wyzwania demograficzne w europie Środkowo-wschodniej na
TRANSCRIPT
![Page 1: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/1.jpg)
Wyzwania demograficzne
w Europie Środkowo-Wschodniej
na przełomie XX i XXI wieku
Marek Okólski
Jakość i warunki życia a procesy demograficzne w Europie Środkowej w czasach nowożytnych
Zielonogórskie spotkania z demografią
24-25 października 2012
![Page 2: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/2.jpg)
Podstawowa teza
Sytuacja demograficzna Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW/‘Europy pokomunistycznej’) odbiega wyraźnie od sytuacji w pozostałej części kontynentu
Główne długookresowe tendencje na kontynencie to: stabilizacja zaludnienia, kompensata niedostatku urodzeń przez imigrację oraz starzenie się populacji
Na tle innych kontynentów, te tendencje rodzą niepokój i stawiają Europę w relatywnie niekorzystnym położeniu
EŚW doświadcza regresu ludnościowego, spadek liczby urodzeń jest głębszy i zwykle towarzyszy temu silna emigracja, zaś starzenie populacji ma większą dynamikę
W EŚW ogniskują się zatem najpoważniejsze długookresowe wyzwania demograficzne
![Page 3: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/3.jpg)
Cztery perspektywy opisu wyzwań i zagrożeń demograficznych w EŚW:
‘Tradycyjna’ (wielkość populacji regres)
‘Cywilizacyjna’ (schyłkowość)
‘Strukturalna’ (jakość populacji negatywna selekcja)
‘Funkcjonalna’ (zaburzenie proporcji między podstawowymi grupami populacji)
![Page 4: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/4.jpg)
Perspektywa ‘tradycyjna’ – czy upadek demograficzny?
świat: wzrost zaludnienia z 6,9 mld (2010) do 10,1 mld (2100)
Europa (bez Wschodu): wzrost (stagnacja!) z 440 mln do 450 mln
Europa Wschodnia: spadek z 295 mln do 220 mln
Udział Europy w zaludnieniu Ziemi (%):
Udział Europy Wschodniej w zaludnieniu Europy (%):
1950 1980 2010 2040 2070 2100
8,7 6,6 4,3 3,0 2,4 2,2
1950 1980 2010 2040 2070 2100
40,2 42,6 40,0 36,6 34,2 32,9
![Page 5: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/5.jpg)
Perspektywa ‘cywilizacyjna’ (Gaetano Mosca, 1939) demograficzne korelaty schyłku cywilizacji/imperium: osłabienie żywotności biologicznej (zdrowie mentalne i fizyczne oraz prokreacja) i exodus migracyjny
Wschód Europy (kraje komunistyczne/postkomunistyczne):
Kryzys zdrowotny (od lat 60. do początku lat 90. XX w., a nawet co najmniej do początku XXI w.)
Zwężona reprodukcja ludności fenomen ‘najniższej niskiej’ dzietności (TFR = 1,1-1,4)
Trwała silna emigracja (ubytki populacji na ogół rzędu 5-10% w okresie 1990-2010)
![Page 6: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/6.jpg)
Efekt przedłużających się ‘tradycyjnych’ stosunków społecznych
Skutki imperialnej zależności w okresie zaborów
Efekt represji okresu II wojny światowej i powojennego
Konsekwencje ‘socjalistycznej modernizacji’
Skutki powojennych ( i najnowszych) fal migracyjnych
Czy obecna słabość elit i niedowład przywództwa nie mają
źródła w demografii?
Perspektywa ‘strukturalna’ selektywność zjawisk demograficznych systematycznie osłabia segment populacji, z którego wywodzi się gros elity
![Page 7: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/7.jpg)
Ilustracja: nadzwyczajne straty biologiczne ludności polskiej (PL) i żydowskiej (Ż) w okresie II wojny światowej (jedynie na skutek okupacji niemieckiej)
Ogólna umieralność podczas wojny w Polsce wzrosła z 13‰ do 18‰; ponadto 6,5 mln zgonów nadzwyczajnych (w tym ponad 5 mln PL i Ż na skutek terroru niemieckiego)
Zgony nadzwyczajne (straty) ludności miejskiej stanowiły 50,6% jej stanu w 1939 (na wsi 7,1%)
Ludność (PL i Ż) miast w 1939 = 34,6% ludności (PL i Ż); straty biologiczne w okresie 1939-1945 = 78,9% ogółu strat PL i Ż odwrócone proporcje
Straty elit: adwokaci 57% stanu w 1939, lekarze 39%, naukowcy 29%, duchowni (katoliccy) 27%, sędziowie i prokuratorzy 22%, nauczyciele szkół średnich 14%
Inny rodzaj uszczerbku biologicznego: deficyt urodzeń (1,2 mln), inwalidztwo (600 tys.), groźne dla życia choroby (np. 1,5 mln chorych na gruźlicę, zarejestrowanych w latach 1945-1946)
![Page 8: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/8.jpg)
Cd. Ilustracji dalsze (inne) drogi eliminacji (‘wymiany’) elity…
Izolacja lub eksterminacja ‘wrogów ludu’ (‘władzy sowieckiej’) w okresie (i na terenach) okupacji ZSRR
Ucieczki, emigracja bezpośrednio powojenna, pozostanie za granicą znacznej części osób internowanych lub deportowanych
Eksterminacja ocalałych z II wojny światowej (niezależnych) liderów
Powojenna ‘polityka kadrowa’ promocja kadr (‘awans społeczny’), preferencyjna (obciążona ‘klasowo’) rekrutacja na studia, itp.
Zasiedlenie głównych ośrodków administracyjnych i akademickich przez młode pokolenie wywodzące się z chłopstwa
![Page 9: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/9.jpg)
Późniejsze emigracje…
Główna fala w okresie PRL – 1981-1989 ponad milion osób, w tym 47% (wśród osób 18+) z co najmniej wykształceniem średnim (24% w populacji, która pozostała w PL), w tym 13% z wykształceniem wyższym (7% w populacji, która pozostała w PL)
Utrata więcej niż jednego pełnego rocznika absolwentów szkół wyższych w okresie 1981-1989
Wielka emigracja po 1 maja 2004 obecnie ponad 2 miliony ‘stałych mieszkańców’ PL przebywa ‘czasowo’ (w większości ponad rok) za granicą, wśród nich 300 tys. ma wyższe wykształcenie (ponad 14%); natomiast wśród powracających taki poziom wykształcenia występuje o 30% rzadziej niż wśród emigrantów
![Page 10: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/10.jpg)
A zatem, długotrwały, systematyczny ubytek zasobów demograficznych, z których rekrutuje się podstawowa część elit
![Page 11: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/11.jpg)
Perspektywa ‘funkcjonalna’ narastające dysproporcje między ludnością w wieku przed-, po- oraz (re)produkcyjnym
‘odwieczne’ relacje: grupa -19 (‘zaplecze reprodukcyjne’) niemal tak samo liczna jak grupa 20-59, spełniajaca podstawowe funkcje reprodukcyjne (prokreacja, wychowanie potomstwa, utrzymanie rodziny) i marginalne rozmiary grupy 60+ (znikoma ‘wartość reprodukcyjna’)
Co z tego pozostało?
![Page 12: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/12.jpg)
‘starcza zapaść’ w perspektywie 50 lat
![Page 13: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/13.jpg)
-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80+
Polska 1950
Kobiety Mężczyźni
-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80+
Polska 2050
Kobiety Mężczyźni
-15% -5% 5% 15%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80+
Europa Zachodnia 1950
Kobiety Mężczyźni
-15% -10% -5% 0% 5% 10% 15%
0-4
10-14
20-24
30-34
40-44
50-54
60-64
70-74
80+
Europa Zachodnia 2050
Kobiety Mężczyźni
![Page 14: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/14.jpg)
Polska Eurostat, 2008: W 2060 4,1 mln w wieku 80+, tj. 12% populacji (w 1950 200 tys., tj. 0,7%; w 2010 1,3 mln, tj. 3%)
![Page 15: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/15.jpg)
0
10
20
30
40
50
60
70
Rumunia
Polska
Słowacja
Bułgaria
Niemcy
Węgry
Portugalia
Grecja
Włochy
HiszpaniaCzechy
Austria
Holandia
Finlandia
Francja
Szwecja
Belgia
Dania
Wielka Brytania
2008 2035 2060
Współczynnik obciążenia ludźmi starymi – (65+/15-64)*100
![Page 16: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/16.jpg)
Dziękuję za uwagę
![Page 17: Wyzwania demograficzne w Europie Środkowo-Wschodniej na](https://reader034.vdocuments.pub/reader034/viewer/2022051522/587617e51a28ab4c418bf6a0/html5/thumbnails/17.jpg)