xxii. unioni evropian

8/8/2019 XXII. UNIONI EVROPIAN

1/28

XXII. UNIONI EVROPIAN

NOCIONET KRYESORE:Integrimi; Bashkimi Europian pr Qymyr dhe elik; Bashkimi Ekonomik Europian;Bashkimi Europian pr Energji Atomike; Unioni Europian; antarsimi, zgjerimi;Kshilli i BE-s; Kshilli Europian; Parlamenti Europian; Komisioni Europian; GjykataEuropiane e Drejtsis; Gjykata Europiane e Revizorve; Komiteti Ekonomik dheSocial; Komiteti i Rajoneve; legjislacioni parsor dhe dytsor; rregullativat; direktivat;vendimet.

PYETJE:

1. Kur dhe prej cilave vende sht themeluar Bashkimi Europian pr Qymyrin dheelikun?

2. Kur dhe ku jan nnshkruar Marrveshjet pr themelimin e Bashkimit EkonomikEuropian dhe t Euratomit?

3. Cilat jan 4 lirit mbi t cilat bazohet Bashkimi Europian?4. Tregoni se kur dhe cilat vende iu bashkangjitn UE-s n periudhn ndrmjet viteve

1970-95?5. Kur u themelua Unioni Europian?6. Cilat jan tri shtyllat e Unioni Europian?7. Me se dallohet procesi i marrjes s vendimeve dhe i zbatimit t politikave n shtylln

II dhe III nga proceset n shtylln I?8. Kur hyri n fuqi Marrveshja e Amsterdamit?9. Kur u vendos shtetsia europiane?10.Me ciln marrveshje u vendos Prfaqsuesi i lart i politiks s jashtme dhe i

siguris?11.Kur u vendos valuta europiane e prbashkt?12.Cilat vende antare nuk ndodhen n Euro-zon?13.Cilat jan shtjet kryesore pr t cilat sht arritur marrveshje me Marrveshjen e

Nics?14.Theksoni Kriteret e Kopenhags pr tu antarsuar n Unionin vendet e Europs

Lindore dhe Qendrore!15.Kush e prbn Kshillin e UE-s dhe kush merr pjes n punn e Kshillit Europian?16.Cilat jan funksionet kryesore t Parlamentit Europian?17.Sa komesar ka n Komisionin Europian?18.sht ajo q bn pjes n legjislacionin parsor dhe n legjislacionin dytsor t

Unionit?19.far strukture institucionale pr tu integruar n UE ekziston n RM?


2/28


3/28

Qysh gjat bisedimeve lidhur me formimin e bashksis s par prej tri bashksiveeuropiane Bashkimi Europian i Qymyrit dhe i elikut (BEQ), n vitin 1950, lidhurme faktin se ka qndron n thelbin e ides s integrimit t vendeve europiane, njri prejdy francezve m t merituar pr kt ide Zhan Mone3, thot: Propozimet eShumanit4 sigurojn baz pr ndrtimin e Europs s re nprmjet sendrtimit konkrett nj regjimi mbikombtar n kuadr t lmit t kufizuar, por t kontrolluar tprpjekjeve ekonomike parimi i par i domosdoshm i ktyre propozimeve shtmohimi i sovranitetit n fush t kufizuar, por vendimtare5.

Qasja n arritjen e rezultateve praktike nga t cilat vendet antare do t kendobi t dukshme, n kombinim me objektivat m ambicioze n prapavij integrimi mi thell, u tregua e suksesshme sa i prket themelimit t nj Europe m t bashkuar, edhepse rruga e integrimit jo gjithmon ishte pa probleme, e vazhdueshme dhe me shpejtsit njjt pr t gjitha vendet antare.

Marrveshja e Parisit pr formimin e BEQ-s, t ciln n vitin 1951 ennshkruan gjasht vendet e para antare Franca, Gjermania, Italia, Holanda,Luksemburgu dhe Belgjika hyri n fuqi n vitin 1952. Objektivat e Bashkimit (BEQ)ishin themelimi i nj zone t lir tregtare dhe vendosja e themeleve pr krijimin e tregutt prbashkt t lndve t para themelore n shtetet e industrializuara qymyrit,elikut, mineralit t hekurit, koksit. Me kt marrveshje u vendosn institucionetqendrore me karakterisitika mbikombtare (Pushteti i Lart, Kshilli i Ministrave,Kuvendi i Prbashkt dhe Gjykata e Drejtsis) q ishin t autorizuar t imponojntaksa pr prodhimin e qymyrit dhe t elikut me t cilat financoheshin veprimtarit eBashkimit (BEQ) dhe t vendosin lidhur me shtjet si jan heqja dhe ndalimi ibarierave doganore, politikat restriktive, subvencionet, prcaktimi i mimeve n raste t

caktuara ose caktimi i minimumit dhe i maksimumit t taksave doganore pr importin eqymyrit dhe t elikut nga vendet e treta.

Ndonse suksesi i BEQ-s nuk sht aq i shklqyeshm sa i prket realizimit tpolitikave t prbashkta t industrive t qymyrit dhe t elikut, si tregoi kriza n vitet1958-59 me kapacitetet e teprta t prodhimit t qymyrit, megjithkt, ky Bashkim etrasoi rrugn drejt integrimit t mtejm n Europ.

N vitin 1955, ministrat e Punve t Jashtme t gjasht vendeve antare tBEQ-s, n konferencn e mbajtur n Mesin, miratoi rezolutn n t ciln thuhet sebesojm se ka ardhur asti i mirfillt pr ndrtimin e mtejm t Europs s bashkuar

e n radh t par nprmjet integrimit ekonomik: fusionimi shkallzor i ekonomivekombtare, krijimi i tregut t prbashkt, bashkrendimi shkallzor i politiks socialedhe zgjerimi i institucioneve t prbashkta. Krejt kjo me qllim q Europa ta ruaj

3 Zhan Mone e promovonte eksperimentin e paslufts n planifikimin ekonomik indikativ n Franc, si ithtar i

madh i ides s Europs s bashkuar, ky siguroi nj nism administrative dhe teknike t konsiderueshme pr

iden e krijimit t Bashkimit Europian t Qymyrit dhe t elikut.4 Robert Shuman sht ministr i Punve t Jashtme i Francs prej vitit 1948 deri n vitin 1953. Ky ishte avokat

politik i ides pr themelimin e Bashkimit Europian t Qymyrit dhe t elikut. Me rastin e shpalljes s planit pr

formimin e Bashkimit Europian n maj t vitit 1950, n at q m von do t njihet si Deklarat e Shumanit, ai

theksoi se propozimet pr krijimin e tij jan vetm nj hap i par i sendrtimit t nj vizioni i vizionit t

Europs s bashkuar.5 Cituar n The Government and Politics of the European Union, Neill Nugent, Macmillan, 1994, faqe 39.


4/28

pozicionin e vet n bot, prsri t fitoj ndikimin dhe t realizoj rritjen e standardit tjetess t popullsis. Pas prpunimit teknik t prcaktimeve q dilnin nga rezoluta dhebisedimeve ekstensive ndrmjet shteteve, n vitin 1957 u nnshkruan Marrveshjet eRoms pr themelimin e Bashkimit Ekonomik Europian (BEE-s) dhe t BashkimitEuropian pr Energji Atomike (Euratom). Marrveshjet e Roms hyrn n fuqi m 1janar 1958.

Marrveshja e BEE-s pa dyshim sht m e rndsishmja prej dy marrveshjevet Roms. Ajo i vendosi themelet e integrimit ekonomik n baz t ides s katr lirive:qarkullimi i lir i njerzve, i mallrave, i shrbimeve dhe i kapitalit. Qllimi n vitin 1958ishte themelimi i tregut t prbashkt, duke i hequr taksat doganore dhe kufizimetsasiore t tregtis (zon e lir tregtare), duke themeluar Dogan t Jashtme tPrbashkt6 (unioni doganor dhe politika komerciale e prbashkt) dhe duke i ndaluarpraktikat q kan pr qllim parandalimin e konkurrencs s lir ndrmjet vendeveantare. Taksat doganore u hoqn n vitin 1968, kurse politika bujqsore e prbashkt u

vendos n vitin 1962.

Aranzhmanet institucionale n BEE dhe n Euratom u krijuan n baz t modelit t4 institucioneve qendrore themelore t BEQ-s, mirpo me ndryshime t caktuara nraportet e forcs ndrmjet tyre:

n vend t Pushtetit t Lart n BEQ, u formuan Komisionet (nga funksionart eemruar), me autorizimin pr t inicuar politikn, por me forc m t vogl prmarrjen e vendimeve detyrimore pr vendet antare n krahasim me Pushtetin eLart;

Kshilli i Ministrave, si trup themelor i marrjes s vendimeve dhe me autorizime mt mdha nga ekuivalenti i tij n BEQ;

Kuvendi, n vend t Asambles s Prbashkt n BEQ, i cili m von (prej vitit1979), pr dallim nga Asamblea e Prbashkt, prbhej prej prfaqsuesve tzgjedhur drejtprsdrejti (parlamentarve) t vendeve antare, n vend se prejdelegatve t parlamenteve kombtare. Kuvendi, kryesisht kishte forckshilldhnse dhe forc mbikqyrse t kufizuar dhe

Gjykata e Drejtsis, me autorizimin pr ta mbrojtur t drejtn me rastin e zbatimitdhe t interpretimit t Marrveshjeve.

Me Konventn e vitit 1957 u vendos q Kuvendi dhe Gjykata e Drejtsis, t tribashksive tu shrbejn si institucione t prbashkta.

N vitin 1967 hyri n fuqi Marrveshja pr themelimin e Kshillit unik dhe tKomisionit unik t Bashksive Europiane, q njihet si Marrveshje pr bashkim. Me tprcaktohej formimi i nj Kshilli t Ministrave pr tri bashksi dhe nj Komisioni, nvend t Pushtetit t Lart t BEQ-s dhe t Komisioneve t BEE-s dhe t Euratomit.

Q nga fillimi i viteve t 70-ta e deri m sot numri i antarve t BashkimitEuropian, m von t Unionit, u rrit disa her. N vitin 1973 n Bashkimin Europianaderuan Irlanda, Danimarka dhe Britania e Madhe. Britania e Madhe u b antare e

6 Apo si quhet ndryshe tarif doganore e prbashkt.


5/28

BE-s pas 12 vjetsh t aplikimit t par t saj n vitin 1961, i cili u refuzua pr shkak tvetos s presidentit t Francs D Gol-it njsoj sikurse edhe aplikimi i dyt q u refuzuan vitin 1967.

Vala e dyt e zgjerimit t BE-s ndodhi n vitin 1981 kur n BE aderoi Greqia, kursevala e tret u realizua me aderimin e Spanjs dhe t Portugalis n vitin 1986. Me ktnumri i antareve t Unionit u dyfishua n 12 vende dhe i prfshiu t gjitha vendet m tmdha dhe m me ndikim t Europs Perndimore, me ka Bashkimi Europian u borganizat ndrkombtare e rndsishme dhe forc tregtare botrore.

N vitin 1995 hyn n fuqi marrveshjet pr t aderuar n Union Austria, Suedia dheFinlanda. Me kt numri i antarve t Unionit u rrit n 15 vende. Duhet thn sebashkimi i Gjermanis Perndimore dhe Lindore n vitin 1990 nuk paraqet zgjerim tUnionit me antar t ri, por integrim t RDGJ-s s dikurshme n GjermaninFederale. S kndejmi nuk kishte dot nevoj pr nj marrveshje aderimi.

Akti unik europian (AUE) u nnshkrua n vitin 1986 dhe hyri n fuqi n vitin 1987.Me t u aplikuan disa amendamente t Marrveshjeve pr themelimin e BashkimitEuropian (Marrveshja e Parisit dhe dy marrveshjet e Roms) dhe iu dha nj nxitjezhvillimit t ri dhe integrimit t mtejm t vendeve antare. Me fjal t tjera, me AUEu inkorporuan n mnyr formale fushat e reja t politiks n Marrveshjen pr BEE-n mjedisi jetsor, krkimi dhe zhvillimi teknologjik, kohezioni ekonomik dhestrukturor (politika rajonale) dhe u legalizua bashkpunimi n fushn e politiks s jashtme; vendosja e tregut t brendshm apo si quhet ndryshe edhe e Tregut UnikEuropian (TUE), deri n fund t vitit 1992 ishte i specifikuar si nj objektiv i posamdhe tejet i rndsishm.

Mirpo, menjher pas miratimit t AUE-s, shumica mendonin se ai nuk e nxit saduhet integrimin dhe se nevojitet t vendoset valuta unike q t mund t realizohen ntrsi prfitimet nga TUE-ja; se dimensioni social i Bashkimit Europian duhet tzgjerohet; se liria e vendosur e qarkullimit t njerzve shtroi shtjen e zgjidhjes sproblemeve t kriminalitetit ndrkufitar, t transportit t drogs, t terrorizmitndrkombtar dhe t imigracionit; se deficiti demokratik7 duhet t zgjidhet n dobi tinstitucioneve m efektive dhe m prgjegjse, prgjegjsit dhe nismat e t cilave prnumrin gjithj m t madh t politikave rriteshin, pa u rritur prgjegjsia demokratikee tyre. Prve ksaj, shkatrrimi i bllokut komunist n vitin 1989 shtroi shtjen eaftsis institucionale t Bashkimit Europian q t ballafaqohet me sfidat e Europs s

transformuar dhe e theksoi nevojn e prcaktimit t logjiks s re n politikn e jashtmedhe n politikn e mbrojtjes pas prfundimit t lufts s ftoht. M von, zgjerimipotencial i Bashkimit Europian drejt Lindjes dhe projekti pr Zon EkonomikeEuropiane me vendet e EFTA-s,8 e shtroi shtjen e aftsis s Bashkimit Europian q t

7 Mungesa e lidhjes s drejtprdrejt ndrmjet vullnetit politik t qytetarve t vendeve antare si zgjedhs dhe

funksionarve n institucionet e Bashkimit Europian (me prjashtim t Parlamentit Europian), si dhe mungesa e

mekanizmave pr prgjegjsin politike t tyre.8 Asociacioni Europian i Tregtis s Lir (EFTA) u formua n vitin 1960 nga Austria, Danimarka, Norvegjia,

Suedia, Zvicra, Britania e Madhe dhe Portugalia. M von atij iu bashkngjitn Finlanda, Islanda dhe

Lihtenshtajni, kurse me aderimin n BE nga ky asociacion trhiqen Britania e Madhe, Portugalia dhe Danimarka.

Qllimi i EFTA-s sht krijimi i zons s lir tregtare t produkteve industriale ndrmjet vendeve antare t tij.

N vitin 1977 u themelua zona e tregtis s lir t produkteve industriale ndrmjet EFTA-s dhe BE-s, kurse n


6/28

ballafaqohet me shtjet dhe me problemet europiane n vend se t ballafaqohej meshtjet dhe me problemet e Europs Perndimore.

Me Marrveshjen e Mastrihtit pr Unionin Europian, q hyri n fuqi n nntor tvitit 1993 (u nnshkrua n shkurt t vitit 1992) praktikisht u formua organizata e re Unioni Europian, q bazohet n 3 shtylla: n Bashkimet europiane; n Politikn e jashtme dhe t siguris t prbashkt (PJSP); dhe n Bashkpunimin n fushn edrejtsis dhe t punve t brendshme.

Mund t thuhet se shtylla e Bashkimeve europiane sht m e rndsishmja prej trishtyllave t Unionit, pr arsye se i mbulon prgjegjsit e Unionit lidhur me pjesn m tmadhe t fushave t politiks. Ndryshimet m t rndsishme n mesin e ndryshimevenga Marrveshja e Mastrihtit t tri Marrveshjeve pr Bashkimet europiane janinkorporuar n Marrveshjen pr t ashtuquajturin Bashkim Europian. N pikpamjeterminologjike, Bashkimi Europian pr Qymyr dhe elik, Bashkimi Ekonomik

Europian dhe Bashkimi Europian pr Energji Atomike (Euratom) para Mastrihtitnjiheshin me emrin gjersisht t prdorur Bashkim Europian. Me Marrveshjen prUnionin Europian nga Mastrihti, njri prej bashkimeve Bashkimi EkonomikEuropian, q ishte m i rndsishmi prej tri bashkimeve q e prbnin BashkiminEuropian u riemrtua n Bashkim Europian (BE), kurse q t triat bashkrisht taniparaqesin pjesn e Unionit Europian m t gjer.

Me ndryshimet nga Mastrihti n Marrveshjen pr BE-n formalisht u inkorporuaparimi i subsidiaritetit9 dhe shtetsia e Unionit, u prcaktuan ndryshime institucionalet rndsishme pr prmirsimin e procesit t marrjes s vendimeve dhe prefektivitetin e institucioneve t Unionit,10 u vendosn ndryshime lidhur me politikn q

kishin t bnin me themelimin n tri faza t Unionit Ekonomik dhe Monetar (UEM), uvendosn politika t reja11 ose u prforcuan politikat e vendosura paraprakisht12 dhe ub prpjekje pr prforcimin e ans sociale t Unionit.

Shtylla e dyt e Unionit Politika e prbshkt e jashtme dhe e siguris (PPJS),bazohet n prcaktimin se Unioni dhe vendet e tij antare do t prkufizojn dhe do tzbatojn politik t jashtme t prbashkt dhe politik t prbashkt sigurie e cila do timbuloj t gjitha fushat e politiks s jashtme dhe t siguris dhe se kjo politik do taprfshij edhe shtjen e politiks mbrojtse t prbashkt, e cila nj dit mund t sjellmbrojtje t prbashkt. N t vrtet, Bashkpunimi politik europian (BPE) u inicua

janar t vitin 1994 u themelua Zona Ekonomike Europiane, me t ciln zgjerohet programi i Tregut Unik

Europian t vendeve antare t EFTA-s, me prjashtim t Zvicrs.9

Ky parim prmbahet n nenin 5 t Marrveshjes s konsoliduar pr Bashkimin Europian. Me t prcaktohet se

n lmenjt q nuk jan n kompetencn ekskluzive t Bashkimit, ai do t veproj vetm po qe se objektivat e

veprimit t propozuar nuk mund t realizohen n mas t duhur nga vendet antare e pr kt arsye, pr shkaqe

t madhsis ose t efekteve t veprimit t propozuar, mund t realizohen m mir nga ana e Bashkimit.10 Lidhur me procesin legjislativ t UE-s, u aplikua procedura pr bashk-vendosje ndrmjet Parlamentit

Europian (PE) dhe Kshillit t Ministrave, u bn ndryshime n fushat q mbuloheshin me procedurn e

bashkpunimit dhe me procedurn e plqimit t PE-s; mandati i komesarve n Komision u zgjat n 5 vjet;

Gjykata Europiane e Drejtsis fitoi autorizime pr tu caktuar gjoba vendeve antare q nuk e respektojn t

drejtn e Bashkimit; u vendos institucioni i Ombudusmanit dhe u themelua Komiteti i rajoneve.11

Politika zhvillimore, mbrojtja e konsumatorve, arsimi, kultura, shndetsia etj.12 Krkimi dhe zhvillimi teknologjik, mjedisi jetsor, kohezioni ekonomik dhe social.


7/28

qysh n vitet 70 kur vrehej dobsimi relativ i rndsis s vendeve t EuropsPerndimore n bot (n krahasim me SHBA-n), gj q i nxiti t bashkohen rrethshtjeve t caktuara t politiks s jashtme n mnyr q t ushtrojn ndikim nngjarjet q zhvillohen n skenn politike botrore.

Shtylla e tret Bashkpunimi n fushn e drejtsis dhe n punt e brendshme,implikon bashkpunimin n fushat me interes t prbashkt pr vendet antare,13 qrealizohet nprmjet mekanizmave t bashkrendimit ndrmjet sektorve trndsishm n administratat kombtare t vendeve antare (ministrit e drejtsis, tdoganave, t policis).

Lidhur me kto dy shtylla (t reja) t Unionit, duhet thn se politikat q imbulojn ato nuk zbatohen n t njjtn mnyr sikurse edhe politikat n kuadr tshtylls s par (para s gjithash politikat e Bashkimit Europian). Duke pasur parasyshnatyrn e ndjeshme t ktyre politikave, me Marrveshjen prcaktohet fjala vendimtare

e vet vendeve antare dhe e institucioneve n t cilat ato prfaqsohen drejtprsdrejti(Kshilli i Ministrave dhe Kshilli Europian), n llogari t Komisionit Europian, tParlamentit Europian dhe t Gjykats s Drejtsis. S kndejmi, rregull shtnjzshmria gjat votimit me rastin e marrjes s vendimeve t ndryshme n kto fusha.Prve ksaj, n kto dy shtylla nuk produkohet legjislacioni, prkatsisht nukshfrytzohen instrumentet juridike (direktivat, rregullativat) sikurse n shtylln e par,por shfrytzohen instrumentet specifike (si jan pr shembull, qndrimet eprbashkta, aksioni i prbashkt, vendimet implementuese, deklaratat n lmin ePJSP-s ose qndrimet e prbashkta, vendimet korniz, vendimet, etj. n fushn ebashkpunimit n lmin e drejtsis dhe t punve t brendshme).

Pr nj koh t shkurtr pas hyrjes n fuqi t Marrveshjes s Mastrihtit filluanprgatitjet pr hartimin e nj marrveshje t re me t ciln do t bhen ndryshimeplotsuese n Marrveshjet pr themelimin e UE-s. Nisma pr marrveshjen e re, qfilloi n vitin 1994, u finalizua me nnshkrimin e Marrveshjes s Amsterdamit n vitin1997 dhe me hyrjen e saj n fuqi m 1 maj 1999.

Marrveshja e Amsterdamit ishte n thelb vazhdim i integrimit dhe i reforms smtejme (i prforcimit) t institucioneve t filluar me Marrveshjen e Mastrihtit, e nradh t par si marrveshje e sfidave aktuale pr Unionin me vendosjen e valuts unike euros dhe me procesin e zgjerimit t Unionit me perspektivn q ajo t marr kornizakontinentale. Shumica thon se derisa ndryshimet kryesore paraprake t Marrveshjeve

bazoheshin n nevojn e sendrtimit t integrimit ekonomik t mtejm ndrmjetvendeve antare, n Marrveshjen e Amsterdamit n plan t par ndodhen objektivatpolitike.

13 Fushat me interes t prbashkt, t prkufizuara n Marrveshjen e Mastrihtit, jan si vijon: 1) politika e

strehimit (azilit); 2) rregullat dhe kontrolli i kalimit t personave npr kufijt e jashtm t vendeve antare; 3)

politika migracioniste dhe e drejta e vendosjes s personave nga vendet q nuk jan antare t Unionit; 4) lufta

kundr varsis nga droga; 5) lufta kundr mashtrimeve ndrkombtare; 6) bashkpunimi gjyqsor rreth lndve

civile; 7) bashkpunim gjyqsor n lndt penale; 8) bashkpunimi doganor; 9) bashkpunimi policor n luftn

kundr terrorizmit, trafikimit t drogave dhe kundrveprave t tjera penale t rnda nprmjet shrbimeve

policore t zbulimit Europol-it, q e mbulon UE-n.


8/28

Objektivat kryesore t Marrveshjes s Amsterdamit jan themelimi i Europs civile,prcaktimi i rolit t UE-s n skenn ndrkombtare, prmirsimi i efektivitetit dhe ishkalls s demokracis n institucionet e UE-s dhe prgatitja e UE-s pr zgjerimin eardhshm.

N fushn e marrdhnieve t Unionit me qytetart e Europs, Marrveshja eAmsterdamit paraqet nj hap t mtejm n krahasim me Marrveshjen e Mastrihtit, ecila e vendosi shtetsin europiane pr qytetart e vendeve antare, duke prcaktuardisa t drejta dhe detyrime t tyre (n radh t par t drejtn pr t votuar dhe pr tukandiduar n zgjedhjet europiane dhe n ato lokale), pa futur me kt rast shumprmbajtje reale n kt prcaktim. Marrveshja e Amsterdamit, pr dallim, fokusohejn lirit dhe n t drejtat themelore t njeriut. S kndejmi, sipas ksaj marrveshjeje,vendet antare kan pr detyr ti respektojn lirit dhe t drejtat themelore, sidomosato q jan t prfshira n Konventn Europiane pr mbrojtjen e t drejtave t njeriutdhe lirit themelore t Kshillit t Europs dhe i nnshtrohen prgjegjsis pr shkeljen

sistematike dhe serioze t tyre, gj q mund t shkaktoj madje edhe pezullimin e tdrejts s vots n Kshill. Me Marrveshjen, UE-ja ka t drejt t veproj edhe nluftn kundr do lloj diskriminimi mbi baza t kombsis, t seksit, t racs, tprejardhjes etnike, t religjionit ose t bindjeve, t moshs, t invaliditetit dhe torientimit seksual dhe ta promovoj barazin dhe mundsit e barabarta pr meshkujtdhe pr femrat, dhe njihet edhe e drejta e mbrojtjes s t dhnave vetiake t qytetarveq grumbullohen n institucionet e UE-s si dhe e drejta e qasjes n dokumentet einstitucioneve europiane.

N Marrveshje jan futur edhe dispozita t reja lidhur me punsimin dhe mepunt sociale me t cilat n fushn e punsimit UE-ja fiton mundsi pr t vepruar n

bashkpunim me vendet antare dhe zgjerohet fushveprimi n lmin e punve sociale.

Marrveshja e Amsterdamit e prkufizon edhe krijimin e zons s liris, tsiguris dhe t drejts dhe prcakton periudhn 5-vjeare t tranzicionit pas s cilsshtjet q kan t bjn me strehimin (azilin), me imigrimin dhe me bashkpunimingjyqsor n lndt civile, t cilat m par trajtoheshin sipas procedurs n shtylln III(bashkpunimi ndrqeveritar), do t kalojn n kompetenc t Bashkimit Europian(procedura nga shtylla I vendosja mbikombtare (supranacionale), legjislacioni i UE-s.

N fushat prej shtylls III (bashkpunimi policor dhe ai gjyqsor n punt

kriminale) Marrveshja bn t mundur bashkpunimin e ngusht ndrmjet vendeveantare, sipas t cilis shumica prej tyre mund t merren vesh pr rregulla t caktuarat prbashkta, kurse vendet e tjera antare, pr t cilat kto rregulla nuk jandetyrimore, mund tu bashkangjiten m von. Marrveshja gjithashtu mundsoninkorporimin eacquis-s14 s Shengenit n rendin juridik t UE-s, duke ln mundsinpr Danimarkn, pr Irlandn dhe pr Britanin e Madhe pr ta zbatuar Shengenin nnj dat t mvonshme.

14Kto jan nj varg marrveshjes dhe aranzhmanesh q dalin prej tyre, q jan nnshkruar prej vitit 1984 e deri

m sot, me qllim q t krijohet zona e qarkullimit t lir t njerzve, pavarsisht nga kombsia e tyre.


9/28

N fushn prej shtylls II politika e prbashkt e jashtme dhe e siguris , Marrveshjae Amsterdamit e prcakton n mnyr m t qart procedurn e marrjes s vendimevendrmjet Kshillit Europian dhe Kshillit t Ministrave, por e vendos edhePrfaqsuesin e Lart t Politiks s Jashtme dhe t Siguris s Prbashkt15 dhe njsiapr planifikimin e politiks dhe pr paralajmrim t hershm, q punon si mbshtetje ePrfaqsuesit t lart, si risi organizative n lmin e politiks s prbashkt.16 Lidhur mepolitikn mbrojtse, Marrveshja lejon integrimin e ardhshm t plot t Unionit tEurops Perndimore17 n Unionin Europian dhe i prcakton t drejtat themelore prbashkpunim ndrmjet ktyre dy organizatave.

Pr Unionin Europian, pr dallim nga organizatat e tjera ndrkombtare, shtkarakteristike prfshirja e madhe e fushave t politiks q i mbulon ai, dhe e cila mekalimin e kohs gjithnj m tepr rritej. Ndr shkaqet e zhvillimit t ktill mund tnumrohen ndrvarsia ekonomike gjithnj m e madhe, konkurrenca ekonomike efuqishme n suaza botrore, trysnit integruese nga institucionet qendrore t UE-s (n

radh t par nga Komisioni dhe nga Europarlamenti) dhe efekti i kalimit t arritjeveprej nj fushe t politiks si nxitje pr fillimin e politiks n nj fush t re. Sot, UE-jambulon ose realizon nism pothuajse n t gjitha fushat e politiks publike, me 'rastzhvillohet nj bashkpunim dhe nj integrim i vazhdueshm ndrmjet vendeve antaredhe gjithnj m shum procese t vendosjes dhe gjithnj m shum prgjegjsi primplementimin e vendimeve ndodhen n duart e institucioneve kolektive dhe jo n duarte shteteve kombtare.

Shumica e ktyre politikave realizohen n kuadr t Bashkimit Europian (BEE- ja e dikurshme). M e njohur dhe ndr t parat q e harxhon gjysmn e buxhetit tUnionit, gjithsesi sht Politika Bujqsore e Prbashkt, e sidomos e rndsishme pr

proceset integruese sht politika e prcaktuar paraprakisht e themelimit t Tregut tPrbashkt, q u shndrrua n politik t krijimit t Tregut t Brendshm apo si quhetndryshe Treg Europian i Prbashkt (TEP). N vitin 1985 Komisionin t cilin edrejtonte Zhak Delori e prezentoi Librin e Bardh pr vendosjen e tregut unik deri njanar t vitit 1993, gj q si garanci ishte konfirmuar n AUE, q hyri n fuqi n vitin1987. Programi i TEP-s (ose nisma 1992) rezultonte n veprimtarin rregullative tshtuar t Bashkimit n kuadr t shum lmenjve t politikave t orientuara nga tregu,q kishte pr qllim ta promovonte qarkullimin e lir t mallrave, t shrbimeve, tnjerzve dhe t kapitalit dhe ta forconte pozitn e Bashkimit ndaj vendeve t treta. Ndrpolitikat q kishin ndikim t drejtprdrejt ose t trthort n veprimin e tregut bjnpjes: krijimi i kushteve themelore pr standardet e produkteve dhe atestimi e

certifikata e tyre; hapja e monopoleve kombtare dhe furnizimeve publikekonkurrencs; prcaktimi i kritereve q duhet ti plotsojn kompanit pr t tregtuarn treg (sidomos n lmin e shrbimeve financiare); kontrollimi i kushteve n t cilatqeverit mund ose nuk mund ti subvencionojn industrit e vendit; mbrojtja e

15 Prfaqsuesi i par i lart i Politiks s Jashtme dhe t Siguris s Prbashkt sht Havier Solana, i cili

njherit sht edhe sekretar i prgjithshm i Kshillit. Ai u emrua n qershor t vitit 1999.16 Prve ksaj, duhet theksuar se edhe n kt fush sensitive Marrveshja lejon vendosjen e Kshillit t

Ministrave me shumicn e kualifikuar t votave gjat marrjes s vendimeve implementuese dhe aplikon t

ashtuquajturin abstenim konstruktiv nga votimi.17

N Unionin e Europs Perndimore, t themeluar n vitin 1955 si organizat n radh t par t orientuar nga

shtjet mbrojtse, antarsohen 10 vende antare t UE-s, kurse 5 vendet e tjera e kan statusin e vzhguesve:

Danimarka dhe katr vende q nuk jan antare t NATO-s: Irlanda, Austria, Finlanda dhe Suedia.


10/28

konsumatorve, kushtet e puns, mjedisi jetsor. Prve ksaj, TEP-ja i nxit edhepolitikat e sektorve si jan transporti, telekomunikimet dhe energjia, dhe kishteefektin e padyshimt t katalizatorit n realizimin e ides m t vjetr pr UnioninEkonomik dhe Monetar (EUM) nga fundi i viteve 80, pa t cilin nuk do t mund trealizoheshin plotsisht prfitimet nga tregu unik.18 Strategjia pr harmoniziminshkallzor t politikave makroekonomike dhe monetare dhe vendosja e valuts unikeishte e zhvilluar, kurse procedurat dhe orari kohor i realizimit ishin konfirmuar nMarrveshjen e Mastrihtit. Valuta unike europiane e cila prej vitit 1995 e mban emrineuro, sht vendosur prej dats 1 janar 1999, kurse m 1 janar 2002 i zvendsoivalutat kombtare. N astin e vnies n prdorim n euro-zon (unioni monetar) ishinprfshir 11 vende antare q i plotsuan kushtet pr konvergjenc, me prjashtim tBritanis s Madhe, t Danimarks dhe t Suedis t cilat vendosn q t mos marrinpjes dhe Greqia e cila nuk i plotsonte kushtet. Me Vendimin e Kshillit t Ministravet UE-s t dats 19 qershor 2000 u vendos q edhe Greqia e cila ndrkoh i plotsoikriteret pr konvergjenc, t pranohet n euro-zon prej dats 1 janar 2001. N vitin

1998 u themelua edhe Banka Qendrore Europiane (BQE), e cila e menaxhon politiknmonetare t t gjitha vendeve antare q iu bashkangjitn valuts unike dhe punonpavarsisht nga qeverit kombtare.

Sikundr mund t shihet nga Marrveshja e Mastrihtit pr themelimin e UE-sdhe nga Marrveshja e Amsterdamit, ato krijuan baz juridike edhe pr njbashkpunim ndrmjet vendeve antare n fushat e politiks t cilat deri atherkonsideroheshin se jan vetm n kompetenc t qeverive kombtare politika e jashtme dhe e siguris dhe bashkpunimi n lmin e drejtsis dhe punve tbrendshme. Ky sht vetm nj tregues se proceset e integrimit, pas plot 50 vjetsh tthemelimit t Bashkimit t par pr qymyr dhe elik, nuk ndalen aty, as n thellimin e

tyre, as nga pikpamja e zgjerimit t vendeve antare t Unionit, edhe pse kjo rrugkurr nuk ka qen aq joproblematike dhe e vazhdueshme si mund t duket n shikimt par duke i prcjell n mnyr t rezimuar faktet e zhvillimit t UE-s.

Fundi i viteve 80 dhe fillimi i viteve 90 t shekullit XX u shnua me rnien emurit t Berlinit, me bashkimin e Gjermanis Lindore dhe Perndimore, meshkatrrimin e ish-Bashkimit Sovjetik dhe me pushimin e dominimit t tij mbi vendet eEurops Lindore dhe Qendrore. Kjo solli shum shpejt n demokratizimin e regjimevet tyre politike dhe n prcaktimin e prpjekjeve pr zhvillimin e ekonomis s tregut.Kto vende t ardhmen e vet e shohin si pjes t Europs s bashkuar n t cilnmbizotron stabiliteti ekonomik dhe politik.

N mbledhjen e Kshillit Europian n Kopenhag n qershor t vitit 1993, vendeve tEurops Lindore dhe Qendrore iu njoh e drejta q ti bashkangjiten Unionit kur do tiplotsojn kriteret politike dhe ekonomike t mposhtme dhe kriterin administrativ kapacitete t mjaftueshme pr zbatimin e akcizs sacquis-s t Bashkimit:

stabiliteti i institucioneve q e garantojn demokracin, sundimin e s drejts, tdrejtat e njeriut dhe respektimin e mbrojtjen e pakicave;

18Ndryshimi i vlers s valutave kombtare shkakton distorzi n tregti. Stabiliteti i valutave shkon n favor t

kushteve stabile pr planifikimin e biznesit dhe me valutn unike mnjanohen shpenzimet e konvertimit t

valutave.


11/28

ekzistimi i ekonomis operative t tregut, si dhe aftsia pr tu ballafaquar metrysnit e konkurrencs dhe me forcat e tregut n kuadr t Unionit;

aftsia q t merren prsipr detyrimet prej antarve, duke prfshir edhebashkangjitjen drejt objektivave t unionit politik, ekonomik dhe monetar.

Kto kushte u konfirmuan edhe n Kshillin Europian t Madridit t dhjetorit vitit1995, q e theksoi edhe nevojn e prshtatjes s strukturave administrative t vendeveq kan aplikuar t jen antare me qllim q t krijohen kushte pr integrimin e tyreshkallzor dhe harmonik.

Dhjet vende t Europs Lindore dhe Qendrore paraqitn aplikacione(krkesa)formale pr tu br antar t Bashkimit ndrmjet viteve 1994-1996: Hungaria dhePolonia n vitin 1994; Rumania, Sllovakia, Letonia, Estonia, Lituania dhe Bullgaria nvitin 1995; dhe ekia e Sllovenia n vitin 1996.19

N korrik t vitit 1997, Komisioni Europian e miratoi programin aksional Agjendn2000, q paraqet prgjigje pr krkesn e Kshillit t Europs t Madridit t vitit 1995pr t prgatitur dokumentin e prgjithshm pr zgjerimin e Unionit, pr reformn epolitikave t prbashkta (sidomos t politiks bujqsore dhe t kohezionit ekonomik esocial) dhe pr kornizn financiare t ardhshme t Unionit n periudhn pas vitit 1999.

N dhjetor t vitit 1997 n Kshillin Europian n Luksemburg u vendos q n vitin1998 t fillojn bisedimet pr antarsim me 6 vendet e para aplikuese Polonia,Hungaria, ekia, Sllovenia, Estonia dhe Qiproja, t cilat e formuan t ashtuquajturnval t par t zgjerimit ose grupin e Luksemburgut. Vala e dyt prbhet prejBullgaris, Letonis, Lituanis, Rumanis dhe Sllovakis (i ashtuquajturi grupi i

Helsinkit, sipas mbledhjes s Kshillit t Europs t mbajtur n Helsinki n vitin 1999 nt ciln u mor vendimi pr fillimin e bisedimeve me kto vende). Ktyre vendeve iu lejuati bashkangjiten vals s par t aplikimit n shkurt t vitit 2000, si rezultat iprparimit t reformave politike dhe ekonomike t vlersuar si mjaft t shpejt.

N mbledhjen e Kshillit Europian t mbajtur n Kolonj n qershor t vitit 1999 ushpall qllimi i thirrjes s konferencs ndrqeveritare n vitin 2000 pr tu zgjidhurshtjet institucionale q mbetn t hapura n Marrveshjen e Amsterdamit (tashtuquajturat mbetjet e Amsterdamit) q duhej t zgjidheshin para se Unioni tzgjerohej me antar t rinj:

madhsia (numri i komesarve) e Komisionit Europian dhe prbrja e tij; numrimi i votave n Kshillin e UE-s; zgjerimi i mundshm i votimit me shumic t kualifikuar n Kshill; ndryshimet e tjera t domosdoshme t Marrveshjeve lidhur me institucionet dhe

zbatimi i Marrveshjes s Amsterdamit.

Konferenca ndrqeveritare q filloi m 14 shkurt 2000 parashikohej t zgjaste derin dhjetor t vitit 2000 dhe t rezultonte me marrveshje pr ndryshimin eMarrveshjeve me qllim t zgjidhjes s shtjeve t siprprmendura, n radh t par

19Prve ktyre vendeve, aplikacione formale pr tu antarsuar kan paraqitur edhe Turqia n vitin 1987,

Qiproja dhe Malta n vitin 1990.


12/28

t shtjeve institucionale. Mbledhja e Kshillit Europian n Nic n dhjetor t vitit 2000me t ciln duhej t finalizohej puna e konferencs ndrqeveritare ishte samit m i gjati shefave t shteteve ose t qeverive t vendeve antare n historin e UE-s. Kompromisilidhur me t gjitha shtjet institucionale e posarisht me procesin e marrjes svendimeve n Kshill u arrit vshtir dhe u prcoll me matjen e zakonshme t forcavendrmjet bllokut t vendeve m t mdha dhe m t pasura dhe bllokut t vendeve m tvogla dhe m t varfra antare t UE-s. Kandidatt pr antar t UE-s mornkonfirmim pr tu pranuar antar t Unionit. Projektmarrveshja e Nics e shprehushpresn se antart e rinj do t marrin pjes n zgjedhjet pr Europarlament n vitin2004.

Unioni tani prgatitet pr zgjerimin m t madh n historin e vet, si n pikpamje tprfshirjes, t territorit, t popullsis, ashtu edhe n pikpamje t dallimeve. Prej 13vendeve q paraqitn aplikacione pr antarsim, 10 t ashtuquajtura vendeaderuese, t cilat i prfunduan bisedimet pr aderim n dhjetor t vitit 2002, duhet ti

bashkangjiten Unionit m 1 maj t vitit 2004: Qiproja, Republika e ekis, Estonia,Hungaria, Letonia, Lituania, Malta, Polonia, Republika e Sllovakis dhe Sllovenia. PrBullgarin dhe Rumanin sht hapur perspektiva q ti bashkangjiten Unionit deri nvitin 2007, kurse me Turqin ende nuk zhvillohen bisedime pr antarsim.20 Kyzgjerim i Unionit paraqet mundsi historike unike pr integrimin e mtejm tkontinentit, q do t paraqes shtrirjen e zons s stabilitetit dhe t prosperitetit n njterritor gjithnj m t madh.

Marrveshja e Nics e cila u nnshkrua m 26 shkurt 2001 e q hyri n fuqi m 1shkurt 2003 parashikon ndryshime institucionale, prkatsisht ndryshime n mnyrn evendosjes n Union, t shkaktuara nga nevoja pr tiu prgjigjur zgjerimit, prkatsisht

numrit t shtuar t vendeve antare n t:

- zgjerimi i vendosjes me shumicn e votave n Kshillin e Ministrave n disa fusha tpolitiks, n vend t vendosjes konsensuale;

- numrimi i ri i votave t vendeve antare n Kshill pr shkak t antarve t rinj;- alokacioni i ri i vendeve n Parlamentin Europian;- Autorizimet e shtuara t kryetarit t Komisionit Europian ndaj komesarve.

Protokolli i zgjerimit i cili sht aneks i Marrveshjes e prcakton mnyrn sipas scils sistemi institucional i UE-s do t prshtatet pr shkak t antarsimit t ri paszgjerimit.

N samitin e Nics Kshilli Europian vendosi njherit t revidohen marrveshjet dhee prcaktoi nevojn e nj konference t re ndrqeveritare n vitin 2004, si pjes e debatitt gjer pr t ardhmen e Europs dhe hapi nj agjend t re t shtjeve pr zgjidhje tmtejme, ndr t cilat si m prominente sht pozicionuar shtja e prgatitjes skushtetuts s UE-s me t ciln do t prkufizohej ndarja e pushtetit ndrmjet UE-sdhe shteteve kombtare antare dhe do t shqyrtohej mundsia e inkorporimit nMarrveshje t Karts Europiane t prgatitur pr t drejtat themelore, q shtmiratuar si dokumet politik i samitit n Nic.

20 Bisedimet me Turqin do t happen kur ajo ti plotsoj kriteret politike pr antarsim.


13/28

Nj vit pas mbajtjes s samitit n Nic, Kshilli Europian realizoi nj takim n Laekendhe e miratoi Deklaratn pr t ardhmen e Unionit Europian, e cila e obligon Unionin qn t ardhmen t funksionoj si nj union m demokratik, m transparent dhe mefektiv dhe t krijoj kushte pr prgatitjen e kushtetuts, e cila do ti plotsoj shpresate qytetarve t Europs.

Duke mbajtur parasysh faktin se integrimi europian sht nj proces q ka tbj me t gjith qytetart e Europs, u vendos q zgjidhjet e mdha, q ndrlidhen meeuro-integrimin, t mos jen objekt shqyrtimi dhe vendosjeje pas dyerve t mbyllura.Pr kt qllim, u vendos q t aplikohet metoda e mbajtjes s Konvents, n t ciln dot marrin pjes subjektet kryesore t debatit: prfaqsuesit e qeverive t 15 vendeveantare dhe t 13 vendeve kandidate, prfaqsuesit e parlamenteve kombtare t tyre,prfaqsuesit e Parlamentit Europian dhe t Komisionit Europian, vzhguesit eKomitetit t Rajoneve dhe t Komitetit Ekonomik e Social si dhe prfaqsuesit ePartnerve Social Europian dhe t Ombudusmanit Europian.

Pas nj debati q zgjati mbi nj vit (shkurt 2002 korrik 2003), Konvenca tciln e kryesonte Valeri Zhiskar dEsteni, arriti konsensus q Projektkushtetuta tiparaqitet Kshillit t UE-s.

Projektkushtetuta sht dokument unik, q i bashkon dhe i zvendson t gjithamarrveshjet ekzistuese t Unionit, n interes t lexueshmris dhe t qartsis. Ajoprbhet prej katr pjesve.

Pjesa e par prbn dispozita t cilat e japin prshkrimin e Unionit, i prkufizojnobjektivat e tij, kompetencat, procedurat e marrjes s vendimeve dhe institucionet e tij.

Karta e t drejtave themelore, e cila u shpall n mnyr solemne gjat Samitit nNic n dhjetor t citit 2000, sht e inkorporuar n projektin e Kushtetuts Europianedhe paraqet pjesn e dyt t saj. Derisa n rolin e Karts ajo nuk kishte fuqi juridikedetyruese, si pjes prbrse e Kushtetuts, parashikon listn e re t t drejtave, t cilatn pikpamje juridike do t ishin detyrimore. Megjithkt, me prfshirjen e dispozitavet Karts n Projektkushtetut, kompetencat dhe t drejtat e Unionit nuk shtohen.

Pjesa e tret e Kushtetuts i prpunon veprimtarit dhe veprimet politike dheprfshin shum dispozita nga Marrveshjet ekzistuese.

Pjesa e katrt i prmban dispozitat e fundit, duke prfshir edhe procedurat emiratimit dhe t rishqyrtimit t Kushtetuts.

Sipas Projektkushtetuts, UE-ja paraqet union t popujve dhe t shteteve tEurops dhe sht i hapur pr t gjitha shtetet e Europs t cilat i respektojn vlerat esaj dhe t cilat marrin masa pr prparimin e tyre t prbashkt. Vlerat themelore mbit cilat bazohet Unioni sipas Projektkushtetuts jan: respektimi i dinjitetit njerzor,liria, demokracia, barazia, sundimi i s drejts dhe respektimi i t drejtave t njeriut.Qarkullimi i lir i njerzve, i mallrave, i shrbimeve dhe i kapitalit n territorin e UE-sgarantohen nga Unioni. Projektkushtetuta ndalon fardo lloj diskriminimi mbi bazn eprkatsis kombtare, promovon drejtsi dhe mbrojtje sociale, barazi gjinore dhe


14/28

mbrojtjen e t drejtave t fmijve. Unioni, t njjtat vlera i prfaqson edhe n arennndrkombtare.

Objektiv i Unionit sht promovimi i paqes dhe krijimi i kushteve pr mirqeniene njerzve, sigurimi i zhvillimit t vazhdueshm t Europs, nxitja e zhvillimit shkencore teknologjik, si dhe promovimi i unitetit ekonomik, social dhe territorial dhe isolidaritetit ndrmjet vendeve antare.

N t njjtn koh, Unioni respekton identitetin kombtar t vendeve antare,duke marr parasysh edhe autonomin lokale dhe rajonale. I respekton funksionetfundamentale t shteteve, duke prfshir edhe ato q jan t domosdoshme prsigurimin e trsis s tokave, zbatimin e ligjit dhe t rendit dhe sigurimin e paqesndrkombtare.

Sipas Projektkushtetuts,shtetsia e Unionit e plotson shtetsin kombtare, por

nuk e zvendson. Njherit, Projektkushtetuta i prcakton t drejtat q i ka personi mbajts i shtetsis europiane: e drejta pr qarkullim dhe qndrim t lir, e drejta pr tmarr pjes n zgjedhje dhe pr tu zgjedhur (e drejta e votimit dhe e kandidimit nzgjedhjet n Parlamentin Europian dhe n zgjedhjet lokale), e drejta e mbrojtjesdiplomatike dhe konsullore, e drejta pr tiu drejtuar Parlamentit Europian mepeticion, e drejta q shtje prkatse ti paraqiten pr shqyrtim Ombudusmanit dhe edrejta pr tiu drejtuar institucioneve n njrn prej gjuhve t vendeve antare tUnionit.

Projektkushtetuta bn klasifikimin e qart t kompetencave t Unionit.Kompetenca ekskluzive (kur UE-ja vepron n mnyr t pavarur, n emr t t gjitha

vendeve antare), Unioni ka n lmin e konkurrencs n tregun e brendshm, si dhe nmarrdhniet tregtare t UE-s me vendet e treta. Kompetencat e prbashkta, kurmasat e ndrmarra nga Unioni i plotsojn masat e ndrmarra nga vendet antare, kant bjn me strategjit politike t mdha t vendeve antare, pr shembull n lmin etregut t brendshm, n politikn agrare t prbashkt, n transport, n mjedisin ejetsor, n imigracion dhe n bashkpunimin n fushn e gjyqsis e t policis.

Ka edhe lmenj, lidhur me t cilt Unioni nuk mund t krkoj harmonizimin elegjislacionit kombtar (kultura, arsimi dhe mbrojtja civile) dhe vepron n mnyrunike me qllim q ti mbshtes masat e ndrmarra nga vendet antare.

N disa fusha t tjera (politika ekonomike, strategjia e punsimit) lind nevoja ebashkrendimit t politikave kombtare t vendeve antare, por nuk ka nevoj q kyproces t rregullohet me ligj.

N fund, Unioni mund t zbatoj politik t jashtme t prbashkt dhe politik tprbashkt sigurie, q mbshtetet mbi solidaritetin e vendeve antare.

Projektkushtetuta e prforcon zbatimin e parimeve t subsidiaritetit dhe tprpjestueshmris dhe i prcakton bazat demokratike t Unionit: konsultime meshoqrin civile, transparenca, pjesmarrja e partnerve social dhe e kishave, po ashtu,n frymn e demokratizimit m t madh, Komisioni detyrohet t paraqitet me propozim

t ri, po qe se pr kt, me nnshkrimin e vet, deklarohen 1 milion shtetas t Unionit.


15/28

Sipas Projektkushtetuts, me zgjidhje konsensuale (me prjashtim t vendit antar tpr t cilin bhet fjal) dhe pas miratimit t marr nga Parlamenti Europian, KshilliEuropian mund t theksojshkeljen serioze dhe t vazhdueshmet vlerave t Unionit ngavendi antar i caktuar, pas s cils, me shumic t kualifikuar, vendi antar pr t cilinbhet fjala mund t privohet nga t drejtat. Projektkushtetuta, aplikon si risi edhe tdrejtn e vendit antar t Unionit pr tu trhequr nga UE-ja.

Kur bhet fjal pr kornizn institucionale t Unionit, risi sht aplikimi ikryesuesit t Kshillit Europian i cili do t zgjedhej nga Kshilli Europian me njmandat prej dy vjet e gjysm. Ai duhet ta udhheq Kshillin Europian dhe tprezentoj Unionin n nivelin m t lart n lmin e politiks s jashtme t prbashktdhe t politiks s prbashkt t siguris.

Projektkushtetuta vendos edhe funksionin e Ministrit t Punve t Jashtme tUnionit i cili njherit do t ishte edhe prfaqsuesi i Kshillit t Politiks s Jashtme t

Prbashkt dhe t Politiks s Prbashkt t Siguris dhe nj nga nnkryetart eKomisionit.

Sipas Projektkushtetuts, parashikohen edhe ndryshime n prbrjen eKomisionit Europian: n vitin 2009 Komisioni duhet t prbhet prej 15 KomesarveEuropian dhe komesarve t vendeve t tjera antare t cilat nuk kan t drejte vote nKomision.

Kur bhet fjal prparimin e votimit, Projektkushtetuta e parashikon parimin eshumics s kualifikuar gjat votimit n Kshill.

N samitin e Brukselit t mbajtur n dhjetor t vitit 2003, shefat e shteteve dheqeverive nuk arritn marrveshje pr tekstin final t Kushtetuts. Konferencandrqeveritare do t vazhdoj edhe n vitin 2004, kurse teksti q do t aprovohet do tduhet t ratifikohet nga 15 vendet antare t tanishme dhe nga 10 vendet antar t rinj.

Nuk ka dyshim se ka dallime t dukshme ndrmjet vendeve antare n gatishmrine tyre pr bashkpunim dhe integrim dhe tajmingut lidhur me kt (nga bashkpunimindrqeveritar n integrimin supranacional), ashtu si nuk ka dyshim se ndrvarsiaekonomike n rritje sht forc lvizse q ka ndikim t fuqishm n proceset integrueset mtutjeshme, kurse preokupim me shtjen e pavarsis dhe t sovranitetit kombtart shtetit sht forc q e ngadalson, q e vshtirson dhe q e ndrpret procesin e

bashkpunimit dhe t integrimit. Mirpo, edhe pse te shumica fuqimisht jan tshprehura motivet pr ta kritikuar UE-n si nj bashksi joefektive, t dobt pr ngastruktura organizative e vet, e cila pr s teprmi brengoset pr shtje t tilla trivialesi sht madhsia e dredhzave q mund t shiten n tregun e brendshm europian, poashtu nuk ka dyshim se ajo kalon npr nj rrug t rnd, por relativisht t suksesshmet procesit t krijimit t nj unioni gjithnj m t fort t popujve t Europs.


16/28

1.2.Sistemi institucional i Bashkimit Evropian1.2.1. Kshilli i Bashkimit Evropian21Kshilli i Unionit Europian (apo si sht e zakonshme t quhet edhe Kshilli i

Ministrave) sht trup qendror vendimmarrs i Unionit. Kshilli prbhet prejprfaqsuesve t vendeve antare n nivel t ministrive. Ministrat e dikastereve tndryshme t vendeve antare marrin pjes n seancat e Kshillit n t cilat shkoqitenshtje t sektorve t ndryshm si dhe shtje t ndryshme politike: ministrat efinancave n t ashtuquajturin Ekofin (Ecofin) flasin pr politikn ekonomike dhe prshtjet financiare, ministrat e bujqsis pr shtjet q kan t bjn me politiknagrare, posarisht takohen ministrat e transportit, t mjedisit jetsor etj. M irndsishm sht i ashtuquajturi Kshill pr pun t prgjithshme, n t cilin marrinpjes ministrat e punve t jashtme t vendeve antare. Pavarsisht nga prbrja endryshme e Kshillit gjat mbledhjeve t caktuara, ai sht institucion unik,

prkatsisht nga kndvshtrimi juridik nuk ekzistojn disa Kshilla, por vetm njKshill.

Funksionin kryetar t Kshillit, prkatsisht kryesimin e merr secili vend tjetrantar do gjasht muaj (kryesimi rrotullues, janar-qershor dhe korrik-dhjetor).Funksioni i kryesimit sht ta bashkrendoj punn dhe t kontribuoj n vendosjen mefektive duke gjetur zgjidhje t prbashkta.

Kshilli: me propozimin e Komisionit i nxjerr aktet juridike t Bashkimit (rregullativat,

direktivat dhe vendimet). Ky sht organi ligjvns kryesor i Unionit, edhe pse ky

funksion sht i ndar me Parlamentin Europian; bashk me Parlamentin Europian sht forum i cili e miraton buxhetin vjetor t

Bashkimit. Te t ashtuquajtura shpenzime detyrimore, Kshilli e ka fjaln e fundit(pr shembull, bujqsia), ndrsa kur sht fjala pr shpenzimet q nuk jan tdetyrueshme (mjedisi jetsor, shndetsia, fondet strukturore) Parlamenti e merrvendimin e fundit;

i lidh marrveshjet ndrkombtare t Bashkimit pr t cilat bisedimet i ka zhvilluarKomisioni;

prgjigjet pr bashkrendimin e politikave ekonomike t prgjithshme t vendeveantare;

n baz t udhzimeve t prgjithshme t Kshillit Europian, vendos prprkufizimin dhe pr implementimin e politiks s jashtme t prbashkt dhe tpolitiks s prbashkt t siguris;

i bashkrendon veprimtarit e vendeve antare dhe aprovon masa n lmin ebashkpunimit policor dhe gjyqsor n punt kriminale.

Po qe se Marrveshja pr BE-n nuk parashikon asgj tjetrfare, Kshilli i miratonaktet juridike me shumic t thjesht, mirpo nj gj e till ndodh shum rrall. N tshumtn e rasteve, t cilat me kalimin e kohs gjithnj m tepr paksohen, Kshillivendos njzri n fusha gjithnj m t mdha t politiks, q kan tendenc gjithnj m

21 Kshilli tubohet n Bruksel, me prjashtim t muajve prill, qershor dhe tetor kur tubohet n Luksemburg.


17/28

tepr t shtohen, me rastin e miratimit t akteve Kshilli vendos me shumicn ekualifikuar t votave. Kur vendos me shumic t kualifikuar, votat e prfaqsuesve nKshill maten sipas mnyrs q e reflekton madhsin e tyre.

Puna e Kshillit ndihmohet nga Sekretariati i prgjithshm, n krye t t cilitndodhet sekretari i prgjithshm, i cili njherit sht edhe prfaqsues i lart i Unionitpr politik t jashtme dhe t siguris. At e zvendson zvendssekretari iprgjithshm.

Komiteti i prfaqsuesve t prhershm t vendeve antare (KOREPER)prgjigjet pr prgatitjen e puns s Kshillit si dhe pr kryerjen e detyrave t cilat ia kabesuar Kshilli. Prfaqsuesit e prhershm t vendeve antare jan diplomat t lart tcilt i udhheqin delegacionet kombtare t tyre n Bruksel. Nj numr i madh igrupeve t puns t Kshillit, t prbr prej ekspertve kombtar i shqyrtojnpropozimet e Komisionit dhe i paraqesin raporte KOREPER-it. Prve ksaj, ka edhe

komisione t posame t cilat e prgatisin dhe e ndihmojn punn e Kshillit n prbrjet caktuara (Komiteti Special i Bujqsis, Komiteti Politik i Politiks s Jashtme tPrbashkt dhe i Politiks s Prbashkt t Siguris etj.).

1.2.2. Kshilli EvropianTakimet e rregullta (t njohura si samite) t shefave t shteteve ose t qeverive t

vendeve antare t UE-s, t cilat si praktik u vendosn n vitin 1974, u zyrtarizuan nvitin 1987 (me Aktin unik europian). Kshilli Europian, edhe tash, nga pikpamjajuridike nuk sht institucion formal i UE-s, ndaj s kndejmi vendimet juridikisht tdetyrueshme i marrin institucionet e tjera t Unionit. Mirpo, vendimet politike

kryesore q kan t bjn me zhvillimin institucional si dhe me zhvillimin e politikave nkuadr t UE-s kryesisht merren apo u jepet drit e gjelbr nga Kshilli i Europs.

Kshilli Europian takohet t paktn dy her n vit (rndom n korrik dhe ndhjetor), n vendin i cili vijimisht e kryeson Kshillin dhe i cili e kryeson samitin. Nmbledhjet e Kshillit Europian merr pjes edhe kryetari i Komisionit (n cilsi tantarit t tij), kurse kryetari i Parlamentit Europian i drejtohet Kshillit Europian merastin e hapjes s mbledhjes. Shefat e shteteve ose t qeverive shoqrohen nga ministrate punve t jashtme t vendeve antare si dhe nga nj antar i Komisionit.

Kshilli Europian (posarisht duke pasur parasysh prbrjen e tij prej

politikanve t nivelit m t lart t vendeve antare) gjithnj m tepr fiton rndsi sinj forum q siguron nism dhe orientim politik, i vendos prparsit, nxit zhvillimin emtejm t Unionit dhe paraqet forum n t cilin zgjidhen shtje t ndrlikuara dhe trnda t cilat nuk kan mundur t zgjidhen n kuadr t Kshillit t Ministrave. Roli itij pas miratimit t Marrveshjes s Mastrihtit pr UE-n dhe t Marrveshjes sAmsterdamit sht theksuar posarisht n shtylln II t Unionit politika e jashtme eprbashkt dhe politika e prbashkt e siguris, ku ai i prkufizon parimet dheorientimet e prgjithshme t politiks dhe i aprovon strategjit e prbashkta.

Kshilli Evropian i paraqet raport Parlamentit Evropian pas do mbledhjeje sidhe raportin vjetor lidhur me prparimin e Unionit. Vendimet n Kshillin Evropian

merren vetm me konsensus.


18/28

1.2.3. Parlamenti Evropian22Parlamenti Europian sht parlamenti shumkombsh m i madh n bot

nprmjet 626 parlamentarve t zgjedhur drejtprsdrejti (me mandat prej 5 vjetsh)pasqyrohet vullneti politik i 375 milion qytetarve t Evrops. Me kt, Parlamentisht forum i cili Bashkimit ia siguron legjitimitetin demokratik.

Parlamenti Evropian (PE) prej kohsh ka qen objekt kritike dhe reputacioni itij ka qen kryesisht se ky sht nj institucion joefektiv. Mirpo, edhe pse sht e saktse autorizimi q ia japin PE-s Marrveshjet nuk mund t krahasohen me autorizimet eparlamenteve kombtare t shteteve, zhvillimi me kalimin e kohs e posarisht memiratimin e Aktit Unik Europian e pastaj t Marrveshjeve t Mastrihtit dhe tAmsterdamit, dshmon n mnyr t sigurt se ai ushtron nj ndikim t konsiderueshmn sistemin e UE-s. Njsoj si n parlamentet kombtare, ky ndikim realizohet

nprmjet 1) procesit legjislativ; 2) procesit buxhetor; 3) mbikqyrjes s forumeveekzekutive.

1) Sot PE-ja pushtetin ligjvns (t drejtn pr t nxjerr akte juridike) e ndan meKshillin e UE-s n shum fusha. Por, kjo nuk parashikohej kshtu me Marrveshjen eRoms e cila i caktoi kryesisht nj rol kshilldhns, por sht pasoj e ndryshimeve tmtutjeshme t marrveshjes q ia lejuan shkall-shkall t drejtn q PE-ja tandryshoj legjislativn e propozuar, e pastaj ta nxjerr bashk me Kshillin.

Autorizimet e veta ligjvnse PE-ja i realizon me procedurat e mposhtme:

procedura e konsultimeve: pr tu miratuar propozimi ligjvns i Komisionit ngaKshilli nevojitet mendimi paraprak i Parlamentit;

prodedura e bashkpunimit: kjo prfshin dy lexime n PE dhe n Kshill, gj q ibn t mundur PE-s t propozoj ndryshime n propozimin e Komisionit dhe npozicionet e prbashkta t Kshillit q duhet ti miratoj ai pas leximit t par. Kjoprocedur, q u vendos me Aktin Unik Europian, u reduktua skajshmrisht meMarrveshjen e Amsterdamit pr disa raste n UEM, me qllim q t zgjerohetprocedura e bashkvendosjes;

procedura e bashkvendosjes: n kto raste q zgjerohen pr nj numr gjithnj mt madh fushash politike, PE-ja e ndan autorizimin e vendosjes pr nxjerrjen e aktitjuridik t caktuar bashk me Kshillin, pr dallim nga dy procedurat paraprake ku

Kshilli paraqitet si miratues i fundit i aktit. Kjo procedur zbatohet n fushat etregut t brendshm, n qarkullimin e lir t fuqis puntore, n arsim, n krkime,kurse me Marrveshjen e Amsterdamit sht zgjeruar n fushat e punsimit,shndetsis publike, t qarkullimit t lir t njerzve, etj.;

procedura e dhnies s plqimit: n kt procedur PE-ja duhet ta jap plqimin evet pr propozimet pas leximit t par, pa pasur mundsi pr paraqitjen eamendamenteve. Kjo procedur zbatohet te marrveshjet ndrkombtare trndsishme, si jan marrveshjet e antarsimit, marrveshjet e asociimit me vendet

22Parlamenti Europian seancat e veta plenare mujore i mban n Strasbur, seancat e komiteteve mbahen n

Bruksel, kurse Sekretariati i prgjithshm i Parlamentit sht i vendosur n Luksemburg.


19/28

e treta, pr fondet strukturore ose vendosja e masave kundr vendit antar q i shkelt drejtat themelore t njeriut.

2) PE-ja e miraton (por mund edhe ta refuzoj, si ka ndodhur disa her) buxhetin eUE-s. Ai, si u tha m sipr, e ka fjaln e fundit n t ashtuquajturat shpenzime tpadetyrueshme, si jan pr shembull programet sociale, arsimi, fondet strukturore etj.PE-ja e ndjek edhe zbatimin e buxhetit nprmjet Komitetit t tij t kontrollit tbuxhetit.

3) PE-ja do 5 vjet e miraton emrimin e kryetarit dhe t antarve t KomisionitEuropian. Ai mund ti votoj mosbesim Komisionit dhe ta detyroj at q t japdorheqje. Prve ksaj, Komisioni sht i detyruar ti paraqes raporte t ndryshmePE-s, kurse PE-ja mund tu parashtroj pyetje me shkrim dhe pyetje gojore antarvet Komisionit.

Ministrat e Kshillit gjithashtu duhet tu prgjigjen pyetjeve me shkrim tparashtruara nga PE-ja. Ata marrin pjes edhe n seancat plenare kur zhvillohendiskutime t rndsishme. Prve ksaj, n fillim dhe n kalim t periudhs s kryesimitt Kshillit, kryetari i Kshillit i vendit antar i cili e mban kryesimin pikspari eprezanton programin e vet, e n fund jep vlersim pr periudhn e kryesimit.

Antart e PE-s nuk jan t organizuar sipas kombsis, por n grupe t partivepolitike me prapavij ideologjike t ndryshme, q nga e majta e skajshme deri te grupete partive me orientim t djatht. Ndr grupet politike tradicionalisht m t rndsishmen PE jan kristian-demokratt, socialistt, liberalt, t gjelbrit dhe komunistt /socialistt e majt.

PE-ja e ka kryetarin e vet dhe 14 nnkryetar t cilt e udhheqin Byron e PE-s, t ngarkuar pr organizimin e brendshm, pr detyrat administrative dhe prpolitikn e kuadrove. Konferenca e kryetarve prbhet prej kryetarit t PE-s dhe prejkryesuesve t grupeve t partive politike t cilt ndrmjet tjerash e prcaktojn rendin edits t PE-s, i propozojn antart e komiteteve etj.

Pjesa m e madhe e puns s PE-s zhvillohet n komitetet e PE-s t cilatmbulojn fusha t ndryshme t politiks n UE, prej punve t jashtme dhe shtjeveekonomike e monetare, deri n bujqsi dhe n tregun e brendshm.

1.2.4. Komisioni Evropian23Komisioni Evropian prbhet prej 20 antarve (komesarve), duke prfshir kryetarine tij si dhe nj apo dy nnkryetart t cilt emrohen nga radht e komesarve. T gjiths bashku e prbjn kolegjiumin e komesarve.

Antart e Komisionit veprojn n mnyr t pavarur nga vendet antare t cilt inominojn dhe kryekput n interes t Unionit, dhe zgjedhen n baz t kompetencs styre. T gjith antart e Komisionit duhet t jen shtetas t vendeve antare t UE-s.

23 Selia e Komisionit Europian sht n Bruksel.


20/28

Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Italia dhe Spanja kan nga dy prfaqsues t vetn Komision, ndrsa vendet e tjera prfaqsohen me nga nj antar. Sipas Marrveshjess Nics, me t ciln sht prcaktuar reforma e institucioneve pr shkak t zgjerimit tardhshm t Unionit me m tepr se 10 antar t rinj, vendeve m t vogla u garantohetnj vend komesari n Komision gjithnj derisa Unioni nuk rritet n 27 antar, kurse nvitin 2005 parashikohet q vendet e mdha t heqin dor nga komesari i tyre i dyt, nllogari t nj antari nga vendet antare t ardhshme.

Komesart zgjedhen pr mandat prej 5 vjetsh, n prputhje me procedurn emposhtme:

vendet antare me plqim t prbashkt e nominojn personin pr funksion tkryetarit t Komisionit, kurse pr nominimin duhet t jap miratim ParlamentiEvropian;

vendet antare, bashk me kryetarin e nominuar, i nominojn kandidatt e tjer prantar t Komisionit;

Parlamenti Evropian duhet ti miratoj me votim nominacionet pr kryetar dhe prantar t Komisionit n trsi (si trup) pas s cils vendet antare i caktojn kryetaridhe antart e Komisionit.

Komisioni sht trup kolektiv q vendos me shumicn e antarve t vet. Nukekziston vendosje e veant n kuadr t Komisionit.

Komisioni i ushtron funksionet e mposhtme:

ai sht nismtar i politikave dhe i legjislacionit t Bashkimit. Nisma pr aktetligjvnse t Bashkimit, si rregull, buron nga Komisioni. Pr kt arsye thuhet se aigzon monopol n propozimin e akteve t Bashkimit dhe se sht promotor iintegrimeve. Komisioni nuk ka t drejt ekskluzive pr nism n dy fusha tbashkpunimit qeveritar t prfshira me shtylla II dhe III t BE-s politika e jashtme e prbashkt dhe politika e prbashkt e siguris si dhe bashkpunimi nlmin e drejtsis dhe t punve t brendshme, por mund t paraqes propozimsikurse edhe qeverit e vendeve antare dhe t marr pjes me diskutime n t gjithanivelet;

ai sht trupi ekzekutiv kryesor i cili e zbaton legjislacionit e Bashkimit, duke marrvendime dhe masa konkrete pr implementimin e tij. Ai drejton gjithashtu edhezbatimin e buxhetit t Bashkimit;

ai sht rojtar i Marrveshjeve. Komisioni e ndjek zbatimin e drejt t legjislacionitt Bashkimit nga vendet antare, si dhe nga entitetet ekonomike dhe ngainstitucionet e tjera me t cilat ka t bj ai;

ai paraqitet n rolin e negociatorit n emr t Bashkimit n marrveshjetndrkombtare dhe realizon kontakte t shumta me vendet e treta dhe meorganizatat ndrkombtare.

Kryetari i Komisionit q prej para do kohve ka nj rol t prforcuar antart eKomisionit punojn n prputhje me udhzimin politik t kryetarit t Komisionit.Marrveshja e Nics parashikon prforcimin e mtejm t rolit t kryetarit ndajkomesarve dhe portfolve t tyre.


21/28

Puna e Komisionit sht e organizuar n drejtorate t prgjithshme q jan kompetentpr fusha t caktuara t politiks. N drejtoratet e prgjithshme ka drejtorate dhe deg.Prve ksaj, do antar i Komisionit e ka kabinetin e vet, t prbr prej kshilltarvepersonal t cilt i ndihmojn n kryerjen e detyrave politike. N Komision ka edheshrbime t prgjithshme dhe t specializuara t cilat e ndihmojn punn e drejtoratevet prgjithshme t caktuara ose t Komisionit si trsi (shiko tabeln 1).

Komisioni sht trupi administrativ m i madh dhe m themelor i Bashkimit, nt ciln administrohen politikat, fondet, programet. Nj e pesta e npunsve t punsuart Komisionit punojn n shrbimet pr prkthimet.

Tabela 1: Drejtoratet e prgjithshme dhe shrbimet e Komisionit Europian

Politikat1. Bujqsia

(Agriculture)2. Konkurrenca(Competition)

3. Punt ekonomike dhe financiare(Economic and Financial Affairs)

4. Arsimi dhe kultura(Education and Culture)

5. Punsimi dhe punt sociale(Employmend and Social affairs)

6. Energjia dhe transporti(Energy and Transport)

7. Ndrmarrjet(Enterprise)

8. Mjedisi jetsor(Environment)

9. Peshkataria(Fisheries)

10. Shndetsia dhe mbrojtja e konsumatorve(Health and Consumers Protection)

11. Shoqri informative(Information Society)

12. Tregu i brendshm(Internal Market)

13. Qendra e prbashkt pr krkime(Joint Research Center)

14. Drejtsia dhe punt e brendshme(Justice and Home Affairs)

15. Politika rajonale(Regional Policy)

16. Krkimi(Research)

17. Tatimi dhe unioni doganor(Taxation and the Customs Union)

Marrdhniet e jashtme

18. Zhvillimi(Development)

19. Zgjerimi(Enlargement)

20. EuropeAid Zyra pr bashkpunim


22/28

(Europe-Aid Co-operation Office)21. Marrdhniet e jashtme

(External Relations)22. Zyra pr ndihm humanitare

(Humanitarian Aid Office - ECHO)

23. Tregtia(Trade)

Shrbimet e prgjithshme

24. Zyra europiane kundr mallverzimeve(European Anti-Fraud Office)

25. Eurostati(Eurostat)

26. Press-i dhe komunikimi(Press and Communication)

27. Shrbimi i botimeve(Publications Office)

28. Sekretariati i prgjithshm(Secretariat General)

Shrbimet interne

29. Buxheti(Budget)

30. Drejtorati i prgjithshm pr prkthime me shkrim(Directorate-General for Translation)

31. Grupi i kshilltarve politik(Group of Policy Advisers)

32. Shrbimi pr revizione interne(Internal Audit Service)33. Drejtorati i prgjithshm pr prkthime gojore(Directorate General for Interpretation)

34. Shrbimi juridik(Legal Service)

35. Personeli dhe administrata(Personnel and Administration)

1.2.5. Gjykata Europiane e Drejtsis24Detyra themelore e Gjykats Europiane t Drejtsis sht ta siguroj

respektimin e ligjit me rastin e interpretimit dhe t zbatimit t Marrveshjeve dhe nprgjithsi me rastin e realizimit t veprimtarive t Bashkimit.

Gjykata prbhet prej 15 gjyqtarve dhe 8 avokatve publik, detyra e t cilvesht t japin mendime t pavarura pr rastet q zgjidhen para Gjykats. Gjyqtart dheavokatt emrohen pr mandat pr 6 vjetsh, n baz t marrveshjes s ndrsjell t

24 Selia e Gjykats ndodhet n Luksemburg.


23/28

vendeve antare. Pavarsia e gjyqtarve dhe avokatve duhet t jet e garantuar, kurseme rastin e zgjedhjes s tyre krkohen kualifikime q nevojiten pr ushtrimin efunksioneve gjyqsore m t larta n vendet e tyre ose nevojitet q ata t jen jurist merenome t lart dhe t dshmuar. Gjykata kryetarin e vet e zgjedh nga radht egjyqtarve me mandat prej 3 vjetsh.

Gjykata e instancs s par u themelua n vitin 1989 me qllim q t lehtsohetdhe t shkarkohet puna e Gjykats s Drejtsis, e me kt edhe t prmirsohetmbrojtja gjyqsore e interesave t veanta. N fillim asaj iu dha kompetenca e zgjidhjess kontesteve personale t t punsuarve n administratn e Bashkimit, por tani ajosht kompetente t vendos pr kontestet q i ngrisin individt apo kompanit kundrvendimeve t institucioneve t Bashkimit.

Gjykata e Drejtsis i zgjidh rastet t cilat i ngrisin para saj vendet antare oseinstitucionet e Bashkimit. Ajo gjithashtu ka autorizim unik ti interpretoj dispozitat e

Marrveshjeve. N kuadr t ksaj detyre, Gjykata merr vendime (aktgjykime)preliminare n rastet kur me krkesn e gjykatave kombtare apo t tribunaleve tvendeve antare duhet t zgjidhet paraprakisht shtja pr tu marr aktgjykimi icaktuar, kurse kjo shtje paraprake sht e ndrlidhur me interpretimin eMarrveshjeve t Bashkimit, me validitetin dhe me interpretimin e akteve t tjera tBashkimit ose t statuteve t forumeve t themeluara me vendimin e Kshillit, kur kjoparashikohet me kto statute. Gjykata e Drejtsis duhet t marr vendim preliminarkur shtjet e tilla paraprake shtrohen para gjykats ose para tribunalit n vendinantar kundr vendimit t t cilit nuk ekziston mjeti juridik sipas legjislacionitkombtar.

Gjykata e Drejtsis luan nj rol shum t rndsishm n prcaktimin e rendit juridik t UE-s. Sidomos n ushtrimin e funksionit t interpretimit uniform tlegjislacionit t Bashkimit qndron merita e saj n formimin e strukturs kuazi-federalet Bashkimit nprmjet procesit t integrimit juridik.

1.2.6. Gjykata Evropiane e Revizorve25Gjykata e Revizorve sht themeluar n vitin 1977 dhe prbhet prej 15

antarve t cilt i nominojn vendet antare, kurse i emron Kshilli, pas konsultimeveme Parlamentin Europian, pr nj mandat prej 6 vitesh. Me Marrveshjen e Mastrihtit,Gjykata e Revizorve fitoi statusin e institucionit t plotfuqishm t Bashkimit. Antart

e Gjykats jan plotsisht t pavarur n kryerjen e detyrave t veta dhe paraqiten ninteres t Bashkimit, dhe jo n interes t vendeve t caktuara antare q i nominojn.

Gjykata e Revizorve ka pr detyr t hulumtoj nse t hyrat grumbullohen dhense shpenzimet kryhen sipas mnyrs ligjore dhe t rregullt dhe nse realizohetmenaxhmenti i mir financiar. Me kt rast, revizioni prfshin punn financiare t tgjitha institucioneve dhe t forumeve q i shfrytzojn mjetet e buxhetit t Bashkimit, sidhe t autoriteteve kombtare, rajonale dhe lokale n vendet antare q i administrojnmjetet e Bashkimit dhe t marrsve t ndihms n Union dhe jasht tij. Vrejtjet e veta

25 Selia e Gjykats s Revizorve ndodhet n Luksemburg.


24/28

pr revizionin e kryer Gjykata i paraqet n form t raportit vjetor, i cili bashk meprgjigjet e institucioneve q kan t bjn me raportin botohen n gazetn zyrtare tUnionit. Ajo mund t prgatis gjithashtu edhe raporte t veanta pr shtjet specifike,po qe se konsideron se nj gj e till sht e nevojshme t cilat po ashtu botohen ngazetn zyrtare (Official Journal of the European Communities).

1.2.7. Komiteti Ekonomik dhe Social26Komiteti Ekonomik dhe Social sht themeluar me Marrveshjet e Roms, si

trup konsultativ i prbr prej 222 prfaqsuesve t interesave ekonomik dhe social.Me Marrveshjen e Nics sht parashikuar q numri i prfaqsuesve q zgjedhen menj mandat prej 4 vjetsh, t mos jet m i madh se 350 pas zgjerimit me 10 vende antar t rinj.

Antart e Komitetit jan t grupuar n 3 grupe q pr nga madhsia pothuajse

jan t barabarta: 1) prfaqsuesit e pundhnsve (nga industria, nga ndrmarrjetpublike, nga bankat, nga organizatat e sigurimit etj.); 2) prfaqsuesit e puntorve (tcilt rndom vijn nga sindikatat kombtare) dhe 3) prfaqsuesit e interesave tndryshme (bujqit, zejtart, profesione t ndryshme t tjera etj.).

Kshilli dhe Komisioni, n raste t caktuara, duhet kurse n raste t tjera mundta konsultojn Komitetin pr shtje t caktuara, kurse Komiteti edhe me nism t vetmund t jap mendim kur konsideron se nj gj e till sht e nevojshme. Po ashtu, edhePE-ja mund t krkoj mendim, prkatsisht konsultim nga Komiteti.

1.2.8. Komiteti i Rajoneve27Komiteti i Rajoneve sht themeluar me Marrveshjen e Mastrihtit. Ai sht trup

kshillimor q prbhet prej 222 prfaqsuesve t pushteteve rajonale dhe lokale, qzgjedhen nga Kshilli me mandat 4 vjear. Marrveshja e Nics parashikon n radh tpar q prfaqsuesit n Komitet t jen persona t cilt jan zgjedhur apo q kanprgjegjsi politike para autoriteteve rajonale ose lokale dhe se pas zgjerimit numri ityre nuk mund t jet mbi 350.

Komiteti sht themeluar me qllim q tu jepet mundsi prfaqsuesve lokal dherajonal t jen t konsultuar kur prgatiten dispozitat e reja europiane, duke marrparasysh faktin se tre t katrtat e legjislacionit t UE-s zbatohen n shkall rajonale

ose lokale. Komiteti duhet t konsultohet nga ana e Kshillit dhe nga Komisioni prshtjet n fusha si jan shndetsia, arsimi, rrjett infrastrukturor trans-europiane,kultura, kohezioni ekonomik dhe social, politika e punsimit, politika sociale, mjedisijetsor, transporti dhe arsimimi profesional. Komiteti gjithashtu mund t jap mendimme nismn e vet pr shtjet ku konsideron se ekzistojn interesat rajonale specifike.sht dhn mundsia q edhe PE-ja, Komisioni dhe Kshilli ta konsultojn Komitetinlidhur me shtje t caktuara, po qe se konsiderojn se propozime t caktuara do t kenimplikime rajonale ose lokale t rndsishme.

26Komiteti tubohet n Bruksel.

27 Komiteti tubohet n Bruksel.


25/28

1.3.Natyra e drejtsis n BESi u theksua edhe m sipr, BE-ja dallohet nga organizatat e tjera ndrkombtare

n t cilat vendet antare bashkpunojn n mnyr vullnetare pr t realizuar dobi tndrsjell. Karakteristikat mbikombtare t BE-s n nj spektr t gjer n sektor trndsishm t politiks i mundsojn krijim dhe zbatim t pavarur t politiks dhemarrjes s vendimeve q jan t detyrueshme pr vendet antare nga institucionet eBashkimit. S kndejmi, veprimi n kta sektor mund t jet efektiv vetm kur bazohetn t drejtn e prbashkt q n t gjitha vendet antare mund t interpretohet nmnyr uniforme. M tej, marrja efektive e vendimeve t institucioneve nuk do t kishteqen e mundur sikur pr to t mos vlejn normat juridike me t cilat prcaktohenautorizimet dhe detyrimet e tyre dhe po qe se nuk ekziston forum q mund t marrvendime t pavarura lidhur me faktin se si duhet t zbatohet dhe t interpretohetdrejtsia n Union.

N rastin Costa kundr ENEL-it, nga viti 1964, Gjykata e Drejtsis theksoi:

Duke themeluar Bashkim me kohzgjatje t pakufizuar, i cili i ka institucionet eveta, subjektivitetin e vet juridik, aftsin e vet juridike pr tu paraqitet n fushnndrkombtare e sidomos autorizime reale q rezultojn nga kufizimet e sovranitetit aponga kalimi i autorizimeve prej shteteve n Bashkim, vendet antare i kufizuan t drejtate veta sovrane, ndonse n lmenj t kufizuar, dhe n kt mnyr themeluan korpusin et drejts q i obligon qoft individt q jetojn n to, ashtu edhe ata vet.

N kt mnyr, e drejta n UE paraqet rend juridik autonom q u imponondetyrime dhe t drejta si vendeve antare, ashtu edhe individve q jetojn n to. E

drejta e UE-s i manifeston karakteristikat e mposhtme t cilat kryesisht u konfirmuandhe u zhvilluan nprmjet praktiks gjyqsore t Gjykats Europiane t Drejtsis:

zbatueshmria e drejtprdrejt: e drejta e UE-s drejtprsdrejti sht e zbatueshmen rastet kur nuk ka nevoj pr nxjerrjen e legjislacionit kombtar q t arrihetefekt obligativ pr vendet antare. Ky sht rast m i shpesht me rregullativat, siinstrumente juridike;

efekti i drejtprdrejt: dispozita t caktuara nga e drejta e UE-s u imponojndetyrime ose u njohin t drejta individve n vendet antare t cilat gjykatatkombtare jan t detyruara ti njohin dhe ti zbatojn. Doktrinn e efektit tdrejtprdrejt Gjykata e Drejtsis e zhvilloi n vitin 1963, nprmjet rastit t

njohur van Gend en Loos. Prve ksaj, edhe dispozita t caktuara t Marrveshjeve,si dhe instrumente t tjera juridike kan efekt t drejtprdrejt n vendet antare,prkatsisht drejtprsdrejti jan t zbatueshme n to;

Supremacia e s drejts s UE-s: edhe pse ky parim nuk prmendet te Marrveshja,Gjykata e Drejtsis qysh n vitet e hershme t Bashkimit u prpoq ta sigurojnprmjet nj sr rasteve n t cilat vuri n dukje se gjykatat kombtare patjetr tazbatojn t drejtn europiane n rast konflikti me t drejtn e vendit.

Burimet e s drejts s UE-s i prfshijn Marrveshjet, legjislativn e UE-s,parimet juridike t prgjithshme dhe interpretimin gjyqsor, prkatsisht praktikngjyqsore t Gjykats Europiane t Drejtsis.


26/28

Marrveshjet kushtetuese pr themelimin e BEQ-s, BEE-s dhe t Euratom-it, sidhe marrveshjet q i plotsojn ose q i ndryshojn, si jan Akti Unik Europian,Marrveshjet e Mastrihtit, t Amsterdamit dhe Marrveshja e Nics, Marrveshja prbashkim, marrveshjet buxhetore etj. jan burimet themelore t s drejts s UE-s(edhe pse jo n trsin e tyre, pr arsye se pjes t caktuara t marrveshjeve nuk ekan statusin e s drejts dhe nuk jan nn juridiksionin e Gjykats s Drejtsis) dheato e prbjn t ashtuquajturin legjislacion parsor.

Legjislacioni dytsor prbhet prej akteve ligjvnse (legjislativa) tinstitucioneve t UE-s me t cilat prpunohen parimet e prgjithshme t Marrveshjeven rregulla konkrete. Legjislacionin dytsor e miratojn Kshilli, Kshilli nbashkpunim me PE-n ose me Komisionin dhe kto mund t jen rregullativa,direktiva, vendime, rekomandime dhe mendime.

1. Rregullativat:

kan zbatim t prgjithshm, prkatsisht prmbajn rregulla t prgjithshme dheabstrakte q mund t zbatohen ndaj personave t caktuar n situata t caktuara;

jan detyrimore n trsi, prkatsisht prcaktojn t drejta dhe detyrime pr atame t cilt kan t bjn dhe vendet antare duhet ti respektojn n trsi dhe ashtusi jan formuluar;

Drejtprsdrejti jan t zbatueshme n t gjitha vendet antare, prkatsisht nuknevojiten masa kombtare pr implementimin e tyre dhe kan efekt juridik tdrejtprdrejt n t gjitha vendet antare nga data q sht prcaktuar nrregullativ.

Direktivat jan detyrimore pr do vend antar me t cilin kan t bjn lidhur merezultatet q duhet t arrihen, por autoriteteve kombtare u lejohet t zgjedhin formndhe metodat e arritjes s ktyre rezultateve. S kndejmi, pavarsisht nga dallimi iforms dhe i metodave t masave kombtare pr implementim n vende t caktuaraantare, direktivat jan detyrimore vetm pr arritjen e rezultateve t prcaktuara.

Vendimet jan detyrimore n trsi pr ata me t cilt kan t bjn. Vendimetkryesisht jan akte t veanta q mund t ken t bjn me nj ose me m shum vendeantare, me kompani ose me individ.

Rekomandimet dhe mendimet nuk kan fuqi detyruese dhe se gjithashtu, n kuptim t

prer, nuk jan pjes e legjislacionit t BE-s.

2. Sistemi institucional n RM lidhur me procesin e aderimit n UnionNj nga objektivat strategjike t Republiks s Maqedonis sht integrimi i saj nUnionin Europian. Momentet kryesore t cilat deri m tash e shnojn rrugn e RM-sdrejt integrimit me UE-n jan:

dhjetor 1995, kur RM-ja dhe UE-ja vendosn marrdhnie diplomatike; mars 1996, prej kur RM-ja ka t drejt financimi n kuadr t UE-s t programit

FARE;


27/28

janar 1998, kur hyrn n fuqi Marrveshja pr Bashkpunim dhe Marrveshja nlmin e transportit, t nnshkruar n vitin 1997;

viti 1999, kur UE-ja e propozoi procesin e ri t stabilizimit dhe t asociimit pr 5vendet e Europs Juglindore, duke prfshir edhe RM-n (Bosnja dhe Hercegovina,Shqipria, Kroacia dhe Jugosllavia);

janar 2000, kur Kshilli i miratoi direktivat i bisedimeve me RM-n prMarrveshjen e stabilizimit dhe t asociimit;

prfundimi i bisedimeve dhe parafimi i Marrveshjes s stabilizimit dhe t asociimitm 24 nntor 2000 n Zagreb, q u nnshkrua n Luksemburg m 9 prill 2001(Kuvendi i RM-s e ratifikoi Marrveshjen n prill t vitit 2001, kurse procesi iratifikimit nga parlamentet e vendeve antare pritet t prfundoj n fillim t vitit2004).

Proceset e integrimit t RM-s n UE administrohen dhe bashkrendohen nprmjetstrukturs institucionale t mposhtme, e cila n periudhn prej vitit 1997 e deri m

tash, pr shkak t marrdhnieve gjithnj m t ngushta me UE-n, por edhe tdetyrimeve t shtuara t RM-s n kto procese, ndryshohej dhe prkryhej:

n nivelin politik:- komiteti pr integrime euro-atlantike (i themeluar n fund t vitit 1997), me

funksionin qendror n vendosjen pr politikn e antarsimit t RM-s nUnionin Europian. Komitetin e kryeson kryetari i Qeveris s RM-s, kurseantar t tij jan ministrat e Qeveris s RM-s, guvernatori i Banks Populloret RM-s dhe kryetari ASHAM-s;

- zvendskryetari i Qeveris i ngarkuar pr integrime europiane, i cili ka rolqendror n administrimin dhe n bashkrendimin e pjess operative t procesit

t integrimit;

n nivelin operativ:- komiteti i puns pr integrime europiane pran Qeveris s RM-s. Ky sht trup

ndrministror q i prcakton metodat dhe dinamikn e realizimit t vendimevestrategjike, t orientimeve politike dhe t prparsive t Qeveris, me 'rast ndjekedhe realizimin e detyrave konkrete. At e kryeson zvendskryetari i Qeveris ingarkuar pr integrime europiane, kurse antar jan t gjith sekretartshtetror t ministrive.28 N kuadr t Komitetit t puns funksionon edheNnkomiteti i tij pr harmonizimin e legjislacionit me grupet e tij (29) t puns;

- sektori pr integrime europiane n Sekretariatin e prgjithshm t Qeveris.29Funksioni i tij sht operativ pr ta organizuar dhe pr ta bashkrenduarprocesin e integrimit dhe sht mbshtetje dhe servis i nnkryetarit t Qeveris tngarkuar pr integrim europian dhe i Komitetit t puns pr integrim europian;

- Degt, sektort ose njsit pr integrim europian n ministrit digasteriale, qduhet t zhvillojn nj bashkpunim t ngusht dhe t papenguar dhe trealizojn nj bashkrendim me Sektorin qendror pr integrim europian pranQeveris s RM-s;

28Kur u themelua n fund t vitit 1998, antar t tij ishin zvendsministrat e Qeveris.

29Dega fillestare pr bashkrendimin e ndihms s huaj u transformua n Deg pr integrime europiane pran

Qeveris s RM-s. Pas nxjerrjes s Ligjit pr npuns shtetror n korrik t vitit 2000, kjo deg u transformua

n Sektor pr integrime europiane.


28/28

- Ministria e Punve t Jashtme Sektori pr UE-n. Nprmjet ksaj pjese tstrukturs institucionale dhe Misionit t RM-s n Bruksel zhvillohetkomunikimi me strukturat europiane, grumbullohen informata relevante prprocesin e integrimit dhe plasohen qndrime dhe pozicione unike n strukturateuropiane.

xxii. unioni evropian

Documents