ilimize Frans›zcadan“télégraphe” “telgraf” olarakyerleflen, dünya dillerine mal

olan birleflik sözcük, t›pk› teleferik,televizyon, telefon, telefoto, teleko-münikasyon, ve benzeri adlar gibi ikisözcükten olufluyor. Yunancadangelen ilk sözcük “Télé” “uzak” ikincisiYunanca “graphe” “yaz›”anlam›n› tafl›yor. 170 y›l önceABD’de BaltimorePost gazetesinebaflkentten Kon-gre muhabiri

SamuelDünyay› küçük bir köye dönüfltürenbuluflun resmi babas›

Morse‹letiflim araçlar›ylaDünyay› küçük bir köyedönüfltürmeyi baflaraninsano¤lu flimdi evreniküçültmeye çal›fl›yor.Bu ilerleyiflin ilk ad›m›telgraft›.

D

Kültür DünyasıYaflar Öztürk

52

flu telgraf› gönderdi: “Saat 13:00.Temsilciler Meclisi’nde Oregon soru-nuyla ilgili bir oylama yap›ld›. Haz›rla-nan tasar› reddedildi. Evet oyu 79,hay›r oyu 86.” Bu tarihi bir geliflmeydi. Gazetelerbildiriflimde yeni bir dönemin bafllad›-¤›n› duyuruyordu: “Art›k Dünya Kü-çüldü!” Çok geçmeden ‹ngiltere’de birgazeteye telgrafla ilk haber ulaflt›.Muhabir Windsor fiatosu’ndan bildi-riyordu: “Kraliçe Victoria do¤umyapt› ve o¤lu Prens Albert dünyayageldi!” Saat 7:50’de gerçekleflen do¤u-mun haberini manfletine tafl›yan gazeteise 40 dakika sonra bask›dan ç›kt› vehalk bir kaç saat içinde haberdaroldu.

ünyay› küçük bir köye dönüfl-türen buluflun resmi babas›Samuel Morse’du ve buluflu-

nun boy göstermesini istedi¤i ilk yer-lerden biri de ‹stanbul’du. Buluflunadestek için saraya gönderdi¤i arkadafl›Chamberlain, kullanabilece¤i galvanikbir bataryas› olan Hamlin'le denemeyapt›. Aksakl›klar oldu. Osmanl› hü-kümetine güvenle sunulacak bir düze-nek için Chamberlain Viyana'ya dö-nerken Tuna vapuru alabora oldu.Chamberlain ve dolays›yla telgraf›n‹stanbul umudu bo¤uldu. Sert mizaçl› co¤rafyac› SamuelMorse, 11 çocuk sahibi bir papazbaban›n, yaflamay› baflaran üç çocu-¤undan biriydi. Resim yapmaya düfl-kündü. Üç yafl›nda okula, yedisindeyüksek okula, ondördünde Akademi-ye kabul edildi, 18 yafl›nda üniversite-

den mezun oldu. Babas›n›n karfl› ç›k›fl›na ald›rmad›,kendini sanata adad›. Resim tutkusuile ‹ngiltere’ye gitti. Tarihsel olaylar›ve efsaneleri konu alan büyük boyutlutablolar yapt›, ödüller kazand›.

Ülkesine geri döndü¤ünde sanat›nde¤il sadece porte ressaml›¤›n›n, sat›-c›l›¤›n›n para etti¤ini üzülerek farketti. Bekleyerek portre sipariflleriningelmeyece¤ini görünce de gezgin res-sam oldu. Kardefli Sidney ile yang›n-lar için bas›nçl› tulumba yapt›. Bulu-flun patentini ald›. Ancak bulufl paragetirmedi. Bir tafl› ya da mermeri 3farkl› boyutta yontabilen mermer kes-me makinesi icat etti, fakat bununpatentini alamad›. Çünkü y›llar önce

BD fiUBAT 2014

D

Samuel Morse’un

buluflunun boygöstermesini istedi¤iilk yerlerden biri de

‹stanbul’du.

53

benzer bir bulufl vard› ve patenti obuluflun sahibi alm›flt›. 1826’de UlusalGüzel Sanatlar Akademisi'nin kurul-mas›na öncülük etti ve ilk baflkan›oldu.

ew York Üniversitesi Resimve Heykel Bölümü profesörlü-¤üne getirildi. ‹lk kez burada

portre çizimine ara verip, telgraf çal›fl-malar›na bafllad›. Morse, sanata oldu-¤u kadar bilim ve tekni¤e de düflkün-dü. 1832’de okyanus yolcu¤u s›ras›n-da elektrik ve elektrom›knat›s konu-sunda son geliflmelerin anlatmas›nakulak misafiri oldu. Joseph Henry’in1,5 kilometrelik uzunlu¤unda bir telboyunca güç geçirmeyi baflard›¤›ndansöz ediliyordu. Bir bataryadan sa¤la-nan güç ile telin öteki ucundaki ba¤l›m›knat›s zili çald›rabiliyordu. Zihnin-de beliren düflünceleri hemen gemidemerakl› gözlerin alt›nda çizgilere dök-tü. Gemi k›y›ya vard›¤›nda kendisinibekleyen kardefllerine sar›l›rken akl›n-

dan geçenleri anlatt›. Ancak buluflunugerçeklefltirecek paras› yoktu. Asl›nda Joseph Henry, 1831’dePrinceton Üniversitesi'nde hâlâ sergi-lenen telgraf›n çal›flan ilk örne¤iniyapm›flt›. Bilimsel bulufllar›n tüm in-sanl›¤›n mal› oldu¤una inanan Henryicad›na patent almad› ama bu konudabilimsel makaleler yay›mland›.

1836'da Morse çal›flan ilk telgraförne¤ini bitirdi. ‹lk taslak 13–14 metregibi çok k›sa uzakl›kta çal›fl›yordu. Morse ilk telgraf hatt›n›, ancak biry›l sonra kurabildi. ‹lk deneme, üni-versitenin jeoloji salonunda yap›ld›.

BD fiUBAT 2014

N

1836'da Morse

çal›flan ilk telgraförne¤ini bitirdi. ‹lktaslak 13–14 metre

gibi çok k›sa uzakl›ktaçal›fl›yordu.

54

Bir arkadafl›, tellerden salona ulaflanmesaj› salondakilere okudu: “Dünyadikkat...”

uluflunu toplumun yarar›nasunabilmek için büyük parasalkaynak aray›fl›nda olan Morse,

sonunda arad›¤› deste¤i buldu. Ameri-kan Kongresi 1842 y›l›n›n son günle-rinde 6 oy farkla Morse’a, Baltimoreile Washington aras›nda yaklafl›k 60km.lik bir uzakl›¤a direkler aras›ndagerilen demir teller ile hat kurmas›için 30.000 dolar vermeyi kabul etti.Kablolar›n maliyeti sadece 10.000dolard›. Direklerde yal›tman olarakcam kap› tokmaklar› kullan›ld›. Morse telgraf hatt›n› kurmak içinverdi¤i savafl›n daha fazlas›n› bu kezön yarg›l› ve bat›l inan›fll› kiflilerekarfl› sürdürmek zorunda kald›. Baz›kifliler telgraf hatlar›n›n topraklar›ndangeçmesini istemezken, kimileri deelektrik yüklü tellerin kendilerine zararverece¤ini, u¤ursuzluk getirece¤inisöyleyerek karfl› ç›k›yordu. Kötü hava

koflullar›ndan, ekinlerin az ürünvermesine akla ve bafla gelenher türlü olumsuzluktan “tel-graf” sorumlu tutuluyordu. Tüm engelleri aflan telgraf24 May›s 1844 günü ilk haberitafl›d›. Dönemin önde gelenadlar› Washington’daki YüksekMahkeme binas›nda topland›.Kentler aras› haberleflme yap›la-cakt›. Morse’un Baltimore’dakiAlfred Vail’e gönderece¤i sözüAnne Allsworth, ‹ncil’den seçti:“Ulu Tanr› Neler Yaratt›?”

An›nda yan›t geldi: “Ulu Tanr› NelerYaratt›?” Amerikan Hükümeti telgraf›n pa-tentini 100.000 dolara almak istediancak Kongre tasar›ya ilgi göstermedi.Morse’un telgraf tekni¤ine belki deen özgün katk›s› alfabedeki harflerinnokta ve çizgilerden oluflan bir mesajadönüfltürülmesine olanak sa¤layan vegünümüzde de kullan›lmakta olanad›yla an›lan “Morse Kodu”nu gelifl-tirmesiydi. Bugün bile çok yayg›nolarak kullan›lan, “Send Out Succour(Yard›m gönderin)”, “Save Our Ship

BD fiUBAT 2014

Morse’un yapt›¤› ilk telgraf makinesi

B

Abdülmecit

55

(Gemimizi kurtar›n)”, “Save Our Soul(Can›m›z› kurtar›n)” gibi çeflitli aç›-l›mlar› olan uluslararas› yard›m ça¤r›s›S.O.S “üç nokta, üç çizgi, üç nokta”Morse alfabesine dayanmaktad›r.

bdülmecid, Morse’un buluflunuve geliflimini yak›ndan izliyor-du. Padiflah›n ilgisini bilen ve

‹stanbul’da jeoloji araflt›rmalar› yapanAmerikal› bilim adam› LawrenceSmith, Morse’dan bu aletin iki örne¤i-ni getirtti. Üç gün araçlarla denemeyapan Smith, araçlardan birini taht›nbulundu¤u odaya, di¤erini saray›nuzak bir yerindeki odaya kurdu. ‹kiuçtan da mesaj al›n›p gönderildi. Da-ha sonra, Padiflah›n iste¤i üzerine sa-rayda, hükümetin üst düzey memurlar›için bir gösteri yinelendi. Abdülmecid, Morse’a verilmeküzere kendi imzas›n› tafl›yan bir teflek-kür belgesi ile de¤erli tafllarla bezen-mifl bir niflan gönderdi. Morse da:

“Sultan Abdülmecid, bu niflan› vekutlamas›yla buluflumun de¤erini an-layan Avrupal› ilk büyük insan olmufl-tur” yan›t›yla padiflaha telgrafa benze-yen bir araç gönderdi.

avafl alan›nda telgraf ilk kez Os-manl› topraklar›nda kullan›ld›.K›r›m Savafl›’nda Ruslara karfl›

Osmanl›n›n yan›nda yer alan Fransave ‹ngiltere, ‹stanbul-Varna-K›r›maras›nda deniz-alt›ndan kablo döfleyipfiumnu-Rusçuk-Bükrefl istasyonlar›naba¤lanarak Avusturya’ya kadar ileti-flimi sa¤lad›. Matbaa için üçyüz y›l bekleyenOsmanl› telgrafa karfl› s›rt›n› dönmedi.

Sadrazam K›br›sl› Mehmet Ali Pafla,Frans›zlara ‹stanbul-Edirne, Edirne-fiumnu aras›nda telgraf hatt› kurdurdu.So¤ukçeflme’de bir telgraf merkeziaç›ld›. ‹lk telgraf iletiflimi, 10 Eylül1855’te yap›ld›.

Morse rahat nefes alaca¤›n› düflü-nürken kendini tarihe “O'Reilly v.Morse ya da Telgraf Patent Davas›”olarak geçen zorlu bir hukuk savafl›n›niçinde buldu. 1854’te Yüksek Mahke-me, patent hakk›n› Morse’a verdi. Bü-yük servet kazanan Morse e¤itim ku-rulufllar›na ba¤›fllar yapt›. 1872 y›l›nda hastaland›. Doktors›rt›na parmak vurufllar› ile dokunarakmuayene ediyordu.

Doktor: “Bu da doktorlar›n telgra-f›”, dedi. Morse: “Ne güzel bir tel-graf!” diyebildi. Bu onun son sözlerioldu. Gözlerini hayata yumdu. Telgrafsesleriyle ebedi uykusuna yatt›. •

yasarozturk@butundunya.com.tr

BD fiUBAT 2014

A

S

Morse’un New YorkCentral Park’taki heykeli