y khoa thuc dung

NGUYEN MINH TIENBien soan

CAM NANG Y KHOA

THC HANH

NHA XUAT BAN Y HOC

LI GII THIEU

Ngay nay, song song vi s i len cua i song xa hoi, con ngi cung quan tam nhieu hn en van e sc khoe cua ban than. Y hoc la mot kho tang kien thc rong ln ma nhan loai phai mat rat nhieu cong sc e nghien cu. C the chung ta la mot bo may tinh vi. Cac bo phan, chi tiet nho trong bo may o hoat ong phoi hp vi nhau rat nhp nhang, di s ieu khien cua bo nao. Khi co bat c bo phan nao trong c the b tac ong xau bi cac tac nhan ben trong hoac ben ngoai, eu se dan en s kho chu cho c the cac mc o khac nhau.

Cuon sach Cam nang y khoa thc hanh thc s la mot cuon cam nang e tra cu de dang nhng benh ly thong thng, khi co mot bo phan nao o trong c the b truc trac. Sach day hn 500 trang, c bo cuc thanh nhieu phan chi tiet ve hau het nhng benh ly thng gap cac he thong trong c the, nh benh mat, benh tai mui hong, benh he tim mach, benh ng ho hap... Moi benh ly lai c trnh bay thanh ba phan cu the: nguyen nhan, chan oan va cach ieu tr. ac biet, sach nay con co nhng phan rieng noi ve cac van e oi vi tre s sinh

Cam nang y khoa thc hanh

6 7

Li noi au

Cach ay vai nam, chung toi co bien soan va gii thieu cung oc gia quyen Cam nang sc khoe gia nh,(1) vi nhng thong tin c ban can thiet va hu ch trong viec bao ve sc khoe gia nh, ngha la nhng g ma moi ngi eu co the t lam c va can thiet phai lam e bao ve tot sc khoe cho ban than va nhng ngi than trong gia nh khi co nhng van e ve sc khoe. Thong tin phan hoi t oc gia sau khi quyen sach c lu hanh a khuyen khch chung toi rat nhieu, bi tnh chat thiet thc, de hieu va de s dung cua quyen sach a c nhieu oc gia hoan nghenh.

Va ieu o a ong vien chung toi tiep tuc tien hanh viec bien soan quyen sach nay, vi nhan e Cam nang y khoa thc hanh. Noi dung sach thc s khong nham en cac oi tng chuyen mon trong nganh y, ma la muon cung cap mot so nhng thong tin c ban co the xem la rat can thiet trong nhieu trng hp x tr benh, khi khong

(1) Cam nang sc khoe gia nh Nguyen Minh Tien bien soan, NXB Y hoc, 2003.

va tre nho, cac van e ve gii tnh, hng dan cac bien phap ke hoach hoa gia nh...

Cuon sach c viet vi li van co ong, ngan gon, suc tch va de hieu, rat phu hp vi ong ao ban oc cac la tuoi, nganh nghe khac nhau, la mot tai lieu ac biet hu ch trong pham vi gia nh, co the dung vao viec tham khao cung nh thc hanh.

Nha xuat ban Y hoc anh gia cao va xin tran trong gii thieu vi quy v oc gia.

NHA XUAT BAN Y HOC

Collect By C.T.V - Shmily


8 9

co u ieu kien e ieu tr tai benh vien, hoac trong mot so trng hp la cha can thiet phai vao benh vien.

Nh vay, quyen sach se rat tien dung cho nhng ai muon tm hieu nhieu hn ve cac van e sc khoe, ngoai nhng kien thc ch mang tnh pho thong. Ngoai ra, sach cung se giup ch cho nhng ngi lam cong viec kham va tr benh nhng khong may man co c moi trng lam viec ay u, chang han nh cac vung sau, vung nui, hai ao... hoac tai cac tram y te xa, phng... Trong nhng ieu kien o, thng th chung ta khong the co c ay u nhng thong tin tham khao khi can thiet, khong co u nhng may moc thiet b e ho tr cho viec chan oan cung nh ieu tr, va nhat la khong co c nhieu ong nghiep e cung nhau ban bac trc khi a ra nhng quyet nh x ly kp thi oi vi mot so ca benh quan trong. Trong nhng trng hp o, quyen sach nay co the la mot nguon tham khao de s dung cho bat c ai, co the nhac nh chung ta nhng ieu quan trong can lam ngay, hng dan trnh t cac bc x tr can thiet oi vi tng trng hp, va nhat la giup chung ta phat hien ngay nhng ca benh nghiem trong e kp thi chuyen ngi benh en ni ieu tr thch hp.

Nhng thong tin c thu thap trong cuon sach nay that ra a c pho bien tren khap the gii bang Anh ng, thong qua mang Internet cung nh qua cac hnh thc truyen ba khac cua To chc Y te The gii (WHO). Tuy nhien, tren c s nhng muc tieu nham en khi bien

soan nen cong viec cua chung toi la co gang he thong cac nguon t lieu sao cho chung co the tr nen de s dung nhat oi vi ngi oc, cung nh trnh bay chung theo cach de hieu nhat e bat c ai quan tam en cac van e ve sc khoe cung eu co the s dung c ma khong oi hoi phai co mot nen tang kien thc sau rong ve y hoc.

ay la mot cong viec kho khan va phc tap, do o chung toi t biet la, vi nhng han che nhat nh ve nang lc va trnh o, chac chan se khong the tranh c t nhieu sai sot. Mac du vay, chung toi van manh dan thc hien cong viec vi hy vong co the mang lai nhng li ch thiet thc nhat nh cho ong ao ban oc, bi v khong phai ai trong chung ta cung may man co c nhng kien thc chuyen mon sau rong ve y hoc, nhng s that la tat ca chung ta eu phai oi mat vi nhng benh tat khac nhau cua chnh mnh hoac cua nhng ngi than thuoc trong gia nh. Trong nhng trng hp o, mot quyen sach nh the nay bao gi cung se la mot ngi ban tot va hu ch.

V the, chung toi rat mong nhan c s cam thong cua oc gia gan xa ve nhng sai sot neu co trong qua trnh bien soan, cung nh xin chan thanh on nhan va biet n moi y kien ong gop xay dng e noi dung cuon sach trong lan tai ban se c hoan thien hn.

NGI BIEN SOAN

Li noi au


10 11

Benh mat

CHAY NC MAT BAT THNG

Nguyen nhanChay nc mat bat thng la trng hp nc mat chay

ra nhieu va khong phai do cam xuc nh bnh thng.

Trong mat co tuyen le chnh va mot so tuyen le phu. Tuyen le chnh nam goc tren cua m mat tren va ve pha ngoai. Cac tuyen le phu nam rai rac trong ket mac, ca m tren va m di. Nc mat do cac tuyen le tao ra co tac dung gi cho giac mac va ket mac luon am t va ra troi cac bui bam hay d vat nho lot vao mat. Bnh thng, nc mat c tao ra lien tuc, sau khi tham t giac mac va ket mac se chay vao cac lo le nam goc pha trong cua m mat, roi theo mot oan ong dan chay vao tui le. Tui le nam trong mot hoc lom cua xng le, co ong le (le ao) dan xuong hoc mui. Khi ta chp mat, tui le b ep lai lam cho nc mat t tui le tran ra, chay vao trong hoc mui theo ong le.

Vi c che hoat ong bnh thng nay, nc mat tuy c tao ra lien tuc nhng khong chay ra ngoai mat. Ch khi co nhng cam xuc manh lam cho tuyen le tao nhieu



12 13

Benh mat

nc mat hn mc thong thng, nc mat mi chay ra khoi mat.

Tuyen le chnh

C Ong le Tui le

Chay nc mat bat thng co the ri vao mot trong hai trng hp, vi cac nguyen nhan khac nhau nh sau:

Trng hp th nhat, tuyen le tao ra qua nhieu nc mat do ket mac hay giac mac b kch thch. Nhng nguyen nhan gay kch thch thng gap nhat la bui hay d vat lot vao mat, tiep xuc nhieu vi gio, long mi moc vao trong. Mat b kch thch cung co the la dau hieu cua d ng.

Trng hp th hai do tac nghen kenh dan lu nc mat. Nhng nguyen nhan co the la: nhiem trung

ng ho hap tren, m mat quam, long mi moc vao trong, hoac nghen le ao (ong dan nc mat).

Chan oan

Benh s

Kiem tra cac trieu chng nhiem trung ng ho hap tren.

Cac dau hieu cua d ng.

Cac chan thng.

Tham kham

Xem xet giac mac tm d vat.

Xem xet m mat tm cac dau hieu bat thng cua m mat, long mi.

Quan sat tm long mi trong tuyen le.

Kiem tra cac trieu chng cua viem ket mac.

Neu nghi ng co d vat trong mat, co the lon m mat ra e quan sat.

ieu trTuy theo nguyen nhan va ket qua tham kham, co the

ap dung mot trong cac bien phap sau:

Neu nghen le ao, co the dung ngon tay an nhe vao va xoa nan v tr cua tuyen le, moi ngay 2 lan.



14 15

Benh mat

Neu mat o, cho dung thuoc nho mat co khang sinh.

Dung gac mem tham nc va am e lau mat thng xuyen co the giup giam nhe trieu chng.

Co the can gay me e tham do le ao neu viec ieu tr khong co ket qua keo dai en 6 thang.

Neu co long mi trong tuyen le, dung mot cai kep loai nho e gap ra.

Cac trng hp nh m mat quam, long mi moc vao trong co the can phai ieu tr bang phau thuat.

Tranh khong dung thuoc nho mat hoac thuoc m, tr khi co dau hieu chac chan la viem ket mac.

MAT KHO

Nguyen nhanMat kho la tnh trang co rat t nc mat, giac mac va

ket mac khong c lam am. Ngi benh cam thay mat kho chu, cang tc hoac nga, tham ch co the rat au.

Kho mat co the la mot dang benh t phat hoac do tuoi gia, nhng nguyen nhan pho bien nhat la viem ket mac. Mot so nguyen nhan hiem gap khac co the la: hoi chng Sjgren (viem khp dang thap), benh sarcoid, nhiem Chlamydia trachomatis, viem giac mac, hoi chng Stevens-Johnson va benh Pemphigus.

Chan oan Tm cac trieu chng cua viem ket mac nh nga

mat, chay ghen nhieu va mat o ngau.

Tm cac dau hieu nhiem trung mat hoac m mat quam, long mi moc vao trong.

Neu nghi ng nhiem trung, dung tam bong lay dch tiet mat e lam xet nghiem xac nh loai vi khuan gay benh.

Xet nghiem Schirmer c thc hien bang cach dung mot loai giay tham ac biet at ra di cua m mat. Quan sat o tham cua giay co the giup xac nh mc o kho mat. Tuy nhien, trong thc te th bien phap nay khong giup g nhieu cho viec ieu tr.

ieu tr Cho dung thuoc nho mat co khang sinh neu nghi

ng viem ket mac.

Cho dung thuoc nho mat Hypromellose khi can thiet thng la cach ieu tr hu hieu nhat oi vi chng kho mat man tnh.

ieu tr cac benh co the la nguyen nhan gay kho mat.

e ngh phau thuat trong nhng trng hp m mat quam, long mi moc vao trong.



16 17

Benh mat

LEO MAT

Nguyen nhanLeo mat xuat hien do cac chan long mi b nhiem trung,

thng co mu, lam cho vien m mat sng o va au. ay la benh rat thng gap.

Chan oanChu yeu da vao s quan sat trc tiep mat.

ieu tr Dung gac mem tham nc am ap len mat, hoac

xong hi thng xuyen.

Khi cho sng a nhon au, co the nho si long co chan b nhiem trung, ep nhe cho mu chay ra se giup ngi benh giam sng au.

Co the cho dung thuoc khang sinh nho mat nh chloramphenicol neu thay la can thiet.

CHAP MAT

Nguyen nhanChap mat con c goi la nang tuyen Meibonius, la s

sng phong khong gay au khoang gia m mat tren hoac di, gay ra do tuyen Meibonius b tac nghen. Neu cho sng qua ln se ep vao giac mac, th lc cua benh nhan se b m i. Neu nang nay b nhiem trung, m mat se sng o va au.

Chan oanChu yeu da vao s quan sat trc tiep mat.

ieu trKhoang 1/3 cac trng hp chap mat t khoi ma khong

can ieu tr. Cac trng hp khong t khoi can ieu tr nh sau:

Neu co nhiem trung cap tnh, cho dung thuoc khang sinh nho mat nh chloramphenicol va hng dan benh nhan xong hi nong vao mat thng xuyen. Thng th nang se v vao ket mac.

Neu chap keo dai hoac nang qua ln, co the phai e ngh phau thuat. Benh nhan c gay te tai cho, sau o m mat c lon ngc ra ngoai, nhng cho co chap c cat va lam sach.

VIEM M MATNguyen nhan

Viem m mat thng la do dung tay ban dui vao mat, hoac cung co the la do i kem vi cac benh cham da hay gau da au, va nhat la viem da tiet ba nhn. Viem m mat lam cho mat o va nga, tren b m mat co da ong vay. oi khi trong mat cung o. Benh thng keo dai va rat de tai phat.

Chan oanQuan sat ky cac dau hieu mat e xac nh.



18 19

Benh mat

ieu tr Dung gac mem tham nc am e ra sach mat

thng xuyen.

Hng dan benh nhan khong c dung tay dui vao mat.

Cho dung thuoc m co khang sinh boi len m mat sau khi a lam sach.

ieu tr cac benh da lien quan co the la nguyen nhan gay viem m mat, nhat la viem da tiet ba nhn.

Benh rat de tai phat, nen sau khi thuyen giam van phai tiep tuc ieu tr. Hng dan benh nhan cac bien phap ve sinh mat e ngan nga tai phat.

LAC MAT

Nguyen nhanLac mat hay le mat la trng hp hai ong t mat

khong nam v tr can oi nh bnh thng, thong thng la mot trong hai mat b lech i so vi mat kia. Mat b lech co the hng ve pha trong (le trong) hoac pha ngoai (le ngoai). Mot so trng hp t gap hn, mat b lech co the hng len pha tren hoac ve pha di. Lac mat la hien tng t nhien thng xuat hien tre em v s kiem soat cac c mat con rat yeu va c che tao s thang hang cua hai mat cha phat trien. Neu lac mat tiep tuc keo dai

sau khi tre c 4 thang tuoi, co the can phai co s lu y. Tnh trang lac mat cua tre a ln la do s phat trien bat thng cua c che tao s thang hang cho hai mat, nhng cung co the la hau qua cua chng vien th, do mat phai tang ieu tiet nen mot trong hai mat co khuynh hng lech vao trong. Lac mat ngi trng thanh co the la dau hieu cua cac benh nao, do day than kinh kiem soat cac c mat hoac do s bat thng cua chnh cac c nay .

Chan oan Chan oan loai tr cac trng hp m mat khac

thng (chang han nh co nep gap tha) tao cam giac nh mat b lech.

oi vi tre em, cho tre nhn vao mot en pin nho cach khoang na met va quan sat s phan chieu anh sang trong giac mac. Neu tre b lac mat, anh sang se phan chieu khong can oi.

Bao tre nhn co nh vao mot mon o chi nho, sau o dung mot vat can e che i mot mat cua tre trong khi quan sat ky mat con lai. Neu tre b lac mat, ong t trong mat se phai chuyen ong ngay khi mat kia b che, v tieu iem mat can c ieu chnh.

Chan oan loai tr cac trng hp u nguyen bao vong mac, viem vong mac nhiem sac to va uc thuy tinh the. Cac trng hp nay tuy hiem gap nhng


20 21

Benh mat

can phai c kiem tra e loai tr. Cach thc hien nh sau: quan sat mat cua tre qua mot knh soi mat at cach mat khoang 20 cm. Mat bnh thng phai co mot cham phan chieu mau o gia ong t (con ngi). Bat c s khac thng nao trong ket qua quan sat nay eu phai c xem la dau hieu nghi ng.

ieu tr Neu xac nh co lac mat, e ngh benh nhan phai

c nh ky kiem tra chuyen khoa mat nham xac nh bien phap ieu tr.

Neu xac nh mat bnh thng nhng benh s cho thay nhieu nghi ng, e ngh benh nhan kiem tra chuyen khoa mat. Chu y la cac trng hp lac mat tiem an ch xuat hien khi c the rat met moi. Neu khong co ieu kien kiem tra ngay, e ngh benh nhan tr lai tai kham sau 6 thang.

Hau het cac trng hp lac mat tre em eu co the cha tr c. Khi tre b lech mot trong hai mat, co the che mat bnh thng lai e buoc mat b lech phai lam viec, do o phat trien bnh thng th lc va can oi vi mat kia. Neu khong co ket qua, co the xem xet viec ieu chnh bang knh hoac bang phau thuat.

Lac mat ngi ln thng kho ieu tr hn, va co kha nang la mot tat vnh vien. Tuy nhien, benh

nhan van co the eo knh lang tru hoac phau thuat e khac phuc. Trong trng hp khong khoi phuc c th lc bnh thng, phau thuat cung giup thay oi dang ve cua mat e tr nen ngay ngan hn.

MAT O

Mat o la mot tnh trang bat thng rat de nhan ra mat, ac trng la mot mau o ma bnh thng khong co mat. Mat o khong phai la mot benh, ma la mot dau hieu chung cua rat nhieu benh mat. Noi cach khac, co rat nhieu nguyen nhan dan en mat o. V the, khi x tr mot trng hp mat o, trc het can chu y tm hieu ngay cac yeu to sau ay:

Mat co au hay khong, va au en mc o nao?

Th lc cua mat co bnh thng khong, va neu co thay oi th thay oi en mc o nao?

Co chay nc mat hoac co d mat (ghen) hay khong, va neu co th nhieu hay t?

Benh nhan co nhay cam bat thng vi anh sang, co s anh sang hay khong?

Co d vat trong mat hay khong?

Da vao nhng ket qua tm hieu tren, co the tien hanh chan oan phan biet nh sau:


22 23

Benh mat

1. MAT O KHONG AU

VIEM KET MAC

Nguyen nhanViem ket mac la benh rat pho bien, thng gap nhat

la trong cac trng hp nhiem trung ng ho hap tren hoac sot d ng. tre em, viem ket mac thng la do nhiem trung, trong khi ngi ln th benh nay thng la do d ng.

Chan oanChan oan da vao cac trieu chng ac trng:

Mat o, kho chu, nga va chay ghen, nhng ac biet khong au. Neu co au mat, phai ngh en mot benh mat khac.

Trong hau het cac trng hp viem ket mac n thuan, cac dau hieu ro ret la trong mat o ngau, d mat (ghen) xanh hay vang chay ra nhieu, lam cho hai m mat dnh lai vi nhau khi benh nhan mi ngu day. Neu la viem ket mac do nhiem trung, trong d mat co lan mu trang. Neu la viem ket mac do d ng, d mat trong hn nhng m mat sng phu.

Tm cac dau hieu cua s gian mach ket mac.

Ket mac phu cng ben di m mat.

oi vi tre s sinh, can phai yeu cau lam xet nghiem phan tch chat tiet mat nham xac nh chnh xac loai vi khuan gay benh.

ieu tr Mot so trng hp viem ket mac do virus co the t

khoi khong can ieu tr. Viec cham soc, ve sinh mat la can thiet e tranh cac bien chng khac.

Trong trng hp chan oan xac nh hoac nghi ng nhiem trung, cho dung thuoc m boi mat co khang sinh nh chloramphenicol moi ngay 3 lan, hoac dung dang thuoc nho mat moi ngay 4 lan, lien tuc trong khoang 2 4 ngay.

Ra sach mat bang nc am, dung gac mem tham nc lau thng xuyen e d mat khong ong lai m mat.

Neu chan oan xac nh chac chan khong co nhiem trung, ngha la viem ket mac do d ng, co the ch nh dung thuoc nho mat co chat khang histamin. Cung co the dung thuoc nho mat co cha corticosteroid. Phai het sc than trong, v cac thuoc nay rat hieu qua trong viem ket mac do d ng, nhng neu co nhiem trung th chung se lam cho tnh trang nhiem trung tr nen nang hn.

ieu tr cac benh co the la nguyen nhan dan en viem ket mac, nh sot d ng hoac nhiem trung ng ho hap tren.


24 25

Benh mat

Viem ket mac la benh lay nhiem, do o can hng dan benh nhan cac bien phap phong nga nh khong dung chung khan tay, khan mat... va ve sinh mat thng xuyen. Tuy nhien, oi vi tre em khi a bat au lieu trnh ieu tr th kha nang lay nhiem khong con, nen khong can thiet phai buoc tre ngh hoc.

XUAT HUYET DI KET MAC Nguyen nhan va chan oan

Xuat huyet di ket mac la trng hp rat thng gap, khong co nguyen nhan ro ret. Benh lam cho mat o nhng hoan toan khong au, khong co d mat (ghen), khong gay ton thng mat. Benh khong anh hng th lc va benh nhan khong s anh sang, ong t hoan toan bnh thng.

ieu trBenh thng t khoi nhanh, khong can ieu tr. Tuy

nhien, can theo doi e kp thi chan oan phan biet neu co benh mat khac.

2. MAT O CO AUMONG GIAC MAC

Nguyen nhanMong giac mac la mot trong cac tnh trang thoai hoa

giac mac, lam cho giac mac b mon i mot phan. Benh kha

thng gap, nguyen nhan co the la do mot chan thng nhe mat, nhng cung co the do tuoi gia.

Chan oan

Mat o va hi au nhng khong qua au.

Th lc oi khi co the hi giam.

Mat t nhng khong co d (ghen) mat.

Rat t hoac khong co dau hieu s anh sang.

Thng xuat hien sau mot chan thng nhe trc o.

Quan sat giac mac di knh hien vi co the giup xac nh benh.

Nho pham nhuom fluorescein vao mat e phat hien cac vet tray xc tren giac mac, v mau fluorescein se dnh lai o va phan chieu khi ta dung tia sang mau xanh roi vao mat.

ieu tr

ieu tr khi au bang thuoc nho mat Tetracain, thuoc m boi mat chloramphenicol va dung mieng che mat. Sau o ch cho dung thuoc m co khang sinh moi ngay ba lan.

Tai kham sau 24 gi e xac nh ket qua ieu tr.


26 27

Benh mat

NHIEM HERPES GIAC MAC

Nguyen nhanBenh rat thng gap, nguyen nhan thong thng

nhat co the la do cac vet tray xc giac mac, nhng virus herpes cung co the tan cong gay benh mat bnh thng.

Chan oan Mat o va au, cac trng hp man tnh se t au

hn.

Noi len nhieu mun boc co nc quanh hoc mat.

Mat t hoac oi khi chay nc mat.

Chuyen chuyen khoa mat e chan oan loai tr trng hp loet toa nhanh.

ieu tr Cho dung dang thuoc m acyclovir (Zovirax) boi vao

mat moi ngay 5 lan.

Sau khi a het cac trieu chng, tiep tuc dung thuoc moi ngay 3 lan trong 3 ngay.

D VAT VAO MATD vat vao mat la trng hp rat thng gap, co the t

rat nhe nh nhng trng hp do gio thoi bui vao mat, cho en nhng trng hp nang nh d vat cam sau vao

nhan cau. Trong hau het cac trng hp, d vat eu co the lay ra ma khong can en cac bien phap x ly phc tap. Tuy nhien, phai het sc than trong e khong lam ton thng mat trong qua trnh lay d vat ra khoi mat.

Nguyen nhanThng gap nhat la nhng hat bui nho trong khong

kh, khi vao mat co the gay kho chu nhe cho en rat kho chu, nhng thng khong nguy hiem. t gap hn la cac manh kim loai, vun go, plastic... b vang manh ra do cac chan ong manh va tnh c bay vao mat. Cac manh vun kim loai ghim vao mat cung la loai tai nan lao ong thng gap cac nha may neu mat khong c bao ve tot trong khi lam viec.

Chan oan Mat o va au. au nhieu hay t con tuy theo kch

thc va v tr cua d vat tac ong vao mat.

Chay nc mat. Benh nhan thng co khuynh hng muon nham mat lai v thay kho chu khi m ra.

Trieu chng kho chu co the giam dan cho du d vat van nam yen trong mat, do cac phan ng ban au mat dan i.

Mot so trng hp khong co trieu chng, nhat la khi d vat xuyen vao nhan cau.

Th lc hi giam, nhng benh nhan thng khong thay s anh sang.


28 29

Benh mat

Trong hau het cac trng hp, co the phat hien d vat bang cach quan sat trc tiep. oi khi can phai vach mat va lon m mat len.

ieu tr D vat tren hoac trong ket mac co the lay ra ngay

bang cach ra tay that sach roi vach mat benh nhan va dung mot mieng vai sach mem e ay nhe d vat dan dan ra khoi mat. Neu la nhng hat bui nho, co the cho benh nhan chp mat trong mot chen nc sach, hoac dung nc sach ra mat lien tuc e lam troi d vat ra.

Neu d vat nam tren giac mac hoac xuyen nhan cau, co the can phai nho pham nhuom fluorescein vao mat e phat hien cac vet tray xc hay xuyen thung do d vat gay ra. Trong mot so trng hp can phai cho sieu am hay chup X quang.

Trng hp d vat ln va ghim sau, co the gay te be mat bang dung dch nho mat roi dung cac dung cu chuyen dung e gap, lay d vat ra. Sau o cho thuoc nho mat hoac thuoc m boi mat co khang sinh vao roi bang lai.

Moi thao tac eu phai het sc chnh xac va than trong, v co the lam cho van e tr nen tram trong neu ay d vat i sau hn vao mat.

Sau khi lay d vat ra, co the ve sinh mat bang nc sach roi cho dung chloramphenicol dang thuoc m

moi ngay 3 lan. Neu au nhieu, cho bang mat trong khoang 4 gi. Kiem tra lai sau 24 gi e chac chan la khong co bat c trieu chng khac la nao.

TANG NHAN APTang nhan ap, hay con goi la benh glocom (glaucoma),

la mot benh khong pho bien lam, nhat la tang nhan ap cap tnh (acute glaucoma) rat hiem gap. Mac du vay, cac bien chng va tac hai cua benh co the rat nghiem trong, nen can phat hien sm va ieu tr tot e tranh anh hng en th lc.

Nguyen nhanBnh thng, chat dch trong mat chung ta co mot ap

lc va phai e gi cho phan gia mat co dang tron. Khi ap lc cua chat dch trong mat gia tang hn mc bnh thng goi la tang nhan ap. Tang nhan ap gay ra s chen ep oi vi cac mach mau nho nuoi day than kinh th giac va lam ton thng cac si than kinh. Benh gay giam th lc, va trong cac trng hp nang co the dan en mu hoan toan.

Tang nhan ap cham, phat trien keo dai trong nhieu ngay goi la tang nhan ap man tnh, hay tang nhan ap goc m. Nguyen nhan cua tnh trang nay la s tac nghen dan dan chat dch cua mat tien phong. Benh tien trien cham trong nhieu nam, ap lc chat dch trong mat tang cham, dan dan, cho en khi u e gay anh hng cho


30 31

Benh mat

mat. Benh co tnh di truyen nen thng xay ra nhng ngi trong cung mot gia nh. Benh phat trien theo tuoi i, thng bat au t khoang 40 tuoi va tang dan khi ve gia. Neu ap lc tang rat t, khong can ieu tr v khong gay trieu chng ang ke. Neu tang nhieu, se co bieu hien giam th lc va do o can c ieu tr. So ngi b tang nhan ap man tnh can phai ieu tr tuoi 40 ch khoang 0,05%, trong khi ty le nay o tuoi 80 la 7%.

Tang nhan ap xay ra ot ngot va rat nhanh goi la tang nhan ap cap tnh, do goc hep ra giac mac lam tac nghen hoan toan dong dch the. V the, benh con c goi la tang nhan ap goc ong.

Chan oan Tang nhan ap cap tnh rat hiem gap, gay au nhieu

mat. Co trieu chng buon non hoac non, au au ot ngot va co the au d doi vung tren mat hoac ngay tai mat. Mat m va nhn thay nhng quang sang trc mat. Trng hp nghiem trong co the a en khiem th ot ngot, ngha la mat han kha nang nhn thay. ong t hi gian va thng co hnh bau duc thay v hnh tron. Mat t va benh nhan ac biet s anh sang. Thng gap ngi tren 50 tuoi.

Tang nhan ap man tnh khong co trieu chng, do nhan ap tang cham va khong lam thay oi th lc ngay nen benh nhan thng khong biet sm, ch

phat hien c luc th lc a giam nhieu. e phat hien sm, can kham mat nh ky va o nhan ap. ac biet chu y khi trong gia nh a phat hien co ngi tang nhan ap.

ieu tr

Tang nhan ap cap tnh la mot trng hp can cap cu vi cac bien phap ong thi nh thuoc nho, thuoc uong... e nhanh chong lam ha nhan ap. Ngoai ra, sau khi a kiem soat c nhan ap cung can phai phau thuat e ngan nga nhng lan tang nhan ap tiep tuc xay ra sau o.

Tang nhan ap man tnh co the ieu tr bang thuoc nho mat Timoptol (Timoptic) e lam ha nhan ap. Dung loai co nong o t 0,25 0,50%, nho vao mat moi ngay 2 lan, moi lan 1 giot. Trong thi gian dung thuoc phai nh ky kiem tra nhan ap e am bao la thuoc co tac dung. Neu thuoc nho mat khong co hieu qua, can dung dang vien uong co tac dung keo dai. Trong trng hp nay, benh nhan thng phai dung thuoc suot i e gi cho nhan ap khong tang. Neu dung en thuoc vien cung khong co hieu qua, khi kiem tra van thay nhan ap tang dan va th lc giam, co the can e ngh phau thuat e lam bnh thng s lu thong cua dong dch the trong mat.


32 33

Benh mat

3. MAT AU KHONG OMot so trng hp mat b au nhng quan sat mat

thay bnh thng, khong thay co hien tng o mat hay d mat (ghen). Nhng trng hp nay thng khong phai benh cua mat, ma la trieu chng cua mot so benh khac nh gi y sau ay:

Nhng nguyen nhan thng gap Do b vien th (longsightedness)

Do b chng au na au (migraine)

Do b viem xoang (sinusitis)

Do b au au v cang thang

Nhng nguyen nhan hiem gap Do b au rang

Do b viem day than kinh hau nhan cau

Do b viem ong mach thai dng

Do b roi loan chc nang khp thai dng ham di

GIAM TH LC OT NGOTCac trng hp giam th lc ot ngot co the la trieu

chng cua mot so benh nh trnh bay di ay, nhng cung co the la benh cua mat nh trong trng hp tang nhan ap cap tnh... Hau het cac trng hp giam th lc

ot ngot la nhng ca cap cu nhan khoa can c x tr nhanh va chuyen ngay en benh vien cang sm cang tot.

Nhng nguyen nhan thng gap Tac ong mach vong mac

Tac tnh mach vong mac

Bong vong mac

Tang nhan ap cap tnh

Viem ong mach thai dng

Viem day than kinh hau nhan cau

Tai bien mach mau nao

Chng au na au

GIAM TH LC DIEN TIEN

Giam th lc dien tien co ngha la th lc giam dan i theo thi gian do mot hoac nhieu nguyen nhan nao o. Cac trng hp nay thng kho phat hien sm, do ngi benh khong t nhan biet th lc ang giam dan. Do o, neu co nghi ng giam th lc, can phai thc hien kiem tra mat nh ky. Giam th lc dien tien tre em rat can phat hien sm v co kha nang ieu tr tot. oi vi ngi ln, neu phat hien giam th lc, trc het nen ngh en viec kiem tra mat xem co can mang knh hay khong.


34 35

Benh mat

Nhng nguyen nhan thng gap Tat khuc xa, khuc xa mat khong eu, ngha la lc

hoi tu khong eu nhau hai mat, thng la do mot mat co van e, nh can th, vien th hoac loan th. Tat khuc xa gay roi loan th giac v khi ngi benh nhn vao mot vat th hnh anh c hnh thanh tren hai vong mac lai khac nhau.

Giam th lc mot trong hai mat do khong c s dung, nh trong trng hp mat b lac (le). Thng ch can che mat bnh thng lai e buoc mat b lac phai hoat ong la co the ieu chnh c th lc.

Benh vong mac tieu ng, la tnh trang benh vong mac do tieu ng gay ra. Cac mach mau nho cua vong mac (mao mach) b phnh len, chat dch t o r ra va xuat huyet trong vong mac. Tren be mat vong mac hnh thanh cac mach mau bat thng, de v ra va gay xuat huyet. Xuat huyet con co the xay ra trong thuy dch va tao thanh mo x trong dch nay. Giai oan tre cua benh thng la nguyen nhan dan en mu vnh vien.

Cac benh thoai hoa vong mac di truyen, chang han nh viem vong mac sac to.

Viem sau mang mach

U tuyen yen: do tuyen yen nam trong mot ho xng nen so nen khi co khoi u phat trien, ngay ca u lanh tnh, se e ep vao than kinh th giac, gay roi loan th trng cua mat.

Nhng nguyen nhan thng gap ngi ln tuoi

Tat khuc xa (a noi tren).

uc thuy tinh the, la tnh trang cac si protein trong thuy tinh the b bien oi, lam cho thuy tinh the khong con trong suot e cho anh sang de dang i qua nh trc ay. Benh khong ro nguyen nhan, nhng thng xuat hien nhng ngi ln tuoi va gia tang theo o tuoi nen en nay van c xem nh mot tien trnh t nhien cua s lao hoa. Do thuy tinh the ngay cang m uc hn nen th lc giam dan, cho en khi benh nhan nhn rat kem hoac tham ch khong con nhn c.

Thoai hoa iem vang (hoang iem), la s ton thng thoai hoa phan trung tam cua vong mac, tao thanh nhng iem mau vang trang. Thoai hoa iem vang thng xuat hien ong thi ca 2 mat, lam cho benh nhan mat th giac phan trung tam, chang han nh khi nhn vao mot dong ch th khong the thay c 2 hay 3 ch khoang gia. Benh xuat hien tuoi gia, en nay van cha ieu tr c, nhng khong tien trien en mc gay mat th lc hoan toan.

Tang nhan ap cap tnh, hay con goi la benh tang nhan ap goc ong (a noi tren).

Benh vong mac tang huyet ap, la tnh trang vong mac b ton thng do huyet ap cao, gay hep va x


36 37

Benh mat

va thanh ong mach vong mac. Ton thng vong mac dan en giam th lc

UC THUY TINH THEuc thuy tinh the la benh mat pho bien ngi cao

tuoi, thng xuat hien o tuoi t 50 tr len. Khoang 15% so ngi trong o tuoi t 65 en 75 mac phai benh nay, va tuoi cang cao th ty le mac benh cang cao hn.

Nguyen nhanBenh tien trien do cac si protein trong thuy tinh the

b bien oi, tng t nh s bien oi cua long trang trng khi nau chn. S bien oi nay lam cho thuy tinh the mat dan i o trong suot, lam cho anh sang khong the de dang i qua nh trc. Mac du vay, van co mot phan anh sang i qua c. Tuy theo mc o anh sang con co the i xuyen qua thuy tinh the, th lc cua benh nhan co the giam dan, giam mot phan hoac giam hoan toan. Tuy nhien, cho en khi khong con kha nang nhan ra hnh anh th benh nhan van co the phan biet c anh sang va em toi. Cho en nay, nguyen nhan cu the gay ra uc thuy tinh the van cha c biet ro, nen benh nay van thng c xem nh mot trong cac dien tien t nhien cua tuoi gia.

Chan oanuc thuy tinh the hoan toan khong i kem theo vi cac

trieu chng viem nhiem hay au mat. Do o benh nhan

khong co cam nhan g khac ngoai viec th lc giam dan. Tuy nhien, do benh tien trien cham nen giai oan au thng khong c phat hien, tr khi benh nhan tuan thu viec kham mat nh ky va co o th lc. Hau het cac trng hp uc thuy tinh the c phat hien khi th lc a giam rat nhieu va thc s gay kho khan cho ngi benh trong sinh hoat thng ngay.

e chan oan xac nh, co the quan sat mat qua mot knh soi mat at khoang cach 20cm. Neu mat b uc thuy tinh the, se phat hien cham phan chieu mau o gia ong t (con ngi) b che bi cac ng en chay ngang qua ong t. Viec soi ay mat thng kho khan do tam nhn b can tr. Trong phan ln cac trng hp, kiem tra mc o giam th lc cua benh nhan cung co the xac nh c.

uc thuy tinh the thng xuat hien ca hai mat nhng khong eu nhau, thng la mot mat tien trien nang hn can x tr trc.

ieu trBien phap duy nhat hien nay la phau thuat lay bo thuy

tinh the b uc. Sau o, hoac thay bang thuy tinh the nhan tao, hoac cho benh nhan eo knh, hoac at knh sat trong. Phng phap thay bang thuy tinh the nhan tao hien nay c s dung nhieu nhat. Tuy nhien, trong mot so trng hp, do khong the at thuy tinh the nhan tao nen van phai ap dung cac bien phap eo knh hoac at knh sat trong.


38 39

Benh mat

cung mac c mat

mong mat vong mac

giac mac

ong t c d than kinh

th giac

thuy tinh the

dch knh

e fCAU TRUC CUA MAT VA

PHAU THUAT IEU TR UC THUY TINH THE

c Dung dao mo rach vao giac macd Cat bo mong mate G bo thuy tinh the b ucf at thuy tinh the nhan tao

HIEN TNG RUOI BAY Hien tng ruoi bay (floaters, muscae volitantes) la mot

thuat ng y hoc c dung e ch trng hp ma ngi benh nhn thay trc mat co mot hay nhieu om en nho, giong nh ruoi bay. Nhng con ruoi nay khong co that, ma ch la do co nhng ton thng hay thoai hoa cac

te bao trong thuy tinh the hay dch knh, lam cho ngi benh nhn thay nh co mot hay nhieu om en l lng trong khong kh. V the, cho du quay ve bat c hng nao cung van nhn thay cac iem en ay.

Do o, hien tng ruoi bay khong phai la mot benh, ma la dau hieu cua mot so van e bat thng khac nhau mat. C che ghi nhan hnh anh cua mat phu thuoc vao 5 phan trong suot la giac mac, thuy dch, thuy tinh the, thuy tinh dch va vong mac. Tren ng i en iem vang (hoang iem) trong mat, neu anh sang b ngan lai bi bat c mot vat can nao, chang han nh s thoai hoa thuy tinh the, thuy tinh dch... th hnh anh c mat nhan biet se giong nh co mot vat en trc mat.

e x tr hien tng ruoi bay, can co s chan oan chnh xac nguyen nhan nam phan nao trong cac phan cua mat. oi khi ay cung co the la dau hieu cua uc thuy tinh the.

Can chan oan phan biet vi cac trng hp benh nhan nhn thay cac om en khi b chng au na au. Trong nhng trng hp nay, cac om en ch c nhn thay trc cn au au, va thng ch trong mot thi gian ngan.

Neu benh nhan nhn thay nhng om en rat ln xuat hien mot cach ot ngot kem theo cam giac loe sang tng vung, rat co the la do rach vong mac hoac bong vong mac, can phai chuyen ngay benh nhan en benh vien e co u ieu kien x tr kp thi.

40 41

Benh tai, mui, hong

Benh tai, mui, hong

IECiec la tnh trang mat mot phan hoac hoan toan kha

nang nghe biet am thanh. iec co the do am thanh khong c dan truyen vao en tai trong, goi la iec dan truyen. iec cung co the do tn hieu than kinh khong c dan truyen len nao, mac du am thanh van c truyen en tai trong. Trng hp nay goi la iec than kinh. Tnh trang iec hoan toan thng rat hiem khi xay ra, va hau het la dang bam sinh. Cac trng hp iec mot phan c phan loai t nhe en nang bang cach o thnh lc. Ray tai nhieu khong c lay sach ra khoi tai co the lam giam mot phan thnh lc, nhng rat hiem khi la nguyen nhan gay iec hoan toan.

Nguyen nhanCo nhieu nguyen nhan gay iec, nhng noi chung

thng la do cac benh cua tai, hoac do chan thng, hoac do s thoai hoa c che nghe. Nguyen nhan cu the cua moi dang iec co the khac nhau.

Vi cac trng hp iec dan truyen: Am thanh vao tai ngoai khong c dan truyen vao en tai trong, co the la do ton thng mang nh, hoac ton thng

ba xng dan truyen cua tai gia la xng bua, xng e va xng ban ap. Ray tai qua nhieu lam nghen ong tai ngoai la mot nguyen nhan thng gap ngi ln. Trong mot so trng hp khac, xng ban ap khong di chuyen c do x hoa tai nen khong the dan truyen am thanh. oi vi tre em, viem tai gia nhiem trung va ong dch nhay trong tai gia cung la nhng nguyen nhan thng gap nhat.

Vi cac trng hp iec than kinh, tuy am thanh vao c en tai trong nhng tn hieu khong c truyen len nao, do ton thng cac cau truc cua tai trong, hoac ton thng day than kinh thnh giac noi t tai trong len nao. ay co the la do khiem khuyet tai bam sinh do yeu to di truyen, cung co the do chan thng trong luc sinh, hoac do bao thai b ton thng trong giai oan phat trien. Ton thng cung co the xay ra sau khi sinh do hau qua cua chng vang da nang. Tiep xuc vi tieng on lau ngay cung lam ton thng oc tai va me ao, gay ra iec than kinh. Mot so loai thuoc, chang han nh streptomycin va gentamycin co the gay ton thng than kinh thnh giac (acoustic nerve). Nguyen nhan t nhien thng gap la s thoai hoa theo tuoi gia cua oc tai va me ao, c xem nh s giam thnh lc t nhien do tuoi gia. Co khoang 25% ngi tren 65 tuoi b iec khong hoi phuc do nguyen nhan thoai hoa nay.


42 43

Benh tai, mui, hong

Chan oan Can chan oan phan biet cac trng hp iec mot

tai hoac iec ca hai tai, va iec phat trien dan qua thi gian hay xuat hien ot ngot.

Neu co kem theo mot trong cac trieu chng nh u tai, chong mat, buon non... co the la dau hieu b viem me ao.

Kiem tra cac loai thuoc benh nhan va uong trong thi gian gan ay e xem co bat c loai thuoc nao gay anh hng en thnh lc hay khong.

Nhng tre iec bam sinh thng c cha me phat hien trc tien. Tuy nhien, nhng lan kiem tra nh ky co the giup phat hien tnh trang mat kha nang nghe do ong dch nhay tai gia.

Dung dung cu soi tai e phat hien cac trng hp ray tai lam nghen tai ngoai, hoac viem, thung mang nh...

Lam th nghiem chc nang nghe e xac nh la iec dan truyen hay iec than kinh.

ieu trTuy theo nguyen nhan c xac nh, viec x tr tng

trng hp co the khac nhau:

oi vi tre em b iec bam sinh do di truyen, thng khong the ieu tr c, nen bien phap cai thien duy nhat la day cho cac em biet giao tiep bang ngon ng dau hieu.

Cac trng hp iec dan truyen do ong dch nhay trong tai gia c x tr bang phau thuat dan lu dch ra ngoai qua lo mang nh.

Lam sach ray tai neu ay la nguyen nhan gay giam thnh lc. Than trong khong gay thng ton cho tai trong qua trnh lay ray tai. Nen dung nc am bm vao tai e lam mem ray tai trc khi lay ra.

a so cac trng hp thung mang nh ch can c bao ve tot, lo thung se t lanh sau mot thi gian. Nhng neu khong t lanh th phai tien hanh phau thuat sa cha tao hnh mang nh.

Trong cac trng hp iec dan truyen do x hoa tai, can phau thuat cat bo xng ban ap va thay the bang mot vat the nhan tao co kha nang dan truyen am thanh

Giam thnh lc do tuoi gia thng khong the ieu tr c, nhng co the giup tang thnh lc bang cac dung cu tr thnh, khuyech ai am thanh, may nghe gan vao tai...

CHAT TIET T TAI La tnh trang co chat dch chay ra t tai, thng goi la

chat xuat tiet tai. Chat xuat tiet tai co the chay ra lien tuc hoac gian oan, co the co mui hoac khong mui, co mau hoac khong mau, co the long hoac ac... tuy theo nguyen nhan dan en tnh trang nay. Mot trong cac nguyen nhan pho bien nhat la do viem tai ngoai. Tuy nhien, con co mot so nguyen nhan khac.


44 45

Benh tai, mui, hong

Nguyen nhan Viem tai ngoai, do nhiem trung tai ngoai

Viem tai gia, do nhiem trung tai gia

Thung mang nh

Ray tai

Co d vat trong tai

Nhot trong tai

V xng so (rat hiem gap, thng xuat hien sau chan thng nang au), nc nao tuy hoac mau co the chay ra t tai.

Chan oanChan oan phan biet cac nguyen nhan khac nhau qua

quan sat tai e phat hien ray tai, d vat trong tai... Neu can co the dung tam bong lay benh pham gi xet nghiem e xac nh cac trng hp nhiem trung. Kiem tra thnh lc giup co them yeu to xac nh benh. Neu benh nhan va trai qua chan thng au hoac co dau hieu viem tai gia nang, can cho chup X quang ngay e xac nh kp thi.

ieu trViec ieu tr tuy thuoc vao nguyen nhan gay ra tnh

trang co chat tiet t tai. Neu do ray tai nhieu, khong can ieu tr g khac

ngoai viec lam sach tai. Neu benh nhan thay kho

chu, co the cho dung thuoc nho tai natri bicarbonat moi ngay 3 lan, lien tuc trong 4 hoac 5 ngay. Neu tai van khong sach, co the dung nc am bm vao tai va hut ra e lam sach.

Neu co d vat trong tai, than trong lay ra khoi tai. Khong nen co lay d vat ra neu co nguy c lam ton thng tai, nen chuyen benh nhan en chuyen khoa e x tr.

Cac trng hp viem tai ngoai cung can lam sach tai bang cach ra va lam kho thng xuyen. Ch nh cac dung dch nho vao tai co khang sinh hoac khang viem hay corticosteroid. Neu viem nang, co the can cho kem khang sinh dang vien uong. Trong moi trng hp eu can phai thng xuyen lam sach va kho tai.

Viem tai gia c ieu tr bang thuoc khang sinh dang uong, lien tuc trong khoang 7 en 10 ngay, kem theo vi thuoc giam au nh paracetamol. Sau ieu tr, benh nhan can c theo doi trong 2 tuan e am bao ket qua ieu tr tot va khong co bat c bien chng nao, nhat la oi vi tre em.

Thung mang nh thng ch can cham soc tot benh nhan, bang tai bang gac sach va kho va cho uong thuoc khang sinh kem thuoc giam au e ngan nga nhiem trung vao tai gia. Vet thung thng t lanh sau khoang 4 en 6 tuan. Neu khong hoi phuc sau thi gian nay, hoac co kem theo cholesteatoma, co


46 47

Benh tai, mui, hong

the can phai x tr bang phau thuat va tao hnh mang nh.

AU TAIau tai rat thng gap tre em, co the gay au d doi

va lam cho cac em rat kho chu ng. Nguyen nhan co the ngay ni tai, nhng cung co the do s roi loan cua cac cau truc nam gan tai.

Nguyen nhan Viem tai gia cap, gay au d doi kem theo sot

cao, tai lung bung, co the mat kha nang nghe. Neu mang nh b thung, dch c thoat ra se lam giam au rat nhanh.

Viem tai ngoai hay viem ong tai. Co the do nhiem trung tai cho hoac nhiem trung toan bo ong tai. Thng co chat xuat tiet tai ( dang chat dch hoac mu chay ra). Thnh lc co the b giam nhe.

Co d vat trong tai.

Nhiem herpes zoster tao thanh nhng mun nc trong ong tai. Trong trng hp nay, sau khi ieu tr dt nhiem trung, tai van con au dai dang trong nhieu tuan hoac tham ch nhieu thang.

Roi loan chc nang khp thai dng ham di, au rang... do cac c quan gan tai cung chi phoi mot nhanh day than kinh nen gay au tai.

Chan oan Dung dung cu soi tai e tham kham, quan sat tai.

Neu mang nh sng o hay uc, co the nghi ng nhiem trung tai gia. Neu mang nh bnh thng, co the voi Eustache a b nghen gay tang ap lc tai gia.

Quan sat ky e tm cac dau hieu cua nhot, mun nc...

Neu co viem o pha sau tai, co nhieu kha nang b viem xng chum.

Trng hp nghi ng nhiem trung, co the dung tam bong lay benh pham gi xet nghiem e xac nh.

ieu trieu tr tuy theo tng nguyen nhan khac nhau:

Trng hp viem tai gia thng ap ng tot vi khang sinh dang uong. Than trong vi lieu dung cho tre em, chang han co the dung dang xi-ro amoxycillin 125mg moi ngay 3 lan cho tre di 3 tuoi, hoac 250mg moi ngay 3 lan cho tre tren 3 tuoi. Neu b d ng vi nhom khang sinh penicillin, co the dung erythromycin. Co the dung kem vi thuoc giam au nh paracetamol.

Trng hp b nghen voi Eustache, ch khuyen benh nhan dung thuoc giam au va uong nhieu nc am. Viec nuot nc nhieu lan co the giup voi nay c lam thong nh lo voi m ra.


48 49

Benh tai, mui, hong

Trng hp viem tai ngoai nen ieu tr bang khang sinh dang thuoc nho tai. Neu nghiem trong hn th cho kem khang sinh dang uong. Neu khong co ap ng tot trong vong mot tuan, can thay oi loai khang sinh khac. Co the can lam sach tai bang cach bm ra.

Ray tai nhieu cung co the la nguyen nhan gay au. Lay ray tai sach va cho dung thuoc nho tai natri bicarbonat trong thi gian 4 en 5 ngay. Neu ray tai van tiep tuc sinh ra nhieu, tien hanh bm ra tai bang nc am e lam sach.

Nhot trong tai c x tr bang cach cho dung thuoc giam au. Trong trng hp co nguy c nhiem trung, cho dung khang sinh. Neu au keo dai trong nhieu ngay khong dt, co the can x tr bang cach rach cho nhot e rut nc.

Nhiem herpes zoster c ieu tr bang acyclovir. Neu co dau hieu boi nhiem vi khuan, cho dung khang sinh va ra tai bang nc am.

Cac trng hp nh roi loan chc nang khp thai dng ham di, au rang... ch cho dung thuoc giam au va tran an benh nhan. Thng th au tai se t khoi khi cac nguyen nhan nay khong con na.

Neu co dau hieu nghi ng viem xng chum, can chuyen benh nhan en bac s chuyen khoa ngay.

Trng hp au tai do thung mang nh thng ch can cham soc tot benh nhan, bang tai bang gac sach, kho va cho uong thuoc khang sinh kem thuoc giam au e ngan nga nhiem trung vao tai gia. Vet thung thng t lanh sau khoang 4 en 6 tuan va khi o dau hieu au tai se t khoi.

U TAIU tai la mot tnh trang roi loan chc nang nghe lam

cho benh nhan nghe thay nhng am thanh la nh tieng ngan vang, tieng ong vo ve, tieng gio thoi u u hay cac am thanh on ao khac, trong khi thc te khong he co nhng am thanh nay. Khi b u tai, than kinh thnh giac truyen cac xung ong en nao khi khong he co cac chan ong am thanh t ben ngoai truyen vao tai. Nguyen nhan trc tiep gay ra roi loan nay van cha c ro, nhng co the co cac kch thch trong au hay trong tai. U tai gay anh hng ve mat tam ly nhieu hn la mot benh thc the, v mot so ngi benh cam thay rat kho chu va muon tm moi cach e xoa bo cac tieng on. Mot so khac co the chap nhan thch nghi va quen dan vi hien tng la nay. Tieng on ma benh nhan nghe thay oi khi co the thay oi khac nhau va tang giam ve cng o.

Nguyen nhanMot so nguyen nhan sau ay co the gian tiep gay ra

chng u tai:


50 51

Benh tai, mui, hong

U tai kem theo mat thnh giac thng do tiep xuc qua thng xuyen vi nhieu tieng on, hoac do tien trnh thoai hoa cua tuoi gia.

Cac benh tai nh viem me ao, benh Meniere, viem tai gia, x hoa tai, nhiem oc tai, tac nghen ong tai ngoai do nhieu ray tai... eu co the kem theo hien tng u tai.

U tai cung co the la trieu chng khi b phnh mach hay co khoi u chen ep trong nao.

Viec s dung mot so loai thuoc nh aspirin, quinin cung co the gay u tai.

U tai cung co the xuat hien sau mot chan thng au.

Chan oan

Chan oan da vao khai bao cua benh nhan ket hp vi cac trieu chng i kem.

Chu y en cac dau hieu nh giam thnh lc, chong mat, au tai...

Tm dau hieu cua cac benh tai nh viem tai gia, viem tai ngoai... cung nh kiem tra xem ray tai co qua nhieu trong tai hay khong.

o huyet ap va xet nghiem mau tm cac dau hieu bat thng va loai tr kha nang benh nhan b thieu mau (anaemia).

Lu y en cac yeu to nh moi trng lam viec, tuoi tac, nhng chan thng gan ay au, cac loai thuoc a s dung...

ieu trViec xac nh nguyen nhan quyet nh hng ieu tr,

v chu yeu la ieu tr nguyen nhan ma thoi. Can chu y en tam trang cua benh nhan, v yeu to tam ly co the lam cho tnh trang benh tr nen toi te va kho chu hn. Neu benh nhan chap nhan thch nghi, chang han nh giam bt s lo au, s set hay bc tc, van e se tr nen de chu hn. Cac nguyen nhan nguy hiem nh u nao, cao huyet ap can c chan oan loai tr ngay e tran an benh nhan. Viec giai quyet cac nguyen nhan neu tren co the giup lam mat i hien tng u tai, chang han nh lam sach ray tai, ieu tr viem tai gia, viem tai ngoai... Mot so benh nhan dung cac nguon am thanh ben ngoai e giam bt cam giac u tai, chang han nh nghe radio, cassette... Neu ieu nay giup benh nhan thay de chu hn th cung co the chap nhan. Hau het cac trng hp u tai khong thuyen giam can c chuyen en bac s chuyen khoa.

VIEM MUI D NGViem mui d ng la benh pho bien mot so vung va

thng xuat hien vao nhng mua nhat nh trong nam. S d nh vay la v benh gan lien vi s xuat hien cua cac tac nhan gay d ng trong moi trng, chang han nh phan hoa, bui... Benh rat thng gap nhng ngi san


52 53

Benh tai, mui, hong

co mot benh d ng khac nh hen (suyen), cham... Benh co khuynh hng xuat hien trong cung mot gia nh nen co the la co yeu to di truyen. Benh thng xuat hien n gii nhieu hn nam gii, va thng xuat hien trc o tuoi 30.

Nguyen nhanung nh ten goi, nguyen nhan cua benh nay la do

hien tng d ng, ngha la s phan ng qua mc cua c the oi vi mot so tac nhan nao o, c goi la tac nhan gay d ng. Trong khi cac tac nhan nay la vo hai oi vi nhng ngi bnh thng, th chung lai co kha nang gay ra phan ng manh me c the cua mot so ngi. Phan ng manh cua c the trong trng hp nay tao ra mot lng ln histamin va cac hoa chat gay viem va tiet dch nhieu niem mac mui cung nh cac xoang mui, lam cho ngi benh co nhng trieu chng nh hat hi, chay nc mui, sung huyet mui...

Cac tac nhan gay d ng thong thng la phan hoa, cac loai cay co, bui, long thu vat... Tac nhan gay d ng khong giong nhau moi ngi, nen viec ngi benh xac nh c tac nhan gay d ng la rat quan trong.

Chan oan

Khi tiep xuc vi tac nhan gay d ng, ngi benh thng thay nga trong mui, trong hong va ca trong mat. Kem theo o la hat hi, chay nc mui, nc mat. oi khi mat

cung b viem ket mac, gay o va au. Can chan oan loai tr viem ket mac nhiem khuan, co the dung tam bong lay benh pham gi xet nghiem neu co nghi ng.

ieu tr

ieu tr trieu chng bang thuoc khang histamin, ap ng tot co the lam giam sung huyet mui, giam nga, giam chay nc mui, nhng co tac dung phu la gay buon ngu.

Neu viem mui nhe co the dung thuoc giam sung huyet dang xt hay nho vao mui. Khong dung lien tuc qua 3 ngay v co the lam cho benh nang hn.

Trong mot so trng hp co the ieu tr bang corticosteroid vi dang dung tai cho.

Thuoc ht sodium cromoglycat co the ch nh dung thng xuyen trong mua co phan hoa, neu phan hoa la tac nhan gay d ng, se ngan nga c cn d ng do thuoc nay c che phan ng cua c the.

Vi mot so loai phan hoa ac biet, viec tiem di da mot lng nho phan hoa va tiem nhac lai nhieu lan co the giup c the lam quen vi phan hoa va xoa bo c hien tng d ng.

Trong hau het cac trng hp, neu xac nh chnh xac tac nhan gay d ng th viec tranh xa tac nhan ay la bien phap tot nhat.


54 55

Benh tai, mui, hong

CHAY MAU MUICac trng hp chay mau mui co the can x tr ngay

khi ang chay mau, cung nh co the can x tr sau o e ngan nga nhng lan chay mau ve sau. Chay mau mui co the la do nhng va ap, chan thng mui, lam v cac mach mau rat nho ay, hoac cung co the do cam cum hay nhiem trung lam troc cac lp vay tren niem mac mui. Chay mau mui khong do chan thng va xay ra nhieu lan thng c goi la chay mau cam, co the la dau hieu cua cac tnh trang bat on nh cao huyet ap, roi loan ong mau... va can c x tr. Chay mau mui cung thng xay ra tre em nh mot hien tng kha pho bien va co the mat i khi cac em ln dan.

Nguyen nhan

Chay mau mui thong thng nhat la do cac chan thng, va ap lam v cac mach mau ln nhng rat mong manh vach mui. V the, chay mau mui thng ch xay ra 1 trong 2 lo mui.

Chan oan Tham kham trc tiep bang cach nhn vao mui benh

nhan e co gang phat hien v tr chay mau.

Can chu y en lng mau ma benh nhan a mat i do chay mau mui e co bien phap ap ng kp thi.

Kiem tra cac yeu to lien quan nh huyet ap, tnh trang roi loan ong mau...

Tm hieu xem benh nhan b chay mau lan au hay a tng chay mau nhieu lan, va neu a tng chay mau th vao nhng trng hp nao, thi iem nao...

Hoi ve cac chan thng trong thi gian gan ay vung au, mat...

ieu tr Hau het cac trng hp chay mau mui co the x

tr tot bang bien phap s cu tc thi nh sau: at benh nhan ngoi t the cui ngi ve pha trc va ha mieng ra e mau va cac cuc mau ong khong lam nghen ng th, bop mui lai v tr ngay di song mui trong vong 15 phut, hng dan benh nhan ch th bang mieng, sau o buong mui ra t t e xem mau a ngng chay hay cha. Neu mau van con chay th tiep tuc khoang 5 phut na. Neu sau o mau van khong ngng chay th phai chuyen ngay benh nhan en benh vien.

Neu chay mau mui xay ra nhieu lan va co lien quan en cac tac nhan nh cao huyet ap, roi loan ong mau... can ieu tr cac benh nay.

Chay mau mui do chan thng, va ap vao mui... thng ap ng tot vi bien phap cam mau nh tren. Can cho benh nhan ngh ngi tai cho va tranh moi


56 57

Benh tai, mui, hong

s va cham vao mui va b chay mau. Tuy nhien, neu dong mau van chay dai dang khong dng, benh nhan co the can c a vao benh vien e can thiep bang phau thuat hay ot ien.

Chay mau mui nhieu lan tre em (chay mau cam) thng khong co bien phap ieu tr, ch co gang cham soc tot moi lan chay mau. Tnh trang nay thng t mat i khi cac em ln len.

NGET MUINghet mui la hien tng mot hoac hai lo mui b dch

nhay ngan bt, lam cho ngi benh khong the th mot cach de dang. Viec phan biet cac trng hp nghet mot hay hai lo mui thng khong giup ch g cho chan oan, tr trng hp ac biet la co d vat nam trong mui. Tuy nhien, can phan biet gia nghet mui cap tnh ch keo dai trong khoang vai ba ngay vi nghet mui man tnh co the keo dai en tren 3 tuan le.

NGHET MUI CAP TNH

Nguyen nhanCac nguyen nhan gay ra hien tng nghet mui cap

tnh co the la:

Viem mui d ng.

Viem xoang.

Nhiem trung ng ho hap tren.

Co d vat trong mui.

Cuc mau ong con lai sau khi b chay mau mui.

Chan thng mui.

Viem niem mac mui (gay sung huyet mui).

Chan oan

Chan oan phan biet cac nguyen nhan tren. Chu y tm cac dau hieu co the quan sat thay c nh cuc mau ong trong mui, d vat, cac chan thng mui...

ieu tr

Neu xac nh c nguyen nhan, tien hanh ieu tr nguyen nhan. Ve ieu tr trieu chng, co the cho dung cac loai dung dch thuoc nho mui nh sunfarin, napthazolin... Cac trng hp nghet mui do viem mui d ng co the s dung cac thuoc khang histamin e lam giam trieu chng. Trong mot so trng hp, thuoc khang histamin dang vien uong terfenadin co the mang lai hieu qua tot. Nghet mui do viem xoang cap tnh thng ket hp vi chay dch mui mau vang, xanh hay co mau va rat nhay cam vung mat. ieu tr viem xoang bang khang sinh hoac trong mot so trng hp can chup X quang e xac nh va ch nh ra xoang hay phau thuat dan lu xoang.


58 59

Benh tai, mui, hong

NGHET MUI MAN TNH

Nguyen nhanNghet mui keo dai qua lau (tren 3 tuan le) co the do

nhng nguyen nhan ton tai lau dai cha c x tr, chang han nh lech vach ngan mui, nhiem trung ng ho hap tren hay viem xoang man tnh...

Chan oan Giong noi cua benh nhan co am mui, ngha la cho

thay ro mui thng xuyen b nghet.

So mui nhieu trong thi gian b nhiem trung ng ho hap tren.

ngi ln thng co dau hieu kho th khi ngu, lam cho giac ngu b gian oan vao ban em, khien ngi benh thng ngu nhieu vao ban ngay.

Tre em ngay nhieu khi ngu cung co the la dau hieu cua nghet mui man tnh.

Viem VA la nguyen nhan rat thng gap gay ra nghet mui keo dai tre em.

ieu trThuoc xt mui, thuoc nho mui, thuoc giam sung huyet...

ch c dung e ieu tr trieu chng tam thi. Van e quan trong hn la phai xac nh va ieu tr nguyen nhan gay ra nghet mui keo dai. Cac trng hp lech vach ngan

mui co the la do bam sinh hoac do chan thng manh vao mui, nhng neu ay la nguyen nhan gay nghet mui th eu can phai phau thuat e chnh lai v tr vach ngan. Viem xoang can ieu tr dt iem vi khang sinh hoac ket hp ra xoang, phau thuat dan lu xoang... Tre em viem VA cung co the ieu tr bang khang sinh, nhng neu khong dt hoac tai phat nhieu lan th can phai tien hanh phau thuat nao sach.

AU HONGau hong la mot cam giac kho, rat hong va kho chu

khi nuot. au hong khong phai la mot benh, ma co the la trieu chng cua mot trong nhieu benh khac nhau.

Nguyen nhanCac benh sau ay thng la nguyen nhan gay au

hong:

Viem hong do lien cau khuan (nhiem lien cau tan huyet beta).

Loet mieng.

Viem amian.

Cam lanh.

Cam cum.

Viem thanh quan.

Tang bach cau n nhan nhiem khuan...


60 61

Benh tai, mui, hong

Mot so benh tre em do nhiem virus nh thuy au, si, quai b...

Mot so trng hp viem xoang cung gay au hong, mac du hiem gap hn.

Chan oan Da vao thi gian cua cac trieu chng. Hau het cac

trng hp au hong do nhiem cap tnh lien cau khuan va virus eu se giam trong vong 5 en 7 ngay.

Da vao cac trieu chng tong quat cua can benh. Chang han, cac trieu chng nh sot cao, o mo hoi, au c, met moi... eu co the cho thay mot trng hp nhiem trung nghiem trong hn.

Dung en soi e quan sat trc tiep trong hong, tm cac dau hieu cua viem amian (nhng cho bong mu...) hoac tang bach cau n nhan nhiem khuan (cac mang ba trang nh sa...)

S vao hach bach huyet co e xac nh xem co sng to hay khong.

Phan ln cac xet nghiem thng khong co gia tr chan oan trong cac trng hp au hong, v khi co ket qua xet nghiem (sau vai ba ngay) th hau het benh nhan eu a thuyen giam. Tuy nhien, xet nghiem mau ac biet quan trong trong chan oan tang bach cau n nhan nhiem khuan. Trong

trng hp xet nghiem au tien cho ket qua am tnh, can phai lap lai sau o 3 tuan, v vao thi iem nay benh tr nen de phat hien hn. Neu ket qua am tnh nhng benh nhan khong co dau hieu thuyen giam sau 1 en 2 tuan, can tiep tuc lap lai xet nghiem.

Tang bach cau n nhan nhiem khuan thng c ngh en khi phat hien mot mang trang pha tren amian. S vao hach bach huyet vung co thng thay sng to hn. Thng co cac om xuat huyet tren vom mieng va cung co the phat hien gan lach to.

Loet trong mieng cung gay au hong, c phat hien bang quan sat trc tiep. Hau het cac trng hp loet mieng la lanh tnh, nhng neu loet keo dai hn 6 tuan th nen xet en kha nang ung th.

ieu tr Cac trng hp benh do nhiem virus ch can cho

benh nhan dung thuoc giam au va suc mieng bang dung dch co khang sinh.

Cac trng hp nhiem lien cau khuan neu x tr ngay bang penicillin se co the lam giam trieu chng cua benh trong vong 24 gi. Tuy nhien, cha co phng phap nao e chan oan phan biet gia cac trng hp nhiem virus va nhiem lien cau khuan,


62 63

Benh tai, mui, hong

va v the khong the s dung penicillin khi cha co u c s chan oan phan biet.

Khi benh nhan co dau hieu nhiem oc, co the cho dung mot loai khang sinh co hieu qua chong lai lien cau khuan, chang han nh penicillin, hoac dung erythromycin 250mg 4 lan moi ngay, lien tuc trong 5 ngay.

Cac trng hp viem amian cung gay ra au hong nh mot trong cac trieu chng chnh. ieu tr tot amian se lam giam au hong trong vong 24 gi. Neu trieu chng keo dai hn, hoac quan sat co mu tren amian, ac biet la mot ben hach amian sng tay len, can chuyen benh nhan en chuyen khoa e ieu tr ngay. Mot so trng hp nang can phai phau thuat cat bo amian.

Tang bach cau n nhan nhiem khuan ch ieu tr trieu chng bang thuoc giam au va cho benh nhan ngh ngi. Tranh dung thuoc khang sinh v rat hay gay ra cac vung ban o tren da. Theo doi va tien hanh gi xet nghiem mau e co ket qua chan oan chnh xac trc khi quyet nh ieu tr bang khang sinh.

Neu benh nhan ang dung thuoc carbimazol (thuoc ieu tr cng tuyen giap) b au hong, nen ngh ngay en chng giam bach cau trung tnh (neutropaenia). Gi xet nghiem lam cong thc mau toan bo ngay e xac nh.

Loet mieng c x tr bang cach ve sinh rang mieng tot. Suc mieng bang nc muoi hoac dung dch sat khuan. Ch nh khang sinh chong nam, chang han nh nystatin 1ml, moi ngay 4 lan neu co dau hieu b ta (thrust).

SNG HACH BACH HUYET VUNG COHach bach huyet vung co sng to thng la dau hieu

cua mot trng hp nhiem trung ng ho hap tren hoac viem hong, nhng oi khi cung la dau hieu cua mot so van e bat on khac. Hach bach huyet vung co sng to co the la mot dau hieu rieng le hoac co kem theo au, nhay cam.

Nguyen nhan

Noi chung, hach bach huyet vung co la mot trong cac hang rao cua c the e ngan chan s xam nhap cua vi khuan vao c the. Tai ay, vi khuan b gi lai va b cac bach cau cua c the tieu diet. Trong qua trnh nay, hach sng to do co s tch tu cua vi khuan va bach cau. Mot so trng hp sng gay au, nhng cung co khi khong au. Cac trng hp gay sng to hach bach huyet co thng la:

Viem hong.

Viem amian.

au tai.


64 65

Benh tai, mui, hong

Nhiem trung vung da au.

Nhiem trung ng ho hap tren.

Chan oanCo the s thay hach bach huyet vung co sng to. Tuy

nhien, ieu quan trong hn la phai chan oan phan biet vi cac nguyen nhan co the gay ra sng hach. V the, can kham ky cac vung tai, mui, hong va da au. oi khi cung can quan sat cac hach bach huyet khac nh ben va nach e phat hien cac benh toan than.

ieu tr Cac trng hp do virus gay ra thng khong keo

dai qua 2 tuan, hach se t tr lai bnh thng.

Ch tien hanh ieu tr khi xac nh chac chan nguyen nhan, chang han nh viem hong, viem amian...

Neu khong the chan oan phan biet, tiep tuc theo doi trong khoang t 4 en 6 tuan e co them cac trieu chng giup chan oan phan biet.

Neu hach sng to va keo dai hn 6 tuan, cho lam cong thc mau toan bo vi cong thc bach cau va xet nghiem Paul-Bunnell e tm benh ly ac tnh he tao mau va chng tang bach cau n nhan nhiem khuan. Neu cac xet nghiem cho ket qua am tnh, co the tien hanh sinh thiet e loai tr kha nang b lao phoi.

KHAN TIENGKhan tieng, hoac oi khi mat tieng (hay tat tieng), la

trieu chng rat thng gap i kem vi cac trng hp nhiem trung ng ho hap tren. Benh nhan b thay oi tieng noi, phat am rat kho khan, tieng noi theu thao kho nghe va oi khi khong con phat ra tieng noi c na. Khan tieng thng ch xuat hien trong mot thi gian ngan va se t khoi, nhng oi khi cung keo dai dai dang neu nguyen nhan gay khan tieng la nhng benh nghiem trong cha c ieu tr.

Nguyen nhan Do co gang noi nhieu, noi to lien tuc trong mot thi

gian, lam cang qua mc cac c nho cua thanh quan, chang han nh nhng ngi dien thuyet, giao vien, ca s... sau nhng buoi lam viec keo dai va no lc qua sc.

Nhiem trung ng ho hap tren, cam lanh, viem hong... dan en viem thanh quan cap tnh lam ton thng day thanh am trong thanh quan.

Viem phe quan man tnh.

Thanh quan b kch thch nhieu va thng xuyen do hut thuoc, uong ru qua nhieu.

Lech vach ngan mui, viem mui d ng hoac viem xoang lam dch nhay i vao thanh quan va gay kch thch.


66 67

Benh tai, mui, hong

Polp day thanh am.

Giam nang tuyen giap, do co s tan tao mo tren day thanh am.

Benh bach hau ( tre em), do viem lam hep ng th.

Trng hp rat hiem gap la ung th thanh quan.

Chan oanChu y cac trieu chng i kem e xac nh nguyen nhan.

Neu khan tieng keo dai, nen chuyen benh nhan en bac s chuyen khoa e kp thi phat hien cac nguyen nhan nghiem trong neu co. Cac xet nghiem sau ay thng can thiet trong chan oan nguyen nhan gay khan tieng:

Lam cong thc mau toan bo.

Chup X quang long ngc.

Kiem tra chc nang gan.

Cac trng hp khan tieng keo dai tren 3 tuan khong ro nguyen nhan can c chuyen en bac s chuyen khoa e co u ieu kien chan oan loai tr kha nang ung th thanh quan (thng phai soi thanh quan).

ieu tr ieu tr tuy thuoc vao nguyen nhan gay khan tieng

c xac nh.

Trong hau het cac trng hp, day thanh luon can

c ngh ngi, v the nen khuyen ngi benh t noi hoac khong noi trong mot thi gian. Neu ch khan tieng do day thanh a lam viec qua nhieu th ay la bien phap duy nhat can ap dung.

Khuyen benh nhan ngng hoac han che viec hut thuoc, uong ru.

APXE RANG Apxe rang la tnh trang co boc mu quanh chan rang do

vi khuan xam nhap va lam chet tuy rang. Apxe rang lam cho vung ma giap vi rang b nhiem khuan sng au.

Nguyen nhan Apxe rang thng xay ra sau khi b sau rang.

Apxe rang cung co the xay ra do benh nha chu khi vi khuan tch tu trong cac boc sau gia rang va nu (li).

Chan oanDa vao cac trieu chng va quan sat thc the. Cac trieu

chng ac trng la: au rang, nu (li) sng o va au, nhat la khi nhai, kem theo sot, au au. Khi benh tien trien khong c ieu tr kp thi, boc mu co the v, co mui hoi va benh nhan thay bt au. Thng th rang b sau co the xac nh c v tr va do o xac nh c vung apxe rang. Tuy nhien, trong mot so trng hp can chan oan loai tr kha nang sng tuyen nc bot mang


68 69

tai bang cach th xem co the s c vao goc ham hay khong.

ieu tr Cho dung thuoc giam au nh paracetamol, kem

theo vi ieu tr bang khang sinh, chang han nh penicillin V 500mg, 6 gi mot lan va metronidazol 800mg, 8 gi mot lan.

Dan lu o apxe, ra va sat trung tuy rang.

Sau khi a ieu tr o apxe va rang sau, can x tr rang b sau, chang han nh tram hoac nho bo (neu khong the gi lai c na).

Apxe quanh nu rang can rach e lam thoat mu, x tr cho viem quanh rang, oi khi can phai nho bo rang.

Neu cac van e cua rang cha c giai quyet, can e ngh benh nhan en kham benh vi nha s.

Benh tim mach

HUYET AP CAOHuyet ap cao la tnh trang ap lc cua dong mau len

cac thanh ong mach tang cao hn mc bnh thng. Bnh thng, huyet ap van co tang cao hay giam thap oi chut tuy theo tnh trang hoat ong cua c the. Chang han nh, khi luyen tap the thao, chay bo... huyet ap se hi cao hn so vi khi ngh ngi, nam ngu... Tuy nhien, thuat ng huyet ap cao c dung e ch mot tnh trang khong bnh thng, ngha la s gia tang ap lc cua mau len thanh ong mach a en mot mc vt cao hn cac thay oi bnh thng. Huyet ap cao xay ra cho bat ky ai, nhng ty le ngi b benh nay nam gii thng cao hn n gii, va xuat hien tuoi trung nien cho en tuoi gia nhieu hn nhng ngi con tre. Rat nhieu ngi b huyet ap cao nhng khong biet, ch v khong co nhng lan kiem tra sc khoe nh ky, va do o benh khong c ieu tr, am tham tien trien cho en khi thc s co the gay nguy hiem cho sc khoe.

Nh a noi, huyet ap cua mot ngi bnh thng cung luon dao ong. Khi chung ta chay bo hay hoat ong manh, huyet ap tang cao oi chut. Khi chung ta lo lang, cang thang, huyet ap cung tang cao. Khi chung ta hut thuoc


70 71

Benh tim mach

la, uong ru... huyet ap cung tang. Ngc lai, khi chung ta th gian, ngh ngi, nam ngu... huyet ap ha thap hn. Do s dao ong t nhien nay, nen trc khi o huyet ap cho mot benh nhan va t xa en, bac s thng e ngh benh nhan ngoi hoac nam ngh khoang 15 phut e huyet ap tr lai mc bnh thng roi mi o.

Huyet ap c o bang 2 ch so khac nhau, vi n v la milimet thuy ngan, c viet tat la mmHg, nhng thong thng hn ch the hien bang 2 con so ngan cach nhau bi mot dau vach, chang han nh: 140/90.

Khi mau t tim c bm vao cac ong mach tao nen ap lc cao nhat, ch so o c goi la huyet ap tam thu. ay la con so ln hn c at trc dau vach.

Khi tim dng ngh gia 2 lan co bop, ap lc mau xuong thap nhat, ch so o c goi la huyet ap tam trng. ay la con so nho hn c at sau dau vach. Trong v du va neu tren, huyet ap tam thu cua benh nhan la 140 mmHg va huyet ap tam trng la 90 mmHg.

Nguyen nhanKhoang 90% so benh nhan b huyet ap cao khong ro

nguyen nhan, c goi la cao huyet ap nguyen phat. Mac du khong co nguyen nhan ro rang, nhng huyet ap cao rat thng co lien he vi cac yeu to nh beo ph, nghien ru, nep song t hoat ong hoac co nhieu lo au cang thang... Ngoai ra, yeu to di truyen cung co the co lien

quan, v huyet ap cao thng thay xuat hien trong cac gia nh von a tng co nhieu ngi mac benh nay.

Khoang 10% benh nhan huyet ap cao co the xac nh c nguyen nhan cu the, goi la cao huyet ap th phat. Cac nguyen nhan thng gap la:

Hep ong mach chu (bam sinh).

Tien san giat.

Benh than.

Benh tuyen thng than.

Do mot so loai thuoc, chang han nh thuoc nga thai co estrogen c biet la lam tang nguy c b cao huyet ap.

Benh tuyen giap.

Benh tieu ng.

Chan oanHuyet ap cao c chan oan xac nh can c vao tr so

o huyet ap. Tuy nhien, do s dao ong huyet ap t nhien nh a noi, nen viec chan oan xac nh phai da vao tr so cua 3 lan o lien tiep trong 3 ngay, vao 3 thi iem khac nhau trong ngay. Neu cac lan o nay cho ket qua nh nhau hoac chenh lech khong ang ke, mi co the ket luan viec benh nhan co b cao huyet ap hay khong. Mat khac, ngay ca khi a co ket luan va tien hanh ieu tr th


72 73

Benh tim mach

viec theo doi thng xuyen huyet ap cua benh nhan van la mot yeu cau bat buoc.

Tuy nhien, neu lan o au tien cho ket qua huyet ap rat cao kem theo mot trong nhng bien chng cua tang huyet ap, chang han nh benh vong mac tang huyet ap, th co the xem xet ngay viec tien hanh ieu tr.

Huyet ap cao thng khong co cac trieu chng ro ret, ch tr khi huyet ap a len qua cao mi co cac dau hieu nh au au, th gap, choang vang va roi loan th giac. V the, viec chan oan huyet ap cao chu yeu da vao s phat hien va theo doi qua nhieu lan o huyet ap nh ky. Nhng ngi co nhieu nguy c cao huyet ap nh ngi gia, ngi b benh than, ngi nghien ru, ngi beo ph... can phai c nh ky kiem tra huyet ap e kp thi phat hien va ieu tr. Nhng ngi bnh thng cung nen kiem tra huyet ap hang nam e am bao la huyet ap van bnh thng.

Viec xac nh huyet ap cao khong hoan toan giong nhau moi ngi. Chang han nh ngi gia huyet ap co khuynh hng hi cao so vi ngi tre, ngi co the hnh cao ln huyet ap cung hi cao so vi nhng ngi thap be... Va neu nh mot ngi ang song trong tnh trang cang thang, lo lang th ch so huyet ap cao cung cha the ket luan la co benh. Cac ch so gi y sau ay ch mang tnh tham khao, can xem xet them cac moi lien he khac vi cao huyet ap nh a trnh bay tren.

Tr so huyet ap cua mot ngi trng thanh ang trong tnh trang khoe manh bnh thng la dao ong tren di

khoang 110/75. Neu ket qua 3 lan o lien tiep trong 3 ngay va vao 3 thi iem khac nhau cho cac tr so cao hn mc bnh thng nhng:

1. Thap hn 150/90: Cha can ieu tr, nhng nen co s theo doi, kiem tra nh ky.

2. Cao hn 160/100: e ngh benh nhan en kiem tra huyet ap 3 lan trong vong 2 tuan tiep theo.

3. Trong khoang t 150/90 en 160/100: e ngh benh nhan en kiem tra huyet ap 3 lan trong vong 3 en 6 thang tiep theo.

Sau o, neu nhng ket qua t sau lan o th t cho cac tr so:

1. Thap hn 150/90: Khong can ieu tr, nhng khuyen benh nhan nen nh ky kiem tra huyet ap.

2. Huyet ap tam trng (ch so thap hn) thng xuyen gi mc 90 en 99, can tien hanh ieu tr neu co kem theo mot trong cac nguy c cao ve benh tim mach nh:

Ln tuoi: t 60 tuoi tr len.

Nghien thuoc.

Nghien ru.

Cao cholesterol.

Co tien s gia nh ve huyet ap cao.

B benh tieu ng.


74 75

Benh tim mach

Neu khong co bat ky nguy c nao trong cac nguy c ke tren, co the cha can ieu tr nhng phai tiep tuc theo doi huyet ap va hng dan cho benh nhan cac bien phap ha huyet ap khong dung thuoc. Viec theo doi trong vong 6 thang sau o neu cho thay huyet ap tam trng len cao hn mc tren th phai tien hanh ieu tr bang thuoc.

3. Huyet ap tam trng thng xuyen gi mc 100 en 110, can tien hanh ieu tr neu co kem theo mot trong cac benh sau ay:

Ph ai tam that trai c xac nh qua hnh anh chup X quang ngc (CXR) hay ien tam o (ECG).

Cn thieu mau cuc bo thoang qua. a tng xay ra cac cn ot qu, au that ngc hay

nhoi mau c tim. Suy than (tang creatinin, protein nieu, huyet

nieu). Benh mach ngoai vi.

Benh vong mac do tang huyet ap.

Neu khong co bat ky trieu chng benh nao trong cac benh ke tren, co the cha can ieu tr nhng phai tiep tuc theo doi huyet ap hang tuan, va sau o la hang thang e kp thi phat hien cac thay oi. Neu sau o huyet ap co giam di mc 160/100, co the xac nh la cao huyet ap nhe va ch can tiep tuc

theo doi cung nh hng dan cho benh nhan cac bien phap ha huyet ap khong dung thuoc. Neu huyet ap tam trng tiep tuc mc cao hn 100, nen tien hanh viec ieu tr bang thuoc.

4. Neu huyet ap thng xuyen mc cao hn 160/110, can tien hanh ieu tr bang thuoc.

5. Neu huyet ap tam trng ln hn 120 va tiep tuc tang sau moi lan o huyet ap, co kha nang la tang huyet ap ac tnh, can chuyen en bac s chuyen khoa hoac e ngh benh nhan vao ieu tr trong benh vien.

ieu tr Cac bien phap lam ha huyet ap khong dung thuoc

nen c hng dan cho tat ca cac benh nhan co huyet ap cao hoac hi cao, do co u iem la khong co nhng phan ng phu nh khi dung thuoc. Cac bien phap nay gom co:

Giam tieu thu nang lng (calo) trong ba an hang ngay, can oi dinh dng hp ly e giam can nham at c mot trong lng c the va phai, ly tng.

Khong uong hoac han che toi a viec uong ru. Giam lng muoi an trong moi ba an, co gang an

nhat hn mc bnh thng trc ay. Nang luyen tap c the, tap the duc, chi the thao

va sc, co the ap dung cac phng phap ren


76 77

Benh tim mach

luyen van ong c the thng xuyen nh chay bo, i xe ap...

Bo thuoc la. Giam lng chat beo trong ba an, nhat la cac

chat beo bao hoa (saturated fat) va cholesterol.

ieu tr bang thuoc nen tien hanh theo phng thc bac thang, co ngha la t nhe en nang. Co the bat au vi mot loai thuoc thuoc nhom thiazid (nh hydroclorothiazid, bendrofluazid) vi tac dung chnh la li tieu, qua o lam ha huyet ap. Chong ch nh cua nhom thiazid la cac trng hp tieu ng, benh gout.

Neu nhom thiazid b chong ch nh hoac khong co hieu qua lam ha huyet ap, co the dung mot trong cac thuoc thuoc nhom chen giao cam beta (nh atenolol, nadolol...). Chong ch nh cua nhom thuoc chen giao cam beta (beta blocker) la cac trng hp tieu ng, suy tim, hen (suyen), benh mach ngoai vi. Trong trng hp khong co chong ch nh nhng thuoc to ra khong co hieu qua kiem soat huyet ap, co the cho dung ket hp hai loai thuoc va ke se giup gia tang hieu qua lam giam huyet ap.

Neu ca 2 nhom thuoc tren eu b chong ch nh hoac to ra khong co hieu qua, co the cho dung mot trong cac loai thuoc thuoc nhom chen dong calci vao te bao (calcium-channel blocker) nh nifedipin,

verapamil... hoac dung mot thuoc thuoc nhom c che he renin-angiotensin (ACE inhabitor) nh captopril.

Trong trng hp khong co chong ch nh nhng viec dung rieng re cac loai thuoc khong mang lai hieu qua kiem soat huyet ap, co the can nhac viec dung phoi hp ca 3 hoac 4 nhom thuoc tren vi lieu thch hp. Muc ch cua viec ieu tr la phai ha c huyet ap xuong mc di 150/90.

Thng xuyen kiem tra huyet ap e am bao nam c hieu qua cua viec dung thuoc. Cung co the ap dung phac o ket hp nh sau: Neu dung nhom thuoc th nhat khong co hieu qua, cho ket hp nhom thuoc th hai. Neu van khong at hieu qua, cho tang gap oi lieu nhom thuoc th hai. Neu van cha at hieu qua, ket hp them nhom thuoc th ba va th t. Can nhac kha nang chuyen benh nhan en bac s chuyen khoa hoac e ngh ieu tr tai benh vien.

Mot so trng hp sau ay cung can can nhac viec e ngh benh nhan ieu tr tai benh vien hoac chuyen en bac s chuyen khoa:

Benh nhan tang huyet ap o tuoi rat tre, di 35 tuoi, kem theo mot hay nhieu nguy c ve cac benh tim mach.

Huyet ap tang cao ot ngot.


78 79

Benh tim mach

Cao huyet ap th phat (tang creatinin, protein nieu...)

Khong kiem soat c huyet ap, huyet ap tiep tuc tang cao ngay trong thi gian ang dung thuoc ieu tr.

Viec ieu tr bang thuoc nen cham dt khi xac nh huyet ap a c duy tr on nh mc thap hn 150/90 va khong co bat c trieu chng nao cua cac benh lien quan. Nen giam lieu dan dan trc khi dt han.

Benh nhan can c theo doi huyet ap thng xuyen sau ieu tr e am bao phat hien kp thi cac dau hieu tai phat.

TANG LIPID MAUTang lipid mau la ch chung cac benh chuyen hoa co

tang cao lng lipid hay chat beo trong mau. Mot trong cac dang chat beo tang cao gay nguy hiem thng gap nhat la cholesterol. Ngoai ra con phai ke en cac dang nh triglycerid va lipoprotein.

Lipoprotein la s ket hp cua cac phan t lipid va protein theo nhng ty le khac nhau. Noi mot cach nom na th vi ty le protein cang thap, lipoprotein cang co hai cho sc khoe. Ngi ta phan ra cac loai nh sau: rat thap (very low density lipoprotein) thng goi tat la VLDL, thap (low density lipoprotein) thng goi tat la LDL, va cao (high density lipoprotein) thng goi tat la

HDL. Tuy nhien, HDL co li cho sc khoe, thng c goi la cholesterol co li, va khong xep vao nhom lam tang lipid mau.

Cao cholesterol la nguy c chnh trong s phat trien benh mach vanh va cac benh tim mach. V the, khi theo doi cac loai benh nay, can lu y en nong o cholesterol trong mau ngi benh.

Nguyen nhan Do di truyen.

Suy tuyen giap (nhc giap).

Tieu ng.

Suy than.

Hoi chng Cushing.

Do dung cac thuoc corticosteroid hay estrogen.

Chan oan

Can chu y tham do tien s benh cua nhng ngi trong cung mot gia nh.

Quan sat cac trieu chng thng gap benh nay nh: cac not m da, au bung, beo ph, viem tuy...

Tien hanh xet nghiem mau e xac nh nong o cholesterol trong cac trng hp sau:


80 81

Benh tim mach

Tang huyet ap.

Tieu ng.

Co tien s mac benh mach vanh hoac bat c nguy c nao ve cac benh tim mach, chang han nh a tng b mot cn au tim, phau thuat nghen mach, tao hnh mach, hoac mot xet nghiem bat thng cho thay co benh tim...

Co ket hp cac nguy c gay benh cao nh nghien thuoc la, nghien ru, beo ph, t van ong c the...

Ket qua chan oan da vao nong o cholesterol trong mau qua xet nghiem thng c gi y nh sau:

Tong lng cholesterol o c vao thi iem bat ky trong ngay luon thap hn 5,5 mmol/L (hoac thap hn 200 mg/dl) c xem la bnh thng.

Tong lng cholesterol hi cao hn mc tren ket hp vi cac nguy c gay benh cao nh nghien thuoc la, nghien ru, beo ph, t van ong c the... c xem la gia tang nguy c mac benh mach vanh.

Tong lng cholesterol rat cao, chang han nh tren mc 10 mmol/L gi y cho thay co the la mot trng hp tang lipid mau do yeu to di truyen.

Can chu y la cholesterol tang cao bat thng trong mot so trng hp sau:

Tieu ng (diabetes mellitus).

Hoi chng than h. Suy tuyen giap. Phu n ang mang thai.

ieu tr

Khi ket qua xet nghiem mau cho thay ham lng cholesterol cao hn mc 10 mmol/L, can chuyen ngay benh nhan en bac s chuyen khoa hoac e ngh ieu tr tai benh vien.

Khi ket qua xet nghiem mau cho thay ham lng cholesterol mc t 5,5 mmol/L en 10 mmol/L, can anh gia toan bo cac nguy c ve benh mach vanh.

Benh nhan co tien s cac benh tim mach can duy tr mc cholesterol trong mau (o vao luc bung oi) khoang di 5 mmol/L. Neu cac bien phap khong dung thuoc khong giup duy tr c mc cholesterol trong mau khoang nay, co the cho dung mot trong cac thuoc lam ha cholesterol thuoc nhom statin, chang han nh Zocor (simvastatin) vi lieu khi au khoang 10 mg, moi ngay mot lan.

Tat ca cac benh nhan co mc cholesterol cao eu nen c hng dan cac bien phap co the giup ha thap mc cholesterol ma khong can dung thuoc, chang han nh:


82 83

Benh tim mach

Duy tr the trong hp ly, hay noi cach khac la benh nhan nen ap dung cac bien phap giam can neu ang trong tnh trang qua can hoac beo ph. Ch so trong lng c the (body mass index BMI) c tnh bang trong lng c the (kilogam) chia cho bnh phng chieu cao (met). Ch so nay cao hn 28 nam gii hoac cao hn 27 n gii c xem la bat au ri vao tnh trang beo ph. Nen co gang giam can sao cho ch so BMI la 25 nam gii va 23 n gii. Cac bien phap giam can co the la ket hp gia che o an uong va ren luyen c the.

Giam toi a lng chat beo trong ba an, nhat la cac chat beo bao hoa va cholesterol.

Ap dung che o an kieng hp ly cho cac benh nhan co benh tim mach.

Hng dan benh nhan lap bang theo doi cac mon an hang ngay e qua o xac nh cac mon an co chat beo bao hoa can loai tr.

Hng dan benh nhan gia tang lng carbohydrat trong ba an va cac mon an co t hoac khong co chat beo, hoac ch dung mot so t chat beo dang cha bao hoa (unsaturated fat).

Bo thuoc la va han che toi a viec uong ru, bia...

Khi lng cholesterol a c kiem soat mc co the chap nhan, can tiep tuc:

Theo doi benh nhan vi tan suat kiem tra t nhat 3 thang mot lan.

Hng dan benh nhan tiep tuc che o an kieng va ren luyen the lc, gia tang van ong c the e duy tr ket qua a at c.

Neu ket qua cho thay mc cholesterol o ngau nhien van cao va benh nhan co cac nguy c ve benh tim mach, e ngh cho kiem tra mc cholesterol va triglycerid vao luc oi. Neu ket qua o vao luc oi van cao va keo dai en 3 thang sau o, chuyen benh nhan en bac s chuyen khoa hoac e ngh ieu tr tai benh vien.

CHAN AU CACH HOIChan au cach hoi (intermittent claudication) la tnh

trang b au tng cn tng t nh chuot rut mot hoac ca hai chan khi ang i, nhat la cac bap chan, lam cho benh nhan phai i khap khieng hoac dng lai, thng sau khi ngh mot chut th bt au, roi trong choc lat lai au na. V the cung goi la khap khieng cach hoi. Chan au cach hoi thng la dau hieu cua mot benh co anh hng lan rong hn, o la x va ong mach. V the, can chu y tm hieu ky cac trieu chng e phat hien.

Nguyen nhan Do benh x va ong mach lam tac nghen hay hep

cac ong mach chan. Bap chan thng b anh


84 85

Benh tim mach

hng nhieu nhat, lam cho benh nhan khong the i c, nhng neu ngh mot lat th het, do mau c cung cap u trong thi gian ngh.

Nguyen nhan t gap hn la do hep ong song, lam cac re than kinh dan en chan b chen ep.

Chan oan

Xac nh cac nguy c lien quan en benh x va ong mach nh: nghien thuoc la, cao huyet ap, tieu ng... nhat la khi benh nhan a c chan oan la x va ong mach t trc.

Quan sat cac dau hieu lien quan en viec cung cap mau chan va loai tr cac nguyen nhan gay au chan khac. Cu the la:

Kiem tra mach benh nhan.

Tm nhng dau hieu nh da lanh, khong co long chan, nhng cho da kho va bong vay.

Kiem tra cac vet chai chan, nhng dau hieu nhiem nam hay mong chan b cat khong ung cach...

Tm hieu ve cac ton thng chan trc o, neu co.

e xac nh x va ong mach, cho kiem tra: huyet ap, cholesterol trong mau, lng ng trong mau, ien tam o (ECG).

ieu tr

Neu benh nhan la ngi nghien thuoc la, khuyen benh nhan nen bo thuoc la.

Neu benh nhan ang trong tnh trang qua can hoac beo ph, hng dan benh nhan cac phng thc e at c mot trong lng c the va phai, ly tng.

Hng dan benh nhan mot che o ren luyen thng xuyen, vt qua cn au.

Theo doi benh nhan e am bao la van e ang c cai thien. Neu khong, can xem xet viec chup X quang e anh gia ong mach chan.

Neu chan oan xac nh la benh x va ong mach, co hng ieu tr thch hp oi vi can benh nay.

X VA ONG MACHX va ong mach la tnh trang thanh ong mach

khong con duy tr c s trn lang va co nhieu mang ba hay va ong vao khien cho long ong mach b hep lai, do o lng mau lu thong tr nen kho khan. X va ong mach la nguyen nhan dan en nhieu benh nghiem trong vi ty le t vong cao, do viec cung cap mau cho cac bo phan cua c the b tr ngai, ac biet la cac bo phan chnh yeu nh tim, nao...


86 87

Benh tim mach

Nguyen nhanKhong co mot nguyen nhan duy nhat ro rang, nhng

cac yeu to sau ay gop phan gay ra x va ong mach:

Tuoi gia.

Ty le cao hn nam gii.

Cao huyet ap.

Beo ph.

Nghien thuoc la.

t van ong c the.

Tieu ng.

Nong tnh, hay gay go hoac co nhieu lo au.

Di truyen.

Chan oanBenh khong co trieu chng ro net trong giai oan bat

au, do mc o x va thng cha u e gay ra bat c trieu chng g. Khi benh tien trien, lng mau lu thong trong cac ong mach giam dan hoac tac nghen mi gay ra cac trieu chng:

au that ngc khi mau khong cung cap u cho c tim.

Chan au cach hoi khi mau khong cung cap u en chan.

Cn thieu mau nao thoang qua khi mau khong cung cap u cho nao do hep ong mach nao, vi cac trieu chng nh ot qu keo dai khong qua 24 gi, chong mat...

e chan oan xac nh, can tien hanh chup X quang ong mach, sieu am Doppler...

ieu tr

Khi chan oan xac nh can chuyen benh nhan en ieu tr chuyen khoa e co u ieu kien theo doi va can thiep kp thi.

Khong co bien phap ieu tr e khoi phuc ong mach a b h hong. Cac bien phap ieu tr trieu chng e e phong nguy c tac mach gom co:

Thuoc chong ong mau, e giam nguy c hnh thanh cac cuc mau ong (huyet khoi) lam tac mach.

Thuoc gian mach e giup tang them lng mau lu thong.

Phau thuat tai tao ong mach bang bong e lam n ong mach b hep, tang lng mau cung cap.

Phau thuat bac cau ong mach vanh khi co nguy c khong cung cap u mau cho tim.

Phong nga benh bang cach loai bo cac yeu to nguy c gay benh nh: bo thuoc la, ieu tr cao huyet ap, giam can, giam cholesterol, ieu tr benh tieu


88 89

Benh tim mach

ng, van ong thng xuyen va ren luyen c the, tap the duc eu an... Cac bien phap nay cung giup lam cho benh cham tien trien.

ANH TRONG NGCanh trong ngc (palpitation) la tnh trang tim ap

nhanh va manh mot cach bat thng. anh trong ngc co the la mot ap ng t nhien cua c the do cac nguyen nhan cu the nh gang sc, cang thang tinh than hay hoang s, nhng cung co the la mot trieu chng benh, xay ra ngay ca trong nhng luc c the hoan toan ngh ngi, vi nhieu bieu hien benh ly kem theo.

Nguyen nhan Gang sc qua mc, chang han nh chay nhanh,

khuan vat nang, leo doc...

S hai, cang thang hay qua lo lang.

Dung qua nhieu cac chat kch thch nh ru, tra, ca phe, thuoc la...

Roi loan nhp tim.

Rung nh.

Cng tuyen giap.

Chan oan Theo doi dien tien t khi bat au xay ra anh trong

ngc. Neu keo dai qua lau hoac lap lai nhieu lan,

kem theo cac trieu chng nh au ngc, kho th, chong mat... co the cho thay ay la dau hieu cua mot benh tim mach nghiem trong.

Neu anh trong ngc lap lai nhieu lan, co the e ngh lam ien tam o theo doi lien tuc 24 gi e phat hien cac benh tim lien quan (loan nhp, lac nhp, rung nh...). Co the cho xet nghiem chc nang tuyen giap.

ieu tr anh trong ngc do cac nguyen nhan cu the nh

hoat ong qua sc, s hai, dung chat kch thch... thng khong keo dai, khong lap lai nhieu lan va khong can ieu tr, ch can loai tr nguyen nhan

anh trong ngc do cac nguyen nhan benh ly can chan oan xac nh nguyen nhan va tien hanh ieu tr tuy theo nguyen nhan.

AU NGCau ngc la mot trieu chng chung co the ch n gian

la do c va xng b au, nhng cung co the la bieu hien cua chng thieu mau cuc bo tim co the dan en t vong. Ca hai trng hp nay eu co mc o pho bien nh nhau, nen khong the xem thng dau hieu au ngc.

Nguyen nhan au c va xng.


90 91

Benh tim mach

au sun sn.

Viem thc quan.

Chng nong.

Chng au that ngc.

Nhoi mau c tim cap tnh.

Benh mach vanh.

Thieu mau c tim.

Thuyen tac mach phoi.

Nhiem trung vung ngc.

Viem kh phe quan.

Chan oanChan oan chu yeu da vao cac trieu chng kem theo

va tien s benh nham xac nh chnh xac nguyen nhan gay au ngc.

Chan oan loai tr ngay cac trng hp cap cu nh nhoi mau c tim, phnh mach tach (dissecting aneurysm), thuyen tac mach phoi...

Neu benh nhan co tien s cac benh nhoi mau c tim, phnh mach tach, thuyen tac mach phoi, hoac co the trang rat yeu, can chuyen ngay en benh vien.

Xac nh v tr au va tnh chat cua cn au. au gia ngc, cam giac nen tc va lan sang canh tay

hay co gi y mot trng hp nhoi mau c tim. au gia ngc, cam giac au rat nh xe va lan ra sau lng gi y mot trng hp phnh mach tach. Thuyen tac mach phoi gay ra cn au nhoi va hi th ngan, don dap.

Cac trieu chng c quan sat thay t ben ngoai nh suy sup, xanh xao, hut hi, va mo hoi... eu la cac dau hieu benh ly nghiem trong.

Co nhieu kha nang b nhoi mau c tim hoac phnh mach tach khi kem theo cac yeu to nguy c sau: Nam gii tren 50 tuoi.

Nghien thuoc la.

Co tien s mac cac benh mach vanh, tieu ng, huyet ap cao hoac tang lipid mau.

Co ngi than trong gia nh mac cac benh nhoi mau c tim hoac phnh mach tach.

Co nhieu kha nang b thuyen tac mach phoi khi kem theo cac yeu to nguy c sau: B chng huyet khoi mach sau vao thi gian gan

ay. Sau phau thuat. B chan thng. ang dung thuoc vien tranh thai ket hp. Nghien thuoc la.

Tien s mac benh huyet khoi.


92 93

Benh tim mach

Tham kham vung ngc: th e manh vao ngc e xac nh loai tr trng hp au c xng.

Nghe e xac nh co tieng co cua viem mang ngoai tim hay khong, mac du ay la trng hp rat hiem gap.

Neu benh nhan rat nhay cam vung thng v, can ngh en viem da day hay chng hoi lu thc quan.

Kham tong quat toan than, kiem tra mach, huyet ap, than nhiet e tm them cac dau hieu giup chan oan phan biet.

ien tam o (ECG) co the giup xac nh cac trng hp nhoi mau c tim hay thieu mau cuc bo. Tuy nhien, trong mot so trng hp ket qua van co the la bnh thng nhng benh nhan mac cac benh nay.

Chup X quang ngc thng khong co gia tr chan oan cao, nhng co the giup xac nh cac trng hp nhiem trung vung ngc hoac nt xng sn.

ieu trViec ieu tr mot trng hp au ngc hoan toan phu

thuoc vao ket qua chan oan xac nh nguyen nhan gay au ngc. Khi cha co ket luan chnh xac ve nguyen nhan th moi bien phap ch co y ngha tham do. Cac phan tiep theo sau ay se trnh bay ro hn ve phng thc ieu tr sau khi a xac nh c nguyen nhan.

AU THAT NGCau that ngc la mot dang au ngc xay ra do thieu

mau cuc bo c tim. Mau cung cap oxy cho c tim, thieu mau dan en thieu oxy. V the, au that ngc thng xay ra vao nhng luc nhu cau oxy tang cao, chang han nh khi lam viec nang hoac co gang qua sc.

Nguyen nhan

Cac benh mach vanh nh: hep ong mach vanh do x va, co that mach vanh...

Hep van ong mach chu.

Roi loan nhp tim.

Thieu mau nghiem trong.

Cng tuyen giap.

Chan oanKhong the chan oan xac nh qua tham kham thc

the, nhng can chu y cac yeu to sau:

Xac nh tnh chat cn au. ac trng cua cn au that ngc la: au t gia ngc, cam giac nh b e nang, lan rong len ham, ra sau lng va ra canh tay (thng la tay trai).

Xac nh s gia tang cua cn au. ac trng cua cn au that ngc la gia tang khi benh nhan gang

y khoa thuc dung

Documents