1952­1971 წლებ ში შუ ახ ევ ის რაიონის მო­სახ ლე ობამ, ინ ტე ლი გენ ციამ, ხე ლი სუფ ლე ბის ორ გა ნო ებს თხოვ ნით მი მარ თეს – მთა ჩი რუხ ში გა ეხ სნათ მოს წავ ლე თა სა ზაფხუ ლო ბა ნა კი. „აჭ­არა ბუ ნე ბის მი ერ შექ მნი ლი სა ნა ტო რი უმი“ – უთ ქვამს ნი კო მარს. მთა ჩი რუ ხი კი, ამ სა ნა ტო­რი უმ ის სა უკ ეთ ესო ნა წი ლია, რო მე ლიც სუფ თა ჰა ერ ით, ხას ხა სა კორ დი ანი ალ პუ რი ბა ლა ხე ული მცე ნა რე ულ ობ ით, ან კა რა წყა რო ებ ით, წიწ ვი ანი ტყე ბით, ტბე ბით, სა უკ ეთ ესო პი რო ბებს ქმნის ად ამი ან ის ორ გა ნიზ მის გა კა ჟე ბი სათ ვის.

1971 წლია 6 ივ ლისს შუბ ნის სა შუ ალო სკო ლა­ში პი ონ ერ ულ ბა ნა კი მუ შა ობ ას შე უდ გა. დი რექ­ტო რად და ინ იშ ნა ფრი ად ენ ერ გი ული მა რე თე ლი პე და გო გი რე ზო ფუტ კა რა ძე. ბა ნა კის პერ სო ნა­ლი და კომ პლექ ტდა კვა ლი ფი ცი ური კად რე ბით, ყვე ლა ფე რი გა კეთ და ბავ შვთა გა ჯან სა ღე ბის ამ კე რის ნორ მა ლუ რი მუ შა ობ ის ათ ვის. შუბ ნის ბა­ნაკ მა ოთხწლამ დე იარ სე ბა.

1974 წლის გა ზაფხულ ზე უჩ ამ ბის სა შუ ალო სკო ლის ხის შე ნობა, 24 ოთ ახი, მთა ჩი რუხ ში გა­და ვი ტა ნეთ. ამ ოქ მე დდა სა ზაფხუ ლო ბა ნა კი, მო­ზარ დი თა ობ ის თვის საკ მა ოდ კე თილ მოწყო ბი ლი ბა ზა შე იქ მნა. ამ საქ მე ში თა ვი გა მო იჩ ინ ეს ქი ძი­ნი ძე ებ იდ ან, ოლ ადა ურ იდ ან, მა ხა ლა კი ძე ბი დან,

98vaxtang makaraZe werili

ჩან ჩხა ლო დან, სა მო ლე თი დან და ჯაბ ნი ძე ებ იდ ან გაგ ზავ ნილ მა მშე ნებ ლებ მა. ბა ნა კის შე ნო ბა სა­სა დი ლო­სამ ზა რე ულ ოს ნა გე ბო ბა და იდ გა ზღვის დო ნი დან 2 200 მეტ რის სიმ ღლე ზე ახ ალ ნა ზარ დი წიწ ვო ვა ნი ტყით შე მორ გულ ად გი ლას, რო მე ლიც XIX სა უკ უნ ის 70­იან წლებში ფრანგ ორი ენ ტა­ლისტ ჟან შუ რი ეს, ხო ლო იმ ავე, სა უკ უნ ის ბო­ლოს თე დო სა ხო კი ას მო უნ ახ ულ ებია და დამ­ტკბა რა მი სი სი ლა მა ზით. 500 მეტ რი მან ძი ლი დან გა მოყ ვა ნი ლი იქ ნა წყროს წყა ლი. მაგ რამ სა ჭი­რო იყო მა გა რი და რბი ლი ინ ვე ტა რის შე ძე ნა 100 მოს წავ ლე ზე, რომ ლის ფუ ლი რაიონის ბი უჯ ეტ ში არ იყო გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი, დრო კი არ ით მენ და.

რაიონის ხელ ძღვა ნე ლო ბამ მიხ მო მე, გა ნ­ა თ ლე ბის გან ყო ფი ლე ბის გამ გედ ვმუ შა ობ დი და კა ტე გო რი ული და ვა ლე ბა მომ ცა: შე ნი მონ­დო მე ბის შე დე გად ბა ნა კი გა იხ სნა, ახ ლა თა ვად იზ რუ ნე და ინ ვენ ტა რით მო ამ არ აგ ეთო. რა ღა მექ ნა, სა თა ნა დო სა ბუ თე ბით ვეწ ვიე აჭ არ ის პროფ საბ ჭოს მა შინ დელ ხელ მძღვა ნელს, მარ­თლაც საქ მი ან კაცს, ბა ტონ მი ხეილ ეკ იზ აშ ვილს. გუ ლი ან ად დაგ ვეხ მა რა, საქ მის კურ სში ჩა აყ ენა სა ქარ თვე ლოს პროფ საბ ჭოს ხელ ძღვა ნე ლო ბა, შემ დეგ მოს კო ვის თან ხმო ბა საც მი აღ წი ეს და იმ ავე დღეს ჩვენს ან გა რიშ ზე 100 ათ ასი მა ნე თი ჩაგ ვი რიცხა. ეს თან ხა „აჭ არ კოპ კავ ში რის“ გამ­გე ობ ამ თან ხის მი ღე ბამ დე მოგ ვცა სა ჭი რო თეთ­რე ული, ინ ვე ტა რი, სამ ზა რე ულ ოს მოწყო ბი ლო­ბა, ახ ალ გაზრ დო ბა ზე ზრუნ ვის თვის არ ავ ით არი ბი ურ ოკ რა ტიზ მი,ზოგს წარ სუ ლი რომ მხო ლოდ ბო რო ტად წარ მო უდ გე ნია....

მთა ჩი რუ ხში მოს წავ ლე თა სა ზაფხუ ლო ბა­ნაკ მა 1994 წლამ დე იმ უშ ავა. გა ნუ კითხა ვო ბის პე რი ოდ ში ის შე ნო ბე ბი გა ყი დეს, თან ხა ვის მოხ­მარ და არ ავ ინ უწყის, „ქო ნე ბა გა ნი ავ და“. აი ბე­დი ქარ თლი სა!

1975 წელს იყო ცდა აჭ არ ის მთავ რო ბი სა გან, რომ ბა ნა კის ხის შე ნო ბა კა პი ტა ლუ რით შეც ვლი­ლი ყო, შედ გა პრო ექ ტიც, რის თვი საც გათ ვა ლის­წი ნე ბუ ლი იყო 400 ათ ასი მა ნე თი, ჩა ტარ და ად­გი ლის გე ოლ ოგი ური ან ალ იზი, მაგ რამ შემ დგეგ წლებ ში ინ ტე რეს მა იკ ლო, შე იც ვა ლა ქვეყ ნის ვი თა რე ბა და რაიონის ხელ მძღვა ნე ლი კად რე­ბი, და წ ინ აუ რდნენ კომ კავ ში რულ ორ გა ნო ებ ში „ნაღ ვა წი“ პი რე ბი, მე სხვა სა მუ შო ზე გა და ვე დი, 1981 წლის დე კემ ბრი დან მუდ მივ სა ცოვ რებ­ლად ბა თუმ ში გად მოვ სახ ლდი, კარ გი წა მოწყე ბა დღე საც მო უგ ვა რე ბე ლია, რაც მე ტად სამ წუ ხა­როა, ბა ნა კის ად გი ლას შუბ ნელ მა ბიზ ნეს მენ მა ლე ვან ქი ძი ნი ძემ 12 კო ტე ჯი ჩად გა. მაგ რამ მა­

შინ დელ მა ხე ლი სუფ ლე ბამ ქი ძი ნი ძე ეკ ონ ომ იკ­ურ ად და აყ აჩ აღა და იძ ულ ებ ული გა ხა და გერ მა­ნი აში გა დახ ვე წი ლი ყო. ეს შე ნო ბე ბი გა იყ იდა.

მთა ჩი რუხ ში მო ზარ დთა და სას ვე ნე ბე ლი ბა ნა კის გან ვი თა რე ბის პრობ ლე მებს მრა ვა ლი წე რი ლი მი უძ ღვნეს რა მაზ სურ მა ნი ძემ, ოთ არ ფუტ კა რა ძემ, რაჟ დენ, ავ თან დილ დი ას ამ იძე­ებ მა და სხვებ მა. ხო ლო გა ზეთ „ბა თუ მე ლე ბის“ 2013 წლის 19­25აგ ვის ტოს ნო მერ ში მე გა მო ვაქ­ვეყ ნე წე რი ლი „რა ტომ აღ არ ფუნ ქცი ონ ირ ებს კუ რორ ტე ბი?“

წე რი ლებ ში ფიქ სი რე ბუ ლია, რომ მთა ჩი რუხ­ში ხას ხა სა მდე ლო ები და და ბუ რუ ლი ტყე ები კო­რო მე ბი, კამ კა მა ტბე ბი, ან კა რა წყა რო ები, ჯან­სა ღი ჰა ვა, კალ მით მო ქარ გუ ლი რე ლი ეფი­ყვე­ლა ფე რი ეს ჩა ვა ყე ნოთ ად ამი ან ის ჯან მთე ლო­ბის სამ სა ხურ ში. ვი მე დოვ ნებთ, რომ შუ ახ ევ ის რა იონ ის გა ნახ ლე ბუ ლი, ახ ალ გაზ და კად რე ბით არ ჩე ულ­და კომ პლექ ტე ბუ ლი ხელ მძღვა ნე ლო ბა აღ ად გენს მთა ჩი რუხ ში კუ რორ ტის თვის სა ჭი­რო შე ნო ბა­ნა გე ბო ბებს, რი თაც და იმ სახ ურ ებს მშრო მე ლი მო სახ ლე ობ ის აგ ან ის ტო რი ულ­სა მ­არ თლი ან პა ტი ვის ცე მას.

გვიყ ვარ დეს ბუ ნე ბა

სა მარ თლი ან ად ამ ბო ბენ, რომ ად ამი ანს ისე არ აფ ერი არ ამ აღ ლებს, რო გორც სამ შობ ლო სა და ბუ ნე ბის სიყ ვა რუ ლი. ბუ ნე ბა და სამ შობ ლო ხომ ტოლ ფა სო ვა ნი ცნე ბე ბია. ას ევე ტოლ ფა სო­ვა ნი ცნე ბე ბია ბუ ნე ბა და ად ამი ანი, რა მე თუ ად­ამი ანი ბუ ნე ბის ნა წი ლი ლია, მი სი შვი ლი, ამ იტ ომ დე დაშ ვი ლუ რი უნ და იყ ოს მი სი და მო კი დებ ლე ბა დე და ბუ ნე ბი სად მი.

ჩვენ, ამ წე რი ლით, გან ვი ხი ლავთ, წარ მო ვა­ჩენთ მა რე თის ხე ობ ის ტყის დაც ვა­გამ რავ ლე­ბას, იმ ას თუ რო გორ ვი ყე ნებთ ამ ოქ როს ფონ­დს, თა ვი დან ვე ვიტყვი არც ისე გო ნივ რუ ლად და მიზ ნობ რი ვად!

მეც ნი ერ ული გა მოკ ლე ვე ბით დად გე ნი ლია, რომ არ სეიანის ქე დის და სავ ლე თი ფერ დობ ზე, სა ნამ მი ლი ონი წლის წი ნათ მი სი შტო ქე დე ბი წარ­მო იშ ობ ოდა, ხა რობ და პალ მე ბი, დაფ ნა, ლეღ ვი, მუ ხა, წი ფე ლი, წი თე ლი ხე, უამ რა ვი სხვა ჯი შე­ბი. შემ დგომ კლი მა ტუ რი პი რო ბე ბის, ზე და პი­რის ფორ მე ბის შეც ვლით, ვულ კა ნუ რი ლა ვე ბის მოქ მე დე ბამ შეც ვალა არ სე ბუ ლი მცე ნა რე ული სა ფა რი, ფლო რა­ფა უნა. ბორ ჯო მის ზო გი ერ თი სა ნა ტო რი უმ ში 24 სა ათ ით დას ვე ნე ბა 50­დან 205

99 vaxtang makaraZewerili

დო ლა რამ დეა, ხო ლო სა ირ მე ში 100 დო ლა რამ დე. სა ქარ თვე ლოს პა ტი ოს ან მა მო ქა ლა ქემ, პე და­გოგ მა, რომ ლის თვი ური ხელ ფა სი 200­300 ლა­რია, პენ სია კი 150 ლა რი, დას ვე ნე ბის თის რო გორ უნ და გა იმ ეტ ოს ეს თან ხა და ოჯ ახ ის სა არ სე ბო სა შუ ალ ება მო აკ ლოს? თუმ ცა გვყავს ის ეთი ჩი­ნოვ ნი კე ბი, ჯი ბეს ქე ლი მედ რო ვე ბი, რომ ლე ბიც ის ვე ნე ბენ ვირ ჯი ნი ის, ბარ ბა დო სის, ან ტი ლი ის, ფლო რი დის კუ რორ ტებ ზე, სა დაც 24 სა ათი დას­ვე ნე ბა ერ თი დამ სვე ნებ ლის თვის 3 000 დო ლა რი ღირს, მაგ რამ ყვე ლა მათ გა ნი მი ში კო სა აკი ან­ივ ით სა ხელ წი ფო ბი უჯ ეტ იდ ან ვერ ჩა რიცხავს დას ვე ნე ბა­გარ თო ბის ფულს?!

ვი მე დოვ ნებთ, სა ქარ თვე ლოს ახ ალი ხე ლი­სუფ ლე ბა და ფიქ რდე ბა, მო იც ალ ოს პენ სი ონ ერ­ებ ის, ომ ის მო ნა წი ლე ბის დაც ვი სა და უფლებების აღ დგე ნი სათ ვის და მათ ად გი ლებ ზე, აჭ არ ის კუ­რორ ტებ ზე, შე უქ მნის დას ვე ნე ბის პი რო ბე ბს, მაგ რამ არა სა უკ უნ ის ბო ლოს, რო ცა ჩვენ აღ არ ვიქ ნე ბით.

არ სე ბუ ლი მცე ნა რე ულ ი სა ფა რი

მა რე თის ხე ობ ის სა მი ვე ქედ ზე მრავ ლა დაა ენ­დე მუ რი და რე ლიქ ტუ რი მცე ნა რე ები... მე ოთხე­ული პე რი ოდ ის მცე ნა რე ულ ობ ის ტი პი­კოლ ხე­თის მა ღალ ბა ლა ხე ულ ობა (მურ მან და ვი თა ძე, ნი ნო ბე რი ძე „მარე თის ხე ობა“ გვ.17) მა რე თის ხე ობ ის სა მი ვე და სავ ლე თურ ექ სპო ზი ცი ის ქე­დე ბის ფერ დობ ზე მცე ნა რე თა ტყის სა ხე ობ ები საკ მა ოდ გან სხვა ვე ბუ ლია. ხი ხან­ჩი რუ ხის ქე­დის სამ ხრე თი ფერ დო ბის ტყის მცე ნა რუ ლო­ბა, ძი რი თა დად, იფ ანი, დათ ვამ სხა ლა, თხმე ლა (მდი ნა რე თა გას წვრივ სა ნა პი რო ზე), შე რე ული ტყე ები წარ მოდ გე ნი ლია: ნაძ ვით, ფიჭ ვით, სო­ჭით, იშ ვი ათ ად წი თე ლი ხე ქვეტყეს ქმნის მრა­ვა ლი ფო თოლ მცვე ნი ბუჩ ქე ბი: თხი ლი, ას კი ლი, ზღმმარ ტლი, თრიმ ლი (ქვე და საზღვარ ზე), ხეჭ­რე ლა, ან წლი, ძმერ ხლი, შქე რი, გვიმ რა, ეკ ალ­ბარ დი და მრა ვა ლი სხვა.

აჭ არა­შავ შე თის ქე დის ჩრდი ლო ფერ დო ბე ბი წარ მოდ გე ნი ლია ძი რი თა დად, წიწ ვი ან ად შე რე­ული ტი პის ტყე თა მცე ნა რე ულ ობ ით: ნაძ ვი (ტყის დე დო ფა ლი), სო ჭი, ფიჭ ვი, იშ ვი ათ ად წი თე ლი ხე, ცაცხვი, თე ლა, წი ფე ლი, რცხი ლა, ლე კის ხე, მდი­ნა რე თა გას წვრივ თხმე ლა, არ ყი (ზე და საზღვარ­ზე, ალ პურ სა ძოვ რებ თნ) ვერ ხვი და სხვა.

ქვეტყე წარ მოდ გე ნი ლია უფ რო ხში რი და მრა ვალ გვა რი მცე ნა რე ულ ობ ით, ვიდ რე პირ ვე­

ლი ზო ნა, ნა ლე ქე ბის სი უხ ვი სა და ტე რი ტო რი ის ვერ ტი კა ლუ რი ზო ონ ალ ობ ის გა მო.აქ არ ის შქე­რი, წყა ვი, მოც ვი, ძმერ ხლი,ჭყო რი, გვიმ რე ბის მრა ვალ სა ხე ობა, იელი, ან წლი, ხავ სე ბი და სხვა.

მე სა მე ზო ნა, არ სი ან ის ქე დის და სავ ლე თი ფერ დო ბე ბი, წარ მოდ გე ნი ლია უფ რო მე ტად წიწ­ვო ვა ნი, მა რად მწვა ნე მცე ნა რე ულ ობით. ეს ენია: ნაძ ვი, გა ბა ტო ნე ბუ ლია ვრცელ ტე რი ტო რი აზე, სო ჭი ფიჭ ვი, წი ფე ლი, რცხი ლა, ცაცხვი, ნე კერ­ჩხა ლი, იშ ვი ათ ად ვერ ხვი და თე ლა, დე კი ან ები, არ ყი. ტყე ებ ის ზე ვით წარ მოდ გე ნი ლია სუ ბალ­პუ რი და ალ პუ რი მცე ნა რე ულ ობ ის ზო ნა, სა დაც გა ბა ტო ნე ბუ ლი მდგო მა რე ობა ყვა ვი ლოვ ნებს და შხა მას უჭ ირა ვს. ტყე სა ქარ თვე ლოს უდ იდ ესი სიმ დიდ რეა. ამ იტ ომ მი სი დაც ვა­გამ რავ ლე ბა და რე სურ სე ბის გო ნივ რუ ლად, მიზ ნობ რი ვად გა მო­ყე ნე ბა ერთ­ერ თი დი დი მნიშ ნე ლო ვა ნი ამ ოც­ანაა.

1946 წლის შე მოდ გო მამ დე, სა ნამ გორ გივ­ლი დან შუბ ნამ დე სა ავ ტო მო ბი ლო გზას გა იყ­ვან დნენ, მა რე თის ხე ობ ის მდი და რი, ულ ამ აზ ესი მუხ ნა რი, წიფ ლნა რი, რცხილ ნა რი, შე რე ული და წიწ ვი ანი ტყე ები კარ გად იყ ო დ აც ული, ხო ლო 1947­1950­იანი წლებ ში გორ გივ ლის, მომ წვრის ნა ჭე ურ ის, გა მო ნათ ლე ვის, მო დუ ლის, მა ხა ლა­კი ძე ებ ის, სა ნა ლი ის ქვე და ნა წი ლის ტყე ებ ი მ ას­ობ რი ვად გა იჩ ეხა სა მა სა ლე მერ ქა ნი სა და შე ში­სათ ვის.

მა რე თის ხე ობ აში ხე­ტყის და მა მუ შა ვე ბე­ლი ძი რი თა დი სა წარ მო იყო წე ლა თის სა ხერ ხი ქარ ხა ნა. იგი 1950­იანი წლებ ში ამ ოქ მედ და და 1980­იან წლე ბამ დე მუ შა ობ და. 1954წელს ჩა მო­ყა ლიბ და დღვა ნის სა კო ლმე ურ ნე ობ ათაშო რი სო სა წარ მო, შემ დეგ მათ მი ემ ატა შუ ახ ევ ის, შუბ­ნის, ტო მა შე თის, მაწყვალ თის, მა ხა ლა კი ძე ებ ის, სა მო ლე თის ხე­ტყის სა ხერ ხი ქარ ხა ნე ბი.

მა რე თის ხე ობ ის ტყე ებ იდ ან შუ ახ ევ ის აგ ურ­კრა მი ტის ქარ ხა ნას სათ ბო ბად გა ქონ და შე შა, ყო ველ წლი ურ ად მრა ვა ლი ასე ული კუ ბუ რი მეტ­რი მერ ქა ნი იწ ვე ბო და, რაიონის ხემ ძღვა ნე ლო­ბას გო ნივ რუ ლად რომ ემ ოქ მე და, შე იძ ლე ბო და შე შა ქვა ნახ ში რით შე ეც ვა ლათ და ამ ით ტყე ებ­ის თვის დი დი ზი ანი აეც ილ ებ ინ ათ. ხე­ტყე ად რე გა მო იყ ენ ებ ოდა მო სახ ლე ობ ის საცხოვ რე ბე ლი სახ ლე ბის, სკო ლე ბის, კლუ ბ­კან ტო რე ბის ას აშ­ენ ბელად, სა ხუ რა ვად, ნაძ ვი სა და სო ჭის მერ ქნი­სა გან ყავ რის და სამ ზა დებ ლად. რე გი ონ ის ყვე ლა სო ფელ ში, 1940­2000 წლამ დე, წამ ყვა ნი ტექ ნი­კუ რი კულ ტუ რა იყო თამ ბა ქო, რომ ლის ფოთ ლის ან ემ სი ლი სხმუ ლე ბი მო ითხოვ და ფარ დუ ლე ბის

100vaxtang makaraZe werili

აშ ენ ებ ას, ვა გო ნეტ კე ბის დამ ზა დე ბას, გზის გაყ­ვა ნას. ამისთვის იყ ენ ებ დნენ ახ ლად მზარ დი ნაძ­ვის ულ ამ აზ ეს ხე ებს, რა მაც აუნ აზღა ურ ებ ელი ზი ანი მი აყ ენა სოფ ლე ბის შე მო გა რენ ტყე ებს.

მუ ხის მა სა ლით 1946­1947 წლებ ში აშ ენ და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყალ ზე და მო დუ ლის წყალ ზე 6 ხი დი, წლე ბის გან მავ ლო ბა ში ხდე ბო და მა თი რე მონ ტი, რა მაც ძვირ ფა სი, უნ იკ ალ ური ჯი შის ხე­მცე ნა რე შე იწ ირა. 1970 წლი დან ხის ხი დე ბი კა პი ტა ლუ რით შეც ვა ლა, მაგ რამ მოჭ რი ლი ხე­ები აღ არ ცოცხლდე ბო და.

მა რე თის ხე ობ ის მო სახ ლე ობ ის, სკო ლე ბის სა ზამ თროდ შე შით მო მა რა გე ბა პრობ ლე მა იყო (და არ ის), რა საც დი დი რა ოდ ენ ობ ით ტყის სა­ფა რი ეწ ირ ება. გა მო სა ვა ლი, ნა წი ლობ რივ მა ინც, ისაა, რომ სა თბო ბად ჩა ვა ნაც ვლოთ ელ ექ ტრო­ენ ერ გია, გა ზი და ქვა ნახ ში რი.

1980­იანი წლე ბი დან ტყის გა ჩეხ ვას მა სობ­რივი ხა სი ა თი მი ეცა, რო ცა ხე­ტყე ყიდ ვა­გა ყიდ­ვი სა და ბიზ ნე სის ხე ლო ბად იქ ცა. გა უკ აც რი ელ­და ლელ ვა ნის, პან ტე ბის, მთა ჩი რუ ხის, ტო მა შე­თის, სა ნა ლი ას, სა ყავ რი ის, ჭკე ნა რის, ჩან ჩხის, მაწყვალ თა­კა რა პე ტის, კვი ახ იძ ებ ის, ტბეთ­გო­გა ძე ებ ის წიწ ვი ანი, ხი ხან­ჩი რუ ხის (შერ თუ ლის) ქე დის სამ ხრეთ­ჩრდი ლო ეთ ის ფერ დო ბის მუხ­ნარ­წაბ ლნარ­წიფ ნა რი ტყე ები, ამ გვა რი სა ში­ნე ლი მდგო მა რე ობა მთელ აჭ არ ისა და სა ქარ­თვე ლო ოს ტყე ებ ში არ ას დროს ყო ფი ლა. ტყე ები, მო უვ ლე ლი და გა ჩა ნა გე ბუ ლია, ვი ნაა მთა ვა რი დამ ნა შა ვე? ქვეყ ნის ხე ლი სუფ ლე ბა, მი სი პირ­ვე ლი პი რე ბი!ის ინი იძ ლე ვი ან ქვეყ ნი დან ­ტყის უცხო ეთ ში გა ტა ნის ლი ცენ ზი ას. ამ ით ჯი ბებს ის ქე ლე ბენ, ვინ არ ის პა სუ ხის მომ თხოვ ნი? იმ ად გი ლებ ში ხე ები იწ ონ ებ და თავს, ახ ლა ჯი რე­კე ბია მხო ლოდ. ამ პრობ ლე მებ ზე ად რეც არა ერ­თხელ და მი წე რია, მა გა ლი თად: „ყუ რი და უგ დეთ, ტყე ტი რის“ (გა ზე თი „დრო შა“ 1958) „და იც ავი ჩვე ნი სი უხ ვის წყა რო“ (გა ზე თი „დრო შა“ 1959 წე ლი, ივ ლი სი), „ჩა ვაქ როთ ტყეს მო დე ბუ ლი ცი­ვი ხან ძა რი“ (გაზ. „აჭ არა“1963 წ. 15 იან ვა რი), „ეს სიმ დიდ რე შთა მო მავ ლო ბას ეკ უთ ნის“ (გაზ. „აჭ­არა“ 6 მარ ტი, 1998), „გიყ ვარ დეს ბუ ნე ბა“ (გაზ. „ქვე მო ქარ თლი“ 2006 წე ლი, მა ისი) ა.შ.

გარ და სა გა ზე თო წე რი ლე ბი სა, რო მელ საც ტყის მრა ვა ლი გულ შე მატ კი ვა რი წერს, მაგ რამ ხე ლი სუფ ლე ბა მათ ნაკ ლებ ყუ რადღე ბას აქ ცევს, წე რი ლო ბით მივ მარ თეთ, სა ქარ თვე ლოს სატყეო მე ურ ნე ობ ის კო მი ტეტს (თავ ჯდო მა რე გ. გი გა­ური), სა ქარ თვე ლოს რეს პუბ ლი კის სა ხელმ წი ფო სა ბა ჟო დე პარ ტა მენ ტს (დი რექ ტო რი ა. იოს ელი­

ანი), სა ქარ თვე ლოს ეკ ოლ ოგი ის პო ლი ცი ის მთა­ვა რ სა მმარ თვე ლოს (უფ რო სი – დ. მი ქა ძე), სა­ქარ თვე ლოს გე ნე რა ლურ პრო კუ რა ტუ რას (პრო­კუ რო რი – გ. ღა ღი აშ ვი ლი), ყვე ლას გან მი ვი ღე წე რი ლო ბი თი პა სუ ხი, აი ერ თი მათ გა ნი: „ბა ტო­ნო ვახ ტანგ! შსს ეკ ოლ ოგი ის პო ლი ცი ის მთა ვა­რი სამ მარ თვე ლო იზი არ ებს თქვენს აღ შფო თე­ბას სა ქარ თვე ლოს ტე რი ტო რი იდ ან ხე­ტყის უკ­ან ონ გა ჩეხ ვი სა და მი სი საზღვარ გა რეთ გა ტა ნის ფაქ ტებ თან და კავ ში რე ბით... ყო ველ წლი ურ ად საზღვარ გა რეთ გა დის სა შუ ალ ოდ 50 ათ ასი კბ.მ. ხე­ტყე, რომ ლის გა ტა ნა ზეც ლი ცენ ზი ებს იძ ლე­ვა სა ქარ თვე ლოს სატყეო მე ურ ნე ობ ის სა მი ნის­ტრო, სა ვაჭ რო პა ლა ტა, სა ბა ჟო დე პარ ტა მენ ტი. ათ ასი ჯუ რის საქ მოს ნე ბი ეწ ევი ან ტყით სარ გებ­ლო ბის წე სე ბის დაღ ვე ვით მო პო ვე ბულ ხე­ტყის რე ალ იზ აცი ას...“ ამ შავ ბნელ საქ მიანობის, საქ­მოს ნე ბის მი მართ სად იყო და სად არ ის სა ხელმ­წი ფო კა ნო ნი?! პა სუ ხი მხო ლოდ ერ თია:ჯი ბეს ის ქე ლე ბენ დი დი­პა ტა რა მი ნის ტრი დან დაწყე­ბუ ლი, რი გი თი ტყის მჭრე ლით დამ თავ რე ბუ ლი. ქვე მოთ მოყ ვა ნილ პა სუხ ში ეს აზ რი იკ ითხე ბა: ჩვენ რა ვქნათ ასე გვა ვა ლე ბენ... წაყ რუ ებ ით გა­ნად გურ და სა ქარ თვე ლოს, მათ შო რის მა რე თის ხე ობ ის ბუ ნე ბა, დაშ რა წყა რო ები, მომ რავ ლდა, გახ შირ და სტი ქი ური მოვ ლე ნე ბი, შემ ცირ და ფა­უნა, დაგ ვჩა მთე ბის ხრი ოკი ფერ დო ბე ბი, გა და­ნა ჭა რი ჯი რე კე ბი!

ეს პრობ ლე მა სა ერ თოა მთე ლი სა ქარ თვე­ლოს თვის, მათ შო რის, რა თქმა უნ და, მა რე თის ხე ობისთ ვი საც, ამ იტ ომ აც, ჩე მი თვალ საზ რი­სით მა რე თის ხე ობ აში უნ და შე იქ მნას ნაკ რძალი, მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის ორ ივე მხა რეს. განს ა­კუთ რე ბით იქ სა დაც სოფ ლის მო სახ ლე ობა ნაკ­ლე ბა დაა და სახ ლე ბუ ლი, ამ ჟა მად სა ქართვე­ლოს 22 ნაკ რძალს მი ემ ატ ოს აღ ნიშ ნუ ლი ნაკ­რძა ლის ფარ თო ბიც, რომ შემ ცირ დეს ზვა ვე ბი­სა და მეწყე რუ ლი მოვ ლე ნე ბის შემ თხვე ვე ბი. ად ამი ან ის თვალ სა და გულს ახ არ ებს მა რე თის ხე ობ აში სრუ ლი ად ხე ლუხ ლე ბე ლი ტყის მა სი­ვე ბი: ქი ძი ნი ძე ები, ჯაბ ნი ძე ებ ის ბო ლოს, დროს აღ მო სავ ლე თით, სო ფელ ლო მა ნა ურ ის ბო ლოს, სა დაც მიუვალი ად გი ლე ბია მდ. ჩი რუ ხის წყლის მარ ცხე ნა სა ნა პი როს შე რე ული ტი პის ტყის მა­სი ვე ბი. აგ რეთ ვე სო ფელ პა პოშ ვი ლე ბის სა ფა რი ტყე, სა დაც „უნ ებ ურ ად ჩი ტიც ვერ შეფ რინ დე­ბა“, ამ იტ ომ აც გა მო ედ ინ ება ან კა რა წყა რო ები, რო მელ თაც მო სახ ლე ობა ლა ღად იყ ენ ებს. ას ეთი ტყის სა ფა რე ბი ხე ობ ის სოფ ლის თავ შია. მა გრამ ზო გან აქ აც „იპ არ ები ან“ ხე­ტყის გა მო სა ტა ნად.

101 vaxtang makaraZewerili

დავ ფიქ რდეთ, რა ჩა ვი ბა რეთ წი ნა მორ ბე დე­ბი სა გან, მა მა­პა პი სა გან და რას ვუ ტო ვებთ მო­მა ვალ თა ობ ას?...

ახ ლა, ცო ტა ხე ობ ის ის ტო რი იდ ან აც

მა რე თის ხე ობ აში ად ამი ანი მრა ვა ლი სა უკ უნ­ის წინ და სახ ლე ბუ ლა, რა საც ად ას ტუ რებს არ ქე­ოლ ოგი ური გათხრე ბით მო პო ვე ბუ ლი მო ძი ებ­ული მა სა ლე ბი: სო ფელ წაბ ლა ნა ში, ცი ნა რეთ ში, სა მო ლეთ ში, მთა მა ჭა რულ ში... სხვა გან უფ რო მე ტიც, სახ ლე ბის მშე ნებ ლო ბი სას სა ძირ კვე ლის, ფუნ და მენ ტის შე საქ მნე ლად, მი წის და მუ შა ვე ბი­სას გა მოვ ლინ და საბ რძო ლო სა მი წათ მოქ მე დო იარ აღ ები, ქვევ რე ბი, დო ქე ბი, დერ გე ბი და ა.შ. მა გა ლი თად: გორ გო შა ულ ში, სინ და ურ ში, ნა ჩა­მუ რებ ში, ჯუ მუ შა ურ ში, ფლა ტე ში, კვი ახ იძე ებ ში, დღვან ში, ქი ძი ნი ძე ებ ში, ბე ღელ თა ში და სხვა გან.

მა რე თის ტე რი ტო რი აზე, X სა უკ უნ იდ ან მო­ყო ლე ბუ ლი, ფარ თოდ გა იშ ალა ცი ხე სი მაგ რე­ებ ისა და ეკ ლე სია­მო ნას ტრე ბის მშე ნებ ლო ბა. „დღემ დე ამ ჟა მად დგა ნან ხე ობ ის თავს და ბო­ლო ში, გო გო ლა ურ ის (დარ ჩი ძე ებ ის) და ოქ რო­პი ლა ურ ის (ყა ლა ბო ინ ის) ცი ხე ები“ ვ. მა კა რა ძე, ბ, დი ას ამ იძე „მა რე თის ხე ობა“ (გვ. 50). ხე ობ აში შე მორ ჩე ნი ლია ის ტო რი ული ძეგ ლე ბი: კუნ ტიჯ­ვა რი, ნა ომ არი, რა ბა თი (მა ხა ლა კი ძე ები), „რკი­ნიჯ ვა რი“ და „კილ დიქ ვა ბი“ (მთა მა ჭა რულ ში), ნა ლო ბი ევი და გა მო ნათ ლე ვი (ოლ ადა ურ ში), ნათ ლის ცემ ლის გო რა (წაბ ლა ნა), ქაშ ვე თი (ჯაბ­ნი ძე ები), კვი ახ იძე ებ ში, დღვან ში, ქი ძი ნე ძე ებ ში, ტბე თი სა და ცი ნა რე თის ცი ხე ები. ჩი რუხ ში პა ტა­რა ტე რი ტო რი აზე, და დას ტუ რე ბუ ლია უძ ვე ლე­სი ნა მო სახ ლე ვი (ნა ომ არი). მდ. ჩი რუ ხის წყლის მარ ჯვე ნა ნა პირ ზე.

მათ გან, მარ ჯვე ნა ნა პირ ზე დასა ვლე თით, იგი ძველ დრო ში ცი ხე­ქა ლა ქი ყო ფი ლა. შე მორ­ჩე ნი ლია პუ რი საცხო ბი (თო ნე) და ცი ხის ნან­გრე ვე ბი, მო ვა კე ბუ ლი ად გი ლებს ახ ლაც ამ ჩნე­ვია ან თრო პო გე ნუ რი ნაკ ვა ლე ვი. მოჰ ყავ დათ ხორ ბა ლი და ქე რი, გა შე ნე ბუ ლი იყო მსხლის, პან ტე ბი ის ხე ები, რომ ლე ბიც ახ ლაც შე მორ ჩე­ნი ლია სა ოც რე ბას იწ ვევს მი სი სი მაღ ლე, უხ ვი, მსხვი ლი ნა ყო ფით, მის დევ დნენ მე სა ქონ ლე ობ ას და მეცხვა რე ობ ას. გო გო ლა ურ ის, დარ ჩი ძე ებ ის, მთი სუბ ნის ცი ხე მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყლის მარ­ჯვე ნა მხა რეს, მა ღალ კლდე ზეა აგ ებ ული და XII­XIII სა უკ უნ ებს გა ნე კუთ ნე ბა, მი სი ფარ თო ბი 190 კვ.მ. შე ად გენს. ცი ხეს ძი რი თადად სა ყა რა ულო

ფუნ ქცია ჰქონ და. იგი ჩი რუ ხის, წე ლა თი, ტო მა­შე თის წყლე ბის ხე ობ ებ ში გა მა ვალ გზებს აკ ონ­ტრო ლებ და. ოქ რო პი ლა ურ ის (ყა ლა ბო ინ ის) ცი­ხე აგ ებ ული ა ჩ ირ უხ ის წყლის და ტბე თის წყლე­ბის მარ ცხე ნა მხა რეს კლდე ზე მი სი ძი რი თა დი და ნიშ ნუ ლე ბა იყო იგ ივე, რაც გო გო ლა ურ ის ცი­ხი სა. მშე ნებ ლო ბა XI­XIII სა უკ უნე ებ ით თა რიღ­დე ბა. სა მეც ნი ერო ლი ტე რა ტუ რა ში „მა რე თის“ სა ხელ წო დე ბა სხვა დას ხვა ფორ მი თაა და მოწ მე­ბუ ლი. მა გა ლი თად, მი რე თის ხე ვი (ყაზ ბე გი), მა­რა ტი (სა ხო კია), მი რა ტის კუთხე, მა რი ტი (ჭი ჭი­ნა ძე), მი რა ტი (გა ზე თი „ივ ერია“), მა რი თი (რუ­სი ძე, ქა მა და ძე), მა რე თი (მა მუ ლა ძე, გო გი ტი ძე, ნა დიმ ნი ჟა რა ძე, ნ. ჯი ბუ ტი, ბ. დი ას ამ იძე, ი. სი ხა რუ ლი ძე, ვა ჟა მა კა რა ძე, რ. ზო სი ძე, გია და­ვი თა ძე, მ. ფუტ კა რა ძე, შ. ცეცხლა ძე, თ. ფუტ კა­რა ძე, ტ. ფუტ კა რა ძე...), მი სი (შ.ფუტ კა რა ძე), ყა­რა დე რე ოს მა ლე თი (თურ ქუ ლად შა ვი ხე ობა),ეს სიტყვა (ტერ მი ნი) იმ ის და მი ხედ ვით, ვინ (ზოგ მა მოგ ზა ურ მა) რო გორ გა იგ ონა მთხრობ ლი სა გან, ზოგ ჯერ არ ქარ თველ მა ჩა იწ ერა. 2013 წ გა მო­ცე მულ 900 გვერ დი ან წიგ ნში, „ახ ალ ცი ხი სა და ტაო­კლარ ჯე თის ეპ არ ქია“ სხვა ეკ ლე სია­მო­ნას ტრებ თან ერ თად წარ მოდ გე ნი ლია ბუზ მა რე­თის მა მა თა მო ნას ტე რი, რო მე ლიც მდე ბა რე ობს ად იგ ენ ის რაიონში, ზღვის დო ნი დან 1123მ. სი­მაღ ლე ზე, არ სი ან ის ქე დის აღ მო სავ ლე თით მიმ­დე ბა რე ტე რი ტო რი აზე. აქ ვე 1600­1800მ. ზ.დ. მდე ბა რე ობს „ბუ ხა რე თის“ ვე ლი, მთე ბი, სამ სო­ფელს ერ ქვა სა ხე ლი ბუხ მა რე თი. თურ ქულ ენ აზე „ბუზ“ ნიშ ნავს „ცივს“, ე.ი. ცი ვი ვე ლი, ცი ვი მთე­ბი,ეკ ლე სი ის სა ხე ლი კი მა რე თის მა მა თა მო ნას­ტე რი. რომ ლის აღ მო სავ ლე თით, იმ ავე გრძედ ზე, არ სი ან ის ქე დის აღ მო სავ ლე თით მა რე თის ხე ობ­ას, პე რი ოდ ული პრე სა, მწერ ლო ბა სწერს­მა რე­თის ხე ობა გვა ხა რებს, რომ და იბ ეჭ და (გა მო იცა)სა მეც ნი ერო და მხატ ვრუ ლი პუბ ლი ცის ტურ წე­რი ლე ბის კრე ბუ ლის გა მო ნათ ლე ვი – I. ღვთი ური დი დი მად ლო ბა წიგ ნის სა ხე ლის ინ იცი ატ ორ ებს და სა ხე ლო ვან ავ ტო რებს.

მკითხვე ლი გა მი გებს: გა მო ნათ ლევ მა გა მო­ან ათაა, გა მო ან ათაა, გა მო ან ათაა!!!

„ქარ თველ მკვლე ვარ თა შო რის გი ორ გი ყა­ზ ბე გი ერთ­ერ თი პირ ვე ლი იყო, რო მელ მაც მა­რე თის ხე ობ ის მოკ ლე და ხა სი თე ბა მოგ ვ ცა, იგი წერს: „მცხოვ რებ თა გად მო ცე მით შე ვიტყევთ, რომ სხალ თის წყლის პა რა ლე ლუ რად, სამ ხრე­თით, მდე ბა რე ობს მი რე თის ხე ვი, სა დაც სახ­ლობს ზე მო აჭ არ ის სა მი დი დი თე მი. ეს ჩვენ თვის აღ მო ჩე ნა იყო, რად გან ხუთ ვერ სი ან რუ კა ზე ეს

102vaxtang makaraZe werili

ხე ობა სრუ ლი ად გა მო ტო ვე ბუ ლია, ამ ქედს, შეც­დო მით ქვია იმ ერ ხე ვი... მი რე თის ხე ვის ხე ობა სიგ რძით არ ჩა მორ ჩე ბა სხალ თის ხე ობ ას, იგი მხო ლოდ უფ რო ვიწ როა. მდი ნა რე მი რე თის ხე­ვის წყა ლი გა მო დის ჭი რუ ხის მთი დან (არ სი ან ის ქედ ზე), მის ორ ივე ნა პირ ზე გა შე ნე ბუ ლი 11 სო­ფე ლი („მა რე თის ხე ობა“ გვ. 66) სა გუ ლის ხმოა, რომ გ. ყაზ ბე გი თა ვის დღი ურ ში არ ას ახ ელ ებს შერ თუ ლის (ხი ხან­ჩი რუ ხის) და ვერც აჭ არა­შავ­შე თის ქე დებს და მდი ნა რე ჩი რუ ხის წყალს, ვი ნა­იდ ან იგი არ, ან ვერ და უს ახ ელ ეს. ას ევე სა ეჭ ვოა, სოფ ლე ბის რა ოდ ენ ობა­11, აუც ილ ებ ლად მე ტია (20­მდე) სო ფე ლი მა ინც იყო მა რეთ ში. მა რე თის ხე ობ ის მოკ ლე და ხა სი თე ბას იძ ლე ვი ან მოგ ზა­ური­მკლე ვა რე ბი თე დო სა ხო კია, ზა ქა რია ჭი ჭი­ნა ძე, ვლა დი მერ მგე ლა ძე. დასა ვლეთ სა ქარ თვე­ლო ში, მათ შო რის აჭ არ აში, გაქ რის ტი ან ება და­იწყო IV სა უკ უნ ის პირ ველ ნა ხე ვარ ში . აჭ არ აში ჯერ პა ტა რა სა კულ ტო ეკ ლე სი ებს აშ ენ ებ დნენ, შემ დეგ კი უფ რო დიდ ნა ტიფ ტაძ რებს, ეკ ლე­სია­მო ნას ტრებს აგ ებ დნენ. მათ ამ კობ დნენ ჩუ­ქურ თმე ბით, სვე ტე ბით, გუმ ბა თე ბით, წარ წე­რე ბით, ხა ტე ბით. ას ეთი ეკ ლე სია­მო ნას ტრე ბი იყო ოქ რო პი ლა ურ ის ახ ლოს, ჩი რუ ხის წყლი სა და აჭ არ იწყლის შე სარ თავ თან, ტბეთ ში, წაბ ლა­ნა ში, უჩ ამ ბა ში, ჯაბ ნი ძე ებ ში (ქაშ ვე თი), დღვან­ში, კვი ახ იძე ებ ში, გა მო ნათ ლევ ში, ოლ ადა ურ ში (საყ დრი კა რი), მა ხა ლა კი ძე ები, შუ ბან ში, დარ ჩი­ძე ებ ში, კუნ ტიჯ ვა რი, რკი ნიჯ ვა რი (მა ჭა რულ­ში), ა.შ. ხან გძლი ვი ომ ებ ის დროს ოს მა ლეთ მა შეძ ლო ქარ თვე ლე ბის შე ვიწ რო ება და სამ ხრეთ სა ქარ თვე ლოს, მათ შო რის აჭ არ ის, მი ტა ცე ბა (1545­1555 წ.წ.) ხან გრძლი ვი და სის ხლისმ ღვრე­ლი ბრძო ლე ბის შემ დეგ, ოს მა ლებ მა თავს მო ახ­ვი ეს დაპყრო ბილ ქარ თულ მო სახ ლე ობ ას უცხო, ოს მა ლუ რი რე ჟი მი, ცეცხლი თა და მახ ვი ლით და ნ ერ გეს ის ლა მი. ოკ უპ ან ტე ბი ყო ველ ღო ნეს მი მარ თავ დნენ, რა თა მო ეს პოთ ქარ თუ ლი კულ­ტუ რა, ზნე­ჩვე ულ ებ ანი, ქრის ტი ან ულ მარ თმა­დი დებ ლუ რი ღვთის მსა ხუ რე ბა. აჭა რ ელ ქალს და ეკ ის რა ჩად რის ტა დე ბა.

აჭ არ აში თურ ქთა სა ამ ას წლი ან ბა ტო ნო ბას ბო ლო მო უღო რუ სეთ­თურ ქე თის ომ ში რუ სე თის მხედ რო ბი სა და ქარ თველ თა ლაშ ქრის ბრწყინ ვა­ლე გა მარ ჯვე ბამ. 1878 წლის 25 აგ ვის ტის აჭ არა დე და სამ შობ ლო­სა ქარ თვე ლოს და უბ რუნ და.

სამ წუ ხა როდ, თურ ქე თის ხე ლი სუფ ლე ბა ამ­ჟა მად აჭ არ ის და აფხა ზეთს მი იჩ ნევს „თურ ქე­თის პრობ ლე მად“. კი დევ მე ტი, სტამ ბუ ლელ­მა პრო ფე სორ მა მე მედ სა რი ამ, 1996 წლის 17

აპ რილს, ბა თუ მის უნ ივ ერ სი ტეტ ში წა კითხულ ლექ ცი აში თავს უფ ლე ბა მის ცა, გა ნეცხა დე ბი­ნა, რომ აჭ არ ლე ბი უიღ ურ თა ტომს მი ეკ უთ ნე ბა და ამ დე ნად ის ინ იც თურ ქე ბი არი ანო. აჭ არ ლე ბი წარ მო შო ბით, ენ ით, კულ ტუ რით, მენ ტა ლი ტე­ტით ის ეთ ივე ქარ თვე ლე ბი არი ან, რო გორც გუ­რუ ლე ბი, იმ ერ ლე ბი, კა ხე ლე ბი და სხვა.

მა რე თე ლი სწავ ლუ ლე ბი

ის ტო რი ას ად ამი ან ები ქმნი ან, ის ად ამი ან ები, რო მელ თაც შემ დგომ თა ვად უმ კვიდ რდე ბათ სა­ზო გა დო ებ რივ ცხოვ რე ბა ში გა მორ ჩე ული და სა­პა ტიო ად გი ლი.

მა რეთს მრა ვალ თა გან გა მორ ჩე ული დი დი სა სა ხე ლო შვი ლე ბი ჰყავს, რომ ლე ბიც XIX სა უკ­უნ ებ ში საზღვარ გა რე თის უმ აღ ლეს სას წავ ლებ­ლებ ში (უნ ივ ერ სი ტე ტე ბის), სა სუ ლი ერო თუ სა­ერო გა ნათ ლე ბას იღ ებ დნენ. („მა რე თის ხე ობა“ გვ. 281) და შემ დეგ სა მოღ ვა წე ოდ სამ შობ ლო ში ბრუნ დე ბოდ ნენ.

1. ლო მან­ეფ ენ დი ალ ის ძე ქარ ცი ვა ძე­სო ფე­ლი ოლ ადა ურ ის მკვიდ რი. და იბ ადა 1812 წ. და გარ და იც ვა ლა 1889 წელს. სა სუ ლი ერო და სა­ერო უმ აღ ლე სი გა ნათ ლე ბის მქო ნე, ას ტრო ნო­მი, გე ოგ რა ფი, სამ ხედ რო საქ მის სპე ცი ალ ის ტი, ბრწყინ ვა ლედ იც ოდა არ აბ ული, ლა თი ნუ რი, სპარ სუ ლი და თურ ქუ ლი ენ ები; ღრმა ცოდ ნით და სა ხელმ წი ფო მოღ ვა წე ობ ით თურ ქე თის სულ­თნის მრჩევ ლო ბას მი აღ წია, ხო ლო სამ შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბის შემ დეგ დი დი ავ ტო რი ტე ტით ას ობ­ით ოჯ ახი გა და არ ჩი ნა მუ ჰა ჯი რო ბას, მას მო იხ­სე ენ ებ დნენ, რო გორც დიდ პრო ფე სორს.

2. ნუ რი­ახ მე დის ძე ბე რი ძე და იბ ადა 1845წ. სო ფელ ფურ ტი ოში, 1907 წ. ოჯ ახ ით ოლ ადა ურ­ში გად მო სახ ლდა. იგი მეგ ზუ რობ და თე დო ებ­ოკიას და სხვა მოგ ზა ურ­ეთ ნოგ რა ფებს. გარ და­იც ვა ლა 1919 წელს.

3. ახ მე დი­ეფ ენ დი რე ჯე ბის ძე მა კა რა ძე­სო­ფელ ოლ ადა ურ ის მკვიდ რი (1812­1897წ.წ.)

4. ხუ სინ­ეფ ენ დი თავ დგი რი ძე. და იბ ადა სო­ფელ ჯაბ ნი ძე ებ ში, 1863 წ. გარ და იც ვა ლა 1941 წელს.

5. სუ ლე იმ ან მუ ხა მედ ბე რი ძე, და იბ ადა სო­ფელ მოფ რი ნეთ ში 1869 წელს, და აპ ატ იმ რეს 1937 წელს.

6. ხუ სე ინ სუ ლე იმ ან ის ძე ფუტ კა რა ძე, სო ფელ დღვა ნი დან, და იბ ადა 1864 წელს, გარ და იც ვა ლა 1947 წელს.

103 vaxtang makaraZewerili

7. ხა სან ლო მა ნის ძე ჯა ფა რი ძე, და იბ ადა სო­ფელ ტბეთ ში 1894 წელს, გარ და იც ვა ლა 1942 წელს. ქ. სვერ დლოვ სკში და იღ უპა.

8. რი ზა ეუბ ის ძე და ვი თა ძე და იბ ადა სო ფელ ტბეთ ში 1864 წელს, გარ და იც ვა ლა 1937 წელს.

9. ემ ინ­ეფ ენ დი ახ მე დის ძე ცეცხლა ძე, და იბ­ადა სო ფელ დარ ჩი ძე ებ ში 1812 წელს, ტრა გი კუ­ლად და იღ უპა 1881 წელს.

10. იბ რამ მა კა რის ძე (მა კა რაშ ვი ლი) სო ფელ მაწყვალ თი დან, სა სუ ლი ერო და იურ დი ული გა­ნათ ლე ბა მი იღო სტამ ბუ ლის უნ ივ ერ სტიტ ში, მუ შა ობ და ქა ლაქ ტრო პი ზო ნის ლი ცე უმ ში მას­წავ ლებ ლად.

11. ნუ რი­ეფ ენ დი ახ მე დის ძე თავ დგრი ძე, და­იბ ადა 1880 წელს სო ფელ ლო მა ნა ურ ში, გარ და იც­ვა ლა 1941 წელს. ფი ლო ლო გი, პო ეტი, მეც ნი ერი.

გა ნათ ლე ბა

რუ სეთ­ოს მა ლე თის 1877­1878 წლე ბის ომ ის შე დე გად აჭ არ ის დე და სამ შობ ლოს თან დაბ რუ­ნე ბის და ქ. ბა თუმ ში სა ზო გა დო ებ ის მი ერ 1881წ. პირ ვე ლი ქარ თუ ლი სკო ლის გახ სნის შემ დეგ,ახ­ალი პერ სპექ ტი ვა გაჩ ნდა გა ნათ ლე ბის ას აღ­ორ ძნებ ლად და მათ შო რის, მა რე თის ხე ობ აშ იც. 1915 წლის პირ ველ ოქ ტომ ბერს, ნუ რი ბე რი ძის სახ ლში დაწყე ბი თი სკო ლა გა იხ სნა. პირ ვე ლი მას წავ ლე ბე ლი იყო ილ იკო ნაც ვა ლა ძე. სკო ლის გახ სნის ინ იცი ატ ორი იყო ნუ რი ბე რი ძე. პირ ველ, 1915­1916 სას წავ ლო წელს სკო ლა ში 17 ახ ალ­გაზ რდა სწავ ლობ და. ორ კლა სი ანი სას წავ ლე ბე­ლი 1917 წლის შე მოდ გო მა ზე და იხ ურა და 1922­1923 სას წავ ლო წელს გა ნახ ლდა საქ მი ან ობა.

1995 წლის 18 ნო ემ ბერს ოლ ადა ურ ში დი დი ზე­იმ ით აღ ინ იშ ნა პირ ვე ლი ქარ თუ ლი სკო ლის 80 წლის თა ვი, 2015 წელს კი აღ ინ იშ ნე ბა 100 წლის თა ვი.

სამ წუ ხა როდ, გა მოჩ დნენ ვაი მეც ნი ერ ები, რომ ლებ მაც ოლ ადა ურ ის დაწყე ბი თი ოთხწლი­ანი სკო ლის 1915 წლის ოქ ტომ ბერ ში გახ სნის თა რი ღი სა ეჭ ვოდ მი იჩ ნი ეს. მათ ვურ ჩევთ, წა­იკ ითხონ ჩვე ნი წე რი ლი, „ოლ ადა ურ ის სკო ლის ის ტო რია“, წიგ ნში „გა მო ნათ ლე ვის გა მო ნა თე­ბა“ (გვ.305­320) ზე მოთ აჭ არ აში, მათ შო რის მა­რეთ ში, 1918­1921წლებ ში სკო ლე ბის გახ სნას აფ ერ ხებ და მრა ვა ლი ხე ლის შემ შლე ლი ფაქ ტო­რი: ცუ დი გზე ბი, უტ რან სპორ ტო ბა, კავ შირ გაბ­მუ ლო ბის უქ ონ ლო ბა, უშ უქ ობა, არ იყო სკო ლის შე ნო ბე ბი და ინ ვენ ტა რი, არ ცერთ სო ფელ ში არ იყო ად გი ლობ რი ვი მკვიდ რი მას წავ ლე ბე ლი. ამ­

იტ ომ სა ჭი რო იყო გუ რი ის, იმ ერ ეთ ის, სა მეგ რე­ლოს რე გი ონე ბი დან ახ ალ გაზ რდა, ენ თუ ზი ას ტი კად რე ბის მოწ ვე ვა­მოვ ლი ნე ბა, რაც დი დი შრო­მი შე დე გად და დე ბი თად გა დაწყდა,

1922­1923 წ.წ. მა რეთ ში გა იხ სნა ორი დაწყე­ბი თი სკო ლა­უჩ ამ ბა სა და ოლ ადა ურ ში, მომ დევ­ნო წელს ტბეთ სა და დღვან ში.

1933 წლის 23 აგ ვის ტოს აჭ არ ის მთავ რო ბამ მი იღო დად გე ნი ლე ბა აჭ არ აში სა ყო ველ თაო­სა­ვალ დე ბუ ლო დაწყე ბი თი სწავ ლე ბის შე მო ღე ბის შე სა ხებ.

აჭ არ ის მო სახ ლე ობა სწავ ლის საქ მეს დი დი ხა ლი სით ეკ იდ ებ ოდა, მზად იყ ვნენ, აეგ ოთ შე ნო­ბე ბი შრო მი თი მო ნა წი ლე ობ ით, და ემ ზა დე ბი ნათ ინ ვენ ტა რი სა კუ თა რი სა შუ ალ ებ ებ ით, აგ რეთ ვე, რე გი ონ ებ იდ ან მოწ ვე ულ მას წავ ლებ ლებს უფ­ას ოდ აბ ინ ავ ებ დნენ სა კუ თარ ოჯ ახ ებში, უზ­რუნ ველ ყოფ დნენ კვე ბით, გათ ბო ბა­გა ნა თე ბით. აღ ნიშ ნუ ლი დად გე ნი ლე ბის გან ხორ ცი ელ ებ ის შე დე გად მა ლე გა იზ არ და სკო ლე ბი სა და მოს­წავ ლე ებ ის რიცხვი.

მშრო მელ თა მოთხოვ ნით, მა რეთ ში, 1933­1934 სას წავ ლო წელს ოლ ადა ურ ის დაწყე ბი­თი სკო ლა გა და კე თა შვიდ წლი ან ად და მე ხუ თე კლას ში მი ღე ბუ ლი იქ ნა 17 მოს წავ ლე. სკო ლის დი რექ ტო რად და ინ იშ ნა შალ ვა ან თი მო სი ძე ჯღარ კა ვა, ეს იყო მა რეთ სა და ახ ლან დელ შუ­ახ ევ ის რაიონის ტე რი ტო რი აზე პირ ვე ლი შვიდ­წლი ანი სკო ლა, ამ სკო ლა ში სწავ ლობ დნენ მე ზო­ბე ლი სოფ ლე ბის ახ ალ გაზ რდე ბი: ფურ ტი ოდ ან, მე ლიქ წმინ დი დან – ქა მა და ძე, ალი ხიმ ში აშ ვი ლი, რა სიყ ხი ლა ძე, ბუ თუ რა ულ იდ ან – მე ჯიდ და სე­იფო მი ქე ლა ძე ები, ნე ნი იდ ან – მი ქა ილ მა მუ ლა­ძე და იუს უფ მი ქე ლა ძე, ჩან ჩხა ლო დან – ბი ნალ მი ქე ლა ძე და ვა ლე რი დარ ჩი ძე, და ბაძ ვე ლი დან – ამ ირ ან, მი ხე ილ და ლე ვან ზო იძე ები, შუ ახ ევ­იდ ან – დურ სუნ, რე ჯებ და დურ სუნ და ვი თა ძე­ები, გუნ და ურ იდ ან – ნუ რი გუნ და ძე, ტბე თი დან – დურ სუნ და შახ მუ რად (შო თა) და ვი თა ძე ები, დღვა ნი დან – ხუ ლუს ფუტ კა რა ძე, გო გი ნა ურ­იდ ან (წყა რო სუ ბა ნი) – ას ლან გო გი ტი ძე, კვი ახ­იძე ებ იდ ან – ნე ჯეთ და ჯე ფერ ფუტ კა რა ძე ები, შუბ ნი დან – ზიხ ნი და ის რა ფილ ბე რი ძე ები, ბი­ნალ და თო ფუზ ბა კუ რი ძე ები, ქა მილ, ჯე ლალ, ზე ქე რია, იუს უფ ფუტ კა რა ძე ები. დარ ჩი ძე ებ იდ­ან – ყურ შეშ სი რა ძე, ტო მა შე თი დან – ზიხ ნინ და რე ჯებ ფუტ კა რა ძე ები, კო ბალ თი დან – სი მონ და ჯე ლალ თავ დგი რი ძე ები.

1941­1942 სას წავ ლო წლის თვის ოლ ადა ურ ში გათ ვა ლის წი ნე ბუ ლი იყო შვიდ წლი ანი სკო ლის

104vaxtang makaraZe werili

ბა ზა ზე სა შუ ალო სკო ლის გახ სნა, მაგ რამ დი დი სა მა მუ ლო ომ ის დაწყე ბის გა მო ეს საშ ვი ლიშ ვი­ლო საქ მე არ გან ხორ ცი ელ და, რად გან პე და გო­გი ური კად რე ბი გაწ ვე ული იქ ნა სამ ხედ რო სამ­სა ხურ ში.

1930­1931 სას წავ ლო წელს ოთხწლი ანი შრო­მის სკო ლე ბი, ფუნ ქცი ონ ირ ებ და გო გა ძე ებ ში (ან ტონ გო გი ჩაშ ვი ლი), ტბეთ ში (შალ ვა ურ უშ­აძე), უჩ ამ ბა ში (გრი შა ბა ბი ლო ძე, ანა ინ აშ ვი ლი), ჯაბ ნი ძე ებ ში (შალ ვა გე გი აძე), ქი ძი ნი ძე ებ ში (ბარ ნაბ ან თა ძე), წაბ ლა ნა ში (შალ ვა კე კე ლი ძე), ცი ნა რეთ ში (ბე ნია სვა ნი ძე), ოლ ადა ურ ში (ირ აკ­ლი ბოლ ქვა ძე, ივ ლი ანე სი ხა რუ ლი ძე), შუ ბან ში (ვა ლე რი ან ქვი ლო რია), დღვან ში (დი მიტ რი სამ­სო ნია), ქუ თა ურ­კო ბალ თა ში (სი მონ სამ სო ნია), დარ ჩი ძე ებ ში (სერ გო უჯ მა ჯუ რი ძე), გო გი ნა­ურ ში (ბე ნია კვა ჭა ძე), კვი ხი ძე ებში (ვლა დი მერ კვინ ტრა ძე), ლო მა ნა ურ ში (სი მონ სამ სო ნია), ტო მა შეთ ში (გრი შა გო გუ აძე), კა რა პეტ ში (კლი­მენ ტი მა მა ლა ძე).

აჭ არ აში მთლი ან ად და მა რე თის ხე ობ ის სოფ­ლებ შიც, მო სახ ლე ობ აშ იც უწ იგ ნუ რო ბის დაძ ლე­ვასა და გა ნათ ლე ბის აღ ორ ძი ნე ბა ში, სკო ლე ბის გახ სნა­და ფუძ ნე ბა ში უდ იდ ესი დამ სა ხუ რე ბა მი­უძ ღვით სა ქარ თვე ლოს სხვა დას ხვა რა ინ ებ იდ ან მოვ ლი ნე ბულ ახ ალ გაზ რდა პე და გო გებს, რომ­ლებ მაც მი უხ ედ ავ ათ ცხოვ რე ბი სა და პრო ფე­სი ული საქ მი ან ობ ის ათ ვის მძი მე პი რო ბი სა (უგ­ზო ობა, ხან გრძლი ვი ზამ თა რი, უშ უქ ობა...), პირ­ნათ ლად შე ას რუ ლეს თა ვი ან თი მო ქა ლა ქეობ­რი ვი ვა ლი და მოკ ლე დრო ში შეძ ლეს ოს მალ თა ხან გძლი ვი ბა ტო ნო ბის გა მო ქვეყ ნის სხვა რე გი­ონ ებ თან შე და რე ბით ჩა მორ ჩე ნი ლი თა ნა მო ძმე­ებ ის კულ ტუ რუ ლი და წი ნა ურ ება, ად გი ლობ რი ვი კად რე ბის მომ ზა დე ბა.

მა რეთ ლე ბი და სა ერ თოდ, აჭ არ ის მო სახ ლე­ობა დიდ მად ლი ერ ებ ას გა მოთ ქვა მენ მათ მი­მართ. ბევრ მათ განს მი ენ იჭა აჭ არ ისა და სა ქარ­თვე ლოს დამ სა ხუ რე ბუ ლი მას წავ ლებ ლის წო დე­ბა, და ჯილ დო ებ ული იქ ნენ ორ დე ნე ბით, მე დ ლე­ბით, დიპ ლო მე ბით...

მა რე თის სოფ ლებ ში მოვ ლი ნე ბულ მას წავ­ლე ბელ თა გან 15­მა მან დი ლო სან მა გუ ლის წო­რი მო ნა ხა და გათხოვ და ად გი ლობ რივ ვა ჟებ ზე, შექ მნეს სა ნი მუ შო ქარ თუ ლი ოჯ ახი. 1952 წელს, შუ ახ ევ ის რა იონ ის შექ მნი სას, მხო ლოდ ერ თი­უჩ ამ ბის სა შუ ალო სკო ლა ფუნ ქცი ონ ირ ებ და (1949­1950 სას წავ ლო წლი დან), რომ ლის პირ ვე­ლი დი რექ ტო რი იყო ივ ანე ბარ ბა ძე, ის ტო რი კო­სი,. დაწყე ბი თი სკო ლა იყო 38, რვაწ ლი ანი 8.

2014 წლის თვის მა რე თის ხე ობ ის სოფ ლებ ში ფუნ ქცი ონ ირ ებს: ექ ვსწლი ანი – 17, ცხრაწ ლი ანი – 6, 12 წლი ანი – 13 სკო ლა, სულ – 36.

კულ ტუ რა და ხე ლოვ ნე ბა

ახ ლა მა რე თის კულ ტუ რუ ლი ცხოვ რე ბის შე­სა ხებ გვინ და გი ამ ბოთ, რამაც ამ მხა რის მო ს ა­ხ ლე ობ ას ქარ თუ ლი ერ ოვ ნუ ლი თვით მყო ფა დ ო­ბა განაპირობა. 1953 წლი დან, შუ ახ ევ ის რა ინ ის შექ მნის შემ დეგ, სა მო ლე თის, გო გა ძე ებ ის, ჯა­ბ ნი ძე ებ ის, დღვა ნის, ოლ ადა ურ ის, შუბ ნის სა­სოფ ლო კლუ ბე ბი შემ დეგ კულ ტუ რის სახ ლე ბად გა და კეთ და: 1965­1970 წლე ებ ში 12 სო ფელ ში გა იხ სნა სა სოფ ლო კლუ ბი და ყვე ლა სო ფელ­ში – ბიბ ლი ოთ ეკა. ის ინი და კომ პლექ ტდა კვა­ლი ფ ი ცი ური, შე მოქ მე დე ბი თი პო ტენ ცი ალ ის მქო ნე კად რე ბით. სწო რედ მათ შრო მის შე დე­გად მოხ და უძ ვე ლე სი მხატ რუ ლი თვით მოქ მე­დე ბე ბის აღ ორ ძი ნე ბა, ცეკ ვე ბის, სიმ ღე რე ბის და ზე პირ სიტყვე ობ ის სხვა ნი მუშ თა წარ მო ჩე­ნა­პო პუ ლა რი ზა ცია. მა ნამ დე კი სა ცეკ ვა ვო და სა სიმ ღე რო ნი მუ შე ბი სრულ დე ბო და ქორ წი ლებ­ში, წვე ულ ებ ებ ში, შუ ამ თო ბის, გუ ში ნა ურ ობ­ის ტრა დი ცი ულ დღე სას წა ულ ზე. ად რე ულ რე­პერ ტუ არ ში დამ კვიდ რე ბუ ლი იყო „ყოლ სა მა“, „ჯაყ და ნა ნა“, ქურ ბა ნი“, „ხო რუ მი“, „ლე კუ რი“, „მაყ რუ ლი“, „ევ რო მას პინ ძლი სა“, შა ირ ები, კა­ფი ები სხვა ნი მუ შე ბი. თან და თან გა მო იკ ვეთ ნენ ენ თუ ზი ას ტე ბი, ხე ლოვ ნე ბის მოტ რფი ალ ენი, რომ ლე ბიც კრებ დნენ ძველ ხალ ხურ ცეკ ვებ სა და აჩ ვე ნე ბდნენ მა ყუ რებ ლებს, წარ მა ჩენ დნენ მათ პირ ვალ დენ სა ხეს, 1940წელს ოლ ადა ურ ში ჩა მო ყა ლიბ და აჭ არ ის მთი ან ეთ ში პირ ვე ლი მო­ცეკ ვა ვე ქალ თა ან სამ ბლი, რო მელ მაც კონ ცერ­ტი გა მარ თა ქ.ბა თუმ ში. ქ. თბი ლის ში გა მარ თულ რეს პუბ ლი კურ დათ ვა ლი ერ ებ აზე წარ მა ტე ბულ გა მოს ვლის თვის ან სამ ბლი 1941 წელს მოს კოვ ში სა კავ ში რო დათ ვა ლი ერ ებ აზე მი იწ ვი ეს, მაგ რამ დი დი სა მა მუ ლო ომი და იწყო და გამ გზავ რე ბა ვე ღარ შეძ ლეს.

ოლ ადა ურ ში ქალ თა სიმ ღე რი სა და ცეკ ვის ან სამ ბლი ჩა მო აყ ალ იბა და წლე ბის მან ძილ ზე ხელ მძღვა ნე ლობ და შა დი მან ქარ ცი ვა ძე, სა ქარ­თვე ლოს დამ სა ხუ რე ბუ ლი ბიბ ლი ოთ ეკ არ ი, რო­მე ლიც აქ ტი ურ ად მო ნა წი ლე ობ და სოფ ლის, ხე­ობ ის კულ ტუ რულ ცხოვ რე ბა ში. „თა რი ან ინო“ სა ტ რფი ალო ხა სი ათ ის ძველ თაძ ვე ლი ქალ თა სი მ ღე რაა, რო მე ლიც კომ პო ზი ცი ურ ად გა მარ­

105 vaxtang makaraZewerili

თა და დას რუ ლე ბუ ლი სა ხე მის ცა ქო რე ოგ რაფ­მა ბად რი დარ ჩი ძემ. სიმ ღე რა „ჰი და ინ ანო“ გარ­მონ ზე დაკ ვრით და ცეკ ვით დღე საც თავს იწ ონ­ებს პე და გო გი, 80 წელს მი ტა ნე ბუ ლი ტა რი ელ მა კა რა ძე, რო მელ საც2014 წლის 20 სექ ტემ ბერს გა და ეცა სა პა ტიო სი გე ლი.

შე მოქ მე დე ბი თი წარ მა ტე ბე ბი ჰქონ დათ უჩ­ამ ბის, წაბ ლა ნის, დღვა ნის, კვი ახ იძე ებ ის, გო­გი ნა ურ ის, მაწყვალ თის, შუბ ნის, ჯაბ ნი ძე ებ ის... კულ ტუ რი ის სა ხე ლებ თან არ სე ბუ ლი ქო რე ოგ­რა ფი ულ და ფოლ კლო რულ ან სამ ბლებს, ჯგუ­ფებს (ხელ მძღვა ნე ლე ბი: ნ. ფე ვა ძე, თ. ბე რი ძე, შ. ბე რი ძე, კ. ფუტ კა რა ძე ები, ოთ არ გო გი ტი ძე, ალ­ექ სან დრე და ალი სურ მა ნი ძე ები, ლ. ნი ჯა რა ძე, შ. უს ტი აშ ვი ლი, ფუტ კა რა ძე). გან სა კუთ რე ბით აღ სა ნიშ ნა ვია რო ლან ივ ან ის ძის დამ სა ხუ რე ბა. დამ კვრე ლი, ქო რე ოგ რა ფი, ლოტ ბა რი! ას ევე ით­ქმის ცნო ბილ, ხალ ხში გან თქმულ ბი ნალ ფუტ­კა რა ძე ზე, ოთ არ გო გი ტი ძე ზე, შაქ რო და სი მონ ფუტ კა რა ძე ებ ზე, ლე ვან, ავ თან დილ და ბად რი დარ ჩი ძე ებ ზე. აკორ დი ონ ზე დაკ ვრის დი დოს­ტა ტე ბზე: შედ ფუტ კა რა ძე (კვი ახ იძე ები), მუ­რად და სერ გო ზო იძე ები, ვახ ტანგ ფუტ კა რა ძე (მაწყვალ თა), რ. ივ ან აძე (ჯაბ ნი ძე ები).

1921 წლამ დე მა რე თის ხე ობ ის სოფ ლებ ში არ იყო კულ ტუ რის არ ცერ თი და წე სე ბუ ლე ბა. კულ­ტუ რის პირ ვე ლი კე რე ბი,ბიბ ლი ოთ ეკ ები გა იხ სნა უჩ ამ ბა ში, ტბეთ ში, ოლ ადა ურ ში, დღვან ში, ჯაბ ნი­ძე ებ ში, მაწყვალ თა ში, შუ ბან ში და დარ ჩი ძე ებ ში...

1953 წლი დან კულ ტუ რის კე რე ბის და წე სე ბუ­ლე ბე ბის გახ სნა ინ ტე სი ურ ად და იწყო (შუ ახ ევ ის რ­ს გახ სნის – 1952 წ. 21 დე კემ ბე რი). არ შე იძ ლე­ბა არ მო ვიხ სე ნი ოთ კულ ტუ რის დარ გში ღვაწ­მო სი ლი ად ამი ან ები: შა დი ამ ნა ქარ ცი ვა ძე, ოთ არ გო გი ტი ძე, შაქ რო, აბ ეს ალ ომ,სი მონ, ლე ვან, ვიქ­ტორ ფუტ კა რა ძე ები, არ ჩილ აბ აშ იძ ე, ლე ნა ნი ჟა­რა ძე, შა დი მან უს ტი აშ ვი ლი, ტა რი ელ მა კა რა ძე, ნო დარ და რე ზო ფე ვა ძე ები, ან დრო ცეხ ლა ძე, ლე ვან თავ დგი რი ძე, გუ ლო და და უთ მა კა რა ძე­ები, ა. და ვი თა ძე, ა. ნა ტა რი ძე. 2014 წლის მდგო­მა რე ობ ით მა რეთ ში 4 შე მოქ მე დე ბი თი ცენ ტრი ფუნ ქცი ონ ირ ებს: უჩ ამ ბის, დღვა ნის, ოლ ადა ურ­ის და შუბ ნის. ბევ რმა მა რე თელ მა მა მუ ლიშ ვილ­მა კულ ტუ რის აღ ორ ძი ნე ბი სა და გან ვი თა რე ბის­თვის დი დი შე მოქ მე დე ბი თი შრო მა გას წია. წე რი­ლის ფორ მა ტის გა მო ყვე ლა მათ გა ნის წარ მო ჩე ნა ვერ შევ ძე ლით და გთხოვთ გვა პა ტი ოთ.

სა ხე ლო ვა ნი მა რე თე ლე ბი

მა რე თელ ახ ალ გაზ რდებს სა მა გა ლი თოდ ჰყავთ ცნო ბი ლი სპორ ტსმე ნი, სიდ ნე ის ოლ იმ პი­ური თა მა შე ბის ბრინ ჯა ოს პრი ზი ორი და მსოფ­ლი ო ჩ ემ პი ონი ბერ ძნულ­რო მა ულ ჭი და ობ აში მუ ხ რან ვახ ტან გა ძე, ბა თუ მის სპორ ტსკო ლის დი რექ ტო რი.

„კაც თა მსა ხუ რე ბა დი დი საქ მეა, მაგ რამ ღვთის მსა ხუ რე ბა უფ რო დი დი“. მე უფე ეფ რე მი (ელ გუ ჯა) გამ რე კე ლი ძე­ეპ ის კო პო სი ბოლ ნი სი სა, და იბ ადა ქ.ბა თუმ ში, 1975 წლის 24 ოქ ტომ ბერს მა მი სე ულ სამ ყო ფე ლი სო ფელ სა მო ლეთ ში. 1922 წელს წარ ჩი ნე ბით და ამ თავ რა ქ. ბა თუ მის მე­2 სა შუ ალო სკო ლა, იმ ავე წელს ჩა ირ იცხა ბა თუ­მის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის ეკ ონ ომ იკ ის ფა კულ ტეტ ზე, რო მე ლიც და ამ თავ რა 1997 წელს. მას შემ დეგ თა ვი ღვთის მსა ხუ რე ბას მი უძ ღვნა.

2004 წლის 31 დე კემ ბერს აირ ჩი ეს ბოლ ნისელ მღვდელ მთა ვა რად, და ჯილ დო ებ ულია წმ. გი ორ­გის I ხა რის ხის ორ დე რით.

დე კა ნო ზი ან დრია, ერ იკ აც ობ აში ლე ვან თურ მა ნი ძე, და იბ ადა 1984 წლის 30 ივ ლისს ქ. ბა­თუმში. 2001 წელს და ამ თავ რა ქ. ბა თუ მის მე­17 სა შუ ალო სკო ლა. 2004 წელს ჩა ირ იცხა ბა თუ მის სა ხემ წი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის სა ხელმ წი ფო მარ­თვის ფა კულ ტეტ ზე.

დე კა ნო ზი ან დრია ამ ჟა მად სა კა თედ რო ტა­ძარ ში მოღ ვა წე ობს. გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სი ის მღვდელ მთა ვა რია სო ფელ მა ხა ლა კი ძე ებ ის მკვიდ რი გ. ფუტ კა რა ძე.

მუ ზე უმ ები

სა ქარ თვე ლო ში სიძ ვე ლე თა, მა ტე რი ლურ და სუ ლი ერი კულ ტუ რის ძეგ ლე ბის, წე რი ლო ბი თი წყა რო ებ ის შე ნახ ვა და შეს წავ ლა­გა მო ფე ნის ტრდი ცი ები უძ ვე ლე სი დრო იდ ან არ სე ბობ და.

ოლ ადა ურ ის სა შუ ალო სკო ლა ში ენ თნოგ­რა ფი ულ მუ ზე უმ ის და არ სე ბას სა ფუძ ვე ლი 1964წელს ჩა ეყ არა, რო დე საც სკო ლის ის ტო რი­ის შეს წავ ლის და ნარ კვე ვის და სა წე რად ემ ზა­დე ბა პე და გო გი ური კო ლექ ტი ვი. და იწ ერა წე­რი ლე ბი „სი ნათ ლე მთა ში“, ჟურ ნალ „ჭო როხ ში“ (ვახ ტანგ მა კა რა ძე)და „სკო ლა მთა ში“ გაზ. „აჭ­არა“­ში (შ. მი ქე ლა ძე), „ის ინი აშ ენ ებ დნენ ახ ალ ცხოვ რე ბას“, (გაზ. „დრო შა“ 1967წ. 4 ნო ემ ბე რი, ნოე დუმ ბა ძე), ჟურ ნა ლის ტი ოთ არ ფუტ კა რა ძის

106vaxtang makaraZe werili

წე რი ლი „შუ ქი აჭ არ ის მთი ან ეთ ში“, ჟურ ნა ლი „სკო ლა და ცხოვ რე ბა“, 1977წ.

მო ვი ძი ეთ 1915 წლი დან 1990 წლამ დე სა არ ქი­ვო მა სა ლე ბი, სკო ლის ყო ფი ლი მას წავ ლებ ლე ბის ავ ტო ბი ოგ რა ფი ები და სუ რა თე ბი. 1985 წლი დან სკო ლა ში ენ თნოგ რა ფი ულ ი მ უზე უმ ის გახ სნის საქ მეს სა თა ვე ში ჩა უდ გა მას წავ ლე ბე ლი არ ჩილ მა კა რა ძე, რო მელ მაც ენ ერ გი ული შრო მით მი­აღ წია მი ზანს – 1996 წლის 31 მა ისს სო ფელ ოლ­ადა ურ ში ეთ ნოგ რა ფი ული მუ ზე უმი გა იხ სნა. იგი ამ ოქ მე დდა ყო ფილ მა ღა ზი ის კა პი ტა ლურ შე ნო­ბა ში, რო მელ საც ჩა უტ არ და რე მონ ტი, მო ეწყო სა გა მო ფე ნო დარ ბა ზ ის სა თავ სო ები, სა მუ შაო ოთ ახ ები. საქ მი ან ობა ძი რი თა დად ენ თუ ზი აზ მ­ზეა და ფუძ ნე ბუ ლი და მნახ ვე ლიც ბევ რი ჰყავს. მა რე თის ხე ობ აში , აჭ არა­შავ შე თის ქე დის ჩრდი­ლო ფერ დობ ზე, შე ფე ნი ლია უძ ვე ლე სი ტრა დი­ცი ებ ით გა მორ ჩე ული სო ფე ლი კვი ახ იძე ები, დი­ლის ამ ომ ავ ალი მზე პირ ველ სხი ვებს უგ ზავ ნის მის მი წა­წყალს, ხალ ხს, სამ შობ ლოს ერ თგულს, კა ცურ­კა ცო ბით გა მორ ჩე ულ ად ამი ან ებს.

სო ფელს ჰყავს ად გი ლობ რი ვი ინ ტე ლი გენ­ცია, მეც ნი ერ ები, პე და გო გე ბი, სხვა დარ გე ბის სპე ცი ალ ის ტე ბი, ფუნ ქცი ონ ირ ებს ცხრაწ ლი ანი სა ჯა რო სკო ლა, რო მელ საც 30 წე ლი სა თა ვე ში უდ გას ცნო ბი ლი მა თე მა ტი კო სი აკ აკი თავ დგი­რი ძე. მუ ყა ით ად ამი ან ებს უფ რო წარ მო ვა ჩენთ, თუ ენ თნოგ რა ფი ულ მუ ზე უმს შექ მნი თო, ბრძა­ნა სოფ ლის მკვიდ რმა, ის ტო რი ულ მეც ნი ერ ებ­ათა დოქ ტორ მა, პრო ფე სორ მა ბი ჭი კო დი ას ამ­იძემ. ინ იცი ატ ივ ას საქ მის ხორ ცშეს ხმა მოჰ ყვა. სოფ ლის ცენ ტრში ყო ფი ლი მა ღა ზი ის შე ნო ბა გა არ ემ ონ ტეს და სა ფუძ ვე ლი და უდ ეს კულ ტუ­რ ის კი დევ ერთ კე რას მა რეთ ში,რომ ლის გახ სნა აღ ინ იშ ნა დი დი ხალ ხმრავ ლო ბით, სა ზე იმო ვი­თა რე ბა ში 1998 წელს. მუ ზე უმს ის ტო რი ის მას­წავ ლე ბე ლი ვიქ ტორ ფუტ კა რა ძე ხელ მძღვა ნე­ლობს.

მეც ნი ერ ება და ხელ მძღვა ნე ლო ბა

მეცხა მეტ სა უკ უნ ის 70­იანი წლე ბის აჭ არ ას ასე ახ ასი ათ ებ და ცნო ბი ლი სა ზო გა დო მოღ ვა­წე გი ორ გი ყაზ ბე გი: „ახ ლა აჭ არ აში ქარ თუ ლი წე რა­კითხვის მცოდ ნე ნი თით ზე ჩა მო სათ ვლე­ლია... სკო ლე ბი, ცოდ ნის წყა რო თურ ქე თის სა­ქარ თვე ლო ში არ არ ის. მედ რე სებ ში მხო ლოდ ყუ რანს და მაჰ მა დი ან ური სა ეკ ლე სიო დის ციპ­ლი ნას ას წავ ლი ან მე ქა ნი კუ რად. კი დევ უფ რო

მძი მე მდგო მა რე ობა იყო მთი ან აჭ არ აში, კერ­ძოდ მა რე თის ხე ობ აში, მის სოფ ლებ ში.

ფა ზი სი, გე ლა თის და იყ ალ თოს აკ ად ემი ებ­ის, სვე ტიცხო ვე ლი სა და ნი კორ წმინ დის , ვარ­ძი ის და უფ ლი ცი ხის, „ქარ თლის ცხოვ რე ბის“ და „ვეფხის ტყა ოს ნის“ შე მოქ მედ ქარ თველ ხალ ხს სრუ ლი უფ ლე ბა აქ ვს იამ აყ ოს იმ ით, რაც მსოფ­ლიო კულ ტუ რი სა და მეც ნი რე ბის სა გან ძურ ში აქ ვს შე ტა ნი ლი.

წარ სულ ში, XVI სა უკ უნ ემ დე, ვიდ რე ოს მა ლო დამ პყრობ ლე ბი გა ბა ტონ დნე ბოდ ნენ, იგ ებ ოდა ტაძ რე ბი, ცი ხე ები და ხი დე ები, იწ ერ ებ ოდა სა­მეც ნი ერო და მხატ რუ ლი წიგ ნე ბი, აქ იზ რდე­ბოდ ნენ სა ხე ლო ვა ნი ქარ თვე ლი შვი ლე ბი. მაგ­რამ ეს იყო წარ სულ ში, მე­16 სა უკ უნ ის შუა ხა­ნე ბამ დე. სა მი სა უკ უნ ის გან მავ ლო ბა ში აქ ღირ­სე ული შე ნო ბა არ აუშ ენ ები ათ, ქარ თულ ენ აზე წიგ ნი არ და უწ ერი ათ. ქარ თუ ლი წე რა­კითხვის მცოდ ნე ნი თით ზე ჩა მო სათ ვლე ლია (ყაზ ბე გი). მაგ რამ მთიე ლი კა ცის სწრაფ ვა სის ხლი სა კენ, ცოდ ნის კენ, მეც ნი ერ ებ ის აკ ენ არ შე ჩე რე ბუ ლა. მე­20 სა უკ უნ ის 50­იან წლე ბის შემ დეგ მა რე თე­ლე ბი თა ვი ანთ სიტყვას ამ ბო ბენ მეც ნი ერ ებ ის სხვა დას ხვა სფე რო ში. რა საც სა ფუძ ვე ლი სა შუ­ალო სკო ლებ ში ეყ რე ბო და. მა გა ლი თად, 1951­დან 1975 წლამ დე სა შუ ალო სკო ლა ოქ როს მე­დალ ზე და ამ თავ რა 12­მა, ხო ლო ვერ ცხლის მე­დალ ზე 9 მა რე თელ მა მოს წავ ლემ. მა შინ, 60 წლის წი ნათ, ძნე ლად იყო წარ მო სად გე ნი, რომ მა რეთს 2015 წლის თვის ეყ ოლ ებ იდა 60­ზე მე ტი მეც ნი­ერ ებ ათ კან დი და ტი და დოქ ტო რი, დარ გობ რივ აკ ად ემ იკ ოს იც კი ეყ ოლ ებ ოდა.

პირ ვე ლი მა რე თე ლი ვინც დოქ ტო რის სა მეც ნი­ერო ხა რის ხი და იც ვა, ოთ არი თურ მა ნი ძეა, ხო ლო ქალ თა გან შუ შა ნა ფუტ კა რა ძეა. სულ მა რე თელ­თგან ამ ჟა მად­2015 წლის თვის 32 მეც ნი ერ ებ ათა დოქ ტო რი, 24 მეც ნი ერ ებ ათა კან დი და ტი, 5 აკ ად­ემი ური დოქ ტო რია. სა ამ აყოა, რომ სა ქარ თველ ში ხე ობას მეც ნი ერი კად რე ბის რა ოდ ენ ობ ით ერთ­ერ თი პირ ვე ლი ად გი ლი უკ ავია მცი რე (ხე ობ ათა) რე გი ონ ებს შო რის. მა რე თის ხე ობ ელ ებს ჩვენ და­სა ქარ თვე ლოს სა სა ხე ლოდ, ჰყავს „გუ ლან თე ბუ­ლი კალ მო სა ნე ბი!“ (მ. ზო სი ძე), რომ ლე ბიც ჩვე ნი ქვეყ ნი სა და მე ზო ბე ლი სა ხელმ წი ფო თა ხალ ხე­ბის სიყ ვა რუ ლ სა და პა ტი ვის ცე მას, აღი არ ებ ას იმ სა ხუ რე ბენ. მათ გან, შუ შა ნა ფუტ კა რა ძე, დოქ­ტო რი, პრო ფე სო რი, რო მე ლიც 200­ზე მე ტი სტა­ტი ის, წე რი ლის და შრო მის, 30­მდე წიგ ნის ავ ტო­რი – პე და გო გი, სკო ლის დი რექ ტო რი, ლექ ტო რი, მოძ ღვა რი, ახ ალ გაზ რდო ბის აღ მზრდე ლი, დე და,

107 vaxtang makaraZewerili

სა ხე ლო ვა ნი წი ნა პარ თა წარ მომ ჩე ნი და დამ ფა სე­ბე ლი. ემ ენ და ვი თა ძე­ქარ თუ ლი სიტყვის, ლექ სის მოტ რფი ალე, მეც ნი ერი, გა მორ ჩე ული ეთ ნოგ რა­ფი, 30­ზე მე ტი წიგ ნის ავ ტო რი, მრა ვა ლი ჯილ­დოს და პრე მი ის მქო ნე, სა ხემ წფო მოღ ვა წე.

წიგ ნე ბის ავ ტო რე ბი:შო თა ცეცხლა ძე – გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი აქ ვს

300­ზე მე ტი პუბ ლი კა ცია, ათ ამ დე წიგ ნი;თე მურ თურ მა ნი ძე – პე და გო გი, მა თე მა ტი კი,

სკო ლის დი რექ ტო რის მო ად გი ლე, აღი არ ებ ული­ორ იგ ინ არ ული თა მა და. გა მოქ ვეყ ნე ბუ ლი აქ ვს ოთხი წიგ ნი და 30­ზე მე ტი წე რი ლი.

ბი ჭი კი დი ას ამ იძე – არ ის 20 წიგ ნის, 200­მდე მეც ნი ერ ული ნარ კვე ვის, წე რი ლის ავ ტო რი.

აკ აკი ბე რი ძე – არ ის 24 სა მეც ნი ერო ნაშ რო­მის ავ ტო რი.

ტა რი ელ ფუტ კა რა ძე, ან ზორ დი ას ამ იძე, რე­ზო და რო მან ზო სი ძე ები, მურ მან და ვი თა ძე არი­ან ათ ობ ით წიგ ნის და მეც. შრო მის ავ ტო რე ბი.

თა მაზ დი ას ამ იძე, ზა ური მა კა რა ძე, აკ აკი მა­ხა რა ძე, ზაქ რო კე ჟე რა ძე, ოთ არ ფუტ კა რა ძე, არ ჩილ თავ დგი რი ძე, მი ხე ილ ზო იძე, მი ხე ილ ზო­სი ძე, ზუ რაბ გო გი ტი ძე და ნი აზ ზო სიძე არი ან წიგ ნე ბის ავ ტო რე ბი.

პა ტა რა ათ ონი მა რეთ ში

ჩვენს რე გი ონ ში (მა რეთ ში), რო გორც ვი ცით, ქრის ტი ან ული რე ლი გია პი რ ველ სა უკ უნ ე ში შე­მო ვი და.

მა რე თე ლი ახ ალ გაზ რდო ბის სურ ვი ლი იყო აღ ედ გი ნა ქრის ტი ან ული ეკ ლე სია­მო ნას ტრე­ბი, რა თა ად გი ლობ რი ვ მო სახ ლე ობ ას ძირ ძველ მა მა პა პი სე ული რე ლი გი ის კენ შე მობ რუ ნე ბის სა შუ ალ ება ჰქონ და... გა დაწყდა ხე ობ ის შუა სო­ფელ ში­ოლ ადა უში, ეკ ლე სი ის აგ ება.

ამ საშ ვი ლიშ ვი ლო საქ მის დაწყე ბის დაგ ვი­ან ებ ას მო მა ვა ლი თა ობა, ის ტო რია არ გვა პა ტი­ებ და, იყო ერ თი ანი შე მო ძა ხი ლი, პირ ველ რიგ ში სო ლო მონ ფუტ კა რა ძის გან.

შე იქ მნა პირ ვე ლი ხელ მძღვა ნი ლი მუ შა­ჯგუ­ფი ხუ თე ულ ის: სო ლო მონ და ოთ არ ფუტ კა­რა ძე ებ ის, ვახ ტანგ მა კა რა ძის, ნო დარ და გი­ვი ცეცხლა ძე ებ ის შე მად გენ ლო ბა. ეს იყო 1998 წე ლი. ეკ ლე სი ის მშე ნებ ლო ბი სათ ვის პირ ვე ლი რიგ ში, სა ჭი რო იყო ად გი ლის შერ ჩე ვა, რო მელ­საც მრა ვა ლი მოთხოვ ნა უნ და და ეკ მა ყო ფი ლე­ბი ნა, იყო ოთხი ვა რი ან ტი, მათ გან შევ თან ხმდით სო ფელ ოლ ადა ურ ის უბ ან ზე­გა მო ნათ ლევში,

მდ. ჩი რუ ხის მარ ჯვე ნა სა ნა პი რო ზე მდე ბა რე ულ ამ აზ ეს ვა კე ზე, რო მე ლიც აკ ურ თხა ბა თუ მი­სა და სხალ თის ეპ ის კო პოს მა მე უფე დი მიტ რიმ.

აჭ არ ის ავ ტო ნო მი ური რეს პუბ ლი კის მი ნის­ტრა საბ ჭოს დად გე ნი ლე ბით (1998 წ. ¹171)გა­მო ნათ ლევ ში წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სის მშე ნებ ლო ბის თვის გა მო ეყო მი წის ნაკ ვე თი. 1998 წლის 2 აპ რილს გა ითხა რა სა ძირ კვე ლი, ხო ლო ხელ მძღვა ნე ლო ბა გაგ ვი წი ეს ბი ჭი კო დი ას ამ იძ­ემ, ი. ხიმ ში აშ ვილ მა, ფუტ კა რა ძემ, რ. და ვი თა ძემ, ვ. მა მუ ლა ძემ, რ. სურ მა ნი ძემ, ზ. დ. ფუტ კა რა ძემ, ჯ. ბე რი ძემ, მე უფე დი მიტ რიმ, თე იმ ურ აზ ყუ რა­ვამ, გან სა კუთ რე ბით აღ ნიშ ვნის ღირ სნი არი ან ძმე ბი – ვლა დი მერ და შო თა მა ხა რა ძე ებ ის ფუ ლა­დი დახ მა რე ბა, ეკ ლე სის მშე ნებ ლო ბის თვის გა იხ­არ ჯა 96 000 ლა რი. აქ ედ ან 20 ათ ასი ლა რი გა იღო იდე ის ავ ტორ მა სო ლო მონ ფუტ კა რა ძემ. 2005 წლის 7 მა ისს სა ზე იმ ოდ გა იხ სნა გა მო ნათ ლე­ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია შუ ახ ევ ის რაიონში და წარ მო ად გენს ქარ თუ ლი ხუ როთ მოძ­ვრო ბის შეს ანიშ ნავ ძეგ ლს, რო მელ საც ძა ლუძს, ღვთის მად ლი მოჰ ფი ნოს ხე ობ ას და სა ერ თოდ მა ღალ მთი ან აჭ არ ის მო სახ ლე ობ ის სუ ლი ერ ებ ას.

გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის ეკ ლე სია მთე ლი სა ქარ თვე ლო სია, აჭ არ ისაა, შუ ახ ევ ელ ებ ისა და მა რე თე ლე ბი საა! გა მო ნათ ლე ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ტა ძა რი არ ის დი დი სა ნერ გე, სა იდ­ან აც წა ღე ბულ მა ნერ გებ მა იხ არ ეს სა მო ლეთ ში, ჭვა ნა ში, მა ხა ლა კი ძე ებ ში, შუ ახ ევ ში, დან და ლო­ში, გუ ლებ ში...

2005 წლის 7 მა ის ის დი დი ზე იმ ის შე სა ხებ გა­ზე თი „სხალ თის ზა რე ბი“ წერს: „მრევ ლს ეს ალ­მე ბი ან ხე ობ ის უხ უც ესი ვახ ტან მა კა რა ძე, პო ეტი ფრი დონ ხალ ვა ში, ოთ არ ცი ნა რი ძე, ვლა დი მერ მა ხარ აძე, ვლა დი მერ მი ქე ლა ძე, მი ხე ილ მა ხა­რა ძე, ნა ზი მი ქე ლა ძე, ვახ ტანგ ღლონ ტი, იოს ებ ხიმ ში აშ ვი ლი, ოთ არ ფუტ კა რა ძე, გი ვი ცეცხლა­ძე, რ. მა კა რა ძე, ლე ვან ვარ შა ლო მი ძე“.

ღმერ თმა ქნას, კარ გი სკის მარ თვე სა ვით იმ­რავ ლოს სა ქარ თვე ლო ში ქრის ტი ან ულ მა ეკ ლე­სია­ტაძ რებ მა, რაც სამ შობ ლოს ერ თი ან ობ ის სა­ფუძ ვე ლია.

ლა მაზ დე ბა ეკ ლე სი ის შე მო გა რე ნი, გა მო იყ­ვა ნეს წყა როს წყა ლი, და ირ გო დე კო რა ტი ული ნერ გე ბი, ახ ლო ფარ თო ბი გა მოცხად და ნაკ რძა­ლად და ფარ თო ბის სი დი დე, ჰო რი ზონ ტის ხილ­ვა დო ბა ქმნის ყვე ლა პი რო ბას, რომ გა მო ნათ ლე­ვის წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია, მი სი შე­მო გა რე ნი პა ტა რა ათ ონ ად იქცეს აჭ არ აში.

ღმერ თი იყ ოს ჩვე ნი მფარ ვე ლი!

108vaxtang makaraZe werili

მე ორე მსო ფიო ომ ში მო ნა წი ლე ნი

ომ ის დაწყე ბის თა ნა ვე მარ ტო მა რე თის ხე­ობ იდ ან 104 წარ გზა ნი ლი სა ომ არ მოქ მე დე ბებ ში ჩა ერ თო. სო ფელ ჯაბ ნი ძე ებ იდ ან ომ ში მო ნა წი­ლე ობ დნენ ძმე ბი – დურ სუნ და ჯე მალ ზო იძე­ები, დურ სუ ნი და ეცა ბრძო ლის ველ ზე ქერ ჩში, ხო ლო ჯე მა ლი სტა ლინ გრა დის მი სად გო მებ თან უგზო­უკ ვა ლოდ და იკ არ გა.

მფრი ნა ვე ბი იყ ვნენ გოგ ნა ურ ელი სა დე ტინ გო გი ტი ძე და ტბე თე ლი ბი ნალ მე მი ძე, ორ ივ ენი და იღ უპ ნენ საბ რძო ლო დაფ რე ნის დროს.

სმო ლენ სკის ოლ ქის სო ფელ დე მუ და როვ ში ჰპო ვა სა მუ და მო გან სას ვე ნე ბე ლი ოლ ადა ურ ელ­მა ფა იყ მა კა რა ძემ.

„ტექ სე ლი ის ტრა გე დი ის“ მო ნა წი ლეა პა პოშ­ვი ლე ბე ლი შო თა ფუტ კა რა ძე.

დი დე ბა მე ორე მსოფ ლიო ომ ის მო ნა წი ლე გმი რებს! სო ხუ მის დაც ვის თვის ბძო ლა ში მო ნა­წი ლე ფრი დონ მა ხა რა ძე (მა ხა ლა კი ძე ები) სიკ­ვდი ლის შემ დეგ და ჯილ დოვ და ვახ ტანგ გორ გა­სა ლის პირ ვე ლი ხა რის ხის ორ დე ნით.

კა რა პე ტე ლი რო მან ზო იძე, რუ სე თის აგ რე­სის დროს, ქ. ცხინ ვალ ში გმი რულ სიკ ვდი ლით და იღ უპა და სიკ ვდი ლის შემ დეგ და ჯილ დოვ და ვახ ტანგ გორ გას ლის ორ დე ნით.

სა ზო გა დო ებ რი ვი კავ ში რი „მა რე თი“

სა ზო გა დო ებ რი ვი ორ გა ნი ზა ცია, კავ ში რი „მა რე თი“ 2005 წლის 17 თე ბერ ვალს და რე გის­ტრირ და, რო გორც კერ ძო სა მარ თლის არ ას ამ­ეწ არ მეო იურ დი ული პი რი, რო მელ მაც მიზ ნად და ის ახა შემ დე გი ამ ოც ან ებ ის გან ხორ ცი ელ ება:

ხე ობ ის ის ტო რი ულ­არ ქე ლო გი ურ და ეთ ნოგ­რა ფი ულ­ფოლ კლო რულ შეს წავ ლა, საქ ველ მოქ­მე დო საქ მი ან ობა, ნი ჭი ერ ებ ით გა მორ ჩე ული მოს წავ ლე და სტუ დენ ტი ახ ალ გაზ რდო ბის თვის დახ მა რე ბა და სხვა სადღე ისო საქ მე ებ ის მოგ ვა­რე ბა. „მა რე თის“ გამ გე ობ ის პირ ველ თავ მჯდო­მა რედ აირ ჩი ეს ის ტო რი ულ მეც ნი ერ ებ ათა დოქ­ტო რი, პრო ფე სო რი თა მაზ ფუტ კა რა ძე, მო ად გი­ლე ბად კი პრო ფე სო რე ბი სო ლო მონ ფუტ კა რა ძე და ბი ჭი კო დი ას ამ იძე.

სა მი წლის შემ დეგ „მა რე თის“­ს სა თა ვე ში ჩა­უდ გა პრო ფე სო რი შო თა მა ხა რა ძე. მი სი ხელ­

მძღვა ნე ლო ბით ახ ალი იმ პულ სი შე იძ ინა სა ზო­გა დო ებ ის საქ მი ან ობ ამ. სა ფუძ ვე ლი ჩა ეყ არა „მა რე თის ხე ობ ის წლის გა მორ ჩე ული ქვე ლმოქ­მე დის ტი ტუ ლის და წე სე ბას, ეს სა პა ტიო ნდო ბა მო იპ ოვ ეს: ზუ რაბ ფუტ კა რა ძემ, ვლა დი მერ მა­ხა რა ძემ, შო თა მა ხა რა ძემ, ზა ურ და ვი თა ძემ და სხვა. ბიზ ნეს მენ ოთ არ მა ხა რა ძის (მა ხა ლა კი ძე­ები) ქველ მოქ მე დე ბით სო ფელ სა მო ლეთ ში, მა­ხა ლა კი ძე ებ სა და ოლ ადა ურ ში და იდ გა ჯვა რი.

სა ზო გა დო ება „მა რე თის“ გამ გე ობ ის გა­დაწყვე ტი ლე ბით შე მო ღე ბუ ლი იქ ნა „მა რე თის ხე ობ ის წლის ფა ლა ვა ნი“ – ხელ მძღვა ნე ლი ოთ­არ მი ქე ლა ძე და „სა პა ტიო მა რე თე ლის“ წო დე ბა. 2015 წლის თვის ამ სა პა ტიო წო დე ბას ატ არ ებ ენ სა პა ტიო ად ამი ან ები – 14 კა ცი.

2014 წლი დან სა ზო გა დო ება „მა რე თის“ კავ­ში რის თავ ჯდო მა რედ არ ჩე ულა აკ აკი მა ხა რა ძე, რო მე ლიც ზრუ ნავს წმ. გი ორ გის სა ხე ლო ბის გა­მო ნათ ლე ვის ეკ ლე სი ის ეზ ოს კე თილ მოწყო ბი სა და წყა რო წყლის გა მოყ ვა ნის საქ მი ან ობ ის მო­საგ ვა რებ ლად.

სა ზო გადოებრივმა „მა რეთ მა“ არ სე ბო ბის პე რი ოდ ში თა ვის წი ნა შე და სა ხუ ლი ამ ოც ან ებ ი წარ მა ტე ბით გა ნა ხორ ცი ელა.

მა რე თის ხე ობ ის ბუ ნე ბის, ის ტო რი ის, მო სახ­ლე ობ ის, ეკ ონ ომ იკ ის, გა ნათ ლე ბი სა და კულ ტუ­რის შე სა ხებ არა ერ თი წიგ ნი, სტა ტია და წე რი­ლია და წე რი ლი და და ბეჭ დი ლი. სა ჭი როდ ვცა­ნით მკითხველ თა ფარ თო მა სის თვის კი დევ ერ­თხელ გაგ ვეც ნო­შეგ ვეხ სე ნე ბია რა ნი ვი ყა ვით და რა ნი ვართ ამ ჟა მად მა რე თე ლე ბი.

ზო გიც სხვამ თქვას...

გა მო ყე ნე ბუ ლი ლი ტე რე ტუ რა:

1. პროფ. ლ. მა რუ აშ ვი ლი – სა ქარ თვე ლოს ფი ზი­კუ რი გე ოგ რა ფია.

2. პროფ. ნ. ნი ჟა რა ძე – აჭ არი ის ასს რეს პუბ ლი კა.3. პროფ. მ. ფუტ კა რა ძე – აჭ არა.4. ვახ ტანგ მა კა რა ძე, პე და გო გი – გა მო ნათ ლე ვის

გა მო ნა თე ბა.5. ვ. მა კა რა ძე, პროფ. ბ. დი ას ამ იძე – მა რე თის ხე­

ობა.6. პე რი ოდ ული პრე სა.

2015 წლის ივ ლი სი

5 2015

5 2015

ISSN 0134-34591 5 0 0 5

baTumi

მალხაზ ფაღავასპირადი ციფრული

ბიბლიოთეკაmalkhaz.pagava@mail.ru2015