wykŁad piĄty: podstawy epidemiologii (e)
DESCRIPTION
SUM - WLK ‘2013. WYKŁAD PIĄTY: PODSTAWY EPIDEMIOLOGII (E). Prof. dr hab. med. Jan E. Zejd a. TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU. Związek przyczynowo-skutkowy i praktyczne zasady jego oceny w epidemiologii obserwacyjnej Statystyczne miary ryzyka zachorowania. BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
WYKŁAD PIĄTY:WYKŁAD PIĄTY:PODSTAWYPODSTAWY
EPIDEMIOLOGII (E)EPIDEMIOLOGII (E)
Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda
SUM - WLK ‘2013
Związek przyczynowo-skutkowy i praktyczne zasady jego oceny w epidemiologii obserwacyjnej
Statystyczne miary ryzyka zachorowania
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
BADANIA EPIDEMIOLOGICZNE
BADANIA OPISOWE BADANIA ANALITYCZNE
OBSERWACYJNE EKSPERYMENTALNE B. ANALITYCZNE B. ANALITYCZNE
B. ekologiczne
B. Kliniczne
B. przekrojowe
B. kohortowe
B. populacyjne
B. kliniczno -kontrolne
Związek przyczynowo-skutkowy i praktyczne zasady jego oceny w epidemiologii obserwacyjnej
Statystyczne miary ryzyka zachorowania
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
OD WSPÓŁZMIENNOŚCI DO ZWIĄZKU PRZYCZYNOWO-
SKUTKOWEGO
Gdy w stosunku do określonego zjawiska zdrowotnego i określonych okoliczności temu zjawisku towarzyszących
współzmienność ma charakter powtarzalnej prawidłowości, wówczas uzasadniona jest podejrzenie związku
przyczynowo-skutkowego
Definicja związku przyczynowo-skutkowego
"takie współwystępowanie zdarzeń, w których zmiana ilości lub jakości jednego z nich powoduje odpowiednią zmianę ilościową
lub jakościową drugiego zdarzenia, przy czym za przyczynę uważamy to zdarzenie lub takie warunki, które rozpoczynają lub
wywołują wystąpienie określonego skutku".
MOŻLIWE INTERPRETACJE ZJAWISKA WSPÓŁZMIENNOŚCI
•związek może mieć charakter przypadkowy, wynikający z niereprezentatywnego charakteru badanej próby (taki związek nie występuje w rzeczywistości w populacji, z której pochodzi próba badana);
•związek może mieć charakter przypadkowy, wynikający z nieujawnionego wpływu innego, rzeczywistego czynnika ryzyka, od którego zależy nie tylko obecność zjawiska, ale także poziom czynnika mylnie przyjętego za czynnik ryzyka w przeprowadzonym badaniu;
•związek opisuje relację pomiędzy zjawiskiem a czynnikiem, który jest czynnikiem pośrednim, podczas gdy poprzedzający go rzeczywisty czynnik ryzyka pozostaje nieujawniony w przeprowadzonym badaniu epidemiologicznym;
•związek odzwierciedla wpływ interakcji czynnika ryzyka z innym czynnikiem, którego obecność i poziom warunkuje wystąpienie odpowiedzi biologicznej, nieobecnej gdy dodatkowy czynnik przyjmuje wartości inne niż występujące w trakcie zrealizowanego badania epidemiologicznego.
KRYTERIA HILL’A(Sir Austin Bradford Hill)
Kryteria oceny związków przyczynowo-skutkowych, przydatne w interpretacji wyników obserwacyjnych badań analitycznych
• Siła związku• Powtarzalność związku w różnych badaniach• Swoistość związku• Następstwo czasowe• Obecność zależności "narażenie - odpowiedź biologiczna"• Biologiczne prawdopodobieństwo związku• Zgodność z dotychczasowym stanem wiedzy• Obecność dowodów eksperymentalnych• Obecność analogii
Związek przyczynowo-skutkowy i praktyczne zasady jego oceny w epidemiologii obserwacyjnej
Statystyczne miary ryzyka zachorowania
TREŚĆ DZISIEJSZEGO WYKŁADU
RYZYKO ZACHOROWANIA
istnieje zawsze i wynosi od 0 do 1 (od 0% do 100%)
nie jest możliwe do ustalenia bez obserwacji grupy:
Palacz zachoruje („1”) lub nie („0”) na raka płuca
W grupie 100 palaczy na raka płuca zachoruje 20 osób↓
Ryzyko zachorowania wynosi 20/100 = 0,2 = 20%
ergo
Indywidualne ryzyko (=prawdopodobieństwo) zachorowania = 20%
OCENA RYZYKA – STRATEGIA TABELI CZTEROPOLOWEJ
Podział wszystkich ludzi objętych obserwacją („badanych”):C+N+ lub C+N- lub C-N+ lub C-N-
Choroba obecna Choroba nieobecna
Narażenie obecne Narażenie nieobecne
STATYSTYCZNE MIARY RYZYKA
√ miary zależności narażenie-choroba
√ miary oddziaływań na populację
Badanie epidemiologiczne dostarcza danych, statystyka analizuje dane
MIARY ZALEŻNOŚCI
BEZWZGLĘDNE
MIARY
WZGLĘDNE
MIARY
Różnica ryzyk Ryzyko względne
Różnica współczynników
Iloraz współczynników
Różnica częstości Iloraz częstości
Iloraz szans
MIARY ZALEŻNOŚCI
BEZWZGLĘDNE
MIARY
WZGLĘDNE
MIARY
Różnica ryzyk Ryzyko względne
Różnica współczynników
Iloraz współczynników
Różnica częstości Iloraz częstości
Iloraz szans
RÓŻNICA RYZYK
Pięcioletnia obserwacja (1996-2000) wykazała:• 8 nowych przypadków astmy u 200 dzieci bez atopii
(grupa E-);• 18 nowych przypadków astmy u 255 atopowych dzieci
(grupa E+).
Ryzyko w grupie „E-” = 8/200 = 0.04 = 4%Ryzyko w grupie „E+” = 18/225 = 0.08 = 8%
Różnica ryzyk = „ryzykoE+” – „ryzykoE-” = 8% - 4% = 4%
Uwaga: 4% pochodzi także z (82% - 76%), (30%-26%), (i.t.d.)
RÓŻNICA WSPÓŁCZYNNIKÓW
Pięcioletnia obserwacja (1996-2000) wykazała:• 8 nowych przypadków astmy u 200 dzieci nieatopowych (grupa E-);• 18 nowych przypadków astmy u 255 dzieci atopowych (grupa E+).
Współczynniki wymagają określenia czasu i standaryzacji mianownika
Wsp. w „E-” w ciągu roku = {8/200}/5 = 0.04/5 =0.008 = 8 / 1000Wsp. w „E+” w ciągu roku = {18/225}/5 = 0.08/5 =0.016 =16 / 1000
Różnica współczynników = „wspE+” – „wspE-” = 8 / 1000
(8 dodatkowych przypadków astmy u 1000 dzieci pojawia się w związku z atopią)
RÓŻNICA CZĘSTOŚCI
Źródło DanychEpidemiologiczne badanie przekrojowe
Częstość przewlekłego kaszlu:- U dzieci miejskich: 18%- U dzieci wiejskich: 15%
Różnica częstości = 18% - 15% = 4%
„4%” odzwierciedla obecność gradientu ‘miasto-wieś’
MIARY ZALEŻNOŚCI
BEZWZGLĘDNE
MIARY
WZGLĘDNE
MIARY
Różnica ryzyk Ryzyko względne
Różnica współczynników
Iloraz współczynników
Różnica częstości Iloraz częstości
Iloraz szans
RYZYKO WZGLĘDNE („RELATIVE RISK – RR”)
RW = zapadalność na daną chorobę w grupie „E+” podzielona przez zapadalność
na tę chorobę w grupie „E-”
(„E-” = zawsze mianownik)
RW = 1: brak zależności
RW > 1: dodatnia zależność
RW < 1: ujemna zależność
RYZYKO WZGLĘDNE – CD.
Każda grupa Narażeni: E+ = A+B
Nie-narażeni: E- = C+D„posiada” własne, bezwzględne ryzyko):
CHOROBA
Tak Nie
NARAŻENIE Tak A B
Nie C D
Ryzyko Względne = A/(A+B) : C(C+D)
[„1” jako punkt odniesienia, E- !]
RYZYKO WZGLĘDNE – CD.
Siła zależności:
RW INTERPRETACJA
0,0 – 0,3 Duży efekt ochronny*
0,4 – 0,5 Średni efekt ochronny
0,6 – 0,8 Mały efekt ochronny
0,9 – 1,1 Brak efektu
1,2 – 1,6 Mały efekt szkodliwy
1,7 – 2,5 Średni efekt szkodliwy
>2,6 Duży efekt szkodliwy
* - efekt narażenia
UWAGA
Ryzyko Względne w czystej postaci odzwierciedla zróżnicowanie zapadalności
Dane dla obliczenia RW pochodzą z badania kohortowego
W nieortodoksyjnych rozważaniach źródłem danych bywa badanie przekrojowe
ILORAZ WSPÓŁCZYNNIKÓW, ILORAZ CZĘSTOŚCI
Iloraz Współczynników
Współczynnik w E+/Współczynnik w E-
Iloraz Częstości
Częstość w E+ / Częstość w E-
ILORAZ SZANS(„ODDS RATIO – OR”)
Względna miara zależności zarezerwowana dla epidemiologicznych
badań typu kliniczno-kontrolnego
ILORAZ SZANS MIARA RYZYKA W B. KLINICZNO-
REFERENCYJNCH
W badaniach kliniczno-referencyjnych miarą ryzyka jest iloraz szans
ILORAZ SZANS = UDZIAŁ NARAŻENIAchorzy / UDZIAŁ NARAŻENIAzdrowi
ILORAZ SZANS = (a / c) / (b / d) = ad / bc
W przypadku ilorazu szans wniosek odnośnie ryzyka nie wynika z porównań zapadalności (badanie kliniczno-referencyjne nie mierzy zapadalności)
Choroba
+ -
Narażenie + a b a + b
- c d c + d
a + c b + d a + b + c + d
MIARY ODDZIAŁYWAŃ
NA POPULACJĘ
MIARY ODDZIAŁYWAŃ
• FRAKCJA PRZYPISANA W POPULACJI „AFP” (jaka frakcja – odsetek wszystkich przypadków danej choroby w całej populacji zależy od narażenia na badany czynnik szkodliwy ?
• FRAKCJA PRZYPISANA U CHORYCH „AFE” (w jakim stopniu obecność choroby u chorego jest związana z narażeniem tego chorego na badany czynnik szkodliwy ?
AFP – cd.(Źródło: Doll & Peto, 1981)
Ogólna Umieralność
z Powodu Raka
AFP
(%)
Tytoń 30
Dieta 35
Zawód 4
Zachowania seksualne 7
Zanieczyszczenie środowiska 2
Dowód na zależność
OBECNOŚĆ I SIŁA CZYNNIKA RYZYKA
Dowód na wpływ