wydzia analiz kształcenie ustawiczne i kształcenie i...

KANCELARIA SEJMUBIURO STUDIÓW

I EKSPERTYZ

WYDZIAŁ ANALIZEKONOMICZNYCHI SPOŁECZNYCH

Kształcenie ustawiczne i kształceniedorosłych w Polsce

Sierpień 2003 Justyna Osiecka-Chojnacka

��Informacja��

Nr 981W niniejszym opracowaniu przedstawione zostaną diagnoza funk-

cjonowania systemu edukacji ustawicznej i kształcenia dorosłych wPolsce a także omówienie dokumentu Ministerstwa Edukacji Naro-dowej i Sportu z lipca 2003 r. pt. „Strategia Rozwoju KształceniaUstawicznego do roku 2010”.

BSiE 1

Spis treściWstęp 11. Kształcenie dorosłych w Polsce – elementy diagnozy1.1 Ramy prawne kształcenia dorosłych w Polsce1.2. Zakres i ramy organizacyjne kształcenia dorosłych w Polsce

112

2. „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010” 9Zakończenie 11ANEKS 12

WstępProblematyka kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych traktowana była w Polsce

przez lata zmian systemowych raczej marginalnie. Obecnie stoimy przed pilną potrzebą do-prowadzenia naszego systemu kształcenia i szkolenia dorosłych do standardów wyznacza-nych przez kraje Unii Europejskiej i organizacje międzynarodowe takie jak np. OECD iUNESCO. Możliwości realizacji tego celu będą stwarzać środki z Europejskiego FunduszuSocjalnego, które przeznaczone są między innymi na rozwijanie systemu edukacji ustawicz-nej. Działania związane z budową nowego systemu przewidują programy takie jak Narodowyplan rozwoju na lata 2004-2006 (w części, którą stanowi program operacyjny – Rozwój zaso-bów ludzkich), program Przedsiębiorczość – rozwój – praca oraz Narodowa strategia wzrostuzatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich w latach 2000-2006.

W niniejszym opracowaniu przedstawione zostanie funkcjonowanie systemu edukacjiustawicznej i kształcenia dorosłych w Polsce oraz przygotowany przez Ministerstwo EdukacjiNarodowej i Sportu w kwietniu 2003 r. projekt dokumentu „Strategia rozwoju kształceniaustawicznego do roku 2010”.

1. Kształcenie dorosłych w Polsce – elementy diagnozy1.1. Ramy prawne kształcenia dorosłych w PolsceRamy prawne funkcjonowania kształcenia dorosłych w Polsce określone są w szeregu

ustawach, głównie w ustawie o systemie oświaty, ale także w ustawie o szkolnictwie wyż-szym, ustawie o zatrudnieniu i bezrobociu, Kodeksie Pracy, ustawach podatkowych oraz wwielu innych ustawach zawierających wymogi kwalifikacyjne dla poszczególnych zawodów(np. nauczycieli, przedstawicieli zawodów medycznych). Konstytucja zobowiązuje władzepaństwowe do organizowania i wspierania poradnictwa i szkolenia zawodowego.

Środowiska oświatowe związane z kształceniem ustawicznym od lat podnoszą potrzebęcałościowego ujęcia problematyki tego kształcenia w odrębnej ustawie zawierającej międzyinnymi jasne określenie kompetencji i zadań poszczególnych podmiotów.1 Rządowa admini-stracja oświatowa także na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku zapowiadała przygo-towanie odrębnej ustawy poświęconej kształceniu ustawicznemu. Zwyciężyła jednak koncep-cja kolejnych nowelizacji ustawy o systemie oświaty, tak by w coraz większym zakresieobejmowała ona problematykę kształcenia ustawicznego. 1 Por. Aneks – Wnioski wypracowane na konferencji „Kształcenia dorosłych w reformowanym systemie eduka-cji narodowej”. Stanowisko Związku Zakładów Doskonalenia Zawodowego w sprawie ustawy o kształceniudorosłych przytoczone za „Edukacja Ustawiczna Dorosłych. Kwartalnik Naukowo-Metodyczny” nr 3/1999.Środowisko oświatowe edukacji ustawicznej samoorganizuje się, podejmują inicjatywy takie jak Karta Porozu-mienia Organizacji Oświaty Dorosłych, Polska Sieć Kształcenia Modułowego, Stowarzyszenie OświatoweSYCYNA.

2 BSiE

W uchwalonej w 1991 roku ustawie o systemie oświaty kształcenie ustawiczne potrakto-wano dość zdawkowo stwierdzając, że system oświaty zapewnia możliwość uzupełnianiaprzez osoby dorosłe wykształcenia ogólnego, zdobywania lub zmiany kwalifikacji zawodo-wych i specjalistycznych. Zawiera też delegację ustawową do wydania rozporządzeń regulu-jących zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych.

Dopiero w nowelizacji z 1996 roku do zawartego w ustawie katalogu instytucji systemuoświatowego wpisano placówki kształcenia ustawicznego i placówki kształcenia praktyczne-go, umożliwiające uzyskanie i uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji za-wodowych oraz ogólnie stwierdzono, że kształcenie ustawiczne umożliwia rozwój osobowo-ści oraz zdobywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności i rozwój uzdolnień, w szczególnościz uwzględnieniem rynku pracy. W ustawie stwierdza się, że system kształcenia ustawicznegoobejmuje kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach szkolnych i pozaszkolnych, zaśkształcenie i doskonalenie może odbywać się w systemie dziennym, wieczorowym, zaocz-nym, kształcenia na odległość, eksternistycznym lub systemie łączącym te formy. Generalniejednak wprowadzane przepisy dotyczące kształcenia ustawicznego w dużej mierze sankcjo-nowały stan faktyczny.

W czerwcu 2003 roku wprowadzono kolejną nowelizację ustawy o systemie oświaty doty-czącą między innymi kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych. Najistotniejszy ele-ment zmiany to wprowadzenie, w trosce o jakość nauczania i dokształcania w pozaszkolnychformach dorosłych, możliwości akredytacji instytucji oświatowych prowadzących kształceniedorosłych.

W ustawie o zatrudnieniu i bezrobociu znajdują się przepisy dotyczące poradnictwa zawo-dowego i aktywizacji zawodowej, które nakładają szereg obowiązków na władze samorządo-we. Na szczeblu powiatu powinny być inicjowane szkolenia bezrobotnych w celu zwiększe-nia ich szans na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych kwalifikacji zawo-dowych lub zwiększenia aktywności zawodowej. Szkolenie powinno trwać nie dłużej niż 6miesięcy, a w przypadkach uzasadnionych programem szkolenia w danym zawodzie - niedłużej niż 12 miesięcy. Skierowanie na szkolenie może być poprzedzone określeniem przezdoradcę zawodowego powiatowego urzędu pracy predyspozycji bezrobotnego do wykonywa-nia zawodu, który uzyska w wyniku szkolenia oraz, w uzasadnionych przypadkach, skiero-waniem na specjalistyczne badania lekarskie.

Osoby indywidualne są zobowiązane do dokształcania przepisami określającymi wymaga-nia do objęcia określonych stanowisk czy funkcji. Regulacje te zawarte są w różnych aktachprawnych (np. ustawa Karta Nauczyciela, ustawa o zawodzie lekarza, ustawa o zawodziepielęgniarki, ustawa o zawodzie psychologa, ustawa o szkolnictwie wyższym, ustawa o służ-bie cywilnej, ustawa o kulturze fizycznej, ustawa o Straży Granicznej, ustawa o pomocy spo-łecznej, ustawa Prawo budowlane, ustawa Prawo lotnicze, ustawa o ruchu drogowym, ustawao dozorze technicznym, ustawa o działalności ubezpieczeniowej, ustawa o biegłych rewiden-tach, ustawa o rachunkowości, ustawa o inspekcji celnej, ustawa o gospodarce nieruchomo-ściami, ustawa o usługach turystycznych, ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii). Z koleiustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych zawiera zachęty do podnoszenia kwalifi-kacji poprzez proponowane ulgi podatkowe. Niestety, ostatnio w ramach wprowadzaniaoszczędności budżetowych rozważana jest likwidacja tych ulg.

1.2. Zakres i ramy organizacyjne kształcenia dorosłych w PolsceTrudno jest dokładnie określić zakres i formy kształcenia ustawicznego i kształcenia doro-

słych w Polsce. W bardzo interesującym materiale przygotowanym na zlecenie MinisterstwaEdukacji Narodowej i Sportu w ramach grantu Banku Światowego „Modernizacja kształceniaustawicznego i kształcenie dorosłych” (dostępnym także na stronie internetowej MENiS)

BSiE 3

czytamy, że „Podstawową bolączką polityki edukacyjnej w zakresie kształcenia dorosłych jestbrak wiarygodnych danych statystycznych dotyczących pozaszkolnych form tej edukacji.Brak danych powoduje, że nie można jednoznacznie ocenić obecnego stanu kształcenia doro-słych w Polsce”. Sytuacja w dziedzinie kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych -definiowanego za OECD jako edukacja i szkolenie osób dorosłych w wieku powyżej 25 lat -nie była w Polsce całościowo diagnozowana i opisywana. Wynika to po części z przyjętegobardzo liberalnego podejścia, które powodowało, że system był rozproszony i oparty o ży-wiołowo rozwijający się rynek szkoleniowy. Praktycznie nie jest możliwe w chwili obecnejdokładne oszacowanie wielkości rynku dostawców usług w sferze kształcenia i szkoleniaustawicznego.

W związku z tym trudno dokonywać porównań międzynarodowych, choć na podstawieprzybliżonych, szacunkowych danych są one czynione. Według OECD w edukacji ustawicz-nej uczestniczy (w różnych formach) w Polsce około 19% ludności w wieku 25-64 lata pod-czas gdy średnia dla krajów OECD wynosi 31%.

Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu opisując uwarunkowania wprowadzenia „Stra-tegii rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010” stwierdza, że liczba osób dokształcają-cych się średniorocznie w Polsce w ostatnich latach wynosi 1,2 do 1,5 miliona osób, czyli od8% do 10% pracujących w gospodarce. Dla porównania w krajach UE z tej formy zwiększe-nia możliwości bycia zatrudnionym korzysta ok. 20% pracujących. Szacuje się, że w Polscekażdy zatrudniony poświęca na szkolenie w formach zorganizowanych średnio ok. 2 godzinyrocznie, podczas gdy w krajach rozwiniętych ok. 50 - 70 godzin rocznie. W roku 2000 wydat-ki na doskonalenie, dokształcanie i przekwalifikowanie w sektorze prywatnym stanowiły0,8% kosztów pracy. Niewiele wiadomo o udziale osób indywidualnych w pokrywaniukosztów szkolenia zawodowego - ocenia się, że 39% dorosłych uczestników szkoleń samo-dzielnie finansuje swoją naukę.

Podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz wykształcenia ogólnego dorosłych odbywa sięw formach szkolnych i pozaszkolnych. Kształcenie dorosłych w formach szkolnych odbywasię w szkołach podstawowych, gimnazjach, szkołach średnich, policealnych i wyższych. Na-tomiast podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego w formach pozasz-kolnych (z wyjątkiem studiów podyplomowych) może być prowadzone przez publiczne orazniepubliczne placówki oświatowe, różnego rodzaju stowarzyszenia i prywatne firmy.

Poniżej przedstawione zostaną główne instytucje prowadzące kształcenie i dokształcaniedorosłych:

Szkoły dla dorosłychSzkoły dla dorosłych przyjmują uczniów, którzy ukończyli 17 rok życia. Struktura szkol-

nictwa dla dorosłych jest w zasadzie odzwierciedleniem struktury szkół dla młodzieży. Wroku szkolnym 2000/2001 w podstawowych, gimnazjalnych, zasadniczych i średnich szko-łach dla dorosłych uczyło się 341,7 tys. osób. Do szkół podstawowych i gimnazjów uczęszcza5 tys. słuchaczy. W związku z wprowadzeniem w 1999 roku do systemu szkolnego gimna-zjów, szkoły podstawowe ulegają stopniowej likwidacji.

Osoby dorosłe, które ukończyły szkołę podstawową mogły kontynuować naukę w nastę-pujących typach szkół dla dorosłych: liceach ogólnokształcących na podbudowie szkoły pod-stawowej (nauka trwa cztery lata) lub na podbudowie szkoły zasadniczej (nauka trwa trzylata); uczniowie pobierają naukę w klasach lub tzw. zespołach przedmiotowych, technikach iliceach, w których nauka trwa od trzech do pięciu lat w zależności od tego, czy kontynuuje jąabsolwent szkoły podstawowej (nauka trwa od czterech do pięciu lat), czy szkoły zasadniczej(trzy lata), średnich studiach zawodowych, specyficznych dla szkolnictwa dla dorosłych

4 BSiE

szkołach, w których nauka trwa dwa lub trzy lata, a szkoły te umożliwiają uzyskanie średnie-go wykształcenia ogólnego i podwyższanie kwalifikacji zawodowych związanych z wykony-wanym zawodem.

Liczba uczniów szkół podstawowych dla dorosłych maleje. Do szkół dla dorosłych mogąuczęszczać osoby, które ukończyły 17 lat i w praktyce dokształcają się w nich przede wszyst-kim osoby młode, które z różnych powodów nie ukończyły w terminie szkoły podstawowej.W związku z reformą systemu edukacji szkoły podstawowe dla dorosłych są likwidowane,będą za to powstawać gimnazja dla dorosłych.

Tabela 1. Szkolnictwo podstawowe dla dorosłychUczniowie

Grupy wieku w % do ogółuRokszkolny

SzkołyOgółem Kobiety

W % doogółu

15 lat imniej

16 17 18 19 lat iwięcej

1990/1991 178 13934 20,7 23,4 38,9 24,5 6,9 6,21991/1992 154 12587 21,5 22,0 37,6 24,4 9,6 6,21992/1993 150 11274 17,6 23,0 39,8 24,6 7,3 5,01993/1994 144 9868 16,7 24,1 39,7 24,9 6,7 4,51994/1995 140 9235 16,8 25,6 40,0 22,5 7,2 4,61995/1996 135 8716 18,1 27,3 40,1 21,5 6,5 4,51996/1997 133 8470 18,0 26,9 41,5 19,2 6,3 6,01997/1998 140 8921 17,5 31,6 39,0 19,0 5,1 5,21998/1999 138 9040 18,3 27,6 41,1 20,1 5,4 5,61999/2000 109 5777 19,1 30,6 42,0 24,7 6,4 6,62000/2001 21

w tym podsta-wowe studium

zawodowe12

682w tym podsta-wowe studium

zawodowe387

18,6 - - - 92,5 7,5

Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2000/2001, Informacje i opracowania statystyczne, GłównyUrząd Statystyczny, Warszawa 2001.

Szkolnictwo dla dorosłych to głównie szkoły ponadpodstawowe. Ostatnia dekada przynio-sła spadek liczby uczniów szkół podstawowych dla dorosłych i znaczne zwiększenie kształ-cenia w tego typu szkołach na poziomie ponadpodstawowym. O ile w roku 1990/91 było ok.211 tys. uczniów w szkołach średnich dla dorosłych to w roku szkolnym 2000/2001 było icho ok. 125 tys. więcej. Zdecydowanie najwięcej uczniów ponadpodstawowych/gimnazjalnychszkół dla dorosłych zdobywa wykształcenie średnie zawodowe, ale występuje też bardzo wi-doczna tendencja wzrostu liczby uczniów w średnich szkołach ogólnokształcących dla doro-słych, a także w szkołach zawodowych. W przypadku tych ostatnich szkół wystąpiło intere-sujące zjawisko. W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku ich liczba zdecydo-wanie malała, by potem ponownie wzrosnąć.

BSiE 5

Tabela 2. Uczniowie w szkołach dla dorosłychSzkolnictwo

Ponadpodstawowe i gimnazjalneŚrednie

Rokszkolny

Podsta-wowe

Gimna-zjalne

Ogółem100%

Zasadniczezawodowe

Liczba i % ogółuOgólnokształcąceLiczba i % ogółu

ZawodoweLiczba i % ogółu

1990/1991 13 934 - 210 967 3943 1,9% 48607 23,8% 158 417 75,0%1991/1992 12 587 - 197 973 2 229 1,1% 48 991 24,7% 146 753 74,1%1992/1993 11 274 - 201 118 2 067 1,0% 51 322 25,5% 147 729 73,4%1993/1994 9 868 - 214 001 3 181 1,5% 57 134 26,7% 153 686 71,8%1994/1995 9 235 - 242 628 5 630 2,3% 64 329 26,5% 172 669 71,1%1995/1996 8 716 - 255 017 8 026 3,1% 73 026 28,5% 173 965 68,2%1996/1997 8 470 - 273 170 9 755 3,6% 78 771 28,8% 184 644 67,5%1997/1998 8 921 - 287 167 11 362 3,9% 85 027 29,6% 190 778 66,4%1998/1999 9 040 - 300 258 11 870 3,9% 97 527 32,5% 190 861 63,5%1999/2000 5 777 710 319 186 12 578 3,9% 113 478 35,5% 193 130 60,5%2000/2001 682 4812 336 193- 13 475 4,0% 129 457 38,5% 193 261 57,5%Źródło: Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2000/2001, Informacje i opracowania statystyczne, GłównyUrząd Statystyczny, Warszawa 2001.

Osobny problem to udział szkół wyższych w organizowaniu kształcenia dorosłych. Ogólnytrend zwiększania zakresu kształcenia dorosłych widoczny jest także wtedy, gdy analizujemystatystyki studiów podyplomowych na wyższych uczelniach. O ile w roku 1990 na studiachpodyplomowych było ogółem 32.809 osób to w roku 2000 już 170.206 osób.

Organizatorzy pozaszkolnych form kształceniaDo publicznych placówek oświatowych kształcących w formach pozaszkolnych należą

przede wszystkim Centra Kształcenia Ustawicznego (CKU) i Centra Kształcenia Praktyczne-go (CKP). Placówki niepubliczne są organizowane przez organizacje społeczne i stowarzy-szenia, przedsiębiorstwa osób fizycznych, spółki prawa handlowego, fundacje, ZwiązekRzemiosła Polskiego, Krajową Radę Spółdzielczą, organizacje związkowe, organizacje wy-znaniowe

Największym organizatorem szkoleń są organizacje społeczne i stowarzyszenia, które wroku szkolnym 1999/2000 zrealizowały 28% wszystkich kursów, w których wzięła udział 1/3wszystkich słuchaczy. Warto zaznaczyć, iż liczba słuchaczy wszystkich kursów od 1997 rokuzwiększyła się o 7%. Z danych dotyczących roku 1999/2000 wynika, że najwięcej słuchaczybrało udział w kursach nauki języków obcych i bezpieczeństwa i higieny pracy.

W roku 1990/2000 w ewidencji samorządów i kuratoriów oświaty zarejestrowane było2.294 instytucji prowadzących szkolenie kursowe. Największy udział w oferowanych szkole-niach i kursach miały instytucje sklasyfikowane jako przedsiębiorstwa osób fizycznych, spół-ki cywilne i inne. W drugiej kolejności – stowarzyszenia i organizacje społeczne, w trzeciej –spółki prawa handlowego. W sumie 90% oferowanych szkoleń pochodziło od organizatorówniepublicznych. Zwraca jednak uwagę, ze rynek ten jest mało rozpoznany, co może sprawiaćtrudność gdy trzeba racjonalnie zlecać zadania publiczne ww. podmiotom.

Kształcenie zawodowe na kursach prowadzonych przez instytucje podlegające nadzorowikuratorów oświaty w roku szkolnym 1999/2000 objęły 1.319 tys. osób z czego bezrobotnistanowili jedynie ok. 7%. Najwięcej bo ok. 26% było szkoleń dotyczących BHP, 20% to kur-

6 BSiE

sy języków obcych, 18,9% kursy dokształcania zawodowego, 11% to kursy przygotowującedo zdobycia uprawnień zawodowych oraz 11% przyuczające do zawodu.

Duże znaczenie w edukacji zawodowej mają Centra Kształcenia Praktycznego, CentraKształcenia Ustawicznego i zakłady pracy. Dodajmy, że Centra Kształcenia Ustawicznego iCentra Kształcenia Praktycznego powstawały i funkcjonują w dość silnym związku ze szko-łami dla dorosłych,

Ze względu na ogromną różnorodność podmiotów organizujących pozaszkolną edukacjędorosłych, zarówno instytucji państwowych, jak i prywatnych oraz osób fizycznych, w opisiezostaną omówione tylko te organizacje, które kształcą najwięcej osób lub ich funkcjonowaniejest istotne ze względu na długoletnią tradycję i realizowaną politykę edukacyjną państwa.

Centra Kształcenia Ustawicznego (CKU)Centra Kształcenia Ustawicznego są publicznymi placówkami edukacji dorosłych powo-

ływanymi i prowadzonymi przez samorządy powiatów. Od 1991 roku CKU przechodziłyznaczne przekształcenia, dostosowując swoją działalność do zmian społeczno-gospodarczych.CKU są wielofunkcyjnymi publicznymi placówkami edukacyjnymi, które mają na celukształcenie, dokształcanie i doskonalenie osób dorosłych w formach szkolnych i pozaszkol-nych. Centrom przypisano także zadania związane ze współpracą z urzędami pracy w zakresieprzekwalifikowania kadr oraz współpracę z organizatorami edukacji ustawicznej w kraju i zagranicą. Obok CKU funkcjonują także rolnicze centra kształcenia ustawicznego (RCKU),których większość była usytuowana przy zespołach szkół rolniczych w małych miejscowo-ściach oraz na wsi. W 2000 roku funkcjonowały w kraju 102 CKU i 44 RCKU.

Do podstawowych zadań centrum należy: realizacja zadań związanych z przyznawaniemtytułów kwalifikacyjnych, organizowanie egzaminów eksternistycznych, opracowywanie iwydawanie skryptów, poradników oraz materiałów metodycznych dla potrzeb słuchaczy, do-skonalenie metod pracy dydaktyczno-wychowawczej w zakresie kształcenia dorosłych,udzielanie organizatorom oświaty dorosłych pomocy organizacyjnej, metodycznej i dydak-tycznej, współpraca z organizacjami oświaty dorosłych w kraju i za granicą, współpraca zurzędami pracy i pracodawcami w zakresie rekwalifikacji kadr. Centrum powinno posiadaćwarsztaty i pracownie do prowadzenia zajęć praktycznej nauki zawodu. Działalność eduka-cyjna CKU prowadzona jest w oparciu o środki finansowe budżetowe i pozabudżetowe. Ześrodków pozabudżetowych finansowane są formy pozaszkolne. Środki te powstają z opłat zanaukę wnoszonych przez osoby fizyczne i instytucje zlecające szkolenia.

Centra Kształcenia Praktycznego są podobnie jak Centra Kształcenia Ustawicznego jed-nostkami budżetowymi powiatu lub miasta. Organem prowadzącym Centra KształceniaPraktycznego są władze lokalne (starostwo powiatowe lub prezydent miasta). Nadzorują oneod strony pedagogicznej ich działanie, natomiast ramowy statut CKP określa minister dospraw oświaty w drodze rozporządzenia.

Duża część CKP prowadzi współpracę z lokalnym urzędem pracy, z wyższymi uczelniamii instytucjami naukowymi. Podkreśla się, że wiele CKP w praktyce zaczyna realizować pra-wie takie same funkcje jak Centra Kształcenia Ustawicznego co oznacza, że mają one swójudział zarówno w kształceniu młodzieży, jak i dorosłych, w tym szczególnie bezrobotnych.

Centra Kształcenia Praktycznego (CKP) także odgrywają pewną rolę w systemie kształce-nia dorosłych. Powstały one na bazie warsztatów szkolnych szkół zawodowych. W 2002 rokufunkcjonowało 125 tych instytucji. Mają one służyć unowocześnieniu i pełniejszemu wyko-rzystaniu tej bazy dawnych warsztatów szkolnych. Ich funkcjonowanie jest istotne dla działa-nie systemu szkolnictwa zawodowego, ale ważne jest także dla kształcenia w formach po-zaszkolnych dorosłych. Do podstawowych zadań CKP należą między innymi:

BSiE 7

• organizowanie i prowadzenie egzaminów kwalifikacyjnych dla słuchaczy pozaszkolnychform kształcenia,

• organizowanie i realizowanie kursów kwalifikacyjnych i doskonalących dla pracowni-ków i bezrobotnych,

• prowadzenie poradnictwa zawodowego,• realizowanie zadań edukacyjnych związanych z kształceniem i doskonaleniem zawodo-

wym zleconych przez organ prowadzący.

Związek Zakładów Doskonalenia Zawodowego (ZZDZ)ZZDZ jest stowarzyszeniem oświatowym działającym na podstawie ustawy Prawo o sto-

warzyszeniach, jako związek stowarzyszeń i osób prawnych. Zarówno Związek, jak i zrze-szone w nim Zakłady Doskonalenia Zawodowego (ZDZ) są organizacjami pozarządowymidziałającymi na zasadzie „non profit”. Podstawowym celem statutowym ZZDZ jest udział wrealizacji programu edukacji w zakresie kształcenia młodzieży oraz kształcenia, dokształcaniai doskonalenia osób dorosłych. W pierwszej połowie 2001 roku związek zrzeszał 25 ZDZ.Zakłady, które są bezpośrednimi organizatorami szkoleń, dbając o zapewnianie jakości, sameuruchamiają procedury zapewniania jakości, wykorzystując do tego celu normy ISO 9001(brak jest mechanizmów zapewniania jakości wśród organizatorów edukacji pozaszkolnej).

Kształcenie dorosłych odbywało się w ośrodkach kształcenia w całym kraju i ich specjali-stycznych pracowniach, firmach symulacyjnych, budowlanych stacjach dydaktycznych, cen-trach kształcenia wyposażonych w najnowocześniejszy sprzęt i pomoce dydaktyczne, sfinan-sowanych w ramach pożyczki Banku Światowego. W 2000 roku w 16 tysiącach kursów orga-nizowanych przez ZDZ przeszkolono 308 tysięcy słuchaczy.

Towarzystwo Wiedzy PowszechnejTowarzystwo Wiedzy Powszechnej jest znaczącym organizatorem kształcenia dorosłych.

Jednym z głównych celów jego działalności jest wspomaganie szkolnictwa państwowego wkształceniu ustawicznym dorosłych i młodzieży. Specjalizuje się przede wszystkim w na-uczaniu języków obcych młodzieży i dorosłych. Posiada także własne szkoły policealne iwyższą szkołę pedagogiczną. TWP ma oddziały terenowe w całej Polsce. Od 1982 roku TWPnależy do Międzynarodowej Rady Oświaty Dorosłych (International Council for Adult Edu-cation) z siedziba w Toronto.

Polskie Towarzystwo Ekonomiczne (PTE)Jest stowarzyszeniem ekonomistów zrzeszającym teoretyków i praktyków. Jednym z jego

celów statutowych jest podnoszenie kwalifikacji i integracja środowiska ekonomistów. Wskład Towarzystwa wchodzą 24 oddziały regionalne mające osobowość prawną. Jednym zcelów PTE jest tworzenie szkół policealnych, szkół wyższych oraz studiów podyplomowycho profilu ekonomicznym. Organizuje kursy o problematyce ekonomicznej, np. kursy podstawksięgowości i rachunkowości firmy z wykorzystaniem komputera.

Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa (TNOiK)Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa zostało założone w 1925 roku jako In-

stytut Naukowej Organizacji. Po wojnie wznowiło swoją działalność w 1945 roku. W latachdziewięćdziesiątych włączyło się aktywnie w kształcenie profesjonalnych kadr zarządzają-cych. TNOiK jest stowarzyszeniem zajmującym się przede wszystkim upowszechnianiemwiedzy o profesjonalnym zarządzaniu. Organizuje kursy, seminaria, warsztaty. Dysponuje

8 BSiE

wykwalifikowaną kadra wykładowców i trenerów. W 2000 roku przeszkolono ponad 16 tys.osób. TNOiK jest także założycielem Warszawskiej Wyższej Szkoły Zarządzania.

Uniwersytety LudoweUniwersytety Ludowe to niepubliczne placówki stanowiące istotny element systemu edu-

kacji ustawicznej, wyspecjalizowany w pracy oświatowej w środowisku wiejskim i małomia-steczkowym. Funkcjonują uniwersytety ludowe stacjonarne i jest ich 13 oraz środowiskowe,których liczba jest zmienna – w zależności od potrzeb środowiska. Uniwersytety środowi-skowe nie mają stałych siedzib. Najczęściej mieszczą się przy szkołach, ośrodkach kultury iparafiach. Liczba słuchaczy uniwersytetów środowiskowych waha się od 40 do 60 osób, wzależności od prowadzonej działalności.

Urzędy pracyUrzędy pracy organizują szkolenia bezrobotnych i osób zagrożonych utratą pracy. Po-

cząwszy od 1 stycznia 2000 roku urzędy pracy podlegają jednostkom samorządu terytorialne-go, zarówno na szczeblu województwa jak i powiatu. W świetle ustawy o zatrudnieniu i prze-ciwdziałaniu bezrobociu szkolenie oznacza: przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie,podwyższenie kwalifikacji zawodowych, naukę umiejętności poszukiwania i uzyskiwaniazatrudnienia. W urzędach pracy wyróżnia się szkolenia organizowane na podstawie umówdwustronnych, zawieranych pomiędzy urzędem pracy i jednostką szkolącą oraz organizowanena podstawie trójstronnych umów szkoleniowych, zawieranych pomiędzy urzędem pracy,jednostką szkolącą i pracodawcą. Realizowany na szczeblu powiatowego urzędu pracy procesprzygotowania i przeprowadzenia szkolenia bezrobotnych składa się z następujących etapów:diagnozowania potrzeb szkoleniowych, określenia kierunków szkoleń, wyboru instytucjiszkolącej, doboru uczestników szkolenia, realizacji szkolenia oraz oceny jego efektywności.Kursy organizowane w urzędach pracy są finansowane z Funduszu Pracy.

Organizacje związkowe aktywnie włączają się w proces organizowania pozaszkolnej edu-kacji dorosłych. Z danych wynika, że w roku 1999/2000 organizacje związkowe zorganizo-wały 914 kursów, w których wzięło udział 22,9 tys. słuchaczy, w tym osoby biorące udział wkursach zorganizowanych na zlecenie pracodawcy lub urzędu pracy stanowiły 50%.

Trójstronne umowy szkoleniowe zawierane są pomiędzy pracodawcą, jednostką szkolącą aurzędem pracy. Treść szkolenia odpowiada na potrzeby konkretnego pracodawcy. Umowy testają się swoistą gwarancją zatrudnienia dla osób przeszkolonych i zwiększają ich szansę nautrzymanie się w nowym miejscu pracy. W 1996 r. w ramach umów trójstronnych przeszko-lono ponad 4,5 tys. osób.

Osoby bezrobotne i zagrożone utratą pracy są kierowane przez urzędy pracy na szkoleniena podstawie kryteriów określonych wspólnie z jednostką szkolącą oraz pracodawcą (w przy-padku szkoleń organizowanych na bezpośrednie zamówienie pracodawcy). Najczęściej sto-sowane kryteria w procesie doboru uczestników szkolenia, to m.in.: wykształcenie, predyspo-zycje psychofizyczne, doświadczenia zawodowe i dodatkowe umiejętności.

Rejonowy urząd pracy może, na wniosek lub za zgodą absolwenta, skierować go do odby-cia u pracodawcy stażu przez okres nie przekraczający 12 miesięcy. Staż odbywa się na pod-stawie umowy zawartej przez rejony urząd pracy z pracodawcą. Absolwentowi w okresie od-bywania stażu przysługuje stypendium wypłacane przez rejonowy urząd pracy.

Urzędy pracy w swoich danych miały w 1999 roku zarejestrowanych ok. 11.700 placówekoferujących kursy, z czego ok. 4.700 stanowiły szkoły.

BSiE 9

PracodawcyZaangażowanie pracodawców w dostarczanie usług szkoleniowych jest trudne do oceny,

że względu na brak systematycznie zbieranych informacji. Szacuje się2, że ok. 39% przedsię-biorstw finansuje lub współfinansuje kształcenie ustawiczne. Około jedna czwarta przedsię-biorstw oferuje własnym pracownikom kursy szkoleniowe.

Według innych szacunków3 ocenia się 56% pracowników podejmujących naukę w szkol-nych i pozaszkolnych formach kształcenia jest wspomaganych finansowo przez pracodawcę.

Powyższe wyliczenie instytucji prowadzących kształcenia i dokształcanie jest z natury rze-czy niepełne. Trzeba podkreślić zaangażowanie na rynku szkoleń dużej liczby prywatnychfirm szkoleniowych. W ostatnich latach wyraźnie rozszerzał się krąg organizatorów edukacjidorosłych, choć trzeba podkreślić, że oświatę dorosłych w Polsce tradycyjnie charakteryzo-wała wielość podmiotów, która jest zjawiskiem bardzo pozytywnym, o ile zachowana jestodpowiednia jakość prowadzonej przez nie działalności.

W raporcie „Modernizacja kształcenia ustawicznego i kształcenia dorosłych w Polsce, jakointegralnych części uczenia się przez całe życie” zawarto stwierdzenie, że „Wyzwania przedktórymi stoi Polska wykraczają daleko poza skądinąd ważne zadanie modernizacji istnieją-cych instytucji prowadzących kształcenie i szkolenie w zakresie ustawicznego kształceniazawodowego”. W istocie chodzi o tworzenie koncepcji całego sytemu kształcenia się doro-słych. Zdaniem autorów raportu okres lat dziewięćdziesiątych był czasem raczej krystalizo-wania priorytetów niż wdrażania gotowych koncepcji. Charakterystycznymi cechami polskie-go systemu kształcenia zawodowego jest rozproszony i żywiołowo rozwijający się rynekusług szkoleniowych oraz zorganizowany system szkolenia bezrobotnych. Generalnie, w po-lityce edukacyjnej przyjęto zasadę, że potrzeby rynku pracy najlepiej zaspokajać będzie wol-ny rynek usług edukacyjnych. Odnotowywany w ostatnich latach rozwój edukacji dorosłychwiąże się, przy bardzo ograniczonym udziale środków z budżetu państwa, ze wzrostemudziału środków prywatnych. Umożliwiła go w dużym stopniu komercjalizacja sektora edu-kacyjnego. Kształcenie dorosłych w szkołach publicznych finansowane jest przez państwo.Pozaszkolne formy kształcenia w zdecydowanej większości finansowane są przez usługobior-cę usługi edukacyjnej.

2. „Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010”

W lipcu 2003 Rada Ministrów przyjęła przygotowaną przez Ministerstwo Edukacji Naro-dowej i Sportu „Strategię Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010”. Deklarowanymcelem przygotowywanej strategii jest „wyznaczenie kierunków rozwoju kształcenia ustawicz-nego w kontekście idei uczenia się przez całe życie i budowania społeczeństwa opartego nawiedzy”.

Dokument odnosi się do wielu różnorodnych aspektów kształcenia ustawicznego. Realiza-cja celu strategii rozpisana została na sześć tzw. działań priorytetowych:

1. zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego,2. podnoszenie jakości kształcenia ustawicznego,3. współdziałanie i partnerstwo,4. wzrost inwestycji w zasoby ludzkie,5. tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwój

usług doradczych,6. uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznego.

2 Sektorowy Program Operacyjny. Rozwój Zasobów Ludzkich, MPiPS - wyniki pilotażowego Badania Ustawicz-nego Szkolenia Zawodowego CVTS2.3 Raport: Rynek szkoleń. Popyt 2000.

10 BSiE

Zasadniczym i najistotniejszym elementem opisu działań priorytetowych są tabelarycznezestawienia pokazujące szczegółowe zadania realizowane w ramach priorytetów, instytucje,które mają te zadania realizować okres realizacji i źródła finansowania. Te zestawienia w ca-łości przytaczamy w ANEKSIE. W sumie we wszystkich priorytetach wyodrębniono 39 za-dań, z których kilkanaście określono jako zadania ciągłe. W materiale brak bliższego komen-tarza co do sposobu realizacji przedstawionych zadań. Niemniej ten zestaw zadań świadczy obardzo kompleksowym podejściu twórców do strategii ustawicznego kształcenia.

Zadania określone w projekcie strategii obejmują prace o różnym charakterze. Zwracauwagę planowanie w jej ramach szeroko zakrojonych prac diagnostycznych i badawczychoraz prac związanych z monitoringiem realizacji strategii. Planuje się także prace koncepcyj-ne, a w szczególności do końca 2004 roku ma powstać koncepcja systemu kształcenia na od-ległość. W sumie powyższe zadania można określić jako przygotowawcze. Natomiast zadaniawłaściwe, bezpośrednio wzmacniające system to upowszechnianie form edukacji ustawicznej,tworzenie i ulepszanie programów edukacyjnych, poprawa wyposażenia i infrastruktury in-stytucji prowadzących edukację ustawiczną, a w perspektywie wdrożenie wypracowywanejdo 2004 r. koncepcji kształcenia na odległość. Wydaje się, że szczególną uwagę należy zwró-cić na zadania związane z tworzeniem ram instytucjonalnych systemu kształcenia dorosłych.Zwraca uwagę, że w strategii stosunkowo mało miejsca poświęcono na przedstawienie dzia-łań związanych z tworzeniem instytucji kształcenia ustawicznego. W tej mierze wymieniono:„utworzenie sieci i doposażenie ogólnodostępnych miejsc do kształcenia na odległość w tyme-learningu”. Stwierdzenie jest lakoniczne a tworzenie sieci ogólnodostępnych miejsc do na-uczania powinno być elementem szerszej koncepcji kształcenia na odległość.

Do tej pory odnotowujemy brak ciągłości działań, jakie podejmowano w Polsce w dziedzi-nie budowy sytemu kształcenia na odległość. W grudniu 1992 roku utworzono Ogólnopol-skiego Centrum Edukacji Niestacjonarnej, które zaczęło opracowywać programy kształceniana odległość, materiały dydaktyczne (w tym pakiety multimedialne). Deklarowanym celemjego utworzenia było wdrożeniu sytemu nauczania na odległość. W 1998 roku placówka zo-stała zlikwidowana. W strategii planuje się, że dopiero w 2004 roku opracowana zostaniekoncepcja polskiego modelu kształcenia na odległość. Koszty jej tworzenie pokryte zostaną zbudżetu państwa. Powstanie ona we współpracy ministerstwa instytucji naukowych, partne-rów społecznych. Niewątpliwie brak koncepcji działania systemu kształcenia na odległość,sprawia, ze trudno jego wdrażanie rozpisać na konkretne zadania, a przecież te zadania po-winny być istotnymi elementami strategii rozwoju kształcenia ustawicznego.

Zasadniczą instytucją odpowiedzialną za realizację poszczególnych zadań strategii lub jewspółrealizującą jest ministerstwo właściwe do spraw oświaty. Ważną rolę odgrywa takżeminister do spraw pracy, jednostki samorządu, partnerzy społeczni, instytucje naukowe. Wrealizacji Strategii ważną rolę odgrywa współdziałanie wielu partnerów zarówno na szczeblucentralnym, jak i szczeblu lokalnym.

W planowaniu finansowania rozwoju kształcenia ustawicznego uwzględniono środki zróżnych źródeł: środki z funduszy strukturalnych, pieniądze publiczne pochodzące z budżetupaństwa i dochodów własnych samorządów terytorialnych, środki pracodawców. Wielkośćcałkowitych nakładów na kształcenie ustawiczne, przy założeniu efektywnego wykorzystaniaśrodków finansowych pochodzących z funduszy strukturalnych, może znacząco wzrosnąć wstosunku do obecnych – zdecydowanie niskich nakładów. Na realizację programu w latach2004-2006 Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu będzie dysponowało środkamiw wysokości 527,4 milionów EUR. Przy czym 395,55 mln EUR pochodzić będziez Europejskiego Funduszu Społecznego, zaś 131,85 mln EUR będzie krajowym wkładempublicznym.

Podsumowanie

BSiE 11

Polski system kształcenia dorosłych będzie w najbliższych latach rozwijany w ramachprogramów korzystających z Europejskiego Funduszu Socjalnego.4 To stwarza szansę naistotną poprawę sytuacji w tej dziedzinie. Jest to bardzo pilne zadanie ponieważ:

- z punktu widzenia tworzenia systemu kształcenia dorosłych i kształcenia ustawicznegolata transformacji ustrojowej nie były w pełni wykorzystane – brak było ciągłości działań, niestworzono klarownego systemu np. systemu nauczania na odległość, a udział osób dorosłychdokształcających się jest relatywnie niski, podobnie jak nakłady państwa na tą sferę,

- narastają wyzwania gospodarcze i społeczne wymagające budowy sprawnego systemukształcenia ustawicznego.

4 Analiza doświadczeń wysoko rozwiniętych państwa Unii Europejskiej (patrz Informacja BSiE nr 980, Eduka-cja dorosłych w krajach Unii Europejskiej) skłania do wniosku, że państwa te prowadzą aktywną, opartą nawspółpracy z samorządami i partnerami społecznymi, politykę w zakresie rozwoju systemu kształcenia doro-słych. Jeśli chcemy korzystać z tych wzorów – rozwój systemu kształcenia dorosłych w Polsce musi być powią-zany z procesem zmiany służb zatrudnienia, które powinny – opierając się na diagnozach potrzeb rynku pracy –motywować bezrobotnych do kształcenia i ułatwiać jego podjęcie. Oznacza to m.in. zmianę roli urzędów pracy.Polski rząd obecnie zapowiada zintensyfikowane działania w tym względzie. Efekty strategii kształcenia usta-wicznego będą monitorowane i oceniane. Elementem oceny realizacji strategii będzie między innymi skala wy-korzystania środków z funduszy strukturalnych oraz jej wpływ na poprawę sytuacji na rynku pracy.

12 BSiE

ANEKS

I. „Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010”

Priorytet 1 – zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznegoZadanie Jednostki realizujące Czas

realizacjiŹródłaFinansowania

Opracowanie diagnozy stanu edu-kacji ustawicznej w Polsce (sys-tem formalny i nieformalny)

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy i nauki

2004 Budżet państwa

Tworzenie programów sektoro-wych (branżowych) umożliwiają-cych pozyskiwanie i podnoszeniekwalifikacji zawodowych po-trzebnych na rynku pracy

Ministrowie właściwi,współrealizujący stowa-rzyszenia branżowe

Praca cią-gła

Budżet państwa

Opracowanie podstaw prawnychzapewniających drożność kształ-cenia szkolnego z pozaszkolnym

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy

2003-2004 Budżet państwa

Utworzenie sieci i doposażeniaogólnodostępnych miejsc dokształcenia na odległość w tyme-laerningu

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, nauki, jed-nostki samorządu teryto-rialnego

2004-2007 Budżet państwa,dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego

Opracowanie i wdrażanie progra-mów lokalnych dla usuwania ba-rier w dostępie do edukacji, w tymprzybliżanie kształcenia ustawicz-nego do miejsca zamieszkania

Jednostki samorządu te-rytorialnego, organizacjepracodawców i inni part-nerzy społeczni, instytucjeoświatowe

2004-2010 Budżet państwa,Funduszestrukturalne,dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, środkipracodawców

Systematyczne monitorowaniezmian różnorodności i dostępno-ści do oferty edukacyjnej

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania

Okresowo Budżet państwa

BSiE 13

Priorytet 2 – podnoszenie jakości kształcenia ustawicznegoZadanie Jednostki realizujące Czas

realizacjiŹródłafinansowania

Opracowanie i wdrożenie pro-gramów doskonalenia kadry na-uczającej dla różnych form kształ-cenia ustawicznego, w tym kształ-cenia dorosłych

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, placówki dosko-nalenia nauczycieli uczel-nie, ckp, cku, jednostkisamorządu terytorialnego

2003-2006 Budżet państwa,dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, funduszestrukturalne,

Upowszechnianie programów dlaosób dorosłych uzupełniającychich kompetencje podstawowe (ję-zyki obce, technologie informa-tyczne, kultura technologiczna,przedsiębiorczość) zwiększająceszanse na rynku pracy

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, jednostkisamorządu terytorialnego,ckp, cku, pracodawcy

Praca cią-gła

Budżet państwa,dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, środkipracodawców,

Modyfikacja i wzbogacenie ofertyprogramowej kształcenia usta-wicznego ze szczególnymuwzględnieniem programów mo-dułowych

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, organizato-rzy kształcenia ustawicz-nego, instytucje naukowe

Praca cią-gła

Budżet państwa,fundusze struk-turalne

Stworzenie banku programówmodułowych dla form szkolnych ipozaszkolnych

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, placówkiedukacyjne


Kontynuowanie programu dopo-sażenia szkół i placówek w sprzętkomputerowy

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, jednostki samorzą-du terytorialnego

Praca cią-gła


Wyposażenie szkół i placówekprowadzących kształcenie zawo-dowe, (w tym ckp, cku) w sprzęttechnodydaktyczny

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, jednostki samorzą-du terytorialnego, praco-dawcy

2004-2010 Budżet państwa,fundusze struk-turalne, jednost-ki samorząduterytorialnego

Opracowanie koncepcji polskiegomodelu kształcenia na odległość

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, instytucje nauko-we, placówki edukacyjne


Przygotowanie programów i obu-dowy dydaktycznej kształcenia naodległość, w tym e-learning

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, instytucjenaukowe, partnerzy spo-łeczni, placówki eduka-cyjne

2004-2006 Budżet państwa,fundusze struk-turalne

14 BSiE

Monitorowanie wdrażania kształ-cenia na odległość

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, współrealizującyministrowie właściwi wtym minister ds. pracy


Tworzenie ram instytucjonalnychdla akredytacji kształcenia w for-mach pozaszkolnych

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, kuratorzy oświaty,inni ministrowie właściwi,w tym minister do sprawpracy


Przygotowywanie kadr dla syste-mu akredytacji

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, inni ministrowiewłaściwi

Od 2004 - praca cią-gła


Monitorowanie wdrażania syste-mu akredytacji

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania


Opracowanie i wdrożenie zinte-growanych procedur i metod słu-żących ocenie wartości rezultatówkształcenia – system potwierdza-nia kwalifikacji w kształceniuformalnym, nieformalnym

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, inni mini-strowie, centralna i okrę-gowe komisje egzamina-cyjne, pracodawcy i innipartnerzy społeczni


Opracowywanie i modyfikowaniestandardów kwalifikacji zawodo-wych dla zawodów z klasyfikacjizawodów i specjalności

Minister właściwy dospraw pracy, inni mini-strowie, partnerzy spo-łeczni, instytucje naukowe

Praca cią-gła

Budżet państwa

Stworzenie podstaw prawnych dlafunkcjonowania standardów kwa-lifikacji zawodowych

Minister właściwy dospraw pracy i gospodarki,współrealizujący ministerdo spraw oświaty i wy-chowania i inni właściwiministrowie


Rozpoczęcie prac nad tworzeniemstandardów edukacyjnych opar-tych na standardach kwalifikacjizawodowych, sprzyjających pod-noszeniu jakości procesu dydak-tycznego

Odpowiedzialny – mini-ster właściwy do sprawoświaty i wychowania,współrealizujący - insty-tucje naukowe

Od 2005 –praca cią-gła


Doskonalenie rozwiązań praw-nych oraz kompetencji kadrysprawującej nadzór pedagogicznynad placówkami kształcenia usta-wicznego

Odpowiedzialny – mini-ster właściwy do sprawoświaty i wychowania

Praca cią-gła

Budżet państwa

Prowadzenie badań naukowychsłużących poprawie jakościkształcenia ustawicznego

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, nauki, instytucjenaukowe


BSiE 15

Priorytet 3 – współdziałanie i partnerstwoZadanie Jednostki realizujące Czas reali-

zacjiŹródłaFinansowania

Wypracowywanie mechanizmów iinstrumentów realizacji określają-cych współudział państwa, władzsamorządowych i partnerów spo-łecznych za tworzenie warunkówrozwoju kształcenia ustawicznego

Ministrowie właściwi dospraw pracy, oświaty iwychowania, inni mini-strowie, partnerzy spo-łeczni, jednostki samorzą-du terytorialnego


Tworzenie lokalnych strategii irozwijanie dialogu społecznego narzecz kształcenia ustawicznego

Jednostki samorządu te-rytorialnego, organizacjepracodawców i inni part-nerzy społeczni.


Dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, środkipracodawców

Promowanie współpracy środo-wisk naukowych, stowarzyszeńoświatowych w zakresie kształce-nia ustawicznego

Odpowiedzialny – mini-ster właściwy do sprawoświaty i wychowania,współrealizujący inni mi-nistrowie właściwi, in-stytucje naukowe ioświatowe

Praca cią-gła

Budżet państwa

16 BSiE

Priorytet 4 – wzrost inwestycji w zasoby ludzkieZadanie Jednostki realizujące Czas reali-

zacjiŹródłafinansowania

Stworzenie systemu zachęt ibodźców pobudzających do po-dejmowania nauki, ze szczegól-nym uwzględnieniem mieszkań-ców obszarów miejskich, struktu-ralnego bezrobocia oraz osób za-grożonych wykluczeniem spo-łecznym

Odpowiedzialny – mini-ster właściwy do sprawoświaty i wychowania,współrealizujący ministerwłaściwy do spraw pracy,inni ministrowie, organi-zacje pracodawców i innipartnerzy społeczni

2004-2006 Budżet państwa,środki praco-dawców

Opracowanie podstaw prawnychumożliwiających sprawne organi-zowanie kształcenia ustawicznegoz uwzględnieniem źródeł i me-chanizmów finansowania – utwo-rzenie Funduszu KształceniaUstawicznego

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, inni ministrowie wtym do spraw pracy i fi-nansów publicznych, or-ganizacje pracodawców,stowarzyszenia branżowe,związki zawodowe


Tworzenie przez pracodawcówkrótko- średnio- i długookreso-wych planów i programów w za-kresie podnoszenia kwalifikacji(czas, środki finansowe)uwzględniające indywidualnepredyspozycje pracowników ifirmy

Organizacje pracodaw-ców, pracodawcy


Środki praco-dawców, środkiprywatne

Kontynuacja, rozwój i populary-zacja programów już istniejących,które poprzez system informacji iszkoleń ułatwiają podejmowaniezatrudnienia lub samozatrudnienia

Odpowiedzialni mini-strowie właściwi do sprawpracy, współodpowie-dzialny minister do sprawoświaty i wychowania,organizacje pracodawcówi inni partnerzy społeczni

Praca cią-gła

Budżet państwa,środki praco-dawców

Przeprowadzenie badań umożli-wiających ocenę efektywnościinwestowania w zasoby ludzkie

Odpowiedzialni mini-strowie właściwi do sprawoświaty i wychowania,pracy, nauki


BSiE 17

Priorytet 5 – tworzenie zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznegoi rozwój usług doradczychZadanie Jednostki realizujące Czas reali-


Tworzenie komputerowych bazdanych i systemów informacyj-nych dostępnych dla różnych grupodbiorców

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, minister właściwydo spraw pracy


Doskonalenie systemów statystykipublicznej w zakresie uczestnic-twa w kształceniu ustawicznym iświadczonych usług edukacyj-nych

Odpowiedzialny – Głów-ny Urząd Statystyczny,Współrealizujący mini-strowie właściwi do sprawoświaty, wychowania ipracy

Praca cią-gła

Budżet państwa

Tworzenie i rozpowszechnianiemateriałów dla różnych grup od-biorców (uczniowie, nauczyciele,bezrobotni, osoby dorosłe, dorad-cy)

Odpowiedzialni – mini-strowie właściwi do sprawoświaty i wychowania ipracy, wydawcy, produ-cenci multimediów, jed-nostki samorządu teryto-rialnego,

Praca cią-gła

Budżet państwa,fundusze struk-turalne, dochodywłasne jedno-stek samorząduterytorialnego

Przygotowanie doradców zawo-dowych dla systemu oświaty

Odpowiedzialni – mini-strowie właściwi do sprawoświaty i pracy współpra-cujący inni ministrowie,instytucje naukowe ioświatowe


Opracowywanie i upowszechnia-nie prognoz dotyczących rynkupracy i popytu na pracę

Odpowiedzialny – Rzą-dowe Centrum StudiówStrategicznych współre-alizujący – ministrowie dospraw oświaty, pracy iinni ministrowie

Praca cią-gła

Budżet państwa

Popularyzacja i upowszechnianieinformacji o rynku pracy na uży-tek kształcenia ustawicznego

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, kuratorzyoświaty, jednostki samo-rządu terytorialnego

Praca cią-gła

Budżet państwa

Poszerzanie bazy InformacyjnejNarodowego Centrum ZasobówPoradnictwa

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy

Praca cią-gła

Budżet państwa

18 BSiE

Priorytet 6 – uświadamianie roli i znaczenia kształcenia ustawicznegoZadanie Jednostki realizujące Czas reali-


Wyeksponowanie w programachnauczania celów i zadań ukierun-kowanych na kształtowanieumiejętności i postaw sprzyjają-cych uczeniu się przez całe życie

Odpowiedzialny – mini-ster właściwy do sprawoświaty i wychowania

Praca cią-gła

Budżet państwa

Upowszechnianie programówdoskonalenia nauczycieli w zakre-sie andragogiki

Odpowiedzialny ministerwłaściwy do sprawoświaty i wychowania,współrealizujący – insty-tucje naukowe i instytucjeoświatowe

2003 –praca cią-gła

Budżet państwa,jednostki samo-rządu terytorial-nego

Promocja „dobrych praktyk” wzakresie kształcenia ustawicznego(polskich i europejskich)

Odpowiedzialni mini-strowie właściwi do sprawoświaty i wychowania,pracy współrealizujący -media jednostki samorzą-du terytorialnego, partne-rzy społeczni

Praca cią-gła

Budżet państwa,dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, środkipartnerów spo-łecznych

Opracowanie programów promu-jących ideę uczenia się przez całeżycie

Minister właściwy dospraw oświaty i wycho-wania, media

2004- 2006 Budżet państwa

Promocja i uświadomienie korzy-ści z orientacji i poradnictwa

Ministrowie właściwi dospraw oświaty i wycho-wania, pracy, media,urzędy pracy

Praca cią-gła

Budżet państwa,

Tworzenie programów promują-cych ideę kształcenia ustawiczne-go realizowanych na szczeblulokalnym

Jednostki samorządu te-rytorialnego, organizacjepracodawców i inni part-nerzy społeczni

Praca cią-gła

Dochody własnejednostek samo-rządu terytorial-nego, środkipracodawców iinnych partne-rów społecznych

Monitorowanie realizacji zadańwynikających ze Strategii

Odpowiedzialny ministerwłaściwy do sprawoświaty i wychowania,współrealizujący - insty-tucje naukowe

Okresowo Budżet państwa

BSiE 19

II. Wnioski wypracowane na konferencji „Kształcenia dorosłych w reformowanymsystemie edukacji narodowej” przytoczone za

„Edukacja Ustawiczna Dorosłych. Kwartalnik Naukowo-Metodyczny” nr 3/1999

1. Edukacja ustawiczna powinna stanowić integralną część systemu edukacji narodowej.2. Niezbędne jest zapewnienie równego dostępu do oświaty wszystkim zainteresowanym

osobom dorosłym, szczególnie mieszkańcom wsi i małych miast.3. Wszystkie uregulowania prawne dotyczące edukacji dorosłych powinny zostać zebra-

ne w ustawie o edukacji dorosłych, co ułatwi korzystanie z nich zarówno organizatorom pro-cesu kształcenia dorosłych, jak i słuchaczom.

4. Uregulowania prawne powinny iść w kierunku określenia praw i obowiązków wszyst-kich uczestników procesu kształcenia: słuchaczy, organizatorów kształcenia, pracodawców,samorządów, związków zawodowych i państwa.

5. Potrzebne są systemowe rozwiązania określające jasne reguły ekonomiczne, wpierają-ce czy wręcz wymuszające przez państwo działania na rzecz stałego doskonalenia i pozyski-wania nowych, zgodnych z potrzebami gospodarki umiejętności i kwalifikacji.

6. Niezbędne są uregulowania prawne motywujące pracodawców do kształcenia i dosko-nalenia kadry własnej.

7. W finansowaniu edukacji dorosłych powinni brać udział nie tylko słuchacze, ale rów-nież w różnym zakresie pracodawcy, samorządy i państwo. Powinien być opracowany systempomocy ekonomicznej dla osób podejmujących naukę.

8. Kształcenie bezrobotnych i zagrożonych bezrobociem powinno być finansowane zcentralnych funduszy państwowych (za pośrednictwem urzędów pracy).

9. Uwzględniając potrzeby edukacyjne osób dorosłych, powinny być rozwijane wszyst-kie formy kształcenia: szkolne i pozaszkolne (stacjonarne, zaoczne, korespondencyjne na od-ległość).

10. W systemie kształcenia na odległość powinien zostać zwiększony udział kształceniamodułowego zapewniającego indywidualny tok kształcenia, elastyczność w dochodzeniu dokwalifikacji, większą efektywność kształcenia poprzez korzystanie z opracowanych pakietówedukacyjnych.

11. Najbardziej efektywną formą kształcenia dorosłych w systemie pozaszkolnym są kur-sy (kwalifikacyjne, doskonalące i przyuczające do zawodu), uwzględniające aktywizującemetody nauczania i wykorzystujące doświadczenia życiowe słuchaczy.

12. Kursowy system dochodzenia do kwalifikacji zawodowych powinien być równoważ-ny z systemem szkolnym, a tytuły zawodowe powinny być nadawane przez zewnętrzne komi-sje egzaminacyjne.

13. Konieczne jest stworzenie ogólnokrajowego systemu standaryzacji, akredytacji i per-manentnej oceny poziomu kształcenia i doskonalenia.

14. Podstawę zdobywania kwalifikacji zawodowych powinny stanowić standardy kwalifi-kacji zawodowych. Pozwolą one na zindywidualizowanie systemu dochodzenia do kwalifika-cji, obiektywizację w stwierdzaniu poziomu wiedzy i umiejętności słuchaczy.

15. Niezbędne jest opracowanie standardów edukacyjnych jako podstawy akredytacji ioceny instytucji oświatowych.

16. W celu zapewnienia usług edukacyjnych instytucje oświatowe powinny wprowadzićsystem zarządzania jakością. Takie placówki powinny uzyskać preferencje przetargowo-

20 BSiE

rozwojowe. Rejestr placówek posiadających wdrażany system zapewniania jakości powinienznajdować się w każdym urzędzie pracy i kuratorium oświaty.

17. Wskazane jest umożliwienie uzyskiwania stopni specjalizacji zawodowej przez in-struktorów praktycznej nauki zawodu i nauczycieli oświaty dorosłych.

18. Należy skorelować klasyfikację zawodów i specjalności gospodarczych z klasyfikacjązawodów szkolnych.

19. W kształceniu dorosłych należy stosować aktywizujące metody nauczania, wykorzy-stując doświadczenia słuchaczy.

20. Funkcja nauczyciela powinna ewoluować z dydaktycznej i wychowawczej na funkcjędoradcy – przewodnika oceniającego postępy w procesie dydaktycznym.

21. Należy stworzyć system kształcenia, dokształcania i doskonalenia nauczycieli zajmu-jących się kształceniem dorosłych.

BSiE 21

III. Stanowisko Związku Zakładów Doskonalenia Zawodowegow sprawie ustawy o kształceniu dorosłych

Ustawa o kształceniu dorosłych powinna:1. Określać rolę i zadania państwa, uwzględniając następujące zagadnienia:- koordynacja działań związanych z edukacją dorosłych,- tworzenie zachęt do podejmowania nauki,- rozwiązania ekonomiczne pozwalające zachować zasadę równego dostępu do edukacji

dorosłych,- stworzenie mechanizmów zapewniających wysoką jakość usług oświatowych poprzez

akredytację jednostek szkolących i wynikające z niej prawo nadawania kwalifikacji zawodo-wych, certyfikację jednostek szkolących uzyskujących wysokie efekty edukacyjne, stworze-nie systemu doradztwa dydaktycznego jednostkom szkolącym, określenie zasad nadzoru pe-dagogicznego, wprowadzenie obowiązku doskonalenia kadry nauczającej,

- opracowanie jednolitego systemu nadawania kwalifikacji i tytułów zawodowych, zacho-wującego równoważność kształcenia szkolnego i pozaszkolnego,

- opracowanie zlecania zadań państwa w dziedzinie oświaty organizacjom pozarządowym,- zapewnienia poradnictwa i i doradztwa zawodowego.

2. Określić rolę i zadania samorządów lokalnych w zakresie:- współudziału w tworzeniu sieci placówek edukacji dorosłych,- tworzenia zachęt do podejmowania kształcenia w dziedzinach potrzebnych środowiskom

lokalnym,- pomocy ekonomicznej uczestnikom kształcenia i jednostkom szkolącym,- zapewnienia na swoim terenie informacji o szkoleniach i jednostkach szkolących.

3. Wskazywać na zadania pracodawców, do których można by zaliczyć:- umożliwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych w zakresie potrzeb-

nym pracodawcy,- udzielanie pomocy ekonomicznej i urlopów edukacyjnych,- udostępnianie miejsc w zakładach pracy na staże edukacyjne,- umożliwianie kształcenia praktycznego w zakładach pracy.

4. Określać rolę samorządów pracodawców poprzez:- tworzenie zachęt do podejmowania przez pracowników wysiłków na rzecz podnoszenia

kwalifikacji zawodowych pracowników,- uczestnictwo przy opracowywaniu standardów kwalifikacyjnych i wymagań egzamina-

cyjnych,- uczestnictwo w nadawaniu tytułów zawodowych,- nadzór nad jakością kształcenia praktycznego w pracy.

5. Wskazywać na rolę i zadania związków zawodowych w promowaniu edukacji pra-cowniczej m in. poprzez:

- propagowanie wśród pracowników potrzeby podnoszenia kwalifikacji zawodowych,- dbanie o realizację przez pracodawców ustawowych zadań w zakresie edukacji pracow-

ników,- uczestnictwo w nadawaniu tytułów zawodowych,- pomoc ekonomiczna pracownikom w kształceniu,

22 BSiE

- doradztwo w zakresie wyboru form kształcenia i doskonalenia przez pracowników.6. określać prawa i obowiązki uczestników kształcenia takie jak:- prawo do urlopu szkoleniowego,- prawo do kontynuowania pracy po zakończeniu szkolenia akceptowanego przez praco-

dawcę,- prawo do refundacji w całości lub części kosztów kształcenia w formach szkolnych i po-

zaszkolnych,- obowiązek dalszej pracy w zakładzie pracy, jeżeli szkolenie było finansowane w całości

lub części przez pracodawcę.

7. Wytyczać zadania organizatorów kształcenia (jednostek szkolących) zobowiązującedo:

- zapewnienia wymaganych warunków do prowadzenia procesu kształcenia, w tym nie-zbędnych środków technicznych, dydaktycznych, lokalowych,

- zapewnienie programów kształcenia adekwatnych do potrzeb uczestników szkoleń,- zapewnienie wykwalifikowanej kadry pedagogicznej, przygotowanej do pracy z osobami

dorosłymi,- stosowanie metod kształcenia gwarantujących osiąganie wysokich efektów przez osoby

dorosłe.

wydzia analiz kształcenie ustawiczne i kształcenie i...

Documents