wybrane procedury z zakresu kryminogenezy homo sapiens i...
TRANSCRIPT
Polska kryminalistyka w ubiegłym roku poniosła ogromną stratę - zmarł prof. drhab. Czesław Grzeszyk.Był wybitnym wszechstronnym ekspertem, zajmował się daktyloskopią, badaniami pismoznawczymi,odtwarzaniem wyglądu osób żywych i zwłok za pomocą metod antropologicznych, rekonstrukcją, superprojekcją, ustalaniem ojcostwa, osteologią. Miał na koncie ponad 180 publikacji, z których wiele ukazało
się w "Problemach Kryminalistyki". Dzięki uprzejmości córki Profesora Ewy Grzeszyk-Kiliańskiej redakcjapublikuje jeden z Jego ostatnich artykułów.
ICzesław Grzeszyk I
Wybrane procedury z zakresu kryminogenezy homo sapiensi jej zwalczania z wykorzystaniem osiągnięć nauki kryminologiii kryminali styki. Refleksje
Nazwa kryminologi a pojawiła s ię w j ęzyku naukowymokoło 1880 r. Termin ten wywo dzi się od łacińskiego sło
wa erimen (zbrodnia) i z greckiego słowa logos (nauka ).Wyłon i ła s ię z ant ropologii krymina lnej i według podstawowych założeń nauk owych najściślej powiązana jestz kryminalistyką - nauką o zapobieganiu i zwalczaniuprzestępczości . Przedstawiciele włoskiej szkoły kryminologicznej , którzy stwo rzyli łu ndamenty współczesnej kryminologii. określali tę naukę term inem antropologia kryminalna. Około połowy XX w. zastąpiono tę nazwę te rminemkryminologia. Obecnie jest ona traktowana jako interdyscyplinarna dziedzina nauki.
Kryminologia w sposób wszechstronny bada przestęp
stwa, przestępczość oraz funkcjonowanie środków przeciwdz i ałan ia przestępczośc i. Wyróżniane są trzy szkoły
badania przyczyn przestępczo ści:
szkoła antropologiczna, biologiczna, genetyczna jej twórcami byli Włosi: Enrico Ferri, Ralael Garolalo, Cesare Lombroso - upatrywała przyczyn przestępczośc i w gena ch,socjologiczna - reprezentowana przez Ł akansana,
Tarde, Emila Durkheima - upatrywała przyczynprzestępczości w środowisku społecznym ,
ekonomiczna - jej twórcami byli: Anglik - ThomasMorus, Włoch - Filippo Turati , Duńczyk - WilhelmBagner - poszu kiwała przyczyn p rzestępczośc i
w warunkach bytu .kto więcej ma - więcej chce",a część społeczeństwa żyje w biedzie, dlatego m.in.dopuszc za się p rzestępstw.
Włoch C. Lombros o (psychiatra i antropolog) w 1876 r.napisał pracę "Człowiek - zbrodniarz", w której wysunąłtezę , że zbrodniarz to odrębny typ człowieka , który w wynikunieprawidłowości dziedzicznej prezentuje cechy fizyczne
36
i psychiczne człowieka pierwotnego (dzikiego) z predyspozycjami psychicznymi tzw. przestępcy urodzonego.
E. Ferri dopatrywał się przyczyn przestępczości w warunkach społeczno-biologicznych , opracował typologię
przestępców (z urodzenia, obłąkanych, z namiętności ,
przypadkowych, z nawyknienia, działających nieumyślnie) .
Autor pierwszego podręcznika kryminologii, R. Garofalo(wydanego w 1885 r.), jest twórcą znanej koncepcji przestępstwa naturalnego i sztucznego. Uważał . że przestęp
czość naturalnie występuje w społeczeństwie jako elementnegatywnych przyczyn (uzależnień ) i równ i eż może mieć
postać sztuczną - okazjonalną.
W nauce dominowały trzy kierunki etiologii przestęp-
czo ś ci :
biopsychologiczny - reprezentowany przez antropologię kryminalną , który uwarunkowania przestęp
czości tłumaczył przyczynami biologicznymi i psychicznymi człowieka;socjologiczny - uzasadn iający przestępczość społecznym i uwarunkowaniami p rzestępczości ,
ekonomiczny - objaśniający przyczyny przestęp
czości brakiem odpowiednich warunków bytu lubchęcią dorównania przez biednych w sposób nieuczciwy dobrze sytuowanym, co czyniło z człowie
ka uczciwego przestępcę .
Bliska kryminologii pedagogika specjalna zajmujesię rewalidacją i resocja lizacją osób , które weszły w kol izję z prawem. ONZ. poszukując optymalnych rozwiązań
w zakresie etiologii kryrntnoqenezy, organizuje międzyna
rodowe kongresy zapobiegania przestępczości .
Kryminologia dzieli się na:1. Kryminologię ogóiną .
2. Krymino log ię szczegółową :
PROBLE MY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011
a) etiolog ię przestępczości badającą jej przyczyny,b) symptomatologię badającą objawy przestępczości ,
c) wiktymologię wyjaśniającą rolę ofiary/osoby poszkodowanej w genezie przestępstwa ,
d) profilaktykę kryminologiczną ,
el prognozowan ie przestępczości.
3. Kryminologię kl i niczną zajmującą się:
a) diagnozowaniem przestępczości ,
b) resocjalizacją (metody socjal izacji przestępców) ,
c) rewalidacją (leczenie przestępców) .
4. Kryminologię porównawczą .
Kryminologia jest głównie nauką empiryczną, ma charakter nauki interdyscyplinamej społeczno-przyrodniczej
z przewagą komponentów społecznych . Powiązana jestz wieloma dziedzinami nauki: kryminalistyką , psychologią ,
a w szczególności z psychopatologią rozwojową , wychowawczą , kliniczną , sądową , socjologią , psychosocjolog ią,
psychiatrią , anatomią i fizjologią człowieka , endokrynologią, ekolog ią , prawem karnym, penologią (nauką o karze) ,antropologią, medycyną sądową i psych i atrią sądową,
ekonomią, ety ką, statysty ką kryminalną i wieloma innymidziedzinami nauki.
Kryminologia, antropologia kryminalna i kryminalistyka rozpatrują człowieka - homo sapiens raeens - jakojednostkę bi o-psycho-społeczną, uzasadniając przyczyny przestępczości elementami składowymi kryminologiiprzedstawionymi w tabeli .
Oddziaływanie człowiek - środowisko jest obustronne. Współczesny człowiek to najczęściej homo sapiens
recens ekonomikus nacechowany negatywnym wpływem
czynników endo- i egzogennych spowodowanych zatruciemśrodowiska zewnętrznego iwewnętrznego . W świetle
wspomnianych wyżej koncepcji zachowań homo sapiensrecens nasuwają się poniższe refleksje odnoszące się doetiologii przestępczości.
Z punktu widzenia antropologii kryminalnej. kryminologii i krymina listyki rodzi się pytanie , jaki jest współczesny czfowiek ? Dlaczego coraz częściej wstępuje na drogę
przestępczą zmierzającą do unicestwienia otaczającego
świata . pośrednio przez pozbawienie życia własnej osoby? Czy w społeczeństwie dominują ludzie przestrzegający zasad etyki i prawa, czy też ludzie ze skłonnościami
przestępczymi, patologicznymi?Aby rozstrzygnąć ten problem, należy wcześniej skie
rować do samego siebie pytanie następujące : Czy ktokolwiek może powied zi eć, że zna samego siebie i zawszepostępuje poprawnie pod względem prawno-etycznym?A następnie odpowiedzieć na kilka dalszych pytań: Czyktoko lwiek jest w stanie odpowiedzieć jak zachowa s ię
w sytuacji ekstrema lnej - napad u, zagrożenia życia , przeżywania wielkiego szczęścia , niepowodzenia, stanu frustracji, wielkiego wzruszenia, awansu życiowego , k l ęsk i
żywiołowej, wybuchu bomby, pożaru , aktu terroru lub kataklizmutrzęsienia ziemi,czy zapadn ięcia na nieuleczalną
chorobę? Czy w stanie agresji, frustracji nie dokona czynubezprawne go, nieodpowiedzialnego , nieetyczne go, nietypowego dla siebie? Dlaczego każdy z nas j uż od rana matzw . dni dobre i złe? Czy ludzie, którzy nie są od niczego
Tabe la
Przyczyny przestępczości - koncepcje zachowań homo sapiens recens
Causes ot crime- homo sapiens recents behavioural concepts
Czynnik .Btc" Czynnik"psyche" Czynnik ..społeczny"Czynnik "sytuacyjny"
(przypadkowość)
Soma (cia ło) preferuje Część idealna: rozum, Kierunek socjologiczny, Teona przypadkowości
przewagę czynnika dusza, wg zasady, zdrowy wp~innychludzlna znana w filozofii : "życ i e
biologicznego, włoska duchw zdrowym ciele, przestępczość, wg zasady: składa Się z przypadków"szkoła antropologiczna w chorym Ciele chory duch, kto z kim przestajetakimi mimoplanowania, np.(C. Lombroso) akcentule który warunkuje skłonnośc i Się staje, wpływ na psychoza tłumu , okazjakierunek: bioloqiczny, do przestępnych zachowań , przestępczość rodziny, czyni złodzieja (przestępcę)
antropologiczny, zawiera 25-30% czynnika szkoty, środowiska , itp., wpływ na etiologIę
genetyczny, wg zasady: kryminogenezy. miejsca pracy,bezrobocia, przestępczości ok. 5-10%.w zdrowym ciele zdrowy alkoholizmu, narkomanii,duch, choreciało powoduje prostytuCjI(AIDS),skłonności przestępcze , wojen, "przywódców",zawiera ok. 25% etiologii recydywy przestępczej,
przestępnych zachowań . sfanatyzowanychwyznawców niektórych sekti religii, np. muzułmanów- odłamu islamu (talibów),zawiera ok. 40%kryminogenezy.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011 37
uzależnieni , potrafią zachować homeostazę - równowagę biologiczną? Czy jesteśmy skłonni do uzależnień?
Dlaczego nie ma osoby dorosłej nieuza leżn ionej - sensulargo , od któregoś z czynników: alkoholu, kawy, mocnejherbaty (teiny), narkotyków, leków psychotropowych, tabletek od bólu głowy , kibicowania imprezom sportowym,kina, gry w karty, komputera, telewizji , czasopism pornograficznych, seksu, określonych artykułów spożywczych
(np. słodyczy) , szybkiej jazdy samochodem, katechezy,przebywania w grupie (towarzyskiej, w sekcie religijnej,kawiarni czy restauracji) czy przebywania w samotności, a także nawet przesadnego oddania się nauce? Czymożna zaplanować (zaprogramować) cele życiowe , czymożna tylko chcieć je zaprogramować i ewentualnie zbliżać się do koncepcji zaplanowanej lub oddalać od niej?Czy można tak postępować, aby nie było odstępstw odnorm etycznych i prawnych (nieplanowane zajście w cią
żę , pójście "w tango" (tzw. "cug"), czy życie w tajnymkonkubinacie)? Dlaczego w okresie 12-1 4 lat dla mło
dzieży większym autorytetem od rodziców są przywódcy grup rówi eśniczych - nie zawsze pozytywni , równ i eż
sekt i band? Czy istnieje teoria przypadkowości w życiu ?
Czy istnieje pojęcie normy człow i eka zdrowego na cielei duszy? (nie, istnieje jedynie pojęcie grupy kontrolnej osoby zbl iżon ej do zdrowego "normalnego", z odchyleniami w górę lub w dół) . Dlaczego różn i ludzie mają różne
potrzeby i prezentują odmienne osobowości społeczne?
Dlaczego oszukujemy samych siebie? Chcemy się wytłu
maczyć przynajmniej przed samym sobą, kiedy zachowamy się niepoprawnie, a więc jesteśmy obłudni? Wszyscyludzie w sytuacjach najtrudniejszych uciekają się do sił
nadprzyrodzonych (vis majO/j. Dlaczego? Może brakujenam siły duchowej (brak wszechstronnego wychowania)? Czy podstawą dla większości ludzi jest wiara, czyempiria? Czy istnieje ewolucja? (K. Darwin to udowodnił
i nie zakłóca ona zasad wiary. Podstawy założenia ewolucji zostały potwierdzone jedynie w obrębie gatunków,tzw. przystosowanie pozagatunkowe nie istnieje. I w tymzakresie nauczanie biologii musi ulec zmianie). Kiedyu chorego człowieka zabraknie możliwości odwołan i a s ię
do pomocy u lekarzy, większość ludzi ucieka się do vismajor, szuka pomocy, obrony i przebaczenia u niej - np.udaje się do tzw. miejsc uzdrowień (świ ętych) . Czy tamnastępuje odreagowanie psyche i somy w stosunku doinnych ludzi i otaczającego świata? Wiadomym jest, że
te miejsca są tylko dla pewnej liczby osób zbawienne ,natomiast dla pozostałych nie, dlaczego? Czy jest podstawa materialna, aby wiara czyniła cuda? Współczesny
realista odpowie - nie wiem. Około 90% ludzi w wiekustarczym, schorowanych, pragnie pojednania i pomocyu vis major - nawraca się na wiarę , pragnie żyć według
wskazań Pisma Świętego , przestaje stronić od Kościoła ,
który przecież miał swoje słabości (kiedy np. na stosachpalono uczonych na oczach ludzi). U większości ludzi dominuje majestatyczna si ła stwórcza Bogaw postaciwiary.
38
To niektóre z dyskusyjnych problemów współczesnej antropologii i kryminologii.
W ostatnich latach we wszystkich państwach nastąpił
wzrost przestępczości - w niektórych najwyższy z dotychczas notowanych. Po drugiej wojnie światowej do chwiliobecnej ukazało się ponad 200 tys. publikacji z dziedzinykryminologii. Jak podają specja l i ści od początku historiinauki do 1980 r. ogłoszono ok. 10 mln artyk ułów naukowych. Od 1980 do 1990 r. ich liczba wzrosła o ok. 600 tys.rocznie, a od 1990 r. do chwili obecnej wzrasta po 700 tys.rocznie, a więc podwaja się obecnie co 14-1 5 lat dorobeknaukowy l udzkości , ale to wcale nie zapobiega przestęp
czości , wojnom i terroryzmowi.Kształtowanie społecznie pożądanej postawy skaza
nego wymaga znajomości tych czynników, które spowodowały jego wstąpienie na drogę przestępczą , a to niejest łatwe - wymaga indywidualnych metod działalności
resocjalizacyjnej.Przestępczość jest zjawiskiem wyznaczonym proce
sami społeczno-ekonomicznymi, administracyjno-prawnymi i kulturowymi państwa. Można ją oceniać jako barometr stabilizacji społeczeń stwa . Przemiany zachodzące
we współczesnym świecie nasuwają refleksje, czy prawow obecnym kształcie będzie trwać w XXII wieku. Zdaniemautora nie wytrzyma próby zbyt szeroko pojętej demokracjii rodzącego się fanatyzmu. Różn ie jest rozpatrywane sło
wo sprawiedliwość: w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy, w kontakcie władzy z obywatelem. Prokurator oskarża ,
adwokat broni - czy zawsze słusznie - rozstrzyga sąd.
Temida czasem bywa obłudna , jeżeli sąd nie oprze się naobiektywnych, sprawdzonych dowodach.
Obywatele żądają praworządności - przestrzeganiaprzepisów prawnych (karnych), odczuwają zagrożenie
bezpieczeństwa, domagają się ochrony, dlatego też autoruważa , że zniesienie kary śmierci w większości państw
jest aktem prawnym przejści owym . Ale w krajach muzuł
mańskich karze się karą śmierci za cudzołóstwo , a 1/3społeczeństwa Europy i Ameryki żyje w niejawnych konkubinatach.Według większości ustaw w prawie karnym przestępca
"może" zab ijać drugiego człowieka, a ten, zgodnie z obowiązującym systemem prawnym nie ma prawa zabijać
przestępcy - z wyjątkiem obrony koniecznej i stanu wyższejkonieczności - z uwagi na zniesienie kary śmierci. Bardzociężko pracujący człowiek może tylko marzyć o płacach
niektórych oszustów społecznych (kombinatorów), osóbomijających prawo i bandytów. To rodzi frustracje i ag resję
wśród ludzi. Skazany ma dobre warunki bytu w zakładzie
karnym - za 1100 zł (a łącznie ok. 3 tys. zł miesięcznie
państwo łoży na każdego skazanego), podczas gdy pracujący przeciętny obywatel po 20 latach nauki i pracy maniewiele większą płacę .
Wszyscy płacą podatek od przestępczości : za wandalizm, zdemolowane klatki schodowe, windy, budki teleło
niczne, środki transportu (wagony kolejowe i autobusy),
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011
stadiony i hale sportowe. Kto wychował takie jednostki?
My - społeczeństwo - przestrzegające prawa. Państwo ,
które nie opracowało skutecznych metod i reguł kryminologicznych, administracyjno-prawnych, wychowawczych.
Dlaczego? Czy małżeństwa osób tej samej płci roztoczą
opiekę nad niczyimi dziećmi? Czy zostanie wprowadzoneklonowan ie? Postępuje w zatrutym i sztucznie zmienionym środowisku degeneracja homo sapi ens - to droga do
unicestwienia rodzaju ludzkiego.Negatywny wpływma konsumpcyjny model życia. Ma
leje cena iudzkieg o życia - j uż za 800 zł można wynająć
płatnego zabójcę, nawet nieletniego bandytę . Ma na towpływ dehumanizacja życia - wartości moraln e ustępu
ją przed kultem pieniądza. Nadal prawnie we wszystkichpaństwach obok przedmiotów politechniczn ych nie wprowadza się do programów nauczania etyki, estetyki, nauki o zasadach dbałości o zdrowie. dobro człowieka czyzdrową przyrodę . Młody człowiek w dalszym ciągu będzie
startował w życie obdarty z humanizmu, nastawiony nakonsumpcyjny tryb życia . W da lszym ciągu co raz więcej
młodzieży - w tym szko lnej , głównie z rodzin rozbitychi rodzin alkoholików - będzie pozyskiwało ś rodowisko
przestępcze . Powyższe przyczyny sprawiają, że znacznaczę ś ć młodego pokolenia będzie jeszcze ba rdziej patolo
giczna - z zaburzeniami natury psychosomatycznej, piją
ca alkoho l, zażywająca narkotyki, a przez to sfrustrowana,słaba tizycznie i psych icznie - dlatego, że jej rozwój i wychowanie będzie coraz czę ście] oparte na negatywnychwzorcach.
W rodzinach inteligenckich, zwłaszcza biznesmenów,ojciec poświęca dziecku tylko 15-30 minut dziennie , a 1/3rodzin żyje w rozbitych rodzinach, niez lega lizowanych lubczęściej zakamuflowanych konkubinatach - i nie dziwimy
się - jeże li sami nie rozumiemy siebie. to czy możemy pokilku lub kilkunastu czy kilkudziesięciu latach zrozumieć,
a do tego jeszcze kochać drugą osobę - to potrafi czynić
mała cząstka społeczeństwa albo ty lko mówi, że potrafi.Aktu alny staj e się probl em obrony człowieka przed
wszel kiego rodzaju zagrożeniami i jego tota l ną zagładą.
W tym celu jes t n iezbędne interdyscyplinarne podei ście poparte globa lnie przez rządzących tym światem . Dla zachowania gatunku homo sapiens konieczny jesthumanizmogólnoludzki, światowy, lecz z powodu jego zróżnicowania
nie jes t możliwy. Jest sposób na to , aby na ś w iec ie mogły
zapanować dobroć, zrozumienie dla drugiej osoby w po
trzebie, aby ś wiat zdom i nowały : praworządność, postawyetyczno-moralne, a przede wszystkim zgodne z prawem?Takiej możliwości nie ma- można jedynie się do niejprzyb l iżać lub od niej oddalać. Pojęc i e ideału , idealizowaniapostawjest utopią , z uwagi na zróżnicowanie świata oży
wionego: roś l i n , zwierząt, a szczególnie człowieka . Ludziemają różną konst ru kcję biologiczną i zróżnicowane jestzapotrzebowanie każdego człowieka, oczywista jest stała
zmienność i ciągła walk a dobra ze złem , a także wal ka
o byt, dlatego też homo homini lupus est.
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 274(4) 2011
Człowiek w świecie Zoa czy antropomorpha jest naj bardziej zły. D rapieżca lew, tygrys zjada ofiarę, kiedy jes tgłodny i dalej nie mordu je, a człowiek opracowuje najsku
teczniejsze metody zabijaniadrugiegoczłowieka za pomocą broni masowej zagłady - atomowej, wodorowej orazzaczął stosować brutalne aktyterroru. Naukowcy twi erdzą ,
że gdyby człowie k 1/3 tego, co wydaje na zbroje nia, wydałna waikę z głodem , na świecie byłby dobrobyt i ludzie nieumie raliby z głodu . Człowiek byłby w stanie sztucznie syn
tetyzować białko organiczne. A więc, jak zmienić człowie
ka,czyjest tomożliwe? Odpowiedź brzmi - nie. Z uwaginazróźnicowanie i różne potrzeby oraz tryb życia poszczeq ól
nych ludz i - jed ni są pracoholikami, pracują ponad siły , innimordują i zabijają dla paru złotych, a to też wynik zróżnico
wania bio-psycho-społecznego , zróżn icowania przyrody,która rządzi się prawami natury . Czy współczesny wyso ce cywilizowany człowiek potrafi zmienić ten stan rzeczy?Kierując się prawem zróżnicowania przyrody i daną (przez
stwórcę) wolną wolą , chyba nie.Auto r wykazał powyżej , że człowieka nie da się po
prawnie wychować. Człowiek, jak pokazuje praktyka, niepotrafi zachować założeń homeostazy endo- i egzogen ~
nej. A przec i eż we wszechświecie panuje równowaga,ponieważ zostały tam zachowane prawa natury, a homosapiens je zniszczył. Należałoby opracować prawo nawzó r prawa natury. Byłoby to możliwe , gdyb y ś wiat współ
czesny nie burzył równowagi biologicznej, ty lko zmierzał
w kierunku odbudowania założeń homeostazy między
ludzkiej w zakresie doprowadzenia do równowagi w ob
rębie elementów składowych bio-psycho-społecznych.
Praktyka pokazuje, że współczesny świat zmierza w odwrotnym kierunku. Czy istnieje więc sza nsa pozytywnej
przebudowy? Tak, ale tylko pod warunkiem odbudowaniaprzez homo sap iens naturalnych praw przyrody opartychna etyce i humanizmie.
Reasumując, chodzi o przywrócenie zachwianej przezczłowie ka homeostazy bio-psycho-społecznej opa rtej nanaturalnej biologicznej oraz humanistyczno-etyczna-prawnej równowadze zgodnejz prawami natury, która powinnabyć nadbudową dla nauk prawnych.
Tak refleksyjny temat autor celowo zamieśc!ł w ninie j
szym artykule, aby pobudzić homo sapiens do realneg ospojrzenia na współczesny świat i występujące w nimzagrożenia, równocześnie , aby wykazać , że tylko wsp ól
czesny człowiek rozumny jest w stanie zm ien ić ten świat
- czynić go ieps zym lub go rszym, a nawet doprowadz ić
do jego zagłady . Chodzi o to, żeby rozum homo sapi ens
posłużył wreszcie do wyboru wariantu lepszego , optymalnego dla współczesnego świata, gdyż takie jest jego przeznaczen ie. Dla tego większo ś ć cywilizowanych państw
poszukuje metod, a nawet zaczyna takie wprowadzać
w życie . Wiel ka p rzypadła więc rola organizacjom między
narodowym na czele z ONZ, aby ten kierunek popie rać
w sposó b zorganizowany i solida rny , respektując naturalne prawa przyrody.
39
Tylko pozytywna powszechna modyfikacja zachowań
(postaw) współczesnego homo sapiens pod wzg lędem
bio-psycho-społecznym pozwala zrozum ieć człowieka bezwzględu na rasę, na rodowość, wyznanie i inne zmienne- pod warunkiem pojednania materialno-psychicznego nawzór prawa natury, tak by mogło to doprowadzić na kuli
40
ziemskiej do niezbędnej jedności celów homo sapiens.Podstawą dla tych pozytywnych przemian może stać się
dbałość o odbudowanie według praw natury egzystencjiludności zamieszkującej wspólny glob ziemski. Jest to droga trudna, ale jedynie realna. prowadząca do pozytywnejodnowy życia człowieka na Ziemi.
PROBLEMY KRYMINA LISTYKI 274(4) 2011