xikombiso xa tinhlamulo - home | vulabula...tibuku to hlaya ta nandzelelano ta xiyenge xa masungulo...

40
GIREDI YA 3 XITSONGA Tibuku to hlaya Xikombiso xa tinhlamulo Buku ya 1A GIREDI YA 3 XITSONGA ISBN: 978-1-77580-549-6 1. Sokisi ra ndzi rivata 2. U ta endla yini? 4. I thyaka leri! 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe wa swo leha, fuwa. Sweswi ku nga ri eka a hi voxe. riwa, 2019/07/03 4:04 PM Buku ya 2A GIREDI YA 3 XITSONGA 1. I vhilwa ra mani leri? 2. Xihundla 4. Hi baka na kokwana 3. I mani a nga faya fasitere? a hatlaka va kota ku , ku katsa matsalwa na nongonoko wa dzela hi swivutiso wa na Buku 2A na 2B, na B) naswona a tona. Buku ya 1B GIREDI YA 3 XITSONGA 1. Tatana u sele na n’wana 2. Xi famba hi xihatla 4. Xivumbeko xa xifaniso 3. Swi kahle ku nyikela Buku ya 2B GIREDI YA 3 XITSONGA 80-558-8 1. Hi pfuneni! 2. U kwihi Xiluva? 4. Hi tlanga xitumbelelani 3. Yoo, i rikulu kheroto leri! , wi 2019/07/03 4:07 PM Buku ya 3A GIREDI YA 3 XITSONGA 1. Va ya xava swiambalo 2. Sopo ya maribye 4. Ku tshama mani la? 3. Yingisela vunanga ota ku salwa o wa tiso 2B, na Buku ya 3B GIREDI YA 3 XITSONGA ISBN: 978-1-77580-559-5 1. Aa, Tatana Nkawu! 2. Ku kanetana ka moya na dyambu 4. I nkarhi wo etlela 3. Ku lulamisela riendzo u wa swo leha, fuwa. Sweswi ku nga ri eka a hi voxe. riwa, THIKITHI NDZATI 2019/07/03 4:08 PM Buku ya 4B GIREDI YA 3 XITSONGA 1. Doroba ra ka hina 2. Nghala na kondlo 4. Vahloti 3. Xitori xa masalamusi a hatlaka va kota ku , ku katsa matsalwa na nongonoko wa dzela hi swivutiso wa na Buku 2A na 2B, na B) naswona a tona. Nghalana kondlo Buku ya 4A GIREDI YA 3 XITSONGA 1. Risokoti na njiya 2. I tino ra mani leri? 4. Afrika Dzonga ra hina 3. Mpfundla na Xibodze Ndzi ïżœ Afrika Dzonga xikambela ntwisiso, ririmi na migingiriko yo tsala (MA FOTOKHOPEKA)

Upload: others

Post on 03-Aug-2020

3 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

GIREDI YA 3

XITSONGATibuku to hlaya

Xikombiso xa tinhlamulo

Buku ya 1A

Buku ya 1A

GIREDI YA 3

XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-549-6

GIREDI YA 3

1. Sokisi ra ndzi rivata 2. U ta endla yini?

4. I thyaka leri!

3. Xilayi xo hetelela xa khekhe

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata

2. U ta endla yini?

3. Xilayi xo hetelela xa khekhe

4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana

2. Xi famba hi xihatla

3. Swi kahle ku nyikela

4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A

BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?

2. Xihundla

3. I mani a nga faya fasitere?

4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!

2. U kwihi Xiluva?

3. Yoo, i rikulu kheroto leri!

4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A

BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo

2. Sopo ya maribye

3. Yingisela vunanga

4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

3. Ku lulamisela riendzo

4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A

BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya

2. I tino ra mani leri?

3. Mpfundla na Xibodze

4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina

2. Nghala na kondlo

3. Xitori xa masalamusi

4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website

to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-1A.indd 2-3

2019/07/03 4:04 PM

Buku ya 2A

Buku ya 2A

GIREDI YA 3

XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-550-9

GIREDI YA 3

1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla

4. Hi baka na kokwana

3. I mani a nga faya fasitere?

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A

BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?

4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A

BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A

BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-2A.indd 2-3

2019/07/03 4:06 PM

Buku ya 1B Buku ya 1B

GIREDI YA 3 XITSONGAISBN: 978-1-77580-557-1

GIREDI YA 3

1. Tatana u sele na n’wana 2. Xi famba hi xihatla

4. Xivumbeko xa xifaniso3. Swi kahle ku nyikela

BUKU YA 1A BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha, swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B, Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-1B.indd 2-3 2019/07/03 4:04 PM

Buku ya 2B

Buku ya 2B

GIREDI YA 3XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-558-8

GIREDI YA 3

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?

4. Hi tlanga xitumbelelani

3. Yoo, i rikulu kheroto leri!

BUKU YA 1A BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata

2. U ta endla yini?

3. Xilayi xo hetelela xa khekhe

4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana

2. Xi famba hi xihatla

3. Swi kahle ku nyikela

4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?

2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?

4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!

2. U kwihi Xiluva?

3. Yoo, i rikulu kheroto leri!

4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo

2. Sopo ya maribye

3. Yingisela vunanga

4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

3. Ku lulamisela riendzo

4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya

2. I tino ra mani leri?

3. Mpfundla na Xibodze

4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina

2. Nghala na kondlo

3. Xitori xa masalamusi

4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website

to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-2B.indd 2-3

2019/07/03 4:07 PM

Buku ya 3A

Buku ya 3A

GIREDI YA 3XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-551-9

GIREDI YA 3

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye

4. Ku tshama mani la?

3. Yingisela vunanga

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso BUKU YA 2A

BUKU YA 2B1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani BUKU YA 3A BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela BUKU YA 4A BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Visit the Vula Bula website to view or buy all materialswww.vulabula.co.zaXitsonga-3A.indd 2-3

2019/07/03 4:07 PM

Buku ya 3B

Buku ya 3B

GIREDI YA 3

XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-559-5

GIREDI YA 3

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

4. I nkarhi wo etlela

3. Ku lulamisela riendzo

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata

2. U ta endla yini?

3. Xilayi xo hetelela xa khekhe

4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana

2. Xi famba hi xihatla

3. Swi kahle ku nyikela

4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A

BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?

2. Xihundla

3. I mani a nga faya fasitere?

4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!

2. U kwihi Xiluva?

3. Yoo, i rikulu kheroto leri!

4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A

BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo

2. Sopo ya maribye

3. Yingisela vunanga

4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

3. Ku lulamisela riendzo

4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A

BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya

2. I tino ra mani leri?

3. Mpfundla na Xibodze

4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina

2. Nghala na kondlo

3. Xitori xa masalamusi

4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

THIKITHI

NDZATI

Visit the Vula Bula website

to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-3B.indd 2-3

2019/07/03 4:08 PM

Buku ya 4B

Buku ya 4B

GIREDI YA 3

XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-560-1

GIREDI YA 3

1. Doroba ra ka hina

2. Nghala na kondlo

4. Vahloti

3. Xitori xa masalamusi

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A

BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A

BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A

BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi

4. Vahloti(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Nghala nakondlo

Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-4B.indd 2-3

2019/07/03 4:08 PM

Buku ya 4A Buku ya 4A

GIREDI YA 3 XITSONGAISBN: 978-1-77580-552-6

GIREDI YA 3

1. Risokoti na njiya 2. I tino ra mani leri?

4. Afrika Dzonga ra hina3. Mpfundla na Xibodze

BUKU YA 1A BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana2. Xi famba hi xihatla3. Swi kahle ku nyikela4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?2. Xihundla3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!2. U kwihi Xiluva?3. Yoo, i rikulu kheroto leri!4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo2. Sopo ya maribye3. Yingisela vunanga4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela riendzo4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya2. I tino ra mani leri?3. Mpfundla na Xibodze4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha, swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B, Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

Ndzi ïżœ Afrika

Dzonga

Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-4A.indd 2-3 2019/07/03 4:09 PM

xikambela ntwisiso, ririmi na migingiriko yo tsala

(MA FOTOKHOPEKA)

Model Answers Xitsonga.indd 3 2019/07/18 10:19 AM

Page 2: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo

Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy

Nseketelo wa timali hi Zenex Foundation

Levhele 3: Tibuku to hlaya

XIKOMBISO XA TINHLAMULO

n Muhleri wa matsalwa: Jenny Katz na SiĂąn Rees

n Swivutiso endzhaku ko hlaya xikambela ntwisiso na migingiriko: Jenny Katz

n Mutivi wa ririmi ra Xitsonga: Rachel Nxumalo

n Maandlalelo na nkhaviso: Resolution noluhlu ihwhiteDesign

© 2014 Molteno Institute for Language and Literacy

Timfanelo hinkwato ti sirheleriwile.

Website: www.vulabula.co.za

ISBN 978-1-77580-573-1

Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives (CC BY-NC-ND) 4.0 International Licence

Disclaimer: You are free to download and share this work as long as you attribute the Molteno Institute for Language and Literacy, but you may not change this work in any way or use it commercially.

Model Answers Xitsonga.indd 4 2019/07/18 10:19 AM

Page 3: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

i

Leswi nga endzeni Eka Mudyondzisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii

Buku ya 1A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41. Sokisi ra ndzi rivata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42. U ta endla yini? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53. Xilayi xo hetelela xa khekhe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64. I thyaka leri! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7

Buku ya 1B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81. Tatana u sele na n’wana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82. Xi famba hi xihatla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93. Swi kahle ku nyikela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104. Xivumbeko xa xifaniso . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

Buku ya 2A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121. I vhilwa ra mani leri? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .122. Xihundla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .133. I mani a nga faya fasitere? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144. Hi baka na kokwana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15

Buku ya 2B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161. Hi pfuneni! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162. U kwihi Xiluva?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173. Yoo, i rikulu kheroto leri! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .184. Hi tlanga xitumbelelani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19

Buku ya 3A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201. Va ya xava swiambalo .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202. Sopo ya maribye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .213. Yingisela vunanga.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .224. Ku tshama mani la?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

Buku ya 3B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241. Aa, Tatana Nkawu! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242. Ku kanetana ka moya na dyambu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .253. Ku lulamisela ku riendzo .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .264. I nkarhi wo etlela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27

Buku ya 4A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281. Risokoti na njiya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282. I tino ra mani leri? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .293. Mpfundla na Xibodze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .304. Afrika Dzonga ra hina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

Buku ya 4B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331. Doroba ra ka hina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .332. Nghala na kondlo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .343. Xitori xa masalamusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .354. Vahloti .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36

Page 4: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

ii

Eka MudyondzisiU NGA SI HLAYAXitori xin’wana na xin’wana xo hlaya eka Vula Bula Levhele ya 3 xi rhangeriwile hi nongonoko wa ntivo marito na “marito yo tika”. Vadyondzi va fanele va twisisa tinhlamuselo ta ntivo-marito va nga si hlaya xitori. Lerisa vadyondzi ku kopela marito lawa eka tibuku ta vona ta migingiriko kutani va vumba swivulwa hi wona. Lerisa vadyondzi ku kopela “marito yo tika” eka tibuku ta vona ta migingiriko kutani va ti toloveta ku ma hlaya.

ENDZHAKU KO HLAYAXitori xo hlaya xin’wan na xin’wana eka Vula Bula Levhele ya 3 xi landzeriwa hi swivutiso swa xikambela ntwisiso swo hambana hambana, migingiriko ya ririmi na migingiriko yo tsala. Tiyisisa leswaku vadyondzi va wena va twisisa ndlela yo hetisa swivutiso leswi na migingiriko eka tibuku ta vona ta migingiriko leswaku va ta kota ku tirha va ri voxe va nga pfuniwi, hi xiphere kumbe eka ntlawa lowu tsongo.

SWIVUTISO SWI XIKAMBELA NTWISISO

Hlawula nhlamulo leyi nga yonaHlamusela vadyondzi leswaku mune (minkarhi yin’wana nharhu) wa tinhlamulo leti nga va ka tona eka xivutiso lexi nga nyikiwa, kambe i nhlamulo yin’we ntsena leyi nga yona. Va ta hlawula hambi a) kumbe b) kumbe c) kumbe d). Loko va teke xiboho hi nhlamulo leyi nga yona, loko va fanele va yi kopela eka tibuku ta vona ta migingiriko.

XIKOMBISOU swi tivisa ku yini leswaku a ku ri ntlangu wo tlangela siku ro velekiwa ra un’wana ?a) Ku na tinyiko na tibaluni.b) Ku na khekhe na makhandlhele.c) Hinkwavo va yimbelela risimu ro tlangela siku ro velekiwa.d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

Nkarhi wun’wana vadyondzi va nga vutisiwa ku hlawula mahetelelo lama nga wona ya xivutiso.

XIKOMBISOVadyondzi a va hlevelana hi ______________.a) tinhlayo ta vonab) swifaniso swa vona swa vutshilac) tibuku leti va tihlayakad) A swi kona laha henhla.

Hlamusela vadyondzi leswaku “Hinkwaswo leswi nga laha henhla” swi vula leswaku leswi nga nyikiwa eka a) na b) na c) hi swona hinkwaswo, kasi “A swi kona laha henhla” swi vula leswaku leswi nga nyikiwa eka a) na b) na c) a hi swona hinkwaswo.

Ku landzelerisa timhaka eka xitoriHlamusela vadyondzi leswaku va fanele ku hlaya swivulwa HINKWASWO. Va ta teka xiboho leswaku hi yihi mhaka leyi nga humelela ro sungula eka xitori. Va ta tsala nomboro 1 eka bokisi eka tlhelo ra xinene kusuhi na xivulwa. Kutani va ta teka xiboho hi leswi nga ta humelela kutani va tsala nomboro eka bokisi kusuhi na swivulwa, sweswo sweswo.

Page 5: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

iii

XIKOMBISO

Veka swivulwa leswi hi ku landzelelana ku suka eka 1 ku fika eka 4

a) Manana Baloyi u nyike vadyondzi hinkwavo swinyeletana swa nsuku.

b) Tlilasi a yi thyakile.

c) Tlilasi a yi basile.

d) Abantwana basebenza ngamandla khulu ukobana bahlwengise itlasi.

Hi swona kumbe a hi swonaHlamusela vadyondzi leswaku va fanele ku hlaya xivulwa xin’wana na xin’wana kutani va teka xiboho loko xi ri xona kumbe xi nga ri xona. Loko timhaka leti ti ri tona dirowa mfungho () endzeni ka bokisi na xivulwa. Loko timhaka leti ti nga ri tona dirowa mfungho (X) eka bokisi kusuhi na xivulwa xexo.

XIKOMBISOVekela (X) kusuhi na swivulwa leswi nga hoxeka na () kusuhi na swivulwa leswi nga swona.

a) Bokisi ra maapula na makhalavatla swa tika.

b) Apula ri tika ku tlula khalavatla.

c) A swi olovi eka vanhu hinkwavo ku rhwala swilo hi nhloko.

d) Timbyana, swimanga na tihuku swi dya mihandzu.

Minkarhi yin’wana vadyondzi va kamberiwa ku tsala ‘hi swona’ eka bokisi kusuhi na xivulwa lexi nga xona, na ‘a hi swona’ eka bokisi kusuhi na xivulwa lexi nga riki xona:

XIKOMBISOVula loko swivulwa leswi ku ri hi swona kumbe a hi swona.

a) Emananga ka hisa ku tlhela ku oma.

b) Tinghala ti tshama edan’wini.

c) Ntanga wa Swiharhi wa Kruger wu le Kapa Vuxa.

d) Tiyingwe ti tshama enhoveni.

MIGINGIRIKO YO TSALAMigingiriko yo tsala leyi landzelaka xitori xin’wana na xin’wana xi nga hetisiwa va nga pfuniwi, hi swiphere, kumbe hi mintlawa. Migingiriko leyi yi nga fambisiwa kahle tanihi tlilasi hinkwayo kumbe migingiriko ya ntlawa yo tsala hi ku avelana.

KU TWANANISA EKA BUKU YA MIGINGIRIKO YA DBELaha swi kotekaka, ku twanananisa ku endliwile eka migingiriko leyi fanaka eka Buku ya Migingiriko ya DBE Giredi ya 3 buku ya 1 na 2 ku tshikilela na ku tiyisisa swiphemu swin’wana swa ririmi na migingiriko yin’wana yo tsala.

Lemuka: Xikongomelo xa xikombiso xa tinhlamulo lexi i ku nyika wena na vadyondzi va wena swiletelo swa tinhlamulo let inga tona ta swivutiso swa xikambelo ntwisiso, na migingiriko ya ririmi yo tsala. Swikombiso swa tinhlamulo swi katsa memorandamu na swikombiso. Tsundzuka leswaku mudyondzi un’wana na un’wana u ta hlamula swivutiso swo pfuleka hi ndlela ya yena. Ntsena loko nhlamulo xidzi yi ri kona eka xivulwa, swa amukeleka, hambiloko mavekelo ya kona ma nga fani na lama nga ringanyetiwa eka xikombiso xa nhlamulo.

Eka titlilasi letikulu, swikombiso swa tinhlamulo swi nga fotokhopiwa swi nyikiwa vadyondzi lava kotaka ku kambisisa na ku twisisa ntirho wa vona, ku tirha va nga pfuniwi, kumbe hi swiphere kumbe hi mintlawa.

Page 6: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

4

1A-1 Sokisi ra ndzi rivata

A. Xikambela ntwisiso

1. Risana a ya exikolweni. Ndzi swi tiva hikuva a ri ku ambaleni ka yunifomo ya yena ya xikolo na xitori xi ri “Risana u ri u tilulamisela ku ya exikolweni”.

2. Risana a lava sokisi ra yena.

3. a) dirowara ya le kamareni c nyoka

b) kamara ro hlambela a pume

c) bokisi ekamareni ro swekela b sesi

4. Sesi wa Risana a kwatile hikuva a nga lavi ku ngheneriwa loko a hlamba, kutani Risana u lo pfuna rivanti a nga gongondzanga.

5. a) I xisesana xa Risana.

6. Risana u kume sokisi ra yena endzhaku ka buruku ra yena.

7. a) endzhaku ka khetheni – e-e

b) ehansi ka nkumba na le hansi ka mubedo – ina

c) ehenhla ka mazenge – e-e

8. Ndzi ehleketa leswaku Risana u ambale sokisi na ntangu ya yena a tsutsuma a ya exikolweni hikuva a letile.

B. Matirhisele ya ririmi

Mavito ya mihlovo: basa, wasi, mpunga, ntima, rihlaza, buraweni

hembe yo basa, jesi ra wasi, masokisi ya mpunga, pume ra ntima, bokisi ra rihlaza, nyoka ya buraweni

C. Ku tsala

XIKOMBISOEka David

Tolo loko ndzi karhi ndzi tilulamisela ku ya exikolweni, a ndzi voni sokisi ra mina. Ndzi lave kamara hinkwaro. Kutani ndzi languta endzeni ka drowara kambe ndzi kume pume lerikulu ra ntima! Ndzi ye ndzi ya lava ekamareni ro swekela eka rona. Ndzi lave endzeni ka bokisi lerikulu kutani ndzi kuma nyoka! Kutani ndzi ya ekamareni ro hlambela. Loko ndzi pfula rivanti ndzi kuma sesi a ri eku hlambeni. A kwatile swinene! A ku ri swo chavisa ku tlula hinkwaswo!

Kutani ndzi twa ndzisana ya mina a koka xin’wana endzhaku ka buruku ra mina! Ndzi twe onge a ndzi tlharihanga. Ndzi tsutsumile leswaku ndzi ta fika exikolweni ka ha ri na nkarhi. Ndzi ehleketa leswaku ku sukela sweswi ndzi fanele ndzi ambala hi vukheta!

Munghana wa wena,

Risana

Page 7: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

5

1A-2 U ta endla yini?

A. Xikambela ntwisiso

1. b) mufana loyi a nga riki na mahanyelo ya kahle

2. c) futa na mikhuva yo ka yi nga ri kahle

3. Muchayeri wa thekisi a huwelela Akani hikuva a tsemakanya patu emahlweni ka thekisi naswona a ku sele katsongo a n’wi chayisile.

4. A va hlundzukile hikuva se a va lava ku vuyela etlilasini. Akani a fanele a ye emakumu ka layini a yimela nkarhi wa yena wu fika.

5. Anna a hlundzukile hikuva Akani a teke tikhirayoni ta yena. A fanele a tilombile.

6. a) Akani u ehleketa leswaku hikokwalaho ka yini vanhu hinkwavo va n’wi hlundzukerile.

2

b) Akani a nga chavi nchumu na ku va na mikhuva yo ka yi nga ri kahle. U lave ku ba sesi wa yena hi gede.

1

c) Akani u na vukheta naswona u basile. U lahlela thyaka eka thini ro chela thyaka. 3

7. Akani u dyondze leswaku a ku na munhu la rhandzaka munhu wo ka a nga chavi nchumi no va na futa no thaykisa. U dyondze leswaku swi kahle ku tshama u basile no tirhandza. U dyondze mahanyele ya kahle, no va na vumunhu. U dyondze ku tixixima no xixima van’wana.

B. Matirhisele ya ririmi

Emasunguleni ya xitori: futa / a nga chaviki nchumu / hela mbilu / munhu wo thyaka / mikhuva yo biha

Papila ra 18: mahanyele ya kahle / basa / yima a nga heli mbilu / lahlela thyaka eka thini ro chela thyaka / ku va mufana wa kahle

C. Ku tsala

XIKOMBISOXo biha ku tlula mpimo lexi Akani a nga xi endla i ku tsutsuma a tlula patu. U lave ku tlumbiwa hi thekisi. Ku va na futa na ku ka u nga chavi munhu no thyakisa a swi kahle, kambe a swi na nghozi. Ku tsemakanya patu leri ku nga tala timovha swi na nghozi. U nga dlayiwa! Hi fanele ku tsemakanya hi laha ku nga na tirhoboto. Hi fanele ku languta loko ku nga ri na timovha leti taka hi nga si tsemakanya.

Page 8: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

6

1A-3 Xilayi xo hetelela xa khekhe

A. Xikambela ntwisiso

1. I siku ro velekiwa ra Hluli.

2. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

3. Manana u tseme hi swilayi swa tsevu swa khekhe hikuva a ku ri na vanhu va tsevu eka tlangu (kokwana wa xisati, kokwana wa xinuna, tatana, manana, Hluli na sesana).

4. Kokwana wa xinuna u kume xilayi xo sungula xa khekhe. Hluli u kume xilayi xo hetelela.

5. Hluli a ehleketa hi ku dya ayisingi yo tsokombela, ticheri to namarhela to tshwuka na chokoleti yo olova.

6. b) Hluli a lava ku dya xilayi xa khekhe a ri yexe.

7. Manana u nyike Bobi mabisikiti ya timbyana hikuva timbyana ti dya swakudya swa timbyana. Swakudya swa vanhu, ngopfu ngopfu swo tsokombela ku fana na makhekhe, swi nga vabyisa timbyana.

8. Hluli u ta va na malembe ya khumetsevu.

B. Matirhisele ya ririmi

1. ‘E-e, Bobi! Leri i khekhe ra mina,’ ku vula Hluli.2. Khekhe ri na makhandlhele, ayisingi, ticheri na chokoleti.

C. Ku tsala

XIKOMBISO Hi pfuke namixo hi Khisimusi hi tilulamisela ku ya ekerekeni. Khisimusi rin’wana na rin’wana manana u hi xavela swiambalo leswintshwa leswaku hi ta saseka. Loko kereke yi huma hi vuya ekaya hi ta pfuna manana ku lulamisa swakudya swa nanhlikanhi. Hi dya nyama ya huku na ya nyimpfu, na jeli na khastadi. Manana u xava swiwitsi na tichokoleti. Mikarhi yin’wana hi nyikiwa tinyiko. Loko hi hete ku dya hi endzela vanghana va hina. Ndza ri rhandza siku ra Khisimusi hikuva ndza tiphina na vandyangu wa mina hi tlhela hi dya swakudya swo nandziha!

Page 9: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

7

1A-4 I thyaka leri!

A. Xikambela ntwisiso

1. Tlilasi a yi thyakile.

2. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

3. mimopo pende X

swikoropo tiburachi to koropa

choko X maphepha X

4. a) Manana Baloyi u nyike vadyondzi hinkwavo swinyeletana swa nsuku. 4

b) Tlilasi a yi thyakile. 1

c) Tlilasi a yi basile. 3

d) Vadyondzi va tirhile ku basisa tlilasi. 2

5. Vadyondzi a va tsakile hikuva a ku ri siku ro hetelela ra kotara naswona a ku ri nkarhi wo wisa.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Tolo vadyondzi va basise tlilasi.

2. Mundzuku vadyondzi va ta basisa tlilasi.

C. Ku tsala

XIKOMBISOSiku leri hi nga kuma swinyeletana swa nsuku! A ku ri siku ro hetelela ra kotara. Manana Baloyi u hi byele leswaku hi fanele ku basisa tlilasi hikuva yi thyakile. U te na mabakiti na mati ya xisibi, swikoropo, tiburachi to koropa, mikukulu, mimopo na maphepha yo chela thyaka. Kutani a hi veka hi mitlawa leswaku hi ta endla mitirho yo hambana. Ntlawa wa mina a wu sula xitsalelo. Ndzi teke xo sula xitsalelo ndzi xi gungundza hi rhula ku xi basisa.

Hinkwavo entlaweni wa mina a va ndzi huwelela leswaku ndzi humela ehandle hikuva ritshuri ra va khohlorisa! Vadyondzi van’wana eka mitlawa yin’wana a va ri eku tlangeni kambe emakumu hinkwavo va tirhe hi matimba.

Manana Baloyi a tsakile kutani a hi nyika swinyeletana swa nsuku! Swi ta va kahle ku vuyela eka tlilasi yo basa eka kotara leyi taka!

Page 10: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

8

1B-1 Tatana u sele na n’wana

A. Xikambela ntwisiso

1. Manana a ya enhlengeletanini.

2. c) Tatana a nga si tshama a sala na n’wana a ri yexe.

3. Tatana a cina na n’wana.

4. E-e, n’wana a nga rhandzi loko Tatana a yimbelela. U ye emahlweni a rila.

5. a) N’wana u dye mukapu wa pyere a mama na meleke. X

b) Tatana u swi vonile leswaku a swi olovi ku sala na n’wana.

c) Yindlu a yi basile loko manana a vuya. X

d) N’wana na tatana a va etlele loko manana a vuya.

6. N’wana a nga swi tolovelanga ku sala na tatana. A lava manana wa yena.

7. b) a ehleketa leswaku tatana na n’wana va tiphinile.

B. Matirhisele ya ririmi

1. ‘Hinkwaswo swi ta tshamiseka,’ ku vula tatana.2. ‘Hikokwalaho ka yini u rila, n’wana?’ ku vula tatana.

C. Ku tsala

XIKOMBISO Kambela loko n’wana a nga lavi ku cinciwa leri.

Nyika n’wana mukapu wa pyere leswaku a wu dya. U sungula hi ku vekela bibi.

Nyika n’wana bodhlela ra meleke a nwa. U nga rivali ku wu kufumeta.

Loko n’wana a rila, n’wi tlakuli u vulavula na yena kumbe u n’wi yimbelelela.

N’wi nyiki xo tlangisa a ta tlangisa.

Ndzi ku navelela mikateko!

Page 11: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

9

1B-2 Xi famba hi xihatla

A. Xikambela ntwisiso

1. Xitori xi humelela ephakeni.

2. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

3. Gingi u kongome xo famba hi ku hatlisa hikuva wa xirhandza.

4. c) u nga khomiwa hi sululwana ivi u vabya.

5. a) Tlharihani u vone leswaku vana lavatsongo va lava ku chika. 3

b) Jin na Jonah va sungule ku vabya. 2

c) Ntiyiso u pfune Tlharihani ku yimisa xo famba hi ku hatlisa. 4

d) Gingi na yena u sungule ku vabya. 1

6. a) a ku ri na vana lava nga na vutihlamuleri.

7. Tlharihani na Ntiyiso a va kota ku xi tsutsumisa hikuva a va tlula lavan’wana hi vukhale, va na xiyimo lexikulu naswona a va chavi.

B. Matirhisele ya ririmi

Marito lama ma hlamusela Gingi, Jin na Jonah: tsongo, chava, vabya, sululwana, chuha.

SWIKOMBISO 1. Kondlo i ritsongo kambe ndlopfu i yikulu.

2. Ndzi chavile loko ndzi vona mbyana yi ta eka mina.

3. Ndzisana ya mina u nwa mirhi hikuva wa vabya.

4. Ndzi khomiwa hi sululwana loko ndzi jika jika.

5. Ndza chuha loko ndzi nga si tsala xikambelo.

C. Ku tsala

Ndzi ye ephakeni kan’we loko ndzi ri na malembe ya tlhanu. Ndzi tlange eka michinginya no khandziya xo famba hi ku hatlisa. Xa ku rheta a ndzi wu rhandza swinene. A wu ri ehenhla kambe a ndzi chavi.

A ku nga ri na tiphaka ekusuhi na le kaya kambe a ku ri na rivala laha vana a va tlanga kona. A ndzi ya kona Muqivela wun’wana a wun’wana ku ya tlanga bolo na munghana wa mina Marco. Na buti wa mina a ta a ta tlanga. Loko hi tlula tsevu a hi endla swipano kutani hi tlanga bolo. A hi tiphina swinene!

Page 12: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

10

1B-3 Swi kahle ku nyikela

A. Xikambela ntwisiso

1. Vanhu va tise ntsevu wa tinxaka to hambana ta mihandzu:maapula, mapyere, mapapawa, maperekisi, makhalavatla, swihenge

2. a) wo pfumala vatswari.

3. Nhwanyana u tirhise xikalichana hikuva makhalavatla a ma tika ku ma rhwala.

4. Mufana u rhwale swihenge hi poto hikuva swihenge swi na makamba yo loteka ya mitwa, lama nga ku tlhavaka ma ku nwayisa.

5. Vatirhi va la tikweni va tirhise vhene ku yisa mihandzu eka vana lava pfumalaka vatswari.

6. a) Bokisi ra maapula na makhalavatla swa tika.

b) Apula ri tika ku tlula khalavatla. X

c) A swi olovi eka vanhu hinkwavo ku rhwala swilo hi nhloko.

d) Timbyana, swimanga na tihuku swi dya mihandzu. X

7. d) Vanhu va nyikele hi mihandzu.

B. Matirhisele ya ririmi

Marito eka xitori

lama nga tirhisiwa ku hlamusela mihandzu yo hambana: rihlazaxitshopananandzihatsokombela

C. Ku tsala

Mihandzu yi na tivhitamini ta nkoka leti pfunaka miri wa hina wu tshama wu hanye kahle. Mihandzu yo hambana yi na tivhitamini to hambana. XIKOMBISO, mapapawa, timengo, malamula, na swinarancisi swi na vhitamini C. Makhalavatla, maaprikoti na maperekisi swi na vhitamini A. Mihandzu yi na mati yo tala, leswi nga na nkoka eka miri ya hina. Swa antswa ku dya mihandzu yo fana na maapula na madiriva ku tlula ku nwa juzi, leyi nga na chukele ro tala. Hi fanele hi ringeta ku dya 2 wa tikhapu ta mihandzu siku rin’wana na rin’wana. Mihandzu yi nyika miri ya hina matimba.

xikombiso xa apula na marito yo hlamusela

tshwuka rihlazaxirhendzevutanatiyela olova

vangamatsokombela

dzunga

Page 13: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

11

1B-4 Xivumbeko xa xifaniso

A. Xikambela ntwisiso

1. Ndzi hlaye hi swivumbeko swa vutandza, swirhendzevutana, tiyinhlanharhu, swikwere na tihlamune.

2. Vadyondzi va sungule hi ku dirowa swivumbeko swa vutandza.

3. Xilayi xa khekhe na xa pitsa swi na xivumbeko xa yinhlanharhu.

4. Yihlamune na xikwere swi na swivumbeko swo yelana hikuva swi na matlhelo ya mune. Swi hambana hikuva matlhelo hinkwawo ya xikwere ya ringana, kambe eka yinhlamune matlhelo yo fularhelana ya ringana.

5. c) Manana Dlamini u va byele leswaku xiharhi xa kona xi na nxakwa.

6. Vadyondzi a va lava swivumbeko wa kaye ku endla ndlopfu – xa vutandza xin’we, xirhendzevutana xin’we, tiyihlanharhu timbirhi na ntlhanu wa tiyinhlamune.

7. a) Vadyondzi va tsema swivumbeko. 2

b) Vadyondzi va tirhisa swivumbeko ku endla ndlopfu. 3

c) Vadyondzi va dirowa swivumbeko swo hambana. 1

B. Matirhisele ya ririmi

1. swivumbeko, ndlopfu, rivanti, vutandza, yinhlamune, xikwere, nxakwa

2. Maviti: vadyondzi, tibuloko, mabokisi Rihlawuri: letitsongo

C. Ku tsala

Ku endla ndlopfu u tirhisa swivumbeko1. Dirowa xivumbeko xa vutandza leyikulu.

2. Dirowa xirhendzevutana lexitsongo.

3. Dirowa tiyihlanharhu letitsongo to ringana.

4. Dirowa tiyinhlamune ta mune to ringana.

5. Dirowa yinhlamune yin’we yo leha, yo lala.

6. Lava phepha ra xikwere leri u nga ta namarheta kona swivumbeko hinkwaswo.

7. Tsema swivumbeko hinkwaswo.

8. Hlanganisa swivumbeko kahle ku endla xifaniso xa ndlopfu (xivumbeko xa vutandza i miri, xirhendzevutana i nhloko, tiyihlanharhu timbirhi i tindleve, tiyinhlamune letitsongo ta mune i milenge, yinhlamune yo leha yo lala i nxakwa).

9. Namarheta swivumbeko ephepheni.

10. Dirowa mahlo ya ndlopfu, nomu na ncila.

Page 14: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

12

2A-1 I vhilwa ra mani leri?

A. Xikambela ntwisiso

1. ematiko xikaya X

edorobeni

ebichini

2. Amu a lava ku va makhaniki loko a kula hikuva a rhandza timovha swinene.

3. Amu u kume vhilwa lerikulu, ro hatima etlhelo ka patu.

4. b) tithekisi na timovha

5. Vhilwa a ri ri rikulu ku ringana eka xithuthuthu.

6. Movha wo saseka a wu nga ta chayeriwa hikuva a wu ri na vhilwa leri a ri kayivela.

7. a) U fambe na Amu hi movha wa yena.

B. Matirhisele ya ririmi

1. a) Amu u kume vhilwa kusuhi na patu.

b) Timbhongolo timbirhi tikoke xikalichana.

c) Sesi u hundze a chayele xithuthuthu.

2. a) Amu u kuma vhilwa kusuhi na patu.

b) Timbhongolo timbirhi tikoka xikalichana.

c) Sesi u hundze a chayela xithuthuthu.

C. Ku tsala

XIKOMBISO Amu: Avuxeni, Manana! Ndzi vuyile!

Manana wa Amu: Amu, i khale u fambile! A wu ri kwini?

Amu: Ndzi khomeli, Manana. Ndzi kume vhilwa, ro saseka, lerikulu, ro hatima ekusuhi na patu kutani ndzi ya lava n’wini wa rona.

Manana wa Amu: Kambe u fambe dyambu hinkwaro! A wu hlwerisa hi yini?

Amu: A ndzi yimisa un’wana na un’wana loyi a hundza ndzi n’wi vutisa loko ku nga ri vhilwa ra yena. Kambe va te a hi ra vona. Emakumu ku te movha wo koka mimovha wu koka movha wo saseka wa ntima. Vhilwa leri i ra movha lowu! Manana, wanuna loyi a tsakile kutani a ku u ta vuya a ta famba na mina hi movha wa yena! Ndzi nga famba?

Manana wa Amu: Ina, u nga famba! U fanele ku khensiwa hi leswi u nga swi endla, mufana wa mina. Eka nkarhi lowu taka u ndzi byela leswaku u kwini ndzi ta ka ndzi nga vileli.

Amu: Ndzi ta ku byela, Manana. U ndzi khomela.

Page 15: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

13

2A-2 Xihundla

A. Xikambela ntwisiso

1. Xihundla xa kona a ku ri ka nyiko ya xihlamariso leyi vadyondzi a va lava ku nyika mudyondzisi loyi a ya eku kumeni ka n’wana.

2. d) A swi kona laha henhla.

3. Vadyondzi a va hlevelana hi nyiko leyi a va tele na n’wana wa Mudyondzisi Hlaniki.

4. “A nga swi twisisi hikuva vana lava va rhandza switori.”

5. Vadyondzi va tala ku dya, va tsutsuma no tlanga mitlangu swin’we hi nkarhi wo wisa.

6. a) Mudyondzisi Hlaniki a nga swi twisisi leswaku hikokwalaho ka yini ku ri na ku hlevelana.

2

b) Emakumu Mudyondzisi Hlaniki u swi twisisile leswaku hikokwalaho ka yini a ku ri na ku hlevelana!

4

c) Endzhaku ka nkarhi wo wisa vadyondzi va nyike Mudyondzisi Hlaniki basikiti ra nyiko ya xihlamariso ya n’wana wa yena.

3

d) Vadyondzi a va tshama va ri eku hlevelaneni etlilasini. 1

7. a) a hlamarile a tlhela a tsaka

B. Ku tsala

Swa n’wana: swibutswana, tidami, tibibi, mabodlhela ya vana, maleri

Swa xikolo: tipensele, swikero, madesika, tirhula, tinhlayo.

SWIKOMBISO

ana va rhandza ku mama tidami.

Tibibi ti endla leswaku vana va tshama va basile loko va ri eku dyeni.

Mabodlhela ya vana ya tirhisiwa ku hlayisa meleke leswaku vana va ta nwa.

Ndzi tirhisa xikero ku tsema swifaniso.

Hi tirhisa tirhula ku rhulela.

Ndzi kume tinhlamulo hinkwato ta tinhlayo.

C. Matirhisele ya ririmi

Tsala marito lama nga laha henhla u ma yisa eka vunyingi, xikombiso: vana – n’wana.

1. tipensele - pensele

2. swibutswana - xibutswana

3. tidami - dami

4. swikero - xikero

5. tibibi - bibi

6. madesika - desika

7. tirhula - rhula

8. mabodlhela ya vana - bodlhela ra n’wana

9. maleri - leri

10. tinhlayo - nhlayo

Page 16: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

14

2A-3 I mani a nga faya fasitere?

A. Xikambela ntwisiso

1. Fasitere ro fayeka a ku ri ra le kamareni ro swekela eka rona.

2. b) A hlundzukile.

3. A ehleketa leswaku vafana vo phungela hi vona va nga faya fasitere ra yena.

4. I ya golufu.

5. a) Bolo ya milenge na ya mavoko ti na vukulu na xivumbeko xo fana.

b) Bolo ya thenisi i yitsongo eka bolo ya golufu. X

c) Bolo ya rhagbi i ya xirhendzevutana.

d) U lava bete, bolo na tiwikete ku tlanga khirikete. X

6. Musa u kombele ku khomeriwa eka Manana Mabasa. U n’wi pfune ku basisa ekamareni ro swekela eka rona a tlhela a hakelela fasitere lerintshwa.

7. a) U kume leswaku bolo ya Musa hi yona yi nga faya fasitere. 3

b) Vana hinkwavo va vule leswaku a hi bolo ya vona. 2

c) Manana Mabasa u fambe a lava leswaku i mani a nga faya fasitere ra yena. 1

B. Matirhisele ya ririmi

1. basa, tshwuka, xilamula, ntima, xitshopana, buraweni.

2. Manana Mabasa u famba hi xindlelana. U vona vanhwanyana va tlanga bolo ya mavoko. ‘I bolo ya n’wina leyi?’ a vutisa Manana Mabasa.

C. Ku tsala

XIKOMBISO: BOLO YA MAVOKO Xipano xa bolo ya mavoko xi na vatlangi va nkombo.

Eka bolo ya mavoko, u fanele u kota ku hoxa no khoma bolo leyikulu.

Ku fana na basketi bolo, u howisa hi ku hoxa bolo eka pala leyi faneleke.

Bolo ya mavoko yi tlangeriwa erivaleni ro tlangela bolo ya mavoko.

Loko u khoma bolo eka bolo ya mavoko, a wu fanelanga ku tsutsuma na yona. U na tisekeni tinharhu ku hoxela un’wana bolo.

Page 17: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

15

2A-4 Hi baka na kokwana

A. Xikambela ntwisiso

1. b) va hlamba mavoko.

2. Ku laveka khapu yin’we ya chukela.

3. Birdie u chela meleke na mafurha.

4. Vana va tota tipani hi mafurha leswaku swikhekhana swi nga namarheli loko va baka.

5. a) a va fanele ku siya ndhawu yo kukumuka

6. Swikhekhana swi teka timinetse ta 15 ku vupfa.

7. Kokwana u tirhisa swimandlamandla leswaku a nga tihisi hi tipani to hisa.

8. Vana va khavisa hi ku na malekere, tichokoletii, tijeli tots na ti bolo ta silivere letitsongo to hambana.

9. Va ta dya swikhekhana siku leri landzelaka hi siku ro velekiwa ra kokwana.

B. Matirhisele ya ririmi

a) Rhesipi yi lava matandza mambirhi.b) Kokwana u hlanganisa ku fikela swi olova no vevuka.c) Swikhekhana swa nuhela no languteka swi nandziha.d) Kokwana u humesa tipani to hisa eka ovheni.e) Ayisingi yi fanele ku hlanganisiwa ku fikela yi tiya.

C. Ku tsala

XIKOMBISO: nhlamuseloVito ra kokwana wa mina i Gloria kambe ndzi n’wi vitana Kokwana. Kokwana wa mina u na 65 wa malembe. U komile a tlhela a va na miri lowutsongo. Misisi ya yena i yo basa a tlhela a xoxovana xikandza na mavoko. Kokwana wa mina u na mahlo yo saseka naswona u tshama a n’wayitela. U rhandza ku hleka naswona u rhandza ku pfuna vanhu. Ndzi rhandza ku tshama na kokwana wa mina hikuva hi tshama hi tsakile mikarhi hinkwayo. Hi ya emavhengeleni, ha sweka, hi languta thelevhixini no tlanga tikhadi swin’we. Kokwana u pfuna hi ku ndzi hakelela mali ya xikolo. Ndza n’wi rhandza kokwana wa mina.

Page 18: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

16

2B-1 Hi pfuneni!

A. Xikambela ntwisiso

1. Ximanga xi vone xinyenyana emurhini, kutani a xi lava ku xi khoma xi xi dya.

2. Mimi a ehleketa leswaku ximanga xi tsandzeka ku chika emurhini, kutani a lava ku xi pfuna ku chika.

3. Sesi Rina a ri eku fambeni kusuhi na murhi kutani a twa Pakiso a huwelela leswaku u lava ku pfuniwa.

4. b) Kutani a rheta a chakamela exikarhi ka marhavi.

5. A va kwatile hikuva a va ehleketa leswaku a va nge he swi koti ku chika!

6. c) U landze lerha.

7. Ximanga a xi nga lavi ku pfuniwa hikuva xi lo tlulela ehansi xona n’wini.

8. Malume Soli .

a tlharihile X

B. Matirhisele ya ririmi

1. ‘Ndzi kombela mi ndzi pfuna!’ ku rila Mimi.2. Mimi, Pakiso na Sesi Rina a va tsandzeka ku chika emurhini.3. Hikokwalaho ka yini Malume Soli a fambile?

C. Ku tsala

Ehenhla ka khumbhi Siku rin’wana a ndzi ye eku tlangeni ka vaJavu. A ku ri na khumbhi lerikulu exikarhi ka jarata ra ka vaJavu na jarata ra vaakelani va vona. A hi lava ku vona ejarateni ra vaakelani va vona kutani hi khandziya khumbhi. Loko ndzi fika ehenhla ndzi yise milenge eka tlhelo lerin’wana kutani ndzi ba rivoni. Ri wele ehansi ri fayeka ri va swiphemuphemu. Javu a chuhile kutani a chika kambe mina a ndzi chuhile. U vitane manana wa yena leswaku a ta na lerha ndzi ta kota ku chika. Kambe ndzi chike loko manana a ta va atile ku ta ndzi landza.

A hi fanele hi hakela rivoni leri nga fayeka na mina ndzi layiwa. A ndzi si tshama ndzi khandziya khumbhi ro leha nakambe!

Page 19: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

17

2B-2 U kwihi Xiluva?

A. Xikambela ntwisiso

1. a) ekusuhi na nambu

2. Xiluva a rhumiwe ku ya ka mati leswaku vanhu va ta nwa.

3. A ku ri siku ro hisa vandyangu a va tirha swinene ku aka yindlu leyintshwa.

4. c) rimpfani, chela na nkolombyana

5. Xiluva u ke hi bakiti a ri rhwala hi nhloko.

6. a) Xiluva u wise endzhutini. 3

b) Xiluva u khe swiluva. 2

c) Xiluva u endle tipheteni hi maribye esantini. 1

7. E-e, a nga hatlisanga. A ri eku tlangeni, a vulavula, a wisa, hambileswi a swi tiva leswaku va n’wi yimerile ekaya.

8. d) b na c

B. Matirhisele ya ririmi

1. maviti: chela; ribye; maendli: tshama; rihlawuri: leritsongo/rihlaza

2. maviti: vandyangu; yindlu; maendli: aka; rihlawuri: leyintshwa

3. maviti: Xiluva; swiluva; maendli: kha; rihlawuri: saseka

C. Ku tsala

Mani A endla yini? Papila ra

Xiluva U ye ku keni mati 12

Sesi na buti wa Xiluva Va tseme byanyi byo fulela 13

Manana na Kokwana wa xisati wa Xiluva Va sindza makhumbhi ya yindlu 15

Tatana na Kokwana wa xinuna wa Xiluva Va fulele yindlu 17

Page 20: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

18

2B-3 Yoo, i rikulu kheroto leri!

A. Xikambela ntwisiso

1. N’wamapurasi Ndlovu u byale xirhapa xa matsavu.

2. U byale matamatisi, tilethasi, mazambhala na tikheroto.

3. b) mavhikinyana

4. N’wamapurasi a cheleta xirhapa, a hlakula a tlhela a vona leswaku misava yi lulamile leswaku matsavu ya yena ma ta kula.

5. a) Kheroto a yi ri yikulu.

6. Nsati wa N’wamapurasi, n’wana wa yena wa mufana, nguluve, ximanga na kondlo swi vitaniwile ku ta pfuna.

7. a) Nsati wa N’wamapurasi u vite kondlo. X

b) Kheroto a ri nga tsuvuki.

c) Ximanga a xi khomelele nguluve.

d) N’wamapurasi u vitane n’wana wa yena ku ta pfuna. X

8. Kondlo a ri tinyungubyisa hikuva a ri ehleketa leswaku i matimba ya rona ya nga kota ku tsuvula kheroto.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Kondlo hiloko ri yima ri ti dzudza ritshuri. Ri yima kahle, ri tiolola misiha. ‘Mi ndzi vitana nakambe nkarhi wun’wana na wun’wana loko mi lava ku pfuniwa,’ ri vula hi ku tinyungubyisa ri karhi ri famba.

2. 1. fambile; 2. lavile; 3. yimile; 4. vurile; 5. dzudzile; 6. tiolorile; 7. vitanile

C. Ku tsala

XIKOMBISO:Rhesipi ya saladi ya khavichi (yi nga ringana vanhu va 10)

Swilaveko

Vona XIKOMBISO XA TINHLAMULO xa Buku yo hlaya ya 3A ya Sopo ya maribye ku kuma xikombiso

xa sopo ley inga na makherotsi.

8 wa tikhapu ta khavichi ro tsemeleriwa switsongo

1 _ 4 khapu ya kheroto ro tsemeleriwa switsongo 2 wa swipunu swa swa tinyala to tsemeleriwa

switsongo 1 _ 2 ya khapu ya mayonasi 1 _ 3 khapu ya chukele

1 _ 4 khapu ya meleke 1 _ 4 khapu ya meleke wa botere 2 1 _ 2 wa malepula ya juzi ya xikwavavava 1 1 _ 2 wa malepula ya vhiniga yo basa 1 _ 2 ya xilepulana xa munyu 1 _ 3 wa xilepulana xa viriviri

Maendlelo1. Tsemelela khavichi na kheroto hi le switsongo.

2. Hlanganisa mayonasi, chukele, meleke, meleke wa botere, juzi ya xikwavava, vhiniga, munyu na viriviri eka xibye lexikulu u swi hlanganisa ku fikela loko swi olova.

3. Chela khavichi, kheroto na nyala, u swi hlanganisa kahle.

4. Swi pfali u swi chela endzeni ka friji kwalomu ka tiawara timbirhi swi nga si phameriwa.

Page 21: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

19

2B-4 Hi tlanga xitumbelelani

A. Xikambela ntwisiso

1. a) a lava ku tlanga na vana lavakulu

2. Masana u hlayele ku fika ka 20 ku nyika vanghana va yena nkarhi wo ya tumbela.

3. Masana u vona xitangu xi hlometerile ehansi ka khetheni. U vone nkumba wu tsekatseka ehenhla ka mubedo. U twe pongo endzeni ka khobodo.

4. c) kamara ro swekela, kamara na kamara ro hungasela

5. A ku ri nkarhi wo dya kutani u vitane vana leswaku va ta dya.

6. ‘Mmm
 hi khensile swakudya swo nandziha.’

7. Tiyi a tumbele ehansi ka tafula eka kamara ro dyela.

8. a) Masana u te hi yena muhluri. 3

b) Masana u hlayele ku fika eka 20 leswaku vanghana va yena va ta tumbela. 1

c) Tiyi u te Masana a nga n’wi kumanga kutani hi yena muhluri. 4

d) Masana u kume vanghana va yena vanharhu. 2

B. Matirhisele ya ririmi

1. Ndzi le ku teni, mi lulamile kumbe e-e!2. Masana u tsutsumela ekamareni ro hungasela.3. Va nga va va ri kwini vanhwanyana lava?

C. Ku tsala

XIKOMBISO: nxopanxopo wa xitoriVito: Blessing Mbowana Siku: 24 Khotavuxika 2019 Vito ra xitori: Hi tlanga xitumbelelani

Swimunhuhatankulu eka xitori: Masana, Sam, Jen na Meg na ndzisana ya Masana, Tiyi.

Masana na vanghana va yena a va tlanga xitumbelelani. A va swi lemukanga leswaku Tiyi u le ku tlangeni na vona. Loko Masana a karhi a hlayela ku fika eka 20 vanghana va yena va ya eku tumbelelni. Masana u famba a ya lava vanghana va yena kutani u kote ku va kuma hinkwavo. U va muhluri! Vana va vitaniwa leswaku va ta dya. Va twa rito ra Tiyi ri huma ehansi ka tafula. A ku hi yena muhluri hikuva Masana a nga n’wi kumanga. Ndzi rhandze xiphemu xa laha Tiyi a nga vulavula ku suka ehansi ka tafula eka kamara ro dyela. Hinkwavo a va hlamarile. Ndzi ehleketa leswaku Tiyi u sasekile!

Ndzi rhandze xitori hikuva ndza swi kota ku tlanga xitumbelelani naswona a swi tsakisa ku hlaya hi vana van’wana lava a va tlanga ntlangu lowu. Ndzi rhandze na mahetelelo lama yo tsakisa.

Page 22: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

20

3A-1 Va ya xava swiambalo

A. Xikambela ntwisiso

1. Vanhu va nkombo vandyangu wa ka Maluleke va ye emavhengeleni – Manana, Tatana, Kokwana wa xisati, Kokwana wa xinuna, sesi, buti na Nsovo.

2. a) Manana u lava tintangu letintshwa ku ambala a ya b ekerekeni

b) Kokwana wa xisati u lava xiqoko ku ambala loko a ya c eka khonsati

c) Buti u lava hembhe yintshwa ku ambala a ya a emucatwini

3. Tatana u lava manghilazi lamantshwa ya mahlo hikuva u tshamele ya khale hi xihoxo ma tshoveka!

4. a) xigqoko xa xilamula na risiva ra wasi

5. Kokwana wa xinuna u xava xikafu. U hlawula xa mavala ya buraweni na yo basa.

6. a) Sesi u lava ku ambala masokisi yo koma na xiketi xo leha. X

b) Buti u lava jesi rintshwa. X

c) Hinkwavo va ti languta eka xivoni.

d) Loko va hete ku xava, hinkwavo va ya xava tiayisikhirimu.

7. Nsovo u rhandza muhlovo wa pinki. Swiambalo hinkwaswo leswi a swi hlawulaka i swa pinki.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Vakwini vandyangu?

2. I yini manana a xi xavaka?

3. I mani a languteka ku fana na ayisikhirimu ya pinki?

C. Ku tsala

XIKOMBISO:

Mugqivela, 11 Sunguti 2019

Eka Dayari

Namuntlha manana u ye na mina emavhengeleni ku ya xava yunifomo ya xikolo. Hi sungule hi ku ya evhengeleni ra ka PEP. Ndzi kume tintangu letintshwa to hatima. Ndzi kume na swiphere swa mune swa masokisi ya xikolo, mahembhe manharhu yo basa na majesi mambirhi ya ntima. Kutani hi ye na le ka vhengele rin’wana leri xavisaka yunifomo ya xikolo. Kona ndzi kume tichuniki timbirhi ta meruni leti ndzi nga ta tiambala na mahembhe ya mina yo basa. Loko ndzi fika ekaya ndzi ringanise yunifomo ya mina. Dayari, ndzi languteka ndzi sasekile! Ndzi jahele ku vuyela exikolweni vhiki leritaka!

Wa wena

Busi

Page 23: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

21

3A-2 Sopo ya maribye

A. Xikambela ntwisiso

1. Va muganga a va nyikanga mufambi swakudya hikuva a va ri swisiwana naswona a va nga ri na swakudya swo ringanela swa vona.

2. Mufambi u kume poto lerikulu emabyanyini.

3. Mufambi a endla onge u sweka sopo yo nandziha a tirhisa maribye na mati. U te u ta va nyika sopo loko vo n’wi nyika swilaveko swo sweka sopo. Hi ndlela leyi, u endle leswaku hinkwavo va n’wi nyika swilaveko swo endla sopo.

4. Mukhegula u nyike mufambi tinyala.

5. Murisi u nyike mufambi nyama na munyu.

6. a) Va muganga a va lava ku twa nantswo wa sopo ya mufambi. Hi swona

b) Vanhu va muganga a va nga swi lemuki leswaku sopo yi endliwe hi swilaveko leswi va nga nyika mufambi.

Hi swona

c) Mufambi a nga lavi ku nyika van’wana sopo ya yena. A hi swona

d) Emakumu sopo ya maribye yi endliwe hi maribye na mati. A hi swona

7. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

8. a) Mufambi a endla onge u sweka sopo a tirhisa maribye na mati. 2

b) Hinkwavo va tiphine hi ku dya sopo yo nandziha. 4

c) Mufambi a twa ndlala kambe a ku nga ri na swakudya. 1

d) Va muganga va n’wi nyike swilaveko swo endla sopo leyi faneleke. 3

B. Matirhisele ya ririmi

1. Sopo leyi ya nandziha! Xihlamari

2. Ndzi nyiki tinyala./! Xileriso

3. U sweka yini? Xivutiso

4. Mufambi a ku ri wanuna wo tlhariha. Nhlamuselo

C. Ku tsala

XIKOMBISO: RHESIPI YA SOPO YA MATSAVU

Swilaveko 6 wa tikhapu ta mati 3 wa tikheroto letikulu 3 wa mazambhala 2 wa tinyala 2 wa swimhandzana swa seleri 1 thini leritsongo ra tinyawa 1 thini ra swifaki swo tsemeleriwa 4 wa swilepulana swa bifi stoko 1 xilepulana xa munyu

Maendlele 1. Kufumeta mati hi poto lerikulu.2. Vandla no tsemelela kheroto,

mazambhala, tinyala na seleri.3. Chela leswi nga laha henhla eka poto u

sweka ku fikela matsavu ma olova.4. Chele tinyawa, swifaki swo tsemeleriwa na

bifi stoko.5. Chela munyu swi vila khume ra timinetse.

Page 24: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

22

3A-3 Yingisela vunanga

A. Xikambela ntwisiso

1. Vana a va titoloveta leswaku va ta kota ku ya tlanga eka khonsati ya xikolo.

2. b) leswi munhu a swi ehleketaka.

3. U swi fananisa na tihongonyi leti nga eku tsutsumeni.

4. Tatana wa Aaron a ringeta ku hlaya phephahungu.

5. Muzi a lava gezi hikuva a tlanga katara ya gezi.

6. Va nga nyika xichayachayani xin’wana na xin’wana, na xivangelo xa leswku hikokwalaho ka yini va xi hlawurile.

7. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Manana wa Pamela na xisesana xa yena a va rhandzi pongo ra mhalamhala.

2. Mara na Karabo va tlanga madiramu ya jembe.

C. Ku tsala

Vito Isililiswa asidlalako Kwini Ku fana na

Ravi fulutuekamareni ro swekela eka rona

xinyenyana loko xi ringeta ku yimbelela na nkolo wo vava

Fikile vhayolini exirhapeni swimanga leswi nga eku lweni

Mara and Karabo madiramu ya jembe ekamareni ro hungasela

tihongonyi loko titsutsuma.

Aaron marimba exitupini mati lama thonaka ephayiphini

Pamela mhalamhala ekamareni vhuvhuzela yo tshoveka

Muzi katara ya gezi egaraji nsuna

Page 25: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

23

3A-4 Ku tshama mani la?

A. Xikambela ntwisiso

1. Timpfuvu na tingwenya swi tumbela ematini.

2. a) mananga b mati

b) damu c mirhi

c) nhova a santi

3. Vanyakukolwe va dya tihlampfi.

4. Xipame xa luma.Ufezela angakutinyela.

5. a) Emananga ka hisa ku tlhela ku oma. Hi swona

b) Tinghala ti tshama edan’wini. A hi swona

c) Ntanga wa swiharhi wa Kruger wu le Kapa Vuxa. A hi swona

d) Tiyingwe ti tshama enhoveni. Hi swona

6. Rimpfana ri nga cinca mivala ya rona.

7. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

8. Vanhu va teka ndhawu yo tala. Loko a ku nga ri na ntanga wa swiharhi, swiharhi a swi nga ta sirheleleka. Vanhu a va ta swi dlaya ku fikela swi hela.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Timpfuvu ti tshama edan’wini kambe swipame swi tshama emananga.

2. Tinkawu ti tshama enhoveni kambe tingwenya ti tshama edan’wini.

3. Timhala ti tshama emananga kambe tinungu ti tshama enhoveni.

C. Ku tsala

XIKOMBISO:

Nongonoko wa timhaka: Manghovo 1. Vamanghovo va na mihlovo ya buraweni na wa mpunga. Va na milayeni ya ntima enhlaneni. Va na

tinhompfu ta ntima, tindleve letitsongo na mavala ya ntima ematihweni. Va na minwala yo leha yo tiya, leyi va yi tirhisaka ku cela hi yona. Va tirhisa ncila ku tiseketela loko va yima.

2. Va tshama hi mitlawa leyikulu ya kwalomu ka 20. Va hlayisa vana va vona hi vukheta.3. Vamanghovo va hanya kwalomu ka malembe ya 6-7 enhoveni.4. Va tshama emigojini va huma na nhlikanhi ku ta lava swakudya. Va dya

switsotsotswana, mikolombyana, tinyoka, swipame, mapume, swimilana, matandza, makhongoloti na swinyenyana leswitsongo.

5. Manghovo u un’we u tshama a rindzile loko ku nga ri na makhozi na timhungubye ku va hlasela. Vamanghovo va kota ku endla mimpfumawulo yo hambana ku ya hi xiharhi lexi taka eku hlaseleni na ku ya hi vukule bya xiharhi xexo.

Page 26: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

24

3B-1 Aa, Tatana Nkawu!

A. Xikambela ntwisiso

1. A bake xinkwa no tsemela swilayi swa chizi leswaku va ta nwa na tiya.

2. c) leswaku xi ta hola

3. Tatana Nkawu u ambale suti ya yena na xiqoko a tela na Nkawu Kati swiluva.

4. Nkawu Kati a lava ku languteka a sasekile eka Tatana Nkawu hikuva a n’wi tsakela swinene.

5. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

6. Nkawu Kati u lulamise misisi ya yena. A chela fendlele, swingwavila no ambala swiambalo swo saseka.

Ina, Tatana Nkawu a ri na makolo na ku va na mbilu yo biha naswona a fanele a yimele ku dya.KUMBEE-e, hikuva Tatana Nkawu a twa ndlala naswona Nkawu Kati u n’wi yimise nkarhi wo leha.

7. a) Tinkawu ti na micila yo leha.

b) Tinkawu ti nga baka xinkwa. X

c) Tinkawu ti ambala swiambalo.

d) Iinkawu zembatha izambatho. X

B. Matirhisele ya ririmi

1. Nkawu Kati u tsemelela chizi kutani yi veka endzeni ka puleti.

2. Tatana Nkawu u lava ku dya kambe Nkawu Kati a nga si heta.

3. Nkawu Kati u mbala swingwavila kutani u tilulamisa misisi.

4. Nkawu Kati u kwatile kambe Tatana Nkawu u tsakile a tlhela a xurha.

C. Ku tsala

XIKOMBISO:Eka Nkawu Kati

Ndzi ku tsalela papila leri ku kombela ku rivaleriwa eka leswi nga humelela tolo loko ndzi ta va ndzi tile leswaku hi ta nwa swin’we tiya. Ndzi dyohile ku va ndzi dye xinkwa hinkwaxo na chizi leswi a wu swi lulamisile leswaku hi ta nwa tiya hi swona. Hambileswi a ndzi twa ndlala a ndzi fanele ndzi ku yimerile. U fanerile ku ndzi kwatela. Leswi ndzi nga swi endla a swi hoxekile. Ndzi kombela u ndzi khomela u tlhela u ndzi nyika na nkarhi wun’wana.

La ku rhandzaka,

Tatana Nkawu

Page 27: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

25

3B-2 Ku kanetana ka moya na dyambu

A. Xikambela ntwisiso

1. b) ku kanetana exikarhi ka moya na dyambu

2. A ku ri vuxika. Eka papila ra 12 va ri “Siku rin’wana hi vuxika”.

3. A swi kanetana hi ku i mani loyi a nga na matimba ku tlula un’wana.

4. c) susa baji ra wanuna

5. A ku ri na ritshuri na makamba hinkwako. Moya lowu a wu suse na xiqoko xa wanuna. Wu wise thini ro chela mathyaka wu wisa na bence.

6. Wanuna u konopete baji ra yena a ri khomelela swinene.

7. a) Moya a wu hunga kutani a khomelela baji ra yena. 3

b) A vacincana ku ringeta ku susa baji ra wanuna. 2

c) Dyambu ri hisile kutani wanuna a hluvula baji. 4

d) Dyambu na moya a swi kanetana hi ku i mani loyi a nga na matimba exikarhi ka vona. 1

8. Dyambu a ku ri muhluri. Leswi swi komba leswaku a wu fanelanga u kariha na ku leva leswaku u ta va na matimba. Dyambu a ri rhurile kambe ri hlurile eka mphikizano.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Ka titimela namuntlha u ambala u kufumela.2. Vulavula u nga bi huwa loko u ri ekerekeni.3. Mirhi ya goveka loko moya wu ba hi matimba.4. Ximanganyana xi fanele ku khomiwa hi vukheta.5. Pfala xipfalo swinene leswaku masi ma nga halaki.

C. Ku tsala

XIKOMBISO Dayari ya mina ya ta maxelo

Muqivela2 Mhawuri 2019

A ku hisa no titimela. A ku nga ri na moya. Ku hatla ku va xinyama.

Sonto3 Mhawuri 2019

A ku hisa namuntlha. Ehandle ku kahle ku kufumela. Ndzi hluvule na baji. Kambe endzeni ka titimela.

Musumbhunuku4 Mhawuri 2019

A ku hisa ku va na mapapa matsanana. A ku ri na swimoyana.

Wavumbirhi5 Mhawuri 2019

A ku ri na mapapa ku tlhela ku titimela. Ku ne swimpfulana nanhlikanhi. Ndzi ambale xiqoko xa mina.

Wavunharhu 6 Mhawuri 2019

A ku ri na dyambu ku tlhela ku titimela. A ku ri na moya wo titimela. Ndzi ambala xiqoko xa mina na xikafu namuntlha.

Wavumune 7 Mhawuri 2019

A ku hisa namuntlha. A ku titimela kambe a ku nga ri na moya. Tolo na vusiku a ku titimela swinene. A ndzi funengele mikumba yimbirhi.

Wavuntlhanu 8 Mhawuri 2019

Namuntlha a ku ri na dyambu ku tlhela ku titimela. A ku ri na xinyama hi 5:45. A ndzi rhandzi vuxika. Ndzi hlayela masiku leswaku ku fika ximumu.

Page 28: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

26

3B-3 Ku lulamisela riendzo

A. Xikambela ntwisiso

1. Vanhu lava va khandziye Gautrain ku ya erivaleni ra swihahampfhuka.

2. Va tshama eGauteng hikuva Gautrain yi le Gauteng.

3. a) switimela c ematini

b) swihahampfhuka a emisaveni

c) swikepe b empfhukeni

4. Xichudeni xi pake bege yo etlela eka yona hikuva loko a eteka riendzo ku ya dzima tende. Mikarhi yin’wana ku va ku nga ri na mibedo kumbe mikumba.

5. a) wa famba ku ya tlangela xikolo xa yena khirikete

6. Mubindzuri u teka riendzo na n’wana wa yena.

7. U paka swo fana na xihlukuhlu, xisibi xo hlukuhla, xisibi, murhi, mafurha, swo tinuherisa hi swona, sw sw.

8. c) switimela na swihahampfhuka.

B. Matirhisele ya ririmi

Kokwana wa xisati u paka bege yo chela swo hlamba hi swona.

‘Ndzi langutele riendzo ra mina swinene. Ndzi rhandza ku endza,’ a vula.

C. Ku tsala

SWIKOMBISO1. Ndzi tshama eDiepkloof eSoweto. Hi N’wendzamhala manana, buti wa mina na mina hi endzele

Emtubatuba eKwazulu Natal. Manana u ndzi pfune ku paka swiambalo, xihlukuhlu na xikamu eka bege ya mina leyitsongo. A ndzi fanele ndzi khoma bolo. Hi fambe hi thekisi. A hi manyanile ku tlhela ku hisa endzeni ka thekisi. Swi hi tekele nkombo wa tiawara ku ya fika. Ndzi tiphinile hi riendzo leri.

2. Tatana u seketela xipano xa bolo xa Mpumalanga Black Aces. U hi xavele mathikithi ku ya vona ntlangu exikarhi ka Mpumalanga Black Aces na Golden Arrows. Ntlangu a wu ri erivaleni ra mitlangu ra Mbombela. Thikithi ra tatana a ku ri R40 kasi ra sesi, buti na mina a ku ri R20. A ku ri ntlangu wo tsakisa swinene. A hi tsakile hikuva Aces yi hlule hi 1-0.

Page 29: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

27

3B-4 I nkarhi wo etlela

A. Xikambela ntwisiso

1. b) swiharhi leswi tshamaka epurasini

2. Hi nga gada tihanci. “Vanhu va tirhisa tihanci tanihi swo famba hi ku tigada.”

3. Nguluve yi na vana vo tala. Yi na swingulubyana swa ntlhanu.

4. Nyimpfu yi hi nyika

a) Meleke

b) matandza

c) wulu X

d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

5. Timbuti ti etlela exivaleni xa timbuti.

6. Swikhovha a hi swiharhi swa le purasini.

7. Hi fanele ku hlayisa swikhovha hikuva swi hi pfuna ku dlaya makondlo lama dyaka swakudya swa hina no hangalasa mavabyi.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Swinyimpfana swi tlurile.

2. Swi ngulubyana swa mune a switlele.

3. Swirhodyana swa tlanga emasin’wini, loko n’wamapurasi a senga homu.

C. Ku tsala

Vito ra xiharhi Vito ra n’wana Leswi xiharhi xi hi pfunaka hi swona

hanci xihancana Hi tirhisa tihanci tanihi swo famba.

homu xirhodyana Tihomu ti hi nyika meleke, nyama na dzovo.

nyimpfu xinyimpfana Nyimpfu yi hi nyika nyama na wulu.

mbuti ximbutanaTimbuti ti hi nyika meleke na nyama. Tin’wana timbuti ti hi nyika wulu.

nguluve xingulubyana Tinguluve ti hi nyika nyama.

huku xihukwana Tihuku ti hi nyika matandza na nyama.

Page 30: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

28

4A-1 Risokoti na njiya

A. Xikambela ntwisiso

1. A swi tshama ehansi ka ntshava.

2. c) a na b

3. A yi cina, yi yimbelela tinsimu no tiphina etintshaveni.

4. a) xinyenyana c swivungu

b) pume a tindzoho na mihandzu

c) mfukuzani b switsotswana

5. Pume ri endle ritsandzi ku phasa switsotswana.

6. a) Njiya a yi tlanga mhalamhala. X

b) Vusokoti na njiya i switsotswana. Swi na milenge ya tsevu.

c) Swiharhi hinkwaswo a swi hlayise swakudya swa vuxika. X

d) Risokoti a byi swi vona leswaku njiya yi kombela ku khomeriwa.

7. Njiya a yi nga ri na swakudya kutani yi sungula ku twa ndlala.

8. a) Ku na nkarhi wo tirha na nkarhi wo tlanga.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Tana hi ta tiphina! Xileriso

2. Ku tidyela nkarhi hi ndlela leyi! Xihlamari

3. Njiya a yi nga ri na swakudya. Nhlamuselo

4. U endla yini? Xivutiso

C. Ku tsala

Eka Risokoti

Ndza khensa ku va u ndzi nyike swakudya hi vuxika. A ndzi hoxisile ku va ndzi tshama ndzi karhi ndzi yimbelela, cina, tlanga no tiphina hi ximumu. A ndzi fanele ndzi hlayise swakudya swa vuxika ku fana na wena. Ndzi katekile hikuva u hlayise swakudya swo tala hi ximumu kutani u va na swo tala ku kota ku ndzi nyika na mina. Loko ndzi tile eka wena a wu ta va u arile. Kambe u pfumerile leswaku ndzi nga dlayiwi hi ndlala. Ku sukela sweswi ndza tshembhisa leswaku ndzi ta tirha hi matimba ku hlayisa swakudya swa vuxika. Ndzi tlhela ndzi ku tshembhisa leswaku ndzi ta ku pfuna leswaku u ta kuma nkarhi wo wisa.

La rhandzekaka

Njiya

Page 31: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

29

4A-2 I tino ra mani leri?

A. Xikambela ntwisiso

1. Rhulani u kume tino ehansi exirhapeni.

2. b) ku endla swilo swi languteka swi ri swikulu

3. Ina, Rhulani a rhandza ku dyondza hi swilo leswintshwa hikuva u ye a ya teka ensatlophediya ya yena ya ku ta languta hi matino ya swiharhi swo hambana.

4. a) vamangadyana na tinyoxi.

b) tinghala, vamangadyana na makondlo.

c) tinyoka.

5. a) Vamangadyana hinkwavo va nwa ngati. A hi swona

b) Nyoxi i xitsotswana. Hi swona

c) Tinyoka hinkwato ti na matino lama nga ni mimbhovo yo humesa vuxungu.

A hi swona

d) Tino ra le mahlweni ra kondlo a ri yimi ku kula. Hi swona

6. Tinyoxi i ta nkoka eka ntumbuluko hikuva tipfuna ku teka mbewu eka xiluva xin’wana ti yisa eka xin’wana leswaku ku ta mila swimilana leswintshwa.

7. a) vana hinkwavo lavatsongo va gula matino

B. Matirhisele ya ririmi

1. Tino ra sesi wa Rhulani i ro basa kasi tino ra kondlo i ra xitshopana.

2. Tino leri ri nga va ra nghala kumbe ri nga va ra nyoka.

3. Rhulani u ta languta eka ensatlophediya ku kondza a kuma nhlamulo.

C. Ku tsala

XIKOMBISO: phostara

Timhaka to tsakisa hi matino

Marhi ya mbyana ya sirhelela matino ya mbyana leswaku ma nga vi na mimbhovo.

Matino ya le ndzhaku ya ndlopfu ma guleka endzhaku ka khume rin’wana na rin’wana ra malembe kutani ku mila man’wana. Ndlopfu yi nga guleka matino ku tlhela ku kula man’wana ka tsevu eka vutomi bya yona. Ndlopfu yi na matino mambirhi lamakulu lama nga le handle exikarhi ka nxakwa.

Nkavavangaheti ya wasi, xiharhi lexikulu lexi mamisaka emisaveni, a yi na matino!

Humba yi na ku tlula 25,000 wa matino, lama kumekaka eka ririmi ra yona!

Page 32: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

30

4A-3 Mpfundla na Xibodze

A. Xikambela ntwisiso

1. a) a wu va vungunya wu ku va famba switsongo

2. Mpfundla a wu vungunya Mpfuvu, Ndlopfu, Nhutlwa na Xibodze. A wu vungunya Xibodze ngopfu.

3. A ndzi ehleketa leswaku Xibodze a xi nge hluli Mpfundla hikuva swibodze swa nonoka kambe Mpfundla wa tsutsuma.

4. c) a wu wisile no titshembha

5. “Swiharhi hinkwaswo a swi tile ku ta hlalela.”

6. Mpfundla a wu ehleketa leswaku wu na nkarhi wo enela leswaku wu nga wisa hikuva Xibodze xa nonoka naswona a xi nge wu kumi.

7. a) Xibodze a xi nga vileli ku famba empfuleni Hi swona

b) Mpfundla a wu chava Mpfuvu, Ndlopfu na Nhutlwa. A hi swona

c) Mpfundla wu kume ndhawu yo etlela kusuhi na nambu. A hi swona

d) Xibodze a xi vungunyanga Mpfundla endszaku ka mphikizano. Hi swona

8. Mpfundla wu dyondze leswaku a wu fanelanga ku tinyungubyisa no dyondza leswaku a wu fanelangi ku vungunya van’wana.

B. Matirhisele ya ririmi

1. Mpfundla a wu tsutsuma ku tlula Xibodze kambe Xibodze xi hlurile eka mphikizano.

2. Xibodze a xi hlekanga Mpfundla hikuva a xi swi tiva leswaku swi njhani ku vungunyiwa.

3. Mpfundla a wu ehleketa leswaku wu na nkarhi wo tala kutani wu yimile ku kuma nkarhi wo wisa.

C. Ku tsala

XIKOMBISO: Atikili ya phephahungu

28 Hlangula 2019

Hasani Ndlovu

Xibodze xi hlula Mpfundla eka mphikizano!

Tolo Xibodze na Mpfundla a va ri na mphikizano. Swiharhi hinkwaswo a swi tile ku ta hlalela. A ku nga ri na loyi a nyika Xibodze nkarhi. Hinkwavo a va ehleketa leswaku Mpfundla wu ta hlula hi ku olova hikuva Xibodze xa nonoka. Kambe Mpfundla a wu endle xihoxo lexikulu. Hi nkarhi wa mphikizano Mpfundla wu yimile ku wisanyana, kutani wu etlela. Xibodze xi wu hundzile xi hlula eka mphikizano! Mpfuvu, Ndlopfu na Nhutlwa a swi hleka Mpfundla kutani wu khomiwa hi tingana. Mahetelelo yo hlamariso! A ku na loyi a nga ta wu rivala mphikizano lowu!

Page 33: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

31

4A-4 Afrika Dzonga ra hina

A. Xikambela ntwisiso

1. Nelson Rolihlahla Mandela u ve mupresidente hi 1994.

2. Hi wona mujeko wu ri woxe emisaveni hinkwayo lowu nga na mihlovo ya tsevu.

3. a) R10 ndlopfu

b) R20 yingwe

c) R50 nyarhi

d) R100 mhelembe

e) R200 nghala

4. Swi tiveka tanihi ‘Swiharhi Leswikulu swa Ntlhanu’.

5. a) Xipanu xa Afrika Dzonga xa rhagbi xi tiveka hi ‘The Proteas’. X

b) Vanhu vo tala va endzela ntanga wa swiharhi wa Afrika Dzonga.

c) Afrika Dzonga yi na maboboma yo leha emisaveni. X

d) Tiyimbhu na tiphingwini a swi koti ku haha.

6. Xipanu xa Afrika Dzonga xa khirikete xi tiveka tanihi ‘the Proteas’.

(KUMBE Xipanu xa Afrika Dzonga xa rhagbi xi tiveka tanihi ‘the Springboks’. )

Afrika Dzonga yi na maboboma ya vumbirhi hi ku leha emisaveni.

7. c) mhala, ncololwana na galejuni.

8. Lwandle ra Antlatic na Lwandle ra Indian ya khumbha Afrika Dzonga.

B. Matirhisele ya ririmi

1. a) Ndlopfu i xiharhi lexikulu emisaveni.

b) Nhutlwa i xiharhi xo leha emisaveni.

c) Xinkankanka i xiharhi xa rivilo emisaveni.

d) Dolofini i xiharhi xo tlhariha xa le lwandle.

e) Nyankwave i xiharhi xa nghozi xa le lwandle.

2. a) Tindlopfu i swiharhi leswikulu emisaveni.

b) Tinhutlwa i swiharhi swo leha emisaveni

c) Swinkankanka i swiharhi swa rivilo emisaveni.

d) Tidolofini i swiharhi swo tlhariha swa le lwandle.

e) Tinyankwave i swiharhi swa nghozi swa le lwandle.

Page 34: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

32

C. Ku tsala

ENDZELA tiko leri u nga ta ka u nga ri rivali

Tana u ta vona tinyakwave tihlambela eka lwandle ra Atlantic ro titimela!

Vona tidolofini ti hlambela eka lwandle ro kufumela ra Indian!

U nga vona tinkavavangaheti tihlambela eka malwandle

Hlangana na tiphengwini eKapa.

Endzela Swiharhi Leswikulu swa Ntlhanu eka ntanga wa swiharhi wo saseka!Gada yimbhu!

Afrika Dzonga

Page 35: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

33

4B-1 Doroba ra ka hina

A. Xikambela ntwisiso

1. Swa ntlhanu eka leswi landzelaka: xikolo, kereke, xitichi xa maphorisa, xitichi xa vaxitimela ndzilo, xibedlhele, layiburari, poso, bangi, sinema na mavhengele.

2. Mudyondzisi wa Basani u pfuna vadyondzi ku hlaya, ku tsala na ku tirha hi tinambara. U vadyondzisi swilo leswintshwa hi misava. U kambela ntirho wa vona a tlhela a va hlamusela laha va nga twisisiki.

3. a) van’waxitimela ndzilo c va hi pfuna ku kuma tibuku na mahungu.

b) vafundhisi a va na xivindzi xo endla ntirho lowu wo chavisa.

c) vatirhi va le layiburari b va pfuna vanhu hi ku tirhisa kereke.

4. U ta ba sayirini a layita na mavoni a tlhela a chayela hi rivilo.

5. a) Maphorisa va ambala yunifomo. Hi swona

b) Maphorisa va khoma swigevenga. Hi swona

c) Maphorisa va tlhava tinayiti. A hi swona

d) Maphorisa ma tirha elayiburari. A hi swona

6. Ambulense yi tirha ku yisa vavabyi na lava nga vaviseka exibedlhele.

7. U ya eposweni.

8. d) u kuma mahungu

B. Matirhisele ya ririmi

1. Mundzuku Basani u ta ya exikolweni.

2. Vhiki leri taka Basani u ta ku tsala papila.

3. Nkarhi lowu taka Basani u ta ku yisa ebangi na le sinema.

C. Ku tsala

Kholomu ya le ka xinene eka tafula laha hansi yi katsa tin’wana ta tinhlamulo.

Va tirha kwini?

U ehleketa leswaku i ncini xi va pfunaka ku endla ntirho wa vona kahle?

mudyondzisi xikolo tibuku, xitsalelo, khompyuta, ku nga heli mbilu, ku lulama na ku tlhariha

mufundhisi kereke Bibele, ku tshembha eka Xikwembu, ku lulama na vunghana, ku va murhangeri

phorisa xitichi xa maphorisa

movha wa maphorisa, yunifomo, tinsimbhi to boha swigevenga, xibamu, ku va na ntiyiso, ku ringanela na ku va na xivindzi

n’waxitimela ndzilo

xitichi xa xitimela ndzilo

njhini ya ndzilo, swiambalo swo lulama, phayiphi yo timela ndzilo, lerha, ku tiya na ku ringanela na ku va na xivindzi

muongori xibedhlele ambulense, mirhi, swimandlamandla, tinayiti, ximovhana xa mavhilwa, ku lulama na ku tlhariha

mutirhi wa le layiburari layiburari tibuku, khompyuta, tikhadi ta layiburari, ku kota ku pfuna

mutirhi wa le posweni poso xikanyakanya, yunifomo, bege ya poso, ku fika hi nkarhi, ku ringanela,

ku kota ku veka swilo kahle

Page 36: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

34

4B-2 Nghala na kondlo

A. Xikambela ntwisiso

1. d) Hinkwaswo leswi nga laha henhla.

2. Xitori xi humelela exikolweni.

3. Nkateko na Kulani va te Tiyani i xikondlwana. Va tlhele va vula leswaku a nge kuli ku ringana na vona.

4. Mudyondzisi Nkuna u va hlayele xitori xa nghala na kondlo.

5. e) b na c laha henhla

6. Nghala a yi phasiwe hi xikatsani xa muhloti.

7. Hi ku lumetela ringoti leri a ri tsondzele nghala ku fikela loko ri endle mbhovo lowukulu ku ringana nghala leswaku yi ngahuma.

8. a) Tlilasi yi twe hilaha kondlo leritsongo ri nga ponisa nghala. 2

b) Nkateko na Kulani va tshembhise leswaku a va nge he xanisi munhu nakambe.

4

c) Nkateko na Kulani va hleke Tiyani va ku hi lotsongo. 1

d) Vana va dyondze leswaku vanhu hinkwavo i va nkoka. 3

B. Matirhisele ya ririmi

1. Tiyani a rila ehandle.

2. Mudyondzisi u va hlayele xitori xa nghala na kondlo.

3. Nghala a yi etlele ehansi ka murhi.

4. Nghala yi tlakule kondlo hi ncila.

5. Vana a va miyerile emakumu ka xitori.

C. Ku tsala

XIKOMBISO: phostara

Vaxanisi va na tihanyi, a va kahle.Lava xanisaka van’wana a va

pfumeleriwi exikolweni xa hina!HI RI E-E EKA LAVA XANISAKA

VAN’WANA

Page 37: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

35

4B-3 Xitori xa masalamusi

A. Xikambela ntwisiso

1. a) U tsema mirhi a xavisa tihunyi.

2. U swi tive loko murhi wu ta sungula ku vulavula.

3. Wu n’wi tshembhise ku n’wi nyika ku navela ka yena kanharhu.

4. f) c na d laha henhla

5. U n’wi xinkwa na byalwa tanihi swakudya swo lalela.

6. a) Mutsemi wa mirhi na nsati wa yena va dya soseji. 4

b) Hiloko soseji leyikulu, yo nona, yi humelela ehenhla ka tafula. 1

c) Soseji yi vuyela etafuleni. 3

d) Hiloko soseji yi ya namarhela xikandza xa nsati wa yena! 2

7. Mutsemi wa mirhi u kwatele nsati wa yena hikuva a nga yimi ku n’wi holovela ku va a tlangise ku navela ka vona.

8. E-e, hikuva a va ri na soseji ya ku lalale hi yona. Vutomi bya vona a byi fana na le kusunguleni.

B. Matirhisele ya ririmi

Vamavizweni Maritofularha

1. leyikulu leswikulu tsongo

2. nona nyuhela ondza

3. chuhile hlamarile tsakile

4. hlawuleka nkoka pfuni nchumu

5. vulavulela ehansi hlevetela pongo

C. Ku tsala

Loko a ndzi ri na ku navela ku nharhu a ndzi ta tsaka!

A ndzi ta chava loko a ndzo tshika ndzi tlangisa ku navela ka mina. A ndzi ta endla leswi nsati wa mutsemi wa mirhi a ku va fanele ku swi endla hi ku navela ka vona – a ndzi ta teka nkarhi wa mina ndzi ehleketa kahle leswaku ndzi lava ku navelela yini. A ndzi ta navelela ntsako no saseka no tlhariha. A ndzi ta navelela ku va na mali yo tala ku xava swilo swa kahle. A ndzi ta navelela leswaku vanhu hinkwavo va hanya kahle va nga vabyi. A ndzi ta navelela leswaku ku kumeka swo tshungula AIDS kumbe mfukuzani. A ndzi ta navelela leswaku ku nga vi na vugevenga. Ndzi ehleketa leswaku a ndzi ta lava ku navelela ko tlula kunharhu!

Page 38: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

36

4B-4 Vahloti

A. Xikambela ntwisiso

1. a) swiharhi leswi hlotaka swiharhi swin’wana ku kuma swakudya.

2. Mapume i ti-arachnids, a hi switsotswana. Switsotswana swi na swiphemu swinharhu swa miri kambe mapume ma na swimbirhi. Switsotswana swi na milenge ya tsevu kambe mapume swi na nhungu. Switsotswana hinkwaswo swi na swimhondzwana kambe mapume a ma na swona.

3. c) timfenhe na tiyingwe

4. Tiyingwe ti tirhisa ntumbelo loko ti hlota. Leswi swi vula leswaku ti kota ku tumbela hi ku pfuniwa hi voya bya tona bya mavalavala, titumbela enhoveni na le byanyini byo leha leswaku swiharhi swin’wana swi nga tivoni.

5. a) Swinyenyani swa mampfani swi dya timfenhe. A hi swona

b) Mapume ma khoma switsotswana eka ritsandze ro namarhela. Hi swona

c) Vanhu va hlota tiyingwe ku kuma swakudya. A hi swona

d) Tinyoka na swinyenyani swa mampfani swi tshikela matandza. Hi swona

6. Chela ri tirhisa ririmi ra rona lero leha ro namarhela ku khoma swakudya.

7. Tiyingwe ti tumbeta swakudya swa tona ehenhla ka mirhi.

8. Loko vanhu vo dlayetela swiharhi swa nhova, swi ta hela ku nga ri khale. Masiku hinkwawo swiharhi swa nhova swi le ku heleni emisaveni ya hina.

B. Matirhisele ya ririmi

C. Ku tsala

1. maphaphatani

2. tinhongana

3. tinsuna

4. mapume

5. swikokovi

6. machela

7. swinyenyani

8. timfenhe

9. tiyingwe

10. tinghala

NDLOPFU: Nxaxameto wa timhaka

1. Tindlopfu timamisa vana va tona. Ti na ngati yokufumela naswona miri wa tona wu na voya.

2. Swindlopfana swi velekiwa swi hanya kutani swi mama meleke eka mana wa swona.

3. Tindlopfu i swiharhi leswikulu emisaveni. Ti na muhlovo wa mpunga. Ti na tindleve timbirhi letikulu, matino mambirhi mo leha, mboko na khwiri.

4. Tindlopfu leti tshama etindhawini to hambana la Afrika.

5. Tindlopfu ti dya byanyi. Mikarhi yo tala ti le ku dyeni. Ti dya byanyi, marhavi, timitsu, mihandzu na mahanti ya mirhi.

6. Tihanya ku fika ka 70 wa malembe.

Page 39: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

Model Answers Xitsonga.indd 5 2019/07/18 10:19 AM

Page 40: Xikombiso xa tinhlamulo - Home | VulaBula...Tibuku to hlaya ta nandzelelano ta Xiyenge xa Masungulo Tsalwa ri hangalasiwile hi 2019 hi Molteno Institute for Language and Literacy Nseketelo

GIREDI YA 3

XITSONGA

Xibukwana lexi xa swikombiso swa tinhlamulo xi famba na sete ya swivutiso swa xikambela ntwisiso, na migingiriko ya ririmi na yo tsala leyi landzelaka xitori

xin’wana na xin’wana, eka buku yo hlaya ya Vula Bula ya Lavhele ya 3.

Vadyondzi va fanele va heta tibuku timbirhi to hlaya hi kotara. Kotara ya 1: Tibuku to hlaya ta 1A na 1B, Kotara ya 2: Tibuku to hlaya ta 2A na 2B, Kotara ya 3: Tibuku to hlaya ta 3A na 3B, Kotara ya 4: Tibuku to hlaya ta 4A na 4B. Xiphere xin’wana

na xin’wana xa tibuku to hlaya (A na B) ti le ka levhele yin’we kutani a swi khataleki ku u sungula hi yini ku hlaya.

BUKU YA 1A BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata 2. U ta endla yini? 3. Xilayi xo hetelela xa khekhe 4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana 2. Xi famba hi xihatla 3. Swi kahle ku nyikela 4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri? 2. Xihundla 3. I mani a nga faya fasitere?4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni! 2. U kwihi Xiluva? 3. Yoo, i rikulu kheroto leri! 4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo 2. Sopo ya maribye 3. Yingisela vunanga 4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu! 2. Ku kanetana ka moya na dyambu3. Ku lulamisela ku riendzo 4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya 2. I tino ra mani leri? 3. Mpfundla na Xibodze 4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina 2. Nghala na kondlo3. Xitori xa masalamusi 4. Vahloti

Buku ya 3B

Buku ya 3B

GIREDI YA 3

XITSONGA

ISBN: 978-1-77580-559-5

GIREDI YA 3

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

4. I nkarhi wo etlela

3. Ku lulamisela riendzo

BUKU YA 1A

BUKU YA 1B

1. Sokisi ra ndzi rivata

2. U ta endla yini?

3. Xilayi xo hetelela xa khekhe

4. I thyaka leri!

1. Tatana u sele na n’wana

2. Xi famba hi xihatla

3. Swi kahle ku nyikela

4. Xivumbeko xa xifaniso

BUKU YA 2A

BUKU YA 2B

1. I vhilwa ra mani leri?

2. Xihundla

3. I mani a nga faya fasitere?

4. Hi baka na kokwana

1. Hi pfuneni!

2. U kwihi Xiluva?

3. Yoo, i rikulu kheroto leri!

4. Hi tlanga xitumbelelani

BUKU YA 3A

BUKU YA 3B

1. Va ya xava swiambalo

2. Sopo ya maribye

3. Yingisela vunanga

4. Ku tshama mani la?

1. Aa, Tatana Nkawu!

2. Ku kanetana ka moya na dyambu

3. Ku lulamisela riendzo

4. I nkarhi wo etlela

BUKU YA 4A

BUKU YA 4B

1. Risokoti na njiya

2. I tino ra mani leri?

3. Mpfundla na Xibodze

4. Afrika Dzonga ra hina

1. Doroba ra ka hina

2. Nghala na kondlo

3. Xitori xa masalamusi

4. Vahloti

(na Xibuku xa xikombiso xa tinhlamulo)

Tibuku to hlaya eka levhele leyi ti na mapheji yo tala, matsalwa yo tala eka pheji, swivulwa swo leha,

swivulwa swa tiphetheni to hambana, ririmi ra ximfumo ro hlamusela, na ntivomarito wo fuwa. Sweswi

ku hlaya swo titela kunene, matimba yo tala ma kongomisiwe eka xikambelantwisiso ku nga ri eka

marito/ ku hlaya hi ku nonoka hikuva vadyondzi va tshunelela ku kota ku tihlayela hi voxe.

Tibuku leti to hlaya tinyika nkarhi eka ku hlaya hi ntlawa, ku hlaya hi ku leteriwa,

ku hlaya hi vambirhimbirhi na ku hlaya va ri voxe.

XITSONGA

Tibuku to hlaya to siyanana ta Levhele 3 ta Vula Bula tinyika mpfuxelelo eka vahlayi lava hatlaka va kota ku

hlaya kahle. Buku yin’wana na yin’wana yo hlaya yi na switori swa mune swo hambana, ku katsa matsalwa

ya ntiyiso. Emasungulweni ya xitori xin’wana na xin’wana ku na ntivomarito wo tlhontlha na nongonoko wa

marito yo tika lawa vadyondzi va faneleke ku ma tiva. Xitori xin’wana na xin’wana xi landzela hi swivutiso

swa xikambelontwisiso, na migingiriko ya ririmi na ku tsala leyi nga hlanganisiwa na

CAPS na Buku ya Migingiriko ya Giredi 3 ya DBE.

Ku fanele ku hlayiwa tibuku timbirhi to hlaya hi kotara - Kotara 1: Buku 1A na 1B, Kotara 2: Buku 2A na 2B,

Kotara 3: Buku 3A na 3B, Kotara 4: Buku 4A na 4B. Tibuku leti tifamba hi timbirhimbirhi (A na B) naswona

ti le ka levhele yin’we kutani ku nga sunguriwa ku hlaya yin’wana na yin’wana eka tona.

THIKITHI

NDZATI

Visit the Vula Bula website

to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Xitsonga-3B.indd 2-3

2019/07/03 4:08 PM

ISBN: 978-1-77580-573-1Visit the Vula Bula website to view or buy all materials

www.vulabula.co.za

Model Answers Xitsonga.indd 2 2019/07/18 10:19 AM