yaygınlatırılmı ulusal ve uluslararası proje (yuup)...
TRANSCRIPT
Türk Hızlandırıcı Merkezi (THM)Yaygınlaştırılmış Ulusal ve Uluslararası Proje (YUUP)
Aşaması Çıktıları
Prof. Dr. Ömer YavaşProje Yürütücüsü
Ankara Üniversitesi Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü
12 Şubat 2015
Ankara YEF Günleri 2015, ODTÜ, Ankara
Hızlandırıcı ve Işınım Teknolojileri
Günümüzün Öncelikli Teknolojileri
3
- Hızlandırıcı ve Işınım Teknolojileri
- Nükleer Teknoloji
- Uzay Teknolojileri
- Savunma Teknolojileri
- Enerji Teknolojileri
- Biyoteknoloji
- Nanoteknoloji
- Bilişim ve İletişim Teknolojileri
- Ulaşım Teknolojileri
- Gıda Üretimi ve Güvenliği Teknolojileri
- Teşhis ve Tedavi (Tıp) Teknolojileri
Elektromagnetik Spektrum ve
Parçacık Hızlandırıcıları4
Sinkrotron ışınımı
Çarpıştırıcılar
Hızlandırıcıya dayalı ışınım kaynakları 5
Hücre çekirdeği
Hızlandırıcıların Uygulamaları6
Parçacık Fiziği
Nükleer Fizik
İkincil Demetler
Nötron Kaynağı
Sinkrotron Işınımı
Serbest Elektron Lazeri
İyon İmplantasyonu
Radyoterapi
Nükleer Tıp
Malzeme Bilimi
Yarı İletkenler
Nanoteknoloji
Biyoteknoloji
Genetik
Arkeoloji
Ulusal Güvenlik
Gıda Güvenliği
Madencilik
Enerji Üretimi
Hızlandırıcı Teknolojileri
Neden Jenerik Teknoloji? 7
Metal ve yüzey işleme sistem ve teknolojileri
Isıtma ve Soğutma (He, su, azot v.b.) sistem ve teknolojileri
Parçacık üretimi sistem ve teknolojileri
Magnet sistem ve teknolojileri
Vakum sistem ve teknolojileri
RF kavite ve güç sistem ve teknolojileri
Kontrol sistem ve teknolojileri
Radyasyon güvenliği (kişi, ortam ve makine) sistem ve teknolojileri
Optik sistem ve teknolojileri
Kablolama sistem ve teknolojileri
Dedektör ve veri alınması sistem ve teknolojileri
Veri iletimi ve işletimi sistem ve teknolojileri
Türkiye-CERN İlişkileri
ve
Dünyada Durum
CERN Türkiye-CERN İlişkileri
9
1961: Türkiye CERN’de gözlemci üye oldu
Mayıs 2009: Hükümetin üyelik için başvurusu
13-14 Temmuz 2010
CERN Türkiye Komitesinin ziyareti
Toplantılar:
Ankara Üniversitesi
ODTÜ/ULAKBİM
Cumhurbaşkanlığı Köşkü
Komitenin olumlu raporunun ardından;
17 Aralık 2010: CERN Konseyi Türkiye’nin
üyeliğe adaylık başvurusunu kabul etti.
12 Mayıs 2014:
Türkiye CERN ile
Ortak Üyelik anlaşması
imzaladı.
22 Ocak 2015:
Anlaşma TBMM
tarafından onaylandı
Türkiye CERN Anlaşması
10
Türkiye ile CERN Arasında İmzalanan Ortak Üyelik
(Asosye Üyelik) Anlaşmasının Başlıca Hükümleri
- Türkiye, anlaşma ile CERN’ün hukuki altyapısını, işleyiş kurallarını, yönetmeliklerini ve organlarının alınmış
kararlarını kabul etmektedir.
- Türkiye, ekonomik ve nüfus büyüklüğüne göre hesaplanan tam üyelik katkı payının (aidatının) en az onda birini
(1/10) CERN’e yıllık olarak ödeyecektir ve bu aidat hiçbir şekilde 1 Milyon CHF’den az olmayacaktır.
- Türkiye, CERN’ün bilimsel eğitim programlarının yanı sıra eğitim ve öğretim programlarına da iştirak edebilir.
- Türkiye, CERN Konseyinde (kapalı oturumlar hariç) oy hakkı olmaksızın temsil hakkı edinmiştir ve davet beklemek
zorunda olmaksızın söz alabilir ve beyanda bulunabilir.
- Türkiye, CERN Finans Komitesinin toplantılarında temsil edilme hakkına sahiptir.
- Türkiye’nin Konsey’deki bilimsel temsilcisi CERN Bilim Politikaları Toplantılarına gözlemci olarak katılabilir.
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları süreli ve sınırlı sözleşmeler ile akademik üyelik, öğrencilik ve öğretim üyeliği için
yapılacak CERN personel atamaları için başvurabilir.
- Türkiye menşeli mal ve hizmetler sunan firmalar, CERN Finansal Kurallar Uygulama Yönetmelikleri çerçevesinde
CERN ihalelerine teklif verebilirler. Türkiye CERN’de bir sanayi irtibat görevlisi bulundurabilir. Türkiye firmalarınca
CERN’de üstlenilecek işlerin bileşik finansal değeri hiçbir durumda anlaşma kapsamında Türkiye’nin CERN’e
yapacağı finansal tutarı geçemez.
- CERN Konseyi, ortak üyelik kriterlerini düzenli olarak (normalde 5 yılda bir) gözden geçirir.
- Türkiye, anlaşmanın süresi içinde ortaklık anlaşmasını sona erdirme isteğini CERN Konseyine bildirebilir ve bu
başvuru değerlendirilip karara bağlanır. Üyelik ortak insiyatif ile de sona erdirilebileceği gibi, ilgili üyelik kriterlerinin
Türkiye tarafından karşılanamaması durumunda CERN Konseyi üyeliğin sona erdirilmesini bir yürürlük tarihi
belirterek karara bağlayabilir.
- Türkiye, bu anlaşma ile edinilen olağan ortak üyelik statüsünden tam üyeliğin ön aşaması olarak ortak üyelik
statüsüne ve ardından CERN’e tam üyelik statüsüne geçiş yapabilir.
DÜNYA’DA DURUM
11
~ 30.000 Hızlandırıcı
Dünyadaki Hızlandırıcıya dayalı
Işınım Kaynağı (SR & FEL) Merkezleri
Türkiye’de Durum
TÜRKİYE’de DURUM
14
Sağlık Alanında Kullanılan Hızlandırıcılar
- Medikal linaklar (kanser tedavisi)
Enerjileri: 8-20 MeV, ~ 220 adet
Radyoizotop Üretimi
- TAEK Proton Hızlandırıcı Tesisi (Sarayköy, Ankara)
- Bebek siklotronlar (PET) (kamu ve özel sektör)
Endüstriyel elektron linakları (baca gazı temizlenmesi, kablo üretimi vb.)
Küçük ölçekli iyon demetleri ile nükleer fizik deneyleri
Hadron (proton ve nötron) terapi merkezleri (Şehir hastaneleri projesi)
Üniversitelerde araştırma grupları ve CERN deneylerine katılım
SESAME (Ürdün) Sinkrotron Işınımı tesisinde kurucu üye
Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi (Kalkınma Bakanlığı destekli)
Koordinatör: Ankara Üniversitesi
İlk tesis: Elektron Hızlandırıcısı ve Serbest Elektron Lazeri Tesisi
Planlananlar: Büyük ölçekli hızlandırıcı ve ışınım tesisleri
15
TÜRK HIZLANDIRICI MERKEZİ PROJESİ
http://thm.ankara.edu.tr
Projenin Aşamaları ve Amaçları
Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi Aşamaları
I. Aşama Projesi (1997-2000)
Parçacık Hızlandırıcıları: Türkiye’de Neler Yapılmalı? (Fizibilite projesi)
II. Aşama Projeleri (2002-2005)
THM Tesisleri için Genel Tasarım Raporları (İki proje)
III. Aşama Projesi (YUUP, 2006-2015)
İlk Tesis, Enstitü ve THM Tesisleri Teknik Tasarım Raporları
IV. Aşama (2016-2030)
THM Tesislerinin Kurulumu
17
Fizibilite Raporundan…(2000)
Ülkemizde 21. yüzyılın jenerik teknolojilerinden Hızlandırıcı
Teknolojilerinin daha etkin kullanabilmesi için “Türk Hızlandırıcı
Merkezi” kurulmalıdır…
Bu merkezde:
- Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü
- 3. Nesil Işınım Kaynağı (Sinkrotron Işınımı, SI) tesisi
- 4. Nesil Işınım Kaynağı (Serbest Elektron Lazeri, SEL) tesisi
- Proton Hızlandırıcı (PH) tesisi ve
- Parçacık Fabrikası (PF) tesisi yer almalıdır
Büyük Hızlandırıcı Merkezleri ile işbirliğine gidilmelidir
CERN’e tam üye olunmalıdır
Hızlandırıcı ve Dedektör Teknolojileri alanında uzman yetiştirilmelidir
18
Genel Tasarım Projeleri II. Aşama: 2002-2005
19
Koordinatörler: Ankara ve Gazi Üniversiteleri
DPT2002K-120250 (Yürütücü: S. Sultansoy, Gazi Ü.)Türk Hızlandırıcı Merkezinin Genel Tasarımı
DPT2003K-120190 (Yürütücü: Ö. Yavaş, Ankara Ü.)Sinkrotron Işınımı ve Serbest Elektron Lazeri Üretimi ve Kullanımı için Genel Tasarım
THM için önerilerin hızlandırıcıların tipleri, ana parametreleri vearaştırma ve uygulama potansiyelleri belirlendi (2 sonuç raporu: ~380 sayfa, 2005)
Sinkrotron Işınımı (3.5 GeV pozitron sinkrotronu)
Serbest Elektron Lazeri (1 GeV elektron linakı)
Parçacık Fabrikası (Ec.m.: 3.77 GeV’lik elektron-pozitron çarpıştırıcısı)
Proton Hızlandırıcısı (1-5 GeV proton hızlandırıcısı)
Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi (2006-2015 Aşaması (YUUP))
20
Ana hedef:
Ülkemizde hızlandırıcı teknolojilerinin geliştirilmesini ve bu teknolojilerin başta Ar-Ge
çalışmaları olmak üzere ilgili alanlarda yaygın ve etkin olarak kullanımını sağlayacak
Türk Hızlandırıcı Merkezinin Teknik Tasarımını yapmak ve THM’nin ilk tesisi olarak
Ülkemizin Ar-Ge amaçlı ilk elektron hızlandırıcısı ve ışınım tesisini (TARLA) kurmak.
Diğer hedefler:
Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsünü kurmak
Ulusal ve Uluslararası yaygınlığı ve işbirliğini geliştirmek
Dünyadaki bilgi ve deneyim birikiminden yararlanmak (ikili anlaşmalar- danışma komiteleri)
Hızlandırıcılar alanında uzman yetiştirmek
Kullanıcılar, endüstri ve özel sektör ile işbirliğini geliştirerek yerli üretimi teşvik etmek
ve hızlandırıcılara dayalı katma değeri yüksek Ar-Ge ve üretim süreçlerinin önünü açmak
Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü
Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsühte.ankara.edu.tr
22
2006- 2007 : Gerekçe ve Dosya hazırlığı
31 Ocak 2008 : Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Kurulu onayı
15 Nisan 2008 : Ankara Üniversitesi Senato onayı
12 Ağustos 2008 : YÖK onayı
01 Şubat 2010 : Bakanlar Kurulu Kararı (2010/103)
26 Şubat 2010 : 27505 sayılı Resmi Gazetede yayınlandı
16 Mart 2010 : Enstitü Müdürü atandı
Enstitü ve Hızlandırıcı Hizmet Binalarının Açılışı 9 Mayıs 2011, Ankara Üniversitesi Gölbaşı Kampüsü
23
Proje Ekibi ve Ulusal İşbirliği
Üniversitelerarası İşbirliği Proje Ekibi: 78 Doktoralı + 78 Lisansüstü Öğrenci
25
Ankara Üniversitesi (Koordinatör)
Gazi Üniversitesi
İstanbul Üniversitesi
Uludağ Üniversitesi
Dumlupınar Üniversitesi
Erciyes Üniversity
Boğaziçi Üniversitesi
Doğuş Üniversitesi
S. Demirel Üniversitesi
Niğde Üniversitesi
Osmangazi Üniversitesi Gebze Yüksek Teknoloji Enst.
Ulusal Yaygınlık
.Istanbul U.
Bogazici U.
Dogus U.
Fatih U.
Ankara U. (Koordinatör)
Gazi U.
METU
Bilkent U. Hacettepe U.
Kırıkkale U.Osmangazi U.
GYTE
Kocaeli U.
S. Demirel U.
Dumlupinar U.
Uludag U.
Erciyes Ü.
C. Bayar U.
Nigde U.
Aksaray U.
Bitlis Eren U.
Inönü U.
Çankırı
Karatekin U.
Alparslan U.
İ. Çeçen U.
Adıyaman U.
Gaziosmanpaşa U.
Uluslararası İşbirliği
Uluslararası İlişkiler
Uluslararası Danışma Komiteleri
28
JAPAN
iFEL, JAERI, KEK
ENGLAND
CI, JAI
USA
ANL, SLAC, Jlab, FNAL
CHINA
IHEP, BESIII
RUSSIA
BINP
SWITZERLAND
CERN, PSI
ITALY
INFN
GERMANY
DESY, FZB-BESSY,
FZDR, Euro XFEL
JORDAN
SESAME
TURKEY
TAC
SWEDEN
ESS
Ankara Üniversitesi - DESY (Germany) : 1996
Ankara Üniversitesi - LHC-ATLAS (CERN) : 1997…
Ankara Üniversitesi - CLIC (CERN) : 2005…
Ankara Üniversitesi - HZB (Germany) : 2007
Ankara Üniversitesi - HZDR (Germany) : 2007
Ankara Üniversitesi - Cockcroft Institute (UK) : 2011
Ankara Üniversitesi - IHEP (China) : 2011
Ankara Üniversitesi - Euro XFEL (Germany) : 2012
Ankara Üniversitesi - ESS (Sweeden) : 2013
Ankara Üniversitesi - INFN-LNS (Italy) : 2014
29
Uluslararası İşbirliği Anlaşmaları
TAEK desteği
Uluslararası Projeler ve Kollaborasyonlar
30
- FP7 Project (CALIPSO, www.wayforlight.eu , 2013-2015) :
CALIPSO: Coordinated Access to Light Sources to Promote Standards and Optimizaton
Proje Ortağı Avrupa Merkezleri: ELETTRA (Italy, Coordinator), ALBA (Spain), AU (Denmark), CNRS (France),
DESY (Germany), DIAMOND (UK), EMBL (Germany), ESRF (France), HZDR (Germany), KIT (Germany),
INFN /Italy), MAX IV (Sweeden), PSI-SLS (Switzerland), RU (The Netherlands), SOLARIS (Poland), SOLEIL
(France), STFC (UK), European XFEL (Germany), TAC-TARLA (Turkey),
- FELS OF EUROPE Collaboration (H2020 projesi)
http://www.fels-of-europe.eu/
Kollaborasyon ortakları: European XFEL (Germany, Coordinator), DESY (Germany), ELETTRA (Italy), HZB-
BESSY (Germany), HZSDR (Germany), IFN (Italy), MAX-IV (Sweden), NCNR (Poland), CNRS (France), PSI
(Switzerland), Radbout University (Nederlands), STFC (UK), SOLEIL (France), TAC-TARLA (Turkey)
- CERN-CLIC Collaboration (H2020 projesi, X-band X-ray FEL facility)Kollaborasyon ortakları: CERN - Switzerland, Elettra - Italy, Jagiellonian University - Poland, Daresbury
Laboratory- UK, Shangai Institute of Applied Physics – China, VDL ETG T&D B.V., Eindhoven – Netherlands,
University of Oslo - Norway, National Technical University of Athens – Greece, Uppsala University, Uppsala –
Sweden, Australian Synchrotron, Clayton – Australia, Lancaster University, Lancaster- UK, Institute of Accelerator
Technologies, Ankara, Turkey,
Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (UBDK)
International Scientific Advisory Committee (ISAC) 31
Ercan ALP (Argonne National Laboratory, USA) (Head)
Behçet ALPAT (INFN Perugia, Italy)
David M. ASNER (PNL, USA)
Swapan CHATTOPADHYAY (Cockroft Institute, UK)
Eugene LEVICHEV (BINP, Russia)
Yasar ONEL (Univ. of Iowa, USA)
Luigi PALUMBO (INFN Frascati, Italy)
Ken PEACH (Oxford University, UK)
Roland SAUERBREY (FZD, Germany)
Zehra SAYERS (Sabancı University, Turkey)
Gökhan UNEL (UCI & CERN)
Ali TANRIKUT (TAEK, Turkey)
Helmut WIEDEMANN (Stanford University, USA)
Frank ZIMMERMANN (CERN)
I. Toplantı:
8-9 Ekim 2009
Ankara Üniversitesi
ANKARA
II. Toplantı:
21-22 Haziran 2010
Boğaziçi Üniversitesi
İSTANBUL
III. Toplantı:
9-10 Mayıs 2011
Ankara Üniversitesi
ANKARA
IV. Toplantı:
11-12 Haziran 2012
İstanbul Üniversitesi
İSTANBUL
V. Toplantı:
24-25 Haziran 2013
Ankara Üniversitesi
ANKARA
VI. Toplantı:
07-08 Temmuz 2014
Istanbul Üniversitesi
ISTANBUL
Uluslararası Bilimsel Danışma Komitesi (UBDK)
International Scientific Advisory Commiittee (ISAC) 32
2009 2010
2011 2012
2013 2014
Uluslararası Makine Danışma Komitesi (UMDK)
International Machine Advisory Committee (IMAC) 33
Peter MICHEL (HZDR-ELBE, Germany) (Head)
Hideaki OHGAKI (Kyoto University, Japan)
Dieter TRINES (DESY, Germany)
Ernst WEIHRETER (HZB-BESSY, Germany)
Jean R. DELAYEN (JLab, USA)
I. Toplantı:
4-5 Aralık 2009
Ankara Üniversitesi
II. Toplantı:
2-3 Eylül 2010
Bodrum, Muğla
III. Toplantı
12-13 Mayıs 2011
Ankara Üniversitesi
IV. Toplantı
6-7 Mart 2012
Ankara Üniversitesi
V. Toplantı
22-23 Nisan 2013
Ankara Üniversitesi
VI. Toplantı
20-21 Ekim 2014
Ankara Üniversitesi
Yurtdışına Gerçekleştirilen Bilimsel Ziyaretler
34
Hızlandırıcı Tesisleri
THM’nin İlk Tesisi Olarak TARLA 36
Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi
TARLA: Turkish Accelerator and Radiation Laboratory at Ankara
5 - 40 MeV süperiletken elektron hızlandırıcısı, Infrared (3-250 mikron) serbest elektron lazeri (SEL)
5-30 MeV frenleme ışınımı (Bremsstrahlung), 6 Deney İstasyonu
Sunum: Yrd. Doç. Dr. Avni Aksoy (C.tesi)
37
Araştırma Konu Başlıkları
Malzeme Bilimi
Lazer ve optik bilimi
Atom ve molekül fiziği
Biyoteknoloji
Medikal fizik
Nanoteknoloji
Dedektör araştırmaları
Foto-kimya
Foto-jeoloji
TARLA (Turkey) : 3 - 250 μm
iFEL (Japan) : 1 - 22 μm
FOM FELIX (Holland) : 3 - 35 μm
SCA-FEL (USA) : 3 - 10 μm
LURE CLIO (France) : 3 - 90 μm
Jefferson FEL (USA) : 3.2 - 4.8 μm
ELBE (Germany) : 3 - 300 μm
IHEP Beijing FEL (China) : 5 - 25 μm
ISIR FEL (Japan) : 21 - 126 μm
JAERI (Japan) : 17 - 30 μm
TARLA’nın Ar-Ge Potansiyeli
Tesisin Araştırma Potansiyeli:
Tesis ile ülkemiz araştırmacılarına; nanoteknoloji, biyoteknoloji, malzeme bilimi,
fotonik ve lazer, nükleer spektroskopi, çevre, kimya, ilaç, gıda, arkeoloji, uzay
alanlarında ilk kez mikro paketçikli elektron demeti, 4. nesil serbest elektron lazeri
(SEL) ve frenleme ışınımlarının (Bremsstrahlung) çeşitli deneysel tekniklerle kullanımı
ile Ar-Ge ve teknoloji geliştirme çalışmaları yapma imkanı sunulmaktadır.
1 Nisan 2014
38
TARLA Yerleşim Planı
E = 250 keV Q = 80 pC
I = 1 mA σ = 500 ps
E = 250 keV Q = 80 pC
I = 1 mA σ = 10 ps
E =10-20 MeVQ =80 pC
I = 1 mA σ = 2 ps
E =10-20 MeV Q =80 pC
I = 1 mA σ = 0.4-5 ps
E =10-40 MeVQ =77 pC
I = 1 mA σ = 0.4-5 ps
FEL-1
λ= 3-20 µm
FEL-2
λ= 19-250 µm
Bremmstrahlung
Eγ =1-30 MeV
Deney İstasyonları Planlaması 39
A
Diagnostic Lab.
D
Bio-Micro Spectroscopy
Lab.
E
Materials Processing
Lab.
SEL I & II
C
IR Spectroscopy Lab.
B
Ultrafast Photonics
Applications Lab. Kullanılacak
Deneysel Teknikler:
- Sum Frequency Generation
- Photon Echo Experiment
- Photoacustic Spectroscopy
- Pump-Probe Experiments
- IR-MALDI
- IR-MAPLE
- IR-REMPI
- Near Field Microscopy
- Gas-Phase IR Spectroscopy
THM Kapsamında Tasarlanan Tesisler 40
Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY)
SASE Serbest Elektron Lazeri Tesisi (TURKSEL)
Proton Hızlandırıcısı Tesisi (TURKPRO)
Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB)
Sinkrotron Işınımı Tesisi (TURKAY)
41
Hızlandırıcı: Elektron sinkrotronu
Demet enerjisi: 3 GeV
Çevre: 467 m
Demet akımı: 500 mA
Demet yayınımı: < 1 nm
Hücre sayısı: 18
Demet hattı sayısı: ~ 36
Sinkrotron Işınımının dalga boyu aralığı:
Infrared bölgeden sert X-ışınları bölgesine kadar
Sinkrotron Işınımının enerji aralığı: 100 eV- 50 keV
Tesisin Araştırma Potansiyeli:
Üzerinde kurulu bulunan demet hatları ve deney
istasyonları ile başta malzemelerin atom ve molekül
düzeyinde karakterizasyonu olmak üzere
nanoteknoloji, biyokteknoloji, genetik, kimya, çevre,
savunma, uzay, tıp, enerji, yakıt, ilaç, teşhis vb
onlarca alanda ileri düzeyli spektroskopi ve
görüntüleme teknikleri ile kısa sürede ve aynı anda
Ar-Ge çalışması yapılmasını sağlayacaktır.
http://tac.ankara.edu.tr/sr
Spring-8 / JAPONYA (8 GeV)
ESRF / FRANSA (6 GeV)
APS /ANL/USA (7 GeV)
TURKAY / TÜRKİYE (3 GeV)
SASE SEL Tesisi (TURKSEL)
43
Hızlandırıcı: 1 - 6 GeV doğrusal elektron hızlandırıcısı
SEL dalgaboyu aralığı: VUV – X-ışınları (100 - 0.1 nm)
Tesisin Araştırma Potansiyeli: 0.1-100 nm aralığında, ps-fs atma uzunluklu ve
~1032 pik parlaklıklı lazer ışınımları ile özellikle atom ve molekül ve malzeme
bilimleri başta olmak üzere, genetik, ilaç, nanoteknoloji, biyoteknoloji, kimya,
çevre, tıp, uzay, arkeoloji, enerji vb alanlarında bir çok disiplinlerarası araştırmayı çok kısa sürede ve
çok hassas şekilde yapma imkanı sağlayacaktır.
Almanya’da bir Avrupa projesi olarak inşası süren ve 2017 yılında tamamlanacak SASE SEL tesisi olan Euro XFEL
tesisinin sloganı Binyılın Işığı’dır (Light of Millenium).
http://tac.ankara.edu.tr/sase-fel
Proton Hızlandırıcı Tesisi (TURKPRO)
44
TURKPRO tesisi 3 MeV-2 GeV arası enerjilerde çok amaçlı ve disiplinlerarasıaraştırma ve uygulamaları mümkün kılacak yüksek güç ve akılı bir proton hızlandırıcı tesisi olarak tasarlanmaktadır.
Düşük ve Yüksek Enerji Bölgeleri:
3 -20-65-150-250 MeV (düşük enerji bölgesi)
250 MeV-2 GeV (yüksek enerji bölgesi)
http://tac.ankara.edu.tr/paf
Enerji Aralıkları ve Başlıca Araştırma Konuları:
3 MeV: Endüstri ve savunma uygulamaları,
nötron radyografisi, nanoteknoloji, yarıiletkenler
20 MeV: Malzeme bilimi ve uzay uygulamaları
65 MeV: Nükleer fizik araştırmaları
150 MeV: Radyoizotop üretimi, biyolojik ve
medikal uygulamalar
250 MeV: Proton ve nötron terapi uygulamaları
2000 MeV: Nükleer Ar-Ge, nükleer teknolojiler,
yeni nesil ADS uygulamaları (enerji yükselteci)
nükleer atıkların dönüşümü, nükleer astrofizik
araştırmaları, magnetizma, polimer, endüstri,
elektronik, otomotiv, çevre, arkeoloji vd.
Parçacık Fabrikası Tesisi (TURKFAB)
45
Ülkemizde deneysel yüksek enerji fiziği (parçacık fiziği) çalışmalarını mümkün kılmak ve
dedektör ve veri işleme teknolojilerini geliştirmek için ERL-halka tipli bir elektron pozitron
çarpıştırıcısı parçacık fabrikası olarak tasarlanmaktadır.
Parçacık fabrikası charm kuarklarının
rezonansta üretimini sağlayacak
ve bozunumlardan yararlanarak
mezon fiziği çalışmalarını
mümkün kılacaktır.
http://tac.ankara.edu.tr/pf
Tesisin Araştırma Potansiyeli:
Charm quarklarını rezonansta
üretmek, mezon fiziği araştırmalarını
ülkemizde mümkün kılmak, yeni fizik çalışmaları yapmak,
dedektör teknolojisi ve veri alma ve işleme konularında
ülkemizde ileri düzeyli araştırmaları mümkün kılmak,
evrensel düzeyde temel parçacık
fiziği araştırmalarına katkı sağlamak.
Tesis, IHEP- BESIII (Çin) tesisinden
100 mertebe yüksek ışınlık değeri ile
dünyada tek olacaktır.
Ec.m.: 3.8 GeV Işınlık: 1x10^35cm-2s-1
Türk Hızlandırıcı Merkezi (Plan)
TURKAY
TURKSEL
TURKPRO
Diğer Binalar:
Enstitüler
Ofis binaları
Veri analiz mekanları
Kullanıcı ofisleri
Laboratuvarlar
Atölyeler
Kütüphane
Misafirhane
TURKFAB
TARLA
50 m
THM Yerleşke Planı Videosu
Tesislerin Tasarım, Kurulum ve İşletim Planlaması
İçerik Tasarımı Teknik Tasarım Kurulum İşletim
TARLA: Elektron Hızlandırıcısı ve Işınım Tesisi (Gölbaşı)TURKPRO-I (Düşük Enerji): 3-250 MeV Proton Hızlandırıcı TesisiTURKPRO-II (Yüksek Enerji): 250-2000 MeV Proton Hızlandırıcı TesisiTURKAY: Sinkrotron Işınımı Tesisi TURKSEL: SASE Serbest Elektron Lazeri Tesisi TURKFAB: Parçacık Fabrikası Tesisi
2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
TARLA
TURKPRO-I
Düşük Enerji
TURKAY
TURKSEL
TURKPRO-II
Yüksek Enerji
TURKFAB
Yıllara Göre Proje Ödeneği
49
Toplam: 61.4 Milyon TL (2006-2015) (iadeler hariç)
Ödeneğin Kalemler Bazında Kullanımı
50
Toplam: 50.7 Milyon TL (2006-2014)
03.07.2014 tarih ve 65550 sayılı
«Araştırma Altyapılarının Desteklenmesine Dair Kanun»
çerçevesinde beklentiler:
- Türk Hızlandırıcı Merkezi çalışmalarının
«Ulusal Merkez» statüsüne kavuşturulması
- TARLA’nın tamamlanabilmesi için gerekli ödenek
ve personel desteğinin artırılması
-Tasarımı yapılan tesislerden öne çıkanların
kurulum çalışmalarının 2016 yılında başlatılabilmesi için
gerekli düzenlemelerin yapılması ve desteğin sağlanması
Türk Hızlandırıcı Merkezi Projesi
Genel Değerlendirme Çalıştayı ve Paneli
19-20 Mart 2015
Ankara Üniversitesi
Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü
Gölbaşı, Ankara
Program: http://thm.ankara.edu.tr/program
Hazırlanan Raporlar
THM Strateji Raporu
THM Projesi Çalışmaları ve Çıktıları Kataloğu
TAC ISAC & TAC IMAC Komiteleri Toplantıları ve
Komitelere Giden - Komitelerden Gelen Raporlar
Türkçe ve İngilizce olarak:
TARLA Tesisi Tasarım ve Kurulum Raporu
TURKAY Tesisi Teknik Tasarım Raporu
TURKSEL Tesisi Teknik Tasarım Raporu
TURKPRO Tesisi Teknik Tasarım Raporu
TURKFAB Tesisi Teknik Tasarım Raporu
Sayılarla YUUP (2006-2014) 54
12 üniversite ve üniversitelerarası protokol
156 araştırmacı
1 enstitü
2 büyük (enstitü ve tarla) 4 küçük bina
45 bilimsel etkinlik (8’i uluslararası)
2 uluslararası danışma komitesi
12 danışma komitesi toplantısı ve raporu
13 uluslararası anlaşma ve kollaborasyon
21 yönetim kurulu toplantısı
11 genel proje çalıştayı
2 ulusal çalıştay
15 proje gelişim raporu
12 proje izleme raporu
6 yatırım izleme raporu
12 yönetici brifingi
280 yurtdışı bilimsel ziyaret
850 yayın
175 lisansüstü tez
3 ulusal kongre, 9 ulusal yaz okulu
75 seminer, konferans
TARLA tesisi kurulumu
THM-SI (TURKAY) tesisi tasarımı
THM SASE SEL (TURKSEL) tesisi
THM PH (TURKPRO) tesisi tasarımı
THM PF (TURKFAB) tesisi tasarımı
Sonuçlar 55
Hızlandırıcı tasarımı ve kurulumu konularında uluslararası düzeyde deneyimler edinilmiştir
Hızlandırıcı teknolojileri konusunda farkındalık yaratılmış ve yerli üretimin önü açılmıştır
Ulusal işbirliği oluşturulmuş ve dünyadan önde gelen merkezleri ile işbirliğine gidilmiştir
TARLA tesisinin bir test ve kullanıcı tesisi olarak kurulumu sürmektedir
THM’de bulunması öngörülen büyük ölçekli 4 tesisin teknik tasarımı yapılmıştır
Proje kapsamında yapılan çalışmalar uluslararası bilimsel ve teknik danışma komitelerinin
denetimine açılmıştır
Parçacık fiziği, parçacık hızlandırıcıları ve parçacık dedektörleri konularında 175 adet lisansüstü tez
hazırlanmış ve konularla ilgili uzmanlar yetiştirilmiştir.
Büyük ölçekli uluslararası proje ve kollaborasyonlara üye olunmuştur
THM strateji raporu geliştirilmiş ve THM çalışmalarına Ulusal Merkez (National Lab.) statüsü altında
devam edilmesi için gerekli zemin oluşturulmuştur.
Türkiye’nin CERN’e ortak üyeliği sürecine katkı yapılmış ve THM için CERN’den bilgi ve teknoloji
transferinin önü açılmıştır.
Teşekkür…
Proje ve Enstitü yönetimi ve ekibi olarak destek ve anlayışları için;
Kalkınma Bakanlığı yetkilileri ve uzmanlarına,
Ankara Üniversitesi Rektörleri ve Yardımcılarına (1996- …)
A.Ü. Fen ve Mühendislik Fakültesi Dekanlıklarına,
A.Ü. BAP Koordinatörlüğüne ve çalışanlarına,
Proje ortağı Üniversitelerin Rektörleri ve ilgili dekanlarına,
TAC-ISAC ve TAC-IMAC komiteleri üyelerine,
Üniversitemiz ile anlaşma imzalayan yurtdışı merkezlerin direktörlerine,
TAEK ve TUBİTAK yetkililerine ve
Hızlandırıcı Teknolojileri Enstitüsü çalışanlarına
ve YEF Günleri 2015 etkinliği için emeği geçenlere çok teşekkür ediyoruz…
56