Wykluczenie płatnicze w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej

Tomasz KoźlińskiDepartament Systemu Płatniczego, Narodowy Bank Polski

Konferencja „Jak zmniejszyć wykluczenie finansowe w Polsce?”Warszawa, 13 grudnia 2010 r.

Narodowy Bank Polski

Wykluczenie finansowe to sytuacja, w której osoby fizyczne nie mają dostępu lub mają utrudnione korzystanie z

podstawowych produktów i usług finansowych.

Wykluczenie finansowe

Wykluczenie płatnicze

Wykluczenie oszczędnościowe Wykluczenie

emerytalne

Wykluczenie kredytowe

Wykluczenie inwestycyjne

Wykluczenie ubezpieczeniowe

Brak dostępu lub utrudnione korzystanie z:

1. rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego,

2. bankowości elektronicznej (internetowej) i bezgotówkowych instrumentów płatniczych (kart płatniczych, poleceń przelewu, poleceń zapłaty oraz innych nowoczesnych form bezgotówkowej zapłaty za rachunki).

Co to jest wykluczenie płatnicze?

Dostęp do konta osobistego, rachunku bieżącego lub rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego (ROR) w banku lub SKOK

77,2%

22,8%

Posiada własne lub wspólne konto (ROR) Nie posiada konta osobistego (ROR)

Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Dostęp do konta osobistego w zależności od wykształcenia

3042

6886 82

6

21

14

11 13

64

3719

3 5

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

Podstawowe Zasadniczezawodowe

Średnie Policealne Wyższe

100%

Konto indywidualne Konto wspólne Nie posiada konta osobistego

Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Dostęp do konta osobistego w zależności od sytuacji społeczno-zawodowej

39 51 41 5167 55

78 761122 16

14 3414 18

50 49 37 33 19 11 8 5

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

Jest

embe

zrob

otny

(a)

Uczę

się/

stud

iuję

Nie

pra

cuję

zaw

odow

o/za

jmuję

się

dom

em

Jest

emem

eryt

em/r

enci

stą

Prac

owni

cyniżs

zego

szc

zebl

ai r

obot

nicy

Rol

nicy

Kad

ra k

iero

wni

cza

i spe

cjal

iści

wyż

szeg

osz

czeb

la

Prac

owni

cyin

styt

ucji

pańs

twow

ej lu

bsa

mor

ządo

wej

Posiada własne konto osobiste Posiada wspólne konto osobiste Nie posiada konta osobistego

Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Dostęp do własnego lub wspólnego konta osobistego

Brak dostępu do własnego lub wspólnego konta osobistego

87% 30-44 lata wiek

wykształcenie

dochód

miejsce zamieszkania

34% 60 i więcej lat

64% podstawowe95% wyższe

sytuacja społeczno-zawodowa

90% powyżej 5000 zł

83% miasto > 500 tys. mieszkańców

37% do 1600 zł

28% wieś

95% urzędnicy 50% bezrobotniŹródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Przyczyny nieposiadania konta osobistego (wielokrotny wybór)

2,6%

3,1%

5,7%

10,5%

12,3%

14,5%

16,7%

21,9%

22,8%

25,0%

53,9%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0%

Bank odmów ił mi założenia konta ze w zględu na brak stałej pracy lubdochodów , niskie dochody lub brak stałego miejsca zameldow ania

Posiadanie i obsługa konta bankow ego jest zbyt skomplikow ane

Konto osobiste jest zbyt nisko oprocentow ane/ nieopłacalne

Posiadanie konta osobistego jest zbyt drogie w stosunku dokorzyści, jakie daje

Banki pobierają zbyt w ysokie opłaty i prow izje za prow adzeniekonta

Nie mam zaufania do banków / bankow ców

Nie mam regularnych dochodów / stałej pracy

Nie mam pieniędzy, nie mam czego oszczędzać

Uw ażam, że mam zbyt niskie dochody, żeby posiadać konto

Wolę trzymać pieniądze w gotów ce

Nie potrzebuję konta, nie mam takiej potrzeby

Źródło: badanie własne. N=228, 2009 r.

Ubankowienie w latach 2006-2009 w Polsce-badania empiryczne

48%

68%76% 77%

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

2006 2007 2008 2009Źródło: opracowanie własne na podstawie: 2006 - NBP (48%); 2007 - Prof. P. Błędowski, Prof. M. Iwanicz-Drozdowska (68%);2008 - The Gallup Organization dla Komisji Europejskiej, Eurobarometer (76%); 2009 - NBP (77%), Prof. D. Maison dla NBP (78%), ARC Rynek i Opinia dla UOKiK (72%), ARC Rynek i Opinia dla KIR (80%).

Ubankowienie w Polsce i innych krajach UE99 99 98 98

94 94 93 9389 88 88 86 86 85

8176 76 75 74

53

40

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Finl

andi

a

Dan

ia

Szw

ecja

Bel

gia

Fran

cja

Wie

lka

Bry

tani

a

Esto

nia

Nie

mcy

Gre

cja

Irlan

dia

Hol

andi

a

Aus

tria

Mal

ta

Luks

embu

rg

Port

ugal

ia

His

zpan

ia

Słow

enia

Cyp

r

Cze

chy

Słow

acja

Litw

a

Pols

ka

Węg

ry

Łotw

a

Wło

chy

Rum

unia

Buł

garia

średnia dla UE - 87

97 96 96 96 95 95100

Źródło: Consumers’ views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer 243 - The Gallup Organization, European Commission January 2009. N=25607, Polska n=1002, wiek => 21 lat.

29 3527 26 30

1328 21 20 18 21 16 19 18 13 12 9 11 6 9 11 9 4 8 6 7 5

49 3743 39 34

5032

36 34 35 30 34 29 27 32 29 32 26 29 26 23 24 28 22 22 18 18

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Wło

chy

Gre

cja

His

zpan

ia

Port

ugal

ia

Irlan

dia

Cyp

r

Wie

lka

Bry

tani

a

Pols

ka

Cze

chy

Słow

acja

Mal

ta

Fran

cja

Buł

garia

Węg

ry

Rum

unia

Aus

tria

Słow

enia

Luks

embu

rg

Bel

gia

Dan

ia

Esto

nia

Nie

mcy

Hol

andi

a

Łotw

a

Litw

a

Szw

ecja

Finl

andi

a

Zgadzam sięCałkowicie zgadzam się

Respondenci wskazywali na trudne do zrozumienia i nieprzejrzyste działanie konta osobistego, na przykład zasad pobierania

Opinia o skomplikowaniu działania konta osobistego

prowizji i opłat oraz naliczania odsetek. Źródło: Consumers’ views on switching service providers. Analytical Report, Flash Eurobarometer 243 - The Gallup Organization, European Commission January 2009. N=25607.

3329 28 26 26 26 23 20 18 16 15 14 13 12 12 12 12 11 11 9 8 8 7 6 6 3

4448

23

32

17

37 3845

53

34

24

53

4236 34

22

45 48

19

61

40

51

61

41

56 54

2

32

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Rum

unia

Gre

cja

Cyp

r

Wło

chy

His

zpan

ia

Port

ugal

ia

Węg

ry

Buł

garia

Fran

cja

Luks

embu

rg

Mal

ta

Pols

ka

Dan

ia

Irlan

dia

Litw

a

Aus

tria

Słow

acja

Łotw

a

Bel

gia

Cze

chy

Esto

nia

Wie

lka

Bry

tani

a

Słow

enia

Nie

mcy

Szw

ecja

Finl

andi

a

Hol

andi

a

Bardzo trudny lub raczej trudny dostęp do podstawowego rachunku bankowegoCałkowicie zgadzam się, że każdy bank powinien otworzyć każdemu podstawowy rachunek bankowy

Dostęp do podstawowego rachunku bankowego oraz opinia o konieczności upowszechnienia tego typu rachunku

Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- podstawowego rachunku bankowego? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość trudno) Czy każdy bank powinien otworzyć każdej osobie podstawowy rachunek bankowy? (Odpowiedzi całkowicie zgadzam się)Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission, February 2010. N=26719.

Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do:- karty płatniczej/ bankowej i - karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno)Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719.

41

29 28 27 25 23 22 21 2017 17 15 15 14 13 13 12 12 12

9 9 9 8 74 4 2

55

36

3035

31

37

21

46

3135

2723

29 30

1814

2421

28

22 2117

21 21

13 12 12

0

10

20

30

40

50

60

His

zpan

ia

Gre

cja

Cyp

r

Rum

unia

Wło

chy

Węg

ry

Fran

cja

Port

ugal

ia

Luks

embu

rg

Buł

garia

Dan

ia

Pols

ka

Słow

acja

Aus

tria

Irlan

dia

Mal

ta

Bel

gia

Cze

chy

Litw

a

Łotw

a

Słow

enia

Wie

lka

Bry

tani

a

Nie

mcy

Esto

nia

Finl

andi

a

Szw

ecja

Hol

andi

a

Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty płatniczej/bankowej

Bardzo trudny i raczej trudny dostęp do karty kredytowej

Dostęp do karty płatniczej/ bankowej i karty kredytowej w krajach Unii Europejskiej

Ograniczenia w dostępie do kart kredytowych w krajach Unii Europejskiej

Pytanie: Proszę powiedzieć, czy jest dla Ciebie trudnym lub nie uzyskanie dostępu do- karty kredytowej? (Odpowiedzi bardzo trudno i dość rudno)Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719.

52

35 35

30 29 28 27 26 26 25 24 24 24 2321 20

1715 15

13 13

7 74 4 3 2

0

10

20

30

40

50

60

Węg

ry

Buł

garia

Rum

unia

Litw

a

Mal

ta

Gre

cja

Sło

wac

ja

Est

onia

Wło

chy

Łotw

a

Hisz

pani

a

Pol

ska

Por

tuga

lia

Cze

chy

Cyp

r

Irlan

dia

Wie

lka

Bry

tani

a

Aus

tria

Sło

wen

ia

Belg

ia

Fran

cja

Nie

mcy

Luks

embu

rg

Hol

andi

a

Finl

andi

a

Dan

ia

Szw

ecja

Pytanie: Czy mógłbyś powiedzieć, że w ciągu 12 nadchodzących miesięcy istnieje ryzyko niezapłacenia za comiesięczne rachunki? (Odpowiedzi wskazujące na wysoki poziom ryzyka i średnie ryzyko).

Wpływ wykluczenia finansowego na opłacanie rachunków w krajach Unii Europejskiej

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Poverty and Social Exclusion Report, TNS Opinion & Social na zlecenie Directorate General Employment, Directorate General Communication, Special Eurobarometer 321, European Commission February 2010. N=26719.

92%

73%

85%

88%

69%

60%

8%

27%

15%

12%

31%

40%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Jestem emerytem/ rencistą

Uczę się/ studiuję

Nie pracuję zawodowo/zajmuję się domem

Jestem bezrobotny(a)

Praca dorywcza

Stała praca

Gotówkowo BezgotówkowoŹródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Sposoby płatności za energię elektrycznąw zależności od sytuacji zawodowej

90%

90%

75%

59%

39%

10%

10%

25%

41%

61%

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Podstawowe

Zasadnicze zawodowe

Średnie

Policealne

Wyższe

Gotówkowo Bezgotówkowo

Sposoby płatności za energię elektrycznąw zależności od wykształcenia

Źródło: badanie własne. N=1000, 2009 r.

Źródło: badania własne

34,1%

15,0%

5,8%

3,2%

4,6%

2,4%

2,0%

24,4%

3,8%

3,4%

0,8%

0,3%

0,1%

66,0%

10,0%

9,0%

3,5%

3,0%

4,0%

1,0%

3,0%

0,0%

0,5%

0,0%

0,0%

0,0%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0%

Gotów ka na poczcie

Gotów ka w kasie punktu obsługi klienta u dostaw cy usługi

Gotów ka u inkasenta

Gotów ka w kasie obcego banku

Gotów ka w kasie w łasnego banku

Gotów ka w punkcie przyjmującym opłaty/ sklepie/ punkciefinansow ym

Przelew em w oddziale w łasnego banku

Przelew em przez Internet (bankow ość internetow a)

Polecenie zapłaty (direct debit)

Zlecenie stałe

Karta płatnicza przez Internet/telefon

Automatycznie pobierane z konta osobistego

Bankow ość mobilna

Posiada w łasne lub w spólne konto Nie posiadam w łasnego lub w spólnego konta

Bezgotówkowo 34,8%Gotówkowo 65,2%

Posiada konto osobiste (n=739)

Sposoby zapłaty rachunków za energię elektryczną w zależności od posiadania lub nieposiadania konta osobistego w banku lub SKOK

21 21 17 13 9

52 54 55

4034

28 26 2847

57

0%

10%20%

30%

40%50%

60%

70%

80%90%

100%

Energia Woda Gaz Tel.kom.

Internet

III poziom - płatnośćbezgotówkowo i posiadaniewłasnego lub wspólnegokonta

II poziom - płatnośćgotówką i posiadaniewłasnego lub wspólnegokonta

I poziom - płatność gotówkąi brak własnego lubwspólnego konta

Źródło: badanie własne. N=1000.

Poziomy wykluczenia płatniczego w comiesięcznym opłacaniu rachunków

Wniosek ogólnyPomimo ogromnego postępu w ostatniej dekadzie w

dostępie i korzystaniu z rachunków bankowych, bankowości internetowej i bezgotówkowych

instrumentów płatniczych, stale istnieje grupa osób, która nie ma dostępu do tych usług, nie może z nich

korzystać lub sama rezygnuje z tych usług.

Wykluczenie płatnicze ma istotny wpływ na utrzymującą się popularność płatności gotówkowych.

tomasz.kozlinski@nbp.pl

….0…0..0.0001

Dziękuję bardzo za uwagęTomasz Koźliński

Departament Systemu PłatniczegoNarodowy Bank Polski