XXI. Ders notları: I. Ders notları: DÖNÜŞÜM DÖNÜŞÜM EKONOMILERINDE ENTEGRASYON EKONOMILERINDE ENTEGRASYON

POLITIKALARININ TEMELLERIPOLITIKALARININ TEMELLERI Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi

Türk Dünyası İşletme FakültesiTürk Dünyası İşletme Fakültesi

““DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ DÖNÜŞÜM EKONOMİLERİ ”” dersi dersi

Öğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADEÖğr. Gör. Elşen Resul oğlu BAĞIRZADE

BAKÜ -2011BAKÜ -2011

SOSYALIST SSOSYALIST SİSTEMDE YÜRÜTÜLEN ENTEGRASYON İSTEMDE YÜRÜTÜLEN ENTEGRASYON POLİTİKALARININ TEMELLERİPOLİTİKALARININ TEMELLERİ

SSCB Cumhuriyetlerinin SSCB Cumhuriyetlerinin ‘‘Sovyetlerdışı dünyaSovyetlerdışı dünya’’ya ya kapalı bulundurulmsı. Bu zaman Rusya, Ukrayna kapalı bulundurulmsı. Bu zaman Rusya, Ukrayna ve Baltik cumhuriyetleri oransal olarak daha fazla ve Baltik cumhuriyetleri oransal olarak daha fazla dışa açık pozisyonda olmuştur. Dış ticaret dışa açık pozisyonda olmuştur. Dış ticaret hacmının yaklaşık % 90hacmının yaklaşık % 90’’ı SSCB çerçevesinde ı SSCB çerçevesinde gerçekleşmiştir.gerçekleşmiştir.

Merkezi ve Doğu Avrupanın sosyalist ülkeleri Merkezi ve Doğu Avrupanın sosyalist ülkeleri dünya ekonomisile sıkı entegrasyon içerisinde dünya ekonomisile sıkı entegrasyon içerisinde olmuştur.olmuştur.

Fakat genellikle, bu ülkeler dış ilişkilerde Fakat genellikle, bu ülkeler dış ilişkilerde COMECON çerçevesinde entegrasyona yönelik COMECON çerçevesinde entegrasyona yönelik politikalar uygulamışlardır.politikalar uygulamışlardır.

SOVYETLER SONRASI IZLENEN ENTEGRASYON SOVYETLER SONRASI IZLENEN ENTEGRASYON POLITIKALARIPOLITIKALARI

Eski SSCB ülkelerinin kendi aralarında Eski SSCB ülkelerinin kendi aralarında BDT çerçevesinde entegrasyona girme BDT çerçevesinde entegrasyona girme çabaları.çabaları.

Aynı zamanda BDT çerçevesinde Aynı zamanda BDT çerçevesinde işbirliğine zarar vermeden Batıya yönelik işbirliğine zarar vermeden Batıya yönelik entegrasyon sürecini yürütmek.entegrasyon sürecini yürütmek.

Baltik ve Merkezi ve Doğu Avrupa Baltik ve Merkezi ve Doğu Avrupa sosyalist ülkelerinin Avrupa Birliğine sosyalist ülkelerinin Avrupa Birliğine yönelik entegrasyon sürecine girmeleri.yönelik entegrasyon sürecine girmeleri.

BDT ÜLKELERİNDE BATIYA YÖNELİK BDT ÜLKELERİNDE BATIYA YÖNELİK ENTEGRASYON POLİTİKALARIENTEGRASYON POLİTİKALARI

GUAMGUAM’’ın oluşturulması;ın oluşturulması;

Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) teşkilatının oluşturulması;Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) teşkilatının oluşturulması; TACIS programına katılım;TACIS programına katılım;

DTÖDTÖ’’a üyelik yolunda düzenlemeler;a üyelik yolunda düzenlemeler;

Avrupa Konseyi ile işbirliği;Avrupa Konseyi ile işbirliği;

Enerji politikaları (Petrol ve doğalgaz kaynaklarının Batı Enerji politikaları (Petrol ve doğalgaz kaynaklarının Batı şirketlerinin işletmesine verilmesi, BTC, Bakü-Tiflis-Erzururm şirketlerinin işletmesine verilmesi, BTC, Bakü-Tiflis-Erzururm doğalgaz boru hattı, Trans-Hazar petrol ve doğalgaz boru doğalgaz boru hattı, Trans-Hazar petrol ve doğalgaz boru hattlarının ortaya atılmasıhattlarının ortaya atılması v.s) v.s)

UlaUlaşım politikaları (şım politikaları (‘‘İpek yoluİpek yolu’’nun yeniden oluşturulması,nun yeniden oluşturulması, Bak Bakü-ü-Akalkalaki-Kars demiryolu hattıAkalkalaki-Kars demiryolu hattı v.s) v.s)

MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -1AB -1

AB Macaristan, Poloniya, Çek Cumhuriyeti ve AB Macaristan, Poloniya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenyanın piyasa geçiş sürecini politik olarak Slovenyanın piyasa geçiş sürecini politik olarak desteklemiş ve teknik ve mali yardımlar desteklemiş ve teknik ve mali yardımlar yapmıştır.yapmıştır.

AB 26 Eylül 1988 Macaristanla, 16 Aralık 1988 AB 26 Eylül 1988 Macaristanla, 16 Aralık 1988 Çekoslovakiyayla, 19 Eylül 1989 Polonyayla Çekoslovakiyayla, 19 Eylül 1989 Polonyayla imzaladığı Ticaret ve İşbirliği Anlaşmaları ile eski imzaladığı Ticaret ve İşbirliği Anlaşmaları ile eski COMECON ülkelerine uyguladığı ayrımcı önlemleri COMECON ülkelerine uyguladığı ayrımcı önlemleri yürürlükten kaldırmış ve ilişkilerin yürürlükten kaldırmış ve ilişkilerin normelleştirilmesi için ilk adımı atmıştır.normelleştirilmesi için ilk adımı atmıştır.

1990 yılında Macaristan ve Poloniyaya, 1991 1990 yılında Macaristan ve Poloniyaya, 1991 yılında da Çekoslovakiyaya tanınan GSP statüsü yılında da Çekoslovakiyaya tanınan GSP statüsü bu ülkelerin üreticilerine AB pazarına çeşitli bu ülkelerin üreticilerine AB pazarına çeşitli ürünlerde vergisiz ancak kotaya tabi giriş imkanı ürünlerde vergisiz ancak kotaya tabi giriş imkanı sağlamıştır.sağlamıştır.

MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ VE AB -2AB -2 AB bu ülkelerdeki gelişmelerden memnun kaldığı için AB bu ülkelerdeki gelişmelerden memnun kaldığı için

onlarlaonlarla (10 (10 ülke – Çek, Estonya, Macaristan, Polonya, ülke – Çek, Estonya, Macaristan, Polonya, Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovenya, Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Romanya ve Slovenya) daha ileri düzeyde ilişki gerektiren Avrupa Slovenya) daha ileri düzeyde ilişki gerektiren Avrupa Anlaşmaları Anlaşmaları (European Agreements) (European Agreements) imzalamıştır.imzalamıştır.

Bu anlaşmalar Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerile bir Bu anlaşmalar Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerile bir serbest ticaret alanı oluşturulmasına yönelik olarak serbest ticaret alanı oluşturulmasına yönelik olarak ticaretin serbestleştirilmesi; sanayi, bilim ve teknik ticaretin serbestleştirilmesi; sanayi, bilim ve teknik alanlarda işbirliği; mali yardım programı; siyasal diyalog alanlarda işbirliği; mali yardım programı; siyasal diyalog konularını içermiştir.konularını içermiştir.

Bu anlaşmalar AB bölgesine artan ticaretle birlikte Bu anlaşmalar AB bölgesine artan ticaretle birlikte reformların uygulanmasını da kolaylaştırmış bu ülkelerin reformların uygulanmasını da kolaylaştırmış bu ülkelerin ticaretinde AB-nin ağırlığı sürekli artmıştır. En önemlisi ticaretinde AB-nin ağırlığı sürekli artmıştır. En önemlisi bu ülkelere büyük bir yabancı sermaye girişine yol bu ülkelere büyük bir yabancı sermaye girişine yol açmıştır.açmıştır.

2000 yılından sonra AB2000 yılından sonra AB’’e tam üye olmuşlar.e tam üye olmuşlar.

ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-1ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-1 ÇHC Rusya Federasyonu ve Türkistan devletleriyle birlikte, öncelikli olarak ÇHC Rusya Federasyonu ve Türkistan devletleriyle birlikte, öncelikli olarak

sınır sorunları ve terörizm kaynaklı güvenliksınır sorunları ve terörizm kaynaklı güvenlik problemlerini gidermek problemlerini gidermek gayesiyle Sanghay Beslisi’nin olusturulmasınagayesiyle Sanghay Beslisi’nin olusturulmasına öncülük etmistir.öncülük etmistir.

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ)Şanghay İşbirliği Örgütü’nün (ŞİÖ) liderliğini Rusya ile birlikte Çin yapıyor.liderliğini Rusya ile birlikte Çin yapıyor. Örgütün temelleri Şanghay Beşlisi adıÖrgütün temelleri Şanghay Beşlisi adı altında Çin, Rusya, Kazakistan, altında Çin, Rusya, Kazakistan, KırgızistanKırgızistan ve Tacikistan tarafından 1996ve Tacikistan tarafından 1996 yılında gerçekleştirildiğinde yılında gerçekleştirildiğinde işbirliğininişbirliğinin amacı, silahların kontrolü ve iyi komşulukamacı, silahların kontrolü ve iyi komşuluk ilişkilerinin ilişkilerinin geliştirilmesi idi. Bu kapsamda,geliştirilmesi idi. Bu kapsamda, sınır bölgelerindeki sorunlarınsınır bölgelerindeki sorunların çözümlenmesi, güven artırıcı önlemlerinçözümlenmesi, güven artırıcı önlemlerin pekiştirilmesi, ülkeler arasında pekiştirilmesi, ülkeler arasında politika,politika, güvenlik ve ekonomi alanlarında işbirliğiningüvenlik ve ekonomi alanlarında işbirliğinin geliştirilmesi de geliştirilmesi de hedef olarak saptanmıştı.hedef olarak saptanmıştı.

Sanghay Beslisi’nin ilk toplantısının yapıldıgı 1996Sanghay Beslisi’nin ilk toplantısının yapıldıgı 1996 yılından, birligin üye yılından, birligin üye

sayısını artırarak Sanghay sayısını artırarak Sanghay İİsbirligi Örgütü (SÖ)’nesbirligi Örgütü (SÖ)’ne dönüstügü 2001 yılına dönüstügü 2001 yılına kadar sınır sorunları büyük oranda giderilmis vekadar sınır sorunları büyük oranda giderilmis ve dikkat çekici bir sekilde, dikkat çekici bir sekilde, Çok Kutuplulugun dile getirildigi, ekonomik veÇok Kutuplulugun dile getirildigi, ekonomik ve siyasi bir yapıya siyasi bir yapıya bürünmüstür.bürünmüstür.

2001 Yılı Haziran ayında Özbekistan’ın2001 Yılı Haziran ayında Özbekistan’ın da katılımı ile ŞİÖ’nün kurulduğuda katılımı ile ŞİÖ’nün kurulduğu ilan edildi.ilan edildi.

Bölgedeki petrolBölgedeki petrol ve doğal gaz sahibi ülkelerin de bununve doğal gaz sahibi ülkelerin de bunun içerisinde yer içerisinde yer alması, enerjinin geçişalması, enerjinin geçiş yolunda bulunan ülkelerin de örgütyolunda bulunan ülkelerin de örgüt içinde içinde bulunması, İran’ın, Pakistan’ın,bulunması, İran’ın, Pakistan’ın, Moğolistan’ın ve Hindistan’ın gözlemciMoğolistan’ın ve Hindistan’ın gözlemci sıfatı ile örgütte olması, bu yeni oluşumusıfatı ile örgütte olması, bu yeni oluşumu daha da güçlü kılmaktadır.daha da güçlü kılmaktadır.

ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-2ŞANHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ-2 Örgüt, 30 milyon kilometreÖrgüt, 30 milyon kilometre karelik bir alanı kapsıyor ve üye karelik bir alanı kapsıyor ve üye

ülkelerinülkelerin toplam nüfusu 1 milyar 455 milyon.toplam nüfusu 1 milyar 455 milyon.

ŞİÖ kuruluş bildirgesinde örgütünŞİÖ kuruluş bildirgesinde örgütün amacının karşılıklı güveni ve amacının karşılıklı güveni ve iyi komşulukiyi komşuluk ilişkilerini; bölgesel barış, güvenlik,ilişkilerini; bölgesel barış, güvenlik, istikrar amacı istikrar amacı ile yeni bir ekonomik veile yeni bir ekonomik ve politik düzen için üye ülkeler politik düzen için üye ülkeler arasındakiarasındaki işbirliğini geliştirmek olduğu ifade edilmişti.işbirliğini geliştirmek olduğu ifade edilmişti.

Kurulduğunda, ŞİÖ ‘nün öncelikliKurulduğunda, ŞİÖ ‘nün öncelikli amacının terörle mücadele amacının terörle mücadele olduğu daolduğu da deklare edilmişti.deklare edilmişti.

2005 Yılı ŞİÖ için bir dönüm yılı oldu2005 Yılı ŞİÖ için bir dönüm yılı oldu ve örgüt ciddi inisiyatifler ve örgüt ciddi inisiyatifler uygulamayauygulamaya başladı. Astana’da yapılan liderler zirvesindebaşladı. Astana’da yapılan liderler zirvesinde ŞİÖ, ŞİÖ, ABD’yi ima ederek BatılıABD’yi ima ederek Batılı güçlerin Orta Asya’dan çekilmesini güçlerin Orta Asya’dan çekilmesini istedi.istedi.

Bu zirvede Moğolistan’dan sonraBu zirvede Moğolistan’dan sonra İran, Pakistan ve Hindistan İran, Pakistan ve Hindistan da örgüteda örgüte gözlemci statüsü ile katıldılar. Böylece,gözlemci statüsü ile katıldılar. Böylece, enerji enerji zengini Rusya, İran, Kazakistan,zengini Rusya, İran, Kazakistan, Özbekistan ile önemli enerji Özbekistan ile önemli enerji tüketicisi ülkelertüketicisi ülkeler Çin ve Hindistan aynı örgüt içindeÇin ve Hindistan aynı örgüt içinde bir araya bir araya geliyordu.geliyordu.

KAYNAKLARKAYNAKLAR

İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, İbrahim ÖRNEK, Seyhan TAŞ, Metin YILDIRIM, Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009Geçiş Ekonomileri, Bursa, 2009

Betül DURAL, Betül DURAL, Geçiş Ekonomileri: Plandan Piyasaya, İstanbul, 2007

Hasan YAVUZ, Geçiş Ekonomileri, Gelişmekte olan Ülkeler ve Türkiye, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana, 2005

http://http://www.wikipedia.orgwww.wikipedia.org – ONLINE Ensiklopedi – ONLINE Ensiklopedi