wydarzenia – ludzie – historiakonieczna-salamatin.eu/pliki/cc_15maja_udostepniona.pdf · wyniki...

Wydarzenia – Ludzie – Historia

o pamięci współczesnych Polaków i Ukraińcóww świetle badań z początku 2018 r.

Tomasz StryjekJoanna Konieczna-SałamatinNatalia Otrishchenko

pamięć, historia, tożsamość

w procesie przemianKULTURY HISTORYCZNE

O projekcie



Projekt „Kultury historyczne w procesie przemian: uzgadnianie pamięci, historii i tożsamości we współczesnej Europie Środkowej i Wschodniej ” finansowany z grantu NCN i realizowany jest przez konsorcjum naukowe:

Koniec projektu – marzec 2020 r.

ODBIORCY OBRAZÓW PRZESZŁOŚCI

PRZEKAZ INFORMACYJNY

POLITYKAPAMIĘCI

MEDIA

OBYWATELE

SZKOŁAPROGRAMY

SZKOLNE

NADAWCY(INSTYTUCJE PAŃSTWA)

Część jakościowa- Które treści dotyczące przeszłości są ważne i dlaczego?- Jakie są główne źródła informacji / wiedzy o przeszłości?- Jakim językiem mówi się o przeszłości?- Jakie formy przybiera zainteresowanie przeszłością?

- Treści i formy obrazów przeszłości w wybranych mediach- Jak zmieniały się medialne obrazy przeszłości w okresie 2013-2015

- Obraz przeszłości w programach szkolnych- Wymagania egzaminacyjne

- Reformy szkolnych programów nauczania historii

- Symbole związane z przeszłością w przestrzeni publicznej- Polityka wobec pamięci w węższym sensie

Część ilościowa- Kto najbardziej interesuje się przeszłością i dlaczego?- Jaka jest skala zainteresowania przeszłością?- Jakie treści się upowszechniają, a jakie są mniej atrakcyjne?- Popularność różnych form zainteresowania przeszłością

- Debata intelektualistów na temat znaczenia przeszłości dla identyfikacji narodowej

FAZA

AFA

ZA B

FAZA

C

O projekcie



O sondażu



W ankiecie znalazło się pięć głównych bloków tematycznych:

• Blok tożsamościowy (odwołujemy się m.in. do hipotezy głoszącej, że komponentem tożsamości narodowej są nie tylko wyobrażenia o sobie, ale również „wyobrażenie odzwierciedlone”, czyli jaki obraz naszego narodu panuje w świecie zewnętrznym);

• Blok świadomości i wiedzy o historii – wiedza o ważnych wydarzeniach (głównie z XX w.), ich ocena oraz opinie o postaciach historycznych;

• Historia we współczesności – czyli upamiętnienia (pomniki) i święta państwowe – jakie już są, jakie powinny być, jakich nie powinno być (i dlaczego);

• Źródła informacji o przeszłości i zaufanie do tych źródeł – pytanie o media, ale także kontakty ze świadkami historii, muzea itp..

• Sprawy polsko-ukraińskie w przeszłości i teraźniejszości – zarówno zagadnienia wspólnej przeszłości, jak np. migracje.

Badania prowadzone równolegle w Polsce i na Ukrainie. Ankiety podobne, ale nie identyczne.

KONGRESÓWKA

ZABÓRPRUSKI

ZIEMIEZACHODNIEI PÓŁNOCNE

ZIEMIEZACHODNIEI PÓŁNOCNE

GALICJA REGIONZACHODNI

REGIONCENTRALNY

REGIONWSCHODNI

REGIONPOŁUDNIOWY

O prezentacji



Wyniki naszych analiz prezentujemy głównie w ujęciu regionalnym i pokoleniowym.

Zastosowano następujący podział badanych krajów na regiony *

Zastosowano następujący podział pokoleniowy:

1. Urodzeni przed 1945 rokiem2. Urodzeni w latach 1945-1970 (cezura w

Polsce: koniec rządów Gomułki) i 1945-1972 (cezura na Ukrainie: koniec rządów Szełesta)

3. Urodzeni w latach 1971-1989 (Polska) i 1973-1990 (Ukraina)

4. Urodzeni po 1990 r. (w Polsce – włącznie z 1990, na Ukrainie - od 1991 r.)

*Wyznaczeniegranicregionówhistorycznychprzeprowadzonowsposóbuproszczony,przyjmującgranicewspółczesnychwojewództwiobwodówtam,gdziesąonezbliżonedogranicdzielniczprzeszłości.

Zainteresowanie przeszłością

25%

10% 9% 13%

59%

36% 28%

36%

Przeszłośćrodziny Przeszłośćmiejscowości

Przeszłośćregionu Przeszłośćkraju

Polska Ukraina Odsetki„zdecydowaniezainteresowanych”wskazanymiaspektamiprzeszłości

5%Polakówi23%Ukraińców „zdecydowanie”interesujesięwszystkimiczteremaaspektamiprzeszłości.Jeślibierzemypoduwagęodpowiedzi„zdecydowanietak”i„raczejtak”,toodsetkizainteresowanychwszystkimiczteremaaspektamiwzrastajądo45%wPolscei67%naUkrainie




Odsetkiosób„zdecydowanie”i„raczej”zainteresowanychrównocześniewszystkimiczteremaaspektamiprzeszłości(przeszłościąrodziny,miejscowości,regionuikraju)wregionachPolskiiUkrainy



46%

52%

41%

43%72% 68%

62%70%

Deklaracja zainteresowania przeszłością należy do poprawności politycznej (czy też „poprawności kulturowej”) – na Ukrainie ”poprawność” zaznacza się wyraźniej niż w Polsce.


Odsetkiosób„zdecydowanie”i„raczej”zainteresowanychwszystkimiczteremaaspektamiprzeszłościZRÓŻNICOWANIEGENERACYJNE



61% 50%

42% 32%

69% 70% 67% 60%

przed1945 1945-1970/1945–1972

1971-1989/1973-1990

1990ipóźniej

Polska Ukraina

ROK URODZENIA BADANYCH

31% Ukraińców i 8% Polaków interesuje się przeszłością, bo „człowiekowi wykształconemu nie wypada się nią nie interesować”


Stosunekdostwierdzenia„Uważam,żewładzenaszegokrajuzbytdużouwagipoświęcająsprawomprzeszłości,azamałotemu,jakobecnieżyjesięludziomwPolsce/naUkrainie”



22%

45%

22%

4% 7%

32% 31% 19%

10% 9%

zdecydowaniezgadzamsię

raczejzgadzamsię raczejniezgadzamsię

zdecydowanieniezgadzamsię

trudnopowiedzieć

Polska UkrainaPL67%

UA63%

Pamięć o przeszłości rodziny

UkraińcynietylkoczęściejniżPolacydeklarujązainteresowanieprzeszłością,alerównieżsądzą,żelepiejznająswojąprzeszłość:częściejzdarzasię,żeichpamięćolosachrodzinysięgadoczasówpradziadków.



10%

38% 39%

10%

3% 1%

8%

27%

43%

19%

4% 1%

Wiemtylkootym,codziałosięzamojegożyciaicowidziała(e)mnawłasneoczy

Coświemotym,jakżyłamojarodzinaza

życiamoichrodziców,przed

moimurodzeniem

Coświemotym,jakżyłamojarodzinawtedy,gdymoidziadkowiebylijeszczemłodzi

Coświemolosachmojejrodzinywczasach,gdymoipradziadkowiebyli

młodzi

Coświemolosachjeszczedalszych

przodków

Trudnopowiedzieć,wychowywała(e)msiępozarodziną

Polska

Ukraina

Odczuwanie bliskości przeszłości

Sytuacje,wktórychprzeszłośćjest„bliska”



76%

62%

36%

35%

34%

32%

31%

25%

19%

44%

41%

15%

21%

21%

18%

16%

17%

11%

gdyprzeglądarodzinnefotografie

gdyuczestniczywspotkaniachrodzinnych

gdyspotykasięzeświadkiemwydarzeńhistorycznych

gdyobchodziświętanarodowe

gdyoglądafilmyalboprogramytelewizyjneoprzeszłości

gdyodwiedzamiejscawydarzeńhistorycznych

gdyczytaksiążkiohistorii

gdyodwiedzamuzea

nalekcjachhistoriiwszkole

Ukraina Polska

Zdaniem35%Polakówprzeszłośćniejestbliskawżadnejzwymienionychsytuacji.Podobnegozdaniabyłojedynie10%Ukraińców.

UkraińcygeneralnieczęściejniżPolacydeklarująodczuwanie„bliskościprzeszłości”.

Historia w teraźniejszości

Ukraińcymająpoczucie,żeżyjąwczasachohistorycznymznaczeniu:ponadpołowabadanych(57%)odpowiedziałatwierdząconapytanie,czyjakieśwydarzeniehistorycznebezpośredniodotknęłoichrodziny.Znacznączęśćwskazywanychstanowiływydarzeniaczasówwspółczesnych– Majdanzprzełomulat2013/2014ipomarańczowarewolucja,choćnajczęściejpojawiałasięIIwojnaświatowa.

WśródPolakówjedynie29% zadeklarowało,żehistoriawkroczyładoichrodziny.Najczęściej(podobniejaknaUkrainie)wskazywanoIIwojnęświatową,anajbardziejwspółczesnymwymienionymwydarzeniembyłstanwojenny.



Źródła wiedzy o przeszłości



34%

48%

46%

32%

33%

29%

16%

14%

12%

11%

14%

5%

12%

5%

9%

8%

68%

47%

45%

45%

34%

25%

32%

23%

23%

22%

14%

23%

9%

6%

0%

3%

Lekcjehistoriiwszkole

Oglądaniefilmówfabularnych

Oglądaniefilmówiprogramówdokumentalnych

Rozmowyzrodzicami,krewnymi,znajomymi

Zwiedzaniemuzeów

Zwiedzaniemiejscwydarzeńhistorycznych

Czytanieliteraturypięknej

Spotkaniazeświadkamiwydarzeńhistorycznych

Czytanienaukowychksiążekhistorycznych

Czytanieportaliinternetowychpoświęconychhistorii

Czytanieprasycodziennej,tygodników

Zajęcia,wykładydotyczącehistoriinawyższejuczelni

Zwiedzaniewystawtematycznych

Udziałwwydarzeniachzwiązanychzhistorią(dyskusjach,debatach,prezentacjach)

Czytaniespecjalnychdodatkówdogazetpoświęconychhistorii

Żadnezpowyższych

PolskaUkraina

WjakisposóbPolacyiUkraińcydowiadująsięoprzeszłości

(odsetkiwskazańposzczególnychźródeł)

0%

5%

10%

15%

20%

25%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Ukraina Polska

Liczbawskazanychźródeł

Wiarygodność źródeł wiedzy o przeszłości



40%

36%

36%

27%

27%

31%

25%

21%

20%

16%

14%

14%

9%

7%

44%

45%

41%

37%

34%

29%

32%

32%

24%

17%

18%

17%

14%

12%

16%

Rozmowyzrodzicami,dziadkami,krewnymi,znajomymi

Muzea

Świadkowiewydarzeńhistorycznychwystępującypublicznie

Informacjadostępnawmiejscachwydarzeńhistorycznych

Filmyiprogramydokumentalne

Akademickieksiążkihistoryczne

PublikacjeInstytutuPamięciNarodowej

Historycy– wykładowcywyższychuczelni

Szkolninauczycielehistorii

Literaturapiękna

Portaleinternetowepoświęconehistorii

Filmyfabularne

Politycyzajmującysięproblematykąhistoryczną

Prasacodzienna,tygodniki

Specjalnedodatkihistorycznedogazet

Ukraina Polska

23%Polakówi24%Ukraińcównieuznałożadnegoźródła za

„całkowiciewiarygodne”

ŚrednialiczbacałkowiciewiarygodnychźródełwskazanychprzezPolaków,to4,1.Ukraińcywskazaliśrednio3,2 źródłajako

całkowiciewiarygodne

Korelacja między liczbą źródeł wiarygodnych a liczbą wykorzystywanych jest słaba –wynosi 0,2 w Polsce i 0,18 na Ukrainie. Ukraińcy wykorzystują większą liczbę źródeł niż Polacy, ale wierzą im mniej niż Polacy.

Oddziaływanie źródeł wiedzy o przeszłości



Lekcjehistoriiwszkolejakoźródłowiedzywskazaneprzez68%naUkrainiei34%wPolsce

19%Ukraińcówi10%Polakówodczuwa„bliskośćprzeszłości”wtrakcietakichlekcji

20%Ukraińcówi24%Polakówuznałoszkolnychnauczycielihistoriizaźródłowiarygodne

Rozmowyzrodzicami,krewnymi,znajomymijakoźródłowiedzywskazaneprzez45%naUkrainiei32%wPolsce

62%Ukraińcówi41%Polakówodczuwa„bliskośćprzeszłości”wtrakciespotkańrodzinnych

40%Ukraińcówi44%Polakówuznałorozmowyzkrewnymiiznajomymizaźródłowiarygodne

Znaczenie przeszłości

Dlaczegowartointeresowaćsięprzeszłością?



11%Polakówi6%Ukraińcówniewskazałożadnegopowodu,dlaktóregowartointeresowaćsięprzeszłością.

Wobukrajachmożnabyłowskazaćdo2odpowiedzi,wobukrajachnajczęściejwybieranotęnajbardziejpopularnąjakojedyną.

59%

24%

19%

31%

15%

9%

2%

2%

53%

31%

23%

8%

19%

10%

2%

0%

Żebywiedzieć,kimjestem,skądpochodzę

Żebylepiejrozumiećdzisiejszewydarzeniapolityczneispołeczne

Żebyniedaćsięmanipulować,oszukiwaćpolitykom

Człowiekowiwykształconemuniewypadanieinteresowaćsięprzeszłością

Żebypomagaćdzieciom,wnukomchodzącymdoszkoły

Żebymócopowiedziećcościekawegoznajomym,gościomzinnychkrajów

Toczęśćmojejpracyzawodowej

Inne

Ukraińcy

Polacy

Praktyki związane z przeszłością – święta



„Nowe”i„dawne”świętaobchodzoneprzezUkraińców.

Odsetkidotycząosób,którewskazały,żedaneświętoobchodzą

Conajmniejjednoświęto”nowe”obchodzi82% Ukraińców

Conajmniejjednoświęto”dawne”obchodzi86% Ukraińców

(jeśliwyłączyć„dzieńkobiet”– to77%)

NOWE

DAWNE

53%

38%

37%

23%

21%

20%

13%

8%

6%

6%

78%

70%

49%

40%

7%

45%

52%

60%

49%

64%

62%

67%

47%

51%

42%

21%

29%

49%

56%

80%

DzieńNieodległości(24.08)

DzieńObrońcyUkrainy(14.10)

DzieńKonstytucji(28.06)

DzieńpamięciofiarHołodomoru

DzieńBohaterówNiebiańskiejSotni(20.02)

DzieńPamięciiPojednania(8.05)

DzieńJednościUkrainy(22.01)

DzieńGodnościiWolności(21.11)

DzieńPamięciBohaterówKrut(29.01)

Dzieńpamięciofiarpolitycznychrepresji

Międzynarodowydzieńkobiet(8.03)

Dzieńzwycięstwanadfaszyzmem(9.05)

Dzieńsolidarnościludzipracy(1.05)

DzieńObrońcyOjczyzny(23.02)

DzieńRewolucjiPaździernikowej(7.11)

obchodzą znają,alenieobchodzą




Świętadoskasowania

27%badanychUkraińcówchciałobyskasowaniaconajmniejjednegoświęta.




60%

44% 41% 35% 36%

19%

59%

47% 41%

30% 25% 25%

50%

29% 35%

9% 8% 14%

25% 20% 21%

10% 6%

23%

DzieńNieodległości(24.08)

DzieńObrońcyUkrainy(14.10)

DzieńKonstytucji(28.06)

DzieńpamięciofiarHołodomoru

DzieńBohaterówNiebiańskiejSotni

(20.02)

DzieńPamięciiPojednania(8.05)

Zachód Centrum Wschód Południe

54%

37%

15% 18%

4%

80% 73%

52%

37%

6%

91% 83%

67% 57%

12%

88% 91%

63% 53%

6%

Międzynarodowydzieńkobiet(8.03)

Dzieńzwycięstwanadfaszyzmem

(9.05)

Dzieńsolidarnościludzipracy(1.05)

DzieńObrońcyOjczyzny(23.02)

DzieńRewolucjiPaździernikowej

(7.11)

„Nowe”święta(odsetkiobchodzącychwregionach)

pominięto4świętaobchodzonenajrzadziej

„Dawne”święta(odsetkiobchodzących

wregionach)


Średnialiczba„nowych”i”dawnych”świątobchodzonychprzezmieszkańcówukraińskichregionów



3,1 3,1

2,2

1,7

1,3 2,5

3,13,0

„nowe”

„dawne”

Uwaga:„nowych”świątbyło10,„dawnych”– tylko5.

ZachódiCentrum– jedyneregiony,wktórych„nowych”świątobchodzisięwięcejniż„dawnych”




ŚwiętaobchodzoneprzezPolaków.

Odsetkidotycząosób,którewskazały,żedaneświętoobchodzą

Conajmniejjednoświętoobchodzi93% Polaków

(jeśliwyłączyć„DzieńKobiet”– to84%)

77%

63%

63%

47%

36%

31%

29%

20%

19%

12%

10%

10%

6%

6%

5%

21%

34%

34%

51%

45%

57%

57%

59%

59%

50%

47%

58%

33%

30%

31%

MiędzynarodowyDzieńKobiet(8marca)

NarodoweŚwiętoNiepodległości(11listopada)

ŚwiętoNarodowe3maja

ŚwiętoPracy(1maja)

DzieńPapieżaJanaPawłaII(16października)

DzieńWojskaPolskiego(15sierpnia)

NarodowyDzieńPamięciPowstaniaWarszawskiego(1sierpnia)

NarodowyDzieńZwycięstwa(8maja)

DzieńPamięciOfiarStanuWojennego(13grudnia)

DzieńSolidarnościiWolności(31sierpnia)

NarodowyDzieńPamięci„ŻołnierzyWyklętych”(1marca)

DzieńPamięciOfiarZbrodniKatyńskiej(13kwietnia)

NarodowyDzieńPamięciOfiarLudobójstwa(11lipca)

DzieńWolnościiPrawObywatelskich(4czerwca)

DzieńSybiraka(17września)

obchodzą znają,alenieobchodzą




Świętadoskasowania

18%badanychPolakówchciałobyskasowaniaconajmniejjednegoświęta.

6%

4%

4%

4%

3%

3%

2%

2%

1%

1%

1%

1%

1%

ŚwiętoPracy(1maja):

DzieńWolnościiPrawObywatelskich(4czerwca)

NarodowyDzieńPamięci„ŻołnierzyWyklętych”(1marca)

DzieńSybiraka(17września)

NarodowyDzieńZwycięstwa(8maja)

NarodowyDzieńPamięciOfiarLudobójstwa(11lipca)

DzieńSolidarnościiWolności(31sierpnia)

DzieńPamięciOfiarZbrodniKatyńskiej(13kwietnia)

DzieńPapieżaJanaPawłaII(16października)

DzieńPamięciOfiarStanuWojennego(13grudnia)

MiędzynarodowyDzieńKobiet(8marca)

DzieńWojskaPolskiego(15sierpnia)

NarodowyDzieńPamięciPowstaniaWarszawskiego(1sierpnia)




Obchodzenienajpopularniejszychświątwkategoriachwiekowych

ObchodzeniewybranychświątwregionachPolski

(wybranoświętaonajbardziej

zróżnicowanejpopularności)

73% 72% 72%

45% 53%

14%

75% 65% 64%

46% 45%

11%

82%

63% 65%

51%

29%

9%

71%

56% 52% 41%

22%

6%

MiędzynarodowyDzieńKobiet(8marca):

NarodoweŚwiętoNiepodległości(11

listopada):

ŚwiętoNarodowe3maja:

ŚwiętoPracy(1maja): DzieńPapieżaJanaPawłaII(16października):

NarodowyDzieńPamięci„Żołnierzy

Wyklętych”(1marca):

przed1945 1945–1970 1971-1989 1990ipóźniej

65% 61%

41%

11%

76% 77%

16% 8%

71% 71%

30%

7%

51% 54%

23% 12%

NarodoweŚwiętoNiepodległości(11listopada):

ŚwiętoNarodowe3maja: NarodowyDzieńPamięciPowstaniaWarszawskiego(1

sierpnia):

NarodowyDzieńPamięci„ŻołnierzyWyklętych”(1

marca):

Kongresówka Galicja zabórpruski ZiemieZachodnieiPółnocne

Praktyki związane z przeszłością

KiedyostatnioodwiedzalimiejscaważnedlahistoriiPolski/Ukrainy:



3% 9%

49%

20%

19% Wciąguostatnich6miesięcy

Od6do12miesięcytemu

Dawniejniżroktemu

Nigdy

Trudnopowiedzieć

Polacy Ukraińcy

10%

12%

38%

24%

16%

12% 8%

20% 26%

34%

10% 12%

38%

24% 17%

Wciąguostatnich6miesięcy

Odrokudo6miesięcytemu

Dawniejniżroktemu Nigdy Trudnopowiedzieć

2016 2018

Ukrainadanez2016i2018r.

Praktyki związane z przeszłością

Czywciąguostatniegomiesiącazdarzałosięrozmawiaćzeznajomymilubkolegamizpracynatematyzwiązanezprzeszłością,historią?



9%

29%

60%

2% 2%

16%

78%

4%

Tak,często Tak,czasami Nie Trudnopowiedzieć

Ukraina Polska

3% 2% 1% 0%

11% 11% 8% 7%

przed1945 1945–1970/1945–1972 1971-1990/1973-1989 1990ipóźniej

Polacy Ukraińcy

Odsetkirozmawiających„często”wpodzialenakategoriepokoleniowe



Stosunek do wybranych postaci z historii Ukrainy92%

88% 87%

76% 67% 64% 62%

55% 45% 43%

33% 29% 26% 26% 25% 25% 24% 22% 22% 19% 17% 16%

12% 11% 10% 10% 8%

8% 12% 12%

21% 28%

28% 31%

32% 37%

33% 29%

33% 25% 28%

27% 18%

39% 24%

37% 48%

34% 26%

16% 20% 23%

45% 12%

0% 1% 0% 2%

1% 2% 2%

4% 10%

2% 2%

33% 22%

11% 3%

7% 27%

2% 38%

28% 48%

3% 4%

67% 7%

41% 2%

0% 0% 1% 1%

5% 6% 6%

9% 8%

23% 36%

5% 27%

35% 46%

50% 10%

52% 4% 5% 2%

55% 68%

2% 60%

4% 77%

TarasSzewczenko

LesiaUkrainka

IwanFranko

BohdanChmielnicki

HryhorijSkoworoda

WłodzimierzWielki

MychajłoHruszewski

WiaczesławCzornowił

IwanMazepa

DanyłoHalicki

PetroMohyła

StepanBandera

RomanSzuchewycz

MykołaWatutin

IwanGonta

AndrejSzeptycki

SymonPetlura

IwanWyhowski

KatarzynaII

NikitaChruszczow

WłodzimierzLenin

SzolomAlejchem

MykołaSkrypnyk

JózefStalin

PetroSzełest

MichaiłGorbaczow

IwanPuluj

sympatia obojętność niechęć postaćnieznana



Stosunek do wybranych postaci* z historii Ukrainy

• WiaczesławCzornowił (80%)• BohdanChmielnicki(79%)• Mychajło Hruszewski (75%)• WłodzimierzWielki(73%)• Danyło Halicki(70%)• Hryhorij Skoworoda (70%)• Stepan Bandera(66%)

• WłodzimierzLenin(75%niechęci)• KatarzynaII(66%niechęci)• JózefStalin(89%niechęci)

• BohdanChmielnicki(81%)• Hryhorij Skoworoda (74%)• Mychajło Hruszewski (69%)• WłodzimierzWielki(65%)• WiaczesławCzornowił (63%)• IwanMazepa(55%)• Danyło Halicki(45%)

• WłodzimierzLenin(52%niechęci)• Katrzyna II(47%niechęci)• JózefStalin(70%niechęci)

• BohdanChmielnicki(68%)• Hryhorij Skoworoda (59%)• WłodzimierzWielki(58%)• Mychajło Hruszewski (50%)• KatarzynaII(36%)• WiaczesławCzornowił (32%)• IwanMazepa(28%)

• MichaiłGorbaczow(47%niechęci)• Stepan Bandera(54%niechęci)• JózefStalin(52%niechęci)

• BohdanChmielnicki(72%)• WłodzimierzWielki(56%)• Hryhorij Skoworoda (53%)• KatarzynaII(47%)• Mykoła Watutin(46%)• Mychajło Hruszewski (41%)• WiaczesławCzornowił (32%)

• Stepan Bandera(61%niechęci)• Symon Petlura(52%niechęci)• MichaiłGorbaczow(54%niechęci)

ZACHÓDCENTRUM

WSCHÓD

POŁUDNIE

*)PrzedstawionopostacicieszącesięnajwiększąsympatiąinajwiększąniechęciąwposzczególnychregionachUkrainy.PominiętoTarasa Szewczenkę,Lesię UkrainkęiIwanaFrankę – najpopularniejszychwewszystkichregionach



Stosunek do wybranych postaci z historii Polski92%

79% 78% 76%

73% 67%

62% 59% 58% 57%

51% 40%

36% 33%

28% 25%

19% 17% 15% 13% 11% 10% 8% 7% 6% 6%

6% 19% 19% 22%

24% 29%

34% 38% 38%

30% 22% 49%

41% 49%

47% 49%

48% 47%

39% 38%

31% 33%

29% 33% 32%

40%

1% 2% 1% 2% 2% 3% 3% 3% 2%

12% 4%

6% 6%

6% 6% 11%

10% 10%

19% 12%

15% 56%

26% 43%

53% 48%

0% 1% 1% 0% 1% 1% 1% 1% 2% 0%

23% 5%

18% 12%

19% 15%

23% 26% 28%

38% 44%

1% 38%

17% 8% 6%

JanPawełII

MikołajKopernik

MariaSkłodowska-Curie

AdamMickiewicz

TadeuszKościuszko

JózefPiłsudski

JanIIISobieski

BolesławChrobry

MieszkoI

LechWałęsa

IrenaSendlerowa

StanisławAugustPoniatowski

StefanCzarnecki

WincentyWitos

PiotrSkarga

GabrielNarutowicz

IgnacyDaszyński

RomanDmowski

WandaWasilewska

JeremiWiśniowiecki

ZygmuntSzendzielarz„Łupaszka”

WojciechJaruzelski

KonstantyRokossowski

FeliksDzierżyński

BolesławBierut

WładysławGomułka

sympatia obojętność niechęć postaćnieznana



Stosunek do wybranych* postaci z historii Polski

*)Przedstawionopostaci,doktórychstosunekbyłnajbardziejzróżnicowanywregionachkrajulubwgrupachpokoleniowych.

IRENASENDLEROWA

• Kongresówka(55%)• Galicja(32%)• Zabórpruski(71%)• Ziemiezachodnieipółnocne(40%)

LECHWAŁĘSA

• Kongresówka(50%)• Galicja(53%)• Zabórpruski(75%)• Ziemiezachodnieipółnocne(55%)

WINCENTYWITOS

• Urodzeniprzed1945(43%)• Urodzeni1946-1970(39%)• Urodzeni1970-1989(30%)• Urodzenipo1989(23%)

JÓZEFPIŁSUDSKI


GABRIELNARUTOWICZ


WOJCIECHJARUZELSKI


Ocena faktów, wydarzeń i zjawisk z przeszłości



28%

17%

17%

21%

70%

6%

68%

18%

28%

47%

25%

52%

74%

30%

32%

25%

23%

15%

14%

15%

32%

30%

23%

20%

26%

14%

11%

15%

15%

19%

4%

47%

10%

19%

25%

10%

18%

9%

5%

PrzynależnośćdoPolskiWileńszczyzny,Polesia,WołyniaiGalicjiWschodniejwokresiemiędzywojennym

DziałalnośćsanacjiwPolscewokresiemiędzywojennym

DziałalnośćendecjiwPolscewokresiemiędzywojennym

OdrzucenieprzezPolskęofertyutrzymaniapokojuodIIIRzeszyprzedwybuchemwojnyw1939r.

KonspiracjaPolaków1939-1945

DziałalnośćOUN-UPAnaziemiachwschodnichIIRP1941-1944

Powstaniewarszawskie1944r.

ZmianaskładunarodowościowegopaństwapolskiegowwynikuIIwojnyświatowej

ReformygospodarczeispołecznewokresiePRL

PartyzantkaantykomunistycznapozakończeniuIIwojnyświatowej

Akcja„Wisła”w1947r.

DziałalnośćKościołakatolickiego1945-1989

Działalność„Solidarności”wlatachosiemdziesiątych

Pozytywnywpływ Neutralnywpływ Negatywnywpływ

Ocenawpływufaktów,wydarzeńizjawisknadalszelosyPolskiijejmieszkańców

Ocena faktów, wydarzeń i zjawisk z przeszłości



Ocenawpływufaktów,wydarzeńizjawisknadalszelosyUkrainyijejmieszkańców

15%

38%

6%

22%

29%

57%

9%

14%

24%

39%

22%

25%

24%

19%

23%

21%

21%

25%

22%

16%

28%

20%

20%

26%

26%

22%

46%

21%

44%

31%

24%

9%

45%

21%

29%

6%

13%

21%

10%

KolektywizacjaUSRRwlatach1920-tych

IndustrializacjaUSRRwlatach1930-tych

PolskierządynaziemiachUkrainyzachdodniejwlatach1921-39

DziałanośćOrganizacjiUkraińskichNacjonalistówwczasieIIwojnyświatowej

DołączenieUkrainyZachodniejdoZSRRwewrześniu1939r.

UczestnictwoUkraińcówwArmiiCzerwonejiradzieckiejpartyzantcewczasieIIwojnyświatowej

KonfliktUPAzPolakaminaziemiachzachodnioukraińskichwlatach1943-44

ZmianaskładunarodowegoUSRRwwynikuIIwojnyświatowej

DziałalnośćUPAnazachodniejUkrainiewlatach1944-1950

Działalnośćukraińskiejdiasporynaświeciewlatach1945-91

DziałalnośćcerkwiwUSRRwlatach1944-91

PolitykasocjalnaUSRRiZSRRwokresielat1950-70

DziałalnośćdysydentówwUSRRwlatach1970-80

Pozytywnywpływ Neutralnywpływ Negatywnywpływ

Średnialiczbanieznanychpostaci(spośród27)wregionachPolskiiUkrainy.

OgółemwszyscyPolacynieznaliśrednio3,6postacispośród27,aUkraińcy– 5,9(równieżspośród27).



3,1

5,4

3,1

3,74,3 5,9

7,16,4

(Nie)wiedza o przeszłości


OiluważnychpostaciachhistorycznychniesłyszeliUkraińcyiPolacy



31%Polakówi10%Ukraińców wyraziłoswojąopinięowszystkich27postaciachhistorycznych,októrepytano.Pozostalinieznaliconajmniejjednejztychpostaci.

6,45,6 5,8

6,9

2,73,1

3,7

5,1

przed1945 1945–1972/1945-1970 1973-1990/1971-1989 1990ipóźniej

Ukraina Polska

Wykrespokazujeśredniąliczbępostacinieznanychwczterechkategoriachwiekowych.

OgółemwszyscyPolacynieznaliśrednio3,6postacispośród27,aUkraińcy– 5,9(równieżspośród27).

Listapostacibyłaróżnawobukrajach.


Oiluważnychwydarzeniachizjawiskachzlat1918-1990niesłyszeliUkraińcyiPolacy



27%Polakówi28%Ukraińcówwyraziłoswojąopinięowszystkich13wydarzeniachizjawiskachhistorycznych,októrepytano.Pozostalinieznaliconajmniejjednegoztychwydarzeń.

Wykrespokazujeśredniąliczbęwydarzeńizjawisk,októrychbadaniniesłyszeli– wczterechkategoriachwiekowych.

OgółemwszyscyPolacynieznaliśrednio3,3wydarzeńspośród13,awszyscyUkraińcy– 3,6(równieżspośród13).

Listawydarzeńbyłaróżnawobukrajach.

3,4 3,33,7

4,7

2,4

2,9

3,4

4,3

przed1945 1945–1972/1945-1970 1973-1990/1971-1989 1990ipóźniej

Ukraina Polska

Średnialiczbanieznanychwydarzeń,zjawiskifaktów(spośród13)wregionachPolskiiUkrainy.

GeneralniePolacynieznaliśrednio3,3wydarzeńspośród13,aUkraińcy– 3,6(równieżspośród13).



3,0

4,2

3,2

3,22,4 4,0

4,63,0


Whistoriizdarzałysięzarównosytuacje,wktórychPolacy/Ukraińcyzachowywalisiębohatersko,jakrównieżtakie,wktórychzachowanieniektórychznichzasługiwałonapotępienie.Należydziśotwarciemówićojednychidrugichabywyciągaćwnioskizhistorii.



Jak rozmawiać o przeszłości?

Nawetjeżeliwprzeszłościzdarzałysięsytuacje,wktórychzachowanieniektórychPolaków/Ukraińcówzasługiwałonapotępienie,niepowinnosiędziśotympubliczniemówić,botoosłabianaszepaństwo.

ZTĄOPINIĄZGADZASIĘ:ZTĄOPINIĄZGADZAJĄSIĘ:

Polacy

Ukraińcy 18%24%Polacy

Ukraińcy 63%55%

A.Whistoriizdarzałysięzarównosytuacje,wktórychPolacy/Ukraińcyzachowywalisiębohatersko,jakrównieżtakie,wktórychzachowanieniektórychznichzasługiwałonapotępienie.Należydziśotwarciemówićojednychidrugichabywyciągaćwnioskizhistorii.




B.Nawetjeżeliwprzeszłościzdarzałysięsytuacje,wktórychzachowanieniektórychPolaków/Ukraińcówzasługiwałonapotępienie,niepowinnosiędziśotympubliczniemówić,botoosłabianaszepaństwo.

62% 64% 66% 56%

14% 17% 18% 20%

przed1945 1945–1972 1973-1990 1991ipóźniej

ZgadzamsięzopiniąA ZgadzamsięzopiniąB

50% 55% 57% 50% 27% 24% 24% 23%

przed1945 1945–1970 1971-1989 1990ipóźniej

ZgadzamsięzopiniąA ZgadzamsięzopiniąB

OpinieUkraińcówwgrupach

pokoleniowych

OpiniePolakówwgrupach

pokoleniowych



57%

Jak rozmawiać o przeszłości?A.Whistoriizdarzałysięzarównosytuacje,wktórychPolacy/Ukraińcyzachowywalisiębohatersko,jakrównieżtakie,wktórychzachowanieniektórychznichzasługiwałonapotępienie.Należydziśotwarciemówićojednychidrugichabywyciągaćwnioskizhistorii.

B.Nawetjeżeliwprzeszłościzdarzałysięsytuacje,wktórychzachowanieniektórychPolaków/Ukraińcówzasługiwałonapotępienie,niepowinnosiędziśotympubliczniemówić,botoosłabianaszepaństwo.

54%

55%

52%

28%28%

22%

19% 60%23%

57%21% 70%

11%71%15%

OpiniePolakówiUkraińcówwpodzialewedługregionów

zamieszkania




13% 21%

32% 28%

25% 26%

6% 13%

24% 12%

Polska Ukraina

ZdecydowanienieRaczejnieRaczejtakZdecydowanietakTrudnopowiedzieć

PL:CzySejmiSenatpowinienwaktachprawnychustalaćobowiązująceinterpretacjewydarzeńhistorycznychzIIwojnyświatowejiczasówkomunistycznych?

UA:Czypaństwomaprawopodejmowaćdecyzjedotycząceocenywydarzeńzprzeszłości?

63%33%

41%44% 28%

55%13%82%

TAK (zdecydowanie + raczej)

NIE (zdecydowanie + raczej)



Ocena walki „żołnierzy wyklętych”Czymbyławalka„żołnierzywyklętych”

36%

39%

8%

17%

WalkąoniepodległośćPolskiWalkąoniepodległośćPolski,alebyłyteżzbrodnieprzeciwludnościcywilnejZbrodniamiprzeciwludnościcywilnejTrudnopowiedzieć

30%

37% 36% 35%

50%

41% 36% 36%

przed1945 1945–1970 1971-1989 1990ipóźniej

Zróżnicowaniepokoleniowe

36%

33%

48%

29%

45%

35%

34%

39%

Kongresówka

Galicja

zabórpruski

ZiemieZachodnieiPółnocne

Zróżnicowanieregionalne

Ocena działalności „żołnierzy wyklętych”



„Proszęocenićfakty,działaniaizjawiskawpóźniejszejhistoriiPolski.Okażdymznichproszępowiedzieć,czyPan[i|a]zdaniemmiałopozytywny,negatywnyczyneutralnywpływnadalszelosyPolskiijejmieszkańców”

DziałalnośćpartyzantkiantykomunistycznejpoIIwojnieświatowej

51% 43% 53%

42%

26%

16%

20% 24%

9%

10%

8% 12%

3%

13% 4% 8%

11% 20% 15% 15%

Kongresówka Galicja zabórpruski ZiemieZachodnieiPółnocne

47%

23%

10%

14%

6% pozytywna

neutralna

negatywna

trudnopowiedzieć

niesłyszałemotym



Czym była walka UPA

Wregionach

61%

34% 13% 15%

26%

34%

32% 25%

4%

10% 32% 40%

9% 22% 23% 21%


trudnopowiedzieć

główniezbrodnienaludnościcywilnej

walkaoniepodległośćUkrainy,alebyłyteżzbrodnienaludnościcywilnej

walkaoniepodległośćUkrainy

walkaoniepodległośćUkrainy;32%

walkaoniepodległośćUkrainy,alebyłyteż

zbrodnienaludności

cywilnej;30%

główniezbrodnienaludności

cywilnej;19%

trudnopowiedzieć;

19%

Ocena działalności UPA w latach 1944-1950



„Proszęocenićfakty,działaniaizjawiskawpóźniejszejhistoriiUkrainy.Okażdymznichproszępowiedzieć,czyPan[i|a]zdaniemmiałopozytywny,negatywnyczyneutralnywpływnadalszelosyUkrainyijejmieszkańców”

DziałalnośćUkraińskiejPowstańczejArmiiwlatach1944-1950

45% 26% 11% 9%

29%

19% 15% 19%

11% 22%

40% 56%

8% 23% 18%

9% 8% 10% 16%

7%


pozytywnie neutralnie negatywnie trudnopowiedzieć niesłyszałemotym

24%

20% 29%

16%

11% pozytywnie

neutralnie

negatywnie

trudnopowiedzieć

niesłyszałemotym

Ważne wydarzenia w latach 1917-1921



Czywlatach1918-1921byłyjakieśwydarzeniaważnedlahistoriiPolski?Czywlatach1917-1921byłyjakieśwydarzeniaważnedlahistoriiUkrainy?

57% 52%

10% 13%

33% 35%

opinieUkraińcówopiniePolaków

tak nie trudnopowiedzieć

WydarzeniawskazywaneprzezPolaków:

• Odzyskanieniepodległości,początekniepodległościPolski– 55%wskazań;

• Wojnapolsko-bolszewicka,cudnadWisłą,BitwaWarszawska– 24%wskazań

• ZakończenieIwojnyświatowej– 19%wskazań;

• Powstania(wielkopolskie,śląskie)– 15%wskazań.

WydarzeniawskazywaneprzezUkraińców:

• RewolucjaPaździernikowa– 47%wskazań;• Wojnadomowa– 10%wskazań;• ZUNR,UNR,„AktZłuki”,IVUniwersał– 9%

wskazań;• ZakończenieIwojnyświatowej– 7%wskazań;• WalkioniepodległośćUkrainy,bitwapod

Krutami – 4%wskazań.

Ocena zbrodni wołyńskiej w Polsce



Czyzbrodniawołyńskawlatach1943-1944byłaludobójstwem?

37%

38%

31%

40%

37%

37%

7%

20% trudnopowiedziećnie(raczejizdecydowanie)raczejtakzdecydowanietak

Odsetki„zdecydowanietak”wregionach

47% 40%

34% 29%

13% 16% 21% 29%

przed1945 1945–1970 1971-1989 1990ipóźniej

Zdecydowanietak Trudnopowiedzieć

Odsetki„zdecydowanietak”i„trudnopowiedzieć”wkategoriachpokoleniowych

Ocena Hołodomoru na Ukrainie



Czygłód(Hołodomor)zlat1932-1933byłludobójstwem?

Odsetki„zdecydowanietak”i„zdecydowanienie”wregionach

Odsetki„zdecydowanietak”i„trudnopowiedzieć”wkategoriachpokoleniowych

74% 61%40%

30%54%

26%

11% 9% trudnopowiedzieć

nie(raczejizdecydowanie)raczejtakzdecydowanietak

55% 58% 53% 49%

8% 7% 11% 13%

przed1945 1945–1970 1971-1989 1990ipóźniej

Zdecydowanietak Trudnopowiedzieć

1% 3%6%

14%

Polsko-ukraińskie rachunki krzywd



CzybyływhistoriistosunkówPolskiiUkrainywXXwiekutakiewydarzenia,wzwiązkuzktórymiUkraińcydziśpowinniczućsięwinniwobecPolaków?CzybyływhistoriistosunkówPolskiiUkrainywXXwiekutakiewydarzenia,wzwiązkuzktórymiPolacydziśpowinniczućsięwinniwobecUkraińców?

Ukraińcy Polacy

33% 15%

50%

6%

14%

13%

2%

2%

5%

7%

18%

30%

25%

19%

15%

25%

22%

47%

15%

37%

2013 2018 2013 2018

Obanarodymająwiny

Polacymająwiny,aUkraińcynie

Ukraińcymająwiny,aPolacynie

Niktniemawin

Niewiem

Dane:2013ISP;2018ISPPAN/CC

Podsumowanie



• Stwierdzonowyraźneróżnicemiędzybadanymikrajamiwstopniuzainteresowaniaprzeszłościąorazwodczuwaniubliskościprzeszłości.WobuprzypadkachUkraińcysąbardziejzaangażowaniniżPolacy.

• WPolscewystępujerelatywniewyższyniżnaUkrainieodsetekkrytykującychwładzezpowoduzbytniegozajmowaniasięprzeszłością.Generalniebiorąc,Ukraińcyuważają,żeżyjąwczasach„historycznych”,podczasgdyPolacyznacznierzadziejdeklarująpodobneodczucia.

• Widocznajesttrudnadowyjaśnieniaróżnicawzakresiepostrzeganiapamięcikomunikacyjnej.Wydajesię,iżwskuteksilniejszegoidłuższegooddziaływaniareżimutyputotalitarnegonaspołeczeństwoukraińskieniżpolskie,przekazobrazówprzeszłościmiędzypokoleniamipowinienbyćsilniejszywdrugimprzypadku.Jednakwynikisondażusugerują,żejestodwrotnie.Biorącpoduwagętewyniki,atakżewynikiwymienionewdwupunktachpowyżej,możnapostawićpytanie,czymamydoczynieniazeswoistym„głodemprzeszłości”naUkrainie?ByćmożejednakdeklarowanieprzezUkraińcówczęściejniżprzezPolaków,żeichwiedzaoprzeszłościsięgapokoleniadziadkówipradziadków,wynikazczegoinnegoniżrzeczywiścieczęstszeobcowanienatematprzeszłościztymipokoleniami.ByćmożebadaniUkraińcynieuważaliza„przeszłość”tego,comogłodotyczyćichrodziców,awięcosób,którezazwyczajdobrzeznajączypamiętają.Byćmożeskojarzeniesłowa„przeszłość”zdziadkamijakopokoleniembardziejodległymwczasieniżrodzicemanaUkrainiecharakterskojarzeniajęzykowego.NatomiastwPolscetoskojarzeniewwiększymstopniuodwołujesiędokonkretnychmiędzypokoleniowychprzekazówinformacji.

Podsumowanie



• NajczęściejwskazywaneprzezUkraińcówźródłoinformacjioprzeszłościtoszkoła,wPolsceniejesttoźródłowskazywanenajczęściej.Równocześniewobukrajachszkolninauczycielehistoriiniesąuznawanizaszczególniewiarygodneźródłowiedzyoprzeszłości,aniteżnalekcjachhistoriinieodczuwasięnaogółkontaktuzprzeszłością.UkraińcyczęściejniżPolacywskazywali„oficjalne”źródłaprzekazującewiedzęoświecie,równocześnierzadziejniżPolacyuważaliteźródłazawiarygodne.OgólnieUkraińcywskazywaliwięcejniżPolacyźródełinformacjioprzeszłości,aleznacznieczęściejniżPolacyniewierzylitymźródłom.

• NaUkrainiewidocznyjestdualizmpamięciodnośniedookresusowieckiego(1917-1991), którymożnazaobserwowaćm.in.napodstawiestosunkudoobchodzonychświąt.InneświętanajczęściejwskazywanojakoobchodzonenaZachodzieiwCentrum,ainne– naWschodzieiPołudniu.WPolsceniematakiegozróżnicowania– większośćświętujemniejwięcejtosamo.Innarzecz,żewPolsceświęta„komunistyczne”do1989r.właściwieniebyłyzakorzenioneidodziśnieprzetrwały(poza„ŚwiętemPracy”).

• NaUkrainiepanujeogólniewyższyniżwPolscepoziomudziałuwpraktykachupamiętniających.Byćmożejesttoprzejawwspominanegogłoduprzeszłości,alemożetakżewskazywaćnato,żezainteresowanieprzeszłościąjestelementem„kulturowejpoprawności”– człowiekwykształconypowinieninteresowaćsięprzeszłością.

Podsumowaniepamięć, historia, tożsamość


• NaUkrainiekanonpostacipozytywnychinegatywnychjestuzgodnionydo1917r.(bierzemyoduwagętych,którzymielipowyżej50%odpowiedzipozytywnychlubnegatywnych). JedynieHruszewski częściąswegożyciawykraczapozatenokres,jestteżodbieranypozytywnieprzezniecomniejniżpołowęUkraińców.WPolsceistniejewspólnykanondlacałejhistorii,równieżdlaokresu1918-1989(zarównojeślichodzionegatywnych,jakopozytywnychbohaterów).

• Zwydarzeniamijestpodobniejakzpostaciami.Dokanonuwydarzeńpozytywnych(wskazanychjakotakieprzezponad50%badanych) naUkrainienależyjedynieArmiaCzerwonaijejzwycięstwonadfaszyzmem.WPolscekanonuzgodnionychwydarzeńpozytywnychjestszerszy:konspiracjazokresuIIwojnyświatowej,powstaniewarszawskie,działalnośćKościoławokresiekomunistycznymi„Solidarność”.

• WoceniewalkiżołnierzywyklętychwPolscemożnadostrzecoddziaływanieoficjalnegodyskursu,któreujawniasięwbardziejsceptycznymstosunkuwśródnajstarszychibardziejpozytywnym– wśródnajmłodszychbadanych.Wartorównieżzauważyć,żejeśliżołnierzewyklęcisąnazwaninietymmianem,lecz„powojennąpartyzantkąantykomunistyczną”toażbliskopołowa(47%)oceniaichpozytywnie.Zajmująonijednakdalszemiejscazazjawiskamiiwydarzeniamiwskazanymiwpunkciepoprzednim.Niemniejwydajesię,żeistniejepotencjałpolitykimitologizacjitegozjawiskawcałymkraju.



• NaUkrainierysujesięznaczącaróżnicawoceniedziałalnościUPAmiędzyZachodemiCentrumaresztąkraju.Oznaczato,żepotencjałpolitykimitologizacjiUPAjestdużyjedynienaZachodzie,ewentualniemożezadziałaćtakżewCentrum,alewinnychczęściachkrajuniedziałazupełnie.

• NaUkrainiewyraźnyniższyniżwPolscejestpoziomwiedzyzarównoopostaciach,jakiwydarzeniachzprzeszłości .Zwiększonezainteresowanieprzeszłościąmożnainterpretowaćjakouświadomieniesobietegofaktuichęćuzupełnieniawiedzy.Możebyćjednakrównieżtylkodeklaratywnymelementemwspomnianejjuż„poprawnościkulturowej”.

• WPolsceliczbaodpowiedzipozytywnychnapytanie,czyzbrodniawołyńskabyłaludobójstwemnieprzekracza50%.Stosunkowodużojestteżodpowiedzi„trudnopowiedzieć”,zwłaszczawmłodympokoleniu.Niemniejwydajesię,żeistniejepotencjałwzrostuodpowiedzipozytywnej.

• NaUkrainieliczbaodpowiedzipozytywnychnapytanie,czyHołodomor byłludobójstwemjestduża.AlejednocześniewtejkwestiiwystępujedużaróżnicamiędzyZachodemiCentrumaWschodemiPołudniem.



• Różnicomwstopniupoinformowaniaoprzeszłościtowarzyszyodmiennawobukrajachskłonnośćdoprzyznawaniasiędo„winhistorycznych”,wPolsceznacząconiższaniżnaUkrainie.PolacyrzadziejniżUkraińcywyrażalipogląd,żenależyotwarciemówićo„niewygodnych”faktachzhistorii,abywyciągaćznichwnioskinaprzyszłość.

Możliwe,żeróżnicetesąskutkiempoziomuwiedzyzarównooprzeszłości,jakiowspółczesnychdyskusjachwświeciezewnętrznym:PolacysąlepiejpoinformowaniozarzutachformułowanychpodadresemPolskiiPolakówidotyczących„winhistorycznych”.Ukraińcynaogółsąmniejzorientowaniwtym,ocomajądonichpretensjęichsąsiedzi.Wydajesiętakże,żewPolscejestwyższypoziompoparciadlapolitykipamięcijakoinstrumentupolitykimiędzynarodowej,podczasgdyUkraińcyniedostrzegająpolitycznegoznaczeniapolitykihistorycznejigeneralniemniejniżPolacyinteresująsiępolitykąmiędzynarodową.

Wydarzenia – Ludzie – Historia

Dziękujemy!Joanna Konieczna-Sałamatin [email protected]


w procesie przemianKULTURY HISTORYCZNETomasz Stryjek [email protected]

Natalia Otrishchenko [email protected]

wydarzenia – ludzie – historiakonieczna-salamatin.eu/pliki/cc_15maja_udostepniona.pdf · wyniki...

Documents