Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Wprowadzenie do Latex’a

dr hab. Bożena Woźna-Szcześniak

Akademia im. Jan Długosza

bwozna@gmail.com

Komputerowy skład tekstu

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

TeX

TeXTwórcą TeX’a jest wybitnyamerykański matematyk i pionierinformatyki, Donald Knuth, który– zirytowany kiepskim wydrukiemswoich prac – postanowiłopracować standard pozwalającyzyskać pewność otrzymaniadokumentu o ściśle określonychparametrach.

Donald Knuth

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

TeX

TeXDonald Knuth rozpoczął pracę nad TeX-em w 1977.W postaci używanej obecnie TeX został udostępniony wroku 1982, i od tego czasu miały miejsce tylko dwieniewielkie modyfikacje jego funkcji. Ostatnią wersją jest3.14159, a różnice wynikają głównie z dostosowania doróżnych systemów wejścia/wyjścia, a nie z poprawiania,czy tez z modyfikacji podstawowych funkcji programu TEX.TeX umożliwia dokonywanie wszelkich działań na tekście,łącznie z odpowiednim formatowaniem skomplikowanychwzorów matematycznych.Słowo TeX należy wymawiać ”tech”.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

TeX

Czym właściwie jest TEX?System TeX to profesjonalne narzędzie służące doskładania tekstów ze szczególnym uwzględnieniemmatematyki i tekstów naukowych. Jest zbiorem instrukcjistworzonym na potrzeby tych, którym zależy naestetycznym, jednolitym i profesjonalnym wyglądzieważnych dokumentów.Nazwa TeX pochodzi od greckiego TEXVN - „sztuka”.Projektując publikację wydajemy polecenia, a następnietraktujemy powstały tekst programem TEX. Programwymaga ścisłego formułowania naszych życzeń,pozwalając jednocześnie na obiektowe podejście dozagadnienia – definiujemy obiekty takie jak akapity, tytuły,listy, skorowidze, spisy itp. i określamy sposoby składutych obiektów: marginesy, czcionkę, odstępy itp.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Latex

LaTeXLaTeX jest zestawem instrukcji (poleceń, makrodefinicji,makr) umożliwiających autorom na bardziej przystępny niżw przypadku TeXa skład tekstu (jest ńakładkąńa TeXa,jakby "preprocesorem").Do formatowania dokumentu LaTeX wykorzystuje TeXaprzetwarzając własne instrukcje do postaci TeXa.Pierwsza wersję LaTeX-a opracował Leslie Lamport.Słowo LaTeX należy wymawiać ”lej-tech” albo ”la-tech”.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Latex

LaTeXKilka lat temu pakiet LaTeX został rozszerzony przez takzwaną drużynę LaTeX3 (LaTeX3 team), kierowanąprzez Franka Mittelbacha.Celem tego rozszerzenia było wprowadzenie kilku oddawna postulowanych ulepszeń oraz unifikacja rozmaitychodmian LaTeX-a, jakie rozpowszechniły się od chwilipowstania kilkanaście lat temu LaTeX-a w wersji 2.09.Nowy system ma budowę warstwową i nazywa sięLaTeX2e. W języku TEX’a została zdefiniowana spójna ilogiczna warstwa umożliwiająca pisanie kodu prawie“proceduralnego”, a nie jako klasyczne makrowołania.Został zdefiniowany elegancki interface dla programistówdefiniujących skład i piszących nowe pakietymakroinstrukcji.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Latex

Cechy systemu

Zaletydostępność przygotowanych przez profesjonalistówukładów graficznych - dzięki nim dokumenty wyglądają “jakz drukarni”,wygodnie składa się wzory matematyczne - używane sąznaki pisarskie dostępne bezpośrednio na klawiaturze,nie trzeba zaprzątać sobie głowy formatowaniem tekstu,do rozpoczęcia pracy wystarczy poznać zaledwie kilkapoleceń,przypisy, odnośniki, skorowidze, spisy treści, tabel, itpprzygotowuje się bardzo łatwo,zachęca autorów do tworzenia dokumentów o dobrzeokreślonej strukturze,TEX i LaTeX jest darmowy i w najwyższym stopniuprzenośny.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Latex

Cechy systemu

Wadytworzenie nowych układów graficznych dokumentu jestczasochłonneciężko jest stworzyć dokument o nieokreślonej,bałaganiarskiej strukturze :).

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Zastosowania

Materiały drukowane:książki, artykuły, raportypodania, cv, okładki na CDfolie i wiele innych

Prezentacje multimedialne

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

LaTeXPlikiem źródłowym LaTeX-a jest zwykły plik tekstowy (plikASCII). Taki plik można utworzyć i edytować za pomocądowolnego edytora tekstowego. Zawiera on tekstdokumentu oraz instrukcje, dzięki którym LaTeX wie, jakzłożyć tekst.Odstępy, znaki tabulacji i pojedynczy znak przejścia donowej linii są traktowane jako spacja. Wiele znaków spacjijest traktowane jako jedna spacja.Pusta linia rozpoczyna nowy akapit.Znak % to znak komentarza - znaki występujące po nim wdanej linii są ignorowane.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Każdy dokument LaTeXa składa się z dwóchczęści:preambuły oraz części głównej.

PreambułaRozpoczyna się poleceniem\documentclass[opcje]{klasa} określając typtworzonego dokumentu.Zawiera wszelkie definicje poleceń i wyglądu całościnaszego dokumentu. Tu będziemy definiować m.in. wjakim języku będziemy pisać, jakiej czcionki użyć, jakiedodatkowe polecenia dołączyć.

Część główna dokumentuZaczyna się od polecenia \begin{document}, a kończy\end{document}. Po niej tekst jest ignorowany.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Najprostszy dokument w LaTeXu:\documentclass{article}\begin{document}

Hello Word :)!.\end{document}

Ćwiczenie:Utwórz w dowolnym edytorze plik przyklad1.tex i zapisz w nimpowyższy przykładowy dokument.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Kompilacja, oglądanie i drukowanie dokumentów

Formatowanie tekstu (przetworzenie na język TeXa i składtekstu) oraz zapis do pliku dvi w formacie wyjściowymniezależnym od urządzenia uzyskuje się wywołującprogram latex z parametrem będącym nazwądokumentu:

latex plik - rozszerzenie .tex można pominąćPowyższe polecenie utworzony plik w formacie dvi podnazwą plik.dvi. Można go obejrzeć na ekranie lubprzetworzyć na format poscriptowy czy format pdfwywołując odpowiednie programy:

xdvi plik - wyświetlenie plik.dvi na ekranie(rozszerzenie .dvi możemy pominąć)dvips plik.dvi -o - zapisanie plik.dvi w formacieposcriptu pod nazwą plik.psdvipdf plik.dvi -o - zapisanie plik.dvi w formacie pdfpod nazwą plik.pdf

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Kompilacja, oglądanie i drukowanie dokumentów

Ćwiczenie:Dokonaj kompilacji dokumentu przyklad1.tex.Obejrzyj na ekranie plik dvi.Dokonaj przetworzenia pliku typu dvi do poscriptu.Obejrzyj utworzony dokument poscriptowy programem gvoraz gview.Dokonaj przetworzenia pliku typu dvi do pliku pdf.Obejrzyj utworzony dokument pdf programem acroreadlub inną przeglądarką pdf.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Strona tytułowa

Zadeklarowanie dokumentu jako article pozwala nazrobienie strony tytułowej. W najprostszej wersji wystarczyzadać w preambule:\title{tutaj tytuł artykułu}\author{nazwisko autora lub

lista autorów oddzielonychpoleceniem \and}

Następnie w dokumencie głównym (zaraz po\begin{document}) należy podać polecenie:

\maketitle

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Strona tytułowa

Najprostszy dokument w LaTeXu (przyklad2.tex):\documentclass{article}\title{Mój Pierwszy Dokument}\author{Jan Kowalski}\date{Październik 2008}\begin{document}\maketitleHello world!\end{document}

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Strona tytułowa

Ćwiczenie:Dokonaj kompilacji dokumentu przyklad2.tex.Obejrzyj na ekranie plik dvi.Dokonaj przetworzenia pliku typu dvi do poscriptu.Obejrzyj utworzony dokument poscriptowy programem gvoraz gview.Dokonaj przetworzenia pliku typu dvi do pliku pdf.Obejrzyj utworzony dokument pdf programem acroreadlub inną przeglądarką pdf.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Polonizacja Latex

Piszemy po polsku

Aby “spolszczyć” nasze źródła należy powiedzieć LTEX’owijakiego języka będziemy używać i co ważniejsze - w jakimkodowaniu.Kodowanie można ustawić w dwojaki sposób:

poprzez użycie pakietu inputenc z odpowiednią opcją,poprzez dodanie na samym początku dokumentuodpowiednich instrukcji.

Zestaw zasad łamania wyrazów, jak również używanychznaków ustalamy poprzez dołączenie pakietu polski.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Polonizacja Latex

Piszemy po polsku

Oto jak to będzie wyglądało w praktyce:

\documentclass{article}\usepackage{polski}\usepackage[latin2]{inputenc}\begin{document}Witaj Świecie!\end{document}

Witaj Świecie!

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Komunikacja z LaTeX-em

Jak powiedzieć LTEX’owi jak co ma wyglądać? Służą do tegopolecenia (commands) oraz środowiska (environments).

Polecenia LaTeXaPolecenia formatowania rozpoczynają się znakiem "\"i mogąmieć różną składnię:

\polecenie{argument1}{...}{argumentN}

\polecenie[parametr opcjonalny, opcja]{argument1}{argument2}{...}{argumentN}

\polecenie{parametr}[parametr opcjonalny, opcja]

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Komunikacja z LaTeX-em

ŚrodowiskaOsobną grupę poleceń stanowią deklaracje środowiska(environment), które będziemy też nazywać otoczeniem.Oznacza ono jakiś szczególny sposób redagowania tekstu, np.typowy dla tabel, wzorów matematycznych czy listów. Składniajest następująca:

\begin{środowisko}{argument1}{...}{argumentN}

zawartość środowiska

\end{środowisko}

Po nazwie otoczenia mogą wystąpić też parametry.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Przykłady środowisk

Regulowanie wielkości czcionki\begin{tiny} ... \end{tiny}\begin{scriptsize} ...\end{scriptsize}\begin{footnotesize}...\end{footnotesize}\begin{small} ... \end{small}\begin{normalsize} ...\end{normalsize}\begin{large} ... \end{large}\begin{LARGE} ... \end{LARGE}\begin{LARGE} ... \end{LARGE}\begin{huge} ... \end{huge}\begin{Huge} ... \end{Huge}

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Przykłady środowisk

Odstępy międzyliniami:szerokość 1/4 linii\smallskip

szerokość 1/2 linii\medskip

szerokość 1 linii\bigskip

odstęp 10 pktów\vspace{10pt}

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Przykłady środowisk

Wyrównywanie tekstu\begin{flushleft}To jest wyrównanedo lewej strony\end{flushleft}

\begin{flushright}To jest tekstwyrównany do prawej\end{flushright}

\begin{center}A to jest tekstwyśrodkowany\end{center}

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Drobne ale ważne ...

Odstępy

Oto zasady edycji:Dowolna liczba spacji w kodzie źródłowym zostaniewyświetlona na wyjściu jako jedna spacja.Dowolna liczba pustych linii będzie traktowana jako jednapusta linia.Jedna pusta linia oznacza nowy akapit.\\ lub \newline oznacza przejście do nowej linii~ oznacza niełamliwą spację.% oznacza komentarz.\nobreak oznacza zakazanie łamania wiersza\newpage oznacza przejście do nowej stronyZnaki specjalne: & %, $, #, _, ~, ^, {, }

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Drobne ale ważne ...

Przypisy

Używając w tekście przypisów należy się trzymać pewnychzasad. Przede wszystkim odnośnik do przypisu wstawiamy zafrazą lub zdaniem, któremu chcemy dodać przypis. Robi się tow sposób następujący:

To jest wyraz \footnote{A~to jest sam przypis},któremu dodajemy przypis.

To jest wyraz a, któremu dodajemy przypis.aA to jest sam przypis

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Drobne ale ważne ...

Numerowanie, wypunktowanie i liczniki

Do numerowania i wypunktowania służą odpowiedniośrodowiska enumerate oraz itemize. Za pomocą polecenia\item użytego wewnątrz tych środowisk dodajemy punkty.Oczywiście środowiska te można zagnieżdżać. Prostyprzykład:

\begin{enumerate}\item Pierwszy\begin{itemize}\item p1\item p2\item p3\end{itemize}\item Drugi\end{enumerate}

1 Pierwszyp1p2p3

2 Drugi

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

W LTEX’u style czcionek są opisane poprzez 3 parametry:rodzinę czcionek, krój oraz kształt.

Style czcionkiKształt:\textup{upright}\textit{italic}\textsl{slanted}\textsc{small cap}

Krój:\textmd{medium}\textbf{boldface}

Rodzina:\textrm{roman}\textsf{sans serif}\texttt{typewriter}

uprightitalic

slantedSAMLL CAP

mediumboldface

romansans serif

typewriter

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Wyróżnianie

W LTEX’u występuje polecenie emph, które ma za zadaniewyróżnić pewien tekst spośród pisanego.

\emph{\emph{Wyróżnienia}w~tekście już wyróżnionymsą składane \emph{zwykłym}krojem pisma.}

Wyróżnienia w tekście jużwyróżnionym są składanezwykłym krojem pisma.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Symulacja maszynopisu - środowisko verbatim

Za pomocą środowiska verbatim można symulowaćmaszynopis. Oznacza to, że LTEX będzie składał tekstpomiędzy \begin{verbatim} a \end{verbatim}dosłownie, z zachowaniem odstępów, zmian wiersza orazoczywiście czcionki.

\begin{verbatim}

for( i=0 ; i

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Symulacja maszynopisu - środowisko verbatim

Stosowanie całego środowiska bywa często niewygodne wśrodku akapitu dla jednego wyrazu lub frazy. Dlatego możemyskorzystać z polecenia \verb o następującej składni:

\verb+tekst+

Przy czym znak + ogranicza tu tekst, jaki ma być wydrukowanydosłownie. Zamiast zanku + można również stosować znak |

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Inne czcionki

Oczywiście można stosować inne czcionki. Aby zastosowaćtaką w całym dokumencie, należy dołączyć odpowiedni pakietw preambule. Dla przykładu, aby napisać dokument przypomocy znanej wszystkim, obrzydliwej czcionki Times NewRoman, należy w preambule dołączyć pakiet qtimes.

Przykład:

\usepackage{qtimes}

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Marginesy

Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że LATEX robi zaduże marginesy. Dlaczego?Żeby się przekonać, że to jednak LATEX ma rację, wystarczywziąć swoją ulubioną książkę i policzyć ilość znaków w jednymwierszu. Poniżej 66?Doświadczenie pokazuje, że czytanie staje się trudniejsze,jeżeli w jednej linii znajdzie się więcej niż 66 znaków.Korzystając z tej reguły LATEX ustala nie tyle szerokościmarginesów, co szerokość tekstu.

Trochę o historii i zastosowaniu Podstawy Formatowanie i skład tekstu

Czcionki

Zmiana Marginesów

ExamplePrzykład - wszystkie marginesy po 2cm\usepackage[margin=2cm]{geometry}

ExamplePrzykład - to samo, tylko inaczej \usepackage{geometry}\geometry{margin=2cm}

ExamplePrzykład - różne marginesy \usepackage{geometry}\geometry{left=1.5cm,right=1.7cm}\geometry{top=2.0cm,bottom=0.7cm}

Pakiet geometry pozwala na dużo więcej modyfikacji wyglądunaszego dokumentu, ale żeby móc wykorzystać większość jegomożliwości należy poznać dokładniej układ strony w LTEX’u.

Troche o historii i zastosowaniuTeXLatexZastosowania

PodstawyKompilacja, ogladanie i drukowanie dokumentówStrona tytułowaPolonizacja LatexKomunikacja z LaTeX-emPrzykłady srodowisk

Formatowanie i skład tekstuDrobne ale wazne ...Czcionki