wprowadzenie do mikroekonomii -...
TRANSCRIPT
Ekonomia Wykład dla studentów WPiA
dr Gabriela Grotkowska
Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu
Zagranicznego WNE UW
Wykład 1:
Wprowadzenie
Plan zajęć
1. Wprowadzenie
MIKROEKONOMIA
2. Rynek jako podstawowy mechanizm alokacji: popyt, podaż, skutki
naruszania mechanizmu rynkowego, pojęcie elastyczności i jej
zastosowania, nadwyżka konsumenta i producenta
3. Teoria wyboru konsumenta i jej zastosowania
4. Przedsiębiorstwo: maksymalizacja zysku, wybór nakładów, struktury
rynkowe i ich konsekwencje
5. Zawodność mechanizmu rynkowego
MAKROEKONOMIA
6. Wzrost gospodarczy a krótkookresowe fluktuacje w gospodarce
7. Inflacja i bezrobocie
8. Gospodarka otwarta
Literatura
• Bednarski M., Wilkin, J. (red.), Ekonomia dla
prawników i nie tylko, Wydawnictwo Prawnicze
Lexis-Nexis, Warszawa 2003
• Mankiw G., Taylor M., Mikroekonomia oraz
Makroekonomia, PWE 2009
• Begg, D., Fischer, S. i Dornbusch, R., Ekonomia,
PWE Warszawa 1999 (lub późniejsze).
• Sloman J., Podstawy ekonomii, PWE, Warszawa
2001.
Informacje techniczne
• Egzamin końcowy: egzamin testowy z materiału
przedstawianego na wykładzie
• Materiały na www.wne.uw.edu.pl/~ggrotkowska
• Kontakt: [email protected]
• Dyżur: środa, godz. 15.00-16.30
Ekonomia…
• Słowo ekonomia wywodzi się z języka greckiego
• Pochodzi od dwóch słów:
• οίκος (oikos) – dom i νομος (nomos) – prawo
reguła
• Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta (V/IV w.
p.n.e.)
• Starożytni rozumieli pod tym pojęciem zasady
prowadzenia gospodarstwa domowego
Ekonomia… bliżej definicji
Ekonomia jest nauką o pewnym aspekcie
działalności człowieka – o gospodarowaniu, czyli
o używaniu dostępnych zasobów w celu
uzyskania zamierzonych efektów
Chcę coś
osiągnąć Muszę czegoś
użyć
Dlaczego warto poznać ekonomię?
• Pomoc w rozwoju kariery zawodowej
• Lepsze rozumienie otaczającego świata
• Funkcje praktyczne ekonomii
• Dobra inwestycja
• Joan Robinson: Ekonomii warto się uczyć choćby
po to, aby nie dać się ekonomistom wodzić za
nos!
Czym dziś zajmuje się ekonomia?
Przykłady zagadnień ekonomicznych:
Jakie mogą być skutki epidemii ptasiej grypy dla przedsiębiorstwa produkującego parówki drobiowe?
Co determinuje chęć do pracy?
Czy dziś w Polsce opłaca się studiować?
Dlaczego trzeba restrukturyzować kopalnie, stocznie i koleje?
O ile wzrosną ceny w przyszłym roku?
Jak stymulować wzrost gospodarczy?
Czy dobre wyniki gospodarcze kraju są zasługą tego rządu?
Co determinuje wielkość zatrudnienia w gospodarce i jak można na nie wpłynąć?
Czy deficyt handlowy jest korzystny dla gospodarki?
Przedmiot zainteresowania ekonomii cd.
Produkcja dóbr i usług (produkty: dobra materialne
oraz usługi, czyli działania, które zaspakajają potrzeby
klienta w trakcie ich świadczenia) np.
wielkość produkcji ogółem w gospodarce
w poszczególnych przedsiębiorstwach
struktura produkcji (co jest produkowane)
stosowana technika produkcji
nakłady rzeczowe i finansowe ponoszone na wytworzenie
produkcji
zarządzanie procesem produkcji
wielkość zatrudnienia
skala i struktura inwestycji
Przedmiot zainteresowania ekonomii
Konsumpcja – użycie, zastosowanie produkcji np.
wydatki całego społeczeństwa,
modele konsumpcji,
struktura i wielkość wydatków poszczególnych nabywców,
czynniki wpływające na konsumpcję
Wymiana dóbr i usług, pracy, kapitału – przekazywanie produktów użytkownikom głównie poprzez mechanizm rynkowy
np. kupno-sprzedaż samochodu, maszyny drukarskiej, domu, zatrudnienie pracownika lub zatrudnienie się u kogoś),
ale też administracyjny (nierynkowy)
poprzez nieodpłatne dostarczanie dóbr lub usług (np. szczepień dla dzieci, usług opiekuńczych dla starszych niezamożnych osób,
Podział wytworzonej produkcji – kto dostaje wytworzone produkty, jaką ich część i na jakiej podstawie
np. ile wynoszą zyski a ile wynagrodzenia za pracę, jakie są różnice wynagrodzeń za pracę, co powoduje, że się one pojawiają i mają określoną skalę, dlaczego jedni są biedni a inni bogaci
Clou ekonomii
http://www.youtube.com/watch?v=wxkdmL3iMCY
&feature=related
Clou ekonomii
Mick Jagger* & the Rolling Stones:
“You can’t always get what you want”
*Absolwent ekonomii na London School of Economics
Zasadniczy problem ekonomii
Zagadnienia ekonomiczne wydają się być niezwykle różnorodne i bezpośrednio ze sobą niezwiązane
W rzeczywistości wszystkie je łączy centralny problem ekonomii:
Ekonomia jest nauką o tym,
jak ludzie radzą sobie z problemem rzadkości
Zarządzanie zasobami społecznymi jest istotne, gdyż z
natury swojej są one (względnie) rzadkie
Rzadkość oznacza, że społeczeństwo dysponuje ograniczonymi zasobami i niemożliwe jest zatem wytworzenie wszystkich dóbr i usług, jakie ludzkie chcieliby posiadać
Konieczność nieustannego podejmowania decyzji i wyborów
Ograniczone zasoby i nieograniczone potrzeby
Skąd potrzeba nieustannych decyzji i wyborów?
Świat jest skończony:
Zasób czynników produkcji (kapitału, ziemi, pracy, energii)
Nasz czas
Technologia, jaką dysponujemy
Informacja, jaką posiadamy
Nasz potrzeby, a raczej pragnienia są nieograniczone
Więcej dóbr, więcej podróży, więcej czasu wolnego etc.
Gospodarowanie = wybór
• Skoro nie można mieć wszystkiego, dokonujemy pewnego wyboru spośród dostępnych możliwości
• Jest to wybór typu coś – za – coś (ang. trade-off) np. nauka czy sen, długie wakacje czy praca zarobkowa, dom czy mieszkanie, wypłata dywidend czy inwestycje
• Potrzebne kryterium wyboru – sprawa często nieoczywista np. sprawa obwodnicy Augustowa
• Problem racjonalności (zasady racjonalnego gospodarowania: max efektu z danych nakładów lub min nakładów dla osiągnięcia założonego efektu)
• Ograniczenia świata – naturalne (np. dostępne surowce naturalne, obszar żyznych ziem) lub sztuczne (stworzone przez człowieka, mające często charakter instytucjonalny tj. charakter reguły, którą trzeba stosować (większość stosuje) np. zajmować się swoimi dziećmi, nie kraść, płacić podatki, nie zanieczyszczać powietrza, wody itp.)
Czy ekonomia jest nauką o pieniądzu?
Jeśli otworzymy dowolną gazetę na
stronie poświęconej zagadnieniom
gospodarczym i ekonomicznym,
może się tak wydawać.
Czy ekonomia jest nauką o pieniądzu?
• Pieniądz ma ogromne znaczenie dla gospodarki,
(szczególnie w analizach krótkookresowych nie
jest dla niej obojętny)
• Pełni w niej rolę smaru – ułatwia jej
funkcjonowanie, ale bez pieniądza zasady
rządzące gospodarką byłyby podobne, choć trudnij
byłoby mieć inflację
• Natomiast koszty funkcjonowania gospodarki
byłyby znacznie wyższe ( patrz: dalej – koszty
transakcyjne)
Koszt alternatywny
Zawsze, kiedy jesteśmy dokonujemy wyboru spośród różnych dóbr rzadkich ponosimy koszt alternatywny
Kosztem alternatywnym związanym z podjęciem określonej decyzji jest wartość najlepszego z dostępnych rozwiązań alternatywnych:
Koszt alternatywny zjedzenia zupy pomidorowej na obiad – nie zjem ogórkowej, a z pomidorów, jakie wrzucę do zupy nie zrobię sałatki
Koszt alternatywny pójścia do kina w sobotnie popołudnie – nie pójdę na spacer, nie będę cieszyć się tymi wszystkimi rzeczami, jakie mogłabym nabyć za 25 złotych
Koszt alternatywny podjęcia pracy zawodowej – w tym czasie mogłabym zająć się domem, leniuchować etc – aktywizując się na rynku pracy tracę te możliwości
Koszt alternatywny założenia własnej firmy – w tym czasie mogłabym pracować u kogoś (najemnie) – zakładając własną firmę tracę ten dochód
Koszt alternatywny trzymania 500 zł w portfelu – gdybym trzymał je w banku w ciągu roku zarobiłabym 20 zł odsetek – kosztem tej decyzji jest utrata tych 20 złotych
Krzywa możliwości produkcyjnych jako przykład problemu wyboru w warunkach ograniczenia
• Graficzną ilustracją ograniczeń gospdoarki i
możliwości wyboru różnej struktury produkcji jest
krzywa (granica) możliwości produkcyjnych
• Jest to zbiór punktów reprezentujących różne
kombinacje (struktury) wytwarzanych w
gospodarce dóbr przy założeniu pełnego
wykorzystania czynników produkcji
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Krzywa
możliwości
produkcyjnych
A
B
C 2200
600
1000
300 0 700
2000
3000
1000
Liczba
wyprodukowanych
komputerów
D
Krzywa możliwości produkcyjnych: przykład
Liczba
wyprodukowanych
samochodów
Interpretacja poszczególnych punktów
Inna definicja ekonomii
• Poniższa w sposób bardziej bezpośredni odnosi się do istoty ekonomii
• Ekonomia to nauka społeczna, która bada zachowanie ludzi oraz instytucjonalne uwarunkowania w społeczeństwie, które wpływają na proces, w którym względnie rzadkie zasoby są dzielone między alternatywne zastosowania
• Paul Samuelson: „Ekonomia to najstarsza ze sztuk i najmłodsza z nauk”
Rola rynku • Rynek – proces, za pośrednictwem którego wzajemne
oddziaływania nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do określenia ceny i ilości
• Rynek jest jednym z możliwych mechanizmów alokacji zasobów rzadkich (czyli ich podziału między alternatywne zastosowania)
• Inne możliwe mechanizmy: transfery w rodzinie, zasada wzajemności, nakazy państwa
• Rynkowe transakcje wymiany mogą wiązać się z bezpośrednim spotkaniem (lokalny sklep), ale nie muszą (giełda papierów wartościowych)
• Znaczenie cen jako podstawowego bodźca przy stosowaniu rynku jako mechanizmu alokacji
• Mechanizm rynkowy rozwiązuje trzy podstawowe problemy ekonomii: co jest produkowane, jak jest produkowane i dla kogo
Adam Smith – ojciec ekonomii jako nauki
• A. Smith i zasada niewidzialnej ręki: każdy w egoistycznym dążeniu do własnego jedynie dobra działa w sposób prowadzący do osiągnięcia „najlepszego możliwego” dobra wszystkich, całego społeczeństwa.
• Rynek prowadzi do równowagi optymalnej w sensie Pareto (nikomu już nie można poprawić, aby nie pogorszyć sytuacji innej osoby)
• Gospodarka osiągnie opisane przez Smitha korzyści z funkcjonowania mechanizmu rynkowego tylko wtedy, jeśli dany rynek jest rynkiem doskonale konkurencyjnym (żaden uczestnik gry rynkowej nie może wywierać wpływu na cenę i ilość równowagi): • tylko wtedy niewidzialna ręka zagwarantuje, że równowaga
będzie Pareto optymalna,
• gospodarka będzie efektywna, to znaczy będzie się znajdować na linii ograniczenia możliwości produkcyjnych
Powiązanie ekonomii z innymi naukami
• Ekonomia jako nauka społeczna – powiązania z
socjologią, psychologią, antropologią
• Ekonomia jako nauka o podejmowaniu decyzji
(proces optymalizacji – maksymalizacja lub
minimalizacja – kryterium)
• Ekonomia jako nauka ścisła (język ekonomii)
• Korzystanie przez ekonomię z dorobku innych
nauk (socjologii, biologii, matematyki, fizyki etc.)
Wprowadzenie do metodologii ekonomii
• Obiektywna ocena problemu
• Myślenie analityczne
• Posługiwanie się metodą naukową
Podejście naukowe w ekonomii
• Świadomość problemu
• Hipotezy wyjaśniające problem (MODEL)
• Zebranie danych umożliwiających przetestowanie
hipotezy
• Przetestowanie hipotezy
• Odrzucenie hipotezy lub brak podstaw dla jej
odrzucenia (w ekonomii wiemy, ile nie wiemy;-)
• Kiedy hipoteza znajduje powszechne
potwierdzenie, staje się teorią
Model
• Opisuje zależność
• Ujęcie opisowe, graficzne, sformalizowane
• Podział na zmienne egzogeniczne (wyjaśniające, parametry) i endogeniczne (wyjaśniane)
• Model – „czarna skrzynka”
• Obserwujemy parametry wejściowe
• Oraz wynik – stan równowagi (ustabilizowany wynik)
Zmienne
egzogeniczne
Zmienne
endogeniczne Model
Alternatywne zastosowania ekonomii i jej modeli
Dziś modele i koncepcje ekonomiczne znajdują
swoje zastosowanie w wielu odległych od
ekonomii dziedzinach:
Ekonomika środowiska naturalnego
Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich G.
Beckera (przestępczość, dyskryminacja, dóbr
małżeński, altruizm)
Problematyka instytucjonalna (ograniczenia i
bodźce dla działań ludzi)
Nowa ekonomia instytucjonalna: pogranicze
ekonomii i prawa
Narzędzia wykorzystywane w ekonomii
• Rachunek marginalny – rachunek wielkości
krańcowych – zasadnicza rola w modelach
równowagi w tradycji neoklasycznej ekonomii
• Teoria gier – czy konkurencja jest zawsze
optymalna?:
http://www.youtube.com/watch?v=v5jrNoNNtrE
• Problematyka instytucjonalna – badanie
uwarunkowań działalności gospodarczej
• Ekonomia eksperymentalna – połączenie
psychologii i ekonomii
Ogólne zasady dotyczące optymalizacji wyboru
W ekonomii analiza wyborów opiera się o analizę
Wartości krańcowych („granicznych”)
Krańcowa korzyść [MB] – korzyść z tytułu
minimalnej zmiany alokacji
Krańcowy koszt [MC] – koszt związany z
minimalną zmianą alokacji
Jednostki (konsumenci, przedsiębiorstw)
dokonują optymalnego wyboru, kiedy MB = MC
Znaczenie założeń
• Skomplikowanie rzeczywistości powoduje
konieczność przyjmowania w analizie rozmaitych
założeń uproszczających
• Powodują one, iż KAŻDY model ekonomiczny
odbiega od rzeczywistości, ale pozwala to na
analizę zależności i rządzących nią praw
• Założenia nie mogą jednak fałszować
rzeczywistości (stać z nią w sprzeczności)
• Potrzeba świadomości założeń
Homo oeconomicus
Model człowieka gospodarującego – powszechnie występuje jako jedno z założeń większości modeli ekonomicznych (zwłaszcza klasyczna teoria konsumenta i producenta):
Z natury jednostka egoistyczna
Kieruje się indywidualnym interesem
Ma określone preferencje
Postępuje racjonalnie
Dąży do maksymalizacji użyteczności bądź satysfakcji
Czy rzeczywiście spełniamy te założenia?
Efektywność a optymalność
• Kluczowa kategoria w ekonomii – efektywność
• Efektywność: wybór (spośród dostępnych możliwości) charakteryzujący się maksymalnym efektem przy danym nakładzie środków
• Optymalność – najlepszy wybór z punktu widzenia jakiegoś kryterium
• Przykład: kryterium Pareto – alokacja optymalna to taka, w której niemożliwa jest poprawa sytuacji żadnego uczestnika alokacji, bez pogorszenia sytuacji innych osób
Ceteris paribus
• Chcąc poznać mechanizmy działania gospodarki dokonujemy uproszczenie mechanizmu jej funkcjonowania (model)
• Tym niemniej modele pozostają często dość złożone
• Chcąc móc określić wpływ działania poszczególnych zmiennych modelu, zwykle wybieramy jedną zmienną i badamy wpływ jej zmian na wynik modelu
• Oznacza to, iż zakładamy, iż pozostałe warunki w modelu nie zmieniają się
• Ceteris paribus (łac.) = przy pozostałych warunkach niezmienionych
• W tym sensie metoda ekonomii podobna jest do nauk eksperymentalnych, gdzie powtarza się eksperymenty w podobnych warunkach – w ekonomii możliwe jest to tylko na gruncie teoretycznym
Równowaga a optymalność
• Ekonomia bada zwykle procesy, zjawiska dynamiczne
• Koncentruje się wówczas na stanach równowagi (sytuacja, w
której nie występują w gospodarce naturalne siły
prowadzące do wytrącenia układu z tego stanu: nikt z
uczestników gry nie ma motywacji do zmiany swojego
zachowania)
• Równowaga nie ma nacechowania jakościowego
• W pewnych warunkach równowaga ma cechy optimum (np.
równowaga rynkowa w warunkach doskonałej konkurencji),
ale zawsze tak musi być
• Nie należy myśleć o stanie równowagi jako o czymś
pozytywnym
Mikro- i makroekonomia
Mikroekonomia skupia się na indywidualnych podmiotach w gospodarce: Jak gospodarstwa domowe i firmy podejmują decyzje i do
jakich interakcji miedzy nimi dochodzi na poszczególnych rynkach?
Makroekonomia bada zachowanie gospodarki jako całości Interesują ją zjawiska dotyczące całej gospodarki, takie jaki
inflacja, bezrobocie, wzrost gospodarczy
Makroekonomiczny obraz gospodarki nie jest tylko sumą obrazów mikroekonomicznych: np. suma decyzji optymalnych z punktu widzenia poszczególnych podmiotów nie musi być optymalna dla gospodarki jako całości
Ekonomia pozytywna i normatywna
EKONOMIA POZYTYWNA
Sądy opisowe
Jak jest? Jak było? Jak
będzie
Analiza poznawcza
Obiektywne, naukowe
wyjaśnienie zasad
funkcjonowania
gospodarki
Kiedy ekonomiści próbują
wytłumaczyć to, co dzieje
się na świecie, są
naukowcami.
EKONOMIA NORMATYWNA
Sądy wartościujące
Co należy zrobić? Co jest
korzystne, a co nie?
Analiza formułująca
zalecenia
Kiedy ekonomiści próbują
zmienić świat (lub dać
odpowiednie wskazówki) są
doradcami gospodarczymi.
System gospodarczy
System gospodarczy – zbiór powiązanych ze sobą
podmiotów gospodarujących (konsumenci, przedsiębiorstwa
państwo) oraz zbiór więzów je łączących (gdzie przepływają
informacje, rzeczy i środki finansowe)
Światowy system gospodarczy
Narodowy system gospodarczy (np. gospodarka polska)
Ponadnarodowy system gospodarczy (np. Unia Europejska)
Klasyfikacja systemów według dominującego mechanizmu
alokacji, dominującej formy własności i roli państwa):
System rynkowy
Gospodarka nakazowa
Gospodarka mieszana
Zalety systemu rynkowego Milton Friedman (1912 – 2006), laureat nagrody Nobla w dziedzinie
ekonomii, największy współczesny piewca zalet wolnego rynku
Friedman: Wolność gospodarcza i wolny rynek niezbędny dla wolności politycznej
W książce „Wolny wybór” („Free to choose”) Friedman stwierdza, iż istnieją cztery sposoby wydawania pieniędzy:
gdy wydajemy własne pieniądze na siebie samych (wydajemy oszczędnie i celowo, gdyż znamy własne potrzeby)
gdy wydajemy własne pieniądze na kogoś innego (oszczędnie, ale już nie zawsze tak celowo, jak poprzednio)
gdy wydajemy cudze pieniądze na nasze potrzeby (jesteśmy rozrzutni, ale choć wydajemy celowo)
gdy wydajemy cudze pieniądze na kogoś innego - ani oszczędnie (nie nasze pieniądze), ani celowo (nie znamy do końca potrzeb)
Friedman pokazuje, iż państwo wydaje pieniądze w sposób trzeci i czwarty. Za szczególnie szkodliwy uważa czwarty, który nie służy – jego zdaniem, ani gospodarce, ani ludziom, tylko biurokracji
Przyczyny ułomności mechanizmu rynkowego
Jednak w pewnych okolicznościach niewidzialna ręka rynku nie działa:
Zbyt mało jest podmiotów po stronie popytu lub podaży – nie działają mechanizmy hamujące i równoważące rynek – np. monopol
Informacja o rynku nie jest jednakowa dla wszystkich uczestników gry rynkowej
Działalność gospodarcza przekracza ramy rynku– np. fabryka produkująca wyroby chemiczne zanieczyszcza rzekę, naruszając czyjąś własność i nie ponosi z tego tytułu żadnych kosztów – efekty zewnętrzne (ang. externalities)
Czasem korzyści z pewnych dóbr mogą być tak rozproszone, że żaden dostawca nie jest skłonny ich dostarczyć – mechanizm rynkowy może nie doprowadzić do zaspokojenia pewnych potrzeb (zazwyczaj popyt tworzy podaż, ale nie zawsze).
Systemy gospodarcze z dominacją innych mechanizmów alokacji
Gospodarka nakazowa: Wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji
podejmowane są przez państwo
Państwowa agenda decyzje o tym: co, jak i dla kogo produkować i kieruje szczegółowe nakazy do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
Wady tego systemu: bariera informacyjna, zła struktura bodźców (w tym dla postępu technologicznego), brak konkurencji,
Gospodarka mieszana (większość współczesnych gospodarek): Państwo i sektor prywatny współuczestniczą w
rozwiązywaniu problemów związanych z podziałem zasobów
Dlaczego ekonomiści nie zgadzają się ze sobą?
• Czy stopy procentowe w Polsce powinny być wyższe czy niższe?
• Ekonomia rzadko określa jednoznacznych odpowiedzi, ale nie znaczy to, iż jest wiedzą niepewną, niesprawdzoną
• Złożoność rzeczywistości, jej zmienność i powiązanie z innymi elementami otoczenia społecznego powoduje, iż niemożliwe jest wyłączenie z niej elementów czysto ekonomicznych
• Ekonomiści stosują rozmaite metody badawcze: ten sam problem może omawiać wiele modeli teoretycznych, bazujących na różnych założeniach i prowadzących do odmiennych wniosków (np. znaczenie perspektywy czasowej stosowanej przez badaczy)
• Czy ekonomiści mogą być w 100% obiektywni? W końcu też są ludźmi
Koniec wykładu 1