Yarat›c› Bireyler ‹çin“KA‹ZEN”K›lavuzu

Yarat›c› Bireyler ‹çin

“KA‹ZEN”

K›lavuzu

Uran Tiryakio¤lu, ‹SO-KATEK

İSTANBULSANAYİ ODASI

Ad›-Soyad›

Bölümü

Firmam›n Misyonu

Firmam›n Vizyonu

Kiflisel Hedefler

GiriflFabrikalar›n gelifliminde yönetiminönemli katk›s›n›n yan›s›ra, tümçal›flanlar›n yarat›c›l›¤›n›n teflviki ileyap›lan çok say›da iyileflmenin(“Kaizen”lerin) ürünlerimize, üretimsüreçlerimize, dolay›s› ile rekabetgücümüze önemli katk› getirece¤iaflikard›r.

Kaizen Nedir? Ne de¤ildir?

Japonca’da Kai: “de¤iflim”, Zen: “iyi,daha iyi” anlam›na gelen sözcüklerdir.B ü t ü n ü n d e K a i z e n “ S Ü R E K L ‹‹Y‹LEfiT‹RME” anlam›n› tafl›yan Japoncabir sözcüktür. Kaizenlerin ana fikri ekipveya bireysel olarak, insan›n çevresindeve sorumlu oldu¤u alanlarda sürekli küçükiyileflmeleri bulmas› ve uygulamas›d›r.

Yenilik (inovasyon) tamamen farkl› birflekilde, yeni teknoloji ve/veya araçlardayap›lan büyük de¤ifliklikler ve/veyayat›r›mlar sonucu mevcut durumun köklübiçimde s›çrayarak de¤ifltirilmesidir ve bukonu Kaizen de¤ildir.

Kaizenler için mevcut koflullarla, zatenu lafl › lm ›fl o lan s tandard la r i l eyetinilmemesi, yeniliklerin aranmas›,yap›lan iyilefltirmelerle gurur duyulmas›ve takdir edilmesi flartt›r. ‹yilefltirme içinbafllang›ç, iyilefltirmeye olan ihtiyac›n farkedilmesidir. ‹htiyaç bir problemin ya dayetersiz standard›n fark edilmesiyle ortayaç›kar. Bu problemleri farketmesigerekenler ise ifli bizzat yapanlard›r. Farkedilen bir problem yoksa, iyilefltirmeyeihtiyaç do¤maz, dolay›s› ile Kaizenyap›lmas› için gerekli atmosfer oluflamaz.

Kaizenler Kimler Taraf›ndan Yap›l›r?

Kaizen bir fabrikadaki tüm çal›flanlar›kapsar. Çal›flanlar›n özendirilmesi ilebireyler taraf›ndan birçok Kaizenyap›lmas›, etkin sonuçlar al›nmas›

mümkün olur ve bu çok önemlidir. Di¤ertaraftan orta ölçek ve üzeri boyuttakifabrikalarda ifl bölümü nedeniyle de¤ifliksorumluluklardaki kifliler taraf›ndanproblem çözme tekniklerinin de kullan›m›ile ekip çal›flmalar› da yap›labilir. Bu ekipçal›flmalar›nda problem çözme teknikleride yo¤un olarak kullan›l›r. Ekiplertaraf›ndan yap›lan metodik iyilefltirmeçal›flmalar›na “Kobetsu Kaizen” denir.

Kaizenler Hangi Alanlarda Yap›labilir?

Kaizen iflyerlerinde ürünlere ve üretimproseslerine yönelik olarak, ofiste, evde,hastanede, k›saca her yerde ve her zamanuygulanabilir. Özellikle Japonya’da Kaizenyaflam›n her alan›nda uygulanmaktad›r.

Fabrikalarda Japonca “Muda” denilen16 büyük kayb›n s›f›ra indirilmesi hedefido¤rultusunda yap›lacak Kaizenler ileverimlili¤in artt›r›labilece¤i gibi ürün veüretim maliyetlerinde de kayda de¤erdüflüfller sa¤lanabilir.

Nitekim, KA‹ZEN uygulamalar› yap›lanbirçok fabrikada çal›flanlar yarat›c›l›klar›n›gelifltirmifller, yaratt›klar› yeniliklerikullanm›fllar ve makinalar›n›, çal›flmaalanlar›n›, ürünlerini sürekli gelifltirerekdi¤er firmalar taraf›ndan izlenen öncükonumuna yükselmifllerdir. Fabrikaçal›flanlar› taraf›ndan yap›lan sunufllarakat›lan izleyicilerin olumlu izlenimleri bugeliflimin göstergesi olmufltur.

KA‹ZENGünümüz rekabet ortam›nda, girdilerinürün haline dönüflürken hangi sürecinne kadar iyi yürütüldü¤ü çok önem tafl›r.Çünkü müflteriler, sanayi ürününü tafl›d›¤›“Kalite, maliyet, teslim süresi” olarakbilinen “de¤er kriterleri”ni ürünün bedeliile karfl›laflt›r›p sat›n al›rlar.

QCD: kalite, maliyet ve teslim süresikelimelerinin ‹ngilizce bafl harfleridir.

‘Üreticilerin, ürünlerini daha çoksatabilmeleri için ç›kt›lardaki de¤erkriterlerini artt›rmas› gerekir . Bu art›flürün tasar›m›, üretim süreçleri (prosesleri)ve 5M faktörleri gözönüne al›narakmümkün olabilir.

Müflteri aç›s›ndan yarat›lan fark rekabetibelirler. Bu sebeple, fark iyileflmede, h›zl›iyileflmede ve müflterinin de¤er kriterlerinidaha çok tatmin ederek rekabet gücüelde etmededir.

Japonca’da “Kai” ve “Zen” sözcüklerindenoluflan Kaizen “SÜREKL‹ ‹Y‹LEfiT‹RME”anlam›n› tafl›r. Kaizenlerin ana fikri ekipveya bireysel olarak, insan›n çevresinde,sorumlu oldu¤u alanlarda sürekli küçükiyileflmeleri bulmas› ve uygulamas›d›r.

Sanayide, süreçlerin yan› s›ra ç›kt›lar dafark yaratmada önem tafl›r. Bunlar, kalite-maliyet-teslim süresi de dikkate al›naraküretilen ç›kt›lard›r. Hergün yap›lan Kaizenfaaliyetleri ile önemli ölçüde endüstrisüreçlerini iyilefltirmek mümkündür.Dolay›s›yla, maliyetler düfler, kalite artarve teslim süresi k›sal›r. Bu nedenle, Kaizen,süreçlerdeki küçük iyileflmeler ile ç›kt›lardakide¤er kriterlerini gelifltiren faaliyetlerdir.

Japon Human Resources taraf›ndantan›mlanan flekliyle Kaizen, bir amaçdo¤rultusunda iyileflmeler bütünü veyakullan›lan bir metodun de¤ifltirilmesidir.Di¤er bir tan›m, küçük de¤iflikliklerinbirikimiyle yap›lan iyileflmelerdir. Dolay›s›ylaKaizen herkesin yapabilece¤i, o günyapt›¤›i ifli en iyi bilen ve tezgah›n bafl›ndaçal›flan kifli taraf›ndan yap›labilecekiyileflmeler ve bunlar›n çok say›dayap›larak sürekli k›l›nmas›d›r.

fiekil 1

fiekil 2

fiekil 3

Sanayi aç›s›ndan Kaizen, bir amaçdo¤rultusunda üretim metodunda –süreçya da süreçlerinde– ürün özelliklerindeküçük de¤ifliklikler yap›larak ç›kt›lardasa¤lanan iyileflmelerdir.

Örne¤in, konfeksiyon sanayiinde çal›flanbir operatörün yapt›¤› bir iyileflme birzaman tasarrufu sa¤layabilir. Operatörünkendi sürecinde, süreçlerinde, yani üretimmetodunda veya üretilen ürünlerde yapt›¤›küçük iyileflme bir Kaizendir.

Kaizenler ürün özelliklerinde de yap›labilir.

A¤›rl›kl› olarak, süreçlere yap›lan Kaizenlerdaha etkilidir. Süreçler bir üretimde çoktekrarland›¤›nda yüzlerce, binlerce defatekrar edilen bir ifllemde küçük iyileflmelerintoplam› ile yüksek bir iyileflme seviyesielde edilebilir.

Örne¤in bir operatörün yapt›¤› kaizen ilekendi sürecinde %7’lik bir iyilefltirmeyapt›¤›n› varsayal›m. Bu durumda 1000adetlik bir üretim partisinde 70 parçal›kfazla ürün elde edebilir.

Kaizenler mütevaz›, mevcut bütçeyle,mevcut personelle, mevcut donan›m vemakinalarla yap›labilir.

Öncelikle, bireysel fikirler ve çal›flmalar ilebir metodun iyilefltirilmesi diye tan›mlad›¤›m›zönce-sonra “Kaizen”lerinden bahsedelim.En basit örnek flöyle olabilir: Örne¤in, birtezgahta, biri k›sa boylu, di¤eri uzun boyluiki kiflinin beraber çal›flt›klar›n› varsayal›m.Çal›flanlardan biri, bir Kaizen yapabilir:K›sa boylu olan›n aya¤›n›n alt›na bir

fiekil 5

fiekil 4

• Yerleri paspasla temizlemek.• Çöpleri toplamak ve çöp kovasına atmak.

• Pencereleri silmek ve temizlik yapmak.

Bunlar Kaizen değildir...Çünkü bir metod, proses veya üründe

iyileştirme değildir.

Her zaman yapmakta olduğumuziyileştirmeler ile kaizen arasındaki fark nedir?

fiekil 6

• Her işin kısıtları, sınırları vardır.• Bütçe, personel, zaman, yetenek,

donanım, şirket kültürü• Yöneticilerin anlayış şekli gibi...

• Herkes bu sınırlamalar dahilinde işiniyapmaya çalışır.

• Dolayısı ile Kaizen’ler de bu kısıtlamalariçinde yapılmak zorundadır.

KAIZEN kısıtlama altındayapılan bir düzenlemedir.

fiekil 7

fiekil 8

platform koyarak, kendini yükseltmesisa¤lanabilir. Böylece sürece yönelik biriyileflme sa¤lan›r, ifller daha kolay yap›labilir,sonuçta da verim artm›fl olur.

Önce: Bir metal parçan›n çapaklar›n›ntemizlendi¤i çal›flma ortam›n› düflünelim.Masan›n üstü metal tozlar ile dolu, bunlaryere dökülüyor, zaman zaman yeredökülüyor, sonra temizleniyor. Tabiibofluna emek, bofluna kay›p...

Sonra: Çal›flan üç Kaizen yapabilir: Öncemasas›n›n kenar›na bir siperlik yaparaktozlar›n yere dökülmesini önlüyor; böyleceyeri önce kirletip, sonra boflunatemizlemekten kurtuluyor. Bunu takibenikinci kaizen: Masaya bir delik delsek ,alt›na talafl kutusu koysak,; masan›nüzerinden s›k s›k talafl temizlemektendaha kolay de¤il mi? Talafl kutusunusadece dolunca dökmek gerekebilir.Üçüncü Kaizen: Talafl kutusunu niçinmasan›n alt›na e¤ilip alal›m ve elletafl›yal›m? Onun yerine talafl kutusununalt›na tekerlekli bir araba koysak, doluncaistedi¤imiz yere çekerek kolaycagötürebiliriz.

Lastik balans makinas›n›n açma-kapamadü¤mesi çok kullan›ld›¤›ndan bozulmufltur.Operatör yap›flt›rd›¤› bir bant ile hemaçma-kapama dü¤mesinin kopan parças›n›yerine tutturmufl hem de sürekli kirlenmeyiönlemifl olmaktad›r. Zaman zamankirlenen bant parças› de¤ifltirilmektedir.

fiekil 9

fiekil 10

fiekil 11

KA‹ZEN NASIL YAPILIR?

‹yilefltirme yapmak için önce problemtan›mlan›r, sonra fikir üretilir ve çözümönerileri belirlenir. Son olarak da önerileruygulan›r. Uygulanmayan fikir hiçbir anlamtafl›maz, yani iyileflme gerçekleflmemifl olur.

Sorunu tan›mlama aflamas›nda; “Halenyap›lmakta olan en iyidir” diye düflünülürseyap›lan› iyilefltirmek mümkün olmayabilir.

Problem bulma yöntemleri

Birinci metod; sorunlar, hatalar, yanl›fllarve s›k›nt› gibi görülebilir problemlerifarketmektir. Örne¤in, bir çal›flan “bugünmakinelerin sesi daha farkl›” diyedüflünebilir. E¤er bir makinenin seside¤ifltiyse, problem geliyor demektir.Problemi o çal›flan hisseder, bu durumuustabafl›na, flefine, amirine, atölye flefineya da müdürüne bildirir. Bu gibi durumlar›sezebilen çal›flanlar Kaizenler sistemininiçinde liderlik görevi de üstlenebilirler.

Bir de görünmez sorunlar vard›r.Süreçlerde sorun görünmese de,birtak›m kay›plar olabilir.

Kitab›n sonunda, bu sorunlar› tan›makiçin kullanabilen, Japonlar›n ‘muda’ diyeadland›rd›¤› 16 büyük kay›p listelenmifltir.Bunlar, ekipman verimsizlefltiren 8 kay›p,iflgücü verimini düflüren 5 kay›p, malzemeve enerji kay›plar›d›r. Bu 16 kay›p,fabrikalarda oluflan kay›plard›r. Dolay›s›yla,ister mühendislik ofisleri olsun, isteryöneticiler olsun, ister çal›flanlar olsun,bu 16 kay›ba odaklan›l›rsa, kay›plar›azaltacak birçok Kaizen yap›labilir.Görünmeyen sorunlar›n aras›nda,hareketlerin israf›, 16 kay›b›n aras›nda lojistikolarak bulunur. Hat organizasyonununhatalar›n›n içinde de k›smen geçen kay›plarvard›r. Ekipmanlar konusunda da, h›z kayb›benzer bir kay›pt›r.

Bu problemleri bulmak, lokalize etmekiçin, ‘neden’, ‘ne oldu’ gibi birtak›manahtar kelimelerle düflünmek gerekir.“Her zaman bu flöyledir.” “Niçin öyle?Ben onu öyle istemiyorum, daha iyiolabilir.” “Burada birfley ters gidiyor” gibidüflüncelerin herbiri, asl›nda iyilefltirmeleriçin birer veridir. Sadece belirli kiflileriniyilefltirmeleri yapabilece¤ini düflünmekyerine bu durumu sorgulamal› veiflletmede gereken iyilefltirmeyi yapacakdi¤er çal›flanlar›n da olabilece¤ihat›rlanmal›d›r. O nedenle bu anahtarkelimeler, bu düflünce mant›¤›n› tetikleyenkelimelerdir.fiekil 12

fiekil 13 fiekil 14

3.MetotBaz› anahtar kelimelere dikkatederek problemleri bulunuz

• Niçin? Neden? Ne oldu?• Her zaman.• Tekrar tekrar.• Çok zaman al›yor.• Sinirli ve flaflk›n hissetiriyor.• Yapmak yada kavramak zor.• Anlamak güç.• Kontrol edilmemifl.• Sadece Bay X bunu yapabilir.

‹kinci aflama: Fikir üretme. Problemiçözmek için fikir üretmek gerekir. Fikirüretilirken Kaizenler, eleme, azaltma vede¤ifltirme yöntemiyle tetiklenir. Lüzumsuzolan elenebilir. Gere¤inden fazla olanazalt›larak Kaizen yap›labilir. Bunlarürünlerdeki ç›kt›lar› azaltan iyilefltirmelerdir.Yada de¤ifltirerek de Kaizen yap›labilir.Dolay›s›yla, bu üç alanda fikir üretilebilir.

Atölyenin köflesinde duran kompresöratölye içindeki havay› alarak kendisiniso¤utmakta ve oluflan ›l›k hava gökyüzünebir kanal vas›tas›yla at›lmaktad›r. Civardakap› da aç›ld›¤›nda k›fl›n çal›flanlar bazenüflümekte ve bu noktaya elektrikli ›s›t›c›larkoyulmas›n› önermektedirler. Fabrikan›nbak›mc›s› bir Kaizen yaparak d›flar› gidens›cak havan›n yolunu bir sac parças›ylakapatm›fl, s›cak hava kanal›n›n yan›ndanatölyeye do¤ru bir delik açm›flt›r. Böylecebofla giden s›cak hava atölyenin›s›tmas›nda kullan›ld›¤›ndan çal›flanlar›n›s›nma ihtiyac›n› sa¤lar hale gelmifltir.Yaz›n atölyeye aç›lan delik kapat›larakkanal›n a¤z›n› t›kayan sac parças›ç›kart›lacak ve s›cak hava yine d›flar›yaat›lacakt›r. Böylece iflletmenin yaklafl›k3000 kcal/saat ekstra enerji sat›nalmas›nagerek kalmam›flt›r.

fiekil 15

fiekil 17

fiekil 16

“De¤ifltirerek Kaizen” yapmay› aç›klamakiçin bir baflka örnek, fabrikalardaki kontrolpanolar›n›n so¤utma fanlar›d›r. Fabrikan›nelektrik panosundaki fanlar›n ar›zalanmas›,ço¤unlukla cihazlar›n da ar›zalanmas›nayol açar. Bu yüzden fanlar›n çal›flt›¤›ndanemin olmak gerekir. Tek yöntem fansesini dinlemek de¤ildir. Afla¤›da görülenmetod birçok fabrikada uygulanan pratikbir metoddur. Fanlar›n ›zgaralar›na birerkurdele ba¤lan›r, fanlar çal›flt›kçakurdeleler dalgalanaca¤› için fanlar›nçal›fl›p çal›flmad›¤› uzaktan bile kolaycaanlafl›labilir. Kurdelelerin havalanmamas›,fanlar›n çal›flmad›¤›n› ve de¤ifltirilmesigerekti¤ini gösterir.

• Yürürlükten kald›rma• Durdurma• Ç›karma• Kald›rma

• Basitlefltirme• Merkezilefltirme• Eflzamanlama• Standardizasyon• ‹stisnalar için yönetim• Bütünlefltirme• Kombinasyon

• Alternatif• Takas• Dönüfltürme• Çeflitlendirme• Ayr›flt›rma

Problemin Çözümünde KA‹ZEN Ad›mlar›

Ele - Yoket

azalt

De¤ifltir

fiekil 18

Kaizen aktivitelerinde en önemli evreuygulamalard›r. Uygulanmayan fikirlerindo¤al olarak ne fabrikaya, ne Kaizen yapankifliye ne de Kaizenleri yapan gruba birgetirisi yoktur. Fayda uygulama ile eldeedilir.

Uygulamalar›n bir metod dahilindeyap›lmalar› sa¤lanmal›d›r. Problemin,önerinin, uygulaman›n ve elde edileniyileflmenin anlat›ld›¤› bir rapor ile çal›flanlar›nyapt›klar› iyilefltirmeleri panolarda tümilgililere göstermeleri yararl›d›r.

• Kaizen’i yapanın:1. Çalıştığı bölüm2. Makine (veya proses) adı3. Kaizen’in adı, tarifi4. Başlangıç tarihi

• Kaizen Aktivitesi:5. Kaizen aktivitesine verilen numara6. Kaizen öncesi durumu gösterir çizim veya

fotoğraf7. Önceki durumun, problemin, kayıpların

açıklanması, ölçütler8. Kaizen sonrası Durumu gösterir çizim ve

fotoğraf9. Sonraki durumun farkının açıklaması

• Sonuçlar:10. Kaizen maliyeti11. Kaizen sonuçları, iyileşmiş ölçütler, bitiş

tarihi• Notlar:

12. Örneğin fabrikalardaki 16 büyük kaybın listesi

Kaizen Formu İçeriği

fiekil 19

Kaizen ile Önemli Enerji Tasarrufu

Sıcak HavaÖnce

Sonra

fiekil 20-1

KA‹ZEN ALANI ‹LE ‹LG‹L‹ AÇIKLAMA, FOTO⁄RAF, ESK‹Z vs. Kay

›pla

r: 1

. Ar›z

a2.

Set-u

p/A

yar

3.Ta

k›m

De¤

iflim

i

4.

Bafl

lang

ݍ K

ay›p

lar›

5.K

üçük

Dur

uflla

r6.

H›z

Kay

›pla

r›7.

Hat

a ve

Tam

ir K

ay›p

lar›

8. K

apat

ma

Kay

›pla

r›

9.Y

önet

im K

ay›p

lar›

10.Ü

retim

Har

eket

11. H

at O

rgan

izas

yon

12. L

ojis

tik

13. Ö

lçm

e ve

Aya

r K

ay›p

lar›

14. E

nerji

Kay

›pla

r›15

. Ürü

n K

ay›p

lar›

16.E

kipm

an K

ay›p

lar›

MA

L‹Y

ET:

KA

IZEN

ÖN

CES

‹ D

UR

UM

KA

IZEN

SO

NR

ASI

DU

RU

M:

ÖN

CE-

SON

RA

KA

‹ZEN

FO

RM

U

‹S‹M

/ B

ÖLÜ

MM

AK

‹NA

/ P

ROSE

S /

ÜRÜ

NK

A‹Z

EN A

DI /

TA

NIM

IN

O

HA

NG

‹ K

AY

IP N

ASI

L Y

OK

ED‹L

ECEK

?

Y

API

LAN

KA

IZEN

IN A

VA

NTA

J V

E G

ET‹R

‹S‹:

KÖ

TÜ D

UR

UM

UN

AÇ

IKLA

MA

SI, K

AY

IPLA

RG

EL‹N

EN ‹

Y‹

DU

RU

MU

N A

ÇIK

LAM

ASI

Tesb

it Ta

rihi:

B

itifl

Tarih

i:

fiekil 20-2

Burada, toparlanma, düzen, temizlik,standardizasyon, disiplin konusunu aflamaaflama iyilefltirmek yani Kaizen yapmakmümkündür.

5S Kaizenlerin ilk evresi ‘seiri’ yani toparlanmad›r:çal›flma bölgesinde ilk yap›lacak fley, 5SKaizenlerde toparlanmad›r.

Öncelikle üretimde gerekli ve gereksizolanlar› belirlemek, ay›rt etmek ve gereksizleritemizlemekten bafllanabilir. Üretimsüreçlerinde kullan›lmayan bir malzeme,alet veya aparatlar çal›flma ortam›ndabulundurulmamal›d›r.

Toparlanma aflamas›nda, bafllang›çtada¤›n›k yerin bir foto¤raf›n› çekmek önerilir,böylece farkl›l›k gözlemlenebilir vefark›ndal›k yarat›labilir. Önce ve sonras›aras›ndaki fark› gösterip, çal›flanlar ileyap›lan iyilefltirmenin gururunu paylaflmak,

fiekil 22

fiekil 23

5S KAIZENÇal›flma ortam›nda topyekün mükemmelleflmeisteniyorsa, fabrika ve atölye düzeni 5SKaizenleri ile metodlu bir flekilde iyilefltirilebilir.‘5S Kaizen’ kifli ve/veya grup aktiviteleriyleçal›flma ortam›n›n iyilefltirilmesidir.

Düzenli fabrika ve atölyelerde, tak›mlarve aletler yerlerinde durur, aletlerindurdu¤u yerin hemen yan›nda makinavard›r. Yer döflemesi eski olsa bile temizdir,k›rp›nt›lar›n, talafllar›n, hurdalar›nbiriktirildi¤i ayr› kovalar, kutular vard›r.Böyle fabrikalarda verim yüksektir,maliyetler düflüktür, fireler az ve kontrolalt›ndad›r, ürünlerdeki hatalar azd›r.

Bazen de böylesi düzen fabrikalar›n tümatölyelerinde olmayabilir. Bir atölyedi¤erlerinden düzensiz, verimsiz olabilirve ifl ak›fl›n› bozacak, yavafllatacak flekildekalitesiz bir çal›flma ortam› olabilir.Düzensiz ortam sebebiyle ifl ak›fl›ndaaksakl›k yaflamak yüksek bir olas›l›kt›r.Kay›t tutulmayan ve ölçülemeyen birçokaksakl›k, çal›flma ortam›n›n kötülü¤ündenkaynaklan›r.

Metodoloji Japonya’dan yay›ld›¤› ve art›kbu kelimeler sembol halini ald›¤› için, bu5S de Japonca kelimelerin -seiri, seiton,seiso, seiketsu, shitsuke- kelimelerinin baflharflerinden oluflmaktad›r 5S, toparlanma,düzen, temizlik, standardizasyon, disiplinyada oto kontrol kelimelerinden oluflur.

fiekil 21

Kaizen’in yayg›nlaflmas› için önemli birmotivasyon arac› olarak kullan›labilir.

Yine Japon üreticilerin kulland›¤› pratikbir yöntemde operatör, ay›n birinde iflbafl›yapt›¤›nda çal›flt›¤› ortamdaki çeliklerin,tak›mlar›n, makinan›n, etraftaki bütünmalzeme ve ekipman›n üzerine k›rm›z› biretiket yap›flt›r›r. Ay içinde kulland›¤›malzemenin, aletin, aparat›n üstündekietiketi çöpe atar. Ay sonunda üzerindehala k›rm›z› etiket olan malzemeleri, aletlerikontrol eder; böylece bir ay süreyle hangimalzemeyi, kullanmad›¤›n› belirler. Ço¤uzaman çal›flanlar, bu alet veya aparatlar›nasl›nda orada oldu¤unun bile fark›ndade¤illerdir. Bir ay boyunca kullan›lmayancihaz bir baflkas›na yada baflka biroperasyonda kullan›lmak üzere baflka birbirime de verilebilir.

fiekil 24

fiekil 25

Bu flekildeki lüzumsuz ve az kullan›lanmalzeme, alet veya aparatlar ortaya ç›kar,tesbit edilmifl olur. Bu tesbitten sonraonu depoya kald›rmaya, iade etmeye,satmaya, hurdaya at›lacaksa atmaya kararvererek, çal›flma ortam›ndan uzaklaflt›r›r.Böylece çal›flma ortam› genifller ve uzunvadeli bak›ld›¤›nda, ayn› metrekarededaha çok üretim yap›labilir. Etrafta dahaaz malzeme oldu¤u için seçim vemalzemeye ulaflmak daha kolay olur.Sonuç verim art›fl›d›r.

‹kinci faaliyet ‘seiton’ düzenli olmakt›r.Tak›mlar› düzenli bir flekilde istiflemek,bunlar›n kaybolmas›na engel olmakt›r.Toparlanma - seiri - ile düzenli olmak - seiton-birbirini tamamlarlar. Önce k›rm›z› etiketsüreci ile lüzumsuzlar ay›klan›r, sonradüzenlenir ve böylece kolayl›kla daha iyi biriflyerine ulafl›labilir.

Bir üretim noktas›nda laz›m olabilecekalet veya aparat› en geç 30 saniyedebulabilmek ifli aksatmadan verimli flekildeyapabilmenin gere¤idir. ‘30 saniyeprensibi’ne göre kullan›lacak olanmalzemeyi bulmak için 30 saniyedenfazla zaman ay›rmamak gerekir. Örne¤in,kal›p de¤ifltirme operasyonlar›nda busorun çok görülür. Bir yerde bir plastikenjeksiyon presi veya eksantrik pres vard›rve ona kal›p ba¤lanacakt›r. Kal›p getirilir.

fiekil 26

Kal›b› tablaya ba¤layan c›vatalar için önce23 numara anahtar gerekir. 23 numaraanahtar bulunup getirilir, civata ba¤lan›r.Ama ayn› ifl için bir de 18 numara anahtargereklidir, fakat bu anahtar yerinde yoktur.Bu yüzden kal›p ba¤lama dolay›s› ileoperasyonunun “set-up” süresi uzar; presdaha uzun süre bloke olur, durur veüretimde kay›p meydana gelir.

Bir anahtar kay›psa ya da eksikse, bununen bafltan, yani kal ›p ba¤lamaoperasyonundan önce farkedilmifl olmas›gerekir. Resimdeki sistem sayesinde,aletler yerlerinde muhafaza edilerek busa¤lanabilir. Önemli olan, bir ifl içinkullan›lacak olan gereci en fazla 30saniyede bulabilmesidir. Bu da 5Saktivitelerinin temel hedeflerinden biridir.

Do l a y › s › y l a , bu a r ama -bu lmaoperasyonlar›n›n çok pratik bir flekildegerçekleflmesi gerekir. Örnek verecekolursak el aletlerinin as›l› oldu¤upanolarda her aletin yerinin belli ve çiziliolmas› alma, geri koyma, eksik aletlerinkaybolmadan belirlenip aranabilmesi içinönemli fayda sa¤lar.

Sonuçta, yerleflim dizayn›nda dahafonksiyonel davranarak ve tan›ml› parçalarile çal›flarak iyileflme sa¤lanabilir.

Muntazam istifin getirdi¤i, arand›¤› zamanaranan malzemelerin bulunmas›n›nkolayl›¤› ve yarar› yads›namaz. Bu türkay›plar› ortadan kald›rmak için “seiton”aktiviteleri ve malzemelere, hammaddelerayr›lm›fl, etraf› çizgi ile belirlenmifl yerlerçok önemli ve gereklidir.

fiekil 34

Düzende, prensip olarak, raf›n üzerindekisembollerle parçalar›n üzerindekisembollerin tutarl› olmas› önemli bir vakitkazand›r›c› faktördür. Malzemelerintiplerine göre tasnifi ve bu malzemelerinbulundu¤u kutular›n yerlerinin belli olmas›gerekir. Bu aç›dan faydal› bir yöntem debir malzeme kutusunun üzerindeki yaz›ile, raf üzerindeki yaz›n›n ayn› olmas›d›r.Böylelikle, yerlefltirme ve bulmada önemlikolayl›klar sa¤lanabilir.

Belirli aflamada bir sürecin, mesela birkimya sürecinin kontrolü için çeflitliiflaretler kullan›labilir. 'önce burada dur','flu göstergeyi kontrol et', 'sonra buradadur', 'burada flu de¤eri kaydet', 'sonraburada dur' fleklindeki komutlardanoluflan iflaretler, bir kontrol listesi ilekarfl›laflt›r›larak, süreç rahatl›kla ve hatas›zolarak kontrol edilebilir. Süreci kontroledenler bu bilgileri di¤er kiflilerle, di¤ervardiya çal›flanlar› ile kolayl›kla paylaflabilir.

Üçüncü aflama faaliyetler ‘seiso‘ temizlemekanlam›na gelir. Toz, çöp ve yabanc› maddelerçal›flma ortam›ndan uzaklaflt›r›lmal›, buifllemler pratik hale getirilmeli ve özenleyap›lmal›d›r.

Makina talafllar›, e¤elenen k›rp›nt›lar, ve di¤erart›k maddeler, yerçekimi de kullan›larak,pratik bir flekilde temizlenir olmal›d›r. Kenarl›¤›olmayan bir masada yap›lan ifllemler sonucuoluflan kirlili¤in temizli¤i için zaman ve paraharcamak gerekir. Oysa kenarl›¤› olan birmasaya bir delik aç›l›p, alt›na bir kutukonuldu¤unda temizlik için yap›lan harcamalaren aza indirilerek avantaj elde edilebilir.

fiekil 31

fiekil 33

fiekil 32

fiekil 35

fiekil 36

fiekil 37

göstermek, göstergelerin limitleriniiflaretlemek gibi derinlemesine faaliyetleritan›mlay›p di¤er çal›flanlara da ö¤retmekstandardizasyonun temelini oluflturur.

Beflinci aflama 'shitsuke' yani disiplin(otokontrol) yap›lan iyilefltirmelerinsürdürülebilirli¤idir; 5S Kaizenler ile eldeedilen çal›flma ortam›nda ki düzelmelerinkal›c› olmas› gerekir. Kal›c›l›k disiplinkurallar› ile paralel yürütülmeli ve kontroledilmelidir. Oluflturulan disiplin, düzgünal›flkanl›klar denetlenerek ve kontroledilerek korunabilir.

KOBETSU KA‹ZEN

Kobetsu Kaizen” ekipler taraf›ndanyap›lan Kaizenlerdir. Metodik flekildeönemli iyileflmeler sa¤lamak için KobetsuKaizenler yap›l›r. Hedef hatalar› s›f›rlay›p,kaliteyi iyilefltirmek, üretim ve teslimsürelerini k›saltmakt›r. Kay›plar azalt›l›p,fireler düflürülerek maliyeti düflürmeküzere yo¤unlafl›l›r.

Bu kurallar grubu ifl kazalar›n› önlemeyeyönelik olarak, sigara içmemek,içirmemek gibi disiplin faktörleri, güvenlikkurallar› ve bu kurallara do¤al olarakuymak önem tafl›r.

Afla¤›daki flekil di¤er bir 5S Kaizenörne¤idir. De¤iflik amaçlar için ortakolarak kullan›lan süpürge ve paspaslar,boylar›na göre as›labilir; böylecearand›klar› zaman rahatl›kla bulunabilirler.

Dördüncü aflama 'seiketsu' yanistandardizasyon için öncelikle ideal durumtan›mlan›r. “Bu deponun ideal durumunedir?” sorusunun cevab› , “fiumalzemeler flurada durur, böyle istiflenir,flu tür kutular› vard›r, bunlar buradadurur, iki taneden fazlas› üst üstekonulmamal›d›r” gibi tan›mlar içerebilir.Standardizasyon i le amaçlanan,tan›mlanan ideal durum ile mevcut durumaras›ndaki fark› kapatmakt›r.

Ar›zalar› kolay tamir etmek için, bir kazandairesinde giden borular› bir renge, dönenborular› baflka bir renge boyamak,vanalar›n ne yöne aç›ld›¤›n› oklarla

fiekil 38

fiekil 39

fiekil 40

suçlama flekl inde olmamas› çokönemlidir.‹fllem s›ras›nda ters bask› hatas›nedeniyle oluflacak boya ve iflgücü kayb›n›engellemek için bir yöntem gelifltirilebilir.Herhangi bir pozisyonda ç›kan %10 hatay›geriye dönük iyilefltirmelerle yoketmek,s›f›ra indirmek için ekip bir müddet çal›fl›r;ilgili aparat kullan›m› revize edilebilir,baflka bir makina ile de¤ifltirilebilir, di¤erdüzenlemelerle metodoloji iyilefltirilir venetice tekrar ölçülür. Sonuçta, %10 hataoran›n %2’ye indi¤i gözlenebilir. Birsonraki Kaizen %2 hata oran›n› s›f›raindirmek yada yaklaflt›rmak olabilir.

Kaizen yapabilmek için, model çal›flma fleklibelirlenir ve Kobetsu Kaizen formlar›haz›rlan›r. Kay›plar, hatalar, hatalar›nolufltu¤u yer, yap›lan Kaizen ve sonuçlar›,hedefler bu formlarda yer al›r. Geliflmeleriflaretlenir, de¤ifltirilir, fiekil 42’de bir KobetzuKaizen Formu içeri¤i görülmektedir

Kobetsu Kaizende daha bilinçli bir Kaizensözkonusudur ve daha fazla e¤itimgereklidir. Bir çok durumda, çal›flanlar›n,kay›t ve istatistik tutmalar›, grafik çizmeleriiçin bir ön e¤itim almalar› gerekebilir.

Hedef bir grup çal›flan›n çal›flmabölgelerindeki hatalar› ekip çal›flmas› yaparaks›f›rlamalar›, kaliteyi yükseltmeleridir.

Yap›lacak olan iyilefltirmelerde, “Muda”olarak adland›r›lan 16 büyük kay›p referansal›nabilir. Sa¤lanacak olan tüm buiyileflmeler için bir hedef süre koymakgerekir.

Di¤er “Kaizen”lerde oldu¤u gibi, birüretim birimindeki problem, ilgili biriminkendisi taraf›ndan bulunabilir. Örne¤inboya bölümünde %10’luk bir kayb›nnereden kaynakland›¤›n› bulmak için,daha önce hangi operasyonlarda buhatalar›n olufltu¤unun birim üyeleritaraf›ndan analiz edilmesi gerekir.Yap›lacak analizin yap›c› ve pozitif olmas›, fiekil 41

KO

BET

SU K

AIZ

EN F

OR

MU

BÖ

LÜM

:N

O:

KO

NU

/SEB

EP:

Gen

el K

ay›p

Gra

fi¤

i

Var

sa D

etay

lar›

n G

rafi

¤i

KA

IZEN

PLA

NI

EK‹P

TEK

‹ K

A‹Z

EN S

OR

UM

LULA

RI

No

Seb

eple

rY

ap›la

cak

Kai

zen

ler

1 2 3 4 5 6 7 8

Kifl

iB

itifl

So

nu

çTa

rih

i

Kay

›pla

rH

EDEF

KA

RfiI

LAfiT

IRM

AU

lafl›

lan

De¤

erH

edef

De¤

erSa

pm

a

Kay

›p ‹

zlem

e (g

rafi

k, ç

izel

ge

vs.)

Yap›lan

Ko

nu

lan

Sta

nd

ard

Say

›s›

Yay

g›n

laflt

›r›la

n O

dak

No

ktas

›Y

ap›la

n T

op

lan

t› S

ay›s

›

Mal

iyet

Kaz

anç

Kal

an ‹

fl/Ö

dev

On

ay v

e Ta

kip

HEDEF

Mev

cut

Hed

ef

Çö

züm

Tar

ihD

e¤er

De¤

erA

ral›¤

›

Ko

bet

su K

aize

n E

kip

Üye

leri

:K

ulla

n›la

n P

rob

lem

Çö

zme

Tekn

i¤i

Pro

ble

min

Çö

züm

So

nra

s›

FABR‹KALARDA 16 BÜYÜKKAYIP (Muda)Fabrikalardaki kay›plar genellenmifl vetan›mlanm›flt›r. Afla¤›da bu gruplanm›flkay›p alanlar› vard›r. Bu kay›p alanlar› yokedildi¤i takdirde fabrikalar›n verimi artar.Japonlar bu kay›plara “Muda” demektedir.

“Kaizen” aç›s›ndan bak›ld›¤›nda problemteflhisi için önceden belirlenmifl bu standardalanlar›n kullan›m› düflünce, yönlendirmeve istatistikler aç›s›ndan yararl›d›r.

•Ekipman› verimsizlefltiren 8 kay›p:

o Ar›za: Makinan›n veya bir üretimhatt›n›n durmas›na neden olan ve 3 dakikadanuzun süren durufllard›r.

o ‹fl ba¤lama, ayar (set-up): Modelde¤iflikli¤i ve/veya tezgahlara parçaba¤lama s›ras›ndaoluflan ve ilk kaliteliürün elde edilinceye kadar geçen süredir.

o Tak›m, b›çak, aparat de¤iflimi: Uzunkullan›m sonucu k›r›lm›fl veya afl›nm›flb›çak, uç veya aparatlar›n de¤ifltirilmesiesnas›nda oluflan durufllard›r.

o Bafllang›ç: Çal›flmaya bafllamadanönce özellikle ›s›nmas› yada rejime girmesigereken ekipmanlarda ekipman ilk üretimiçin haz›r olana dek geçen süredir. ‹flbafl›saatlerinin bafllar›nda oluflan vemakinalardan ilk kaliteli ürünü elde edinceyekadar geçen tüm durufllar da bu kapsamdade¤erlendirilebilir.

o Küçük durufllar ve boflta bekleme:Makinan›n veya üretim hatt›n›n durmas›naneden olan ve 3 dakikaya kadar olandurufllard›r.

o H›z: Makinan›n üretimde olan ürüniçin tesbit edilen h›z yerine daha yavaflçal›flt›r›lmas› ile oluflan kay›plard›r.

o Hatal› üretim ve tamir: Hatal›üretilen ürünün tamiri için harcanan süre,parça ve malzemelerdir.

o Makina kapatma: Önceden bilinentüm makina kapatmalar›d›r (çay-yemekmolalar›, periyodik bak›m, toplant›lar, iflyoklu¤u v.s.).

‹flgücünü verimsizlefltiren 5 kay›p:

o Yönetim: Geciken malzeme, tak›m,tamir ve talimat bekleme kay›plar›d›r.Stok fazlas› nedeni ile oluflan durufllarda yönetim kayb›d›r.

o Üretim içi hareketler: Lüzumsuzmal hareketi, istif, istiften tekrar alma,operatörlerin yapt›¤› ifl ile ilgili becerieksikli¤inden, hatal› malzemeden veyahatal› el aleti ve ekipmandan kaynakl›yavafllamalard›r.

o Hat organizasyon hatalar›: Hatdengesinin bozulmas› nedeniyle tümifllerin en yavafl tempoya düflmesi ileoluflan kay›plard›r.

o Lojistik: Fabrika içinde yap›lanmalzeme tafl›ma (lojistik) ile ilgili kiflininyapmas› gereken ifli operatörün yapmas›nedeniyle oluflan durufllard›r.

o Ölçme ve ayar: Hatal› ürün üretiminiönlemek amac›yla s›k tekrarlanan,lüzumsuz ölçme-ayar kay›plar›d›r.

Malzeme ve enerji kay›plar›:

o Bozuk üretilmifl ürün oran›: Hatal›üretim nedeniyle at›lan malzemelerin(k›r›k parçalar, hammadde ve malzemelerv.s.) maliyet kayb›d›r.

o Enerji (lüzumsuz ve fazla kullan›m):Makinan›n üretim yapmad›¤› zamanfazladan harcanan ›s›, ›fl›k, elektrik, havave suyun getirdi¤i ekstra maliyettir.

o Kal›plar, el aletleri, aparatlar: Kullan›md›fl› olan, lüzumsuz yedek parça, kal›p,aparat v.s. maliyet kayb›d›r.

Notlar

Yapt›¤›m Kaizenler

Meflrutiyet Caddesi No. 62 Tepebafl› 34430 - ‹stanbul 2009Tel: (0212) 252 29 00 Faks: (0212) 249 50 07 e-posta: kobi@iso.org.tr

‹SO Yay›n No: 2009-26

‹STANBULSANAY‹ ODASI