y. doç. dr. vural seven - cmkmudafi.files.wordpress.com · taşıma hukuku kurallarının...

Y. Doç. Dr. Vural SEVEN

TAŞIMA HUKUKUNUN GENEL KARAKTERLERİ

Taşıma Hukuku Kurallarının Dağınık Yapıda Olması

Taşıma Hukuku Kurallarının Emredici Nitelikte Olması

Kural Olarak Sorumluluğun Sınırlandırılmış Olması

Taleplerin Kısa Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Sürelere Bağlı Olması

Taşıma Faaliyetiyle İlgili Kişilerin Sorumluluklarının Yeknesaklaştırılması

Taşıma Hukukunun İspat Sorunlarıyla Yakından İlgilenmesi

Taşıma Sözleşmesinin Nispiliğinin Zayıflamış Olması

Taşıma Sözleşmesinin Satış Sözleşmesinin İfasına Hizmet Etmesi.

Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 2

Taşıma Hukuku Kurallarının Dağınık Yapıda Olması

Taşıma hukuku kurallarının hepsi tek bir kanunda “kodifiye” edilmemiştir. Bu kurallar son derece dağınık bir yapıya sahip bulunmaktadır. Ulusal hukukta taşıma hukuku kurallarını içeren tek bir kanun yoktur. Türk Ticaret Kanunu dahi (m. 852) -Türk hukuku açısından- taşıma hukukunun bütün alanları için yeknesak bir düzen getirmemektedir. Diğer taraftan taşıma hukukunun uluslararası karakteri, her taşıma türü için ayrı uluslararası sözleşmelerin uygulanmasını gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla bir taşıma hukuku sorunuyla karşılaşıldığında, öncelikle somut olaya hangi kuralların uygulanacağının tespit edilmesi gerekmektedir.


YURT İÇİ YOLCU TAŞIMACILIĞINDA UYGULANACAK HÜKÜMLER

KARA DENİZ HAVA DEMİR YOLU

İÇ SU

TTK m. 793 vd.

TTK m. 1119 vd.

Türk Sivil Havacılık Kanunu

(TSHK m. 106 uyarınca bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde uluslararası sözleşmeler (bkz. alt sütun), bunlarda da hüküm bulunmayan

hallerde TTK hükümleri uygulanır.)

Rumeli Demiryolları

İşletme Nizamnamesi

Burada Hüküm Bulunmaması Halinde TTK ve 6102 sayılı TTK

hükümleri uygulama alanı

bulacaktır.

Genel Hükümler (TTK m. 762 vd.)

6102 s. TTK m. 906 vd.

6102 s. TTK m. 1247 vd.

6102 s. TTK m. 856 vd.

(Tartışmalı)

(m. 1138 vd.)


YURT DIŞI YOLCU TAŞIMACILIĞINDA UYGULANACAK

HÜKÜMLER KARA DENİZ HAVA DEMİR

YOLU

MÖHUK’un bağlama

kurallarına göre yetkili hukuk tayin edilecektir (m. 24,

krş. eşya taşıma sözleşmesi hakkında

m. 29).

1974 Atina Konvansiyonu

(Türkiye taraf

değildir.)

(ayrıca bkz. MÖHUK m. 24)

Montreal Sözleşmesi (5866 s. Onay Kanunu [RG,

14.04.2009, 27200]) Varşova Sözleşmesi ve Protokollerine

göre üstünlüğü bulunmaktadır (MS m. 55)

26.Mart 2011’den önceki olaylara

Varşova Sözleşmesi

[1955 Lahey ve 1975’te 4 sayılı Montreal Protokolü ile

Tadil Edilmiş Hali]

COTIF-CIV 1999 tarihli Protol

ile tamamen değiştirilmiş hali Türkiye tarafından 24.11.2005

tarihinde Bakankar Kurulu kararı ile (Bkz. RG, 24.12.2005 / No. 26033 Mük.) onaylanan 1999 Protokolü

taraf devletler arasında, 01.07.2007 tarihinden itibaren

geçerlilik kazanmıştır.


YURT İÇİ EŞYA TAŞIMACILIĞINDA UYGULANACAK HÜKÜMLER

KARA DENİZ HAVA DEMİR YOLU

İÇ SU POSTA TAŞIMALARI

TTK m. 762 vd.

TTK m. 1016 vd.

Türk Sivil Havacılık Kanunu

(TSHK m. 106 uyarınca bu

kanunda hüküm bulunmayan

hallerde uluslararası sözleşmeler

(bkz. alt sütun), bunlarda da

hüküm bulunmayan hallerde TTK hükümleri uygulanır.)

Ayrıca TSHK m. 121/2

Atfı ile TTK m. 781

6103 Sayılı Uygulama

Kanunu m. 7

Rumeli Demiryoll

arı İşletme Nizamna

mesi

Burada Hüküm

Bulunmaması Halinde

TTK ve 6102 sayılı

TTK hükümleri uygulama

alanı bulacaktır.

Genel Hükümler (TTK m. 762 vd.)

Posta Kanunu

Posta Tüzüğü

6102 s. TTK m. 85O vd. + 856-893

6102 s. TTK m. 1138 vd.

Taşınma Eşyası Taşıması

6102 s. TTK m. 894-901

Tamamlayıcı olarak 6102 s. TTK m. 85O vd. + 856-893.

Zaman Çarteri Sözleşmesi

6102 s. TTK m. 1131 vd.

6102 s. TTK m. 856 vd.

(Tartışmalı)

(m. 1138 vd. [ ])


YURT DIŞI EŞYA TAŞIMACILIĞINDA UYGULANACAK HÜKÜMLER KARA DENİZ HAVA DEMİR

YOLU

İÇSU POSTA TAŞIMALARI

CMR

Uluslararası nitelikteki yük taşıma sözleşmeleri hakkında esas olarak, resmi çevirideki adı,

“Eşyaların Karayolunda Ulus-lararası Nakliyatı

İçin Mukavele Sözleşmesi” olan,

ancak uygulama ve öğretide Fransızca adının (Convention

relative au contrat de transport international de marchandises par route) (eşya, eşya ve

karayolu sözcüklerinin) baş harfleriyle anılan

“CMR” uygulama alanı bulur.

Lahey Kuralları

Türkiye deniz yoluyla yapılan yük taşımalarıyla

ilgili olarak 25.8.1924 tarihli “Konişmentolu

Taşımalar Hakkında Bazı Kuralların

Birleştirilmesine Dair Sözleşme”ye taraftır.

Türkiye, kısaca “Lahey Kuralları” (“LK”) olarak anılan bu sözleşmeyi,

14.2.1955 tarih ve 6469 sayılı Kanun’la tasdik

etmiş (bkz. RG 22.02.1955, No. 8937)

ve katılma işlemleri tamamlanarak sözleşme

(Türkiye açısından) 04.1.1956 da yürürlüğe girmiştir. Diğer yandan, TTK’nın deniz taşımaya dair hükümleri, Lahey

Kurallarına uygun olarak düzenlenen Alman Ticaret Kanun’ndan

iktibas edildiği için bu kurallar ile TTK’nın

yukarıda belirtilen ilgili hükümleri birbirine uygunluk gösterir.

Montreal Sözleşmesi

5866 s. Onay Kanunu [RG, 14.04.2009,

27200])

Varşova Sözleşmesi ve

Protokollerine göre üstünlüğü

bulunmaktadır (MS m. 55)

26.Mart

2011’den önceki olaylara

Varşova

Sözleşmesi [1955 Lahey ve 1975’te 4 sayılı

Montreal Protokolü ile Tadil Edilmiş

Hali]

COTIF-CIM

1999 tarihli Protol

ile tamamen değiştirilmiş hali

Türkiye tarafından 24.11.2005 tarihinde

Bakankar Kurulu kararı ile (Bkz.

RG, 24.12.2005 /

No. 26033 Mük.)

onay-lanan 1999 Protokolü taraf devletler

ara-sında, 01.07.2007 ta-rihinden itibaren

ge-çerlilik kazanmıştır.

Dünya Posta Birliği Kuruluş Yasası ve

Buna Bağlı BM Teşkilatı ile

Dünya Posta Birliği Arasında Yapılan

Anlaşmalar.


Taşıma Hukuku Kurallarının Emredici Niteliği

Özellikle taşıyıcının sorumluluğuna ilişkin taşıma hukuku kuralları emredici niteliktedir (TTK m. 854, 1243; 6762/TTK m. 766, 1116; TSHK m. 125). Böylece, sözleşmenin kurulması aşamasında güçlü bir pozisyonda bulunan taşıyıcılara karşı yolcu ve yükle ilgililerin korunması sağlanmıştır. Emredici nitelikteki bu kuralların aksine yapılan sözleşme hükümleri geçersizdir. Ayrıca taşıma hukukunun yeknesaklaştırılması amacıyla da, taşıyıcının sorumluluğuyla ilgili olup olmadığına bakılmaksızın taşıma hukuku kurallarının emredici niteliği kabul edilmektedir (ayrıca bkz. CMR m. 40; CIV m. 5).


Sınırlı Sorumluluk İlkesi Taşıma faaliyeti özünde büyük bir rizikoyu barındırır. Bu sebeple, taşıyıcının sorumluluğu belirli açılardan sınırlandırılması gerekir. Aksi halde, taşıma faaliyetine atılacakların sayısı azalacak; bu faaliyetin masrafları artacak ve dolayısıyla taşınan malların piyasa fiyatları yükselecektir. Dolayısıyla, kolektif menfaatlerin korunması amacıyla taşıyıcının sorumluluğunun sınırlandırılması yoluna gidilmiştir (TTK m. 882, 1186; 6762/TTK 785, 1112, 1113, 1114; CMR m. 23, 25, 27; TSHK m. 124; CIM m. 30, 32; CIV m. 30, 34; LVK m.4 § 5; HK m. 6).


Taleplerin Kısa Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Sürelere

Bağlı Olması Taşıma faaliyetinin içinde barındırdığı dinamik yapı, taşıma sözleşmesinden doğan taleplerin kısa süreler içinde kullanılmasını gerekli kılar. Böylece, taraflar hangi süreler içinde muhtemel taleplerle muhatap olacaklarını bilebilirler. Bu hususta belirliliğin sağlanması ve genel hukukî güvenlik prensiplerinin bir eseri olarak taşıma hukukundan doğan taleplerin genel olarak kısa sürelerde kullanılması gerekmektedir (TTK m. 885, 1188; 6762/TTK m. 767, 1067; CMR m. 32; TSHK m. 131; HK m. 20; CIV m. 60; CIM m. 48).


Taşıma Faaliyetiyle İlgili Kişilerin Sorumluluklarının

Yeknesaklaştırılması Taşıma hukukunda, taşıyıcının sözleşmeden doğan sorumluluğu yanında, yardımcı şahıslarının da, taşıyıcı lehine getirilen sorumluluk sınırlamalarından ve diğer özel imkanlardan faydalanmaları yoluna gidilmektedir (TTK m. 885, 887, 1190; CMR m. 28/II; TSHK m. 127; VS m. 25A; CIV m. 39 § 5; CIM m. 27 § 5). Böylece, sözleşmenin tarafını teşkil eden taşıyıcıya karşı ileri sürülecek taleplerden daha fazlasının (geniş anlamda haksız fiil hükümlerine dayanılarak) sözleşmesel ilişkiye girilmeyen üçüncü kişilere karşı ileri sürülmesi engellenmiş olur. Diğer yandan taşıma hukuku kuralları, taşıma işinin faaliyetine katılan diğer (alt) taşıyıcıların yükle ilgililere veya yolculara karşı taşıma hukuku kuralları uyarınca sorumlu tutulmaları sağlanmıştır. Böylece asıl taşıyıcı ile alt (fiili) taşıyıcıların sorumluluklarının özdeş kılınması sağlanmış olmakla birlikte, yükle ilgililerin (veya yolcuların) (haksız fiil hükümleri yerine) özel taşıma hukuku kuralları uyarınca başvurmaları mümkün kılınmıştır.


Taşıma Hukukunun İspat

Sorunlarıyla Yakından İlgilenmesi

Bu ilginin başında, taşıma belgelerine izafe edilen ispat fonksiyonları, yük zıya veya hasarının tespit ve ihbarı usulleri gelmektedir. Dolayısıyla taşıma hukukundan doğan uyuşmazlıklar çözülürken, yük zıya/hasarının tespit ve ihbar edilip edilmediği ve düzenlenen taşıma senedinde (konişmentoda) yükün ne halde bulunduğu tespit edilmelidir. Bu konudaki özel ispat kuralları ve karineler dikkate alınmadan, uyuşmazlık hakkında sağlıklı bir karar verilmesi mümkün değildir.


Fiili Taşıyıcıların Yükle İlgililere/Yolculara Karşı Taşıma Sözleşmesinin İhlali Çerçevesinde

Sorumlu Tutulması (Taşıma Sözleşmesinin Nispiliğinin Zayıflaması) Taşıma sözleşmesinin ifasına katılan alt taşıyıcılar ile yükle ilgililer

veya yolcular arasında kural olarak taşıma sözleşmesi

bulunmamaktadır. Alt taşıyıcı doğrudan asıl taşıyıcı ile, asıl taşıma

sözleşmesinden bağımsız bir taşıma sözleşmesi akdetmektedir.

Bununla birlikte taşıma hukuku kuralları alt taşıyıcıları bazı

durumlarda, taşıma hukukunun ihlali çerçevesinde asıl taşıyıcı ile

birlikte yükle ilgililere/yolculara karşı sorumlu tutmaktadır. Bu konuda

temelde iki farklı kavram (araç) kullanılmaktadır: (i) Fiili taşıyıcı (örn.

Bkz. 888, 1191) ve (ii) Müteakip taşıyıcı (örn. bkz. CMR m. 34 vd.).

Alt taşıyıcının sorumluluğunu etkileyen bu kavramlar, taşıma

sözleşmesinin nispiliğini zayıflatmakta, bu sözleşmenin etkisini alt

(fiili) taşıyıcılara kadar genişletmektedir.


TAŞIMA SÖZLEŞMESİ SATIM SÖZLEŞMESİNİN İFASINA

HİZMET EDER Örneğin, Dış Ticarette kullanılan “Vesaik Mukabili Ödeme” şeklinde, kullanılan belgelerin başında taşıma belgeleri gelmekte ve karayoluyla taşımanın söz konusu olduğu durumlarda da, CMR taşıma senedi, bu ödeme şeklinin konusunu teşkil etmektedir. Bu ödeme şeklinin kullanılabilmesi için, CMR taşıma senedinde “gönderilen” olarak “ithalatçının bankası” gösterilmektedir. Başka bir ifadeyle, taşıma senedinde gönderilen bölümünde ithalatçının bankasının isim, unvan ve adresi yazılır (CMR m. 6/1, e). “İhbar yapılacak kişi” bölümünde ise “alıcı” firmanın isim, unvan ve adresi yazılır (CMR m. 6/3). İthalatçının bankası (tahsil bankası) mal bedelini tahsil edince taşıma senedinden doğan yükün teslimini talep hakkını ithalatçıya (alıcı) devreder. Böylece ithalatçı (alıcı), gönderilen durumundaki bankanın bu talimatı ile malların teslim edileceği yetkili kişi sıfatını kazanmaktadır.


6102 sayılı TTK

Dördüncü Kitap

TAŞIMA İŞLERİ m. 850-930


Zaman Bakımından Uygulama Alanı

6103 Sayılı TÜRK TİCARET KANUNUNUN YÜRÜRLÜĞÜ VE UYGULAMA ŞEKLİ HAKKINDA KANUN

MADDE 29 «6762 sayılı Kanun yürürlükte iken yapılmış olan taşıma sözleşmeleri, taşıma senedine ilişkin hükümler dahil, anılan Kanuna tâbidir. Ancak, Türk Ticaret Kanununun yürürlüğe girmesinden sonra gerçekleşen, taşıma hukukuna özgü, zıya, hasar ve gecikmeden dolayı, sorumluluk hâlleri ile taşıyıcının sorumluluk sınırları hakkında Türk Ticaret Kanunu hükümleri uygulanır.»


Dördüncü Kitabın Sistematiği

Birinci Kısım : Genel Hükümler m. 850-855

İkinci Kısım : Eşya Taşıma m. 856-893

Üçüncü Kısım : Taşınma Eşyası Taşıması m. 894-901

Dördüncü Kısım : Değişik Tür Araçlar İle Taşıma m. 902-905

Beşinci Kısım : Yolcu Taşıma m. 906-916

Altıncı Kısım : Taşıma İşleri Komisyoncusu m. 917-930


yTTK m. 850-930 Hükümlerinin Türk Taşıma

Hukukunun Genel Hükümlerini Oluşturması Türk Borçlar Kanunu’nda taşıma sözleşmesine ilişkin özel hüküm bulunmadığından yTTK’nın Taşıma İşlerini düzenleyen «Dördüncü Kitabı» esas olarak her ne kadar karayolu eşya ve yolcu taşımalarını (bkz. m. 852’nin karşıt

kavramı) düzenlemekte ise de, bu hükümlerin aynı zamanda Türk taşıma hukukunun genel hükümleri olduğu kabul edilmektedir. Dolayısıyla taşıma türlerine ilişkin özel düzenlemelerde hüküm bulunmayan hallerde bu Kitap hükümleri uygulama alanı bulacaktır.

m. 852 uyarınca «Deniz, demir ve hava yoluyla taşıma ile posta idaresine ilişkin özel hükümler saklıdır». Bununla birlikte m. 902-905 hükümlerine göre, bu Kanun kapsamındaki (m. 902) değişik tür ile yapılan taşımalarda (karma taşımalar), zararın nerede meydana geldiği belli değilse (m. 903) bu tür taşımalara da yTTK’nın birinci ve ikinci kısım hükümleri uygulanır. Bu istisna dışında diğer taşıma türlerine öncelikle ilgili (ulusal-uluslararası) mevzuat uygulanır. Burada hüküm bulunmayan hâllerde dördüncü kitap hükümlerine başvurulur. Yabancılık unsuru bulunan taşımalarda ise MÖHUK m. 1/2’e uluslararası sözleşmeleri saklı tuttuğundan öncelikle ilgili uluslararası sözleşme hükümleri uygulanacaktır; böyle bir sözleşme bulunmadığı hallerde MÖHUK m. 24 ve 29 uyarınca Türk hukukunun yetkili hukuk (lex causae) olduğu durumlarda Dördüncü kitap hükümleri uygulama alanı bulur.


Taşıyıcının Tanımı ve Taşıma Sözleşmesinde Tarafların Asli Edim

Yükümlülüklerinin Düzenlenmesi (m. 850/1, 2)

MADDE 850- (1) Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşya veya yolcu taşıma işini veya ikisini birlikte üstlenen kişidir. (…).

(2) Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşyayı varma yerine götürmeyi ve orada gönderilene teslim etmeyi veya yolcuyu varma yerine ulaştırmayı; buna karşılık, eşya taşımada gönderen ve yolcu taşımada yolcu, taşıyıcıya, taşıma ücretini ödemeyi borçlanır.

Taşıma sözleşmesi iki tarafa tam borç yükleyen synallagmatik bir sözleşmedir. Bununla birlikte taşıyıcı ve gönderenin taraf olduğu taşıma sözleşmesi, tam üçüncü kişi yararına sözleşme niteliğine de sahiptir (TBK m. 129/2). Eşya taşımalarında gönderilen taşıma sözleşmesine taraf olmasa da, varma yerine eşyayı kendi ad ve hesabına teslim almak, taşıyıcıya emir/talimat vermek ve diğer tali haklara (tazminat vb.) sahip bulunmaktadır (bkz. m. 871).


“Eşya” Terimi

Taşıma hukuku açısında taşımaya elverişli olan ve maddi bir varlığı bulunan her şey yük niteliğine sahiptir. Örneğin taşıma hukuku anlamında cenaze de yük kavramına dahildir. Yük taşıma hukuku açısından teknik bir kavram iken, yTTK’da bunun yerine eşya hukuku anlamında (teknik anlamda) eşyayı da kapsayacak şekilde “eşya” terimi tercih edilmiştir. Diğer yandan genel gerekçede terim birliğinin sağlanması için yTTK’da eşya terimine yer verildiği belirtilirken, bazı hükümlerde (örn. m. 864/2; 882) gönderi veya mal (örn. 890; 891) terimleri kullanılmıştır.


Sorumluluk Sınırlarında Ölçüt

Olarak Kullanılan Değişim Değeri:

ÖZEL ÇEKME HAKKI (ÖÇH)

(Special Drawing Right [SDR]) Özel Çekme Hakkı,

% 44 ABD Doları

% 34 Euro

%11 İngiliz Sterlini

%11 Japon Yeni’nden oluşan ve bu oranları IMF tarafından belirlenen sanal bir değişim birimidir.

«http://www.tcmb.gov.tr/kurlar/today.html» adresinden bir ÖÇH’nin Türk lirası karşılığına günlük olarak ulaşılabilir.


Zamanaşımı (m. 855)

Son Tasarı m. 855/I’de Dördüncü kitap hükümlerinden doğan “her türlü talep hakkı”nın bir yıllık zamanaşımına tabi olduğu kabul edilmişti. Ancak AdKom.’da eklenen yeni hüküm sonucunda zamanaşımı konusundaki genel hüküm m. 855/1’de şu şekilde kanunlaşmıştır:

Bu Kitap hükümlerine tabi taşımalarda, yolcunun bir kaza sonucu ölmesi veya bedensel bütünlüğü zedeleyen bir

zarara uğraması halinde istem hakları on yılda; diğer zararlarda ise bir yılda zamanaşımına uğrar.


Zamanaşımı (m. 855) [2] m. 855/I’e göre yolcunun ölümü veya bedensel zararları dışındaki sebeplerden doğan bütün tazminat hakları bir yılda zamanaşımına uğrar. Ancak tazminat niteliğinde bulunmayan alacak haklarından doğan taleplerin hangi sürede zamanaşımına uğrayacağı sorusuna, bu hüküm cevap vermemektedir. Örneğin taşıyıcının ücret alacağının tabi olduğu zamanaşımı süresi konusunda m. 855’te açık bir düzenleme yer almamaktadır. Oysaki eTTK m. 767/1 ve Son Tasarı’da zamanaşımını düzenleyen genel hükmün kapsamı taşıma sözleşmesinden doğan her türlü talep hakkını kapsamaktadır. m. 855/I’in lafzına bağlı kalındığı takdirde, tazminat alacakları dışındaki talep haklarından genel borçlar hukuku esasları geçerli olacaktır (TBK m. 146’daki 10 yıllık zamanaşımı süresi uygulanacaktır).


Zamanaşımı (m. 855) [3] Taşıyıcının Nitelikli Ağır Kusurunun Zamanaşımı Üzerindeki

Etkisi (m. 855/5)

Yük zararı veya yolcunun varma yerine geç ulaşması, taşıyıcının “kastından veya pervasızca bir davranışıyla ve böyle bir zararın meydana gelmesi ihtimalinin bilinciyle işlenmiş bir fiilden veya ihmalden” doğması durumunda, talep hakları 3 yılda zamanaşımına uğramaktadır. Bu hükme göre taşıyıcının belirli bir seviyedeki, nitelikli ağır kusuru yolcunun ve yükle ilgilinin talep hakkının tabi olduğu zamanaşımı süresini uzatmaktadır. Taşıyıcının kusur derecesinin belirlenmesinde, aynı kusur hâlini benimseyen CMR m. 32’nin uygulanmasıyla ilgili mahkeme kararları önemli değere sahip bulunmaktadır.

RÜCU TALEPLERİNİN TÂBİ OLDUĞU ZAMANAŞIMI (m. 855/3

Rücu haklarına ilişkin zamanaşımı, rücu alacaklısının, zararı ve rücu borçlusunu öğrendiği tarihten itibaren, üç ay içinde zarar hakkında rücu borçlusuna bildirimde bulunmuş olması şartıyla; rücu alacaklısına karşı mahkeme kararının kesinleştiği günden, kesinleşmiş mahkeme kararı bulunmayan hâllerde ise, rücu alacaklısının borcu ifa ettiği tarihten itibaren işlemeye başlar.


Gönderenin “Tüketici” Sıfatına

Sonuç Bağlanması yTTK’da yükle ilgili ve yolcunun tüketici sıfatına taşıma

hukuku açısından bazı özel sonuçlar bağlanmıştır (m. 864, 895, 896, 901). Dolayısıyla yeni taşıma hukuku kuralları açısından taşıma sözleşmesine taraf olan gönderenin tüketici sıfatı bazı hâllerde dikkate alınacaktır. Bu düzenlemeler uyarınca, tüketici sıfatına bağlı olarak (m. 864/4, 896’ya göre) gönderenin sorumluluğu hafifletilmekte veya (m. 895, 901’e göre) taşıyıcının sorumluluğu ağırlaştırılmaktadır.

m. 864/5’e göre tüketici tanımı: Tüketici, sözleşmeyi ticari veya mesleki faaliyeti ile ilgili olmayan bir amaçla yapan gerçek ya da tüzel kişidir. Bu tanım Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m. 3/ b. (e)’de yer alan tüketici tanımıyla uyumlu bulunmaktadır.


Yükle İlgili/Yolcunun Tüketici Olması Durumunda Ortaya Çıkan Görev

Sorunları Yükle ilgilinin tüketici sıfatını haiz olduğu durumlarda, bu

kişilerin taşıyıcıya karşı açacağı davalarda hangi mahkemenin görevli olduğu sorunu gündeme gelebilir. Bu tür davalarda tüketici mahkemelerinin mi yoksa genel mahkemelerin mi (asliye hukuk ve asliye ticaret mahkemeleri) görevli olduğu kabul edilecektir? Bu sorunu cevabı TKHK m. 23’ün yorumuna bağlıdır: “Bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili olarak çıkacak her türlü ihtilaflara tüketici mahkemelerinde bakılır”.

Yükle ilgili tüketici olsa da, taşıma sözleşmesinden doğan talep haklarında kural olarak TTK’da yer alan taşıma hukuku kuralları uygulanmaktadır. Burada yer alan hükümler TKHK’ye göre özel hüküm niteliğindedir. Taşıyıcının sınırlı sorumluluğu başta olmak üzere buradaki sistem, TKHK’nin uygulanması yoluyla bertaraf edilemez. Dolayısıyla bu talep haklarında kural olarak TKHK uygulama alanı bulmayacağı için TKHK m. 23’e göre tüketici mahkemelerinin görevli olduğu sonucuna varılamaz.


Taşıma İşlerinin “Ticari İşletme” Faaliyeti Sayılması (m. 850/3)

m. 850/3’de taşıma işlerinin ticari işletme faaliyeti sayılacağı belirtilmiştir. m. 851’e göre ise, eşya ve yolcu taşımayı arizi olarak üstlenen kişi hakkında Dördüncü Kitap hükümleri uygun düştükleri oranda uygulanır. Dolayısıyla sürekli olarak taşıma işlerini üstlenenler m. 850/3’ün lafzına göre ticari işletme faaliyetinde bulunmaktadır. Ancak taşıma işini sürekli olarak üstlenen kişilerin, bu hüküm uyarınca doğrudan doğruya ticari işletme faaliyetinde bulunacağı sonucuna ulaşılmamalıdır. Taşıma işletmesinin esnaf mı yoksa ticari işletme mi olduğu konusunda m. 11’de yer alan hükümler uygulanacaktır.

Taşıyıcı esnaf veya tacir sıfatına sahip ise, taraflar ayrıca ücret kararlaştırmamış olsa bile, taahhüt edilen taşıma işinin ücret karşılığı yapıldığı karine teşkil eder (m. 15, 20).


Eşya Taşıma Sözleşmesi’nin “Rızai Sözleşme” Niteliğine Vurgu Yapılması

eTTK m. 768/1’de taşıma senedinin düzenlenmediği durumlarda tarafların anlaşmaları ve eşyanın taşıyıcıya teslimi ile sözleşmenin kurulabileceğinin hüküm altına alınması, öğretideki bir görüş uyarınca taşıma sözleşmesinin reel sözleşme (ve hatta hatalı olarak aynî sözleşme) olarak nitelendirilmesine sebep olmuştur. m. 856/2, c. 1’de taşıma sözleşmesinin şekle bağlı olmadan tarafların anlaşmalarıyla kurulabileceği belirtilerek bu konudaki her türlü tereddüt ortadan kaldırılmıştır (TBK m. 1).


Riziko Alanı İlkesi

Taşıma İşleri Kitabında taraflar arasındaki menfaat dengesi kurulurken riziko alanı ilkesi temel ölçütlerden birini oluşturmaktadır. Mehaz Alman hukukunda kullanılan bu ilkenin içeriği konusunda Alman öğretisinde görüş birliği bulunmamaktadır. Türk hukuku açısından da bu ilkenin içeriğinin tartışma konusu yapılacağı açıktır. Bir sebep öngörülmese ve ayrıca kaçınılmaz nitelikte bulunsa dahi taşıyıcı veya gönderen/gönderilenin riziko alanında yer alabilir. Bunun doğal sonucu olarak kusur da bu hususta belirleyici ölçüt olmayacaktır. Bkz. m. 863/3, 865/2,3 , 866/2, 867/4, 869/1 ve 4, 870.


Riziko Alanının İçeriği Alman hukukundaki görüşler çerçevesinde riziko alanının içeriğinin

belirlenmesinde aşağıdaki noktalar dikkate alınabilir.

İlk olarak taraflardan birinin yükümlülüğünde bulunan bir edimi yerine getirmemesinden kaynaklanan sebepler riziko alanı içinde yer alır.

İkinci olarak tarafların organizasyon alanından kaynaklanan sebepler kendilerinin riziko alanında yer alır. Örneğin taşıyıcının işletmesindeki haklı veya haksız grevden kaynaklanan sebepler kendisinin riziko alanına dahildir. Bu sebeplerin öngörülmesi veya sonuçlarından kaçınılması riziko alanı ilkesi açısından bir ölçüt olarak kullanılamaz.

Tarafların riziko alanları dışında nötr bir alanın bulunup bulunmadığı ise öğretide tartışmalıdır. Azınlıktaki görüş uyarınca nötr bir alan bulunmamaktadır; ortaya çıkan sebepler ya gönderen/gönderilenin ya da taşıyıcının riziko alanında yer alır. Diğer görüşe göre ise nötr bir alan bulunmaktadır ve burada yer alan sebepler taraflara bağlanamaz. Ancak hangi sebeplerin nötr alanda yer aldığı ise tartışmalıdır. Örneğin fırtına veya sel baskını hangi durumlarda nötr alanında yer alacaktır? Bu husus tartışmalıdır. Bizimde görüşümüz uyarınca, tarafların öngöremediği ve ayrıca sonuçlarından kaçınamayacağı ve organizasyon alanı dışında kalan sebepler nötr alanda yer almalıdır. Örneğin taşıma güzergahında fırtınanın ortaya çıkabileceği uyarısı yapılmış ise, taşıyıcı bu sebebin riziko alanında yer almadığını iddia edemez.


RİZİKO ALANI •TABLO

F YÜKÜMLÜLÜKLER

ORGANİZASYON ALANI

ÖNGÖRÜLEBİLEN VEYA

SONUÇLARINDAN KAÇINILABİLEN

SEBEPLER

NÖTR ALAN

CCCCCC

YÜKÜMLÜLÜKLER

ORGANİZASYON ALANI

ÖNGÖRÜLEBİLEN VEYA

SONUÇLARINDAN KAÇINILABİLEN

SEBEPLER

-----------------TAŞIYICI------------------------ -----GÖNDEREN/GÖNDERİLEN-------


Taşıma Senedinin “İspat Senedi” Niteliği

eTTK m. 769/3, 771/1 ve ayrıca m. 743/2’ye göre usulüne uygun olarak taşıyıcı tarafından imzalanan taşıma senedi nüshası kıymetli evrak niteliğine sahiptir. Ancak bu hüküm uyarınca uygulamada genel olarak kıymetli evrak niteliğini haiz taşıma senedi düzenlenmemektedir. yTTK’da bu durum ve CMR (m. 4-5) başta olmak üzere modern taşıma hukuku düzenlemelerine uyum sağlanabilmesi için taşıma senedinin kıymetli evrak niteliği tamamen kaldırılmıştır (bkz. m. 831/II ve krş. eTTK m. 743). m. 856-858 hükümlerine göre taşıma senedi sadece ispat senedi olarak düzenlenebilir. Yükün teslimini talep hakkının kıymetli evrak şeklinde taşıma senedine bağlanması yTTK düzeninde artık mümkün gözükmemektedir. (Bu noktada kıymetli evrakın sınırlı sayıda olup olmadığı konusunda öğretideki görüşleri de dikkate almak gerekecektir).


Taşıma Senedinin Düzenlenmesi (m. 856)

TARAFLARDAN BİRİNİN TALEBİ ÜZERİNE TAŞIMA SENEDİNİN DÜZENLENMESİ. Taşıyıcı veya gönderenin talebi üzerine tarafların usûlüne uygun olarak taşıma senedi (m. 856, 857) düzenlemesi gerekir. Bu talebe bağlı olarak diğer taraf taşıma senedi düzenlemesi konusunda üzerine düşen edimleri yerine getirme borcu altındadır.

TAŞIMA SENEDİ ÜÇ ÖZGÜN NÜSHA OLARAK DÜZENLENİR. Üç nüshadan biri gönderene aittir, ikincisi eşyaya eşlik eder ve üçüncüsü de taşıyıcı da kalır.

TAŞIMA SENEDİNDE GÖNDERENİN İMZASININ BULUNMASI ZORUNLUDUR. GÖNDERENİN TALEBİ ÜZERİNE TAŞIYICI DA TAŞIMA SENEDİNİ İMZALAMA BORCU ALTINDADIR.

TAŞIMA SENEDİNDE YER ALACAK İMZA KONUSUNDA m. 1526/2 UYGULAMA ALANI BULUR. Bu hükme göre imza elle, faksimile baskı, zımba, ıstampa, sembol şeklinde mekanik veya elektronik herhangi bir araçla atılabilir. Bu düzenleme TBK m. 15/1, c. 1’de «İmzanın, borç altına girenin el yazısıyla atılması zorunludur» hükmüne istisna oluşturur.


Taşıma Senedinin İçeriği (m. 857) ve Zorunlu İçeriğinin Belirlenmesi Sorunu

Taşıma senedinin içereceği kayıtlar m. 857’de düzenlenmiştir. Taşıma sözleşmesinin belgelenmesi açısından bu kayıtların taşıma senedinde yer alması büyük öneme sahiptir. Bu düzenlemenin kaynağını CMR m. 6 oluşturmaktadır.

Gerekçeye bakıldığında 14 bentten oluşan birinci fıkranın taşıma senedinin “asgari mecburi içeriğini” oluşturduğu belirtilmiştir. Gerekçe dikkate alınırsa, taşıma senedinde bu bentlerden birine yer verilmez ise, düzenlenen senet yTTK anlamında taşıma senedine bağlanan hukuki sonuçlardan yararlanamayacak mıdır? Kanaatimizce imza, taraflar ve somut olarak taşımaya konu olan eşya hakkında yeterli kayıtları içeren bir senet yTTK hükümleri uyarınca taşıma senedi olarak kabul edilmelidir. Aksinin kabulü yTTK’da kıymeli evrak olmaktan da çıkarılan bu senedin (krş. m. 831/2; eTTK m. 743/2) , kambiyo senedindeki gibi sıkı şekil şartlarına tabi kılınması anlamına gelebileceği gibi kanun koyucunun amacıyla da çelişir. Ayrıca gönderenin taşıma senedindeki kayıtların eksikliğinden kusursuz olarak sorumlu tutulması da, eksik kayıt içeren senetlerin taşıma senedi olarak görüldüğüne kanuni gerekçe teşkil edebilir (m. 864/1, b).


Taşıma Senedinin Özel İspat Fonksiyonu (m. 858)

SENET DELİLİ: İki tarafın imzaladığı taşıma senedi taşıma sözleşmesinin içeriği ve eşyanın taşıyıcı tarafından teslim alındığı konusunda delil niteliğine sahiptir (m. 858/1). HMK açısından bu ispat fonksiyonu senet delili çerçevesinde değerlendirilecektir. Dolayısıyla taşıma senedinin hükmünü düşürmeye yönelik hukuki işlem iddiaları kural olarak senet (veya diğer kesin deliller) ile ispat edilmelidir (Mehaz CMR açısından ise buradaki ispat fonksiyonu ilk görünüş ispatı olarak düzenlenmiştir).

KARİNE FONKSİYONU: m. 858/2’de ise eşyaya ilişkin taşıma senedi kayıtlarının karine fonksiyonu düzenlenmiştir. Bu hükme göre iki tarafça imzalanan taşıma senedi içerdiği kayıtlar çerçevesinde dış görünüş itibariyle eşyanın iyi halde bulunduğuna, paket sayısına, işaretlerine ve numarasına karine teşkil eder. Ancak taşıyıcı taşıma senedine çekince koyarak senedin karine fonksiyonunu çekincenin içeriğine göre kaldırabilir. Taşıyıcı senetteki kayıtların doğruluğunu denetleyip elde ettiği bilgiler çerçevesinde çekince koyabileceği gibi, denetleme imkanına sahip olmadığı durumlarda, sadece bu gerekçeye dayanarak çekince koyabilir.

Eşyanın miktarı ise kural olarak karine fonksiyonunu dışındadır. Şayet eşyanın miktarı taşıyıcı tarafından denetlenmiş ve bu sonuç taşıma senedine yazılmış ise, bu kayıtta karine fonksiyonuna sahip olur (m. 858/3).


Taşıyıcı ve Gönderenin Faaliyet Alanlarının (Yükümlülüklerinin) Belirlenmesinde Kabul

Edilen Kanuni Çözümler

Karayolu taşımalarında taşıyıcı ve gönderenin faaliyet alanları konusunda uygulamada önemli sorunlar bulunmaktadır. Uyuşmazlıkların çözümünde yükün taşınması için yapılan yükleme ve boşaltma gibi taşıma işlemlerinin kimin faaliyet alanı içinde yer aldığının tespiti temel sorun olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu tespit gerek bu işlemlerden doğan masrafların gerekse de bunlardan kaynaklanan risklerin hangi tarafa ait olduğu konusunda önem taşır. yTTK taşıyıcı ve gönderenin faaliyet alanlarının belirlenmesi konusunda uygulamada ortaya çıkan bazı sorunlara çözümler getirmeye çalışmaktadır.

Ambalajlama ve İşaretleme

(m. 862)

Yükleme, İstif, Sabitleme ve

Boşaltma

(m. 863)


Eşyanın Ambalajlanması ve İşaretlenmesi (m. 862)

Ambalajlama: Eşya ve taşımanın niteliği ambalajlamayı gerektiriyorsa, gönderen eşyayı yük zararlarına karşı ve taşıyıcıya zarar vermeyecek şekilde ambalajlamak zorundadır. Buna göre eşyanın ambalajlanması gönderenin faaliyet alanında yer alan bir taşıma işlemidir.

İşaretleme: Eşyanın taşıma sözleşmesine uygun olarak taşınabilmesi için işaretlenmesi (markalanması) gerekiyorsa, bu işlem de gönderenin faaliyet alanında yer alır.

Taşınma eşyası taşınması hakkındaki istisnalar için bkz. 895/2.


Eşyanın Yüklenmesi, İstiflenmesi, Sabitlenmesi ve Boşaltılması

(m. 863) KURAL: Eşyanın taşıma aracına

yüklenmesi, istiflenmesi, sabitlenmesi ve boşaltılmasını taşıma güvenliğine uygun olarak gerçekleştirmek “kural olarak” gönderenin yükümlülüğündedir (m. 863/1). Buna karşılık taşıyıcı da, yüklemenin işletme güvenliğine uygun olmasını sağlamakla yükümlüdür.

İSTİSNA: (1) Anlaşmaya, (2) somut olayın haklı kıldığı sebeplere ve (3) ticari teamüle dayalı olarak bu taşıma işlemleri taşıyıcının faaliyet alanında görülebilir. Örneğin kargo şirketlerinin eşyaları araca kendilerinin yüklemesi teamül teşkil eder.

Taşınma eşyası taşınması hakkındaki istisnalar için bkz. 895/2.


BEKLEME ÜCRETİ

YÜKLEME VE BOŞALTMA SÜRELERİNDEN DOĞAN “BEKLEME ÜCRETİ” (m. 863/2, 3): Somut olayın özelliklerine göre belirlenen makul süre içinde bu işlemler yapılırsa, taşıyıcı ek ücret talep edemez. Bu makul sürenin aşılması durumunda ve bu durum taşıyıcının riziko alanında yer alan sebeplerden ileri gelmediği sürece taşıyıcı bekleme ücretine hak kazanır. Ayrıca tarafların sözleşmeyle makul süre için dahi taşıyıcının bekleme ücreti talep edebileceğini kararlaştırmaları mümkündür.

Uygulama önemli sorunlardan biri olan bekleme ücreti konusu eTTK m. 776’ya nazaran açık ve ayrıntılı bir biçimde düzenlenmiştir.


Gönderenin Kusursuz Sorumluluğu (m. 864)

Sorumluluk Sebepleri

Tehlikeli eşyanın bu niteliğinin

bildirilmemesi

(m. 861)

Yetersiz ambalajlama ve

işaretleme

(m. 862)

Taşıma senedindeki bilgilerin eksikliği ve

yanlışlığı

(m. 857)

Refakat belgelerinin

eksikliği veya bu belgelerdeki

bilgilerin yanlışlığı

(m. 860)

m. 864/I uyarınca gönderen, dört farklı sebepten ötürü taşıyıcıya karşı kusursuz şekilde sorumlu kılınmıştır.


Gönderenin Kusursuz Sorumluluğu (m. 864) [2]

SINIRLI SORUMLULUK: Gönderenin sorumluluğu eşyanın brüt ağırlığının kilogramı başına 8,33 ÖÇH ile sınırlıdır. Ayrıca gönderene karşı taşıma hukukuna dayandırılmayan talep hakları için de bu sorumluluk sınırları aynen uygulanır. Diğer yandan gönderenin (veya yardımcı kişilerinin) nitelikli kusurunun bulunması durumunda ise buradaki sorumluluk sınırı ortadan kalkar.

TAŞIYICININ RİZİKO ALANINDA YER ALAN SEBEPLERİN SORUMLULUK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: Zararın doğumuna ayrıca taşıyıcının riziko alanında yer alan sebepler de etkili olmuşsa, bu sebeplerin etkisine göre gönderenin tazminat sorumluluğu tayin edilir. m. 864/3’de “taşıyıcının davranışları”ndan söz edilse de, gerekçede burada ortak (müterafik) kusurdan değil, kusurdan bağımsız olarak taşıyıcının riziko alanındaki sebeplerin kastedildiği belirtilmektedir.


Gönderenin Tüketici Olması Durumunda Kusur Sorumluluğunun

Geçerli Olması (m. 864/4) Gönderenin “tüketici” (m. 864/5) sıfatını taşıması

hâlinde, m. 864/1’de yer alan sebeplerden doğan sorumluluğu kusur sorumluluğuna dayanmaktadır (m. 864/4). Ancak bu hâlde taşıyıcının sözleşmeye dayanan taleplerinde, TBK m. 112’de (BK m. 96) yer alan kusur karinesi uygulama alanı bulmaktadır. Buna göre gönderen kendisine yüklenebilecek kusurlu bir davranışın bulunmadığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir.

Gönderenin kusur sorumluluğunda sınırlı sorumluluk kuralları (m. 864/2) uygulanmaktadır.


Gönderenin Taşıma Sözleşmesini Fesih Hakkı (m. 865, 866)

HAKLI FESİH

Gönderen taşıma sözleşmesini taşıyıcının riziko alanında yer alan sebeplerden ötürü haklı

sebebe dayanarak feshedebilir.

HAKSIZ FESİH

Gönderen haklı bir sebebe dayanmadan taşıma

sözleşmesini her zaman feshedebilir.

(m. 865/1)

yTTK’da taşıma sözleşmesinin gönderen tarafından feshi özel olarak düzenlenmiştir. Taşıma sözleşmesi ani edimli sözleşme olduğu için buradaki fesih kavramı, teknik anlamda feshi değil; sözleşmeden dönmeyi ifade etmektedir.

TAM FESİH KISMİ FESİH

Gönderen taşıma sözleşmesini tamamen (m. 865) veya kısmen (m. 866) feshedebilir. Eşyanın bir kısmının taşınmasını talep edilmesi hâlinde taşıma sözleşmesi kısmen feshedilmiş olmaktadır.


Gönderenin Taşıma Sözleşmesini Haksız/Tam Feshinin Sonuçları

NİSPİ TALEP HAKKI

Taşıyıcı, taşıma ücreti ile bekleme ücretinden ve

sözleşmeden doğan masraflara dayalı diğer parasal taleplerin

toplamından, sözleşmenin feshi sonucunda tasarruf ettiği veya

iyiniyetli olarak edilmesi gereken miktarın indirilmesi

sonucu kalan kısmın ödenmesini talep edebilir.

MAKTU TALEP HAKKI

Taşıma Ücretinin Üçte Birini Talep Hakkı

Bu durumda taşıyıcı aşağıdaki nispi ve maktu olmak üzere iki seçimlik haktan birini kullanabilir (m. 865/2).

KORUMA ÖNLEMLERİ: Eşya fesihten önce yüklenmişse, taşıyıcı, giderleri gönderene ait olmak üzere m. 869/3, c. 2-4’de yer alan önlemleri alabilir. BOŞALTMA: Taşıyıcı boşaltmaya, bu işlemin işletmesine ve diğer yükle ilgililere zarar vermediği takdirde izin verebilir. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 45

Gönderenin Taşıma Sözleşmesini Haklı/Tam Feshinin Sonuçları

Taşıyıcının riziko alanından kaynaklanan sebepler taşıma sözleşmesinin ifasını etkilemişse, gönderen sözleşmeyi haklı olarak feshedebilir. Feshin gerekçesini oluşturan sebepler, gönderenin taşıma sözleşmesinden beklediği ifa menfaatini ortadan kaldırmış ise, bu durumda taşıyıcının gönderene karşı belirli bir miktarın ödenmesini talep hakkı yoktur. Diğer yandan ifa menfaati devam ediyorsa, bu halde taşıyıcı m. 865/2, (a)’da yer alan talep hakkına (bkz.

yuk. nispi talep hakkı) sahiptir.

Bu hâlde taşıyıcı haksız fesihten farklı olarak, yüklenmiş bulunan eşyayı giderleri kendisine ait olmak üzere hemen boşaltmak zorundadır. Ayrıca taşıyıcı m. 869/3, c. 2-4’de yer alan koruma tedbirlerini de almalıdır.


Gönderenin Taşıma Sözleşmesini Kısmi Feshi

HAKSIZ KISMİ FESİH

I. Taşıyıcı eşyanın bir kısmı yüklenmiş olsa da yola çıkmak zorundadır.

II. Taşıyıcı, (1) taşıma ücretinin tamamını, (2) doğmuş bekleme ücretini, (3) eksik yükleme sebebiyle uğranılan giderleri ve zararların tazminini ve (4) eksik yükleme sebebiyle mahrum kalınan teminat için ek teminat gösterilmesini, talep hakkına sahiptir.

III. Yüklenmeyen eşya yerine başka sözleşmeye dayalı olarak eşya taşınmış ise, elde edilen ücret yukarıda talep edilecek taşıma ücretinden mahsup edilir.

HAKLI KISMİ FESİH

Taşıyıcının riziko alanında yer alan sebepler yüzünden sözleşme kısmen feshedilmiş ise, bu durumda da eşyanın bir kısmı yüklenmiş olsa da taşıyıcı yola çıkmak zorundadır.

Ancak taşıyıcı yan tarafta bulunan 4 farklı talep hakkını ancak, fiilen taşınan yük oranında sahiptir.


Gönderenin Yükleme Süresine Uymaması veya Eşyayı Hazır Bulundurmaması Durumunda

Taşıyıcının Hakları (m.867) A) İHTAR VE MAKUL EK SÜRE ŞARTI

Gönderen eşyayı süresi içinde (1) yüklemez veya (2) yükleme yükümlülüğünün bulunmadığı hallerde eşyayı hazır bulundurmaz ise taşıyıcı belirli talep haklarını kullanabilmek için öncelikle gönderen “makul süre” tanıyarak ihtarda bulunacaktır.

B) İHTARA UYULMAMASI DURUMUNDA TAŞIYICI TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİ FESHEDEBİLİR.

C) SÖZLEŞMEYİ FESHEDEN TAŞIYICI m. 865/2’DE YER ALAN 2 SEÇİMLİK TALEP HAKKINDAN BİRİNİ KULLANABİLİR.

D) EŞYANIN MAKUL SÜRE İÇİNDE KISMEN YÜKLENMESİ DURUMUNDA TAŞIYICI MEVCUT EŞYA İLE YOLA ÇIKMAK ZORUNDADIR. BU HALDE TAŞIYICI m. 866/1’de YER ALAN 4 TALEP HAKKINA SAHİPTİR.

YÜKLEME SÜRESİNE UYULMAMASI TAŞIYICININ RİZİKO ALANINDA YER ALAN BİR SEBEPTEN KAYNAKLANMIŞSA TAŞIYICI LEHİNE YUKARIDAKİ TALEP HAKLARI DOĞMAZ. AYRICA BU DURUMDA TAŞIYICI YUKARIDAKİ ŞEKİLDE TAŞIMA SÖZLEŞMESİNİ FESHEDEMEZ.


Yükle İlgilinin Emir/Talimat ve Tasarruf Hakkı (m. 868)

EMİR/TALİMAT HAKKI

Yükle ilgililer taşıma sözleşmesi uyarınca taşıyıcıya taşıma işinin ifası konusunda emir ve talimat verme hakkına sahiptir. Emir ve talimatlar taşıyıcının taşıma sözleşmesinden doğan edimin ifa modelini somutlaştırır. Emir ve talimatlar yoluyla taşıma sözleşmesinde değişiklik yapılmamakla birlikte taşıyıcının edimi bu yolla belirgin kılınır.

TASARRUF HAKKI

Yükle ilgililer taşımanın durdurulması, eşyanın geri veya başka bir yere taşınması ya da başka bir kişiye teslim edilmesi gibi konularda tasarruf hakkına sahip bulunmaktadır. Usulüne uygun olarak kullanılan tasarruf hakkı ile taşıma sözleşmesinde değişiklik yapılmaktadır.


EMİR/TALİMAT VE TASARRUF HAKKININ SAHİBİ

GÖNDEREN

1. Taşıma sözleşmesinin kurulmasıyla birlikte emir/talimat ve tasarrufta bulunma hakkı gönderene aittir.

2. Eşyanın varma yerine ulaşmasıyla gönderenin bu hakları sona erer.

3. Emir/talimat ve tasarruf hakkının kullanılması taşıma senedinin ibrazı şartına bağlanabilir. Bu durumda gönderen elinde bulunan ve iki tarafça imzalanmış taşıma senedi nüshasını gönderilene teslim ettiği andan itibaren emir/talimat ve tasarruf hakkı sona erer.

GÖNDERİLEN

1. Eşyanın varma yerine ulaşmasıyla birlikte veya emir/talimat ve tasarruf hakkının taşıma senedinin ibrazına bağlandığı durumlarda taşıma senedinin teslim alınmasıyla bu hakları gönderilen kazanır.

2. Bu hakların kullanımının taşıma senedine bağlı kılınabilmesi için bu yönde taşıma senedine kayıt konulması ve senedin iki tarafça imzalanması gerekir.

3. Gönderilen başka bir kişiyi gönderilen olarak tayin edebilir. Ancak ikinci gönderilenin bir üçüncü kişiyi gönderilen olarak seçemez.


Emir/Talimat ve Tasarruf Hakkının Usulüne Uygun Olarak Kullanılması ve Taşıyıcının

Talep Hakları

Emir/talimat ve tasarrufların, taşıyıcının işletmesi veya diğer taşıma sözleşmelerinin yükle ilgilileri için zarar tehdidi oluşturmaması gerekir. Taşıyıcının bu tür emir/talimat ve tasarrufları yerine getirme borcu yoktur (m. 868/1, c. 2)

Taşıyıcı yükle ilgilinin emir/talimat ve tasarrufunun yerine getirilmesi için uygun bir ücret talep edebileceği gibi yapılan masrafların ödenmesini de talep edebilir (m. 868/1, c. 3). Ancak özellikle emir ve talimatlar bakımından taşıyıcının ücret talep etme hakkı somut olayın özelliklerine göre ve dürüstlük kuralı (TMK m. 2) çerçevesinde tayin edilmelidir.

Emir/talimat ve tasarruf hakkının kullanımı taşıma senedine bağlanmış ise, yükle ilgilinin bu hakları kullanabilmesi için taşıma senedi nüshasını ibraz etmesi gerekir. Taşıyıcı senet nüshası ibraz edilmeden yükle ilgilinin emir/talimat veya tasarrufuna uyarsa, gerçek hak sahibine karşı sorumluluğu doğar. Ayrıca taşıyıcı bu halde, sorumluluğunu sınırlayan hükümlerden yararlanmaz (m. 868/6, c. 2).


Taşıma ve Teslim Engelleri

1. TAŞIYICI TASARRUF HAKKINA SAHİP YÜKLE İLGİLİYİ BİLGİLENDİRMELİDİR. Eşyanın varma yerine ulaşmasından önce taşımanın sözleşmeye uygun olarak tamamlanamayacağı anlaşılır veya eşyanın gönderilene teslim edilmesinde engeller ortaya çıkarsa, taşıyıcı m. 868’e göre hak sahibi olan yükle ilgiliyi durumdan haberdar etmelidir.

2. TAŞIYICI YÜKLE İLGİLİNİN TASARRUFUNA UYGUN HAREKET ETMELİDİR. Gönderilen tasarruf hakkına sahip olmakla birlikte kendisi bulunamıyor veya eşyayı teslim almaktan kaçınmış ise, bu halde taşıyıcı gönderenin tasarrufuna uygun hareket edecektir (m. 869/2).

3. TAŞIYICI UYGUN SÜRE İÇİNDE TASARRUF HAKKI KULLANILMADIĞI TAKDİRDE m. 868/3 UYARINCA HAK SAHİBİNİN MENFAATLERİNİ EN İYİ ŞEKİLDE KORUYACAK TEDBİRLERİ ALMAK ZORUNDADIR.

Taşıma veya teslim engellerinin ortaya çıkması durumunda taşıyıcı sırasıyla aşağıdaki şekilde hareket etmek zorundadır:

Taşıyıcı yükle ilgilinin tasarrufuna uygun hareket edilmesi ve yük için aldığı koruma tedbirleri karşılığında uygun bir ücret ve yaptığı giderlerin kendisine ödenmesini talep edebilir (m. 869/1, c. 4; 868/I, c. C. 3-4; 869/4). Fakat taşıma/teslim engelleri taşıyıcının riziko alanında yer alan sebeplerden kaynaklanmışsa, bu konuda taşıyıcı talep hakkına sahip değildir.


Taşıma Ücretinin Hesaplanması ve Ödenmesi (m. 870)

Taşıma ücreti taşıyıcının taşıma sözleşmesinden doğan temel ifa menfaatini ifade eder. Taşıyıcı kural olarak para ile ifa edilen bu alacak hakkı karşısından taşıma edimini üstlenmektedir. Diğer yandan taşıyıcının taşıma sözleşmesinden doğan para alacakları taşıma ücretiyle sınırlı değildir. Bekleme ücreti ve taşıma işi kapsamında yapılan giderlerin ödenmesini talep hakkı da taşıyıcının alacakları arasında yer alır.

Taraflar taşıma ücreti miktarını sözleşme özgürlüğü çerçevesinde serbestçe belirleme yetkisine sahiptir. Ayrıca taraflar ücretin ödenme zamanını da kararlaştırabilir. Diğer yandan m. 870’de ödeme zamanını tayin etmemeleri durumunda uygulanacak yedek hukuk kuralı yer almaktadır. Söz konusu hüküm taşıma ediminin ifasına etki eden sebeplerin taşıma ücreti üzerindeki etkilerini de düzenlemeye çalışmaktadır.


Taşıma Ücretinin Hesaplanması ve Ödenmesi (m. 870) [2]

I. ÖDEME ZAMANI (MUACCELİYET)

Taşıma ücreti eşyanın tesliminde ödenir (m. 870/1). Bu hüküm giderlerin ödenmesini talep hakkı açısından da geçerlidir (m. 870/2).

II. TAŞIMA ÜCRETİNİN EŞYANIN MİKTARINA GÖRE BELİRLENMESİ DURUMUNDA TAŞIMA/YÜK SENEDİNİN ESAS ALINMASI

Bu halde taşıma ücreti hesaplanırken, eşyaya ilişkin taşıma veya yük senedindeki kayıtların doğru olduğu varsayılır. Bu varsayım, taşıyıcının taşıma senedindeki kayıtların doğru olduğunu kontrol etme imkanına sahip olmadığı durumlarda çekince koyması halinde de geçerlidir.

III. MESAFE ÜCRETİ

Taşıma veya teslim engelinden dolayı taşıma, süresinden önce sona erdirilirse, taşıyıcı taşımanın tamamlanan kısmı ile orantılı olarak taşıma ücretine (mesafe ücreti) hak kazanır.

Engel taşıyıcının riziko alanından kaynaklanmış ise, bu halde ancak taşımanın tamamlanan kısmında gönderenin ifa menfaatinin bulunması durumunda, taşıyıcı yukarıdaki mesafe ücretine hak kazanır.


Taşıyıcının, Gönderenin Riziko Alanında Yer Alan Sebeplerden Ötürü Taşımadaki

Gecikmeye Dayalı Talep Hakkı (m. 870/III)

Gönderenin riziko alanında yer alan bir sebepten ötürü taşıma ediminin ifası geçişmiş ise, taşıyıcı taşıma ücretine ilaveten uygun bir bedel ödenmesini talep edebilir.

m. 870/III’de yer alan “bedel”in ücret alacağı mı yoksa tazminat alacağı mı olduğu tartışmaya açılabilir. Şayet bu talep hakkı tazminat alacağı olarak görülürse, gönderenin kusursuz olduğu durumlarda dahi risk alanı prensibine göre sorumluluk altına girecektir ve bu durum, gönderenin kusursuz sorumluluğunu genişleten bir hal olarak karşımıza çıkacaktır.


Ödeme Karşılığında Eşyanın Teslimi (m. 872)

ÖDEME KARŞILIĞINDA TESLİM ANLAŞMASI

m. 872’de yer alan ödeme karşılığında teslim ticari hayatta kullanılan ödeme şekillerinden birini oluşturur. Bu hükme göre taşıma sözleşmesinde, eşyanın gönderilene teslimi, kararlaştırılan bedelin gönderilen tarafından ödenmesi şartına bağlanabilir. m. 857/1, b. (l) uyarınca bu konuda taşıma senedine kayıt konulabilir. Ancak teslimde ödeme anlaşmanın geçerli olması, taşıma senedinde bu kaydın yer almasına bağlı değildir. Bu anlaşmanın fiili taşıyıcıya karşı ileri sürülebilmesi, onun fiili taşıyıcı tarafından yazılı olarak kabulü şartına bağlıdır (m. 888/1, c. 1)

Tahsil sonucu elde edilen bedel, taşıyıcının kendi alacaklıları bakımından gönderene geçmiş sayılır. Dolayısıyla bu miktar taşıyıcının alacaklıları tarafından haczedilemez; taşıyıcının iflas masasına dahil olmaz.

TAŞIYICININ KUSURSUZ SORUMLULUĞU

Eşya bedeli tahsil edilmeden gönderilene teslim edilirse, taşıyıcı bundan doğan zararlardan gönderene karşı kusursuz şekilde sorumludur. Ancak taşıyıcının buradaki sorumluluğu tahsil edilmesi gereken bedel ile sınırlıdır. Taşıyıcının nitelikli kusurunun bulunması durumunda buradaki sorumluluk sınırı ortadan kalkar (m. 886).


Taşıma Süresi (m. 873)

Taraflar taşıma süresini sözleşme ile belirleyebilir.

Taşıma süresinin sözleşme ile belirlenmediği durumlarda, somut olayın özellikleri dikkate alınarak özenli bir taşıyıcıya tanınabilecek makul bir süre taşıma süresini oluşturur. Taşıyıcı bu makul süre içinde eşyayı varma yerinde gönderilene teslim etmekle yükümlüdür. Dikkat edileceği üzere m. 873 taşıma süresini tayin ederken, objektif ölçüt olarak özenli taşıyıcı kavramını esas almaktadır.


Zıya Karinesi (m. 874)

HAK SAHİBİ BİLDİRİM TARİHİNDEN İTİBAREN 30 GÜN İÇİNDE TAZMİNATI (GEREKLİ GİDERLERİ MAHSUP ETTİKTEN SONRA) GERİ ÖDEYEREK EŞYANIN KENDİSİNE TESLİMİNİ TALEP EDEBİLİR.

BU HALDE TAŞIMA ÜCRETİNİ ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ İLE TAŞIYICIDAN TAZMİNAT TALEP HAKKI SAKLI BULUNMAKTADIR.

HAK SAHİBİ EŞYAYI TESLİM ALMAYACAĞINI BİLDİREBİLİR VEYA 30 GÜN İÇİNDE TESLİM TALEBİNDE BULUNMAYABİLİR. BU HALDE TAŞIYICI EŞYA ÜZERİNDE SERBESTÇE TASARRUF HAKKINA SAHİP OLUR.

Eşya taşıma süresini (m. 873) izleyen 20 gün içinde teslim edilmez ise, hak sahibi (gönderen veya gönderilen) eşyanın zayi olduğunu kabul edebilir. Sınır ötesi taşımalarda söz konusu süre 30 gündür.

Hak sahibi eşyanın zıyaı dolayısıyla tazminat alırsa, bunun ödenmesi sırasında eşyanın daha sonra bulunması halinde kendisine derhal haber verilmesini talep edebilir. Bu talepte bulunulmaz ise, eşyanın daha sonra bulunması durumunda taşıyıcı eşya üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahip olacaktır. Söz konusu talepte bulunulması durumunda ise, eşyanın daha sonra bulunması halinde aşağıdaki 2 sonuç ortaya çıkmaktadır:

Uluslararası Sözleşmelerde yer alan zıya karinesi yurt içi taşımalarda Türk hukuku açısından ilk defa düzenlenmiştir.


Taşıyıcının Zıya veya Hasar ile Gecikmeden Doğan Sorumluluğu (m. 875)

TAŞIYICININ EŞYANIN ZIYAI VEYA HASARINDAN DOĞAN

SORUMLULUĞU

(TAŞIYICININ YÜKE ÖZEN BORCUNUN İHLALİNDEN DOĞAN SORUMLULUĞU)

Taşıyıcı eşyanın taşınmak üzere teslim alınmasından teslim edilmesine kadar geçecek süre içinde eşyanın zıyaı ve hasarından doğan zararlardan sorumludur (m. 875/1).

TAŞIYICININ EŞYANIN GEÇ TESLİMİNDEN DOĞAN

SORUMLULUĞU

Taşıyıcı eşyanın gönderilene geç tesliminden doğan zararlardan sorumludur (m. 875/1).

ZARAR OLGUSUNDAN BAĞIMSIZ OLARAK TAŞIMA ÜCRETİNİN GECİKME

ORANINDA İNDİRİLMESİ (m. 875/3)

Geç teslim durumunda, (taşıyıcı her türlü özeni gösterdiğini ispat edemedikçe) taşıma ücretinden doğan talep hakkı gecikme oranında sona erer.


Taşıyıcının Zıya veya Hasar ile Gecikmeden Doğan Sorumluluğu (m. 875) [2]

SORUMLULUĞUN HUKUKİ NİTELİĞİ

Taşıyıcının m. 875/I’den doğan sorumluluğunun hukuki niteliği, bu hükmün mehazı (CMR m. 17, § 425 HGB) gibi tartışmalı bir konu olacaktır. Türk sorumluluk hukuku açısından bu hükümde ağırlaştırılmış kusur sorumluluğunun mu, yoksa hafifletilmiş kusursuz sorumluluk mu olduğu sebep tartışmaya açıktır. Ne var ki, öğretide haklı olarak belirtildiği üzere bu tartışmaların teorik önemi bulunmaktadır. Pratik açıdan yükle ilgili zıya, hasar veya gecikmenin varlığını ispat ettikten sonra karine olarak taşıyıcının sorumluluğu kabul edilecektir. Taşıyıcı bu sorumluluktan kurtulmak için yTTK’da yer alan hükümlerde belirtilen ispat faaliyetini yerine getirmelidir. Kanaatimizce de, m. 876’da «en yüksek özen» ifadesine yer verildiği için buradaki sorumluluğun kusursuz sorumluluk hali olduğu kabul edilebilir.


Taşıyıcının Yardımcı Şahısların Eylemlerinden Doğan Sorumluluğu

(m. 879)

KENDİ ADAMLARI

Bu sınıfa giren yardımcı şahıslar ile taşıyıcı arasında istihdam ilişkisi bulunmaktadır. Örn. araç sürücüleri, forklift operatörü gibi… Taşıyıcının sorumluluğu için bu kişilerin taşıma işletmesinde görevlerini yerine getirirken eylemde bulunmaları gerekmektedir.

BAĞIMSIZ İFA YARDIMCILARI

Alt taşıyıcılar, antrepo işleticileri gibi taşıyıcıya bağlı olmayan ve taşıma işinin ifasına katılan bağımsız kişiler bu sınıfta yer alan yardımcı şahısları oluşturur. Taşıyıcı bu kişilerin ve onların yardımcı şahıslarının eylemlerinden m. 879 çerçevesinde sorumlu olmaktadır.

Taşıyıcı yardımcı şahısların “görevlerini yerine getirirken” işledikleri eylemlerden dolayı kendi eylemleri gibi sorumludur. m. 879’da önem taşıyan nokta sorumluluğun yardımcı şahısların görevlerini yerine getirme esasına bağlanmasıdır. eTTK m. 782’de ise görevlendirme esası geçerli değildi ve bu konuda alan sorumluluğu kabul edilmişti. yTTK alan sorumluluğundan vazgeçmektedir. m. 879’da yer alan yardımcı şahıslar iki gruptan oluşur.


ARAÇ ARIZASI VE KİRA VERENİN KUSURU (m. 877): Taşıyıcı araçta meydana gelen arızalara veya kiraya verenin kusurundan kaynaklanan sebeplere dayanarak sorumluluktan kurtulamaz. İşletme güvenliği ilkesi açısından bu sebepler sorumluluktan kurtulma imkanının dışına çıkarılmıştır.

Taşıyıcının Sorumluluktan

Kurtulması (m. 876-878)

MUTLAK SORUMSUZLUK SEBEBİNE DAYANILMASI

Zıya/hasar veya geç teslim, taşıyıcının “en yüksek özeni” göstermesine rağmen kaçınamayacağı ve sonuçlarını önleyemeyeceği sebeplerden meydana gelmiş ise, taşıyıcı sorumluluktan kurtulur. Bu hükümle taşıyıcının sorumluluktan kurtulması, ortalama bir özene değil, en yüksek özene bağlanmıştır. Taşıyıcı bu sebeplerin varlığını genel ispat kuralları çerçevesinde ispat edecektir.

MUHTEMEL SORUMSUZLUK

SEBEPLERİNE DAYANILMASI

m. 878

[Bkz. Sonraki Sunu]

Zıya/hasar veya geç teslim meydana geldiğinde, taşıyıcı, sorumluluğunu ortadan kaldıran sebeplerin varlığını ispat edemedikçe yükle ilgilinin zararlarından ötürü sorumludur. Taşıyıcının sorumluluktan kurtulması iki şekilde gerçekleşebilir:


Muhtemel Sorumsuzluk Sebepleri (m. 878)

m. 878’de 7 bent halinde sayılan sebepler yoluyla taşıyıcı ilk görünüş ispatını kullanarak sorumluluktan kurtulabilir. Bu sebeplere özel olarak yer verilmesinin temelini taşıyıcının ispat kolaylığından yararlanması oluşturur. Taşıyıcı bu sebeplerin zarara neden olduğunu doğrudan ispat etmeden, zararın bu sebeplerden kaynaklandığını ilk görünüş olarak (prima facia) ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir. İşte bu sebeple deniz taşıma hukuku terminolojisine de uygun olarak buradaki sebepleri muhtemel sorumsuzluk sebepleri olarak anıyoruz.


Muhtemel Sorumsuzluk Sebepleri (m. 878/1, b. [a]-[g])

1. Sözleşmeye veya teamüle uygun olarak üstü açık aracın kullanılması veya eşyanın güverteye yüklenmesi (m. 878/b. a).

2. Eşyanın gönderen tarafından yetersiz ambalajlanması (m. 878/b. b).

3. Eşyanın gönderen/gönderilen tarafından işleme tabi tutulması (yüklenmesi, boşaltılması) (m. 878 b. c).

4. Eşyanın doğal özelliği (kırılma, paslanma, bozulma, kuruma, sızma, olağan fire verme gibi...) (m. 878/b. d).

5. Paketlerin gönderen tarafından yetersiz etiketlenmesi (m. 878/b. e)

6. Canlı hayvan taşıması (m. 878/b. f)

7. Gümrük Kanunu ile diğer kanun ve düzenlemelerde yer alan hükümler uyarınca taşıyıcının sorumluluktan kurtulmasını haklı gösteren sebepler (m. 878/b g). Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 64

KURAL: Taşıyıcı somut olayın özelliklerine göre zıya/hasar veya gecikmenin (zararın), ilk görünüş olarak m. 878/1’de yer alan sebeplerden birinden kaynaklandığını ispat ederek sorumluluktan kurtulur. m. 878/2’de ilk görünüş ispatı, “muhtemel bulunması” ifadesi ile hükümde yer almaktadır. İlk görünüş ispatı gerçekleştikten sonra, yükle ilgili zararın söz konusu sebeplerden kaynaklanmadığını ispat etmelidir. Yükle ilgili “aksini ispat” faaliyetini başarıyla yerine getirmez ise, taşıyıcının sorumlu olmadığı kabul edilir. Ancak aşağıda hallerde bu genel kurala belirli istisnalar getirilmekte veya taşıyıcının ispat yükü arttırılmaktadır:

1. AÇIK ARAÇ TAŞIMALARINDA: Zarar eşyanın taşınmasına ilişkin özel talimatlara uyulmamasından kaynaklanmış ise, taşıyıcı m. 878/1, b. (a)’ya dayanarak sorumluluktan kurtulamaz (m. 878/3). Ayrıca zıya veya hasar olağanüstü nitelikte ise, ilk görünüş ispatı gerçekleşmez.

2. ÖZEL KORUMALI TAŞIMALARDA: Taşıyıcı sözleşme uyarınca eşyayı sıcağa, soğuğa, ısı değişikliklerine, neme, sarsıntılara ya da benzer etkilere karşı özel olarak koruma yükümlülüğü altında ise, m. 878/b. (d)’ye ancak somut olayın özelliklerine göre, özellikle de gerekli donanımın seçimi, bakımı ve kullanılmasına ilişkin kendisine düşen tüm önlemleri almış ve özel talimatlara uygun davranmış olması halinde dayanabilir.

3. CANLI HAYVAN TAŞIMALARINDA: Taşıyıcı bu tür taşımalar sebebiyle ancak somut olayın özelliklerine göre kendisine düşen tüm önlemleri almış ve özel talimatlara uyduğunu ayrıca ispat ederek sorumluluktan kurtulur (m. 878/5)

MUHTEMEL SORUMSUZLUK SEBEPLERİNİN İSPATI VE ÖZEL DURUMLAR


Eşyanın Zıyaı veya Hasarından Doğan Tazminatta Esas Alınan Objektif Değer (m. 880)

ZIYA HALİNDE

Tam/kısmi zıya halinde tazminat eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki objektif değerine göre hesaplanır.

HASAR HALİNDE

Hasar halinde, eşyanın taşınmak üzere teslim alındığı yer ve zamandaki objektif hasarsız değeri ile hasarlı değeri arasındaki fark tazmin edilir.

OBJEKTİF DEĞER: Eşyanın objektif değeri piyasa fiyatına göre, bu yoksa aynı tür ve nitelikteki malların cari değerine göre tayin edilir.

FATURANIN ÖZEL KARİNE FONKSİYONU: Eşya taşınmak üzere teslim alınmadan önce aynı zamanda satım sözleşmesine konu olmuşsa, satıcının faturasında yer alan bedel, taşıma giderleri mahsup edildikten sonra eşyanın objektif değeri açısından adi karine teşkil eder. Bu düzenleme taşıma hukuku açısından özgün bir nitelik taşır.

HASAR HALİNDE, EŞYADAKİ ZARARI GİDERMEK/AZALTMAK İÇİN YAPILAN TOPLAM HARCAMA, ÖDENECEK TAZMİNAT İÇİN KARİNE TEŞKİL EDER.


Zarar Saptama Giderlerinin Objektif Değere Göre Belirlenen Miktara

Eklenmesi (m. 881) Taşıyıcı eşyanın zıyaı veya hasarı halinde, m. 880’e göre

eşyanın objektif değerine göre tayin edilen miktarın yanında zararın saptanması için yapılan giderleri de tazmin etmek zorundadır. Dolayısıyla tazminat miktarının hesaplanmasında eşyanın objektif değerine göre tayin edilen miktara (m. 880), zarar saptama giderlerinin eklenmesi gerekmektedir. Elde edilecek toplam değer m. 882 uyarınca taşıyıcının sınırlı sorumluluk rejimine tabi kılınır.


Taşıyıcının Eşyanın Zıyaı veya Hasarından Doğan Sorumluluğunun Sınırlandırılması (m. 882)

TAM ZIYA VEYA HASAR HALİNDE

EŞYANIN NET OLMAYAN TOPLAM AĞIRLIĞININ KİLOGRAMI BAŞINA 8,33 ÖZEL ÇEKME HAKKI (m. 882/1)

EŞYA, BELİRLİ BİR KISMININ ZARARA UĞRAMASINA KARŞIN EKONOMİK DEĞERİNİN TAMAMINI YİTİRMİŞSE, YUKARIDAKİ SINIR UYGULANIR (m. 882/2, b).

KISMİ ZIYA VEYA HASAR HALİNDE

EŞYANIN ZARARA UĞRAYAN KISMININ NET OLMAYAN TOPLAM AĞIRLIĞININ KİLOGRAMI BAŞINA 8,33 ÖZEL ÇEKME HAKKI (m. 882/2, a).

TL’YE ÇEVİRME ZAMANI: ÖZEL ÇEKME HAKKI SÖZLEŞMEYE GÖRE VEYA TAŞINMAK AMACIYLA TESLİM ALINDIĞI TARİHTEKİ TC MERKEZ BANKASI KURU ÜZERİNDEN TÜRK LİRASINA ÇEVRİLİR (m. 882/4). (http://www.tcmb.gov.tr/kurlar/today.html) AYRICA USUL KURALLARI DİKKATE ALINDIĞINDA DAVA TARİHİ İTİBARİYLE YUKARIDAKİ SORUMLULUK SINIRLAMALARI UYGULANMALIDIR.


Sınırlı Sorumluluk Kurallarının Uygulanmasından Sonra Taşıma Ücreti ve Diğer Giderlerin

Tazminata Eklenmesi (m. 883)

EKLENECEK GİDERLER:

1. TAŞIMA ÜCRETİ

2. TAŞIMAYLA İLGİLİ VERGİ VE RESİMLER

3. TAŞIMAYLA İLGİLİ DİĞER MASRAFLAR

Taşıyıcı zıya veya hasardan sorumlu olduğu takdirde, m. 880-882 uyarınca ödemesi gereken miktar yanında, yan tarafta yer alan giderler de eklenmektedir. Bunun sonucunda taşıyıcının “tazminat borcu” tam olarak hesaplanmış olur.

Hasar halinde, yukarıdaki giderlerin eklenmesi m. 880/2’ye göre tespit edilecek (eşyanın hasarlı değeri ile hasarsız değeri arasındaki) orana göre yapılır.


Taşıyıcının Eşyanın Geç Tesliminden Doğan Tazminat Borcunun Hesaplanması

(m. 882/3)

Taşıyıcının eşyanın geç tesliminden dolayı tazminat sorumluluğu taşıma ücretinin üç katı ile sınırlıdır.

Yükle ilgili bu sınır dahilinde geç teslim sebebiyle uğradığı her türlü zararın tazminini talep edebilir. Bu talebin kabul edilebilmesi için yükle ilgilinin geç teslim sonucu zarara uğradığını ve bu zarar miktarını ispat etmesi gerekir. Yükle ilgili, maktu olarak taşıma ücretinin üç katını tazminat olarak talep edemez.

İSTİSNA: m. 875/3 uyarınca zarar oluşmasa da taşıma ücreti gecikme süresiyle orantılı olarak indirilir. Bu durumda peşin ödenen ücret gecikme durumunda m. 875/3 uyarınca ödenen kısım iade edilecektir.


Taşıyıcının Diğer Sözleşmesel Sorumluluk Sebeplerinde Tazminat Sorumluluğunun

Sınırlandırılması (m. 884)

Yukarıda incelenen tazminat sınırları iki sorumluluk sebebine dayanır: (1) Taşıyıcının eşyaya (yüke) özen borcunun ihlalinden doğan sorumluluğu ve (2) taşıyıcının eşyanın geç tesliminden doğan sorumluluğu. Bu iki sorumluluk sebebi dışında taşıyıcı başka bir sözleşmesel sorumluluk sebebiyle yükle ilgiliye karşı sorumlu olabilir (örn. taşıma ediminin hiç ifa edilmemesinden doğan sorumluluk). Bu durumda eşya ve kişi zararları dışındaki diğer zararlardan ötürü taşıyıcının sorumluluğu tam zıya

halinde ödenmesi gereken tazminat miktarının üç katını aşamaz.


Sözleşme Dışı Taleplerde Sorumsuzluk Sebeplerinin ve Sınırlı Sorumluluk

Kurallarının Uygulanması (m. 885)

I. YÜKLE İLGİLİLER AÇISINDAN: Yukarıda açıklanan taşıyıcının (1) sorumsuzluk sebepleri ile (2) sorumluluğunun sınırlandırılmasına ilişkin kurallar, yükle ilgililerin (gönderen/gönderilen) sözleşme dışı tazminat taleplerinde de uygulama alanı bulur (m. 885/1). Ancak bu hükümler sözleşme dışı sorumluluk sebepleri açısından taşıyıcı lehine özel bir durum yaratması halinde uygulanır. Söz konusu hükümler taşıyıcı aleyhine sonuç doğurursa m. 885 uygulama alanı bulmaz.

II. ÜÇÜNCÜ KİŞİLER AÇISINDAN: Kural olarak yukarıdaki sonuç üçüncü kişilerin talepleri açısından da geçerlidir (m. 885/2). Ancak:

1. Üçüncü kişi taşımaya onay vermemiş ise “ve” taşıyıcı da gönderenin taşıma konusunda yetkili olmadığı hususunda kötüniyetli ise, veya

2. Eşya taşıma için teslim alınmadan önce, üçüncü kişinin veya emin sıfatıyla zilyedin elinden onayı olmaksızın çıkmışsa, üçüncü kişilerin talepleri açısından sorumsuzluk sebepleri ve sınırlı sorumluluk ile ilgili kurallar uygulama alanı bulmaz.


Yardımcı Şahısların Taşıyıcının Sorumluluk Sisteminden Yararlanması

(m. 887)

Taşıyıcının yardımcı şahıslarından (m. 879) birine karşı, eşyanın zıyaı, hasarı veya geç teslimi sebebiyle sözleşme dışı talepler ileri sürülmüş ise, yardımcı şahıs (1) taşıyıcının sorumluluktan kurtulma sebeplerine ve (2) sınırlı sorumluluk kurallarına dayanabilir. Ancak yardımcı şahsın nitelikli ağır kusurunun bulunması durumunda söz konusu kural uygulanmaz (ayrıca bkz. 886).


Nitelikli Ağır Kusura Bağlanan Sonuçlar (m. 886)

Taşıyıcının veya yardımcı şahıslarının nitelikli ağır kusuru sebebiyle zarar ortaya çıkmışsa, taşıyıcı (1) sorumsuzluk sebepleri (m. 878) ile (2) sorumluluğun sınırlandırılmasına (m. 880, 882, 884) ilişkin kurallardan yararlanamaz.

NİTELİK AĞIR KUSURUN TARİFİ: (1) Kast veya (2) zararın meydana gelme ihtimalinin bilinciyle işlenen pervasız davranış.

Yardımcı şahısların nitelikli ağır kusuru da kendilerinin söz konusu kurallardan yararlanmalarına engel olmaktadır (ayrıca bkz. 887/c. 2).


Fiili Taşıyıcının Sorumluluğu (m. 888)

Kısmen veya tamamen taşıma ediminin ifasına alt taşıma sözleşmesi kapsamında katılan ve eşya zararı kendi hakimiyetinde gerçekleşen alt taşıyıcı m. 888’de fiili taşıyıcı olarak anılmaktadır (m. 888/1, c. 1). Fiili taşıyıcı, aralarında taşıma sözleşmesi bulunmasa dahi yükle ilgililere (ve m. 885/2’ye göre üçüncü kişilere) karşı asıl taşıyıcı gibi sorumlu olur (m. 888/1). Asıl taşıyıcı ve fiili taşıyıcı ortaya çıkan zararlardan müteselsilen sorumludur (m. 888/3).

Asıl taşıyıcının yükle ilgililerle sorumluluğunun genişletilmesi için yaptığı özel anlaşmalar, fiili taşıyıcıya karşı ancak onun bunları yazılı olarak kabul etmesi şartıyla ileri sürülebilir (m. 888/1, c. 2).

Fiili taşıyıcı eşyanın kendi hakimiyetinde bulunduğu sıradaki durumunu belgeleyebilmek için eşyanın durumunu taşıma senedinde veya başka bir belgede tespit ettirebilir (m. 888/4). Aksi takdirde eşyanın dışı görünüş itibariyle iyi halde teslim alındığı veya eşya taşıma senediyle sevk edilmiş ise bu senede uygun olarak teslim alındığı kabul edilir (m. 888/4, c. 2; 858).


Eşyanın Zıyaı veya Hasarının Bildirimi (m. 889)

DIŞ GÖRÜNÜŞ İTİBARİYLE ANLAŞILABİLEN ZIYA VE HASARLARDA

EN GEÇ TESLİM ANINA KADAR ZIYA VEYA HASAR TAŞIYICIYA BİLDİRİLMELİDİR. BU BİLDİRİM ŞEKLE TABİ DEĞİLDİR. BİLDİRİMDE ZARARIN GEREKLİ AÇIKLIKTA BELİRTİLMESİ VE NİTELENDİRİLMESİ GEREKİR. BU BİLDİRİMİN EŞYAYI TESLİM EDENE YAPILMASI YETERLİDİR.

DIŞ GÖRÜNÜŞ İTİBARİYLE ANLAŞILAMAYAN ZIYA VE

HASARLARDA

TESLİMDEN İTİBAREN 7 GÜN İÇİNDE YAZILI ŞEKİLDE BİLDİRİMDE BULUNULMALIDIR. BİLDİRİMDE ZARARIN GEREKLİ AÇIKLIKTA BELİRTİLMESİ VE NİTELENDİRİLMESİ GEREKİR. AYRICA TELEKOMÜNİKASYON ARAÇLARIYLA DA BİLDİRİM YAPILABİLİR. AYRICA BİLDİRİMDE BULUNANIN KİM OLDUĞU HERHANGİ BİR ŞEKİLDE ANLAŞILABİLİYORSA İMZAYA GEREK YOKTUR.

SÜRESİNDE VE USULÜNE UYGUN OLARAK BİLDİRİMDE BULUNULMAZ İSE, EŞYANIN TAŞIMA SÖZLEŞMESİNE UYGUN ŞEKİLDE TESLİM EDİLDİĞİ KARİNESİ DOĞAR. BU KARİNENİN AKSİ İSPAT EDİLEBİLİR.

FİİLİ TAM ZIYA HALİNDE BİLDİRİME GEREK YOKTUR.

GÖNDEREN VEYA GÖNDERİLENDEN BİRİNİN BİLDİRİMDE BULUNMASI YETERLİDİR.


Eşyanın Geç Teslim Edildiğinin

Bildirimi (m. 889/3)

Gönderilen teslim süresi aşıldığında, teslim tarihinden itibaren 21 gün içinde taşıyıcıya bildirimde bulunmalıdır.

Teslimden sonra yapılacak bildirimin yazılı olması şarttır. Ayrıca telekomünikasyon araçlarıyla da bu bildirimde bulunabilir. Bildirimde bulunanın kim olduğu herhangi bir şekilde anlaşılabiliyorsa, bildirimde imza bulunması şart değildir.

YUKARIDAKİ BİLDİRİMDE BULUNULMAZ İSE, GÖNDERİLEN EŞYANIN GEÇ TESLİMİNDEN DOĞAN TAZMİNAT HAKLARINI KAYBEDER. BİLDİRİMDE BULUNULMADIĞI HAKİM TARAFINDAN RE’SEN

DİKKATE ALINACAK BİR VAKIADIR. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 77

Özel Yetki Kuralları (m. 890) GENEL KURAL: Eşya taşımalarından (m. 856-893) doğan uyuşmazlıklarda, eşyanın

taşınmak üzere teslim alındığı veya teslim edileceği yer mahkemeleri de yetkilidir. Buradaki yetki kuralı HMK m. 10’dan daha geniş̧ kapsamda bulunmaktadır. Ayrıca özellikle bu hüküm, ortak kesin yetkiden çıkan sorumlar açısından da önemli bir çözüm getirmektedir.

m. 890/1’de Kanunun Taşıma İşleri Kitabının “genel hükümleri”ni düzenleyen birinci kısmından doğan uyuşmazlıklara da atıfta bulunulmuştur. Dolayısıyla bu yetki kuralları eşya taşımalarına ilişkin hükümlerin diğer taşıma türlerine uygulanması durumunda da geçerli bulunmaktadır (m. 894 ve 902).

FİİLİ TAŞIMA DURUMUNDA ÖZEL YETKİ KURALLARI: Fiili taşıyıcıya karşı açılacak dava asıl taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde; asıl taşıyıcıya karşı açılacak dava fiili taşıyıcının yerleşim yeri mahkemesinde de açılabilir (M. 890/2). Bu hüküm HMK m. 6’dan daha geniş ̧bir uygulama alanı getirmektedir.

NOT: HMK m. 17 uyarınca geçerli bir yetki sözleşmesi var ise ve taraflar aksini kararlaştırmamış̧ ise, buradaki mahkeme münhasır yetkili olacaktır. Ancak yetki sözleşmesinin geçerli olabilmesi için her iki tarafından da tacir veya kamu tüzel kişisi olması gerekmektedir. Kural olarak HMK m. 17’ye uygun olarak asıl taşıyıcı ile gönderen arasında geçerli olarak kurulan yetki sözleşmesi fiili taşıyıcıyı bağlamaz.


Taşıyıcının Hapis Hakkı (m. 891)

Taşıyıcı taşıma sözleşmesinden doğan tüm talep hakları için ilgili sözleşmenin konusu oluşturan (1) eşya ve (2) refakat belgeleri üzerinde hapis hakkına (TMK m. 950-953) sahiptir (m. 891/1). Burada tacirler arasında bağlantıyı varsayan TMK m. 950/2’nin uygulama imkanı yoktur. Hapis hakkı sadece mevcut taşıma sözleşmesinin konusu üzerinde kullanılabilir. m. 891 özel hüküm niteliğindedir. Keza şunu da belirtmek gerekir ki, refakat belgeleri üzerinde eşya hukuku kuralları uyarınca hapis hakkı tesis edilemez. Hükümde yer alan hak teknik anlamda hapis hakkı değil; teslimden kaçınma hakkıdır. Çünkü TMK 951/1’e göre nitelikleri itibariyle paraya çevrilmeye elverişli olmayan taşınırlar üzerinde hapis hakkı kullanılamaz. Refakat belgeleri de bu kapsama girer.

Taşıyıcı eşya üzerinde (vasıtalı veya vasıtasız) zilyet olduğu sürece hapis hakkını kullanabilir. Taşıyıcı konşimento veya taşıma senedi uyarınca eşya üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğu süre boyunca da hapis hakkını kullanabilir.

Hapis hakkının paraya çevrilmesi yolundaki bildirim kural olarak gönderilene yapılır. Gönderilen bulunamıyorsa veya eşyayı teslim almaktan kaçınıyorsa, bu bildirim gönderene yapılır.


Hapis Hakları Arasındaki Sıra (m. 893)

m. 893 eşya üzerinde doğan hapis hakları açısından taşımayla doğrudan bağlantılı hapis hakları ve taşımayla dolaylı bağlantılı hapis hakları olarak ikili bir ayrım yapmaktadır. Bu hükme göre aynı eşya üzerinde, eşyanın taşınmasıyla bağlantılı birden çok hapis hakkı varsa, bunlardan eşyanın taşınması ile doğrudan doğruya bağlantılı bulunan hapis hakları diğerlerinden önce gelir. Dolayı bağlantılı hapis hakları arasında ise, kimin hakkı sonra doğmuş ise onun önceliği bulunmaktadır.

Örneğin taşıyıcı eşyayı gerekli olması durumunda korunması için antrepoya teslim edebilir. Taşıyıcı dolaylı zilyet olsa da antrepoda bulunan eşya üzerinde alacakları için hapis hakkını kullanabilir. Diğer yandan antrepo işleticisi de verdiği hizmetten doğan ücret alacağı için hapis hakkını kullanmak isteyebilir. m. 893 uyarınca bu iki hapis hakkı arasında taşıyıcının hakkının önceliği bulunmaktadır.


Sonraki Taşıyıcıların Önceki Taşıyıcıların

Haklarını Kullanması (m. 892)

Eşyanın birden çok taşıyıcı tarafından taşınması halinde, eşyanın tesliminde son taşıyıcı, önceki taşıyıcıların (veya taşımaya katılan taşıma işleri

komisyoncusunun [m. 892/3]) alacaklarını tahsil etmek zorunda ise, önceki taşıyıcıların sahip olduğu hakları, özellikle hapis hakkını kullanır (m. 892/1, c. 1). Bu çerçevede son taşıyıcı hapis hakkına sahip olduğu sürece, önceki taşıyıcıların hapis hakkı devam eder (m. 892/1, c. 2).

KANUNİ HALEFİYET: Önceki taşıyıcının alacağı, sonraki tarafından ödenirse önceki alacak ve hapis hakkı sonrakine geçer (m. 892/2).


TAŞINMA EŞYASI

TAŞINMASI (m. 894-901)

[Dördüncü Kitap, 3. Kısım]


Taşınma Eşyası Taşıması (m. 894-901)

TAŞINMA EŞYASININ TANIMI

Bir evden (konuttan), bürodan veya benzeri bir yerden teslim alınıp, benzeri bir yere taşınan eşyaya, “taşınma eşyası” denir. Örneğin mobilyalar, beyaz eşyalar, halılar gibi konutta veya büroda kullanılan eşyalar bu kapsamda yer alır. Buna karşılık bir lokantada kullanılan ticari buzdolabı bu kapsamda yer almaz. Diğer taraftan aynı lokantanın yazıhanesinde bulunan demirbaş (masa, sandalye, bilgisayar vb.) taşınma eşyasına örnek olarak verilebilir.

Bir eşyanın taşınma eşyası olabilmesi için hali hazırda kullanılırken taşımaya mevcut kullanım şeklini muhafaza edecek şekilde konu olması gerekir. Örneğin ikinci el mobilya satıcısının işyerine satılmak için gönderilen eşyalar taşınma eşyası sayılmaz. Aynı şekilde yeni alınan bir ev eşyasının ev veya büroya taşınması da taşınma eşyası taşıması niteliğinde değildir.

UYGULANACAK HÜKÜMLER

Taşınma eşyasını konu alan taşıma sözleşmelerine öncelikle “Taşınma Eşyası Taşıması” başlıklı üçüncü kısım (m. 894-901) hükümleri ile uluslararası sözleşmelerde aksine hüküm bulunmadıkça Taşıma İşleri Kitabının Birinci (genel hükümler) ve İkinci kısmını (eşya taşıması) oluşturan m. 850-893 uygulanır.


Taşınma Eşyası Taşınmasında

Taşıyıcının Yükleme, Boşaltma Gibi Taşıma İşlemlerinden Doğan Yükümlülükleri (m. 895) Eşya taşımalarından farklı olarak (bkz. m. 862, 863), taşınma eşyası taşımasının niteliğinden kaynaklanan sebeplerle aşağıdaki taşıma işlemlerini yerine getirmek kural olarak taşıyıcının yükümlülüğündedir. Bu taşıma işleri taşıyıcının riziko alanında yer almaktadır.

1. MOBİLYALARIN SÖKÜLMESİ VE TAKILMASI

2. TAŞINMA EŞYASININ YÜKLENMESİ VE BOŞALTILMASI

3. GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE EŞYANIN AMBALAJLANMASI VE

İŞARETLENMESİ GİBİ TAŞIMAYLA İLGİLİ DİĞER İŞLEMLERİN (ÖRN. EŞYANIN

SİGORTALANMASI, MOBİLYA DIŞINDAKİ EŞYALARIN MONTE EDİLMESİ,

YERLEŞTİRİLMESİ) YERİNE GETİRİLMESİ

ANCAK TARAFLARIN YUKARIDAKİ ŞARTLARIN AKSİNİ KARARLAŞTIRMASI MÜMKÜNDÜR. [Gerekçesi için şu hükme bkz. 898/1, b. (b), (c), (d)]


Taşınma Eşyası Taşınmasında

Gönderenin Yükümlülüklerine İlişkin Özel Hükümler (m. 896)

1. GÖNDEREN TAŞIMA SENEDİ DÜZENLEMEKLE YÜKÜMLÜ DEĞİLDİR. Ancak gönderenin talebi üzerine taraflar taşıma senedi yükümlülüğü altındadır.

2. GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE TEHLİKELİ EŞYA HAKKINDA BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ HAFİFLEMEKTEDİR. Buna göre tüketici/gönderen taşınma eşyasının tehlikeli eşya olduğu konusunda sadece genel bilgi verme yükümlülüğü altındadır. Ayrıca taşıyıcı tüketici/göndereni bu bilginin verilmesi konusunda uyarma yükümlülüğü altındadır.

3. GÖNDEREN TÜKETİCİ İSE TAŞIYICI ONU UYULMASI GEREK İDARİ TAŞIMA HUKUKU VE GÜMRÜK KURALLARI KONUSUNDA BİLGİLENDİRME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ALTINDADIR. Ancak taşıyıcı bu bilgilendirmenin yanında, gönderen tarafından kendi tasarrufuna sunulan bilgi ve belgelerin doğruluğunu denetleme yükümlülüğü altında değildir.


Taşınma Eşyası Taşımasında

Gönderenin Sorumluluğunun Sınırlandırılması (m. 897)

Gönderenin taşıyıcıya karşı sorumluluğu taşıma sözleşmesinin ifası için gerekli olan yükleme hacminin metreküpü başına 1.500 özel çekme hakkı ile sınırlıdır.

GEREKLİ YÜKLEME HACMİNİN

M3 BAŞINA 1500 ÖÇH



Taşıyıcının Muhtemel Sorumsuzluk Sebepleri Özel Olarak Düzenlenmesi

(m. 898)

m. 898’de taşıyıcının muhtemel sorumsuzluk sebepleri eşya taşımalarında geçerli olan m. 878’den farklı olarak düzenlenmiştir. Eşya taşımalarında olduğu gibi taşıyıcının zararın bu sebeplerden kaynaklandığını ilk görünüş olarak ispat etmesi sorumluluktan kurtulması için yeteridir (m. 898/2). Ancak taşıyıcının sorumluluktan kurtulabilmesi için ayrıca somut olayın özelliklerine göre, üzerine düşen edimleri yerine getirerek tüm önlemleri aldığını ve talimatlara uyduğunu ispat etmesi de gerekir (m. 898/3).

Muhtemel sorumsuzluk sebepleri için bkz. m. 898/1, b. a-g



Taşıyıcının Zıya/Hasardan Kaynaklanan Sorumluluğunun Özel Olarak

Sınırlandırılması (m. 899) Taşıyıcının sorumluluğunun üst sınırı hakkında m. 882/1-

2’de yer alan kuralın yerine taşınma eşyası taşımalarında m. 899’daki sınır uygulanır. Bu hükme göre zıya veya hasar sebebiyle taşıyıcının sorumluluğu taşıma sözleşmesinin ifası için gerekli olan yükleme hacminin metreküpü başına 1.500 özel çekme hakkı ile sınırlıdır.

Tazminata esas alınacak objektif değer ve buna eklenecek diğer miktarlar konusunda eşya taşımaya ilişkin m. 880, 881 ve ayrıca (sınırlı sorumluluk kuralının uygulanmasından sonra) m. 882 uygulanır.

GEREKLİ YÜKLEME HACMİNİN

M3 BAŞINA 1500 ÖÇH


Taşınma Eşyasının Zıya veya Hasarının Bildirimine İlişkin Özel Hükümler

(m. 900)

DIŞ GÖRÜNÜŞ İTİBARİYLE ANLAŞILABİLEN ZIYA VE

HASARLARDA

En geç teslimden itibaren 3 iş günü içinde bildirimde

bulunulmalıdır.

DIŞ GÖRÜNÜŞ İTİBARİYLE ANLAŞILAMAYAN ZIYA VE

HASARLARDA

En geç teslimden itibaren 14 gün içinde bildirimde

bulunulmalıdır.

BİLDİRİMDE BULUNULMAZ İSE TALEP HAKKI DÜŞER. Teslimden sonra yapılacak bildirim ve teslim anında yapılacak bildirimin şekli konusunda m. 900’de özel hüküm bulunmadığı için m. 889/4 ve 5 uygulama alanı bulur. Buna göre teslimden sonra yapılacak bildirim yazılı olmalıdır ve Telekomünikasyon araçlarıyla da bu bildirim yapılabilir. Bildirimde bulunan belirli ise imzasının bulunmasına gerek yoktur. Diğer taraftan kanaatimizce zararın genel olarak tarifi bildirimin içeriği açısından yeterli olmalıdır (krş. m. 889/1, . C. 2).


Gönderenin Tüketici Olması Halinde Aydınlatma Yükümlülüğünün İhlaline

Bağlanan Sonuçlar (m. 901) BİLGİLENDİRME KONUSU

1. Taşıyıcı ve gönderenin sorumluluk sebepleri

2. Taşıyıcının sorumluluğunun genişletilmesi yönünde anlaşma yapılması veya eşyanın taşıma rizikolarına karşı sigorta ettirilebilmesi imkanı

3. Zıya veya hasarın bildirilmesinin sonuçları

(1) ve (2)’deki bilgilendirme sözleşmenin kurulması anında yapılması gerekir. (3)’teki bilgilendirme en geç eşyanın teslimi sırasında yapılmalıdır.

BİLGİLENDİRMEMENİN SONUÇLARI

Yan tarafta bulunan (1) ve (2)’deki bildirimlerde bulunulmaz ise, taşıyıcı m. 898 (muhtemel sorumsuzluk sebepleri) ve 899 (zıya/hasarda sorumluluğun üst sınırı) ile eşya taşımasına ilişkin ikinci kısımda yer alan sorumluluktan kurtulma hallerine ve sınırlı sorumluluk kurallarına dayanamaz.

Yan tarafta bulunan (3)’te yer alan bildirimde bulunulmaz ise, taşıyıcı gönderenin bildirimde bulunmaması sonucunda talep hakkın düştüğü iddiasına bulunamaz.

BİLGİLENDİRME YAZILI, KOLAYCA OKUNABİLİR VE ANLAŞILABİLİR OLMAK ZORUNDADIR (m. 901/2). AKSİ HALDE BİLDİRİM GEÇERSİZ OLUR. Y. Doç. Dr. Vural SEVEN 90

DEĞİŞİK TÜR ARAÇLAR İLE TAŞIMA

Multimodal Transport= Karma Taşıma= Kombine Taşıma

(m. 902-905) [Dördüncü Kitap, 4. Kısım]


UYGULAMA ALANI

m. 902- (1) Bu Kitabın Birinci ve İkinci Kısım hükümleri, aşağıdaki şartların tamamının bir arada varlığı hâlinde, değişik tür araçlar ile taşıma sözleşmelerine de uygulanır:

a) Eşyanın taşınması bütünlük gösteren bir taşıma (tek sözleşme/tek belge) sözleşmesine dayanıyorsa.

b) Bu sözleşme bağlamında taşıma değişik türde araçlarla yapılacaksa.

c) Taraflar, her bir türdeki araç için ayrı sözleşme yapmış olsalardı, söz konusu sözleşmelerin en az ikisi farklı hükümlere bağlı tutulacak idiyse.

d) Aşağıdaki hükümlerle, uygulanması gerekli milletlerarası sözleşmelerde aksi yolda bir düzenleme yoksa.

3 Olumlu 1 Olumsuz Şart


Uygulanması Gerekli Milletlerarası Sözleşmelerde Aksi Yolda Bir Düzenleme

Bulunması CMR m. 2/1 «Eşya yüklü taşıt, yolculuğun bir kısmında yükü boşaltmadan, denizyolu,

demiryolu, içsuyolu veya havayolu ile taşınırsa, buna rağmen, konvansiyon taşımanın tamamına uygulanır» Örneğin Çeşme – Brindisi Ro-Ro Taşımacılığı

COTIF-CIM m. 1 § 3 «Tek bir taşıma sözleşmesine konu teşkil eden uluslararası bir taşımanın, sınır ötesi demiryolu taşımasına ilave olarak, bir üye Devletin dahili trafiğinde denizcilik yolu veya karayolu ile taşımayı içermesi halinde, iş bu Tektip Kurallar uygulanır.

§ 4 Tek bir taşıma sözleşmesine konu teşkil eden uluslararası bir taşımanın, demiryolu taşımasına ilave olarak, denizyolu ile taşımayı veya dahili denizcilik yoluyla sınır ötesi taşımayı içermesi halinde, iş bu Tektip Kurallar , eğer denizyolu taşıması veya dahili denizcilik yoluyla taşıma, Sözleşmenin 24. madde § 1’de öngörülen hatlar listesine kaydedilmiş hatlarda gerçekleştiriliyorsa, geçerlidir.»

COTIF-CIM m. 24 § 1 «Kendi tekerlekleri üzerinde seyreden ve eşya olarak taşımaya verilen demiryolu araçlarının taşınması durumunda, taşımacı, teslim alınmasından teslim edilmesine kadar meydana gelen araç veya parçalarının kaybından veya hasarlarından ve zararın kendi hatasından kaynaklanmadığını ispatlamadığı ölçüde teslim süresinin aşılmasından meydana gelen zarardan sorumludur.» Örneğin Sirkeci- Haydarpaşa feribot seferi ile Tatvan- Van arası van gölü geçişi.


BİLİNEN ZARAR YERİ (m. 903)

m. 903- (1) Zıyaa, hasara veya teslimdeki gecikmeye yol açan olayın, taşımanın hangi kısmında meydana geldiği belli ise, taşıyıcının sorumluluğu, bu Kitabın Birinci ve İkinci Kısım hükümlerinin yerine, taşımanın bu kısmı için ayrı bir taşıma sözleşmesi yapılmış olsaydı, o sözleşmenin bağlı olacağı hükümlere göre belirlenir. Zıyaa, hasara veya teslimdeki gecikmeye yol açan olayın taşımanın hangi kısmında meydana geldiğine ilişkin ispat yükü, bunu iddia eden tarafa aittir.


BİLDİRİM ve ZAMANAŞIMI (m. 904)

904- (1) Zararın bildirimine ilişkin olarak, zarar yerinin bilinip bilinmemesi veya sonradan belli olmasına bakılmaksızın, 889 uncu madde hükmü uygulanır. Taşımanın son kısmı için ayrı bir taşıma sözleşmesi yapılmış olsaydı, o sözleşmeye uygulanacak hükümlere uygun bir bildirimde bulunulması hâlinde de, zararın bildirimi için öngörülmüş olan şekil ve süreye uyulduğu kabul edilir.

(2) Zıyaa, hasara veya teslimdeki gecikmeye dayanan istemin bağlı olduğu zamanaşımının başlangıcı için teslim tarihinin esas alındığı durumlarda, bu tarih eşyanın gönderilene teslimi tarihidir. İstem hakkı, zarar yerinin belli olması hâlinde de en erken 855 inci madde uyarınca zamanaşımına uğrar.


Taşınma Eşyasının Taşınması (m. 905)

m. 905- (1) Değişik tür araçlarla taşıma sözleşmesinin konusunu taşınma eşyası oluşturuyorsa, sözleşmeye, bu Kitabın Üçüncü Kısım hükümleri uygulanır. Zararın meydana geldiği taşıma kısmı hakkında, Kanunun 903 üncü maddesi hükmü ancak Türkiye Cumhuriyeti için bağlayıcı olan milletlerarası sözleşmelerden biri geçerliyse uygulanır

Burada 903’üncü maddenin uygulama alanı sınırlandırılmıştır. Buna göre, zarar yerinin belli olduğu hallerde dahi yine üçüncü kısım hükümleri uygulanacak; ancak, bir milletlerarası sözleşmenin uygulama alanı bulduğu hallerde, yeniden 903’üncü maddeye dönülecektir.


YOLCU TAŞIMA (m. 906-916)

[Dördüncü Kitap, 5. Kısım]


YOLCU TAŞIMA (m. 906-916)

Yolcu Taşıma konusunda çok değişiklik bulunmamaktadır. Burada özellikle belirtilmesi gereken eTTK m. 804/2’ye göre, Yolcunun yanına alıkoyduğu eşyadan taşıyıcı sorumlu değilken, yTTK m. 912/2’ye göre, «Yolcunun kişisel eşyasından taşıyıcı sorumludur»

Ayrıca taşıyıcının bagajdan doğan sorumluluğuna üst sınır getirilmiştir.

Bu sınır, iç taşımalarda 500, dış taşımalarda ise 1000 ÖÇH’den fazla olmamak üzere Ulaştırma Bakanlığınca tespit edilecektir (m. 916/2).



Bilette Belirtilen Yerin Başka Bir Kişiye Verilmesi Halinde Bilet Parasının Üç

Katı Maktu Tazminat


TTK m. 914/3’deki bu düzenleme eTTK m. 806/3’ de var ve 1.1. 1957’den beri

yürürlüktedir.

YOLCUNUN KAZAYA UĞRAMASINDAN DOĞAN

SORUMLULUK (SORUMLULUK SEBEPLERİNİN ÇOKLUĞU)

Türk Borçlar Kanunu m. 60 «Bir kişinin sorumluluğu, birden çok sebebe dayandırılabiliyorsa hâkim, zarar gören aksini istemiş olmadıkça veya kanunda aksi öngörülmedikçe, zarar görene en iyi giderim imkânı sağlayan sorumluluk sebebine göre karar verir».


TANIMLAR Taşıyıcı :Taşıyıcı, taşıma sözleşmesiyle eşya veya yolcu taşıma işini veya

ikisini birlikte üstlenen kişidir. (m. 850/1).

Taşımacı: Taşımacı yetki belgesine sahip olan ve kendi nam ve hesabına taşımayı bir ücret karşılığı üstlenen gerçek veya tüzel kişiyi (Karayolu Taşıma Kanunu m.3).

İşleten :Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiilî tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse işleten sayılır (Karayolu Trafik Kanunu m. 3).

Teşebbüs Sahibi: «…motorlu aracın bir teşebbüsün unvanı veya işletme adı altında veya bu teşebbüs tarafından kesilen biletle işletilmesi halinde, motorlu aracın işleteni ve bağlı olduğu teşebbüsün sahibi…» (Karayolu Trafik Kanunu m. 85).


SORUMLULUK SEBEPLERİ 1. Türk Ticaret Kanunu m. 914

«(1) Taşıyıcı, yolcuları rahat bir yolculukla ve sağlıklı olarak gidecekleri yere ulaştırmakla, özellikle hava, ses, yer ve çevre kirliliğine meydan vermemek için gerekli düzeni kurmakla, gerekli diğer tüm önlemleri almak ve mevzuatta öngörülen kurallara uymakla yükümlüdür.

(2) Taşıyıcı, yolcuların kazaya uğramalarından doğacak zararı tazmin eder. Yolcunun kaza sonucunda ölmesi hâlinde, onun yardımından yoksun kalanlar uğradıkları zararın tazminini taşıyıcıdan isteyebilirler. Ancak, taşıyıcı, kazanın kendisinin veya yardımcılarının en yüksek özeni göstermelerine rağmen, kaçınamayacakları ve sonuçlarını önleyemeyecekleri bir sebepten ileri geldiğini ispat ederse tazminattan kurtulur.»


2. Karayolu Taşıma Kanunu (m. 17 ve 9)

«Şehirlerarası ve uluslararası yolcu taşımacıları; duraklamalar dahil olmak üzere yolcunun kalkış noktasından, varış noktasına kadar geçecek süre içinde meydana gelecek bir kaza nedeniyle yolcunun ölümü, yaralanması ya da eşyasının zarara uğramasından dolayı sorumludur (m. 9)».

«Acenteler ve taşıma işleri komisyoncuları bu sıfatla yapmış oldukları faaliyet ve işlemlerden taşımacı ile müştereken ve müteselsilen sorumludur (m. 9)».

Taşımacı: Taşımacı yetki belgesine sahip olan ve kendi nam ve hesabına taşımayı bir ücret karşılığı üstlenen gerçek veya tüzel kişiyi (m.3).

Yolcu: Taşıtı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında taşıtta bulunan kişileri (m. 3).

Yönetmelik m.38/8 «(8) Yetki belgesi sahipleri her seferde 1 yolcu ile bu seyahatte görevli olmayan en fazla 2 personelini bilet keserek ücretsiz taşıyabilirler.»


3. Karayolları Trafik Kanunu (m. 85)

«Bir motorlu aracın işletilmesi bir kimsenin ölümüne veya yaralanmasına yahut bir şeyin zarara uğramasına sebep olursa, motorlu aracın bir teşebbüsün unvanı veya işletme adı altında veya bu teşebbüs tarafından kesilen biletle işletilmesi halinde, motorlu aracın işleteni ve bağlı olduğu teşebbüsün sahibi, doğan zarardan müştereken ve müteselsilen sorumlu olurlar.»


Karayolları Trafik Kanunu (m. 87)

«Yaralanan veya ölen kişi, hatır için karşılıksız taşınmakta ise veya motorlu araç, yaralanan veya ölen kişiye hatır için karşılıksız verilmiş bulunuyorsa, işletenin veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin sorumluluğu ve motorlu aracın maliki ile işleteni arasındaki ilişkide araca gelen zararlardan dolayı sorumluluk, genel hükümlere tabidir.

Zarar görenin beraberinde bulunan bagaj ve benzeri eşya dışında araçta taşınan eşyanın uğradığı zararlardan dolayı işletenin veya araç işleticisinin bağlı olduğu teşebbüs sahibinin sorumluluğu da genel hükümlere tabidir.»

Yolcu: Aracı kullanan sürücü ile hizmetliler dışında araçta bulunan kişilerdir (m. 3).


Taşıma İşleri Komisyoncusu

(m. 917-930) [Dördüncü Kitap, 6. Kısım]


Taşıma İşleri Komisyoncu

m. 917- (1) Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesi ile komisyoncu eşya taşıtmayı üstlenir. Bu sözleşme ile gönderen, kararlaştırılan ücreti ödeme borcu altına girer.

Tanımdan da anlaşıldığı üzere taşıma işleri komisyonculuğu sadece eşya taşıma sözleşmelerinde söz konusu olur.

Ayrıca Karayolu Taşıma Kanunu m. 10/3’te, «Yolcu taşımacılığında komisyonculuk yapılamaz» hükmüne de yer verilmiştir.


UYGULANACAK HÜKÜMLER

m. 917/3 «Bu kısımdaki özel hükümler saklı kalmak üzere, komisyonculuk sözleşmesi ve eşyanın taşınmasına ait konularda taşıma sözleşmesine ilişkin hükümler taşıma işleri komisyonculuğuna da uygulanır».

Burada ifade edilen «taşıma sözleşmesi» komisyoncunun ifasına hizmet ettiği taşıma sözleşmesidir. Bu nedenle ifasına hizmet edilen taşıma sözleşmesine hangi (hava, kara, deniz ve demiryolu taşıması) hükümler uygulanacak ise o hükümler taşıma işleri komisyonculuğuna da uygulanacaktır.


Komisyoncunun Taşıyıcı ya da Taşıyan Sayılması (1)

Taşıma işleri komisyoncusu, kendi adına ve müvekkili hesabına eşya taşıtmayı taahhüt eder. Dolayısıyla, taşıma işleri komisyoncusu ile taşıyıcı/taşıyan, birbirinden tamamen farklı hizmetleri ifa eden kişilerdir. Komisyoncu, eşyanın bir yerden başka bir yere götürülmesi için bir taşıyıcı/taşıyan bularak onunla kendi adına müvekkili hesabına taşıma sözleşmesi yapmayı üstlenir, taşıyıcı/taşıyan ise komisyoncu ile yaptığı sözleşme uyarınca eşyayı taşımakla yükümlü olur. Bununla birlikte, farklı nitelikteki bu hizmetler, aynı kişi tarafından yerine getirilebileceği gibi bazı hallerde komisyoncu taşıyıcı/taşıyan sayılabilir.


Komisyoncunun Taşıyıcı ya da Taşıyan

Sayılması (2) m. 926 Komisyoncunun Taşıma İşini Üzerine Alması

m. 927 Toplama Yük

m. 921 Kesin Ücret

Bu üç halin varlığı halinde komisyoncu, taşıyıcının veya taşıyanın hak ve yükümlülüklerine sahip olur.

Burada da ifasına hizmet edilen taşıma sözleşmesi önem kazanmaktadır. Sözleşmeye hangi (hava, kara, deniz ve demiryolu taşıması) hükümler uygulanacak ise o hükümler çerçevesinde taşıma işleri komisyoncusu, taşıyıcının veya taşıyanın hak ve yükümlülüklerine sahip olacaktır.


KOMİSYONCUNUN GÖNDERENİ TEMSİLİ (1)

Komisyoncu, kural olarak sözleşmeleri kendi adına yapacaktır. Bu nedenle gönderen ile komisyoncu arasındaki sözleşmeden doğan hak ve edimlerin, üçüncü kişilerle olan ilişkilerde nasıl ele alınacağının tespit edilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede m. 918/3 ve 922 ile birlikte TBK m. 40’da dikkate alınmalıdır.

m. 918/3, «Taşıma işleri komisyoncusu, gerekli sözleşmeleri kendi veya böyle bir yetki almış olması şartıyla, gönderen adına yapar».

m. 922 «Gönderen, komisyoncunun kendi adına ve onun hesabına yaptığı sözleşmelerden doğan alacaklarını, ancak bu alacaklar komisyoncu tarafından kendisine devredildikten sonra ileri sürebilir. Bu tür alacaklar ile bu alacakların yerine getirilmesi bağlamında elde edilen edimler, komisyoncunun alacaklılarıyla olan ilişkisinde gönderene geçmiş sayılır».


KOMİSYONCUNUN GÖNDERENİ TEMSİLİ (2)

TBK m. 40, «Yetkili bir temsilci tarafından bir başkası adına ve hesabına yapılan hukuki işlemin sonuçları, doğrudan doğruya temsil olunanı bağlar.

Temsilci, hukuki işlemi yaparken bu sıfatını bildirmezse, hukuki işlemin sonuçları kendisine ait olur. Ancak, karşı taraf bir temsil ilişkisinin varlığını durumdan çıkarıyor veya çıkarması gerekiyor ya da hukuki işlemi temsilci veya temsil olunandan biri ile yapması farksız ise, hukuki işlemin sonuçları doğrudan doğruya temsil olunana ait olur.

Diğer durumlarda alacağın devri veya borcun üstlenilmesine ilişkin hükümler uygulanır».


KOMİSYONCUNUN SORUMLULUĞU

A. Zilyetliğinde Bulunan Eşyanın Zıyaından ve

Hasarından Doğan Sorumluluğu m. 928/1

Taşıma işleri komisyoncusu, zilyetliğinde bulunan eşyanın zıyaından ve hasarından sorumludur.

m. 928/1 ile taşıyıcının sorumluğuna ilişkin hükümlere atıf yapılmıştır. Atıf yapılan hükümler;

Taşıyıcıyı sorumluluktan kurtaran özene ilişkin m.876.

Muhtemel sorumsuzluk hallerine ilişkin m. 878.

Tazminata esas alınacak değere ilişkin m. 880.

Zarar saptama giderlerine ilişkin m. 881.

Sorumluluk sınırlarına ilişkin m.882. Ancak, taşıma süresinin aşılmasına ilişkin 3. fıkraya atıf yapılmamıştır.

Sözleşme dışı istemlere ilişkin m. 883.

Yardımcı kişilerin sorumluluğuna ilişkin m. 887.


KOMİSYONCUNUN SORUMLULUĞU

B. Zilyetliğinde Bulunan Eşyanın Zıyaından ve

Hasarından Kaynaklanmayan Zarardan Doğan

Sorumluluğu m. 928/2

«Taşıma işleri komisyoncusu, zilyetliğinde bulunan malın zıyaından veya hasarından kaynaklanmayan bir zarardan sadece 918 inci madde uyarınca kendisine düşen bir yükümlülüğü ihlal etmesi hâlinde sorumludur. Tedbirli bir tacirin göstereceği özene rağmen zarar önlenemeyecek ise komisyoncu sorumluluktan kurtulur».

Komisyoncunun, bu hükme göre sorumlu olduğu hallerde, özellikle gecikme zararlarında gönderenin yoksun kaldığı kârı da tazmin etmesi söz konusu olabilir. Burada m. 883/3’ün uygulanma imkanı yoktur.

m. 928/1’in atfı ile bu fıkradaki sorumluluğa uygulanan 876’ncı maddedeki «en yüksek özen» ifadesi yerine «tedbirli bir tacirin göstereceği özen» ifadesi kullanılmıştır.


y. doç. dr. vural seven - cmkmudafi.files.wordpress.com · taşıma hukuku kurallarının...

Documents