xccss eso 3 galicia gallego3384

2

¿COMO É ESTE LIBRO?Para comezar a túa andadura neste segundo ciclo, presentámosche este libro estruturado en 12 unida-

des e adicado na súa totalidade á Xeografía física, económica, política e social.Por último, o teu manual compleméntase cunha unidade adicada á túa Comunidade Autónoma, e un

Anexo cartográfico que contén mapas políticos e datos estadísticos de todos os continentes e de España.

¿Como se estrutura cada unidade?

1. Presentación

2. Interior da unidade

Aeconomíaespañola

Os sectores da economía española.Fonte: CNAE, 2009.

A economía española presenta os trazostípicos das economías dos países máis avan-zados. Segundo os indicadores que se em-preguen, España sitúase entre as 10 e as 20primeiras potencias mundiais. A súa mo-dernización acelerouse nos últimos trintaanos, tras superar o atraso da época fran-quista e, en especial, tras a entrada do paísna Unión Europea en 1986.

De feito, as axudas europeas recibidasdesde o Tratado de Maastricht e a entra-da no grupo de países que se incorpora-ron ao euro foron decisivas para acabarco atraso técnico e mellorar en infraestru-turas, así como para conectar a economíanacional cos mercados mundiais.

Agricultura4,0%

Construción12,1%

Industria 15,8%

Servizos68,1%

66

117116

2.1. El sector pesqueiro español

España é unha potencia pesqueira mundial. Conta coa maior frotapesqueira (11.248 buques) da Unión Europea, é o primeiro país en produ-ción e o segundo en capturas, detrás de Dinamarca.

Segundo datos de 2009, é tamén o primeiro en produción a través deacuicultura e o cuarto país do mundo, tras Xapón, Noruega e Portugal, enconsumo de peixe por habitante.

Este último dato, que reflicte a longa tradición pesqueira española, con-trasta, non obstante, co feito de que o sector só dá emprego a unhas49.000 persoas, un 1% da poboación activa. Non obstante, a pesca creatamén moitísimos empregos indirectos: portos, estaleiros, industria alimen-taria, industria de cordaxe e artes mariñeiras, mercados maioristas e mino-ristas, transportes, hostalaría, etc. Só nas industrias pesqueiras traballaronen 2007 unhas 22.000 persoas.

O SECTOR PRIMARIO. A PESCA E OS BOSQUES (I)2

SEVILLA

CÁDIZMÁLAGA

GRANADA ALMERÍA

MURCIA

ALACANTE

VALENCIA

CASTELLÓN

ILLAS BALEARES

TARRAGONA

BARCELONA

XERONA

GUIPÚZCOABISKAIACANTABRIAASTURIASLUGO

PONTEVEDRA

A CORUÑA

A Coruña XixónBermeo

Rosas

Barcelona

Tarragona

Valencia

Alacante

Cartaxena

Almería

Málaga

Alxeciras

Noroeste

Cantábrica

Mediterránea

Suratlántica

Canaria

Principais portos pesqueiros

Melilla

CádizArrecife

As Palmas de Gran Canaria

REXIÓNS PESQUEIRAS

Huelva

Castellón da Plana

Palma de Mallorca

OndarroaDonostiaSan Sebastián

Pasaia

VigoCambados

VilagarcíaSanta Euxenia

PO

RT

UG

AL

F R A N C I A

O c é a n oA t l á n t i c o

M a r C a n t á b r i c o

Océano Atlántico

Ma r M

e d i te r r á n e o

HUELVA

SANTA CRUZ DE TENERIFE AS PALMAS

2.2. Da artesanía á modernización

A pesca en España foi sempre un sector artesanal. Practicábase na pla-taforma continental, enormemente rica e longa (sumando o perímetro pe-ninsular e as illas achégase aos 9.000 quilómetros), aínda que non dema-siado ancha. Era unha pesca de baixura realizada con pequenosbarcos e artes tradicionais e cuxas capturas se destinaban principalmen-te aos mercados locais e rexionais.

Nas décadas finais do século XX, comezou a desenvolverse a industriaconserveira e aumentou a demanda, o que provocou a aparición dunhapesca de altura que se dirixía a caladoiros máis afastados, como os de Te-rranova ou os da costa occidental africana. Non obstante, foi a entrada naUnión Europea a que transformou o sector no noso país. A necesidade decompetir nos mercados europeos e de cumprir as normas comunitariasobrigou a introducir profundos cambios.

Nos últimos vinte anos a frota modernizouse: retiráronse os vellosbarcos, pouco rendibles, e substituíronse por pesqueiros máis modernos,dotados das técnicas máis avanzadas.

Rexións pesqueiras en España.A pesca en España

Barcos pequenos

Pesca de baixura

Caladoirosnacionais

Industria conserveira,

principalcliente

Acuiculturaen aumento

¿SABÍAS QUE...?O incerto futuro do sector pesqueiro

A pesar das vantaxes que supuxo para osector a entrada na Unión Europea e aposta en marcha en 1992 da Política Pes-queira Común, que deixa en mans das au-toridades da Unión o control da pesca, haiunha serie de problemas que afectan aosector e que supoñen interrrogantes para ofuturo.

Por unha banda, o esgotamento dos cala-doiros comunitarios nos que pescan agran maioría dos pesqueiros españois. Ascapturas reducíronse drasticamente por es-gotamento natural e porque as cotas depesca atribuídas a cada país foron dimi-nuíndo, ao que hai que engadir o paro bio-lóxico* co que se intenta evitar a extincióndas especies máis ameazadas, entre elas al-gunhas das máis demandadas polo merca-do español, como o atún vermello ou a an-choa do Cantábrico.

Por outra banda, a pesca clandestina, tan-to de barcos sen licencia como daquelesque empregan artes prohibidas, produce unenorme dano ecolóxico e económico. Ade-mais, o mar non ten límites e a Unión Euro-pea non pode impedir a pesca de especiesprotexidas en augas próximas ás da súa xu-risdición por parte de buques de países quenon aceptan os paros biolóxicos.

E, por último, a competencia fai cada vezmáis difícil a supervivencia dos barcosmáis pequenos que practican a pesca debaixura nas costas españolas. A iso engá-dese a competencia da acuicultura, tan-to española como estranxeira, que ofreceprodutos de calidade a prezos moito máisbaixos que os do peixe procedente de cap-tura.

¿En que consiste a pesca artesanal? ¿Cales son os catro países do mundo nos que se consome máis peixe por habi-tante?

¿Que feito transformou a industria pesqueira española? ¿Por que?

5

6

ACTIVIDADES

CONCEPTOS• Paro biolóxico: prohibición temporal

da pesca ou da caza dunha especie animal, que impoñen as autoridades co obxectivo de recuperar a poboaciónexistente e evitar a súa extinción.

Título da unidade Número daunidade

Texto introdutorio da unidade que resume as ideas clave que se van a tratar no tema

Fotografías depresentacióndo tema da

unidade

Pé de foto explicativo

Cada unidade estrutúrasenunha dobre páxina

que contén un apartadoprincipal e outros

subapartados

Conceptos principais da dobre páxina.

No texto atoparalosmarcados cun asterisco

Definicións destacadaspara que estudar sexa máis sinxelo

Mapas temáticos que complementan

o texto

¿Sabías que…?con textos

que amplían a información e conectan ocontido da

unidade coaactualidade

Actividadespara facilitar a

túa comprensiónsobre o queestudaches

Fotografíasque acompañan

os textos

Gráficos e táboasque sintetizan

os contidos

Primeras 3º 4/4/11 14:02 Página 2

3

3. Apéndice

4. Practica competencias

132

O SECTOR INMOBILIARIOE A CRISE ECONÓMICA DE 200810

O excesivo peso da construción

A construción agrupa dous grandes subsectores. O daobra pública concentra ás principais empresas construto-ras cuxo negocio consiste en contratar as grandes obras deinfraestruturas: estradas, vías férreas, obras hidráulicas, por-tos e aeroportos, etc. O outro subsector é o da edificaciónde vivendas, que agrupa a moitas empresas de tamañovariable, desde grandes construtoras a pequenos promoto-res inmobiliarios.

Ata 2008, o sector tivo un peso moi importante na eco-nomía española. En 2007, en pleno auxe, representaba o11% do Produto Interior Bruto, cifra en realidade maior,pola gran cantidade de emprego que xeraba no sector ser-vizos e en empresas subsidiarias.

España contaba en 2008 con máis de 26 millóns de vi-vendas, 1,55 por fogar, unha das taxas máis elevadas domundo. O exceso debíase ao enorme desenvolvemento daconstrución nas grandes cidades e nas zonas costeiras nadécada dos noventa e durante o século XX, unha oferta devivenda facilitada pola especulación do solo e polos cré-ditos bancarios que dificilmente podía absorber o merca-do nacional.

A crise financeira de 2008Despois dunha década de prosperidade mundial, en

2008 unha serie de operacións financeiras moi arriscadasdalgúns bancos estadounidenses desencadearon varias que-bras importantes e arrastraron con eles ás bolsas de todo oplaneta, provocando un crack financeiro que afundiu a eco-nomía mundial.

En España, o sector bancario apenas se viu afectado.As medidas de control que o Banco de España fixaraanos atrás impediron que os bancos cometeran as mes-mas imprudencias que os seus colegas estadounidenses.Non obstante, o recorte dos créditos que trouxo consigoa crise afectou directamente ao mercado inmobiliario.Como os compradores de vivendas non podían conse-guir préstamos, o mercado paralizouse xusto no mo-mento en que moitas construtoras acumulaban decenasde miles de casas sen vender. O resultado foi o afundi-mento de moitas compañías inmobiliarias, a paralizaciónda construción e o despido de varios centos de miles detraballadores.

A caída da construción, que representaba máis do 11%do PIB, produciu unha quebra de confianza en todos ossectores. Os consumidores deixaron de mercar, as empresasdetiveron os seus investimentos e a crise estendeuse portoda a economía do país.

Mentres outros países desenvolvidos comezaron a saírda crise en 2009, en España prolongouse. O número deparados é moi elevado e é difícil que a construción vol-va a actuar como motor económico. Ademais, as posibili-

dades de actuación do Estado son limitadas: non se podeendebedar máis e tampouco pode abaratar o diñeiro parafacilitar os créditos a consumidores e a empresas, porqueo control do euro corresponde ás autoridades da UniónEuropea.

Nesas condicións, a saída da crise será lenta e pasaránecesariamente por promover a formación laboral, a inves-tigación e as novas tecnoloxías, así como por mellorar acompetitividade das empresas.

APÉNDICE

Uso de diversas TIC (Tecnoloxías da Información e as Comunicacións) nas empresas. Xaneiro 2008. Porcentaxe sobre o total de empresas.

Ordenadores

Conexión a internet

Correo electrónico (e-mail)

Telefonía móbil

Rede de área local

Conexión a internet e sitio / páxina web

Rede de área local sen fíos

Evolución do paro, 2001-2010. Evolución do PIB español, 2000-2009.

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

1 Indica o significado dos seguintes termos en función do contexto no que se atopen:

Infraestrutura • Subsidiarias • Especulación • Quebras

2 No ano 2007, o sector da construción achegou ao PIB 115.181 millóns de euros e representou o 11% do total. Pescudao PIB nacional dese ano.

3 Busca información e contesta ás seguintes cuestións:

• Indica a relación existente entre o PIB e a renda per capita dun país.

• ¿Que peso ten a construción no PIB doutros países?

• ¿De que forma afectou a crise da construción aos bancos? ¿E ás familias?

4 Busca información e contesta ás seguintes cuestións:

• ¿Que se coñece como crack financeiro?

• A comezos do século XX tivo lugar outro crack financeiro, ¿en que data? ¿En que cidade comezou? ¿Cal foi a súa orixe?

5 Nomea dez empregos que estean directamente relacionados coa construción e que, en consecuencia, se vexan afectadospola crise.

6 ¿Qué consecuencias tivo o recorte dos créditos bancarios ao producirse a crise de 2008?

7 ¿Que significa que «O Estado non pode abaratar o diñeiro»?

8 ¿Cales son algunhas das medidas que se deben tomar para saír da crise?

ACTIVIDADES

133

Font

e:In

stitu

to N

acio

nal d

e Es

tadí

stic

a.

Font

e:In

stitu

to N

acio

nal d

e Es

tadí

stic

a.

Cambio metodolóxico

11,96%2.299.500

8,42%1.841.300

7,95%1.760.000

13,91%3.207.900

18,83%4.326.500

20,05%4.612.700

Crecemento do PIB (%)

5,0

4,0

3,0

2,0

1,0

0,0

-1,0

-2,0

-3,0

-4,0

4,0

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

3,6

2,7 3,1 3,33,6 4,0 3,6

0,9

-3,6

97,8

94,9

93,3

91,2

78,5

57,5

29,2

Competencia no coñecemento e a interacción co mundo físico

Nun mapa de España colorea de azul as rexións nasque se cultive millo, patacas e maceiras; de vermelloaquelas nas que se cultive cereais, vide e oliveira; ede verde nas que se cultive árbores froiteiras e arroz.Lembra facer a lenda.

Fixándote no mapa das enerxías contaminantes, com-pleta no teu caderno o seguinte cadro:

Nun mapa de España como o que empregaches noexercicio 1, colorea de azul as zonas en que destacaa industria siderúrxica; de vermello as da industriaquímica; de verde as da industria do automóbil; demarrón as da industria agroalimentaria; de laranxa asdas industrias téxtil e de calzado; e de amarelo as daindustria de alta tecnoloxía. Lembra facer a lenda co-rrespondente.

Competencia en comunicaciónlingüística

Indica o significado dos seguintes termos en funcióndo contexto no que se atopen:

• Capacidade hídrica (apartado 1.2. A produción agrí-cola).

• Topografía (apartado 4.3. As fontes renovables).

• Éxodo (apartado 5.1. A tardía industrialización).

• Reconversión (apartado 5.1. A tardía industrializa-ción).

• Cota (apartado 6.1. O comercio interior).

Competencia matemática

Empregando como referencia a gráfica da evolucióndo turismo internacional en España (véxase p. 124),expresa a porcentaxe en que este aumentou nos pe-ríodos seguintes:

1950-1970 ……………………………………………

1970-1990 ……………………………………………

1990-2000 ……………………………………………

2000-2006 ……………………………………………

1950-2006 ……………………………………………

No ano 2008, o sector industrial daba traballo ao14,3% da poboación activa, uns 3.100.000 traballa-dores. Indica a porcentaxe de traballadores que re-presentaban o resto dos sectores e o número totalde traballadores por sector.

Tratamento da información e competencia dixital

Busca información sobre a potencia eólica instaladaen España e fai unha táboa estadística coas comuni-dades autónomas segundo a produción que teñendeste tipo de enerxía.

Busca información e indica en que comunidades au-tónomas se atopan as refinerías de petróleo en Espa-ña. ¿Por que se atopan nestas comunidades e nonnoutras do interior peninsular?

Competencia para aprender a aprender

Indica no teu caderno se son verdadeiras ou falsas asseguintes afirmacións:

• A balanza comercial española é deficitaria.

• A balanza de pagos española é deficitaria.

134

PRACTICA COMPETENCIAS• A Unión Europea é o principal mercado español.

• O principal índice da bolsa de Madrid é o DowJones.

Relaciona as industrias coa súa situación correspon-dente:

Para os sectores agrícola, gandeiro e pesqueiro, aentrada na Unión Europea ¿foi beneficiosa ou prexu-dicial? Razoa as respostas.

Completa o seguinte cadro sobre a pesca en España.

Fíxate no mapa do transporte ferroviario e indica as ci-dades que actualmente están comunicadas pola redede alta velocidade e as cidades que o estarán candose rematen os tramos que xa están en obras.

¿En que se diferencia a pesca de baixura da de altura?

Que as importacións de gas e petróleo en España es-tean moi diversificadas ¿é unha vantaxe ou un in-conveniente? Razoa a túa resposta.

¿De que país aumentaron as importacións nos últimosanos? ¿Por que cres que se dá este feito?

Autonomía e iniciativa persoal

Escribe unha redacción sobre as enerxías solar e eó-lica, indicando vantaxes e inconvenientes, posibilida-des, emprazamento, etcétera.

Na túa clase designáronse a catro compañeiros paraque organicen a viaxe de fin de curso e ti es un doselixidos. Escolle un lugar de España e convence aosteus compañeiros para que voten o teu proxecto.Para iso debes ter en conta aspectos como o econó-mico (transporte, hoteis, actividades…), lúdico, gas-tronómico, cultural, etcétera.

Competencia cultural e artística

Un turismo que está en crecemento é o cultural. Debu-xa un mapa de España como o que empregaches noexercicio 1 e sinala nel as cidades que son Patrimonio daHumanidade, ben na súa totalidade, ben parcialmente.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

13

11

12

14

15

16

17

18

19

135

Comunidade Provincia

Centrais nucleares

Centrais térmicas de carbón

Centrais térmicas de fuel

Centrais térmicas combinadas

Rexión pesqueira Principais portos Características

Industria Rexión

Siderurxia Asturias e Cantabria

Industria química Litoral catalán, Madrid e Bilbao

Industria do automóbilBarcelona, Valencia, Valladolid, Zaragoza e Madrid

Industria agroalimentaria País Vasco

PÁXINAS WEBAs seguintes páxinas web pódenche axudar no estudo

dos temas desta unidade:

Páxina oficial do SIGPAC (Sistema de Identificación de

Parcelas Agrícolas), dependente do Ministerio de Medio

Ambiente e Medio Rural e Mariño):

http://sigpac.mapa.es/fega/visor/

Páxina oficial do Ministerio de Medio Ambiente e Medio

Rural e Mariño:

http://www.marm.es/

Páxina oficial do Ministerio de Economía e Facenda:

www.meh.es/

Desde esta páxina do Ministerio de Traballo e Inmigra-

ción podemos coñecer o Estatuto dos Traballadores:

www.mtin.es/es/sec_leyes/trabajo/esta

Páxina principal do Instituto de Estudos Turísticos:

www.iet.tourspain.es

Información sobre o sector terciario en España:

http://www.educacion.es/exterior/ro/es/materiales/

MODULO19.doc

Permite ampliar información sobre a industria en Espa-

ña nos séculos XIX, XX e XXI:

http://enciclopedia.us.es/index.php/Industria_en_

Espa%C3%B1a

Para ampliar información relativa á industria en España,

as fontes de enerxía, materias primas, etc:

http://html.rincondelvago.com/espana_industria.html

Páxina oficial do Ministerio de Industria, Turismo e Co-

mercio:

http://www.mityc.es/es-ES/Paginas/index.aspx

Páxina oficial de RENFE:

http://www.renfe.com/

Páxina oficial de ADENA:

http://www.wwf.es/

Desde esta páxina pódese acceder a todos os portos ma-

rítimos do mundo. O problema é que a información de

cada un deles vén no seu idioma:

http://www.transporte.com.mx/INFOTRANSPORTIS-

TAS/PUERTOS%20EN%20EL%20MUNDO.htm

Analiza a crise económica mundial entre os anos

2008/2010:

http://es.wikipedia.org/wiki/Crisis_econ%C3%B3mica

_de_2008-2010

Parque eólico en Ourense.

Foto

:Ibe

rdro

la.

Texto principal a modo de artigo que che abrirá as portas dun temainteresante da unidade para que

amplíes os teus coñecementos

Imaxesrepresentativasque che axudan

a entender melloro texto

Actividadesque che axudarán

a comprendermellor o que

liches ao tempoque propoñen a realización de traballos e

debates atractivos

conectando o tema co mundo

que te rodea

Actividadesagrupadas porcompetencias

básicas para quepoidas practicar

todas as túashabilidades ecoñecementos

Páxinas webpara ampliarinformación

na rede sobredistintos temas

da unidade

Primeras 3º 4/4/11 14:02 Página 3

7

7. A organización política dos Estados 136

1. Os Estados do mundo .......................................... 138 2. Organización e funcións do Estado.

Tipos de Estados ................................................... 1403. O Estado democrático .......................................... 1424. O Estado de dereito e as ditaduras ....................... 1445. Estados e nacionalidades ...................................... 1466. As relacións internacionais (I):

mecanismos e tratados ......................................... 1487. As relacións internacionais (II): a ONU ................... 1508. Apéndice. O voto feminino ................................. 152Practica competencias ........................................... 154

8. A organización política de España 156

1. A Constitución. A Coroa ....................................... 1582. Os poderes do Estado (I): o poder lexislativo ......... 1603. Os poderes do Estado (II): o poder executivo ....... 1624. Os poderes do Estado (III): o poder xudicial ........... 1645. A organización territorial do Estado:

as comunidades autónomas ................................. 1666. Os Concellos e as Provincias ................................. 1687. A participación cidadá .......................................... 1708. Apéndice. O sistema electoral en España ............ 172Practica competencias ........................................... 174

9. A Unión Europea 176

1. Do Tratado de Roma á Unión Europea .................. 1782. Do mercado común á Europa dos cidadáns (I) ...... 1803. Do mercado común á Europa dos cidadáns (II) ..... 1824. As institucións da Unión Europea ......................... 1845. A economía da Unión Europea ............................. 1866. Os problemas da Unión ....................................... 1887. Apéndice. Europeístas e euroescépticos ............... 190Practica competencias ........................................... 192

10. Globalización e desigualdade 194

1. A globalización ..................................................... 1962. A economía globalizada ....................................... 1983. Desenrolo e subdesenrolo ..................................... 2004. Os factores da pobreza (I) ..................................... 2025. Os factores da pobreza (II) .................................... 2066. As consecuencias da pobreza (I) ........................... 2087. As consecuencias da pobreza (II) ........................... 2108. As institucións do mundo globalizado (I) .............. 2129. As institucións do mundo globalizado (II) .............. 21410. Apéndice. A globalización cultural .................... 216Practica competencias ........................................... 218

11. A poboación mundial: migracións e urbanización 220

1. O crecemento da poboación mundial ................... 2222. Os movementos migratorios ................................. 2243. As migracións actuais e as súas consecuencias (I) 2264. As migracións actuais e as súas consecuencias (II) 2285. Cara a un mundo de cidades (I):

o mundo desenvolvido ......................................... 2306. Cara a un mundo de cidades (II): o mundo

subdesenvolvido ................................................... 2327. Os problemas da cidade ....................................... 2348. Apéndice. Poboación moza e envellecemento ..... 236Practica competencias ....................................... 238

12. Cara a un crecemento sostible 240

1. Crecemento, desenrolo e sustentabilidade ............ 2422. O problema da auga (I) ......................................... 2443. O problema da auga (II) ........................................ 2464. A alimentación ..................................................... 2485. O efecto invernadoiro e o cambio climático .......... 2506. A acción contra o cambio climático ...................... 2527. Apéndice. Medidas cidadáns para un crecemento

sostible ............................................... 254Practica competencias ........................................... 256

13. Xeografía física e económica da túa Comunidade Autónoma 258

Anexo cartográfico 272

6

1. A actividade económica 8

1. A economía e a actividade económica ................... 102. Os factores de produción ........................................ 123. Os sistemas económicos. O capitalismo e o libre

mercado ................................................................. 144. Os axentes económicos (I): consumidores e empresas 165. Os axentes económicos (II): o Estado ...................... 186. O traballo ............................................................... 207. Apéndice. As crises do capitalismo ........................ 22Practica competencias ............................................. 24

2. As actividades do sector primario 26

1. As actividades agrarias ........................................... 282. Elementos da paisaxe agraria (I) .............................. 303. Elementos da paisaxe agraria (II) ............................. 324. A agricultura dos países subdesenvolvidos .............. 345. A agricultura dos países desenvolvidos .................... 366. A gandería ............................................................. 387. A explotación forestal ............................................. 408. A pesca (I) .............................................................. 429. A pesca (II) ............................................................. 4410. Apéndice. Os problemas da agricultura mundial ....... 46Practica competencias ............................................. 50

3. As materias primas e as fontes de enerxía 52

1. As materias primas e os recursos minerais ............. 54 2. As fontes de enerxía .............................................. 56 3. As fontes de enerxía tradicionais (I):

combustibles fósiles ............................................... 584. As fontes de enerxía tradicionais (II): o gas natural ....... 605. As fontes de enerxía tradicionais (III): enerxía

hidroeléctrica e enerxía nuclear ............................... 626. As fontes de enerxía alternativas ............................ 647. Apéndice. A polémica en torno á enerxía nuclear . 66Practica competencias ............................................. 68

4. A actividade industrial 70

1. O sector secundario e a Revolución industrial ......... 722. Os sectores industriais ............................................ 743. A organización industrial. As novas industrias ......... 764. A localización industrial .......................................... 785. As grandes rexións industriais ................................. 806. Apéndice. As multinacionais ................................ 82Practica competencias ............................................. 86

5. As actividades do sector terciario 88

1. Os servizos ............................................................. 902. O comercio ............................................................. 923. O comercio mundial (I) ........................................... 944. O comercio mundial (II) ........................................... 965. Os transportes: as redes terrestres .......................... 986. Os transportes marítimo e fluvial .......................... 1007. O transporte aéreo ............................................... 1028. O sector financeiro ............................................... 1049. Os servizos públicos e sociais ............................... 10610. Apéndice. O turismo ......................................... 108Practica competencias ........................................... 110

6. A economía española 112

1. O sector primario. A agricultura e a gandería ....... 1142. O sector primario. A pesca e os bosques (I) .......... 1163. O sector primario. A pesca e os bosques (II) .......... 1184. A minería e os recursos enerxéticos ...................... 1205. A industria ............................................................ 1226. O comercio e as finanzas ...................................... 1247. O turismo ............................................................. 1268. Transportes e comunicacións (I) ............................ 1289. Transportes e comunicacións (II) ............................ 13010. Apéndice. O sector inmobiliario

e a crise económica de 2008 ........... 132Practica competencias ........................................... 134

ÍNDICE

Cara a un crecementosostible

Presentación da campaña «Por un comercio xusto».© Coordinadora estatal de comercio xusto

Durante xeracións, a especie humana viviu en con-sonancia co ecosistema. Explotou a natureza para sa-tisfacer as súas necesidades, sen esgotar os recursosnin degradar o medio.

Pero o mundo contemporáneo asiste a un procesode degradación do medio natural acelerado, un proce-so que arranca coa industrialización. A sobreexplota-ción dos recursos naturais, provocada polo crecementoda poboación e o desenvolvemento económico, non sóos está esgotando, senón que está desencadeando fe-nómenos como o efecto invernadoiro ou o quenta-mento global, que ameazan o futuro do planeta.

É urxente modificar o actual sistema económicomundial, se queremos alcanzar un desenvolvementosostible, é dicir, un modelo de explotación que permi-ta satisfacer as necesidades da poboación e ao mesmotempo as garanta para as xeracións futuras.

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 240

1212Tema 12 5/4/11 08:21 Página 241

244

O acceso á auga potable converteuse nun dos pro-blemas máis graves do planeta, ata o punto de que al-gúns expertos prognostican que será a causa de boa partedas guerras do século XXI.

2.1. Un ben escaso e mal repartido

O 70% da superficie do planeta está cuberto de auga.Non obstante, o 97% é auga salgada e outro 2% está re-tido nos casquetes polares. Por outra banda, a auga de ríose lagos non adoita ser directamente potable, senón que re-quire unha depuración para garantir a súa salubridade.

A escala mundial, un 70% da auga doce utilízase naagricultura e outro 20% úsase en procesos industriaise enerxéticos, polo que apenas o 10% se destina aoconsumo humano. A desproporción explícase en partepolo aumento vertixinoso da superficie cultivable, pero ta-mén pola aplicación de técnicas de regadío moi pouco efi-cientes, que malgastan a auga de rego.

En moitos países, ademais, o consumo de auga con-céntrase nas cidades, cuxo abastecemento está garanti-do por encoros, presas e canalizacións, que deixan ás zo-nas rurais desabastecidas ou dependentes das achegas dachuvia.

Outro problema é que moitos dos leitos fluviais soncompartidos e por tanto o subministro de auga vese al-terado moitas veces por desacordos entre países ou porconflitos. Calcúlase que aproximadamente o 40% da po-boación do planeta vive nuns 200 leitos fluviais comparti-dos.

2.2. As consecuencias

Como resultado de todo iso, o acceso á auga é undos aspectos nos que maior é a desigualdade no pla-neta.

Mentres que para os habitantes dos países desen-volvidos a auga potable é un ben garantido, que segasta sen reparos e sobre o que só se discute sobre o seuprezo, nos países pobres calcúlase que máis do 20%da poboación non ten acceso a auga potable e máisdo 50% carece de saneamentos, é dicir, non dispón deauga para lavarse ou para manter a hixiene das súas vi-vendas.

O PROBLEMA DA AUGA (I)2

Agricultura Doméstico Industria

OrienteEuropa

África Asia MUNDO URSS Norte-américa

Sudamérica

%1009080706050403020100

Fonte: FAO. Datos referidos a 1998. Elaboración propia.

Departamento de Urbanismo e Ordenación do Territorio (DUeOT). Rafael Córdoba Hernández.

Gasto de auga por continentes e sectores de consumo.

Nenos rodeados de augas contaminadas en Bangladesh.

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 244

245

As consecuencias son catastróficas. A falta de auga potable é responsa-ble dunha boa parte das mortes de nenos, por deshidratación ou por infec-ción. As augas residuais son un foco infeccioso que multiplica a efectivida-de de moitas enfermidades, como a malaria ou o cólera, sobre todo nasrexións tropicais.

Nalgunhas zonas agrarias dos países pobres, a poboación ten que despra-zarse diariamente a ribeiras ou pozos situados a varios quilómetros de distan-cia. Unha tarefa que, ademais, nas comunidades rurais adoita asignarse ásmulleres, o que implica un factor engadido de discriminación de xénero, por-que a tarefa, extenuante, acaba tendo consecuencias para a súa saúde.

UZSEK ISTÁN

TAY

K IRGUIS ISTÁN

MOL

M

LITLET

EST

XEORX IAACER

MADAGASCAR

SRI LANKA

GREENLAND

MONGOLIA

ALB

BHUTÁN

BDESH

SUEC

IA

NORUEG

A

FINL

ANDI

A

RUIRLANDA

AFGANISTÁN

FRANCIA

ESPAÑA

ITAL IA

ALEMAÑA

S AUS

BEL CHEQ

HUNGROMANÍA

BULG

GRECIATURQUÍA

HOL

L

DINAMARCA

PORTUGAL

YUG

CHIPRE L ÍB

JOR

QATARBAHRE IN

BARBADOS

EAU

KUWAIT

IEMEN

POLONIA

ISLANDIA

NEPAL

CESN

ESQ K A Z A K H S T Á N

ALXER IA

N ÍXER CHADSUDÁN

NIXER IA

R C A

REP DEMCONGO

ET IOP ÍA

ANGOLA

XAHARAOCCIDENTAL

MARROCOSTUNIS IA

MAURITANIA

SENEGALGAMBIA

GUINEA-B ISSAU GUINEA

L IBER IA

COSTAMARF IL

BURK INAFASO

GA

NA

BEN

ÍNCAMERÚN

GUINEA EC.

GABÓNCONGO

NAMIB IAMOZAMBIQUE

MALAWIZAMBIA

Z IM

TANZANIA

BR

KENYAU

ERITREA

X IBUT I

SOMALIA

TOGO

SERRA LEONA

REPSUDÁFRICA

S

MAL Í

BOTS

L

B-H

A

ILLAS MALV INAS

XAMAICA

CUBA

REP DOM

GUATEMALA

MÉX ICO

HAIT Í

BOL IV IA

PARAGUAI

VENEZUELA

COLOMBIA

HONDURAS

NICARAGUA

COSTA R ICA

PANAMÁ

ECUADOR

PERÚ

BEL ICE

URUGUAI

CH ILE

EL SALVADOR

GÜI ANA

GÜIANA FRANCESA (FR )SUR INAM

TURKMENISTÁN

OMÁN

B R A S I L

ARXENTINA

E E U U

C A N A D Á

PAQUISTÁN

I N D I A

C H I N A

LIB IA EX IPTO

IRAQSIR IA

ISRAELI R Á N

UCRAÍNA

ARABIASAUDÍ

CABO VERDE

MALTA

MAURIC IO

COMORES

2050AUGA DOCEdispoñibilidade por persoa ao anometros cúbicosprevisión 1997fronteiras 1998

escaseza de auga: menos de 1.000 metros cúbicos por persoaa escaseza crónica impide o desenvolvemento económico e provoca degradación medioambiental

déficit temporal hídrico:Entre 1.000-1.700 metros cúbicos por persoaproblemas crónicos e xeralizados de abastecemento de auga

-

suficiencia relativa de auga: máis de 1.700 metros cúbicos por persoa escaseza localizada e intermitente

suficiencia relativa en 1995 pero previsibleescaseza no 2050

R U S I A

Nota: Baseado en datosdemográficos da ONUen 1996

Auga

auga doce2,5%

auga salgada97,5%

A AUGA DO MUNDO porcentaxes 1993

0,3%lagos e correntes fluviais de auga doce

0,9% outros, incluíndo humidade do solo, xeo terrestre e augaspantanosas

69% glaciares e neves permanentes

30% auga doce infiltrada

ESCASEZA DE AUGA Proporción da poboación mundial en relación coa escaseza de auga 1995 e 2050

2020USOS DA AUGAaumento porcentual2020 comparado con 1995

1995

2050

suficienciarelativa

58%déficit24%

escaseza18%

suficienciarelativa

92%déficit 5%p

escaseza 3%

oboación mundial 5,7 mil millón

p

s

oboación mundial 9,4 mil millóns

agríc

ola

indu

stria

l

dom

éstic

o

1,3%

45%

17%

dom

éstic

o

agríc

ola

indu

stria

l

20,4%

212%

155%

Algúns datos sobre o consumo previsto de auga no mundo.

Font

e:At

las

do fu

turo

,I.P

ears

on (e

d.),

Akal

,200

2.

Para algúns expertos, ¿cal será a causa de boa parte das guerras do século XXI? Razoa a resposta.

Explica por que se están reducindo os caudais dispoñibles.

56

ACTIVIDADES

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 245

246

3.1. A sobreexplotación da augaO modelo de crecemento económico, que trae consigo un drástico au-

mento da produción industrial e de servizos, así como a expansión das ci-dades, produce un impacto medioambiental devastador sobre as augas.

O aumento da demanda de auga para a agricultura e a industriaestá reducindo de forma alarmante os caudais dispoñibles. A sobre-explotación prodúcese tanto nas augas superficiais como nas subterráneas.As grandes obras hidráulicas, que embalsan enormes volumes de auga, res-tan caudal aos leitos fluviais, o que fai diminuír a filtración aos acuíferossubterráneos e diminúe a achegas ás desembocaduras. O resultado é a al-teración do medio natural e a desecación das áreas ribeiráns.

Por outra banda, a captación indiscriminada de auga dos acuíferosmediante pozos está facendo diminuír as súas reservas de forma alarmanteen moitos países do mundo. Ademais, fai retroceder en profundidade a capafreática, co resultado de obrigar a facer pozos máis profundos e custosos.Nas zonas próximas ao mar, a auga salgada invade os acuíferos, o queos inutiliza para o uso agrícola ou o consumo, agás que se aborde un custo-so proceso de desalinización, que non está ao alcance de moitos países.

3.2. A contaminación das augas continentaisOs procesos de contaminación das augas consisten na alteración

física ou a contaminación mediante elementos químicos que supoñenunha modificación das condicións para o seu uso ou das que permiten apermanencia do ecosistema.

En condicións normais, hai substancias contaminantes que chegan aomar ou ás augas doces de forma natural. Os microorganismos encárgansede depurar eses axentes, mantendo o ecosistema hídrico. O problema xor-de coa achega de axentes contaminantes en cantidades moi superiores ásque o proceso natural pode absorber.

Son moitos os procesos de orixe humana que contribúen a contaminaras augas continentais. Entre os máis importantes están:

• Os residuos xerados pola actividade agraria e entre eles, de for-ma especial, os fertilizantes e pesticidas e os refugallos orgánicos pro-cedentes da gandería.

• As verteduras industriais, que achegan multitude de substanciasquímicas, pero tamén de elementos sólidos que van parar a ríos, lagose augas subterráneas.

• Os residuos urbanos, procedentes dos lixos e dos sumidoiros, cu-xas augas non sempre depuradas acaban desembocando nas fontesde auga doce.

• A modificación da temperatura natural, que se produce pola verte-dura de augas moi frías, procedentes de centrais hidroeléctricas, ou moiquentes, como ocorre coas que xeran centrais térmicas ou nucleares.

• A chuvia ácida, que traslada desde a atmosfera a ríos e lagos óxidos denitróxeno e dióxido de xofre procedentes da contaminación do aire.

O PROBLEMA DA AUGA (II)3

Río contaminado.

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 246

247

¿Por que é necesario facer os pozos cada vez máis profundos?

Nomea os procesos de orixe humana que contribúen a contaminar as augas continentais.

78

ACTIVIDADES

¿SABÍAS QUE...?A contaminación dos mares

Se a contaminación é elevada nas augas continentais, as augas mariñas convertéronse nunauténtico vertedoiro. Ao mar desembocan os ríos, coa súa achega de contaminantes, aoque hai que sumar as verteduras directas procedentes de industrias e augas residuais xe-radas pola densa urbanización da costa. Non é casualidade que sexan as áreas do mar máispróximas ás zonas máis desenvolvidas as que presentan unha maior alteración do mediomarítimo: aumento de temperatura, proliferación de algas, diminución do osíxeno na auga,etcétera.

Outra fonte de contaminación mariña son as verteduras de aceites e petróleo, procedentesdos buques, producidas tanto por accidentes como pola limpeza dos seus depósitos, unha ac-tividade que, aínda que prohibida, se realiza de forma xeralizada.

Diferentes formas de contaminación da auga.

Vertedura de cru provocada polo Prestige.

Produtosquímicos

Excrementoshumanos

Excrementosanimais

Lixo

Pintura

Sistema séptico insuficiente

Construcións mal dirixidas

DeterxentesProdutos de limpeza

Pesticidas efertilizantes

SedimentosTerra erosionada

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 247

254

MEDIDAS CIDADÁS PARAUN CRECEMENTO SOSTIBLE

7

Unha nova percepción socialUn dos cambios máis significativos respecto ao pasado

ten que ver coa percepción que os cidadáns teñen do pro-blema medioambiental e da necesidade dun crecementosostible.

Durante décadas, as medidas que había que adoptarpara protexer o medio ambiente eran responsabilidade dosgobernos e esixíase destes que tomaran as decisións opor-tunas. Así ocorreu, por exemplo, coa eliminación das cal-deiras de calefacción de carbón ou coa redución do chum-bo nas gasolinas, que foron o resultado de decisións dosgobernos.

Na actualidade, non obstante, estendeuse a idea de quegarantir un crecemento sostible é responsabilidade de to-dos, cidadáns e autoridades, e que está nas nosas mans, nanosa vida cotiá e na nosa acción social colectiva, o futurodo planeta.

A auga e os alimentosAínda que nos países desenvolvidos hai auga e ali-

mentos suficientes para a poboación, non por iso haique renunciar a actuar. Hai que ter en conta que unhaparte dos alimentos que producimos pode destinarse áaxuda aos países pobres. En canto á auga, o noso paísestá en proceso de desertificación e os períodos de secason relativamente frecuentes. A capacidade de embal-samento de auga está ao límite e xa é prexudicial parao ecosistema, polo que convén establecer medidas deaforro.

Entre as medidas que podemos aplicar están:

• Evitar o consumo innecesario nos fogares. Non deixaras billas abertas innecesariamente, facer un uso axeitadodas cisternas e do lavapratos, evitar encher a bañeira, re-parar billas que gotean, aproveitar a auga de chuvia parao rego de macetas, etcétera.

• Usar sistemas de rego eficiente. Substituír o rego amanta por sistemas de goteo, usar temporizadores, regarás horas axeitadas para aproveitar a auga, etcétera.

• Axudar á depuración da auga. Evitar arroxar ao sumi-doiro substancias como aceites, deterxentes ou produtosde limpeza agresivos.

• Consumir unha dieta con menos produtos de orixeanimal, dado que a súa produción consume máis ener-xía que os produtos vexetais. Evitar o consumo de espe-cies en perigo de extinción ou de difícil reprodución.

APÉNDICE

Medidas cidadás para un crecemento sostible

A auga e os alimentos:

• Evitar o consumo innecesario nos fogares.

• Usar sistemas de rego eficiente.• Axudar á depuración da auga.• Consumir unha dieta con menos produtos

de orixe animal.• Evitar o dilapidación de alimentos.

O aforro enerxético:

• Aforrar en iluminación.• Apagar os aparatos que non estean en uso.• Limitar o uso de auga quente e optar, se é posible,

pola enerxía solar.• Manter os termóstatos de calefacción e aire

acondicionado en temperaturas axeitadas.• Evitar os desprazamentos en vehículo privado.• Conducir de forma eficiente.• Contribuír ao mantemento do medio ambiente.

Tema 12 5/4/11 08:21 Página 254

• Evitar o dilapidación de alimentos. Mercar os necesa-rios e procurar conservalos en boas condicións para o seuconsumo, ademais de evitar a súa caducidade.

O aforro enerxético

Implementar medidas de aforro enerxético é vital parareducir a emisión de gases de efecto invernadoiro. Entre asmáis importantes están:

• Aforrar en iluminación. Substituír as lámpadas tradicio-nais por outras de baixo consumo, evitando ter a luz ace-sa de forma innecesaria ou cunha potencia maior da re-quirida.

• Apagar os aparatos que non estean en uso, incluídaa posición de stand by. Prescindir de aparatos eléctricosinnecesarios e facer bo uso de lavadoras, lavapratos e ou-tros aparatos de consumo elevado.

• Limitar o uso de auga quente e optar, se é posible, porquentamento por enerxía solar.

• Manter os termóstatos de calefacción e aire acondi-cionado en temperaturas axeitadas. Evitar a excesivacalor en inverno e as temperaturas moi baixas en verán.Revisar o illamento térmico da vivenda, para manter me-llor a temperatura.

• Evitar os desprazamentos en vehículo privado candosexa posible.

• Conducir de forma eficiente. Usar automóbiles de bai-xo consumo, como híbridos ou eléctricos, manter en boestado os neumáticos, non circular co motor a moitas re-volucións, evitar as horas punta, etcétera.

• Contribuír ao mantemento do medio ambiente. Re-ciclar os lixos, reducir o consumo de papel, non usar teci-dos de pel animal, non arroxar desperdicios nin cabichasfóra dos contedores, etcétera.

255

1 Indica que significan os seguintes termos en función do contexto no que se atopan:

Percepción • Depuración • Termostato • Híbridos

2 Entra en <http://elbauldelizpi.blogspot.com/2010/03/desertificacion.html> e escribe o nome das comunidades autónomasque se ven afectadas por risco medio, alto e moi alto de desertificación.

3 Busca a entrada correspondente a «estación depuradora de augas residuais» na web Wikipedia. A partir da informaciónque atoparás nela, contesta ás seguintes cuestións:

a) ¿Que significa EDAR?

b) ¿Cal é o obxectivo das estacións depuradoras?

c) ¿Como eliminan as materias orgánicas disoltas na auga?

d) ¿Por que adoita relacionarse a presenza de malos cheiros coas estacións depuradoras?

4 Entra na seguinte dirección:

<http://centros6.pntic.mec.es/cea.pablo.guzman/lecciones_fisica/ahorro_energetico.htm.>. Atoparás un artigo sobre o aforroenerxético, que está dividido en catro apartados: uso eficiente da enerxía; técnicas de aforro da enerxía; industria e reciclaxe;e aforro de enerxía no mundo. Leos e fai un pequeno resumo sobre eles.

5 ¿Por que razón os gobernos decidiron eliminar as caldeiras de calefacción de carbón? ¿E reducir o chumbo da gasolina?

6 ¿Por que cres que un crecemento sostible é responsabilidade de todos?

7 O noso país está en proceso de desertificación. ¿Que diferenza existe entre desertificación e desertización?

8 Fai dúas columnas e escribe nunha as medidas que debemos aplicar para aforrar auga e na outra aquelas accións quehabitualmente levamos a cabo e que significan un dilapidación de auga.

9 Fai dúas columnas e escribe nunha as medidas que debemos adoptar para aforrar enerxía e na outra aquelas acciónsque habitualmente levamos a cabo e que significan un dilapidación enerxético.

ACTIVIDADES

Tema 12 5/4/11 08:22 Página 255

Competencias no coñecemento e a interacción co mundo físico

¿En que países e continentes se atopan as cidadesde Montreal, Kioto e Copenhague?

De acordo coa información proporcionada polo ma-pa mundial, ¿en que continentes os seus habitantesteñen maior acceso á auga potable? ¿En que paísesteñen os seus habitantes maiores dificultades paraacceder á auga potable? ¿Por que cres que se danestes feitos?

Competencia en comunicaciónlingüística

Indica que significan os seguintes termos en funcióndo contexto no que se atopan:

• Freática (apartado 3.1. A sobreexplotación da auga).

• Pesticidas (apartado 3.2. A contaminación das au-gas continentais).

• Polución (apartado 5.1. A contaminación do aire).

• Neveiros (apartado 5.3. As consecuencias do quenta-mento global).

• Protocolo (apartado 6.2. As primeiras medidas).

• Cume (apartado 6.4. O fracaso do cume de Co-penhague de 2009).

Tratamento da información e competencia dixital

Entra en <www.bbc.co.uk/spanish/especiales/agua/de-fault.stm> e escribe as zonas do mundo con proble-mas de auga, indicando a problemática de cada unhadelas.

A partir dos datos da web <http://jonkepa.wordpress.com/2010/01/18/los-paises-mas-pobres-delmundo/>completa o seguinte cadro:

Entra na web <http://www.lareserva.com/home/llu-via_acida> e contesta ás seguintes preguntas relacio-nadas coa chuvia ácida:

a) ¿Que é a chuvia ácida? ¿Como se produce?

b) ¿Que quere dicir que «a chuvia ten nun lugar unpH de 3»?

c) ¿Que especies son as máis afectadas pola acidi-ficación acuática?

d) ¿Como se introduce a chuvia ácida nas corren-tes de auga?

e) ¿De que forma afecta a chuvia ácida ás constru-cións históricas?

Competencia para aprender a aprender

¿En que se baseou, nos dous últimos séculos, o cre-cemento da economía mundial?

¿Que porcentaxe de auga se emprega para o consu-mo humano? ¿E na agricultura? Explica a diferenzaentre ambos usos.

¿Que consecuencias ten para a poboación a falta deauga potable?

256

PRACTICA COMPETENCIAS

1

2

3

5

4

6

7

8

9

País Continente Recursos económicos Problemática

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Mapa mundial do acceso á auga potable.

22,00 - 51,0051,01- 67,00

Acceso á auga potable (%)

Fonte: WHO Statistics, Core Health Indicators 2007.

67,01 - 82,0082,01 - 93,00

93,01 - 100,00sen datos

Tema 12 5/4/11 08:22 Página 256

¿Canto gastan os países ricos en comer? ¿E os po-bres? Explica a razón da diferenza.

¿Que combustibles fósiles son os que máis contami-nan o aire? ¿Como se producen?

Se se cumpren as previsións do Protocolo de Mon-treal, a capa de ozono terase recuperado para o ano2050. ¿Que función ten esta capa?

Autonomía e iniciativa persoal

Analiza o presente cadro sobre os gases de efecto in-vernadoiro que máis inflúen no quentamento globale engade as solucións que deben perseguir os sereshumanos.

10

11

12

13

257

Gas

Tempo me-dio que per-

manecena atmosfe-ra (en anos)

Fonte¿Por que

aumentou?Posibles solucións

Dióxido decarbono(CO2)

100

Combustiónde combus-

tibles fósiles

Aumento dedemanda decombustiblesfósiles. Des-trución debosques.

Diminuciónde fotosínte-

ses.Queimazóns

verdes

Metano(CH4)

10

Perdas de gase petróleo.Cultivos dearroz. Trata-

mentos de re-siduos.

Desperdiciosde animais

Aumento deanimais degandería

Óxido nitroso (N2O)

130Queima de

combustiblesfósiles

Crecente de-manda de

combustiblesfósiles.

Maior uso defertilizantes.Maior uso de

terra cultivable.

Ozono (O3) DescoñéceseTubos de escape devehículos

Aumento decombustibles

fósiles demedios detransporte

Carbonosclorofluora-dos (CFCs)

55-116Propulsoresde refrixe-

rantesRefrixerantes

Fonte: http://www.alertatierra.com/CambC_causas.htm.

Las siguientes páginas web te pueden ayudar en el es-tudio de los temas de esta unidad:

Página interactiva que te permite acceder a todos los pa-íses del mundo. Una vez seleccionado uno de ellos pue-des obtener mucha información sobre el mismo:

http://www.lospaises.com.ar/

Página interactiva que permite conocer los himnos y lasbanderas del mundo. Incluye vario juegos relacionadoscon Geografía:

http://www.banderas-del-mundo.com/

Permite ampliar los conocimientos sobre las distintasformas de gobierno. Incluye un mapa con los sistemas degobierno de todos los países del mundo:

http://es.wikipedia.org/wiki/Forma_de_gobierno

Monográfico sobre la historia de la democracia:

http://www.misrespuestas.com/que-es-la-democra-

cia.html

Constitución de los Estados Unidos de Norteamérica:

http://www.archives.gov/espanol/constitucion.html

Declaración de los Derechos del Hombre y del Ciudadano:

http://www.fmmeducacion.com.ar/Historia/Documen-

toshist/1789derechos.htm

Página oficial de la ONU:

http://www.un.org/es/

Página oficial del Organización Mundial de la Salud:

http://www.who.int/es/

Página oficial del Organización Internacional de Trabajo:

http://www.ilo.org/global/lang--es/index.htm

As seguintes páxinas web pódenche axudar no estudodos temas desta unidade:

Información sobre a chuvia ácida, con dous vídeos:

http://www.lareserva.com/home/lluvia_acida

Información sobre o cambio climático:

http://www.alertatierra.com/CambC_causas.htm

Mapa interactivo que permite obter información sobredeterminados puntos do planeta con problemas deauga:

www.bbc.co.uk/spanish/especiales/agua/default.stm

Información sobre o aforro enerxético:

http://centros6.pntic.mec.es/cea.pablo.guzman/leccio-

nes_fisica/ahorro_energetico.htm

Mapa interactivo que permite obter información sobre de-terminados puntos do planeta con problemas de auga:

www.bbc.co.uk/spanish/especiales/agua/default.stm

Proporciona información sobre a distribución da auga nomundo. Permite acceder a outras páxinas relacionadas cotema:

http://www.itescam.edu.mx/principal/sylabus/fpdb/re-

cursos/r9722.DOC

Información sobre a contaminación das augas:

http://www.botanical-online.com/aguacontaminan-

tes.htm

Páxina oficial da Organización de Nacións Unidas para aAgricultura e a Alimentación:

http://www.fao.org/index_es.htm

Páxina oficial do Panel Intergobernamental sobre o Cam-bio Climático:

http://www.ipcc.ch/home_languages_main_spanish.htm

Información sobre o Cume de Cancún (México). Desdeesta páxina pódese acceder ás correspondentes a outroscumes sobre o cambio climático:

http://www.cumbrescambioclimatico.org/

Páxina de Ecoloxistas en Acción:

http://www.ecologistasenaccion.org/

Páxina oficial de ADENA:

http://www.wwf.es/

Páxina oficial de Greenpeace:

http://www.greenpeace.org/espana

Páxina oficial de Amigos da Terra:

http://www.tierra.org/spip/

PÁXINAS WEB

Tema 12 5/4/11 08:34 Página 257

Comunidadede Galicia

Galicia experimentou importantes transformaciónseconómicas e demográficas desde mediados do sécu-lo XX. As actividades agropecuarias que ocuparan tra-dicionalmente á maior parte da poboación perderonimportancia na súa contribución ao emprego e ao PIBdebido ao fortísimo éxodo rural que marcou o decli-ve das aldeas galegas. Desenvolveuse a industria noeixe atlántico formado por Ferrol, Santiago, Ponteve-dra e, fundamentalmente, nas áreas metropolitanasde A Coruña e Vigo, a pesares do forte impacto da re-conversión industrial en sectores estratéxicos da eco-nomía galega como o da construción naval, civil e mi-litar. A expansión do sector terciario, vencellada aoturismo de praia, sobre todo nas Rías Baixas e na cos-ta cantábrica, e ao turismo cultural, beneficiouse dosprogramas do Xacobeo e do apoio económico da Xun-ta aos negocios de turismo rural. A capacidade decreación de emprego do sector está limitada pola es-tacionalidade e non impediu a despoboación acelera-da do interior rural de Galicia.

As provincias de A Coruña e Pontevedra concentrana poboación, a industria e os servizos mentres que ade Ourense e o interior de Lugo languidecen. Vigo, ACoruña e Ourense son as tres maiores cidades, segui-das por Lugo, Pontevedra e Santiago de Compostelaque é a capital política de Galicia.

Cidade e porto de Vigo.

POR MARÍA XOSÉ VÁZQUEZ LOJO E

RAÚL SOUTELO VÁZQUEZ

Galicia 3º 5/4/11 09:13 Página 258

1313Galicia 3º 5/4/11 09:13 Página 259

260

1.1. A economía galega: datos xerais

Os cambios acontecidos no sistema produtivo de Galicia elevaron o seuPIB ata os 55.850,3 millóns de euros en 2007. Isto supón unha renda percápita de 20.144 euros. O sector agrario e a pesca achegaron o 3,9%, a in-dustria o 13,7%, a produción de enerxía o 3,3%, a construción o 13,4% eos servizos máis do 55%.

A poboación activa concéntrase no sector terciario (64%), na industria(16,25%) e na construción (10%), con menos do 10% dos empregos nosector primario segundo a EPA do terceiro trimestre de 2009.

O desemprego incrementouse desde 2010, rexistrándose 245.831 para-dos en febreiro de 2011, que é a cifra máis elevada desde 1996. As provin-cias de Pontevedra e A Coruña rondan os 100.000 parados cada unha.

1.2. O sector primario

A poboación activa ocupada nos subsectores agrícola, gandeiro, fores-tal e pesqueiro aproxímase ao 10% do total superando lixeiramente a me-dia española. A principios de 2011, a agricultura rexistrou 6.590 parados eaumentou o peche de explotacións debido á falta de relevo xeracional po-los baixos prezos da carne e o leite de vacún.

A agricultura emprega tecnoloxía avanzada para cultivar especies moirendibles no mercado como a vide, concentrada nas provincias de Ponteve-dra e Ourense (coas denominacións de orixe Rías Baixas, Ribeiro, Valdeo-rras, Ribeira Sacra e Monterrey), a pataca de A Limia, froitas coma o kiwi,hortalizas, flores e produtos de horta (como os pementos de Padrón). Aprincipal produción é de millo para forraxe.

Na gandería predomina o vacún de carne coa denominación de orixe«Tenreira Galega». A gandería leiteira sustenta a produción de queixos am-parados nas denominacións de orixe San Simón da Costa, Tetilla, Cebreiroe Arzúa-Ulloa. O gando porcino e o avícola desenvolveron unha importan-te produción de ovos e de carne grazas a empresas como COREN.

A pesca é unha actividade estratéxica dentro da economía galega poloelevado número de embarcacións e de empregos directos e indirectos quesustenta. Tamén polo volume de capturas e a súa repercusión no desenvol-vemento das industrias conserveira, do frío e a construción naval, o trans-porte e o comercio. Os principais portos son Vigo, A Coruña, Ribeira, Bure-la, Marín, Bueu, Viveiro e Ortigueira. O sector engloba distintas categorías:

• Flota de baixura. Embarcacións pequenas que faenan no litoral. Estáespecializada na captura de xurelo e sardiña.

• Flota de altura e gran altura. Pescan nos caladoiros comunitarios einternacionais do Atlántico, o Índico e o Pacífico. Capturan atún, bo-nito, pescada, cefalópodos, bacallau e marisco.

• Marisqueo. Traballo feminino nun 95%. Extráense bivalvos e ma-riscos.

A ACTIVIDADE ECONÓMICA (I): O SECTOR PRIMARIO1

Cultivo de millo.

Produtos galegos con denominación de orixe.

34.00032.00030.00028.00026.00024.00022.00020.00018.00016.00014.000

150.000135.000120.000105.00090.00075.00060.00045.00030.00015.000

Evolución do número de explotacións e a súa cota.

cota/explotación (Kg)n.º de explotacións

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Font

e:At

las

Xeog

ráfic

o e

Hist

óric

o de

Gal

icia

e d

o M

undo

,Ed.

do C

umio

,Pon

teve

dra.

Font

e:Ei

xo A

tlánt

ico,

revi

sta

da E

uror

exió

n G

alic

ia-N

orte

de

Port

ugal

.cota/explotacións explotacións


261

A acuicultura galega domina o mercado español e é un dos principaissubministradores dos mercados europeos. Na acuicultura de auga salgadacultívase por medio de bateas (mexillón, ostra e vieira), parques de culti-vo (ameixas e ostras) e granxas mariñas e continentais (dourada, roda-ballo, ollomol, salmón e robaliza). Na acuicultura de auga doce emprégan-se as piscifactorías (troitas).

Os principais problemas do sector pesqueiro son o esgotamento dos ca-ladoiros nacionais e o acceso restrinxido nos internacionais, o furtivismo, acontaminación das augas, o reducido tamaño dos barcos, a tecnoloxía atra-sada, a inadecuada comercialización que beneficia aos intermediarios e oelevado prezo dos combustibles.

A extensa superficie forestal (63% do total) non se corresponde co seupapel secundario do subsector na economía galega. Niso inflúe o tipo depropiedade (comunal xestionado polas Comunidades de montes ou indivi-dual minifundista) e a caída no mercado do valor das especies de crecemen-to rápido (pino e eucalipto) que protagonizaron as repoboacións forestaisda segunda metade do século XX, con destino á industria do moble e áplanta de celulosa de Pontevedra.

Na minería está en pleno auxe a explotación de rochas industriais, comoo cuarzo (norte de A Coruña), o granito (O Porriño) e a lousa (Valdeorras).

© A

lber

to A

lons

o,20

10.

Percebeira traballando na Costa da Morte.

¿Cal é a actividade máis importante do sector primario? Explica cales son as súas principais características.

Cita o nome dos principais portos pesqueiros e as especies que capturan (consulta a páxina web <www.from.com>).

Pescuda en que tipos de pesca predominan os barcos de máis antigüidade na flota galega (consulta o artigo:<http://www.farodevigo.es/economia/2010/06/01/economia-3400-buques-pesca-gallegos-superan-decadas-antigue-dad/443769.html>).

Visiona o documental Amelia de terra de Montes, de Federico da Peña (Deputación de Pontevedra, 2005).

Elabora un cadro sobre a viticultura galega a partir da información das webs das denominacións de orixe: <www.ribeiro.es>,<www.doriasbaixas.com>, <www.ribeirasacra.org>, <www.domonterrei.com> e <www.dovaldeorras.com>, onde conste:produción, zonas, variedade de uva, clima, superficie, etcétera.

123

45

ACTIVIDADES

¿SABÍAS QUE...?O sector lácteo galego

A evolución do sector lácteo desde o ano 2000 caracterizou-se pola redución do número de explotacións, polo cese volun-tario da actividade (xubilacións ou venda da cota) e a falta derelevo xeracional. Das máis de 32.000 explotacións censadasen 2000 pasouse a 24.000 en 2003, 18.000 en 2005 e menosde 16.000 en 2007. A produción láctea concentrouse nas ex-plotacións mellor dimensionadas que ven comprometida asúa viabilidade polo aumento do custe dos insumos e a ines-tabilidade no prezo do leite que establecen as grandes em-presas do sector.

O prezo dos compoñentes para elaborar pensos multiplicou-se durante a última década (alfalfa: 115%, solla: 106%, fari-ña de millo: 68%), os plásticos agrícolas (53%), o nitróxenopara as máquinas (106%), o gasóleo agrícola (183%) e a se-guridade social agraria (116%). En contrapartida, o prezo doleite só aumentou un 23% e o da carne un 11%. Control estranxeiro do mercado lácteo galego.

RECOLLIDA DIARIA DE LEITE GALEGODiariamente recóllense en Galicia pretode 6 millóns de litros repartidos entre as grandes plantas,as cooperativas, as queixerías e os primeiros compradores

AS PLANTAS DE RECOLLIDA

SEN PLANTA DE PROCESADO EN GALICIA

Plantas de procesado

Litros diarios recollidos

1.000.000

Leite Río(Galicia)

750.000

Lactalis(Francia)

800.000Leche Celta

(Portugal)

250.000Celega

(ClientepreferenteSenoble-

Mercadona)

Veiga deAnzós

Pontedeume

Outeiro de Rei

Ceao I e II, Lugo

350.000Puleva(*)

(Andalucía)

(*) A plantapasará en breve a mans dafrancesa Lactalis,segundo o acordode compravendaasinado polafirma gala e Ebro Puleva

150.000Clesa(Madrid)

160.000Pascual

(Castela e León)

130.000Reny Picot

(Asturias)

160.000Danone

(Francia)

70.000Kaiku

(País Vasco)

60.000Entrepinares

(Castela e León)

250.000Nestlé

(Suíza)

325.000Feiraco

(Galicia)

800.000

Capsa(Asturias)

Font

e:La

Voz

de

Gal

icia

.


270

6.1. O Estatuto de Autonomía e as institucións políticas

Galicia é unha das tres nacionalidades históricas doEstado español. Está formada por catro provincias: ACoruña, Lugo, Ourense e Pontevedra. A capital é San-tiago de Compostela.

O Estatuto de Autonomía de 1981 é a Lei que rexe Ga-licia. Regula o territorio que abarca a Comunidade, os sím-bolos que a identifican (bandeira, escudo, himno e idiomapropio), as institucións e organismos do goberno autonó-mico (o Parlamento, a Xunta de Galicia e o Tribunal Supe-rior de Xustiza), as súas competencias e as relacións co Es-tado central e demais Comunidades autónomas.

O Parlamento de Galicia. Está formado por 75 depu-tados elixidos por sufraxio universal para un mandato re-presentativo de catro anos. Nel recae o poder lexislativo:elabora e aproba as leis de Galicia, controla o funciona-mento do goberno e aproba os orzamentos anuais. A súasede está en Santiago de Compostela.

O Presidente de Galicia. Dirixe o goberno, designaaos seus membros (conselleiros) e coordina o seu labor. Éelixido polo Parlamento a proposta do partido maioritario enoméao o rei. Galicia foi gobernada por sucesivos presi-dentes do Partido Popular (Xerardo Fernández Albor entre1981 e 1987, Manuel Fraga Iribarne entre 1990 e 2005) edo PSOE (Fernando González Laxe entre 1987 e 1990, Emi-lio Pérez Touriño entre 2005 e 2009). O actual presidente éAlberto Núñez Feijóo.

A Xunta de Galicia. Exerce o poder executivo e admi-nistrativo. Confórmano o presidente e os conselleiros, quepoderán ser nomeados e cesados por aquel.

O Tribunal Superior de Xustiza de Galicia represen-ta o poder xudicial. Ten a súa sede en A Coruña.

Outras institucións de rango autonómico e que formanparte da administración son o Valedor do Pobo, o Con-sello de Contas e o Consello da Cultura Galega.

6.2. As competencias de Galicia

No Estatuto de Autonomía de Galicia establécenseunha serie de competencias para a Comunidade Autóno-ma, que abarcan distintos ámbitos e que progresivamentese ampliaron.

ORGANIZACIÓN POLÍTICA DE GALICIA6

Parlamento de Galicia en Santiago de Compostela.

Os ex presidentes da Xunta de GaliciaManuel Fraga Iribarne,

Emilio Pérez Touriño,Fernando González Laxe e

Xerardo Fernández Albor co actual mandatario

Alberto Núñez Feijóo no centro da foto.


271

• Galicia ten competencias exclusivas na organización das súas insti-tucións de autogoberno, na ordenación do territorio e do litoral, enurbanismo e vivenda, obras públicas, transporte, aproveitamentos fo-restais, hidráulicos e de enerxía eléctrica, pesca nas rías e augas inte-riores, en feiras e mercados, asistencia social, creación dunha PolicíaAutónoma entre outras.

No ámbito cultural é da súa competencia a artesanía, o patrimonio ar-tístico, bibliotecas, museos, conservatorios de música e servizos de Belas Ar-tes, fomento da cultura e da investigación, promoción da ensinanza da lin-gua galega, do turismo e do deporte. Galicia, tamén, ten traspasadas ascompetencias en materia de educación e sanidade.

Artigo 11. Galicia, nacionalidade histórica, constitúese en Comunidade Autónoma para acceder ao seu autogoberno,de conformidade coa Constitución Española e co presente Estatuto, que é a súa norma institucional básica.2. A Comunidade Autónoma, a través de institucións democráticas, asume como tarefa principal a defensa da iden-tidade de Galicia e dos seus intereses, e a promoción da solidariedade entre todos cantos integran o pobo galego.

Artigo 31. Para efectos do presente Estatuto, gozan da condición política de galegos os cidadáns españois que, de acor-do coas leis xerais do Estado, teñan veciñanza administrativa en calquera dos municipios de Galicia.2. Como galegos, gozan de dereitos políticos definidos neste Estatuto os cidadáns españois residentes no es-tranxeiro que tivesen a súa última veciñanza administrativa en Galicia, e acrediten esta condición no correspon-dente Consulado de España. Gozarán tamén destes dereitos os seus descendentes inscritos como españois, seasí o solicitan na forma que determine a lei do Estado.

Artigo 43. Os poderes públicos da Comunidade Autónoma asumen, como un dos principios rectores da súa política so-cial e económica, o dereito dos galegos a viviren e traballaren na propia terra.

Artigo 51. A lingua propia de Galicia é o galego.

2. Os idiomas galego e castelán son oficiais en Galicia e todos teñen o dereito de coñecelos e de usalos. 3. Os poderes públicos de Galicia garantirán o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarán o emprego

do galego en todos os planos da vida pública, cultural e informativa, e disporán os medios necesarios para facili-tar o seu coñecemento.

4. Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.

Artigo 91. Os poderes da Comunidade Autónoma exércense a través do Parlamento, da Xunta e do seu Presidente.

Estatuto de Autonomía.

Bandeira de Galicia.

Busca na páxina web da Xunta de Galicia información sobre cales son as institucións e os símbolos de Galicia. Explica,ademais, as competencias principais desas institucións.

Explica cal é a composición actual do Parlamento de Galicia e a organización das súas actividades despois de ver o docu-mental e a visita guiada que ofrece a súa páxina na Rede: <http://www.parlamentodegalicia.com/sites/ParlamentoGali-cia/default.aspx>.

24

25

ACTIVIDADES


Anexo cartográfico

Mapa político .............................................................. 274

Datos estadísticos ....................................................... 275

Mapa político .............................................................. 276


Mapa político .............................................................. 278


Mapa político .............................................................. 280


Mapa político .............................................................. 282


Mapa político .............................................................. 284


Á F R I C A

A M É R I C A

A S I A

E U R O P A

O C E A N Í A

E S P A Ñ A

1

2

5

6

4

3

Anexo cartográfico 3º 5/4/11 08:38 Página 272

276

América político2

M a r d eB e a u f o r t

Mar Caribe

Baía de HudsonGolfo

de Alaska

B a í a d e B u f f i n

Golfo de México

P a c í f i c o

O c é a n o

O c é a n o

O c é a n o Á r t i c o

A t l á n t i c o

P a c í f i c o

O c é a n o

O c é a n o

A t l á n t i c o

Panamá

Managua

Porto Príncipe

GuatemalaSan Salvador

Santo Domingo

San José

Belmopan

ParamariboGeorgetown

Cayenne

Tegucigalpa

Nassau

Kingston

San Juan

St. John’s

Roseau

CastriesKingstown

BridgetownSt George’s

Porto España

Fort de France

Caracas

Basse-Terre

Montevideo

Lima

Asunción

Quito

Bogotá

Santiago

BrasiliaLa Paz

Washington

Bos Aires

MéxicoDF

A Habana

Otava

Nuuk

Xamaica

HaitíRepública Dominicana

Dominica

AntiguaGuadalupe (Fr.)

Martinica (Fr.)Sta. LucíaSan Vicente e as Grenadinas

GrenadaTrinidade e Tobago

Panamá

El SalvadorGuatemalaBelice

HondurasNicaraguaCosta Rica Güiana

Francesa

SurinamGüiana

Barbados

Porto Rico

G r o e n l a n d i a

E s t a d o s U n i d o sd e A m é r i c a

C a n a d á

México

Bahamas

Cuba

Arxentina

Bolivia

Colombia

Venezuela

Perú B r a s i l

Chile

Ecuador

Paraguai

Uruguai

0 4000 km2000

150° 120° 90° 60° 45°


277

Chicago. Río de Xaneiro.

América: datos estadísticos 2

ESTADOSSUPERFICIE

(km2)POBOACIÓN

(2009)

TAXA DENATALIDADE

(Por 1.000hab.)

TAXA DE MORTALIDADE(Por 1.000 hab.)

TAXA DE MORTALIDADE

INFANTIL(Por 1.000 hab.)

ESPERANZAVIDA AO NACER

(en anos)

PIB por hab.

(en dólares)

IDH

ESTUDANTESUNIVERSITARIOS(Cada 100.000

mulleres)


homes)


hab.)

Antigua e Barbuda 443 85.632 16,59 5,94 16,25 75 18.100 1.602 745 1.197

Arxentina 2.780.400 40.913.584 17,94 7,41 11,44 77 12.500 0,775 6.552 4.594 5.592

Bahamas 13.880 309.156 16,81 9,32 23,17 66 29.600 0,784

Barbados 430 284.589 12,55 8,41 12,29 74 18.500 0,788

Belice 22.966 307.899 27,33 5,80 23,07 68 8.400 0,694

Bolivia 1.098.581 9.775.246 25,82 7,05 44,66 67 4.200 0,643 3.324 4.081 3.702

Brasil 8.514.877 198.739.269 18,43 6,35 22,58 72 9.400 0,699 3.412 2.786 3.104

Canadá 10.008.000 33.487.208 10,28 7,74 5,04 81 38.700 0,888 4.689 3.686 4.192

Chile 756.102 16.601.707 14,64 5,84 7,71 77 14.000 0,783 4.733 4.849 4.790

Colombia 1.138.914 45.644.023 19,57 5,54 18,9 73 8.200 0,689 3.421 3.459 3.439

Costa Rica 51.100 4.253.877 17,43 4,34 8,77 78 10.800 0,725 2.826 2.299 2.558

Cuba 110.860 11.451.652 11,13 7,24 5,82 77 8.500 10.660 6.681 8.665

Dominica 751 72.66 15,73 8,20 13,65 76 9.600 519 164 342

Ecuador 283.561 14.573.101 20,77 4,99 20,9 75 7.100 0,695 4.201 3.730 3.965

El Salvador 21.041 7.185.218 25,31 5,47 21,52 72 6.000 0,659 2.339 2.172 2.260

Estados Unidos 9.826.675 307.212.123 13,82 8,38 6,26 78 46.300 0,902 6.666 5.136 5.912

Grenada 344 90.739 21,32 6,09 13,23 66 12.300 5.430 5.445 5.438

Guatemala 108.889 13.276.517 27,98 5,11 27,84 70 5.000 0,560 1.736 1.767 1.751

Güiana 214.969 772.298 17,56 8,31 29,65 67 3.600 0,611 939 928 933

Haití 27.750 9.035.536 29,1 8,65 59,69 61 1.300 0,404

Honduras 112.492 7.792.854 26,27 5,41 24,03 69 4.200 0,604 2.126 1.510 1.819

Xamaica 10.991 2.825.928 19,68 6,43 15,22 74 7.500 0,688 3.048 1.454 2.268

México 1.964.375 111.211.789 19,71 4,80 18,42 76 13.900 0,750 2.419 2.463 2.441

Nicaragua 130.370 5.891.199 23,25 4,30 25,02 72 2.800 0,565 2.019 1.875 1.948

Panamá 75.420 3.360.474 20,18 4,66 12,67 77 9.900 0,755 4.758 3.158 3.951

Paraguai 406.752 6.995.655 28,17 4,46 24,68 76 3.900 0,640 3.380 2.525 2.948

Perú 1.285.216 29.546.963 19,38 6,14 28,62 71 7.300 0,723 3.450 3.311 3.380

República Dominicana 48.670 9.650.054 22,39 5,28 25,96 74 7.400 0,663 3.917 2.438 3.173

San Cristovo Nevis 261 40.131 17,67 8,05 13,94 73 18.600

San Vicente e as Grenadinas

389 104.574 15,27 6,91 15,14 74 9.400

Santa Lucía 616 160.267 15,1 6,80 13,43 76 10.900 2.327 925 1.641

Surinam 163.820 481.267 16,8 5,51 18,81 74 8.200 0,498 1.370 825 1.095

Trinidade e Tobago 5.128 1.229.953 14,36 8,11 29,93 71 21.500 0,736 1.397 1.174 1.288

Uruguai 176.215 3.494.382 13,91 9,09 11,32 76 10.700 0,765 5.904 3.752 4.866

Venezuela 912.050 26.814.843 20,61 5,12 21,54 74 12.300 0,696 9.520 5.751 7.627


xccss eso 3 galicia gallego3384

Documents