yaşar batman "yezidiler"

8/18/2019 Yaşar Batman "Yezidiler"

1/151

EZİDİ KÜRTLERİN ÖLÜMSÜZ AZİZESİ BEGÊ Yaşar Batman

1


2/151

‘Bîndestê Bîndestan’ *

Veli Lök’e

----------------------------------------------------------------* Ortadoğu’daki tüm Kürt halkının -Sünni Kürtlerin !le"i Kürtlerin #ıristi$anKürtlerin %ahudi Kürtlerin "e &'idi Kürtlerin kendilerinin- &'idi Kürtler i(in kullandığıKürt(e )ir de$im &l altındakilerin el altındakileri kölelerin köleleri anlamındakullanılmaktadır %ani e'ilenlerin e'ilenleri ötekilerin ötekileri a'ınlığın a'ınlığıKürtlerin Kürtleri----------------------------------------------------------------------------

+r,a-Suru( il(esi Beê e,sanesi ile ilili örü.melerden

2


3/151

%a.ar Batman

/012 !ntak$a doğumlu 3445 $ılında 6armara 7ni"ersitesi Sağlık &ğitim8akültesi’nden me'un oldu #alen 9alatasara$ 7ni"ersitesi Sos$olo:i )ölümündeeğitimini sürdürmektedir

Batman’ın esas ili alanları ‘;insel etnik "e ara, a'etesi’nde $a$ınlandı ‘Kentin Kimliksi'le.tirilmesi’ ‘Kırıkhan’ın Son&rmeni’si’ ‘%a.am Bo$u 6o'aik Bek(isi Kö$lüler’ ‘@ileki >atlısının Aiğnenen Onuru’‘6asalsı Bir &rmeni 8esti"ali’ ‘Bir Kadın Bin !nı Bir 9ö(’ ü'erine $a'ıları "ar &nson (alı.ması olan ‘Bir Kadın Bin !nı Bir 9ö(’ $kü-#a)eri senar$ola.tırılarak

)eleselle.tirmek ü'eredir 3442’den iti)aren =ro:elendirdiği +r,a "e kırsalındakiSö'lü &de)i$at "e Sö'lü >arih (alı.malarını )itire)ilme$i dü.lü$or

Bu ara.tırma !nkara ;ü.ün


4/151

İÇİNDEKİLER Sayfa

/ nsö' 13 9iri. 2F &,sane //D Birino=lumsal #a,ı'anın ;a"eti /3B >o=lumsal #a,ı'anın G'leri-/ /FH Beê 6itosu I>o=lumsal #a,ı'anın G'leri-3J /D; Kö$lü >anıklıkları I>o=lumsal #a,ı'anın G'leri-FJ 35& /Bölümün ;eğerlendirilmesi "e >artı.ma 465 Gkinartı.ma /4//F Ka$naklar /41/D !r.i" Listesi /42/5 &k/ /40

KISALTMALARB.K.! Bera'an Kürt 8ederas$onuS.K! Süle$mani Kon,ederas$onuB"A! Ba.)akanlık Osmanlı !r.i"iL#t. Br$%&'a()! Literatur Bro


5/151

KIRIK M"ZA#K

Kör )ir ku$uda $itirdim suretimi

)elki)ir&'idi$imBir


6/151

3. Ön)40

‘Eğer nereden gelindiği bilinmiyorsa, nereye gidildiği de bilinmez’

!,rika atasö'ü

Binlerce yıldır azınlığın azınlığı, ötekilerin ötekileri, Kürtlerin Kürtleri olarakyaşamak zorunda kalan, hibir zaman sistemle işbirliği ya!an Kürtlerden olmayanEzidi Kürtler iin "#yy $e %& yüzyıl, aynı yüzyıllar iinde soykırıma uğramış ya dasürgüne yollanmış bir ok halk gibi tarihlerinde karşılaştıkları $ahşetlerin enbüyüklerini yaşadıkları yüzyıllar oldu' Ezilen tüm bu halkların benliklerini korumak $eayakta kalmak iin geliştirdikleri en gülü sa$unma mekanizmalarından biri ( bir türmeydan okuma da) olan, ortak to!lumsal bilinte olayları estetise ederek, sözlü halkedebiyatı aracılığıyla gelecek kuşaklara aktarma eyleminin, Ezidi Kürtler tara*ındanhangi *ormatlarda kullanıldığının sa!tanması amacıyla ya!ılan araştırmalarınsonucunda rastlantısal olarak ortaya ıkmış bir alışma, bu' +oykırıma uğrayan,zorunlu göe tabi tutulan bir ok halk gibi, Ezidi Kürtler de, hibir yerde kaydıbulunmayan tarihlerini gelecek kuşaklara sözlü halk edebiyatı ile aktarma yolunusemiştir' ( Bu alışmada Ezidi Kürt halkının kullandığı bir ok halk edebiyatı türüiinde sadece e*saneleştirme)mitoslaştırma) olgusu incelenmiştir' ( E*saneleştirmesürecinin incelenmesinde sözlü tarih alışması teknikleri kullanılmıştır' ynı zamandabir sözlü tarih alışması da olan bu araştırma, bu niteliğiyle, dünyada bu güne değinya!ılmış sözlü tarih alışmaları iinde bir ilktir'

Ezidi Kürtlerin, günümüz -ürkiye’sinde yaşadıkları coğra*yalardan olan .r*amerkez, .r*a’nın +uru $e /iranşehir ileleri ile bu ilelerin kırsalında ya!ılan alantaramalarında, "0#1)"#20 tarihleri arasında söz konusu coğra*yada yaşamış olan,3ına aşiretine mensub Ezidi bir Kürt kadını olan Beg4 +amur’un, günümüz-ürkiye’sinde yine aynı coğra*yada halen yaşamakta olan yarı Ezidi)yarı +ünni5üslüman olan Kürt halkı tara*ından e*saneleştirildiği belirlenmiştir' Bu nedenle buaraştırmada, Beg4 +amur’un sözü edilen Kürt coğra*yasında yaşayan yarı Ezidi)yarı 5üslüman olan Kürt halkının to!lumsal ha*ızasındaki hatırlanma biimininaraştırılması amalanmıştır' 6lümü üzerinden yaklaşık 2& yıl gemiş olmasınarağmen, bu Ezidi Kürt kadının bu alışmanın öznesi olmasının en önemli nedeni,alan alışması olarak yer alan coğra*yada halen yaşamakta olan Kürt halkının Beg4+amur’u to!lumsal ha*ızalarında bir mit olarak hatırlıyor olmasıdır'

Bu nedenle bu alışma bir yanıyla sözlü tarih alışması, diğer yanıyla dato!lumun kendi ortak benliğini koruma mekanizmalarından olan e*saneleştirmeolgusunun dinamiklerini araştırma niteliğindedir' Bu olguda sözlü tarih alışması ilemitoslaştırma eylemi dinamikleri aynı zamanda birbirlerini de ierdiklerinden, sözlütarih alışması ile mitoslaştırma süreci eşzamanlı araştırılmak zorunda kalınmıştır'Bu aından da bu alışma hem -ürkiye’de hem de dünyada ya!ılmış olan tüm sözlütarih alışmaları ierinde bir ilktir' +osyolo7ik mitoslaştırma sürecinin hibir zamanbitmeyeceğini, mitosun kuşaktan kuşağa aktarılırken de yeniden üretileceğini, biimdeğiştireceğini, yeni özellikler kazanacağının altının izilmesinden sonra, bu olgudada mitoslaştırmanın halen halkın ortak belleğindeki sürecinin tamamlanmamışolduğunun belirtilmesi zorunlu olmuştur' Bu alışma bu niteliğiyle de dünyada

türünün ilk örneğidir' Bu araştırma bir sözlü tarih alışması olmasına rağmen, aynızamanda bir sözlü edebiyat alışmasıdır da' 8azar, mitoslaştırmanın oluşmasının

6


7/151

bilimsel temellerini de araştırı! ortaya ıkarmayı amaladığından, bu araştırma aynızamanda bir ekonomi)!olitik tez niteliği de iermektedir' Beg4 mitosunun bilimseltemelleri araştırılırken diyalektik materyalist yöntem kullanılmış, 5ar9’ın ‘alt kültür üstkültürü oluşturur’, yani bir to!lumun mane$i kültürünü o to!lumun üretim ilişkileribelirler teorisinden yola ıkılmıştır' 8azar ağızdan ağza anlatılan Beg4 mitosunu

diyalektik bir imge olarak ele almış, bu imge üst kültürü )üst ya!ıyı) oluştururken,Beg4’nin yaşadığı tarihlerde, yaşadığı coğra*yadaki ekonomi)!olitik sürele birlikte,siyasi gelişmeler ::: ;+iyasi gelişmeler alt ya!ı olmaz kiereklik ile mitos arasındaki bu diyalektik ilişki üzerinde yoğunlaşan yazar, 5ar9’ınanısı karşısında saygıyla eğilmeyi bir bor bilmektedir' Beg4 mitosunu oluşturanbilimsel gereklikleri araştırma isteği yazarı Kürt sorunuyla daha nesnel olarak

yüzleşmek zorunda bırakmıştır'Kürt sorunuyla ilgili yaşamım boyunca resmi tarih anlayışıyla karşılaştım' Bu

araştırma aynı zaman da Kürt sorununa resmi bakışın yanlı, nesnel olmayanyaklaşımını bütün ı!laklığıyla görmemi sağladığı iin, Kürt sorunu ile ilgili bilgileriminezberini de bozmuştur' ?şte tam bu noktada ?ngiliz tarihisi 5artin Bernal’in @-arihtarihilere, akademik statünün gardiyanlarına bırakılmayacak kadar önemlidir'Adeyişinin ne kadar yaşamsal bir sa!tama olduğunu da anlamış oldum'

alışmanın en ciddi amazlarından biri, görüşme ya!ılan kişilerin zamanzaman kimliklerinin gizlenmesi zorunluluğuydu' ma bu, yürekli $e alabildiğine dürüstinsanlara saygı $e minnettarlığımı belirtmem de bir sakınca oluşturmuyor'>örüştüğüm tüm insanlara gösterdikleri itenlik $e sıcaklıkları iin binlerce kezteşekkür ederim'

8aşamımı borlu olduğum 5ahmut -ali 6ngören olmasaydı e$rensel bir insanolamayacağım gibi, hibir bilimsel alışma da ya!amazdım' Bu alışma aynızamanda onun anısına da ya!ılmıştır' 8aşamımın en zor dönemelerinde banayardımlarını esirgemeyen >ül Erdost $e Cmit Bier’e de burada şükranlarımısunmayı bir göre$ bilmekteyim' Darran Büyükminare köyünde yaşayan, bir melekkadar doğal bir insan olan oban dostum 5ansur rdan olmasaydı bu araştırmadacesaretimi ok kolay kaybede bilirdim' na da saygı $e se$gileri iletmem benim iinbir onurdur' raştırmanın gerek yaratıcıları, bu alışmanın önemini anlayarak banabıkmadan usanmadan yardımcı olan Ezidi Kürt halkının gerek dostlarıdır' Ezidilerin

gerek dostları olan bu yürekli insanlar olmasaydı, bu alışma da olmazdı'alışmanın ortaya ıkmasında emekleri olan başta sosyolog ?smail Beşiki $eDikmet E$in’e, değerli Kürt yazarları Dalil >ülü $e li ru’a, Kürt ressam, yazar $ekarikatürist Fül*ikar -ak’a, 6mer Kutlucan $e ziz Ka!lan’a, modern dengbe7 KadirGeylan’a, -arihi Edi! >ölbaşı’na, sıcak insan 5uhsin Geylan’a, Edebiyatı Hı*atymak’a, Iatih Bağış’a, görüşme ya!acağım insanlara ulaşabilmemi kolaylaştıran+uru Belediye Başkanı 3r' Ethem Jahin’e, 5ehmet Jakir, 5ehmet şık $e tabii kiLureddin Molat’a $e emeği geen diğer tüm dostlara sonsuz teşekkür ederim'

raştırmanın olası tüm hataları doğal olarak bana aittir'%a.ar B!>6!E

7


8/151

5. GİRİ6

R9er(ekten &$r&a& olan kendi hatıralarından korkandır’’ &lias Hanetti

Bu alışmanın temel amalarından ilki, halk arasında ‘Beg4’ olarak anılan ,"0#1)"#20 tarihleri arasında .r*a ili +uru ilesi 5ishacerk köyü ile /iranşehir ilesiğlakı köyünde yaşamış olan 3ına aşiretinden Beg4 +amur adlı Ezidi Kürt birkadının, başta kendi aşireti $e diğer yarı Ezidi) yarı 5üslüman $e +ünni 5üslümanaşiretler tara*ından e*saneleştirilmesini, to!lumsal ha*ızanın !olitikaları üzerinden $esosyolo7ik olarak yeniden ele almaktır'

Beg4 +amur’la ilgili ortaya ıkan somuta en yakın hikaye şudur, rtadoğu’da

yaşayan Ezidi Kürtler yüzlerce yıldır süregelen Ezidi Kürtlerin ?slamlaştırılması !olitikalarına %&yy’ın hemen başlarından itibaren daha da şiddetlenerek maruz kalır'-arih boyunca süregelen bu !olitikalar sonucunda Ezidiler katledilmiş,katledilmeyenler de köle olarak kullanılmıştır' ;NO


9/151

noktaya kadar +uru merkezli Berazan Iederasyonu smanlı eli ile iyice dağıtılmış$e de7enere edilmiştir' Böylece Kürt aşiretleri yaşadıkları büyük tra$malarınsonrasında $e ok !aralıyken tekrar smanlı’nın yönlendirmesi ile bütünleştirilir $eDamidiyeler kurulur $e eskisi gibi üst düzeyde bir *ederasyon $eya birlik oluşmasına*ırsat $ermemek iin olan durumu daha !aralayıcı bir oluşuma gidilir' Bu

gelişmelerin ardından söz konusu coğra*yada bir ok Ezidi Kürt +ünni 5üslümanolmak zorunda bırakılır' Bütün bu gelişmelere rağmen kahramanımız Begê, buasimilasyon politikalarına bireysel bir başkaldırıda bulunma cesaretinigösterir. Ve üslüman olmayı ret eder. 8aşamının ilk 22 yılını geirdiği +uru’un5ishacerk ;-ürkleştirilmiş adı >ölen< köyünde, başta "' dereceden akrabaları $ediğer Ezidi Kürt köylülerinin sünnileşmesine rağmen kendisi Ezidi kalmakta direnir'Bu direnişinin bedelini, akrabaları $e köylüleri tara*ından aşağılanma, dışlanma,dalga geilme $e hatta köy ocukları tara*ından taşlanmaya kadar değişen biimlerdeya!tırımlarla karşılaşmakla öder' 8ine de dininden dönmez' 5ishacerk köylüleri,+uru’un tüm köyleri $e +uru’taki tüm Kürt halkı tara*ından +uru’un son Ezidisiolarak tanınmaya başlanır' >erek 5üslümanlaşmış kendi aşireti $e gerekse yeni

5üslümanlaşan diğer Ezidi aşiretlerinin önde gelenleri son are olarak Beg4’ye birser$et değerinde kilolarca altın sunmayı !lanlar' Bunun iin +uru’un en zengin aşiretreislerinden biri olan Dacnebi, Beg4’yi bir gün e$ine da$et eder' Beg4 e$e geldiğinde‘Bak bu kızım yşan' ?ki kolu bileklerinden omuzlarına kadar altın dolu' Boynunda dakilolarca altın kolye $ar' Eğer 5üslüman olur $e şahadet getirirsen bu altınların he!sisenindir’ der' Bu kesit ;altın olayı< mitoslaştırmada yer almamaktadır' 5itosu bizeanlatan köylüler özellikle de 6mer Kutlucan bu gelişimden habersiz olabilir' "#%#tarihli ka!italizmin ilk küresel krizinin söz konusu coğra*yada etkisinin insa*sızcahissettirdiği bir döneme denk gelen bu sürete Beg4, önerilen ser$eti ret eder' ;Buolayla beraber dönmeyen kendini gizliyen Ezidilerin Bege’nin her türlü direnişinese$inmeleri $e ona iten ie saygı duymalarının da tam bu noktada i*ade et' +onraBege halk kahramanı ilan edilsin


10/151

Bu alışmada şu sorulara yanıtlar oluşturuldu,

U Beg4 mitosunun dinamikleri to!lumun ha*ızasında nasıl bir süre ierisidedir=• Beg4 mitosunun arka !lanı nedir= Ezidi köylüler, 5üslümanlaşmış 3ına

aşiretinin diğer üyeleri $e eskiden Ezidi olan diğer +ünni Kürt aşiretmensu!ları Beg4’yi nasıl hatırlayı!, nasıl nakletmektedir $e bunun to!lumsalha*ızalarındaki yeri nedir=

• Beg4 mitosunun oluşum sürecinde gerekte sosyo)!olitik olarak nelerolmuştur=

• +!esi*ik olarak Beg4’nin mensu! olduğu 3ına aşiretinin "01&’a kadar dahilolduğu Kürt Berazan IederasyonuSnun, smanlı tara*ından !aralanmasında$e sonrasında 3ına aşiretindeki Ezidiler ne tür zorlanmalarla karşı karşıyakalmışlardır =

?nsan olabilmek bir bakıma kendi dışımızdaki insanların acılarını anlamaya

alışmaktır da' Ezidi Kürtlere em!ati ile yaklaşınca yazar, yıllar boyu Kürt halkını hianlamamış olduğunun da bilincine $armıştır' Bunun üzerine yazar kendisiyle bir ihesa!laşmaya girmiş, ya!tığı özeleştiri sonunda kendini sulu bulmuş $e ya!tığı bualışmayla sululuğunu bir nebze azaltmayı da amalamıştır' ünkü Tas!ers’indediği gibi her insan yaşadığı de$lette, onun;de$letin< kıyıcı bir de$let olarak, aıkaya!tığı her eyleme katılmış sayılır' ;Bu yüzden< bu eylemlerin her sonucuna ;etikolarak< katlanmak zorundadır' +iyasal sorumluluk bu demektir';"<

‘dorno, sorumluluğu hem yüzleşmeyi hem de üstesinden gelmeyi ieren‘$ergangenheitbeQUltigung’ ka$ramıyla aıklar' Buna göre, gemişin işlenmesi,gemiş üzerinde ciddi bir alışma, gemişle ciddi bir hesa!laşmayı ierir $e buanlamda ;au*arbeitung< gemiştekilerin deşilmesi $e ;$erarbeitung< gemişle

hesa!laşmanın şimdiyle olan ilişki iinde işlenmesi, olayların işleme sürecika$ramlarından kesinlikle ayrıdır' ‘ der' ;%<

‘>emişe bir oldu bitti izgisi eki! konuyu ka!atmak, elden gelse belleğinsilinmesini istemektir' slında, haksızlığa uğramış olanlara yaraşan, her şeyinunutulu! bağışlanmış olması ta$rı, o haksızlığı işleyenlerin yandaşlarınca ortayakonmaktadır’ ;N< Iikret Başkaya’ya göre V ‘bellek Wha*ızaX kaybı yaratmaktan amabununla da sınırlı değildir' Böylece iktidar sahi!leri Wbüyük gas!ılar $e şürekYsıX,sadece ayrıcalıklı konumlarını gü$ence altına almış olmazlar, işledikleri insanlıksularının, katliamların, kıyıcılığın $e zulmün hesabının sorulmasını da engellemeyiamalarlar' Da*ıza kaybı yaratma amacı gerekleştiğinde egemen sını*larmasumiyetlerini de kanıtlamış olurlarZ 3olayısıyla resmi tarih zalimlerin zulmününcezasız kalmasını sağlar, bir tür berat ettiricidir, Ermeni sorununa dair bağnaz ‘resmire*leks@ ?ttihatıların işlediği insanlık suunun hatırlanmasını engellemek iindir' Eğerbu $esileyle yalanlardan biri deşi*re edilir, aığa ıkarsa, başka yalanların da ora!söküğü gibi ortalığa dökülme riski $ardır ki, böyle bir şey büyük gas!ıların $eideolo7ik uşaklarının korkulu rüyasıdır'’

Bu aıklamalar sonunda yazar, Beg4 +amur’un e*saneleştirilmesi olayıüzerinde alışılmasının aynı zamanda insani bir zorunluluk olduğunu düşünmüştür'Bu araştırmada Beg4 +amur’un e*saneleştiği 5ishacerk, 5üzeybil ;ybastı< $eğlakı köyleri, ligör kasabası, +uru $e /iranşehir ileleri ile, .r*a, >'nte! $e nkara’da derinlemesine mülakat $e görsel antro!olo7i teknikleriyle bilgi to!lanmış,eşitli tarihi belgeler, resmi belgeler incelenmiştir' Bu alışma yukarıda sayılan köy,kasaba $e şehir insanlarındaki gemişte yaşanan Beg4 +amur’un bireyseldirenişinin izlerini incelemek $e bu yerlerdeki insanların Ezidilerin asimilasyonuna

10


11/151

şimdiki zamanda nasıl yaklaştıklarını belirlemek amacıyla ya!ılmıştır' +aatler sürengörüşmeler, tüm konuşmalar görsel kayda alındı $e özümlendi '

Bu alışma .r*a ?li +uru ilesine bağlı 5ishacerk:::::: ;-ürke adı >ölen<köyü ile /iranşehir ilesine bağlı oğlakı köylerinde yaşamış Beg4 +amur’une*saneleştirilmesi olayının izlerini sürmek $e bu e*saneleştirilmenin şimdiki zamanla

ilişkisini belirlemek amacını taşımaktadır' ;::::::: 5ükemmel<

Bu araştırma aynı zamanda yaşanılanları tarihe not düşmek eylemidir de'‘>emişin gerek yüzü hızla kayı! gider' >emiş, ancak göze göründüğü o an, birdaha asla gelmemek üzere, bir an iin !arıldadığında, bir görüntü olarakyakalanabilirZ >emişi tarihsel dile getirmek, o gemişi ‘gerekte nasıl olduysa öyle’bilmek değildir' Buna karşılık, bir tehlike anında !arlayı$erdiği konumuyla, bir anıyıele geirmek demektir'’ ;1< Ben de Beg4 +amur’un anısını ele geirme şansınıyakaladığım an, gemişi bütün büyüsüyle yakaladığımın *arkındaydım' ‘Kuşkusuztarih yazılı belgelerle ya!ılır' ma yazılı belgeler yoksa, onlarsız da ya!ılabilir $eya!ılmalıdır' Balı alınacak her zamanki ieklerin yokluğunda, tarihinin zengin

buluşları iinde ne $arsa he!si kullanılarak ya!ılmalıdır' +özlerle de tarih ya!ılabilir,resimlerle de' -o!rak !arasıyla da, atı kiremitleriyle de' -arla biimleri $e babanotlarıyla da, y tutulmasıyla da, at yularlarıyla da' Teologların uzmanca taşkanıtlarıyla da, kimyacıların kılıların madeni üzerine ya!tığı araştırmalarla da' Birsözcükle, insandan kalma olan, insanla bağlı olan, insana yarayan, insanın dilegetirdiği $e onun $arlığını, uğraşlarını, ze$klerini $e yaşam biimlerini anlatan ne$arsa, bunların he!siyle tarih ya!ılabilir'’ [ucien Ieb$re' ;2<

Ieb$re’nin bu sa!tamalarına bütün itenliğimle katılıyordum' Ben de Beg4+amur’un görkemli anısından tarih yazacaktım' 8azdım' ‘-arih krallar, kralieler,antlaşmalar, görüşmeler, büyük sa$aşlar $e +ezar, La!olyon, Montius Milate, Kolombgibi önemli ze$attan oluştuğunu sanıyoruz, ama bu sadece yüzeysel tarihtir $e büyükölüde yanlıştır' +özlü tarihle, tarihi aşağılara indirecek, yukarılarda inşa edilen tarihyerine kısa gömleklilerin yani halkın işleri, aşkları, üzüntüleri, yaşam deneyimlerihakkında söylediklerini, bu merasimsiz tarihi koyacağım'’ ;O<

Bu aıklamalardan sonra +özlü -arihin, bizi tara*lı $e dolayısıyla nesnelolmayan, olamayan resmi tarihin boğuculuğundan kurtararak, halktan bir insanıntarihinden tüm insanlığın tarihine geebilme gücünü kendi iinde barındırdığınıdaha aık görebiliriz' -am bu noktada Beg4 +amur’un bireysel tarihinde, öncellikleEzidi Kürt halkının, daha genel anlamda da tüm Kürt halkının tarihini görmeşansımızın olduğunu kolayca kestire biliriz' Bell, Da*ıza’yı tarihin söylemsel tasa$$uruolarak adlandırırken, hatırlamanın tarihi tamamen ikame etmesi olasılığını şöyle

aıklıyor, ;bu durum


12/151

F Ef)an+

M#t$)aşa%a& #r+y+r 7)t+n/#&+r# tar#')+ 84r+9 9+ #ş+9#n a)a##n%#n/+ $ama0ar . A):n/a &a/+r+r# +#/#r.

rhan Danerlioğlu, e*saneyi, ağızdan ağza anlatılarak sürü! gelmiş bulunanolağanüstü nitelikli öykü şeklinde tanımlarken gerekte masal anlamını dilegetirdiğinin altını izer' Batı dillerindeki karşılığı myht sözcüğü, 8unanca söz $e öykü;hikaye< anlamlarını dile getiren myhthos sözcüğünden türetilmiştir' E*sane deyimi

genelde gerek bir olayın olağanüstü anlatılışı iin kullanılır demektedir' ;0< E*saneler kısa olmakla beraber olayları derinlenmesine $e ok yönlü

aktarmaya alışırlar' Bazı e*saneler )Beg4 e*sanesinde olduğu gibi) tarihselgerekleri olabildiğine kendi iinde taşır' ?inde abartı yer alsa da, bazı e*sanelerdenyola ıkarak, o tarihsel gereğin bulguları elde edilmiştir' E*saneler oluştuklarıdönemlerdeki ekonomi)!olitik gerekleri yansıtmak istemişlerdir' 3aha doğrusu, odönemin düşünüş biimini, değer yargılarını yansıtmaktadırlar' ;#


13/151

temel )ir ö'elliğidir M#t$$;#& y4nt+m (m(? &a9ramam:0/a +n a0 ##m)+ y4nt+m &a/ar &at&:/a ((na##r+r.’Damza +ey*ettin kadın merkezli bazı s!esi*ik mitosların değerlendirilmesini de şöyleya!maktadır' ‘ Ba'ı anaerkil kültüre sahi= to=lumlarda simele.tirmeler kadınmerke'lidir Bu durum kadının a$ "e üne. i)i hem doğasal hem to=lumsal $a.am

i(in "a'e(ilme' unsurlarla ö'de. kılınmasını etirmi.tir B(ra/a &a/:n $ /$@a)a9ar:& 70+r#n/+ $n(n /:ş:n/a 9+ $na 'am $an >$0#)y$n/a /+@#/#r. "n(na+ra+r/#r 40/+şt#r 9+ $na #n/#r. B(n(n t$>(m)a aan/a #fa/+)# &a/:n:nt$>(m(n m#@# $ma): t$>(ma +ra+r 9+ #r#&t+ $ma):/:r.B(n/an /$ay: ( t7r m#t$$;#+r t$>(m( 9+ /$@ay: a:&ama/a 4n+m# #r y+r+)a'#>t#r.’ #am'a Se$,ettin adlı $a'arın )u a(ıklamalarından sonra Beê Samur’un)ire$selliğinin +r,a "e kırsalında tarih )o$un


14/151

Jaşkınlığım kat be kat artıyor' ‘Beg4 de kim= Bir !eygamber mi= Lasıl oluyor daKürt köylüleri üzerinde bu kadar büyük bir etki bıraka bilmişti' Beg4’yi görme şansım$ar mı=’ +orularımı sessizce dinleyen arkadaşım köylülere sorularımı Kürtesoruyor' 3ına aşiretinden olanlarla, kökenleri Ezidilikten gelen diğer Kürtaşiretlerinden olan O& yaş üstü insanların doğru söylediklerini karşısındakilere

inandırmak iin bu şekilde yemin ettiklerini öğreniyoruz' Bu yaşlı köylülerhastalandıklarında Beg4’nin mezarındaki to!rakta bir !ara alarak suda eriti!itiklerini de ekliyorlar' Deyecandan yerimde duramıyordum' Beg4’yi ok meraketmiştim' ;‘>emişin gerek yüzü hızla kayı! gider' >emiş, ancak göze göründüğüo an, bir daha asla gelmemek üzere, bir an iin !arıldadığında, bir görüntü olarakyakalanabilirZ’ ;N(m)a af:0an:n İ0+r# 3

Z(m+ )+))#0 &aan 0(m7 #ş+y+n 8##/#r. 0.A#

B+8 Sam(r Ef)an+)#n#n D$@/(@( $@rafya

Aünkü )u e,endiler-$ani dün$a eemenleri- $alnı'ölen< neresidir= +uru neresidir= 6ncelikle

14


15/151

resmi kayıtlarda >ölen köyü olarak geen yerleşimin, Beg4 +amurun yaşamının ilk22 yılını geirdiği $e O& yaş üstü insanların $e aynı zamanda to!lu taşım şo*örlerininde 5ishacerk köyü olarak hatırladıkları köy olduğunu söylemeliyim' Meki to!lumunha*ızasında 5ishacerk olarak $ar olan ad neden >ölen olarak değiştirilmiştir= Busorunun yanıtı bizi de$letin Kürt yerleşim adlarını -ürkleştirme eylemine götürse de

bu aıklama yeterli değildir' E$et , "#1&’lardan itibaren -ürkiye’deki yer adları düzenliolarak değiştirilmeye başlanmıştır' 8er adlarının -ürkleştirilmesi !olitikaları ?ttahat $e-erakki dönemine kadar gitmektedir' ;""< ?işleri Bakanlığı bünyesindeki ddeğiştirme ?htisas Komisyonları $e\$eya 8abancı dları değiştirme Komisyonu’nunhummalı alışmaları sonucunda -ürkiye’de "#2&’lerden "#P&’lere kadar to!lam "%bin köyün ismi değiştirildi, yani "% bin yerleşim yeri tarihlerinden ko!arıldı' ;""<-arihinden ko!arılan köylerden bir tanesi de 5ishacerk’ti' 5ishacerk kelimesininönemi sadece Kürte bir kelime olmasından gelmiyordu' Bu kelimenin kelimeanlamı, kelimenin Kürte bir kelime olmasından daha da büyük bir öneme sahi!'5ishacerk kelimesi birleşik bir kelimedir' Kelime 5isha $e cerk köklerinden oluşur'5isha bazı Kürt lehelerinde kita!, nüsha anlamına gelmektedir' Gerk ise yerleşim

birimi demektir' Ezidi dininin en önemli % kitabından biri 5isha*areş’tir' ‘5isha*a’kita! anlamında ‘reş’ ise kara anlamındadır' 8ani kara kita!' Jimdi Beg4’ninyaşamının ilk 22 yılını geirdiği 5ishacerk köyünün yazılışına geri dönelim'

6ishaölen adlı bir köy’de yaşadığı yanılsamasınıyerleştirmeye alışmıştır' ma yörenin Kürt halkı hala söz konusu köyü 5ishacerkolarak hatırlamaktadır' .lusal de$letin kurulmasıyla yerleşimlerin -ürke olmayanadları "#O&’tan itibaren değiştirilmiştir';"%< Bu isim değişikliklerin esasları herdönemin siyasi ama $e hede*leri doğrultusunda da *arklılaşmıştır' ;"N<

Bu köyün bağlı olduğu ilenin resmi adı +uru’tur' ysa +uruun bundanönceki Kürte adı, +eru’tur' +eru adı +uru olarak değiştirilmiştir' +eru özel birisim olu!, Kürte bir erkek adıdır' Dz'?brahimin erkek kardeşlerinden birinin adı+eru’tur' 8ahudi sayılmak istenen ?brahim iin, Kuran’ın li ?mran suresi O0’de ‘5akane ?brahiman 8ehuda’ ;?brahim 8ahudi değildir'< şeklinde aıklama ya!ılmaktadır'

Belirtildiği gibi ?brahim 8ahudi olmayı!, aslen Dz' Luh’un soyundan $e !ürt"tür ';"1


16/151

denirdi $e güneş ışığı sayılırdı' Ferdüşlüğün kutsal kitabı olan $esta’da ‘ Z Derşeyden önce ey .şa isterim ki Z'Doman $e .şa ileZ'’ ?simleri gemektedir';"2< Birbaşka kaynakta ise ‘dı +eruğ diye geen bu şehrin ?brahim Meygamberle ile okyakın ilişkisi $ardır denmektedir' ?brahim Meygamberin babası zer, dedesiLahor’un babası +eruğ’ dur' -arihte adı +eruğ olan bu ilemiz ile ?brahim

Meygamberin atası +eruğ aynı adı taşımaktadır' +eru, bu ilenin asıl adıdır'’ ;"2


17/151

bölüm anonim olarak üretilmiştir' 8azara 6mer Kutlucan haricinde 5ishacerkköylülerinden bir başkası da aynı bölümü anlata bilirdi' ünkü mitosun bu !arası,söz konusu bu köyün Ezidilikten gelen yarı 5üslümanlaşmış her bireyininha*ızasında aynı şekilde yer almaktadır' /e tüm bu köylülerin bastırılmış ha*ızaları)bastırılmış benlikleri) bu şekilde kendini i*ade etmektedir'

Bir yazar olarak, 6mer Kutlucan’ın aktardığı Beg4’nin e*sanesi) yaşamöyküsü) ndeki biime dokunmaya kesinlikle hakkım yoktu' E*sane anlatımındakikullanılan -ürke’ye hibir müdahalem olmamıştır' E*sane anlatımındaki -ürke’ninsa*lığı dikkatli okuyucuların gözünden kamayacaktır' nlatımın ilk !aragra*ının soncümlesinde $e ikinci !aragra*ın O $e P' satırında anlatım bozukları $ardır' nlatıcıdan sözel olarak bize aktardığı bu mitosu yazıya geirmesini istediğimizdekendisi bu şekilde yazmıştır' lay örgüsü de tamamen anonim haliyle $erilmiştir'Benim burada söylemem gereken tek şey, aktarılan bu e*sanenin dinamiklerininde$am ettiğidir' "&)"2 yıl sonra 6mer’in ocuklarının anlatacakları Beg4 e*sanesidaha zengin $e daha *arklı olacaktır kuşkusuz' +on olarak 6mer’in aktardığıe*sanenin kısalığı $e yalınlığı okuyucuyu yanıltmamalıdır' Bu durum sözlü edebiyat

türlerinden olan E*sane’nin doğası gereği böyledir' Buna rağmen anlatılan bu e*saneBeg4 +amur’un yaşadığı dönemdeki to!lumsal)siyasi)ekonomik gerekleriolabildiğine iermektedir' Bu aıdan anlatılan bu e*sane Beg4 +amur’un yaşadığıdönemdeki Kürt halkının (+uru, ligör $e 5ishacerk’in ) tarihini olduka nesnelhaliyle günümüze aktarmaktadır' Beg4 +amur’la ilgili 5ishacerk’teanlatılan\anlatılmakta olan ( e*saneleştirme süreci canlı $e de$am etmektedir)e*sanenin büyük bir bölümü aşağıdadır'

!nlatan mer Kutlu


18/151

)irisi$mi. Beê )irine kı'dığı 'aman !lemi ?e.’e Ikö$ümü'ün ku'e$-doğusunda)ulunan )ir te=edirJ dönerek "e o ismi**** sö$le$erek )eddua edermi. ?i"a$etlereöre !kmi ?e. 'i$aretmi. !$akta kalıntı $ok !ma dört sene önam olarak )ilinmi$or %e'idiler $a"a. $a"a.6üslüman olurlar Beê )u duruma tahammül edeme'mi. sıkıntı (ekermi. Sonradae"ine i$imine "e .ahsi$etine artık önem "erme' olmu. Ei$e )u duruma dü.tüğünüsorduklarında Beê ‘artık )enim i(in ha$atın )ir önemi $ok’ dermi. kendinika$)eder duruma dü.ermi. Bir ün dilenmekten dönerken kö$ün iri.inde to=ladığı/5 lira$ı ka$)eder Orta $a.lıdır Kö$deki %e'idilerin )ü$ük kısmı 6üslümanla.ın


19/151

Kürte isim $ermek isteyen kişilere zorluk ıkarmaktadır') +on olarak kmi Heş’tenıkarılan tarihi eserler üzerindeki !irozanların, Beg4’nin yorganındaki nakış $esembollere benzediğinin 6mer Kutlucan tara*ından i*ade edilmesi olayıdır' 6merKutlucan ısrarla böyle bir benzerliğin olduğunu $urgulamasının to!lumsal ha*ızadakianlamı şudur] Ezidi dinini sözlü edebiyat dışında elle tutulur bir nesnelliği

bulunmamaktadır' nlatıcı bu durumu bilin altında yadsıyarak bu benzerliği iddiaetmekte $e Ezidi dinin er $eya ge elle tutulur, gözle görülür !aralarının ortayaıkacağı umudunu\inancını koruduğunu göstermektedir' Bu da$ranış Ezidi Kürthalkını ortak beklentisidir aynı zamanda' ünkü yüzlerce yıldır bir kita!larınınolmaması nedeni ile eleştirilmişlerdir') ysa Ezidilerin dini kita!ları $ardı\$ar' Bu kita!ların yakıldıkları ya da kaybolduklarıiddia edilmektedir') Bu noktada 6mer’den Beg4 e*sanesini bu kadarıyla dinleyendikkatli bir araştırmacı, Beg4 +amur’un yaşadığı dönemim !olitik olarak ok hassasbir dönem olduğunu hemen anlayacaktır' 6mer‘in aktarımından Beg4 +amur’a doğaüstü özellikler yüklendiği görülmemektedir' 8alnız aynı e*sane başka köylüler $eözellikle /iranşehir oğlakı köyü sakinlerinden dinlendiğinde Beg4’ye doğa üstü

güler yüklendiği gözlenecektir' nlatılmak istenen bu e*sanenin anonim bir şekildeyazılmakta olduğudur' Famanla 6mer Kutlucan ) ya da Ezidi Kürt halkındanherhangi biri ya da birilerinin ) 6mer Kutlucan’ın bu aktarımında olmayan *akat diğerBeg4 +amur e*sanesi *ormatlarında olan ögeleri ;daha aık söylersek Beg4e*sanesinin *inalini< kendi ha*ızasındaki Beg4 +amur e*sanesine ekleyeceğidir' 6meranlatımının sonunda zaten bu duruma dikkat ekmekte, ‘Beg4’nin mezarı ordağlakı köyündeymiş' rda nasıl yaşamış, nasıl ölmüş, araştırmak gerek'’3emektedir' 8ani Beg4 e*sanesinin *inalinin orda ğlakı köyünde yazıldığını,yazılacağını söylemek istemektedir'

6mer Kutlucan’ın anlatımının dil $e biem yönünden sade olduğu oldukaaıktır' nlatı tek olay üzerine kuruludur' /e lehe özellikleri ;Mirozan, Malas, kmiHeş gibi kimi Kürte kelimelerin kullanımı< söz konusudur'

;ie meist mündli


20/151

ilişkiler geliştirmiştir' Bu köyde büyümüştür' Czüntüleri, kaygıları $ardır'Kahramanımızın gemişle bir bağlantısı $ardır $e mitosun sonunda yaşlanır'

&,sane kahramanı )ir kö$ün )ire$idir Bu kö$de )ü$ümü. "e )u kö$ün halkı$la ili.kilerime"


21/151

satran oyunudur aslında bu' 3e$letin Ezidi Kürt kimliğini yok etmeye yönelik herhamlesine karşılık, Ezidi Kürt halkının $ar olu! olamama sorununa $ereceği yanıttır,ortak to!lumsal ha*ızasında ya!acağı büyülü hamle'

.r*a’lı Ezidi Kürt halkının endemik olarak geliştirdiği bir sa$unmamekanizmasıdır, bu mitos' Bu mitosla .r*alı Ezidi Kürt halkının "0#&)"#O& arasındaki

tarihinin gelecek nesillere aktarma eylemi amalanmıştır' ünkü söz konusu halkınelinde başka olanak yoktur' Bu halkın resmi ideolo7inin gizlediği gerekleri deşi*reedebilmesi iin kullanabileceği belki de tek aratır sözlü edebiyat') özellikle demitoslaştırma) 8aşamın her alanı de$letin kontrolündedir' Dalkın sahi! olduğu tekşey kendi ortak ha*ızasıdır' 3e$letin elinde gelse halkın bu to!lumsal ha*ızasına damüdahale kaınılmaz olur' ysa her bir e*saneleştirme süreci, egemen gülere karşıoluşturulmuş bir ce!hedir' Der e*sane !olitik bir muhala*et biimidir' /e halk,egemen gülere karşı amansız sa$aşında oluşturduğu bu mücadele biimi ile kendibenliğini korumaya alışır' .r*alı Ezidi Kürt halkı da hem Ezidi hem de Kürtkimliklerini bu şekilde koruma yoluna baş$urmuşlardır' ünkü $arolan koşullardaya!ılabilecek en korunaklı mücadele biimidir e*saneleştirme' 3e$letin baskıları yanı

sıra +ünni Kürtlerin mahalle baskılarına karşı, korunmasız $e olduka güsüzdurumda bulunan Ezidi Kürtlerin, bu koşullarda baş$uracakları belki de tek $e enkorunaklı da$ranıştır aslında mitoslaştırma' ünkü sayıca olduka az oldukları gibisiyasi olarakta olduka güsüzlerdir' Di abartısız en az diğer gayrimüslim azınlıklarkadar belki de onlardan daha *azla aresiz $e yanlızdırlar'

E*saneler zorunluluk sunucunda ortaya ıkmıştır' +anat dalları da sını*saldır'E*saneler daha ok köylü halkın, köylülerin sanatıdır' E*sane Ieodal to!lumuns!esi*ik sanat dalıdır' Ieodal to!lumlarda halkın ekonomik\dinsel\etnik\!olitik olarakezilen kısmının geliştirdiği bir sanat dalıdır e*sane' Köylü halkın karşılaştığı sorunlarakarşı geliştirdiği bir özümdür e*saneleştirme olgusu' ünkü sömürü nedeni ileyüzyıllar boyunca halkın doğası entelektüelleşmemiştir' Bu yüzden halkınkullanabileceği *azla da sanat dalı yoktur aslında' 3oğal, s!ontal, sade hatta birazocuka yani sa*lıkla oluşturulmuş bir sanattır e*sane' 6zetle e*saneler to!lumun elittabakası tara*ından üretilmediği, aydın sayılmayan sıradan halk tara*ından imeceyoluyla üretildiği bilinmektedir' ; 5ine 8ıldırım


22/151

sürecinin nesnel boyutunu anlamamızı sağlayacağından, ileriki bölümlerde 3ınaaşiretinin söz konusu tarihlerdeki ekonomi)!olitik ortamını da gün yüzüne ıkarmayı !lanlıyorum'

Konu.an @ehmus %üksel%a.14;% +r,a-Viran.ehir-Oğlak(ı kö$ü6eslek Ai,t(i>arih 45423440

!.ağıda @ehmus %üksel’in anlatımı$la aktarılan Beê mitosunun ,inaliViran.ehir Oğlak(ı kö$ündeki &'idi Kürt halkı tara,ından anonim olarak üretilmi.tir .

‘Ba)am @arku$an a.iretinin reisi >emir %üksel’dir Ba)am Beê’nin $a.adığı$ere misa,irliğe idi$or dönerken de onu etiri$or Beê öle


23/151

‘Bundan $akla.ık 34 $ıl ön


24/151

‘Kö$lerden (u"allarla dolu )ulurla döndüğünde "e $ükü ağır olduğunda kö$üniri.inde kö$ (o


25/151

6mer Kutlucan ‘abinizin önünde de oynayasınız’ cümlesini aıklıyor bana ‘O'amanlar elin "e damat atlara )indirilir ;amatın kü(ük karde.leri de damatın atınınönünde o$narlarmı. Beê )u eleneği hatırlatı= kü(ük (o


26/151

6merle bugünkü görüşme’ye tekrar dönelim]6mer ilk görüşmemizin üzerinden N)1 gün getikten sonra köylerinde bir

düğün olduğunu $e bu düğüne bir ok arkadaşıyla katıldığını söylüyor' 3üğün günüha$a sıcak olduğu iin bir e$in damına yemek masaları kurulmuş' Bu düğüne

nte!’te yaşayan ?lhan +amur da katılmış' 6mer ?lhan’a benden söz etmiş' /e benimBeg4 +amur’un hayatını araştırdığımı söylemiş' Bunun üzerine ?lhan +amur yaklaşıkon yıl önce Beg4’nin öldüğü ğlakı köyünde başından geen aşağıdaki olayıanlatmış'

Konu.an Glhan Samur%a.F5%er 6isha


27/151

eserler üzerindeki moti*lerin benzerliklerini anlatması, ?lhan +amur’un da bütünbunlara bu anlatımlarıyla katkıda bulunması, mitosu zenginleştirdiği gibi anonimyazılımı da gözler önüne sermektedir' 8arı 5üslüman)yarı Ezidi bu Kürt insanlarortak ha*ızalarında bu mitos hala yazılmaktadır' Belli bir süre sonra bu halktan biriıkacak tüm bu anlatımları birleştirerek 5itosa son şeklini $ercektir'

6mer yaşamında sadece bir kez o da gece ge saatlerde ğlakı köyünegittiğini, e$reyi karanlıkta doğru dürüst görmediğinden söz ediyor' Eğer 6mer yıllarönce birka günlüğüne ğlakı köyüne gitseydi $e Jehmus 8üksel’le karşılaşmışolsaydı, mitosun sonunu oktan öğrenmiş olurdu' ^b'd'[itQiss'’ta halk mitoslarınınyazarının bilinmemesi konusuna *arklı bir yaklaşım bulunmaktadır' Burada Degel’inbu konudaki görüşlerine yer $erilmektedir'

6itosun -masal "e halk .arkılarında olduğu i)i- )ir $a'arı "ardır !n


28/151

köylülerdir' Bu köylüler ne kadar Beg4’yi halk kahramanı ilan etseler de onuntra7edisini önleme cesaretini de gösterememişlerdir' Bu yüzden sululuk iindedirler'Beg4’yi mitoslaştırmakla bu sululuklarının tela*isine de gitmek istemişlerdir'

kuyucu, ileriki köylü tanıklıklarında Beg4 mitosunun şu ana kadar anlatılanbölümlerinin bazı !asa7larının tekrarıyla birka kez karşılaşacaktır' ünkü tüm Kürt

köylülerinin bireysel ha*ızalarında mitosun aynı *ormatı bulunmaktadır' Bu sa!tamamitosun anonim yazılmasının bir sonucu aynı zamanda'

Konu.an !!%er #arran 7ni"ersitesi Osman)e$ kam=usü%a. D4

‘!kra)alarım i(inde &'idilikten elenler "ar Aoğunun ‘B[ ser[ Beê’ $aniBeê’nin )a.ına olsun ki .eklinde $emin ettiklerini (ok du$dum’

Konu.an %usu, %üksel%er Viran.ehir Oğlak(ı Kö$ü%a. D4

‘Beê öldüğü ün tüm kö$lülere ‘Ben )uün öle


29/151

$na #n/#r. B(n(n t$>(m)a aan/a #fa/+)# &a/:n:n t$>(m(n m#@#$ma): t$>(ma +ra+r 9+ #r#&t+ $ma):/:r. 6+&#n/+ #r a:&amaya>m:şt:. Y()(f Y7&)+#n ( anat:mar:n: ( a:&ama a@am:n/a ++a/:@:m:0/a m#t$)aşt:r:an B+8 Sam(r(n a)#m#a)y$na (@rayan E0#/# K7rt'a&:n:n m#@# $/(@(n( $& &$ay a8:aya ##r#0. Ayr:%a 7r+m+ $ay:n/an

&a)t +/#+n#n E0#/# K7rt 'a&:n:n $@aa%a@: a)#m#+ $maya n#y+t#n#n $ma/:@:anam: /a #+rm+&t+/#r. A): 7y77 9+ /+'ş+t $an ( 'a&:n +8+m+n 87+r#n)(rat:na #r t$&at 8## )#0 B+8n#n +9+nm+)#n# +n8++/#n#0 7n&7 t7mE0#/#+r# a)#m#+ +tt#n#0 ama ( 'a& $n(n /+@+r 9+r/#@# #n%#r m+y9+)#n#n)7t7n7n #+r+& $@amayar 9$maya /+9am +tm+&t+/#r /+m+&t+ 9+ ( )aştay+n#m+/#&+r#n#n 'ay&:rma&ta 9+ m+y/an $&(ma&ta/:rar. İşt+ tam ( n$&ta/a"&(y(%(ya m#t$)(n B+8 Y+0#/# #r &a/:n/:r . # +9+nm+/#. 7m+)# #+aşa/:@: an:m)atmam 8+r+&. M#t$) anat:%:): )#0 /+@+r# K7rt #n)anar/an #ş#n+n aş:n/an E0#/# #r K7rt &a/:n: $an #r &a/:n:n n+/+n +9+nm+/#@#n#/7ş7nm+n#0# #)t+/#@#n# an:m)atma:y:m. B( )$r(n( yan:t: ( 'a&:n #n%#r )7t7n+9+r/#@# /+@+r+ B+8 n#n +9+n#> )af E0#/# K7rt )$y(n(n $@ama):n:+n8++y+n )#)t+m+ (n( a)a aşaramaya%a@:n: 9+ E0#/# K7rt 'a&: $ara&)$n(na &a/ar )a9aşa%a&ar:n: )#0+r+ )4y+m+y+ a:şma&ta/:r. B+n (ra/a/(yar: #n)anar $ara& #0+r#n/+n #r ş+y+r ya>mama:0 8+r+&t#@#n#/7ş7n7y$r(m. E0#/# K7rt 'a&: tam ( n$&ta/a #0+r+ ( )$r(m((@(m(0('at:rat:r $ma):n.

Konu.an !dle Samur%a.15%er6ishaarihi /0F1

‘%örenin en 'enin ağalarından olan #a


30/151

bulunduğunu söylemeliyim' Kadir ?rkek, dle +amur $e ?lhan +amurunanlatımlarında N' kişi adlığı bulunmaktadır' 8ani anlatım #ben" $e #o" anlatımlıdeğildir' ysa bu bölümde yer alan önemli köylü tanıklıklarında örneğin 6merKutlucan, Dansi Binici, Jehmuz 8üksel $e 8usu* 8üksel’in anlatımlarında N' kişiadlığı bulunmamaktaydı' nlatımlar #ben" $e #o" şeklindeydi' 5itosun Bütün

!aralar bir araya getirildiğinde bu iki *arklı anlatım Ezidi Kürt halkının bilin altındanasıl sentezlenecektir= Bir araştırmacı yazar olarak süre ierisinde yarı 5üslüman)yarı Ezidi kürt köylülerinin Kadir ?rkek, dle +amur $e ?lham +amurun anlatımlarını‘ben’ $e ‘o’ anlatım biimine sokacaklarını düşünmekteyim' Eğer bu $arsayımımgerekleşirse bir halkın, halk edebiyatında *arklı bir mucizeyi gerekleştirdiği sözkonusu olacaktır' Bu konuda *arklı bir yorumu da okuyucuyla !aylaşmalıyım' +özkonusu mitosun halkın to!lumsal ha*ızasında yazılırken *arklı % dinamiğin $arlığınınsöz konusu olduğunu da $arsaya bileceğimizdir' Bu dinamikler +öz konusu halkın bumitosu yazarken ‘ben’ $e ‘o’ anlatımını terich ederken, belli bir kısmını da aynı mitosuN' kişi adlığı kullanarak oluşturmayı tercih ettiğidir'

D. K4y7 Tan:&:&ar: =T$>(m)a af:0an:n İ0+r# J?

B#r #n)an: 4/7rm+& t7m #n)an:@: 4/7rm+&t#r. +r #n)an &+n/# ##/+ t7m #n)an:& tar#'#n# taş:r.

Beg4 mitosu artık tamamen karşımızda durmaktadır' Bu noktadan itibaren5ishacerk $e ğlakı köylülerinin kahramanımız Beg4 +amur’u nasıl anımsayı!nasıl naklettikleri okuyucu ile !aylaşılacaktır' 5ishacerk köyünün yaşlılarındanBeg4’nin soy kütüğünü de öğrendim' 3oğal olarak Beg4’nin tüm kardeşleri ölmüştü' ma kardeşlerinin ocuklarından yaşayanlar $ardı $e ben de bunlardan bazılarınaulaştım' Beg4 ile kan bağı bulunan bu insanlarla birlikte bir ok köylüyle de saatlersüren görüşmeler ya!ılmıştır' şağıdaki say*ada Beg4’nin soy kütüğübulunmaktadır'

30


31/151

IBese Bee’nin kı' karde.i &"lenmi. Sadearih 434F3440%er 9!nte=;oğum >arihi /0F1/ 9örü.me

‘Beê /201 doğumlu Samur so$adını almı. ailesi !nnesinin adı Sultan

)a)asının adı 6ami dedesi 6amo’dur Beê ;ına a.iretindendir Beê’nin $eğeni#atun +r,a merke'de $a.ı$or #atunun annesi Saliha Ben 34 $a.ında$ken Beê

BEGÉ BESE MEHMET HASAN ŞEMO

SILTÊ ♀ MEMÉ ♂

ZEHO SALHO

ALİ

BOZAN

AYŞE

HATN

!İN"İ

ŞEMSİ

G#LE

BE$İ%

OSMANSAM%

M#SL#M

!EMO

A"LO

ME"İNE

A"İOLO

MEHMET

M%AT

Mİ$AİL

NE"İM

&A"İME

HALİ"E

ME"İNE

AY&E%

NA%Lİ

EŞİ

$A"İ% SALİH ZELOA"LO

31


32/151

6isha


33/151

durumlarda )i' (o


34/151

$arlığını sürdürme girişimleri, arksist !ürt yapılarının $e radikal !ürt/slamcılarının a)itasyonlarıyla daha yeşermeden yok olmaya yüz tutmaküzeredir. ?şin ilgin yanı bu her iki kökten ideolo7inin +uru’un büyük bölümündebaşarı sağlamış olmasıdır' Dizbullah bir iki kurtarılmış köy elde etse de büyük !ayı5arksist Kürt oluşumları ka!ar' 8azarı burada ilgilendirense +uru $e kırsalında

nerdeyse son ne*eslerini alan Ezidi Kürt kimliğinin kendini $ar etme girişimleri $e bugirişimlere yazar olarak nasıl bir katkıda bulunabileceğidir' -am burada "01& yılındasmanlı tara*ından hukuki $arlığına son $erilen Berazan Kürt Iederasyonu iindekiEzidi Kürtlerin, dinsel kimliklerinin yok edilmesine yönelik !rogramlı saldırılaramaruz kalmadıklarını belirtmem gerek' 8alnızca BKI’un smanlı tara*ından bilinli$e sistemli olarak bertara* edilmesi sürecinde Ezidilerin dinsel kimliklerine sistematiksaldırıların başladığının altıni izmeliyim' +öylemek istediğim Ezidilerin BKI’un dakiyaşam koşullarının smanlı müdahalesi öncesi $e sonrası olarak ele alınmasıdır'Kürtleri Kürtlere kırdırma anlayışı smanlı aracılığıyla bu sürete kullanılacak $e+ünni Kürtler Ezidi Kürtlerin dinsel kimliklerine baskılarını artıracaklardır'


35/151

ayırımında olduğunu, ötekileştirilmiş olmanın bedellerinin de olabileceği kaygısınıdışarıya $uruyor'

Ka/#r İr&+& ‘$örenin en 'enin ağalarından olan #ara& a:> )(/a +r#tt#&t+n )$nra #+r+r ;i$erek soh)etee.lik edi$or

Sö'ü tekrar Bekir Be$ alı$or ‘$ıllar ön


36/151

mezarların Ezidi mezarları olduklarını gösterebilir' 5üslüman imamların mezarlarıdüzeltme bahanesi ile bu eşyaları ortadan kaldırılmayı da amaladıkları ileri sürülebilir'

Konu.an Sa)ri Bilin

;oğum >arihi /0F;oğum %eri 6ishaant:ar/a )a/+%+ $n(n )40'a&&: y$&t(. E)/+n 4y+m#y/#=? Art:& $ '+> /#n+r $m(şt(. K#m n+ anat:r)aanat):n $na )a/+%+ /#n+m+& /7ş+r/#. "y)a ( t$>ant:ar/a B+8 E0#/#&t+n&$n(şmay: $& #)t+r/#. K7rt &4y7+r#n+ +) 8++n+& 9+ 84r+n+&+r#n# anatma&#)t+r/#. S$)ya ##ş)# ):f:r/:. K#m)+y+ '# #r )$)ya #+t#ş#m+ 8#rm+ 'a&&:y$&t(. nlatıcı tam noktada ok can alıcı bir Kürte deyim kullanıyor' Bu deyiminortaya ıkmasının Beg4’nin yaşadığı to!lumsal dışlanmanın en üst noktaya ıktığısürece denk geldiğini de belirtiyor' Bu deyimi anlatıcının i*adesi ile okumanız iinsözü +abri Bey’e tekrar bırakıyorum' " 0amanar 'a& ara):n/a T( + 6+y'yaşam#ş na# /+y#m# 9ar/:. %ani ‘@e$hsi' insan $a.a$ama'’ #erkes Gslamitarikatlara iri$or kendine arkasından ide


37/151

%ol


38/151

)ilmi$orduk Bi'lerden .e$h B+8 n+r/+$n( 84r+ ##rm#y#m /#y+ )$ranar $(y$r. Beê öleli 54 $ıl olmasına rağmenkö$ümü'ün ima:ını hala o )elirli$or’ !nlatı


39/151

sorununun o dönemlerdeki yaşanış biiminin *arklı bir $ersiyonu olması nedeni ileBeg4 +amur’un yaşamı, tarihi bir belge niteliğindedir' Ezidlerin ölüleri iinmezarlarına bir tane de değnek bırakmalarını, to!lumsal ha*ızanın !olitikalarıüzerinden $e sosyolo7ik olarak değerlendirelim şimdi de' Bir ok anlatıcı +ünniKürtlerin zaman zaman Ezidi Kürtleri dö$düklerinden söz etmişlerdi' Bu durum bu

coğra*yadaki Ezidi Kürtlerde sa$unma i güdüsünün sürekli tetikte olmasına yolamıştır' 8aşarken Ezidi Kürtler birbirlerine bir şekilde destek olabilecekken, öldüktensonra mezarda Ezidi köylüleri koruya bilecek hibir Ezidi olmayacaktır' Bu yüzdenEzidiler ölülerinin mezarlarına değnek koyma geleneğini geliştirmişlerdir' Bu geleneğiEzidi Kürtlere olan siyasi $e mahalle baskıların artması süreci iinde gelişmiş olmasıda olduka dikkat ekicidir' Buralarda ‘?slam olmayan P kişiyi öldüren cennete gider’*et$asını Ezidi Kürt kmliğine bir saldırı olarakta alabiliriz' 3aha *arklı söylemekistersek, Ezidi kimliğinin inkarının göstergeleridir bunlar' +on olarak anlatıcınıngörüşmenin hemen başında ‘Ben Kürt’üm ama de$lete bağlıyım’ $urgusunuokuyucuya hatırlamakta *ayda $ardır'Bir ok köylü Beg4 ile ilgili bir şeyler anlatırken‘öteki’ olmaktan kaınmanın yollarını aramıştır' Bununla birlikte de$let karşıtı

olmadıklarını anlatmaya da kalkmışlardır' Beg4 +amur’la ilgili konuşmak sistemkarşıtı damgası yenmesi riskini taşıyormuş bir algılanması da me$cut'

Konu.an 6ira !$kıl%a.4%er6ishaörüşmede ortaya ıkan % önemli bulgu daha bulunmaktadır' "#N0)N#)1& doğumluolan 5ishacerkli bir ok köylünün kendileri "%)"N yaşındayken Beg4’nin köyü terkettiğini söylemeleridir' Buradan kahramanımız Beg4 +amur’un büyük bir ihtimalle"#2%)21 tarihleri arasında 5ishacerki terk ettiğini ıkara biliriz'

Konu.an #a'al !k$an

%a. D%erKarakö$

39


40/151

>arih /44D34/4

‘ O 'amanlar elinimi' 6isha


41/151

Beê’nin !)isinin Oğlu

‘Ben (oüm kö$lükö$ün dı.ında (adır kurardı 9e


42/151

elme'di %ılandan "e akre=lerden hi( korkma'dı !m


43/151

Viran.ehir’e nasıl ide )ilirim’ demi. Aünkü )a)am Beê ’$i e"lendirme$i aklınako$mu.tu #alam Beê ‘6emet )en e"lenmem e"lenerek senin i)i dinimi terketmem’ demi. Bir e


44/151

‘Ba)am (ok ,akirdi #alam Beê dilen


45/151

dini'html adlı site aıldığında da ‘>önülden se$enler'com adlı ?slami e$lilik sitesininreklamı $ar' -ürbanlı ama olduka güzel $e masum görünüşlü kızların *otoğra*larıbulunmakta sitede' Böylece Ezidiliği araştıran Ezidi genler etkilenmeyealışılmaktadır'

‘Beê’nin kı' karde.i Bese e"leni= Viran.ehir oğlak(ı kö$üne itti Orada öldüBeê’nin sa(ları kal(asına kadar u'undu Aok (ok ü'eldi %ılan ısırmasını akre=ısırmasını i$ile.tirirdi Koürk(esi Beê’nin 6e'arı i(in $emin ederim ki doğru sö$lü$orum demektirSö$lediklerinin doğruluğuna inanılmadığında Suru(lu %e'idiler )ö$le $emin ederler’

Konu.an G)rahim #alil !kku.%a. 14%er 6ü'e$)il I!$)astıJ Kö$ü Suru< +r,a/9örü.me

‘Aoğu &'idi doğru sö$lediğine kesinlikle inanılmasını istediği 'aman ‘Bı tır)a Beê)e e' doğru dı)ı:ıme’ .eklinde dua ederler >ürk(e anlamı Beê’nin ölüsüneme'arına $emin ederim ki doğru sö$lü$orumdur Beê ‘ &"lendiğimde (o


46/151

i(tin Beê )ura$a sa)ah saat 4044 i)i elirdi 9elir elme' (oğu ke' hemenetra,ını (em)erle (e"irirlerdi ;ü.ün sa)ahın 0’dan ak.amın ’ne kadar dı.arıdaüne.in öldürü


47/151

Konu.an !hmet Biniazal Danım Beg4’nin ok saygın

olduğundan söz ederken kocası Bozan Bey Beg4’nin delirdiğini söylüyor' 3iğer

47


48/151

köylü görüşmelerimde Beg4’nin delirdiğini birka kez daha duyacaktım' Bazı köylülerbu delirmeyi ermişlik olarak tanımlıyorlardı'

Konu.an !)dullah Ka=lan

%a.14%erSuru(

‘Beê $a.amı )o$un


49/151

Baam M7)7man a%: $/(. M7)7manar Y+0#/#+r+ )407 ta%#0/+((n(rar/:. S#0 >#))#n#0. Aşa@:ama /a 9ar/:. Y+0#/#+r#n ayar:n: #m+y#ny+m+&+r#n# y+m+y#n 7n&7 'aram/:r /+r+r/#. Ö0+#&+ (nar:n ta>ar: y$&)4y+nt#)# $& +t# $/(. Ayr:%a Y+0#/#+r/+n &:0 amay:n &:0 9+rm+y#n /+r+r/#. !klıma elmi.ken sana !dle Kulek’in e,sanesini anlata$ım Kulek Kürt(e sakat

demektir %ani sakat !dle !$ağı aksadığı i(in ona kulek demi.ler Bi' !dle Kuleköldükten sonra onun e"ini ahır olarak kullanı$orduk Onun e"ini ahır $a=ı= ko$un "eku'ulara ora$a $erle.tirdikten sonra )ütün ko$un "e ku'ular kör oldu Kulek !dle’ninruhu )una i'in "ermedi !dle’de Beê i)i %e'id idi Ve Gslam’a dönme$e .iddetlekar.ı (ıkardı !dle Külek &'idi )ir !'i'e idi Beê i)i @e$h’ti ;ini inan


50/151

insanları Gslam’a (ağırmak i(in te,ler (alar 'ikirler $a=arlardı Bir kö$e ittiklerinde)ütün kö$lüler o e"e to=lanırdı Onlarda tüm kö$e =ro=aanda $a=ma olanağını)ulurlardı Pamanla %e'idilikte erime oldu %e'idilik )itti 6isha


51/151

koşullar uygun olduğunda daha belirgin bir şekilde ortaya ıkabileceğinigöstermektedir' Kürt aılımının tartışıldığı bu dönemde Ezidiler üzerindeki to!lumsal$e de$letsel baskıların kaldırılması durumunda 5ishacerk köylülerinin Ezidiinanacına ne ölüde $e ne miktarda dönecekleri konusu +osyolo7i bilimi iin binyıldabir gelebilecek bir *ırsat iermektedir'

Konu.an Gslim Bini


52/151

‘Karakö$’de ona (ok sa$ı österilirdi %a.lılığında !ma )u sa$ı artık %e'idlikle ililideğildi Sade


53/151

>arih /2403440%er Suru


54/151

ortağı olacaklar ya da Ezidi kimliklerine yabancılaşarak kültürel asimilasyona teslimolcaklar' ;?ki ucu keskin bıak<

>arih /0413440

%er +r,a 6erke'Konu.an Gsmet @im.ek

‘Beê’nin a)isi (ok 'enindi Aünkü o 6üslüman olmu.tu !ma $ine de Beê ’nina)isi idi Onu kumara dü.ürdüler Ve tarlaları ellerinden itti 8akirle.tiler &kmeğemuhta( oldular >o=raklarını emekleri "e malları kar.ılarında ka'andılar Beê Aok.ere,li )ir kadınmı. Ben


55/151

‘&tra,ına (em)er (i'erlerdi’ ğlamaya başlıyor' >örüştüğümün bir ok insanBeg4’nin adını duyar duymaz ağlamaya başladı' Kimisi de göğsünü dö$dü'Pulümdür Gnsa,lı )ir insan elirde (em)eri a(arsa kurtulurdu #i()ir 'aman kendisi(em)eri kırarak dı.arı (ıkma'dı Kendi kırsa$dı dininden de (ıkmı. olurdu Beê

a$aka)ısı' "e )a.ı a(ık dola.ırdı Ba.ını örte


56/151

)ir)irine $akın in.a edilirdi &"ine hırsı' elen &'idi )ağırdığında (e"rede u$u$an&'idi kom.uları )u $ardım (ığlığını du$sun di$e’

Konu.an !)dullah Ka=lan%a.14%er Suru(

‘Beê $a.amı )o$un


57/151

%a. 24%er +r,a-Viran.ehir-Oğlak(ı Kö$ü;% Ka)ura Kö$ü>arih 45423440

Beg4 iin geldik dediğimizde gözleri yaşarıyor $e sağ elini yumruk ya!arak göğsünede*alarca $uruyor' 8üzünde acıma, merhamet $e saygı i*adeleri aynı andabeliriyor' Beg4 ’yi yaşarken görmüş olduğundan söz ediyor torunu' ‘Beê (ok i$i )irinsandı &"in )ir elemanı i)i$di %oran $astık $a=ardı Sürekli ağlardı Bu$oranları a)im 6ehmet’e ötüre


58/151

6eslek@o,ör9örü.me tarihi 45/334/4

!t lür 6e$dan Kalır %iğit lür @an Kalır >ürk !tasö'ü

^/002 $ılında $anımda 0 +r,a’lı .o,ör arkada.la Ku'e$ Trak’a !merikanordusuna )en'in ötürü$orduk Kam$onlarımı' Ku'e$ Trak’a ireli 1- saat ,alanolmu.tu %olumu'u elleri silahlı !ra= milisleri kesti ‘!merikalılar )i'leri öldürü$orsi'ler onlara )en'in etiri$orsunu' Bi' de si'leri öldüre


59/151

Bu bölümde -o!lumsal ha*ızanın izleri orataya konulmaya alışılmıştır'Kahramanımız Beg4 +amur’un e*saneleştirilmesi süreci okuyucuyla !aylaşılmıştır'Bu mitos diyalektik bir imgedir' 8azar bu diyalektik imgenin ekonomi)!olitik altya!ısını da ayrıntılı bir şekilde okuyucuyla !aylaşma isteğindedir' Beg4 +amur

yaşamının ilk N& yılını ;"0#N)"#%N< smanlı $atandaşı olarak geri kalan kısmını da-ürkiye $atandaşı olarak yaşamıştır' Kahramanımızın yaşadığı Kürt coğra*yasındaki"0#N)"#%N yılları arasındaki siyasi gelişmelerin ayrıntılı tartışılması bu mitosun madditemelinin anlaşılması iin bir zorunluluktur' yrıca "#%N yılından kahramanımızınölümüne kadar -G’nin Ezidi !olitikalarının değerlendirilmesi de bu maddi temelin bir !arasıdır' Bu siyasi gelişmeler yazar tara*ından sözlü tarih teknikleri ile derlenmiş,bazı resmi belgelerle de bu derleme desteklenmiştir' 8azar bu konuda en büyükdestek $e kaynağı Dalil >ülü’nün !irsus yayınlarından ıkan ‘Bin yıllık ığlık’kitabında $e Dalil >ülü ile ya!tığı görüşmelerde bulmuştur' 5itosun madditemelleri N' bölümde ayrıntılarıyla tartışılacaktır'

P. İ K İ N İ B Ö L Ü M

A. İ)amaşt:r:ma S7r+%#n/+ E0#/# K7rt a&:

Baş:@:n İ)amaşt:r:ma S7r+%#n/+ E0#/# K7rt a&: $ma): $&(y(%(y( 7y7&#r +&+nt#y+ )7r7&+m+m+#/#r. B#r )407 tar#' a:şma): $an ( araşt:rma (&a/ar 8+n#ş #r aş:@: /+r#n+m+)#n+ a:&ama #//a):n/a /+@#/#r. Araşt:rman:namaar:n/an /a /+@#/#r 0at+n ( &$n(. Ya0ar:n ya>maya a:şt:@: $&(y(%(ya

İ)amaşt:r:ma )7r+%#n/+ E0#/# K7rt 'a&: n:n yaşam:ş $/(&ar:n: )407anat:mara &4y7 tan:&:&ar:ya 9+rm+&t#r.

>arih /2413440%er Suru( merke'Konu.an 6uhsin He$lan%a. Y

‘#' merle Kürtler islamla tanı.ır #' mer )ü$ük )ir "ah.etle her km )a.ına )irPerdü.i Kürt’ün kellesini mı'rağa e(irerek katliamını $örenin )ütün halklarına "e$a.a$an diğer Kürt )ire$lerine österir 9ünümü' de )ile Kürt’lerin )ir (oğu #'

mer’in adaleti de$imini kullanır’ ;BKI’un +on Mrensi bütün Kürtler yezidi kalsalardı?slama gemeselerdi, şu an bağımsız bir de$letleri olurdu diyor' "#0& sonrası bir ok5üslüman Kürt, 8ezidi Kürtlere daha sıcak da$ranmaya başlamışır' 3emektedir'


60/151

Kürdistan halkını asimile ede)ilmek i(in "ah.i


61/151

dü.ük ,i$atla alırmı. Aoğu ke' &'idlerin 6allarını kimse almasın onlarla kimseti


62/151

Büyük olasılıkla li EHKL’ın dedesinin kayıtlarında olduğu gibi 7andarmakarakolunda ya!ılan kayıtların yanlışlığı söz konusudur' % ay sonra ya!tığımgörüşmelerde Beg4’nin 5ishacerkteki "' dereceden akrabalarının, Beg4 köyü terkeder etmez onu kayıtlarda ölü olarak göstermiş olabilecekleri olasılığını öğrendim'ünkü Beg4’nin üzerine bir ok tarla $e mey$e bahesi $armış' Eğer kahramanımız

gittiği yerde e$lenir $e ocukları olursa, ocukları bu tarlalar üzerinde hak iddiaedebilirlermiş

Konu.an >K%a. D56eslek Ai,t(i%er Viran.ehir 6erke'>arih /3413442

‘;erNi. "e !düle masalını du$mu.sundur Bu masalda Osmanlı tara,ındankullanılan G)rahim Ca.a I6illi !.iretinin reisiJ kendinden sonra en ü(lü Kürt

$a=ılanması olan &'idi Kürt’leri $ok etmek i(in en( "e ü'el Sünni Kürt kı'larınıkullanır Sünni Kürt olan G)rahim Ca.a a.iretindeki kı'lara a.ık olan &'idi $iğitlerinea.iretinin !ra= "e >ürkmenlerle $a=a


63/151

Tar#'! FP.FQ.5FFO Yaş!CCM+)+&! Ç#ft# Y+r! #ranş+'#rarih 34406eslek Sos$olo%a. /

‘&'idilere %e'idi demek sistemin kasıtlı $a=tığı )ir da"ranı.tır Bu Kürt halkına ‘&'idi’denilmesi erekmektedir &'idilerin ünümü'de i)adet ederken kullandıkları Kürt(e)elki de en eski Kürt(edir Bu $ü'den ünümü'de Kürt dili "e kültürününinarih /0403440%a.2/

63


64/151

‘Beê $a.asa$dı )uün //4-//5 $a.ında olurdu Ben /05/ $ılında askerden eldimBeê ölmemi.ti /055 $ılında )uradan itti Ben askerden eldiğimde Helal Ba$artahta (ıktı’ Gumhurbaşkanı oldu demek istiyor' ‘!dnan 6enderes /054 $ılının 5a$ında öre"e )a.ladı /014’a kadar öre"de kaldı /054’lerde 6enderes &'idileri !"ru=a’$a $olladı Porla değil ama %ani !"ru=a’$a $ollana


65/151

BKI’nin ;Berazan Kürt Iederasyonu< yıkılması ardından Berazanlar ierisindesaygın bir yer edine bilmek iin 3ına aşiretinin kullanmakta olduğu görülmektedir'smanlı yanlısı bu şahıs, 3ına aşiret reisi olarak ilerde Berazanların !aralanmasının zeminini oluşturacaktır' Bu siyaset Beg4’ni tra7edisinin temeltaşlarından biridir aynı zamanda'

Osmanlı üdümündeki G)rahim Ca.a ara


66/151

eldiler Beê’nin )a)ası "e dedesi &'idi $a.adı &'idi öldü Bu )ölelerden !ra=a.iretleri eli= hara( alırlardı BK8 ilk ön


67/151

?slamlaştırma isteklerinden $azgemiyorlar' Bunun iin de +ünni ?mamları yarı?slamlaşmış Ezidilerin üzerine yolluyorlar' 8aşarken bir türlü ?slamlaştıramadıklarıEzidileri öldükten sonra naaşlarını kıbleye doğru düzelterek amalarına ulaşmakistiyorlar' Bakalım Beg4 ölmüş haliyle de 5üslüman ?mamların mahalle baskılarınadirenebilecek $e naaşının kıbleye dönük hale getirilmesini engelleye bilecek mi=

Beg4’nin ?slam’la sa$aşı bugün de de$am ediyor' Beg4 mezardaki yatışbiimiyle bile ?slamlaştırılmaya başkaldırıyor' rtodoks ?slam, Beg4’nin mezarınabile tahammül edemiyor' ma Ezidi Kürtlerin 6lümsüz zizesinin bu sa$aştan dayenik ıkmaya hi niyeti yok' yrıca yazar da onu bu sa$aşında yalnız bırakmaya hide niyetli değil' Da*ıza kaybı oluşturmanın bir yolu da söz konusu Ezidi kültürüne aitmaddi görüntülerin ortadan kaldırılmasıdır'

Konu.an SE%a. 11&rkek

%er!liör I// Eisan Kasa)asıJ

‘&skiden Batman ilinden &'idilerin dini liderleri her $ıl &'idiler i(in kutsalünlerinde +r,a’$a elirlermi. Bu liderlerin )iri son 1- $ıldır )u kutsal ünlerdeur,a’da örünme' olmu. +r,anın &'idi


68/151

)a)asıJ 'amanında 6üslüman-Kürt )askılarına )a.kaldıran "akti$le Rhas )ir diniQlimmi. ama ölümünden sonra Gslamla.ma tam anlamı$la $a$ınla.ın


69/151

Konu.an >C%a.3%er #al,eti Sa$lakka$a IHi)inJ Kö$ü

‘Bu kö$ün tamamı /;ün$a sa"a.ında tamamen &rmeni "e #ıristi$an idi /0/5ola$larının ardından he=si 6üslüman ö'ükmek 'orunda kaldılar Porla6üslümanla.tılar NNN


70/151

"e (ı=lak )ir korku anı=kı eskide olduğu i)i kadınlarımı'a (o


71/151

%a. 14;%;i$ar)akır !.ireti;ına

‘;i$ar)akır "e Batman’daki %e'idiler kılı( 'oru$la 6üslüman oldular Buradaki

%e'idilere ‘%a 6üslüman olursunu' $a da öldürürü'’ dediler’

>arih 4F4D3440Konu.an Ki.i 6ahmut %ıldırım ILidarJ%er +r,a%a.F5

‘Suru(’taki $erli halk Sünni Kürt &rmeni "e %ahudi idi %e'idiler daha sonra eldi>o=lumsal Bilin( $eniliklere a(ık değildir )urda Buradaki 6üslüman kesim%ahudilerin "e &rmenilerin dinlerini alılı$orlardı !ma %e'idi dininialıla$amı$orlardı’

9örü.ülen Ki.i #alil 9ü(lü;ına !.iretinden /050 doğumlu;oğum %eri Kürt(e adı 6ude$i= Kö$ü %eni adı Bü$ükseren kö$ü%er !nkara

‘Suru( "e kö$lerinde M():man# M:)'a%+r&U de$imi "ardır >ürk(esi6ishaarih 4403440Konu.an 8ehmi !ltınel%a.53;% Suru(-Olik IAomakJ kö$ü6eslek Olik Kö$ü 6uhtarı

‘Bunlar Gslam değildi &'idi en( kı'lar tarlada (alı.ırlardı Sünni Kürt (o)anlar )u

en( kı'ların etra,larına (em)er (i'erlerdi Kö$ u'ak Kı'lar )irileri elsin de )u(em)eri kırsın di$e "ar ü(leri$le ‘ Verım mu )erdın haho haho’ - Gmdat Gmdat elin

71


72/151

)eni kurtarın- .eklinde )ağırırlarmı. Kü(ükken )i'i akre= ısırdığında 6isha


73/151

‘Eenem )ir %e'idi$i öldürmü.’ Bunu söyler söylemez karşıda oturan bir başkamuhtar ona Kürte bir şeyler söylüyor' rdından ‘$ok $ok nenem )ir &rmeni’$iöldürmü.’ .eklinde am )u noktada da 'erdü.lik$e'idiliğe dönü.ü$or %e'idiler @enal Botan Batman’ın kırsalı Kara


74/151

bdülhamit’inde bu tarihlerde Damidiye laylarının bir !arasını bu coğra*yadaoluşturduğunu öğreniyorum' Berazan Kürt Iedarasyonu’nun ;__________


75/151

5uhsin Bey’in bu son i*adeleri benim araştırmayı değerlendirme biimimi deetkileyecek unsurlar taşıyordu' 6ncellikle araştırmanın ilk başında benim Beg4’nincinsiyeti $e etnik ya!ısıyla hi de ilgili olmadığımı belirtmeliyim' Beni ilgilendirenBeg4’nin bireysel başkaldırısıydı' Cstelik ben Kürt tarihi ya da Kürt sorunu ile ilgili biraraştırma da ya!ma düşüncesinde değildim' +!ontal olarak bir süre alışma benimiradem dışında kendi yolunu bulmaya başladı' lay bir bireyin yaşamından tüm Kürtulusunun tarihsel $ar olu! olamam sorunsalına dönüştü' Bu gelişme beni yaşamımda ilk kez Kürt sorunu ile yüzleşmeme yol atı'

Konu.an 6ehmet @akir%erSuru<>arih 4143440%a.DD

‘6illi a.ireti ü'el kı'larını ara$a ko$arak )ir (ok $e'idi en


76/151

sö'lü ede)i$at derleme (alı.ması olan ;erNi. "e !düle adlı kita)ında da 6illia.iretinin reisi G)rahim Be$ Kendi kı'ına a.ık olan $e'idi delikanlı ;erNi.e )ir tu'akha'ırla$arak kendi kı'ını sadeürkmen "e !ra= a.iretlerine kar.ı sa"a.a


77/151

Bü$ük.er"an I$eni adı %ol


78/151

üstelik Gstan)ul’dan eli$oru' (ok $orulduk )urada )irka( ün dinlenelim’ demi. Buker"an KTraklı &'idi a.iret reisi Cirkal’ın ker"anı$mı. !.iretin )a.ı da Cirkal’inoğlu$mu. Ker"an ağla$an kadının $anından e(erek )ira' ileride y+ş# &:rm:0: 9+)ar: renkli )ir (adır kurmu. Cirkal’ın oğlu adamlarına ‘idin o $a.lı kadın nedenağlı$or di$e sorun’ demi. !damlar kadının $anına elmi.ler ‘Eeden ağlı$orsun’

di$e sorduklarında kadın ‘ )i' @enal’den eldik eri dönmedik )i'e "uru$orlardö"ü$orlar )i'im dinimi' &'idi olduğu i(in )ö$le $a=ı$orlar’ di$erek anlatmı. Sonrada ‘)u ker"an kimin di$eY’ sormu. Cirkal’ın oğlunun olduğunu öğrendiğinde ‘)eniona ötürün Cirkal’a )ir hedi$e $olla$a


79/151


80/151

6iro’nun oğlu Batman’da @imsi kö$ünde rahat u$u$or’ 3iyor $ru!a Birliği’ndeEzidilerin haklarını koruyan Ezidi bir 5illet$ekili olan Ieleknaz .ca, .r*a’dakisa$unmasız Ezidiler iin bir kurtarıcı olarak algılanıyor' 5ishacerk’deki Jeyh Babıktürbesi yerle bir edilirken, Batman’daki Ieleknaz .ca’nın amcasının türbesine kimsedokunamamaktadır' Buradan da -ürkiye’deki Ezidilerin gülü bir lidere gereksinim

duydukları kolayca ortaya atıla bilinir' Daydar Gengiz $e yanındaki yaşlı Ezidito!lumsal ha*ızalarında Ezidiler olarak gülü olduklarında, Ezidi kimliklerini dahalegal yaşaya bileceklerini bu anlatımla ortaya ok aık koymaktadırlar' Kürt aılımınıntartışıldığı bu günlerde Ezidilere dinsel kimlik özgürlüğünün koşullarının yaratılmasıüzerinde de durulması gerektiği kendini dayatmaktadır' Bu olanağa ka$uşacak olanbu halk kimlik bunalımından kurtulacak, Ezidiliği daha özgürce yaşaya bilecektir -ambu noktada Daydar Gengiz’in ağzından ‘5eleke -a$us’ cümlesi belli belirisiz ıkıyor Ve konu.ma$a de"am edi$or ‘&skiden 6ishaörmeyen gözleriyle altı yaşında gözlerini kaybetmezden önceki dönemlerde olduğugibi e$inin yataklarının bulunduğu bölüme başını e$iyor' Jeyho Jemsi’nin geli!gelmediğine bakıyor' >örmese de $arlığını hissetmeye alışıyor' Bastırılmış bellek0aydar bey"in kör gözlerinden ışıldıyor. ğlıyorumZ

Daydar bey konuşmasını sürdürüyor' ‘&'idi


81/151

kağıt üzerinde islamlaştırmayı başardığı Beg4 +amur, to!lumsal ha*ızada Ezidikimliği ile mitoslaşmaya hala de$am etmekte'

Daydar Bey’in bilin altı ışıldamaya de$am ediyor ‘Bi'im Kö$ &'idi ikendine olan sa$ı daha $üksekti Gnsanlar arasında sa$ı "e se"i (ok daha ,a'la$dı’

Beg4 mitosunun to!lumsal ha*ızadaki yansımasında Kürt 5illiyetiliği baskın

değil' Ezidi kimliği Kürt kimliğine göre ok daha belirgin' Bu durum MKK’nin !olitikasıile uyuşmamaktadır' -G de Beg4 samur’un to!lumsal ha*ızada anımsama biimindenhoşnut değil' ünkü bu durum de$letin Kürtleri asimile etmede kullandığı ümmetilik !olitikasının antitezi konumundadır' +özün özü, Beg4 +amur, dinsel kimliği birincilolarak sa$unmakla Ezidiliği Kürt milliyetiliğinin önüne geirmektedir' Bu durumeşzamanlı olarak, -G’nin ümmetilik !olitikası karşısına, Kürt milliyetiliğiniıkartmaktadır' Bu mitos, 5; karşısında !ürt milliyetiliğinin sa$unucusuolurken, G!! karşısında dinsel kimliği öncelikli sa$unarak paradoksal birnitelik iermektedir.

Beg4 samur mitosunun nesnelliği de$letin +uru’lu Ezidileri ?slamlaştırmagayretlerine de$am edeceği sonucunu göstermektedir' ynı mitos +uru’taki

Ezidilerin MKK tara*ından da Kürt 5illiyetiliğine zorlanmalarını getirecektir'Burada gerek sorunsa, Ezidi kültürünün hem -G hem de MKK tara*ından

öncelikli görünmemesidir' 6zde Ezidi dıştan 5üslüman görülen bu insanların !olitikseimlerinin ne olduğu, bu insanların Ezidiliği yaşaya bilmek iin nasıl bir özümbulacakları sosyolo7ik olarak ok önemlidir' +uru’lu Ezidiler Beg4 +amur’umitoslaştırarak hem -G’ye hem de MKK’ye karşı natural doğalarını korumayaalışmaktadırlar'

-am da burada +uru’ta Ezidi kalan son N köyden biri olan 5asıcark’ın KürtDizbullah’ın tabanı olması, 5ishacerk’in ise MKK’nin doğal tabanı olmaya başlamasıolduka dikkat ekicidir' 8ani 5asıcarklı Ezidiler ümmetilik ideolo7isi ile Ezidibenliklerini tamamen kaybetmiş, 5ishacerkli Ezidiler de Kürt milliyetisi olarak dinselkimlikleri unutmaya başlamışlardır' 5ishacerk’teki O& yaş $e üstü insanlarınto!lumsal ha*ızalarında Beg4 +amur mitosu canlılığını korurken, 1& yaş $e altı5ishacerk’li insanların to!lumsal ha*ızalarında Beg4 +amur mitosu nerdeysebulunmamaktadır'

Başka şekilde söylersek +uru’lu Ezidlerin to!lumsal ha*ızaları de$let, MKK $eDizbullah’ın saldırısıyla karşı karşıyadır' Ezidilerin to!lumsal kimlikleri sonır!ınışlarını yaşamaktadır' Bu to!lumsal kimliğin $aroluş sorunu ise, -G $eDizbullah’ın ?slamlaştırma !olitikalarına, MKK’nin de milliyetilik söylemlerine karşıkendi koruma mekanizmalarını geliştirebilmektir' Beg4 +amur’un mitoslaştırılması bumekanizmalardan en gülüsü gibi görünmektedir'

>arih //453440%er +r,a-Bo'o"aKonu.an Ki.i 6ahmut %ıldırım ILidarJ%a. F5

‘Kürdistan’daki Kürt a.iretlerinde )ir elenek "ardır Osmanlı$la sa"a.an herhani )irKürt a.ireti eğer Osmanlı$a $enilirse to=rakları )u sa"a.a katılma$an diğer Kürta.iretleri tara,ından $ağmalanır "e ellerinden as= edilirdi Osmanlı$la sa"a.an$ürekli "e korkusu' %e'idi a.iretleri Osmanlı$a $enildiklerinde mallarını to=raklarını

Sünni Kürt a.iretlerine ka=tırırlardı Bu )ağlamda Sünni Kürt a.iretleri (oğu ke'%e'idi Kürtleri Osmanlı$la sa"a.larında )ilerek $alnı' )ırakırlardı Osmanlı$la

81


82/151

sa"a.an %e'idi a.iretinin i(inde olan )a'ı %e'idi aileler de )a'en )u sa"a.a katılma'Osmanlı kar.ısında sa"a.ı ka$)eden %e'idi Kürt akra)alarının mallarını$ağmalarlardı 'ellikle Ketikan a.ireti )u ti= ö'ü a(ıklıkıları (oğu ke' $a=ardı/;ün$a sa"a.ına denk dü.er )u eli.meler /0$$ sonundaki Osmanlı-?ussa"a.ında ?uslara $enilen Osmanlı %e'idilerin Gslamla.tırılmasını daha arlasının i(inde de mağaralar "ardıKö$ün merasına )iti.ikti )u tarla +r,a’nın da$anılma' $a' sı


83/151

;ersim ü'erinden etirilen &rmenilermi. )unlar Ka,ile )i'im kö$de mola "erdiğindekala)alık &rmeni kitlesinden en( kı'lar ,ırla$arak 6isha


84/151

oldu’ demi. !li de ‘Ben ta".an değilim e


85/151

K##) y$ar:n/an &++ 8+t#r+&N+r/+ /7şman 9ar)a $r/a #t#r+&(r(n K7rt (şa&ar: nam() 87n7/7r

Daydar Bey’in konuşmasına tekrar dönelim ‘&rmeni a.iretleri Salih Be$’i (ok

se"erlerdi Salih Be$’in D hanımı &rmenidir !dı sılto idi Salih )e$ ne $a=sın a.iretiislama döndü O da islam oldu >H kurulduktan sonra Salih Be$ kan da"alarınıka"aları (ö'erdi ?e.o’nun )a)ası Salihi Se$,o’dur #aürkmendir 6iriman ise Bo'an Be$’dir !si Beska Ci:an @edad ;ınaları se"me'Ketikanlar ;ınaların sağ koludur’

Konu.an 6aria >%erGstan)ulOsman)e$>arih 3F403440%a. 53

‘Bir ka( a$ ön


86/151

özgürce yaşamaya başlamaları, -ürkiye’de de aynı koşulların sağlanmasıdurumunda da buradaki illegal Ezidilerin lmanya’da olduğu gibi Ezidiliği legalyaşayacakları $arsayıla bilir'

>arih /413440

Konu.an Ki.i 6ehmet Kutlu


87/151

..D#n#m#0 #n+r%+ y: 4n%+ )#0#n /#n#n#0/+n 4n%+ 8+m#ş)+ na): $(r /a#0 &4&+n $ara& M7)7man $(r(0 Na(&a/n+0ar #r Y+0#/# /+@# m#y/# E@+r#r )a>ma 9ar)a #0 )#0#n /#n#n#0/+n )a>ma/:& )#0 #0#m /#n#m#0/+n )a>t:n:0..=J?

#'6uhammet Gslam ,else,esini "ahi$ "e hadisle a(ıklar Bu ,else,e$e din

denili$or O$sa din etmi$olo:ik olarak Kürt(e )ir kelimedir Kelime anlamı da er(eğiörmedir Gmanın Kürt(esi B!V!?G’dir Ba"ari ki.ilerin )ir)irlerine ü"enme sığınma"e inanmalarıdır’

‘Kürtler_ 8arslardan >ürklerden "e !ra=lardan )askı örü$orlar !ra=lar>ürkleri >ürklerde Kürtleri islamla.tırı$or !slında o"alarda kalan Kürtler Gslamla.ı$ordağlara $erle.en Kürtler or:inlerini koru$orlar Perdü.i olarak kalı$orlar Perdü.iKürtler $erle.ik $a.ama e(in


88/151

>arih 34413440%erur,a merke'Konu.an #alil Bo'an%a.5D

Ba)a adı @ükrü !na adı !dle !nkara 7ni"ersitesi &:ar: 8+#şm+)# (t$>((@(n #m>arat$r(@(n /$@r(/an y4n+t#m# 9+ /+n+t#m#n+ t# $ma):na y$

88


89/151

at:. S408+#m# a/:na Tan0#mat r+f$rmar: /+n#+n y+n# /70+n+m++r Y+0#/#+r4rn+@#n/+ ")man: #/ar+)#n#n 40+#&+ 9+r8#+r#n /70+n# a:nma): a)ay#ş#n)a@anma): 9+ a)&+r a:m: ##n /a'a 4n%+ '# $ma/:@: &a/ar aa 'ar%ama):ş+&#n/+ t+0a'7r +tt#. D+m+&t+/#r. IBu dönemle ilili a$rıntılı )ir anali' i(in )k'9öl)a.ı -he 8ezidis and the ttoman +tate s D3-53J B( aaar $& /a'a

)#)t+mat#& #r ##m/+ A/7'am#/ /4n+m#n/+ /+ /+9am +/+r. G4aş: anatmaya /+9am +tm+&t+/#r Da'a &ara&t+r#)t#& $an #)+ y#n+ ( y4n+t#m0#'n#y+t#n#n #r 7r7n7 $ara& am#/#y+ r+;#m#n#n Y+0#/#+r# tan:ma& 9+'a&ar:n/a /+tay: #r #8#y+ )a'#> $ma& ##n 84)t+r/#@# aa/:r. 3O. y70y:/an4n%+ '+r n+ &a/ar ")man: #/ar+)# Y+0#/#+r+ /a#r +# #r a&:ş a:):na)a'#>)+ /+ +)a)+n Y+0#/#+r#n m $/(&ar: 9+ na): #r #nan%a )a'#>$/(&ar:n: #m#y$r/(. Ön+m# $an #)+ #m+& ##n aa 84)t+rm#y$r$(şar:y/:. m#y+t# at:n/a ((nan n7f()( /+n+t+n+##r m$##0+ +/#+##r9+ &ayna&ar:n/an a0am# 47/+ fay/aana##r 'a+ 8+t#rm+& ama%:ya /+9+t#nt+aa): 'a&&:n/a #8# t$>ama): m$/+rn #r >rat#&t#r. An%a& A/7'am#/#/ar+)#n#n #r aş&a 87n/+m# /a'a 9ar/: &an:m%a ( /a +n a0 /#@+r+r# &a/ar

m$/+rn/#r! )a>&:n $ara& 84r/7@7 ( t$>((@(n /4n7şt7r7m+)#İ)amaşt:r:ma): 9+ /a'a m+/+n# 'a+ 8+t#r#m+)#. Ismanlı üslüman!ürtleri merkezi otoriteye bağlamak iin Ganismaist politikaları uygulayarakbaşarı sağlayacaktır. +zidi !ürtlerin merkeze bağlı hale getirilmesi üslüman!ürtler kadar kolay olmayacaktır. >şağıda 0alil Jülü"nün Berazanlarınmerkezi bağlanmaları konusundaki düşünceleri yer almaktadır.

Konu.an #alil 9ü(lü%a.546eslek%a'ar%er!nkara>arih/D4D34/4

‘Bere'an )irliği /2D4 $ıllarında tamamı$la tas,i$e edilmi.tir ;e"let tara,ından da $oksa$ılmı.tır !ma $erel anlamda hatır önül "e sa$ınlığa da$anan "e (ok da etkiliolma$an eneleksel )ir $a=ı olarak ikin


90/151

oluşturacaktır. Ezetle 0alil Bey"in yaptığı bu siyasi belirlemelerin Ismanlıtara:ından yaşama geirilme süreci yakından incelendiğinde, Begê mitosununbilimsel nedenleri daha net anlaşılacaktır ' smanlının yukarıda söz edilennedenlerden dolayı Kürtleri yeniden örgütleme girişimleri Beg4’nin doğumunu $eonun yetiştiği dönemi de ka!samaktadır' 8eniden örgütlenen Kürtlerin bu tarihlerde

yaşayacakları\yaşadıkları ekonomi)!olitik süre, Beg4 tra7edesinin en önemlinedenlerindendir' Beg4’nin kaderidir aynı zamanda bu süre' =M#t$)aşa%a& #r+y+r7)t+n/#&+r# tar#')+ 84r+9 9+ #ş+9#n a)a ##n%#n/+ $ama0ar. A):n/a&a/+r+r# +#/#r.? +özü Dalil Beye tekrar bırakıyorum' ‘#amidi$e olsa )ile


91/151

tarihlerde Osmanlı$a )a. kaldırmalarının erek(elerinin de )u kita=ta tartı.ılmasını)eklemekte doğru )ir tutum değildir %a'arın $a=ma$a (alı.tığı .e$ sade


92/151

etme e$lemlerinin &rmenilere $öneldiğini )u


93/151

kazanmalarına rağmen, kitlesel $e coğra*ik olarak yeterince geniş bir alanayayılamadıklarından bir dönem sonra kanlı bir şekilde bastırıldılar' ;1&<

%&' yüzyıla gelindiğinde ?ttihat $e -erakki Martisi iktidarı ele aldı $e -ürkülüğedoğru son hızla gidildi' "' 3ünya +a$aşı *ırsat bilinerek Ermenilerin sonu getirildi';Burada Ermenilerle birlikte +üryanilerin, Ezidilerin $e le$ilerinde kıyımdan

geirildiklerini anımsamak gerek' Bu kıyımlar iin önceleri %' bdülhamitin kurduğuhamidiye orduları, ardından da ?-M’nin yine bu alayların alt ya!ısından oluşturduğuha*i* sü$ari birlikleri kullanılmıştır' Kullanılan bu ordular BKI gibi bir ok KürtIeodalziminin son kalıntılarının ortadan kaldırılması iin de kullanılacaktır'< rtıksmanlının egemenliğindeki to!raklarda aykırı sesler istenmiyordu' Dükümet, birKürt hareketinin örgütlenebileceği kuşkusu iinde idi' ?ttihat $e -erakki iktidarı $akitkaybetmeden bir >ö Kanunu ıkardı' Kürtler kitleler halinde batıya sürüldü'+a$aştaki ölümler bu gölerle birleşince Kürtler yüzbinlerce insan kaybettiler $e derinbir alık $e se*aletle karşı karşıya kaldılar' ' 3ünya +a$aşı, ardından imzalanan5ondros 5ütarekesi, smanlı ?m!aratorluğu’nun sonunu getirdi' 5ütareke ile birlikteKürt illeri de işgale uğradı' ;1&<

%'bdülhamit yönetimi gerek Kürt le$ileri gerekse Ermeniler aısından birdöneme niteliğindedir' , ne !ahasına olursa olsun bu iki unsuru elde tutmakamacındadır' , bir yandan 5üslüman $e -ürk unsurlar lehine ekonomik $e sosyal*ermanlar ıkarırken, bir yandan da ‘?slami Birlik strate7isi temelinde, +ünni Kürtleriyanına ekebilmek iin Damidiye)şiret alayları uygulamasına baş$uruyordu' Buyöntemle, +ünni $e le$i Kürt bloğunu !araladığı gibi, Ermenilere karşıkullanabileceği bir gü de yaratmış oluyordu' Bu yöntemle +ünni Kürtleri kendinebağlayan bdülhamit’in, le$i $e Ezidi Kürtlere dönük !olitikası, onları +ünni hocalararacılığıyla +ünnileştirmeye alışmaktı' ;1&< )Bu yolla ?slamlaşmayı kabul etmeyen le$i $e Ezidilere ok sert müdahaleler olmaktaydı') "0#2)"0#O yıllarında .r*a)+asondolaylarında on binlerce kişinin ölümüyle biten Kürt)Ermeni)Ezidi)-ürk atışmasındaErmeni $e Ezidilere karşı ağır sulara karışan olayların önderleri bdülhamittara*ından nişanlarla, rütbelerle talti* edildiler';1"< Datta Ermenilerin yanı sıraKeldanilerin, Kürtlerin, Ezidilerin $e le$ilerin de bu to!yekun ortadan kaldırmayadahil edilmeleri $e nü*uslarının düşülmesi öngörülmüştü' ;1%<

"0&&’li yıllardan bu yana smanlı de$letinin ?slamlaştırma !olitikaları;%'dülhamit’in ?slamlaştırma !olitikası ekseninde Ezidileri katletmesi< ile asimileedilen Ezidiler smanlının mirasısı >ürki$e ;e"leti dönemi =olitikaları sonuülü’nün Mirsus yayınlarından ıkan ‘ığlığın Bin 8ılı’ adlıkitabına baş$urulmuştur' Bu sürete Dalil >ülü ile kişisel görüşmelerden deyararlanılmıştır'

93


94/151

B. B+ra0an K7rt +/+ra)y$n(n(n =BK?K(r((ş(

BKI’un kurulması ile ilgili bilgiler görüşmeler halinde aşağıda $erilmiştir' BKI’ninkuruluşuna detaylı bir şekilde bu alışmada yer $erilmesi doğal olarak mümkündeğildir' ünkü bu başlı başına ayrı bir alışma konusudur' Burada ya!ılan BKI’nin

kurulmasının ok kaba hatlarının okuyucuya $erilmesidir' 5eraklı okuyucu BKI’unkurulması sürecini Dalil >ülü’nün ‘ığlığın bin yılı’ adlı kitabında bula bilir'

Konu.an Kadir He$lan%a. D%er+r,aGlk 9örü.me

‘#'mer’in orduları Kürtlere saldırdığında Kürtler $a.adıkları $erden )uünküKu'e$ Trak’a "e >ürki$e’nin Kürt


95/151

&'idilerdi )unlar !na Bera'an dağılınarihin her dönemimde )u durum e(erli olmu.tur 6e'o=otam$a’nın $erlihalkı olarak )i' Kürtler )u $ü'den (ok aarih )o$un


96/151

Kadir Bey BKI’un coğra*ik sınırlarını iziyor ‘Bu sınır ;i$ar)ekir Van 6usul@enal"e Kerkük’tür Sa$ılan )u .ehirlerin ortasında kalan )ölede $erle.mi.lerdir

Bera'anlar %a"u' Sultan Selim döneminde san


97/151

ISel(uklu sultanları ile %a"u' Sultan Selim Kanuni Sultan Süle$man i)i Osmanlı=adi.ahları Kürt )e$leri$le (e.itli anla.malar im'ala$ı= onların


98/151

)ölede )ü$ük )ir )e$lik olarak $a.arlarken daha sonra önemli )ir kısmıSellahaddin &$$ü)i ü(leri ile )irlikte +r,a "e ?akka )ölesine $erle.mi.tir Bu)ölenin idari $a=ısını "e )e.eri durumunu olu.mu.tur Bera'ilerin diğer )ir kısmı da.imdiki #ale= O"asına >el !ran (e"resine $erle.memi.tir Gran’da kalanların$anında a' da olsa Bera'ilerin &r'urum Kara$a'ı "e ;i$ar)akır Sil"an


99/151

olması erekme'di Ci$ade I=e$aJ öre"li "e$a rüt)eli sa"a.(ı $ani .ö"al$e olanait ka)ile )e$i a.iret )o$)e$i "e mir I)ü$ük )e$J "e onun da daha üstünde mirimiran I)e$ler )e$iJ .eklindeki a.iret örütlenmesi a$nı 'amanda )ölesel $önetim.ekli$di Ve )u ö'elliklerin he=si Bera'an’da me"arım "e ha$"an tian'imat(ı 6usta,a?e.it Ca.a’nın Hi're’de kırk )in ['idi erkeğin öldürülmesi "e kadınların #ale==a'arlarında satılması i)i ola$ların ardındanJ kurtulanların ka(arak )ir kısmınınBere'an )ölesine elmesi$le sa$ıları artmı.tır !$rıan'imat(ı $önetimin kı.kırtması$la Kürt )e$lerine "eri "e )e( ödemede sorun

(ıkarması $ine Gnili' "e 8ransı'ların da$atması$la $ol ü'erahındaki )u )e$liklermerke'e )ağlanmak ü'ere dağıtılması onun $erine merke'i ordu$a asker olarak

99


100/151

alınmaları hu'ursu'luğu "e kara.a$ı arttırdı Klasik Kürt askeri ü(lerin $okedilmesi onları Osmanlı’$a kar.ı )ir $urt sa"unmasına "e an'imat’ın merke' tale=leri

doğrultusunda dumura uğratılan $erel $a=ı korumak ü'ere ['idi kökenli K[tikana.iretin )a.ına e(en "e Bere'an liderliğini $önlendiren #emo "e Karhin adında iki

100


101/151

karde. $a=mı.tır >emel sloanı .u$du R#i()ir Bera'i Kürdü ,es i$me$e


102/151

Dalil Bey’in tam bu noktasa i*ade ettiği tarihsel realite Beg4 e*sanesinin alt ya!ısınınok önemli bir !arasıdır' 8ani maddi ya!ısının temel direklerinden bir tanesidir bugelişme'

Konu.an #a$dar Heni'%er 6ishaarih /34F34/4

‘&'idi olan ]alitan I#alitlarJ a.iret reisi #üse$in Ca.a ;ına a.ire reisi Salih Be$’in kı'ı8eride ile e"li$di #üse$in Be$ #amidi$e Ca.ası olduğunda kendi a.ireti olan#alitanlar i(indeki )ir (ok &'idi$i kö$lerinden sürü= ara'ilerine el ko$du ]alitan’lar;ına’ların )ir kolu sa$ılırdı Sa$ı


103/151

"eriler ödemeleri onların @enal’den a$rılmalarına neden oldu )ira' da 8akatde"lete asker "erenler "e "erilerini öde$enler orda kalmı.lar ‘ Ete yandan0elep"deki 6ezidi tai:esi arasında bu yeni me$zuat gerektiği gibi uygulanırken,askere alma kanunun ., >.!5.0,K&&A7.

MM. >bdülhamit"in 6ezidiler hususunda ki bu görüsleri geregince6ezidiler"in askerlik hizmetinden mua: tutulamayacakları Babı >li tara:ındankamuoyuna bildirilmisti. Ne suretle olursa olsun 6ezidiler"e müsamahagösterilmeyecek $e askere alınacaklardı. 5arihi Belge O5arihi Belge O BI>.,6.GP!.B

)askılardan ka(an )ir kısım &'idi dağa (ıkı$or Aıktıkları )u dağ 'ine=esinde ku))e de "ardı &'idiler orda i)adet ederlerdi F4 $ıl ön


104/151

güdecekler, bunun iinde Damidiye alaylarını ardından ha*i* sü$ari birliklerinikullanacaktır' Bu durum B'K'I’nun "01& yılında ortadan kaldırılmasının ardındansmanlı tara*ından oluşturulan Berazan Kürt birliği iindeki bir ok Kürt aşiretininanlatılmaz acılar yaşamlarına yol aacaktır' Bu karmaşada kahramanımızın aşiretiolan 3ına aşireti de kendine düşen !ayı *azlasıyla alacak, 3ına aşiretinin iindeki

Ezidiler katmerli baskılarla karşı karşıya geleceklerdir' 6nce !anislamist !olitikalarla5üslümanlaşacak daha sonra da Mantürkist !olitikalarla -ürkleşeceklerdir' -üm bugelişmeler Beg4’nin mitoslaşmasına yol aacaktır' Kurtuluş sa$aşının hemensonunda da BKI’un ardılları olan Kürt aşiretlerinin can ekişen *eodal bağlarıtamamen yok edilmiş olacaktır'arih /0413440Konu.an Kadir He$lanGlk örü.me 3 )ölüm%er +r,a merke'

‘!)düla'i' ?usların Ka'aklardan olu.turdukları ordulara )en'er ordular kuru$orKürtler arasında Kurduğu )u ordular #amidi$e ordularının =ro ti=imidir Eimera'anın(ö'ülmesi )

yaşar batman "yezidiler"

Documents