wzk'z d /me y k'z &1 ,/^dkz/ hz^k î ì í õ r î ì î ì / x x ... · w Æ ] v í...

Páxina 1 de 181

PROGRAMACIÓN DE XEOGRAFÍA E HISTORIA

CURSO 2019-2020

I.E.S. AS FONTIÑAS

SANTIAGO DE COMPOSTELA

Páxina 2 de 181

INTRODUCIÓN: MARCO LEXISLATIVO

A programación do departamento de Xeografía e Historia parte do marco lexislativo constituido pola lei orgánica 8/2013, do 9 de decembro, para a mellora da calidade educativa que modificou en distintos aspectos a Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación; ademáis das seguintes,

Orde ECD/1941/2016, de 22 de decembro, pola que se determinan as características, o deseño e o contido da avaliación de Bacharelato para o acceso á Universidade.

Orde ECD/65/2015, do 21 de xaneiro, pola que se describen as relacións entre as competencias, os contidos e os criterios de avaliación da educación primaria, a educación secundaria obrigatoria e o bacharelato.

Decreto 86/2015, do 25 de xuño, polo que se establece o currículo da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.

Real Decreto 1105/2014, do 26 de decembro, polo que se establece o currículo básico da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato ORDE do 28 de maio de 2018 pola que se aproba o calendario escolar para o curso 2018/19 nos centros docentes sostidos con fondos públicos na

Comunidade Autónoma de Galicia. Resolución do 11 de maio de 2018, da Dirección Xeral de Educación, Formación Profesional e Innovación Educativa, pola que se ditan instrucións

para o desenvolvemento, no curso académico 2018/19, do currículo establecido no Decreto 86/2015, do 25 de xuño, da educación secundaria obrigatoria e do bacharelato nos centros docentes da Comunidade Autónoma de Galicia.

PUBLICIDADE DA PROGRAMACIÓN Esta programación estará exposta na páxina web do IES As Fontiñas http://www.edu.xunta.gal/centros/iesasfontinas/node/279 para poder ser accesible ao alumnado, pais e comunidade educativa, ademáis da intranet do Instituto. O profesorado encargarase de explicar as liñas mestras e a localización da programación durante os primeiros días de clase.

Páxina 126 de 181

XEOGRAFÍA

OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE XEOGRAFÍA

O actual currículo constata que «a Xeografía se ocupa especificamente do espazo, as paisaxes e as actividades que se desenvolven sobre o territorio, analizando a relación entre a natureza e a sociedade, así como as súas consecuencias.»

De acordo con iso, formula os seguintes obxectivos xerais para esta disciplina:

«Ten como obxectivo a comprensión do territorio, produto da interrelación de múltiples factores, e ademais que o estudante poida explicar a realidade xeográfica española. Grazas a este coñecemento adquirido, a Xeografía pode transmitir a idea de responsabilidade dentro da sociedade, posto que o ser humano é o principal axente de transformación do medio natural, e deste xeito, esta materia participa profundamente na formación en valores».

«O uso dos instrumentos propios desta disciplina, entre outros a cartografía, imaxes ou estatísticas de distinto tipo, achega a posibilidade de analizar e realizar interpretacións globais, sistemáticas e integradas da realidade que nos rodea, identificar as unidades territoriais, as paisaxes e os resultados da actividade humana para poder coñecer e comprender o espazo».

«De modo que a Xeografía formulada neste curso ten como obxectivo fundamental dar unha interpretación global e interrelacionada de cada fenómeno xeográfico, ofrecer os mecanismos que sirvan para dar respostas e explicacións aos problemas que formula o territorio de España»..

CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE. A LOMCE establece que todas as áreas ou materias do currículo deben participar no desenvolvemento das distintas competencias clave do alumnado. Estas competencias son as sete seguintes:

Páxina 127 de 181

1.º Comunicación lingüística.

2.º Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía.

3.º Competencia dixital.

4.º Aprender a aprender.

5.º Competencias sociais e cívicas.

6.º Sentido de iniciativa e espírito emprendedor.

7.º Conciencia e expresións culturais.

A materia de Xeografía de España préstase ao desenvolvemento de todas estas competencias, especialmente as cinco primeiras. Para favorecer a súa adquisición polo alumnado inclúense no currículo diferentes tipos de actividades. Algunhas son específicas para alcanzar unha competencia; outras son actividades integradas, que permiten avanzar simultaneamente na adquisición de varias competencias. A continuación concrétanse algunhas maneiras nas que a Xeografía contribúe á adquisición das competencias clave.

- Comunicación lingüística. A Xeografía colabora na comprensión de textos orais e escritos; na expresión oral e escrita; e no respecto ás normas de comunicación. Así, o alumnado deberá adquirir e utilizar con propiedade a terminoloxía da materia. Deberá ser capaz de comprender textos orais e escritos de temática xeográfica, e expresar os contidos xeográficos utilizando adecuadamente as estruturas lingüísticas e as normas ortográficas e gramaticais. E deberá asumir as normas de comunicación en contextos variados: respectar a quenda de palabra, escoitar con atención o interlocutor, etc. Con este fin realízanse tarefas como a lectura comprensiva e o comentario de textos; a definición de termos e a elaboración de definicións; a descrición de imaxes; as redaccións, exposicións e presentacións orais; a participación nas actividades da aula e en debates; a elaboración de informes e traballos, etc.

- Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía. A Xeografía contribúe de forma esencial a tomar conciencia dos cambios producidos polas persoas no contorno e a fomentar o coidado ambiental e dos seres vivos, promovendo o compromiso co uso responsable dos recursos e o desenvolvemento sostible. Para iso formula numerosas actividades encamiñadas á toma de conciencia dos problemas ambientais e á busca e aprecio das solucións para abordalos, como a análise de datos, imaxes e textos; a realización de traballos de campo sobre o contorno; a valoración da importancia dos espazos naturais protexidos; ou a planificación de actuacións concretas para previr os problemas ou colaborar na súa solución.

A Xeografía tamén fomenta o manexo de elementos matemáticos básicos, mediante o cálculo e interpretación de taxas (aridez, natalidade, paro, PIB); a elaboración e a análise de información en formato gráfico ou en series estatísticas; e a realización e interpretación de mapas. Así mesmo, fomenta o establecemento de relacións, a explicación de feitos, a clasificación, a comparación, a diferenciación, o razoamento lóxico mediante o uso de datos e estratexias para responder cuestións ou afrontar problemas xeográficos de diversa índole e as súas manifestacións en diferentes aspectos da vida cotiá. Tamén evidencia a importancia de usar métodos rigorosos para comprender a realidade física e humana

Páxina 128 de 181

e as súas interrelacións espaciais. E promove hábitos de vida saudables en relación co medio e co aumento da esperanza de vida (producións ecolóxicas, medios de transporte non motorizados, consumo responsable, etc.).

- Competencia dixital. A Xeografía promove a capacidade de buscar, seleccionar, utilizar e avaliar criticamente a información procedente de medios dixitais; a elaboración de información propia a partir da información obtida; e a súa transmisión utilizando diversas canles de comunicación audiovisual. Entre as actividades que fomentan esta competencia encóntranse as investigacións ou indagacións; e o uso das novas tecnoloxías para facilitar o traballo xeográfico e a vida diaria: realización de cálculos, gráficos e mapas; obtención de imaxes; creación de simulacións co fin de adoptar decisións con repercusións espaciais, etc.

- Competencia de aprender a aprender. Promóvese desde a Xeografía mediante o desenvolvemento de estratexias que favorezan a comprensión dos seus contidos, como a realización de esquemas, sínteses, cadros comparativos, eixes cronolóxicos, organigramas, fichas e mapas conceptuais. Ademais, desde a materia foméntanse actitudes que favorecen a aprendizaxe autónoma, a iniciativa, a creatividade e o espírito crítico; a toma de conciencia dos procesos de aprendizaxe; e a autoavaliación da consecución dos obxectivos de aprendizaxe

- Competencias sociais e cívicas. A Xeografía impulsa a educación cívica, aplicando os dereitos e deberes da convivencia cidadá ao contexto escolar. Con este fin fomenta a relación cos demais; aprender a comportarse; o recoñecemento da riqueza e da diversidade das opinións alleas; e o desenvolvemento do compromiso social manifestado na preocupación polos espazos e os grupos sociais máis desfavorecidos. Entre as actividades propostas atópanse a participación activa na aula; o traballo en grupo para a realización de actividades; e os traballos de campo, que promoven a solidariedade, a responsabilidade, a colaboración e o respecto ás opinións alleas.

- O sentido da iniciativa e o espírito emprendedor. A Xeografía colabora en desenvolver a autonomía persoal; a constancia no traballo, asumindo responsabilidades e superando as dificultades; a capacidade de liderado, suxerindo iniciativas e fomentando as actitudes relacionadas coa organización, a planificación, co deseño, coa valoración, a avaliación, a coordinación de tarefas e tempos e a negociación; e co desenvolvemento da creatividade e do emprendemento, propoñendo novas ideas ou actividades.

- A conciencia e expresións culturais. A Xeografía fomenta a valoración das manifestacións culturais propias e alleas nas súas distintas vertentes (natural, monumental, etc.); e o aprecio da multiculturalidade de persoas e espazos xeográficos. Tamén promove o gusto pola creatividade e pola estética na vida cotiá, manifestadas na elaboración de traballos, murais, presentacións, caderno de traballo, etc.

CRITERIOS PARA A SECUENCIACIÓN E PRESENTACIÓN DE CONTIDOS.

Os criterios que se tiveron en conta para a selección dos contidos de cada unidade didáctica foron os seguintes:

Páxina 129 de 181

- As especificacións contidas no currículo establecido polas administracións educativas.

- O afianzamento dos coñecementos sobre Xeografía adquiridos na Educación Secundaria Obrigatoria, así como o afondamento na ciencia xeográfica para proporcionar as conexións con opcións posteriores.

- Un tratamento equilibrado en canto a nivel e extensión, para evitar contrastes entre unidades demasiado curtas e demasiado amplas; e entre temas doados e difíciles, aínda que é evidente que algúns entrañan maior complexidade de comprensión que outros.

- A adecuación ás características do alumnado desta etapa. Os conceptos de cada unidade trátanse con certa profundidade, como corresponde a un segundo curso de Bacharelato no que o desenvolvemento do pensamento lóxico-formal do alumnado permite maior nivel de abstracción, conceptualización, xeneralización, relación e integración de conceptos que en etapas anteriores. Pero, igualmente, búscase a coherencia e unha estruturación clara en apartados e subapartados, que faciliten a comprensión.

- A diferenciación entre uns conceptos nucleares esixibles a todo o alumnado (contidos mínimos) e outros complementarios, que permitan tratar a diversidade na aula. No libro de texto a letra grosa destaca os conceptos básicos e permite unha lectura rápida das ideas esenciais. Pola súa parte, as explicacións complementarias e a realización de certas actividades permiten a ampliación dos contidos.

- O interese social dos conceptos e que resulten motivadores para o alumnado, por estaren relacionados coa realidade ou coa vida cotiá e co propio espazo xeográfico.

- As referencias ao marco galego, europeo e mundial. Os diferentes temas de Xeografía contextualízanse no nivel galego, mostrando a gran diversidade interna. Tamén constatan as interdependencias entre o espazo xeográfico español e o resto do mundo, especialmente co ámbito da Unión Europea, dada a súa destacada influencia na organización territorial de España. Ademais, estas interdependencias con Europa e o mundo resúmense nas dúas unidades finais onde se analiza a posición española en ambos os dous contextos.

- A interrelación dos conceptos con outros da propia disciplina e da área das Ciencias Sociais, como a Economía ou a Historia, que permiten coñecer os procesos históricos que subxacen na configuración actual do espazo xeográfico español.

- A máxima actualización dos contidos. Incorpóranse as achegas máis recentes da investigación xeográfica nos diversos temas; e as últimas novidades das distintas políticas estatais e europeas con incidencia espacial.

- O tratamento de contidos que fomenten a educación en valores. O seu obxecto é consolidar e desenvolver as competencias sociais e persoais de respecto, tolerancia, solidariedade e cooperación que veñen estimulándose desde os cursos previos da ESO e de Bacharelato.

Páxina 130 de 181

- A presentación variada dos contidos. A exposición teórica acompáñase dunha abundante documentación cartográfica, gráfica, estatística e icónica. O seu obxectivo é mostrarlle ao alumnado diversas maneiras de obter e presentar a información; facilitar a comprensión dos conceptos; e permitir, a través da súa interpretación, traballar os procedementos característicos do método xeográfico. Os criterios que se seguiron para a selección da documentación foron os seguintes:

- Variedade. En canto ao tipo de documentos (fotografías, gráficos, mapas, estatísticas e textos); e en canto ao espazo xeográfico ao que se refiren (estatal, galego, provincial e europeo).

- Actualización. As informacións con base estatística refírense sempre aos últimos anos das series proporcionadas por fontes de información diversas e fiables.

- Presentación atractiva e clara que facilite a súa comprensión. Con este fin, o libro de texto presenta mapas temáticos con gamas cromáticas do mesmo tipo e con intensidade proporcional á do fenómeno que cartografan; os mapas e gráficos que o permiten inclúen o dato numérico que representan, para dotalos da maior precisión posible; proporciónanse mapas a páxina completa para aqueles aspectos físicos e humanos que serían máis dificultosamente visibles nun mapa de menor tamaño; e inclúense amplas series estatísticas que precisan os datos a nivel autonómico, provincial e europeo.

CONCRECIÓN PARA ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE, SECUENCIACIÓN E CONTIDOS MÍNIMOS.

TÁBOA 1. MÍNIMOS ESIXIBLES

Páxina 131 de 181

XEOGRAFÍA 2º BACHARELATO

CRITERIOS AVALIACIÓN

ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE

C_CLAVE MÍNIMOS ESIXIBLES INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

BLOQUE 1. A XEOGRAFÍA E O ESTUDO DO ESPAZO XEOGRÁFICO

▪ B1.1. Recoñecer a peculiaridade do coñecemento xeográfico utilizando as súas ferramentas de análise e os seus procedementos.

▪ XHB1.1.1. Describe a finalidade do estudo da xeografía, e as principais ferramentas de análise e os seus procedementos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB1.1.1. Describe a finalidade do estudo da xeografía, e as principais ferramentas de análise e os seus procedementos.

▪ B1.2. Identificar o espazo xeográfico como tal nas súas diversas ocupacións, entendéndoo como centro de relacións humanas e sociais.

▪ XHB1.2.1. Identifica as paisaxes xeográficas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB1.2.2. Enumera e describe as características das paisaxes xeográficas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ XHB1.2.2. Enumera e describe as características das paisaxes xeográficas.

Comentarios escritos de paisaxes ao longo do curso.

▪ B1.3. Distinguir e analizar os tipos de planos e mapas con diferentes escalas, identificándoos como ferramentas de representación do espazo xeográfico

▪ XHB1.3.1. Utiliza adecuadamente as ferramentas características da ciencia xeográfica.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CD

▪ XHB1.3.1. Utiliza adecuadamente as ferramentas características da ciencia xeográfica.

Traballos a realizar ao longo do curso.

▪ B1.4. Analizar e comentar o mapa topográfico nacional E: 1/50.000.

▪ XHB1.4.1. Extrae información do mapa topográfico mediante os procedementos de traballo do xeógrafo.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CD

XHB1.4.1. Extrae información do mapa topográfico mediante os procedementos de traballo do xeógrafo.

Traballos co MTN 1:25.000.

▪ XHB1.4.2. Extrae a información de mapas e planos de diferentes escalas.

▪ CMCCT

▪ CD

XHB1.4.2. Extrae a información de mapas e planos de diferentes escalas.

Comentarios de mapas ao longo do curso.

▪ B1.5. Deseñar e comparar mapas sobre espazos xeográficos próximos utilizando os procedementos característicos.

▪ XHB1.5.1. Identifica nunha paisaxe as diferenzas entre paisaxe natural e cultural.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB1.5.1. Identifica nunha paisaxe as diferenzas entre paisaxe natural e cultural.

Páxina 132 de 181





▪ B1.6. Procurar, seleccionar e elaborar información de contido xeográfico obtida de fontes diversas, e presentala de xeito adecuado.

▪ XHB1.6.1. Analiza e extrae conclusións da observación dun plano e dun mapa, comentando as características do espazo xeográfico.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

Bloque 2. O relevo español: a súa diversidade xeomorfolóxica

▪ B2.1. Distinguir as singularidades do espazo xeográfico español establecendo os aspectos que lle confiren unidade e os elementos que ocasionan diversidade.

▪ XHB2.1.1. Debuxa e sinala sobre un mapa físico de España as unidades do relevo español, comentando as súas características.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB2.1.1. Debuxa e sinala sobre un mapa físico de España as unidades do relevo español, comentando as súas características.

Exame e traballos na aula:

▪ comentario de perfís topográficos de España e Galicia.

▪ Mapa litolóxico da Península Ibérica.

▪ Comentario do formas de modelado de relevo e tipos de relevo.

▪ B2.2. Describir os trazos do relevo español, situando e analizando as súas unidades de relevo.

▪ XHB2.2.1. Identifica e representa nun mapa os elementos do relevo que son similares e diferentes do territorio peninsular e insular.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B2.3. Definir o territorio español subliñando as diferenzas das unidades morfoestruturais.

▪ XHB2.3.1. Enumera e describe os principais trazos do relevo de España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB2.3.1. Enumera e describe os principais trazos do relevo de España.

▪ B2.4. Diferenciar a litoloxía de España, incidindo nas súas características e na modelaxe.

▪ XHB2.4.1. Clasifica as unidades do relevo español segundo as súas características xeomorfolóxicas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB2.4.1. Clasifica as unidades do relevo español segundo as súas características xeomorfolóxicas.

▪ B2.5. Utilizar correctamente o vocabulario específico da xeomorfoloxía.

▪ XHB2.5.1. Describe sumariamente nun mapa a evolución xeolóxica e a conformación do territorio español.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB2.5.1. Describe sumariamente nun mapa a evolución xeolóxica e a conformación do territorio español.

Páxina 133 de 181





▪ B2.6. Procurar e seleccionar información do relevo obtido de fontes diversas (bibliográficas, cartográficas, internet ou traballos de campo), e presentala de xeito adecuado sinalando os condicionamentos que o relevo pode impor.

▪ XHB2.6.1. Realiza un corte topográfico e explica o relevo que reflicte.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB2.6.1. Realiza un corte topográfico e explica o relevo que reflicte.

▪ B2.7. Identificar as características edáficas dos solos.

▪ XHB2.7.1. Enumera e describe os elementos constitutivos dos tipos de solo de España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB2.7.1. Enumera e describe os elementos constitutivos dos tipos de solo de España.

▪ XHB2.7.2. Localiza nun mapa de España os tipos de solos peninsulares e insulares.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB2.7.2. Localiza nun mapa de España os tipos de solos peninsulares e insulares.

Bloque 3. A diversidade climática e a vexetación

▪ XHB3.1.1. Localiza os climas nun mapa de España.

▪ CMCCT

▪ CA

▪ CD

▪ XHB3.1.1. Localiza os climas nun mapa de España.


▪ Realización e comentario de climogramas.

▪ Comentario de mapas do tempo.

▪ Mapa dos dominios vexetais da Península Ibérica.

▪ B3.2. Distinguir os climas en España e comentar as súas características, sinalando os factores e os elementos que os compoñen, para diferencialos.

▪ XHB3.2.1. Describe e compara os climas en España, enumerando os factores e os elementos característicos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.2.1. Describe e compara os climas en España, enumerando os factores e os elementos característicos.

▪ B3.3. Distinguir os climas en España e a súa representación en climogramas.

▪ XHB3.3.1. Representa e comenta climogramas específicos de cada clima.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ XHB3.3.1. Representa e comenta climogramas específicos de cada clima.

Páxina 134 de 181





▪ CCL

▪ CD

▪ B3.4. Comentar a información climatolóxica que se deduce utilizando mapas de temperaturas ou precipitacións de España.

▪ XHB3.4.1. Comenta as características dos climas españois a partir dos seus climogramas representativos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪

▪ B3.5. Analizar os tipos de tempo atmosférico en España utilizando os mapas de superficie e de altura.

▪ XHB3.5.1. Enumera os trazos dos tipos de tempo atmosférico reflectidos nas estacións climatolóxicas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.5.1. Enumera os trazos dos tipos de tempo atmosférico reflectidos nas estacións climatolóxicas.

▪ XHB3.5.2. Identifica e interpreta nun mapa do tempo os elementos que explican os tipos de tempo atmosférico.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.5.2. Identifica e interpreta nun mapa do tempo os elementos que explican os tipos de tempo atmosférico.

▪ B3.6. Interpretar un mapa do tempo aplicando as características dos tipos de tempo peninsulares ou insulares.

▪ XB33.6.1. Comenta un mapa do tempo de España distinguindo os elementos que explican o tipo de tempo característico da estación do ano correspondente.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XB33.6.1. Comenta un mapa do tempo de España distinguindo os elementos que explican o tipo de tempo característico da estación do ano correspondente.

▪ B3.7. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo á diversidade climática de España utilizando as fontes dispoñibles, tanto de internet como de medios de comunicación social, ou bibliografía.

▪ XHB3.7.1. Analiza como afecta a España o cambio climático.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.7.2. Extrae conclusións ambientais, utilizando gráficas e

▪ CMCCT

Páxina 135 de 181





estatísticas que reflicten as chuvias torrenciais.

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B3.8. Identificar as rexións vexetais. ▪ XHB3.8.1. Identifica nun mapa os dominios vexetais, e describe e comenta as súas características.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.8.1. Identifica nun mapa os dominios vexetais, e describe e comenta as súas características.

▪ B3.9. Diferenciar razoadamente as formacións vexetais españolas.

▪ XHB3.9.1. Ante unha paisaxe natural, identifica as formacións vexetais que aparezan.

▪ CMCCT

▪ CA

▪ CD

▪ XHB3.9.1. Ante unha paisaxe natural, identifica as formacións vexetais que aparezan.

▪ XHB3.9.2. Analiza razoadamente unha cliserie.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB3.9.2. Analiza razoadamente unha cliserie.

Bloque 4. A hidrografía

▪ B4.1. Explicar a diversidade hídrica da Península Ibérica e nas illas, enumerando e localizando os tipos de elementos hídricos que se poden percibir coa observación da paisaxe.

▪ XHB4.1.1. Explica a diversidade hídrica en España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB4.1.1. Explica a diversidade hídrica en España.


▪ Realización de hidrogramas

▪ B4.2. Describir as cuncas fluviais españolas situándoas nun mapa e enumerando as súas características.

▪ XHB4.2.1. Localiza nun mapa de España as principais cuncas fluviais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB4.2.1. Localiza nun mapa de España as principais cuncas fluviais.

Páxina 136 de 181





▪ B4.3. Identificar os réximes fluviais máis característicos.

▪ XHB4.3.1. Relaciona os réximes hídricos dos cursos fluviais coas posibilidades de aproveitamento hídrico en España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ XHB4.3.1. Relaciona os réximes hídricos dos cursos fluviais coas posibilidades de aproveitamento hídrico en España.

▪ B4.4. Enumerar as zonas húmidas de España, localizalas nun mapa e comentar as súas características.

▪ XHB4.4.1. Localiza nun mapa as zonas húmidas españolas, e debate un aspecto de actualidade sobre este tema.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB4.4.1. Localiza nun mapa as zonas húmidas españolas, e debate un aspecto de actualidade sobre este tema.

▪ B4.5. Analizar o aproveitamento dos recursos hídricos en España, incluíndo as características de seca e das chuvias torrenciais do clima.

▪ XHB4.5.1. Sitúa nun mapa da rede hidrográfica española os grandes encoros, e deduce consecuencias, analizando tamén as características climáticas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB4.5.2. Analiza e comenta gráficas e estatísticas que reflicten as épocas de seca en relación cun mapa de tipos de réximes fluviais dos ríos da Península Ibérica, e saca conclusións.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B4.6. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo á hidroloxía española, incidindo na explotación das augas subterráneas, utilizando distintas fontes de información.

▪ XHB4.6.1. Selecciona imaxes e novas xornalísticas que reflictan a desigualdade hídrica española e a súa interacción coas actividades humanas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB4.6.1. Selecciona imaxes e novas xornalísticas que reflictan a desigualdade hídrica española e a súa interacción coas actividades humanas.

Bloque 5. As paisaxes naturais e as relacións entre natureza e sociedade

▪ B5.1. Describir e reflectir nun mapa as paisaxes naturais españolas, identificando os seus trazos.

▪ XHB5.1.1. Distingue as características dos grandes conxuntos paisaxísticos españois.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ XHB5.1.1. Distingue as características dos grandes conxuntos paisaxísticos españois.


Páxina 137 de 181





▪ CCL

▪ CD

▪ Comentario dunha paisaxe natural.

▪ XHB5.1.2. Localiza no mapa as paisaxes naturais españolas e identifica as súas características.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CSC

▪ XHB5.1.2. Localiza no mapa as paisaxes naturais españolas e identifica as súas características.

▪ B5.2. Relacionar o medio natural coa actividade humana, describindo casos de modificación do medio polo ser humano.

▪ XHB5.2.1. Identifica e formula os problemas suscitados pola interacción entre persoa e natureza sobre as paisaxes.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CSC

▪ XHB5.2.1. Identifica e formula os problemas suscitados pola interacción entre persoa e natureza sobre as paisaxes.

▪ XHB5.2.2. Analiza algún elemento lexislador correctivo da acción humana sobre a natureza.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CSC

▪ B5.3. Describir os espazos humanizados e enumerar os seus elementos constitutivos.

▪ XHB5.3.1. Diferencia as paisaxes humanizadas das naturais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB5.3.1. Diferencia as paisaxes humanizadas das naturais.

▪ B5.4. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo ás paisaxes naturais e as relacións entre natureza e sociedade, utilizando fontes en que estea dispoñible, tanto en internet como en bibliografía ou medios de comunicación social.

▪ XHB5.4.1. Selecciona e analiza novas xornalísticas ou imaxes nas que se perciba a influencia do medio na actividade humana.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB5.4.2. Selecciona e analiza a partir de distintas fontes de información novas xornalísticas ou

▪ CMCCT

▪ CAA

Páxina 138 de 181





imaxes nas que se perciba a influencia das persoas sobre o medio.

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB5.4.3. Obtén e analiza a información que apareza nos medios de comunicación social referida á destrución do medio natural por parte do ser humano.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B5.5. Comparar imaxes das variedades de paisaxes naturais.

▪ XHB5.5.1. Diferencia as paisaxes naturais españolas a partir de fontes gráficas e comenta imaxes representativas de cada unha das variedades de paisaxes naturais localizadas en medios de comunicación social, internet ou outras fontes bibliográficas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB5.5.1. Diferencia as paisaxes naturais españolas a partir de fontes gráficas e comenta imaxes representativas de cada unha das variedades de paisaxes naturais localizadas en medios de comunicación social, internet ou outras fontes bibliográficas.

Bloque 6. A poboación española

▪ B6.1. Identificar as fontes para o estudo da poboación establecendo os procedementos que permiten estudar casos concretos.

▪ XHB6.1.1. Utiliza as ferramentas de estudo da poboación.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CD

▪ XHB6.1.1. Utiliza as ferramentas de estudo da poboación.


▪ Realización dunha pirámide de poboación.

▪ Cálculo do índice sintético de fecundidade. ▪ B6.2. Comentar gráficos e taxas que

amosen a evolución da poboación española.

▪ XHB6.2.1. Comenta a pirámide actual de poboación española e compáraa con algunha dun período anterior ou de previsións futuras.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.2.1. Comenta a pirámide actual de poboación española e compáraa con algunha dun período anterior ou de previsións futuras.

▪ XHB6.2.2. Distingue as pirámides de poboación na súa evolución histórica.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB6.2.2. Distingue as pirámides de poboación na súa evolución histórica.

Páxina 139 de 181





▪ CD

▪ B6.3. Caracterizar a poboación española identificando os movementos naturais.

▪ XHB6.3.1. Aplica a teoría da transición demográfica ao caso español.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.3.1. Aplica a teoría da transición demográfica ao caso español.

▪ XHB6.3.2. Elixe datos e taxas demográficas que amosen a configuración da poboación dun territorio.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.3.2. Elixe datos e taxas demográficas que amosen a configuración da poboación dun territorio.

▪ B6.4. Diferenciar a densidade de poboación no espazo peninsular e insular, explicando a distribución de poboación.

▪ XHB6.4.1. Comenta o mapa da densidade de poboación actual en España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.4.1. Comenta o mapa da densidade de poboación actual en España.

▪ B6.5. Explicar a distribución da poboación española identificando as migracións.

▪ XHB6.5.1. Explica os procesos migratorios antigos que afectan a España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.5.1. Explica os procesos migratorios antigos que afectan a España.

▪ XHB6.5.2. Identifica e analiza as migracións recentes.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.5.2. Identifica e analiza as migracións recentes.

▪ XHB6.5.3. Explica as relacións entre comunidades autónomas en relación coas migracións interiores.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ XHB6.5.3. Explica as relacións entre comunidades autónomas en relación coas migracións interiores.

Páxina 140 de 181





▪ CCL

▪ CD

▪ B6.6. Analizar a poboación das comunidades autónomas, definindo a súa evolución e a problemática de cada unha.

▪ XHB6.6.1. Compara e comenta a poboación das rexións que medran e as que diminúen a súa poboación.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.6.1. Compara e comenta a poboación das rexións que medran e as que diminúen a súa poboación.

▪ B6.7. Comentar un mapa da densidade de poboación de España, analizando a súa estrutura.

▪ XHB6.7.1. Analiza un gráfico da estrutura da poboación española.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B6.8. Analizar as pirámides de poboación das comunidades autónomas, incidindo no caso galego, e comentar as súas peculiaridades.

▪ XHB6.8.1. Resolve problemas de demografía referidos ao cálculo de taxas de poboación.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.8.1. Resolve problemas de demografía referidos ao cálculo de taxas de poboación.

▪ B6.9. Explicar as perspectivas de poboación española e a ordenación do territorio.

▪ XHB6.9.1. Selecciona e analiza información sobre as perspectivas de futuro da poboación española.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB6.9.1. Selecciona e analiza información sobre as perspectivas de futuro da poboación española.

▪ B6.10. Obter e seleccionar información de contido demográfico utilizando fontes en que estea dispoñible, tanto en internet como noutras fontes de información.

▪ XHB6.10.1. Presenta e defende información sobre a poboación española salientando os aspectos máis significativos, utilizando gráficos, mapas, pirámides, etc., nunha presentación informática ou en exposicións en directo.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

Páxina 141 de 181





Bloque 7. O espazo rural e as actividades do sector primario

▪ B7.1. Describir as actividades agropecuarias e forestais, especificando as características de España.

▪ XHB7.1.1. Identifica as actividades agropecuarias e forestais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.1.1. Identifica as actividades agropecuarias e forestais.


▪ Comentario dunha paisaxe agraria.

▪ Búsqueda de información sobre a PAC.

▪ XHB7.1.2. Diferencia as actividades do sector primario doutras actividades económicas.

▪ CCL

▪ CAA

▪ CD

▪ B7.2. Distinguir as paisaxes agrarias, a súa morfoloxía e as súas estruturas, establecendo as súas características.

▪ XHB7.2.1. Sitúa nun mapa a distribución dos principais aproveitamentos agrarios.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.2.1. Sitúa nun mapa a distribución dos principais aproveitamentos agrarios.

▪ XHB7.2.2. Achega os aspectos do pasado histórico que incidiron nas estruturas agrarias españolas.

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB7.2.2. Achega os aspectos do pasado histórico que incidiron nas estruturas agrarias españolas.

▪ B7.3. Analizar adecuadamente unha paisaxe rural distinguindo o terreo de labor, os bosques e o hábitat.

▪ XHB7.3.1. Selecciona e comenta imaxes que poñen de manifesto as características das paisaxes agrarias españolas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.3.1. Selecciona e comenta imaxes que poñen de manifesto as características das paisaxes agrarias españolas.

▪ B7.4. Comprender a evolución da estrutura da propiedade e identificar formas de tenza da terra.

▪ XHB7.4.1. Define historicamente, de forma sumaria, a estrutura da propiedade

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB7.4.1. Define historicamente, de forma sumaria, a estrutura da propiedade

Páxina 142 de 181





▪ CD

▪ B7.5. Explicar o sector agrario español tendo en conta as súas estruturas da propiedade e as características das súas explotacións.

▪ XHB7.5.1. Identifica e analiza as características das paisaxes agrarias españolas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.5.1. Identifica e analiza as características das paisaxes agrarias españolas.

▪ B7.6. Explicar a situación do sector agrario español tendo en conta o contexto europeo e as políticas da Unión Europea.

▪ XHB7.6.1. Achega datos ou gráficos de aspectos estruturais que expliquen o dinamismo dun sector agrario dado.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.6.2. Comenta textos xornalísticos que expliquen a situación española na PAC.

▪ CCL

▪ CAA

▪ XHB7.6.2. Comenta textos xornalísticos que expliquen a situación española na PAC.

▪ B7.7. Analizar a actividade pesqueira, e definir as súas características e os seus problemas.

▪ XHB7.7.1. Establece as características e as peculiaridades da actividade pesqueira española e galega.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.7.1. Establece as características e as peculiaridades da actividade pesqueira española e galega.

▪ XHB7.7.2. Selecciona e analiza novas xornalísticas que tratan problemas pesqueiros e identifica a súa orixe.

▪ CCL

▪ CAA

▪ B7.8. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo ao espazo rural, silvícola ou pesqueiro, utilizando fontes dispoñibles en internet, en medios de comunicación social ou na bibliografía.

▪ XHB7.8.1. Confecciona gráficos comparativos do peso específico no PIB das actividades agrarias, gandeiras, forestal e pesqueiras españolas fronte a outros sectores de actividade.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB7.8.1. Confecciona gráficos comparativos do peso específico no PIB das actividades agrarias, gandeiras, forestal e pesqueiras españolas fronte a outros sectores de actividade.

Páxina 143 de 181





Bloque 8. As fontes de enerxía e o espazo industrial

▪ B8.1. Analizar o proceso de industrialización español establecendo as características históricas que conducen á situación actual.

▪ XHB8.1.1. Selecciona e analiza información sobre os problemas e a configuración da industria española.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB8.1.1. Selecciona e analiza información sobre os problemas e a configuración da industria española.


▪ Búsqueda e interpretación de datos de consumo e producción de enerxía primaria.

▪ XHB8.1.2. Establece un eixe cronolóxico para explicar a evolución histórica da industrialización española.

▪ CCL

▪ CAA

▪ CMCCT

▪ XHB8.1.2. Establece un eixe cronolóxico para explicar a evolución histórica da industrialización española.

▪ XHB8.1.3. Selecciona e analiza imaxes que amosen a evolución histórica da industria española nunha zona concreta ou dun sector concreto.

▪ CCL

▪ CAA

▪ CD

▪ XHB8.1.3. Selecciona e analiza imaxes que amosen a evolución histórica da industria española nunha zona concreta ou dun sector concreto.

▪ B8.2. Relacionar as fontes de enerxía e a industrialización, e describir as súas consecuencias en España.

▪ XHB8.2.1. Relaciona o nacemento da industria e a localización de fontes de enerxía e materias primas en España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CDC

▪ XHB8.2.1. Relaciona o nacemento da industria e a localización de fontes de enerxía e materias primas en España.

▪ B8.3. Coñecer os factores da industria en España.

▪ XHB8.3.1. Enumera as características da industria española e as súas diferenzas rexionais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB8.3.1. Enumera as características da industria española e as súas diferenzas rexionais.

▪ XHB8.3.2. Confecciona e analiza gráficas e estatísticas que expliquen as producións industriais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB8.3.2. Confecciona e analiza gráficas e estatísticas que expliquen as producións industriais.

Páxina 144 de 181





▪ CD

▪ B8.4. Identificar e comentar os elementos dunha paisaxe industrial dada.

▪ XHB8.4.1. Analiza e comenta paisaxes de espazos industriais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB8.4.1. Analiza e comenta paisaxes de espazos industriais.

▪ B8.5. Describir os eixes de desenvolvemento industrial sobre un mapa, establecendo as súas características e as posibilidades de rexeneración e cambio no futuro.

▪ XHB8.5.1. Sinala nun mapa os asentamentos industriais máis importantes, distinguindo entre os sectores industriais.

▪ CCL

▪ CD

▪ CAA

▪ XHB8.5.1. Sinala nun mapa os asentamentos industriais máis importantes, distinguindo entre os sectores industriais.

▪ XHB8.5.2. Localiza e describe as rexións industriais e os eixes de desenvolvemento industrial.

▪ CCL

▪ CAA

▪ CD

▪ XHB8.5.3. Describe os eixes ou focos de desenvolvemento industrial, e as súas perspectivas de futuro.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B8.6. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo ao espazo industrial español e a influencia nel da política industrial europea, utilizando fontes en que estea dispoñible, tanto en internet, como na bibliografía ou nos medios de comunicación.

▪ XHB8.6.1. Describe as políticas industriais da Unión Europea e a súa influencia nas españolas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB8.6.1. Describe as políticas industriais da Unión Europea e a súa influencia nas españolas.

Bloque 9. O sector servizos

▪ B9.1. Analizar a terciarización da economía española establecendo

▪ XHB9.1.1. Identifica as características do sector terciario

▪ CMCCT ▪ XHB9.1.1. Identifica as características do sector terciario


Páxina 145 de 181





as súas características e a influencia no produto interior bruto, e utilizar correctamente a terminoloxía do sector servizos.

español. ▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

español. ▪ Comentario dun mapa de transportes.

▪ B9.2. Identificar a presenza dos servizos no territorio, analizando a súa distribución e o impacto no medio.

▪ XHB9.2.1. Explica a incidencia do sector servizos para a economía española.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.2.1. Explica a incidencia do sector servizos para a economía española.

▪ B9.3. Explicar o sistema de transporte en España, distinguindo a articulación territorial que configura.

▪ XHB9.3.1. Describe como se articulan os medios de comunicación máis importantes de España (ferrocarrís, estradas, portos e aeroportos).

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.3.1. Describe como se articulan os medios de comunicación máis importantes de España (ferrocarrís, estradas, portos e aeroportos).

▪ XHB9.3.2. Comenta sobre un mapa de transportes a transcendencia que este sector ten para articular o territorio.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.3.2. Comenta sobre un mapa de transportes a transcendencia que este sector ten para articular o territorio.

▪ XHB9.3.3. Describe e analiza mapas que reflictan un sistema de transporte determinado.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.3.3. Describe e analiza mapas que reflictan un sistema de transporte determinado.

▪ XHB9.3.4. Distingue nun mapa os principais nodos de transporte español.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

Páxina 146 de 181





▪ XHB9.3.5. Resolve problemas formulados nun caso específico sobre vías de comunicación no noso país.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B9.4. Describir o desenvolvemento comercial e a ocupación territorial que impón, e establecer as súas características.

▪ XHB9.4.1. Comenta gráficas e estatísticas que expliquen o desenvolvemento comercial.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.4.1. Comenta gráficas e estatísticas que expliquen o desenvolvemento comercial.

▪ B9.5. Localizar nun mapa os espazos turísticos, e enumerar as súas características e as desigualdades rexionais.

▪ XHB9.5.1. Analiza e explica as desigualdades do espazo turístico.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.5.1. Analiza e explica as desigualdades do espazo turístico.

▪ B9.6. Obter e seleccionar información de contido xeográfico relativo á actividade ou ao espazo do sector servizos español, utilizando fontes en que estea dispoñible, tanto en internet como na bibliografía ou nos medios de comunicación social.

▪ XHB9.6.1. Comenta gráficas e estatísticas que expliquen o desenvolvemento turístico español.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.6.1. Comenta gráficas e estatísticas que expliquen o desenvolvemento turístico español.

▪ XHB9.6.2. Explica como articulan o territorio outras actividades terciarias.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB9.6.3. Analiza e comenta imaxes do espazo destinado a transportes, comercial ou outras actividades do sector servizos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB9.6.3. Analiza e comenta imaxes do espazo destinado a transportes, comercial ou outras actividades do sector servizos.

Páxina 147 de 181





▪ CD

▪ B9.7. Identificar e comentar unha paisaxe transformado por unha importante zona turística.

▪ XHB9.7.1. Confecciona esquemas para analizar a influencia do sector servizos na economía e no emprego en España, a partir de imaxes que reflictan o seu impacto nunha paisaxe.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ CSC

Bloque 10. O espazo urbano

▪ B10.1. Definir a cidade. ▪ XHB10.1.1. Define cidade e achega exemplos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB10.1.1. Define cidade e achega exemplos.


▪ Comentario do plano dunha cidade.

▪ B10.2. Analizar e comentar planos de cidades, distinguindo os seus trazados.

▪ XHB10.2.1. Analiza e explica o plano da cidade máis próxima ao lugar de residencia, ou a máis significativa.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB10.2.1. Analiza e explica o plano da cidade máis próxima ao lugar de residencia, ou a máis significativa.

▪ B10.3. Identificar o proceso de urbanización e enumerar as súas características e as planificacións internas.

▪ XHB10.3.1. Identifica as características do proceso de urbanización.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB10.3.1. Identifica as características do proceso de urbanización.

▪ XHB10.3.2. Explica e propón exemplos de procesos de planificación urbana.

▪ CAA

▪ CCL

▪ B10.4. Analizar a morfoloxía e a estrutura urbana, e extraer conclusións da pegada da historia e a súa expansión espacial, reflexo da evolución económica e política da

▪ XHB10.4.1. Sinala a influencia histórica no plano das cidades españolas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB10.4.1. Sinala a influencia histórica no plano das cidades españolas.

Páxina 148 de 181





cidade. ▪ XHB10.4.2. Explica a morfoloxía urbana e sinala as partes dunha cidade sobre un plano desta.

▪ CCL

▪ CD

▪ CAA

▪ XHB10.4.2. Explica a morfoloxía urbana e sinala as partes dunha cidade sobre un plano desta.

▪ B10.5. Analizar e comentar unha paisaxe urbana.

▪ XHB10.5.1. Comenta unha paisaxe urbana a partir dunha fonte gráfica.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB10.5.1. Comenta unha paisaxe urbana a partir dunha fonte gráfica.

▪ XHB10.5.2. Selecciona e analiza imaxes que expliquen a morfoloxía e a estrutura urbana dunha cidade coñecida.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B10.6. Identificar o papel das cidades na ordenación do territorio.

▪ XHB10.6.1. Explica a xerarquización urbana española.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB10.6.1. Explica a xerarquización urbana española.

▪ B10.7. Describir a rede urbana española e comentar as súas características.

▪ XHB10.7.1. Describe e analiza as influencias mutuas entre a cidade e o espazo que a rodea.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB10.7.1. Describe e analiza as influencias mutuas entre a cidade e o espazo que a rodea.

▪ B10.8. Obter, seleccionar e analizar información de contido xeográfico relativo ao espazo urbano español, utilizando fontes en que estea dispoñible, en internet, nos medios de comunicación social ou na bibliografía.

▪ XHB10.8.1. Selecciona e analiza novas xornalísticas que amosen a configuración e a problemática do sistema urbano español.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

Páxina 149 de 181





Bloque 11. Formas de organización territorial

▪ B11.1. Describir a organización territorial española analizando a estrutura local, autonómica e estatal.

▪ XHB11.1.1. Localiza e explica nun mapa a organización territorial española, partindo do concello e da comunidade autónoma.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB11.1.1. Localiza e explica nun mapa a organización territorial española, partindo do concello e da comunidade autónoma.

Exame e traballos na aula.

▪ B11.2. Explicar a organización territorial española e establecer a influencia da historia e da Constitución de 1978, mediante o emprego de mapas históricos e actuais.

▪ XHB11.2.1. Explica a ordenación territorial española a partir de mapas históricos e actuais.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB11.2.2. Caracteriza a ordenación territorial establecida pola Constitución de 1978.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB11.2.2. Caracteriza a ordenación territorial establecida pola Constitución de 1978.

▪ XHB11.2.3. Compara a ordenación territorial actual e a da primeira metade do século XX.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB11.2.4. Distingue e enumera as comunidades autónomas, as principais cidades en cada unha e os países fronteirizos de España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB11.2.4. Distingue e enumera as comunidades autónomas, as principais cidades en cada unha e os países fronteirizos de España.

▪ B11.3. Analizar a organización ▪ XHB11.3.1. Enumera os ▪ CMCCT ▪ XHB11.3.1. Enumera os

Páxina 150 de 181





territorial española e describir os desequilibrios e os contrastes territoriais, así como os mecanismos correctores.

desequilibrios e os contrastes territoriais existentes na organización territorial española.

▪ CAA

▪ CCL

desequilibrios e os contrastes territoriais existentes na organización territorial española.

▪ B11.4. Describir a transcendencia das comunidades autónomas e definir as políticas territoriais que levan a cabo, incidindo no caso de Galicia.

▪ XHB11.4.1. Explica as políticas territoriais que practican as comunidades autónomas en aspectos concretos.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ B11.5. Obter, seleccionar e analizar información de contido xeográfico relativo ás formas de organización territorial en España, utilizando fontes en que estea dispoñible en internet, nos medios de comunicación social ou na bibliografía.

▪ XHB11.5.1. Distingue os símbolos que diferencian as comunidades autónomas.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB11.5.2. Explica razoadamente os trazos esenciais das políticas territoriais autonómicas.

▪ CAA

▪ CCL

Bloque 12. España en Europa e no mundo

▪ B12.1. Definir a situación xeográfica de España no mundo, establecendo a súa posición e localizando os seus territorios.

▪ XHB12.1.1. Localiza nun mapa as grandes áreas xeoeconómicas e sinala aquelas coas que España ten máis relación.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB12.1.1. Localiza nun mapa as grandes áreas xeoeconómicas e sinala aquelas coas que España ten máis relación.

Exame e traballos na aula.

▪ XHB12.1.2. Identifica aspectos salientables de España na situación mundial.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ XHB12.1.2. Identifica aspectos salientables de España na situación mundial.

▪ XHB12.1.3. Localiza a situación española entre as grandes áreas xeoeconómicas mundiais.

▪ CMCCT

▪ CAA

Páxina 151 de 181





▪ CCL

▪ CD

▪ B12.2. Describir o continente europeo distinguindo a súa estrutura territorial e os contrastes físicos e socioeconómicos.

▪ XHB12.2.1. Explica a posición de España na Unión Europea.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB12.2.1. Explica a posición de España na Unión Europea.

▪ B12.3. Identificar a posición de España na Unión Europea, enumerando as políticas rexionais e de cohesión territorial que se practican en Europa e que afectan a España.

▪ XHB12.3.1. Extrae conclusións das medidas que a Unión Europea toma en política rexional e de cohesión territorial que afectan a España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ XHB12.3.1. Extrae conclusións das medidas que a Unión Europea toma en política rexional e de cohesión territorial que afectan a España.

▪ XHB12.3.2. Comenta novas xornalísticas ou textos que explican a posición de España na Unión Europea.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B12.4. Definir a globalización e explicar os seus trazos.

▪ XHB12.4.1. Identifica e describe os trazos da globalización con exemplificacións que afecten a España.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CSC

▪ XHB12.4.1. Identifica e describe os trazos da globalización con exemplificacións que afecten a España.

▪ B12.5. Comparar os procesos de mundialización e diversidade territorial, resumindo as características de ambos.

▪ XHB12.5.1. Confecciona cadros comparativos da aplicación a casos concretos dos conceptos de mundialización e de diversidade territorial.

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

▪ CD

▪ B12.6. Explicar as repercusións da inclusión de España en espazos socioeconómicos e xeopolíticos continentais e mundiais, utilizando fontes diversas baseadas en

▪ XHB12.6.1. Explica as repercusións da inclusión de España en espazos xeopolíticos e socioeconómicos continentais e mundiais a partir de distintas fontes de información

▪ CMCCT

▪ CAA

▪ CCL

Páxina 152 de 181





material bibliográfico ou en liña e en opinións expostas nos medios de comunicación social.

xeográfica. ▪ CD

TÁBOA 2. ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE XEOGRAFÍA 2º BACHARELATO

BLOQUE OBX. CONTIDOS ACTIVIDADES APRENDIZAXE

TEMPORALIZACIÓN

Bloque 1. A xeografía e o estudo do espazo xeográfico

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.1. Concepto de xeografía. Métodos e ferramentas propias da disciplina.

Na web do IGN comprender a clasificación dos tipos de mapas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.2. Características do espazo xeográfico. Concepto de paisaxe como resultado da interacción entre factores naturais e culturais. Desenvolvemento sustentable.

Identificar fotos de paisaxes cos seus compoñentes.

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.3. Representación gráfica do espazo xeográfico a distintas escalas.

Cálculo de escalas; comentar perfís topográficos de España e Galicia.

Páxina 153 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.4. Planos e mapas: compoñentes e análise. O mapa topográfico nacional a escala 1:50.000.

Traballo co MTN: perfil, extraer información, entender as curvas de nivel.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.5. Técnicas cartográficas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B1.6. Obtención e interpretación da información cartográfica. Imaxes de satélite.

Bloque 2. O relevo español: a súa diversidade xeomorfolóxica

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B2.1. España e a súa singularidade xeográfica: unidade e diversidade.

Coñecer a evolución xeolóxica de España e Galicia.

Bloque 1 e 2, 18 horas lectivas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ B2.2. Relevo español: diversidade xeomorfolóxica. Localización dos principais accidentes xeográficos.

Mapas de relevo da Península.

Páxina 154 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B2.3. Evolución xeolóxica do territorio español como conformadora das diferentes morfoestruturas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B2.4. Litoloxía peninsular e insular e formas de modelaxe. Identificar fotos de diferentes tipos de relevo peninsular e formas de modelado correspondente.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B2.5. Identificación das unidades do relevo español peninsular e insular, e os trazos de cada unha.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B2.6. Corte topográfico: realización e análise.

▪ d

▪ e

▪ B2.7. Concepto de solo. Os solos en España: variedade edáfica e as súas características.

Coñecer e comentar o mapa das variedades litolóxicas da P.I.

Páxina 155 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ g

▪ i

▪ l

Bloque 3. A diversidade climática e a vexetación

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.1. Clima e tempo atmosférico. Factores xeográficos, dinámica atmosférica e elementos do clima.

▪ Comentar mapas do tempo.

▪ Realizar e comentar climogramas. ▪ Comentar mapas da Península coa

distribución de precipitacións e temperaturas.

Bloque 3, 17 horas lectivas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.2. Dominios climáticos españois: as súas características e representación en climogramas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.3. Dominios climáticos españois: factores limitantes.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.4. Variabilidade climática. Temperatura e precipitación.

▪ d ▪ B3.5. Situacións sinópticas e tipos de tempo atmosférico en España.

Páxina 156 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.6. Mapas do tempo, altura e superficie: análise e interpretación.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B3.7. Escenarios de cambio climático en diferentes dominios do territorio peninsular e insular.

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.8. Factores xeográficos e características da vexetación. Rexións bioxeográficas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B3.9. Formacións vexetais españolas e a súa distribución. Análise de cliseries de vexetación.

Páxina 157 de 181



TEMPORALIZACIÓN

Bloque 4. A hidrografía ▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B4.1. Diversidade hídrica da península e das illas. Principais elementos hídricos nas paisaxes.


▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B4.2. Vertentes hidrográficas. Principais cuncas fluviais peninsulares.

Análise das cuncas hidrográficas do Ebro e Guadalquivir.

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B4.3. Réximes fluviais predominantes. Comentario de hidrogramas.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B4.4. Zonas húmidas en España.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ B4.5. Aproveitamento dos recursos hídricos: incidencia da seca e das chuvias torrenciais.

Mapa dos recursos hídricos da Península.

Páxina 158 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B4.6. Augas subterráneas.

Bloque 5. As paisaxes naturais e as relacións entre natureza e sociedade

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B5.1. Paisaxes naturais españolas. ▪ Comentario dunha paisaxe natural.

▪ Mapa de distribución do carballo, faia, sobreira e aciñeira.


▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B5.2. Influencia do medio na actividade humana. Políticas favorecedoras do patrimonio natural.

▪ Gráficos comparativos de cliseries.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B5.3. Os medios humanizados e a súa interacción no espazo xeográfico. Paisaxes culturais.

Páxina 159 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B5.4. Aproveitamento sustentable do medio físico.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B5.5. Variedades de paisaxes naturais. ▪ Mapa de rexións bioxeográficas.

Bloque 6. A poboación española

▪ d

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.1. Fontes para o estudo da poboación. Procedementos de análise en demografía.

Coñecer o censo de poboación.

Coñecer e manexar a páxina do INEbase.


▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.2. Evolución histórica. Gráfica da transición demográfica en España.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ B6.3. Movementos naturais de poboación. Calcular e analizar o índice sintético de fecundidade dun concello, provincia a partir dos datos do IGE ou INE.

Páxina 160 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.4. Distribución territorial da poboación. Mapa densidades de poboación.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.5. Migracións. Gráficas da emigración galega.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.6. Mapa da distribución da poboación española.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.7. Mapa de densidade da poboación española.

▪ d ▪ B6.8. Conformación do espazo demográfico actual. Definición e cálculo de taxas demográficas.

Páxina 161 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.9. Diversidades rexionais. Estrutura, problemática actual e posibilidades de futuro da poboación española. Realidade demográfica galega.

Mapas de porcentaxes de inmigrantes por provincia uo CCAA.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B6.10. Ordenación do territorio. Peso do factor demográfico.

Bloque 7. O espazo rural e as actividades do sector primario

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B7.1. Peso das actividades agropecuarias, forestais e pesqueiras no PIB. Poboación activa.

Gráficos sobre producción agraria e poboación ocupada no sector.

Bloque 7, 8 horas lectivas. ▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B7.2. Aspectos naturais e históricos que explican os factores agrarios.

Páxina 162 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ p

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B7.3. Elementos que conforman as paisaxes agrarias. Paisaxes agrarias de España: características.

Comentario dunha paisaxe agraria.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B7.4. Estrutura da propiedade e tenencia da terra. Traballo sobre a estrutura da propiedade en distintas provincias e CCAA.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B7.5. Explotacións agrarias: características. Tipos de agricultura: coexistencia de formas avanzadas e tradicionais. Transformacións agroindustriais.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B7.6. Políticas de reforma agraria. Situación española do sector no contexto da Unión Europea. Política Agraria Común (PAC).

Páxina 163 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B7.7. Actividade pesqueira: localización, características e problemas. Análise dos aspectos físicos e humanos que conforman o espazo pesqueiro. Caso galego.

Comentario dun mapa de espazos pesqueiros.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B7.8. Silvicultura: características e desenvolvemento no territorio.

Bloque 8. As fontes de enerxía e o espazo industrial

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B8.1. Proceso de industrialización español: características e breve evolución histórica.


▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B8.2. Localización das fontes de enerxía en España. Traballo sobre consumo e produción de enerxías primarias en España.

▪ d ▪ B8.3. Achega ao PIB da industria. Poboación activa. Deficiencias e problemas do sector industrial español.

Mapas e gráficos de poboación ocupada no sector industrial.

Páxina 164 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B8.4. Elementos das paisaxes industriais. Tipoloxías de paisaxes.

Comentario dunha paisaxe industrial.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B8.5. Rexións industriais e eixes de desenvolvemento de España: importancia das políticas territoriais no sector. Planificación e perspectivas de futuro.

Mapas sobre factores de localización industrial.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B8.6. Influencia da política da Unión Europea na configuración da industria española.

Bloque 9. O sector servizos ▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.1. Terciarización da economía española: influencia no PIB. Poboación activa do sector terciario.

Gráficas e táboas sobre ocupación no sector.


Páxina 165 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.2. Análise dos servizos e distribución no territorio.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.3. Sistema de transportes en España. Impacto das infraestruturas sobre o espazo xeográfico.

▪ Mapas e gráficos de movementos de viaxeiros.

▪ Mapa redes de infraestruturas de transporte.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.4. Desenvolvemento comercial: características, evolución e distribución territorial.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.5. Espazos turísticos: características e evolución. ▪ Comentario dunha paisaxe turística.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ B9.6. Outras actividades terciarias: sanidade, educación, finanzas e servizos públicos.

▪ Gráficas e estudos sobre peso das outras actividades.

Páxina 166 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B9.7. Transformacións das paisaxes nas zonas turísticas. Caso do litoral.

Bloque 10. O espazo urbano ▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B10.1. Concepto de cidade e a súa influencia na ordenación do territorio.

Comentario dun plano urbano sinalando as súas partes e a evolución histórica.


▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B10.2. Morfoloxía e estrutura urbanas. Análise socioeconómica e política a través do plano da cidade.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B10.3. Planificacións urbanas. Instrumentos do planeamento.

Páxina 167 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B10.4. Características do proceso de urbanización. Áreas de influencia.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B10.5. Características da paisaxe urbana.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B10.6. Usos do solo urbano. Ordenación territorial. Comentario dunha paisaxe urbana: alturas tipoloxías, problemas económicos e sociais.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B10.7. Rede urbana española. Características do proceso de crecemento espacial das cidades.

Mapa do sistema urbano en España.

Páxina 168 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B10.8. Sistema urbano español: desenvolvemento sustentable. Cidades saudables. O territorio como recurso.

Bloque 11. Formas de organización territorial

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B11.1. Organización territorial de España.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B11.2. Influencia da historia e da Constitución de 1978 no deseño territorial.

Análise do titulo VIII da CE.

Bloque 11, 3 horas lectivas. ▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B11.3. Desequilibrios e contrastes territoriais. Buscar datos de índices de desenvolvemento das CCAA.

▪ d ▪ B11.4. Comunidades Autónomas: políticas rexionais e de cohesión territorial. Comunidade Autónoma de Galicia.

Mapa crecemento PIB das CCAA.

Páxina 169 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ p

▪ B11.5. A cuestión territorial na España das autonomías.

Bloque 12. España en Europa e no mundo

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B12.1. España: situación xeográfica; posición e localización dos territorios que conforman a unidade e a diversidade política.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B12.2. España en Europa. Estrutura territorial. Contrastes físicos e socioeconómicos de Europa.


▪ d

▪ e

▪ B12.3. Posición de España na Unión Europea. Políticas rexionais e de cohesión territorial.

Uso da páxina web EUROSTAT para comparar índices entre países da UE.

Páxina 170 de 181



TEMPORALIZACIÓN

▪ g

▪ i

▪ l

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B12.4. España no mundo. Globalización e diversidade no mundo.

Mapa de espazos centrais e periféricos do mundo.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B12.5. Procesos de mundialización e desigualdades territoriais. Grandes eixes mundiais.

Mapa do IDHM.

▪ d

▪ e

▪ g

▪ i

▪ l

▪ B12.6. Posición de España nas áreas socioeconómicas e xeopolíticas mundiais.

RESUMO DA TEMPORALIZACIÓN:

Páxina 171 de 181

TEMA 1

TEMA 2

TEMA 3

TEMA 4

TEMA 8

TEMA 9

TEMA 5

TEMA 6

TEMA 7

TEMA 10

TEMA 11

TEMA 12

18 HORAS

17 12 9 10 8 8 8 8 8 3 2

ATA VACACIÓNS DE NADAL

ATA SEMANA SANTA ATA A AVALIACIÓN FINAL

TOTAL SESIÓNS 110.

CRITERIOS METODOLÓXICOS. En relación co exposto anteriormente, a proposta didáctica de Xeografía elaborouse de acordo cos criterios metodolóxicos seguintes:

- Adaptación ás características do alumnado de Bacharelato, ofrecendo actividades diversificadas de acordo coas capacidades intelectuais propias da etapa.

- Autonomía: facilitar a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo.

- Actividade: fomentar a participación do alumnado na dinámica xeral da aula, combinando estratexias que propicien a individualización con outras que fomenten a socialización.

- Motivación: procurar espertar o interese do alumnado pola aprendizaxe que se lle propón.

Páxina 172 de 181

- Integración e interdisciplinariedade: presentar os contidos cunha estrutura clara, formulando as interrelacións entre os contidos da Xeografía e os doutras disciplinas da área de Ciencias Sociais ou doutras áreas.

- Rigor científico e desenvolvemento de capacidades intelectuais de certo nivel (analíticas, explicativas e interpretativas).

- Funcionalidade: fomentar a proxección práctica dos contidos e a súa aplicación ao contorno, co fin de asegurar a funcionalidade das aprendizaxes en dous sentidos: o desenvolvemento de capacidades para ulteriores adquisicións e a súa aplicación na vida cotiá.

- Variedade na metodoloxía, dado que o alumnado aprende a partir de fórmulas moi diversas.

ESTRATEXIAS DIDÁCTICAS

Resulta conveniente utilizar estratexias didácticas variadas, que combinen, as estratexias expositivas, acompañadas de actividades de aplicación, e estratexias de indagación.

a) As estratexias expositivas

Presentan ao alumnado, oralmente ou mediante textos, un coñecemento xa elaborado que debe asimilar. Resultan axeitadas para as formulacións introdutorias e panorámicas, e para ensinar feitos e conceptos, especialmente aqueles máis abstractos e teóricos, que dificilmente o alumnado pode alcanzar só con axudas indirectas.

Non obstante, resulta moi conveniente que estas estratexias se acompañen da realización por parte do alumnado de actividades ou traballos complementarios de aplicación ou indagación que posibiliten o engarzamento dos novos coñecementos cos que xa posúe.

b) As estratexias de indagación

Presentan ao alumnado unha serie de materiais en bruto que debe estruturar, seguindo unhas pautas de actuación. Trátase de enfrontalo a situacións problemáticas nas que debe poñer en práctica e utilizar reflexivamente conceptos, procedementos e actitudes para así adquirilos de forma consistente.

O emprego destas estratexias está máis relacionado coa aprendizaxe de procedementos, aínda que estes levan consigo á súa vez a adquisición de conceptos, dado que tratan de poñer o alumnado en situacións que fomenten a súa reflexión e poñan en xogo as súas ideas e conceptos. Tamén son moi útiles para a aprendizaxe e o desenvolvemento de hábitos, actitudes e valores.

TÉCNICAS DIDÁCTICAS

Páxina 173 de 181

As técnicas didácticas en que poden traducirse estas estratexias son moi diversas. Entre elas destacamos polo seu interese as tres seguintes:

- As tarefas sen unha solución clara e pechada, nas que as distintas opcións son igualmente posibles e válidas, para facer reflexionar o alumnado sobre a complexidade dos problemas humanos e sociais, sobre o carácter relativo e imperfecto das solucións achegadas para eles e sobre a natureza provisional do coñecemento humano.

- O estudo de casos ou feitos e situacións concretas como instrumento para motivar e facer máis significativo o estudo dos fenómenos xerais e para abordar os procedementos de causalidade múltiple.

- Os proxectos de investigación, estudos ou traballos habitúan o alumnado a afrontar e a resolver problemas con certa autonomía, a considerar preguntas e a adquirir experiencia na busca e consulta autónoma. Ademais, facilítanlle unha experiencia valiosa sobre o traballo dos especialistas na materia e o coñecemento científico.

Estas estratexias esixen do alumnado a aplicación de competencias como integrar e contrastar fontes de diverso tipo; realizar xuízos de valor e interpretacións; establecer relacións causais complexas, ponderando causas e consecuencias; realizar valoracións ponderadas de problemas e solucións; propoñer decisións alternativas; construír e contrastar a validez das hipóteses; etc.

MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS A UTILIZAR. Os materiais curriculares que poden empregarse en Xeografía de España son de diferente tipo:

a) Materiais escritos: libro de texto de Xeografía do alumnado para 2.º de Bacharelato, libros de consulta, monografías, documentos gráficos, icónicos e cartográficos.

b) Materiais visuais e audiovisuais: presentacións de diapositivas, vídeos, fotografías, etc. Débense programar e estruturar co máximo rigor para que o alumnado non quede só no puramente fenomenolóxico.

c) O ordenador : resultan de grande utilidade para o traballo dos procedementos de busca e tratamento da información, realización de cálculos, gráficos e mapas.

d) Páxinas web. Utilizaremos unha vez por semana os ordenadores para búsqueda e tratamento de información e realización de traballos, fundamentalmente na web do IGN, INE e IGE.

Páxina 174 de 181

e) A aula virtual do IES As Fontiñas será un dos elementos de referencia para o estudo da Xeografía ao longo do curso: http://www.edu.xunta.gal/centros/iesasfontinas/aulavirtual2/.

CRITERIOS SOBRE A AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO.

a. Instrumentos de avaliación:

● O alumnado realizará polo menos un exame por avaliación. ● Realización de exercicios prácticos e traballos ó final de cada tema. ● Valorarase a claridade expositiva e a corrección ortográfica. ● Valorarase o dominio do vocabulario propio da xeografía. ● Valorarase tamén a atención, interese e participación na clase.

b. Criterios de cualificación:

● Exámes. ● Realización dos diferentes traballos. ● Intervencións en clase.

Durante o presente curso realizaranse tres avaliacións, e os criterios de avaliación que se van seguir para obter a cualificación tanto parcial de cada avaliación, como global serán: a. A observación do traballo realizado na aula e na casa mediante traballos sobre mapas topográficos, mapas do tempo, etc. Haberá, como mínimo, un traballo por avaliación que suporá, polo menos, o 20% da nota da segunda e terceira avaliación, e un 15% da primeira avaliaciónpola premura de tempo ao comezo do curso. b. Os exames, tal como aparecen descritos máis abaixo, que suporán, como máximo, o 80% da nota das dúas últimas avaliacións e un 85% na primeira. Farase, polo menos, un exame por avaliación. c. A nota final estará composta pola media das tres avaliacións. O profesor valorará a asistencia, traballo, puntualidade e participación nas clases. Esta

Páxina 175 de 181

nota final deberá superar o 5 para ser considerado aprobado. d. Nos exames non está permitido máis material de apoio que calculadora –cando se precise- e útiles de debuxo –regra-. A copia durante o exame suporá o suspenso deste coa nota de 0. A estrutura do exame terá 3 elementos que son: Realización dun ou dous casos prácticos: O alumno terá que aplicar os coñecementos ó comentario dun mapa, gráfica, etc. Na resposta pedirase tanto a localización xeográfica como a análise e descrición dos fenómenos representados coas imaxes. Os puntos básicos aos que debe atender a resposta estarán especificados: 1. De carácter xeral como a tipoloxía da imaxe, ámbito territorial e secuencia temporal. 2. Localización. 3. Comentario do reflectido nas imaxes propostas. 4. Comparación dos resultados con feitos similares. 5. Contribución crítica sobre algún aspecto derivado da interpretación do fenómeno, se hai lugar, no contexto da dinámica europea e do mundo actual, e conclusións. Resposta a un tema teórico: Solicítase que o alumnado responda á cuestión proposta da forma máis completa posible, é dicir, presentando a resposta baseándose nos caracteres xeográficos máis relevantes do tema: valorarase a organización de contidos, o nivel explicativo do seu desenvolvemento, e a capacidade de establecer relacións comparativas, cunha linguaxe xeográfica adecuada. Requírese boa redacción sen faltas de ortografía. Aconséllase non supera-la extensión dun folio. Insístese en que o alumnado debe centrarse nos aspectos que se indican e que debe evita-la divagación. Definición breve de conceptos xeográficos: Deben definirse unha serie de conceptos preferiblemente relacionados coas preguntas prácticas e teóricas.

a. Actividades de recuperación: ● Avaliación continua, acumulativa en canto os contidos, sistema que obriga o alumnado a manter o contacto coa materia vista na primeira avaliación, que resulta fundamental para esta asignatura. O alumnado realizará polo menos un exame por avaliación no que o posterior abranguerá os temas vistos no anterior. A media superior a 5 será necesaria para aprobar.

Páxina 176 de 181

INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINO E A PRÁCTICA DOCENTE.

Co fin de promover a reflexión docente e a autoavaliación da práctica docente empregaranse ferramentas para a avaliación do proceso de ensino ao rematar cada trimestre para recoller as melloras que se realizarán no seguinte.

Nesta primeira fase de aplicación da LOMCE só faremos un seguimento entre a planificación temporal prevista e a real para coñecer en que medida cumprimos o previsto e se chegamos a traballar todos os estándares. Ademais, será de utilidade analizar as causas das posibles desviacións que se atopen e propoñer medidas para corrixir estas desviacións.

Hai que ter en conta que na análise das causas das desviacións podemos atopar outras cuestións que poden ter afectado e que se engadirán no futuro á ferramenta para a avaliación do proceso de ensino.

DESEÑO DA AVALIACIÓN INICIAL E MEDIDAS INDIVIDUAIS OU COLECTIVAS QUE SE PODEN ADOPTAR COMO CONSECUENCIA DOS RESULTADOS

Dado que o alumnado que cursa Xeografía 2.º Bacharelato xa traballou partes desta materia en cursos anteriores, pódese facer unha proba inicial

empregando actividades do “Tema 0” do libro de texto. Se os resultados desta proba indican que o alumnado domina certas habilidades básicas pasarase ao tema 1. Polo contrario, se os resultados desta proba non son satisfactorios, será necesario traballar o tema 0 e farase nas primeiras semanas do curso, aproveitando este estudo para traballar competencias e certos estándares do currículo, por exemplo os do bloque 1.

MEDIDAS PARA A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE.

Páxina 177 de 181

Un dos principios básicos que debe en conta a intervención educativa é o da individualización, consistente en que o sistema educativo ofreza a cada estudante a axuda pedagóxica necesaria en función das súas motivacións, intereses e capacidades de aprendizaxe. De aí xorde a necesidade de atender á diversidade. No Bacharelato, etapa na que as diferenzas persoais en capacidades específicas, motivación e intereses adoitan estar bastante definidas, a organización do ensino permite que os propios alumnos e alumnas resolvan esta diversidade mediante a elección de modalidades e optativas. Non obstante, intereses, motivacións, capacidades e estilos de aprendizaxe que os alumnos e as alumnas manifestan. É preciso, daquela, ter en conta os estilos diferentes de aprendizaxe do alumnado e adoptar as medidas oportunas para afrontar esta diversidade. Hai estudantes reflexivos (detéñense na análise dun problema) e estudantes impulsivos (responden moi rapidamente); estudantes analíticos (pasan lentamente das partes ao todo) e estudantes sintéticos (abordan o tema desde a globalidade); uns traballan durante períodos longos e outros necesitan descansos; algúns necesitan ser reforzados continuamente e outros non; hai os que prefiren traballar sos e hainos que prefiren traballar en pequeno ou gran grupo. Dar resposta a esta diversidade non é tarefa doada, pero si necesaria, pois a intención última de todo proceso educativo é lograr que os alumnos e as alumnas alcancen os obxectivos propostos. Así, o tratamento á diversidade na materia Xeografía de segundo de Bacharelato acométese desde dúas vías: - A atención á diversidade na programación dos contidos, presentándoos en dous niveis: a información xeral e a información básica, que se tratará mediante resaltes en grosa, esquemas, resumos, etc. - A atención á diversidade na programación das actividades. A variedade e a abundancia de actividades con distinto nivel de dificultade permiten a adaptación ás diversas capacidades, intereses e motivacións do alumnado. O nivel de dificultade pode apreciarse no propio enunciado da actividade: localiza, define, analiza, compara, comenta, consulta, descubre, recolle información, sintetiza, aplica, etc. A maioría das propostas corresponde a un nivel de dificultade medio ou medio-alto, o máis apropiado para un segundo curso de Bacharelato.

ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES. Visita as instalacións de Meteogalicia en decembro ou xaneiro despois de ver o bloque de clima e tempo.

MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA.

Páxina 178 de 181

Ao rematar o curso faremos unha revisión da programación en función dos resultados académicos.

En primeiro lugar, debemos estudar os resultados académicos acadados polo noso alumnado. A continuación, analizaremos as causas deses resultados tratando de detectar os puntos da programación que se deben revisar, se fose o caso.

Finalmente, decidiremos as medidas que tomaremos para mellorar eses resultados indicando que aspectos da programación se cambiarán. Pode suceder que as medidas correctoras non afecten á programación didáctica senón á programación de aula, caso no que se indicará e concretará como se vai modificar a práctica docente e a metodoloxía.

En Santiago de Compostela a 24 de setembro de 2019

Sabela Vázquez Díaz Rubén Losada Fernández

Contido INTRODUCIÓN: MARCO LEXISLATIVO ............................................................................................................................................................................................................ 2

PUBLICIDADE DA PROGRAMACIÓN ............................................................................................................................................................................................................... 2

HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO .................................................................................................................................................................................................... 3

INTRODUCIÓN ...................................................................................................................................................................................................................................................... 3 OBXECTIVOS XERAIS DO BACHARELATO ............................................................................................................................................................................................................... 3 COMO CONTRIBÚE A MATERIA Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE? .................................................................................................................................................. 5 OBXECTIVOS DA HISTORIA DO MUNDO CONTEMPORÁNEO 1º BACHARELATO .................................................................................................................................................... 6 CRITERIOS DE AVALIACIÓN, MÍNIMOS ESIXIBLES E INSTRUMENTOS E AVALIACIÓN (TÁBOA 1) ........................................................................................................................... 7 OBXECTIVOS, CONTIDOS, ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE E TEMPORALIZACIÓN. (TÁBOA 2) ............................................................................................................................ 18

Páxina 179 de 181

RESUMO DA SECUENCIACIÓN ........................................................................................................................................................................................................................ 22 METODOLOXÍA DA MATERIA .............................................................................................................................................................................................................................. 23 MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS ................................................................................................................................................................................................................. 24 CRITERIOS DE AVALIACIÓN ................................................................................................................................................................................................................................. 25 INDICADORES DE LOGRO DA PRÁCTICA DOCENTE .............................................................................................................................................................................................. 26 ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES .......................................................................................................................................................................... 26 MEDIDAS DE ATENCIÓN A DIVERSIDADE ............................................................................................................................................................................................................ 26 ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES. ................................................................................................................................................................................... 27 MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA. .... 27

HISTORIA DE ESPAÑA ................................................................................................................................................................................................................................... 29

OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE HISTORIA DE ESPAÑA ....................................................................................................................................................................... 29 COMO CONTRIBÚE A MATERIA Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE? ................................................................................................................................................ 29 CRITERIOS PARA A SECUENCIACIÓN. .................................................................................................................................................................................................................. 30 CONCRECIÓN PARA ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE, SECUENCIACIÓN E CONTIDOS MÍNIMOS. ........................................................................................................................ 31

TÁBOA 1. MÍNIMOS ESIXIBLES ........................................................................................................................................................................................................................ 31 TÁBOA 2 ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE ...................................................................................................................................................................................................... 58

RESUMO DA TEMPORALIZACIÓN: ....................................................................................................................................................................................................................... 69 CRITERIOS METODOLÓXICOS .............................................................................................................................................................................................................................. 69 OS MATERIAIS CURRICULARES ............................................................................................................................................................................................................................ 70 INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ........................................................................................................................................................................................................................ 71 INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINO E A PRÁCTICA DOCENTE ................................................................................................................................ 72 MEDIDAS PARA A INCLUSIÓN E A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE .......................................................................................................................................................................... 72 DESEÑO DA AVALIACIÓN INICIAL E MEDIDAS INDIVIDUAIS OU COLECTIVAS QUE SE PODEN ADOPTAR COMO CONSECUENCIA DOS RESULTADOS ......................................... 73 ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES. ................................................................................................................................................................................... 74 MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA ..... 74

HISTORIA DA ARTE ....................................................................................................................................................................................................................................... 75

INTRODUCCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN ............................................................................................................................................................................................................ 75 CONTRIBUCIÓN AO DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE .............................................................................................................................................................. 75 CONCRECIÓN PARA ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE, SECUENCIACIÓN E CONTIDOS MÍNIMOS. ........................................................................................................................ 77

Táboa 1. MÍNIMOS ESIXIBLES E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN ................................................................................................................................................................. 77

Páxina 180 de 181

Táboa 2. ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE E TEMPORALIZACIÓN ................................................................................................................................................................. 113 CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS QUE REQUIRE A MATERIA ........................................................................................................................................................................... 122 RECURSOS DIDÁCTICOS .................................................................................................................................................................................................................................... 122 CRITERIOS SOBRE AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO. .......................................................................................................................................... 122 INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR A PRÁCTICA DOCENTE. ..................................................................................................................................................................... 123 MEDIDAS DE ATENCIÓN A DIVERSIDADE. ......................................................................................................................................................................................................... 124 ACTIVIDADES EXTRAESCOLARES E COMPLEMENTARIAS. ................................................................................................................................................................................. 124 MECANISMOS DE REVISIÓN DAS PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS. ................................................................................................................................................................... 124

XEOGRAFÍA ................................................................................................................................................................................................................................................ 126

OBXECTIVOS XERAIS PARA A MATERIA DE XEOGRAFÍA ..................................................................................................................................................................................... 126 CONTRIBUCIÓN DA MATERIA Á CONSECUCIÓN DAS COMPETENCIAS CLAVE. ................................................................................................................................................. 126 CRITERIOS PARA A SECUENCIACIÓN E PRESENTACIÓN DE CONTIDOS. ............................................................................................................................................................. 128 CONCRECIÓN PARA ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE, SECUENCIACIÓN E CONTIDOS MÍNIMOS. ...................................................................................................................... 130

TÁBOA 1. MÍNIMOS ESIXIBLES ...................................................................................................................................................................................................................... 130 TÁBOA 2. ACTIVIDADES DE APRENDIZAXE ................................................................................................................................................................................................... 152 RESUMO DA TEMPORALIZACIÓN: .............................................................................................................................................................................................................. 170

CRITERIOS METODOLÓXICOS. ........................................................................................................................................................................................................................... 171 MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS A UTILIZAR. ............................................................................................................................................................................................ 173 CRITERIOS SOBRE A AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PROMOCIÓN DO ALUMNADO. ....................................................................................................................................... 174 INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DE ENSINO E A PRÁCTICA DOCENTE. ............................................................................................................................. 176 DESEÑO DA AVALIACIÓN INICIAL E MEDIDAS INDIVIDUAIS OU COLECTIVAS QUE SE PODEN ADOPTAR COMO CONSECUENCIA DOS RESULTADOS ....................................... 176 MEDIDAS PARA A ATENCIÓN DA DIVERSIDADE................................................................................................................................................................................................. 176 ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES. ................................................................................................................................................................................. 177 MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓN DA PROGRAMACIÓN DIDÁCTICA EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA. .. 177

Páxina 181 de 181

wzk'z d /me y k'z &1 ,/^dkz/ hz^k î ì í õ r î ì î ì / x x ... · w Æ ] v í...

Documents