yenİ savaŞlarin gİzlİ yÜzÜ: Özel asker İ …...4 yenİ savaŞlarin gİzlİ yÜzÜ: Özel...
TRANSCRIPT
Stratejik Rapor No: 56
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
HAZIRLAYANYrd. Doç. Dr. Filiz Çulha ZABCI
STRATEJİK RAPOR NO: 56
YENİ SAVAŞLARINGİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
HAZIRLAYANYrd. Doç. Dr. Filiz Çulha ZABCI, A. Ü. SBF
2
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ........................................................................................................................................ 3
I. ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ORTAYA ÇIKIŞI ...................................................................... 6
A.ÖzelAskeriŞirketlerinTanımı ........................................................................................... 8
B.ÖzelAskeriEndüstriyiDoğuranNedenler .................................................................... 10
1.SavaşınYapısındakiDeğişim .....................................................................................11
2.ÖzelleştirmeveÖzelleşenAskeriGüç ...................................................................... 12
C.ŞirketlerleİlgiliBazıNotlar:Tepkiler,DavalarveDeşifreEdilenler ................................. 12
II. ÖZELLEŞmİŞ SAvAŞIN DORuK NOKTASI: IRAK ............................................................. 18
SONuÇ ...................................................................................................................................... 26
KAYNAKÇA .............................................................................................................................. 28
3
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
GİRİŞ
Soğuk savaşın ardından, “yeni dünyadüzeni” olarak adlandırılan dönem, hegomonik bir
güçolarakbelirenABD’nin“büyükvaadi”ilebaşladı:“Demokrasiyidünyadayaygınlaştırmak”.Bu
“büyük”vaad,yoksulluk,adaletsizlikveşiddetdolubirdünyayıkurmakbiçimindegerçekleştive
iki“siyasi/askeri”aracadayandı:İnsanimüdahaleveyönetişim.
“İnsanimüdahale”,90’lardanitibarenABD’ninvediğergüçlüülkelerin,NATOveBMilebir-
liktebaşkaülkeleregerçekleştirdiklerihermüdahalenin“kılıfı”nıoluşturdu.Buadaltındayapılan
askeriharekatlar,işgaller,insanideğerlere,adalete,özgürlüğe“evrensel”birkatkıolarakgöste-
rildi.
90’larboyuncagelişenbaşkabirsözcükdahaoldu:Yönetişim.Gittikçeeşitsizliklerinarttığı,
ABD’ninhegomonyasınıyaydığı,uluslararasısermayeninkuytudakalmışherköşeyevedoku-
nulmamışheralanasızmayaçalıştığıbirdönemde,uluslararasıplandahükümetlerin,uluslara-
rasıkuruluşlarınvesiviltoplumtemsilcilerineşitdüzeydekatıldığıbirmüzakereortamındansöz
edilmeyebaşlandı.DünyaBankası’nıngeliştirdiği“iyiyönetişim”ise,borçluülkelerinuygulaması
gerekenprogramın“acı”yüzünüsakladı;hesapverme,şeffaflık,katılımdandemvurularak,bu
ülkelerdeözenilecekbirdemokrasiprogramıuygulanıyorgörüntüsüyaratıldı.
Biryanda“insanimüdahale”diğeryanda“yönetişim”ilekotarılanbüyük“demokrasi”projesi,
biranda,11Eylül’deİkizKulelerinyıkıntılarıarasınakarıştı.11Eylül’deABD’yeyöneliksaldırı,bir
döneminkapandığınınişaretleriniveriyordu.Aslındakapananneinsanimüdahalealtındayapılan
askerimüdahalelernedeyönetişimadıaltındabağımlıkılmateknikleriydi.Kapanandönem,belki
deartıkbutür“insancıl”ve“demokratik”birretoriğegerekduymadanyadaartıkbununinandı-
rıcıolupolmadığınıdahidikkatealmadanABD’ninveyedeğindekiülkelerinfütürsuzbirbiçimde
hareketetmeserbestinikendilerindegörebilmeleriydi.Buyüzden,“insanimüdahale”terimi,“haklı
savaş”ileyerdeğiştirdi.
11Eylül sonrasındaABD’nin “terörizm”e ve “serseri devletler”e açtığı savaş, özel askeri
şirketler(private military companies) içindebirdönümnoktasıoldu.BM’ningücünüyitirdiğive
uluslararasıhukukungeçersizleştiğibirdönemde,hukuksalboşluğunbulunduğubiralandavar-
lıklarınısürdürenvetamamen“kâr”amacıileçalışanözelaskerişirketlergenişbirhareketalanı
buldular.
4
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Paralıaskerliğintarihi,savaşıntarihikadareski.Özelaskerişirketlerisesononyılaözgü
birolguvegelecekte“uluslararasıgüvenlik”sorununönemlibirparçasınıoluşturacaklar.Buşir-
ketler,hakkındahâlâkesinrakamlarbulunmayan“sırdolu”birendüstrinin,gizliilişkilerindüğüm-
lendiğisiyasiveticariağlarıniçindevarlıkbuluyorlar.
Özelaskerişirketler,globalpiyasadaoluşanözelbiriştürünüyerinegetiriyorlar.Bunlar,
kâramaçlıkuruluşlarvesavaşla ilgilikonulardaprofesyonelhizmetsunuyorlar.Lojistikdestek,
taktiksaldırıoperasyonları,stratejikplanlama,gizliistihbaratedinmeveanalizetme,operasyonel
destek,çatışmabölgelerindesavaşmavesavunma,askerieğitimveaskeri teknikyardımgibi
askeribecerilerintedarikedilmesiyerinegetirdikleri“hizmetler”.ICIJ’in(International Consortium
of Investigate Journalists)yaklaşıkolarakikiyıllıkbiraraştırmasonucueldeettiğiverileregöre,
dünyada90’ayakınözelaskerişirketbulunuyorvebunlar110ülkedefaaliyetgösteriyorlar.Bu
şirketleriniçindeyeraldığıyıllık100milyardolarlıkbirendüstridensözediliyor.Özelaskerişirket-
lerinkurulduğuülkelergenellikleAmerika,İngiltereveGüneyAfrika.Çalıştıklarıyerlerinbaşında
ise,Afrika,GüneyAmerikaveAsyageliyor(ICIJ,2002:2).
SavaşsırasındaolduğugibisavaşsonrasındadaIrak,özelaskerişirketleriçinbir“altın
madeni” haline gelmiş durumda.The Guardian’ın yapmış olduğubir araştırmayagöre, Irak’ta
Pentagon’dansonrakienbüyükgücübuözelşirketleroluşturuyor.Resmikoalisyonkayıtlarına
göre,İngiltere’ninaskerigücü9.900birlikcivarındayken,özelaskerigüçlerintoplamı10.000’ibu-
luyoryada10ABDaskerinekarşılık1özelpersonelkullanılıyor.BirinciKörfezSavaşıilekıyas-
lamayapıldığında,ateşhattındabulunanözelaskeripersonelinsayısınınonkatartmışolduğu
görülüyor(Traynor,10Aralık2003,The Guardian).
SavaşınözelleşmesiöylesinegenelbireğilimkiveIraksavaşındaöylebirnoktayaulaşmış
durumdaki,bundanböyleözelaskeriendüstrininkollarınıuzatmadığıbirçatışmayadasavaşın
mümkünolmadığıdahidüşünülüyor.Buendüstridevletlerdenaldığıparalarsayesindegittikçeşi-
şiyor.Örneğin,ABD,OrtaAsyaveAfganistan’ıdaiçerecekşekildeIrak’ayönelikharcamalarınıbu
yıliçin87milyardolarolarakkararlaştırmışken,özelaskeriendüstriyebumiktariçindenaktarılan
pay30milyardolarolarakbelirlenmişdurumda.Yani,ABD’ninaskeriharcamalarınınüçtebirözel
askerişirketlereaktarılıyor(Traynor,2003).Budurum,önümüzdekidönemdeiçindeparanınve
şiddetindolaştığıgribiralanıngittikçebüyüyeceğinigösteriyor.
Dahaöncebelirtildiğigibi “paralıaskerlik”vebuanlamdasavaşlardayadaçatışmalarda
“özel”güçlerinkullanımıyenibirolgudeğil.Özelaskerişirketler,paralıaskerticaretinin,“evrim
geçirmiş,globalleşmişveşirketleşmiş”modelinitemsilediyorlar(Singer,2004).Buşirketler,glo-
balpazariçindekigüvenlikendüstrisininyükselenunsurlarıvegeleceğingüvenlikçerçevesinide
büyükölçüdeetkileyecekler.
5
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
1990’larda özel askeri şirketlere yönelik uluslararası ilginin doğuşu, özel askeri şirketler
içinde adı çokca geçen ve çokuluslumaden ve enerji şirketleriyle bağları bulunanExecutive
Outcomes’ın1992’dekifaaliyetleri ilebirliktegerçekleşti.Butarihtenitibaren,akademisyenleri,
hükümetleriveuluslararasıörgütleriiçinealangenişbirçevrebuyapılanmalarınulusalvebölge-
selgüvenlikteyeriveetkisiüzerinekafayormayabaşladılar.Irak’ta30Mart2004’teFelluce’de
dörtAmerikanözelgüvenlikşirketiningörevlisininöldürülmesi,kamuoyununilgisinindahayoğun
birbiçimdebuşirketlereyönelmesineyolaçtı.Yapılançalışmalar,1990’lardabu türşirketlerin
hemarttığınıhemdedünyanınhemenhemenherbölgesindeçalıştıklarınıgösteriyor.Birleşmiş
Milletler’inaskerioperasyonları içinyeterli fonvedestekbulamamasını,buşirketlerinvarlığını
güçlendirenbirnedenolaraksunuluyor. (Jackson,2002:31)Elbette,buözelaskerişirketlerin
gücüveyayılışıaçısındanönemlibirneden.Fakat,buşirketlerinmantargibiçoğalmalarınve
büyükparalarahükmetlerininasılnedeniABDveİngilteregibigüçlüdevletlerin,onlarıjeo-politik
çıkarlarıiçinkullanmalarıdır.
Özel askeri şirketlerin en fazla kurulduğu ve hükümetiyle en fazla ilişki geliştirdiği ülke
ABD’dir.Özelaskerişirketlerin,genellikleenerjivesavunmasanayindekibüyükşirketlerinyanku-
ruluşuolarakortayaçıktıklarıveülkeordularınıngiremediğiyadagirmesininsınırlandırıldığıböl-
gelerekolaylıklasızabildikleridüşünüldüğünde,buşaşırtıcıbirsonuçdeğildir.Nitekim,Balkanlar
veKolombiyagibiABDordusununvarlığınınsınırlandırıldığıbölgelerde,Pentagonözelaskeri
şirketlerlesözleşmeimzalayarak,onlarıstratejikamaçlarıdoğrultusundakullanmaktadır.
Uluslararasıhukukta,özelaskerişirketlerleilgiliherhangibirdüzenlemeyerastlanmamakta-
dır.Başkabirdeyişletambir“hukukiboşluk”sözkonusudur.Aynızamanda,özelaskerişirketler
genellikle“çökmüşdevletler”de,yaniyasalvekurumsalbirçerçeveninortadankalkmışolduğu
yadayokdenecekkadarzayıfolduğuülkelerdeetkinlikgöstermektedirler.Gelenekseldevletya-
pısınınçökmüşolduğu;ancak,çokulusluşirketlerinyadagüçlüdevletlerinilgisiniçekecekdenli
enerjikaynaklarıyadamadenlerizenginolanülkelerdesıksıkkarşımızaçıkmaları,özelaskeri
şirketlerin“yenisömürgeciliğin”birparçasıolduğudüşüncesinidoğurmaktadır.Yenisömürgeci-
likbağlamındaözelaskerişirketlerinyeriniverolünüincelemek,sömürgeciliğintarihindeparalı
askerlerinkullanımını,sömürgeciliğingeçirdiğideğişimivebudeğişimileözelaskerişirketlerin
doğuşuarasındakiilişkiyiaraştırmayıgerektirirki,böylebirgirişim,bumakaleninsınırlarıdışına
taşar.Buçalışma,günümüzdegittikçeyükselenveilerdeçokdahafazlasiyasi,hukukiveetik
açıdantartışılacağıdüşünülenbuyenifenomeninportresiniçizmegirişiminiteliğindedir.
6
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
I. ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLERİN ORTAYA ÇIKIŞI
Özelaskerişirketlerinbelirişi,sonzamanlardakiglobalveulusaldüzeydekisiyasaldönü-
şümlerleyakındanilgili.Yirmibirinciyüzyılınbaşlangıcıbize,devletveuluslararasısistemleilgili
gelenekseltanımlarınveyaklaşımlarınsorgulanmasıgerektiğinigösteriyor.Modernsiyasaldü-
şünce, içvedışgüvenliği,devletinsağladığıbirhizmetolarakelealır.Tanımıgereği,egemen
devletmeşruşiddetkullanmatekelinesahiptirveyurttaşlarınıngüvenliğinisağlayacakbirsistem
oluşturmaklayükümlüdür(Taulbee,2002:1).Örneğin,Weber’ingeliştirdiğivesiyasalbilimya-
zınındadaüzerindeuzlaşılmışdevlet tanımı:Meşruşiddetkullanmatekelinesahipgüçolarak
devlet.Dünyanındörtbiryanındaetkinlikgösterenveuluslararasıörgütlernezdindede“bellibir
meşruluk”kazanmışolandevletdışıaktörlerolaraközelaskerlerveyagüvenlikşirketlerininbu
tanımiçindenerededurduğunusaptamakzor.Buzorluk,devletinmeşrugüçkullanmatekeline
sahipolmaktanuzaklaştığıveyayokolmayabaşladığıanlamınagelmiyor.Ama,Webercianlam-
da,devletidiğersosyalvesiyasalörgütlenmelerdenayıranbuölçütşimdisoluklaşmayabaşlıyor.
Globaluluslararasısistemiçinde,devletdışı,özel,uluslararasıhukukiçerisindekiyeribelliolma-
yan,şiddetedayalıgüçkullananyenibirolguilekarşıkarşıyayız.Bellidevletlerekarşıkullanıldığı
kadar,bellidevletçıkarlarınıkorumakiçindedevreyegirenbiraktör.
Aslındasüreç,oldukçakarmaşıkbirbiçimde işliyor.KevinO’Briens “güvenliğinveşiddet
kullanımının özelleştirilmesinin ve onun devletin alanından çıkarıp özel çıkarlara verilmesinin,
devletihemgüçlendirdiğini,hemdeişlevleriaçısındanparçaladığını”belirtiyor.Özelleşmişaskeri
endüstriningelişmesivegüçlenmesiylebirlikte,dahaöncedevleteözgübirişlevolangüvenlik,
tıpkıticaretvefinansgibialanlardaolduğugibi,devletdışıaktörlertarafındanyerinegetirilmeye
başlıyor.SoğukSavaş sonrasında güvenlik konusunda ve askeri teknolojiler alanındaki geliş-
melervedeğişimleryanında,özelleştirmeninhızkazanmasıvekamusektörününküçülmesibu
sürecitetikleyenvehızlandırannedenlerinbaşındageliyor.
Özelgüvenlikşirketlerininsadecedevletlertarafındankullanılmadığınıgörüyoruz.Bireyler,
şirketlerveuluslararasıörgütler,gittikçeartanbirbiçimdekamukurumlarınındeğil,serbestpiya-
sanınsunduğuaskerihizmetlerikullanırhalegeliyorlar.
Özelaskerigüçlerintarihinebirgözgezdirdiğimizde,devletinşiddetkullanmatekelininaslın-
dabir“kural”değil,“istisna”olduğunugörüyoruz.AntikMısır’danViktoryanİngilteresinekadarher
imparatorluk“sözleşmeli”güçlerikullandılar.Örneğin,PersİmparatoruDarius,Büyükİskender’e
karşısavaşırkenYunanparalıaskerlerikullandı.III.George,kendisinekarşıayaklananAmerikan
7
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
kolonistlerinekarşıAlmanparalıaskerlerinikiraladı.Papa,halaİsveçliparalıaskerlertarafından
korunuyor(Keegan,1998).JeffreyHerbst’inbelirttiğigibi,“şiddetinözeltedariki,yirminciyüzyıldan
önceuluslararasıilişkilerinrutinbiryönüydü”(Singer,2001/2002:6).Hatta400yıllıkbirgeçmişe
sahipolanmoderndevletlerbile,sürekliordularınıoluşturmakiçinözelaskerikaynaklardanyarar-
landılar.Moderndönemde,devletlerin“egemen”olmayabaşlaması,özelkuvvetlerikullanmaktan
onlarıalıkoymadı.Örneğin,OtuzYılSavaşları’ndakiaskerigüçlerinönemlibirbölümüanlaşmalı,
özelaskerlerdenoluşuyordu.Tıpkı,SoğukSavaşsonrasıdönemgibi,17.yüzyılönemligeçişlerin
yaşandığıbirdönemoldu:Devletlerzayıflamıştıveaskerihizmetlerserbestpiyasadaneldeedi-
liyordu.Koloniyelgelişmeyiizleyendönemdeise,büyükİngilizveAlmanşirketlerinin(Dutchve
İngilizEast Indies Companies)emrialtında,Avrupa’dakindendahagenişordularvedenizgücü
bulunuyordu(Hobsbawn,2000:12-13,Singer,2001/2002).
Devlet sisteminin veegemendevlet kavramının yerleşmesi sonucunda,özellikle yirminci
yüzyılda,özelordularakarşıbellinormlargeliştirilmeyebaşlandı.Aslında,dahabüyükgirişimler
içindebirleştirilinceyeveörgütleninceyedeğin,özelaskeriticaretiçindekiözelaktörler,kişiselka-
zançiçinhareketedeneskiaskerlerdenoluşuyordu.Bugünparalıaskerler(mercenaries)olarak
adlandırılanbugrup,operasyonlarabireyseldüzeydekatılmaktadır;örgütlenmeyegittiklerinde
ise,buörgütlersüreklilikgöstermez(1960’lardaKongo’dakiçatışmalardayeralanTerrible Ones
gibi).Paralıaskerler,sadecebirmüşteriiçinçalışırlarvebirçarpışmaüzerineodaklanırlar;sade-
cebirhizmetverirler:Silahkullanmak.Ticaretleriuluslararasıhukukiçindeteknikolarakyasak-
lanmıştır.Bunarağmenneredeysedevamedenhertürçatışmaiçindeyeralmaktadırlar.Geçici
olmalarıyüzünden,bağlılıkvedisiplinleriyoktur;buyüzdendestratejiketkilerisınırlıdır(Singer,
2001/2002:6).Paralıaskerler,CenevreAnlaşmasının47.maddesindetanımlandığışekliyle“ta-
mamenkişiselkazançlahareketedenvesilahlıçatışmalardabirülkedekullanılmaküzereyadao
ülkeninsınırlarıdışındakibirbölgedekullanılmaküzerekiralanankişilerdir”(ICIJ,2002:2).
Bugünsavaşlardayadaçatışmalardaetkinlikgösterenözelaskerişirketler,savaşendüst-
risindekiözelaktörlerindönüşümünütemsiletmektedir.Bunlarınenönemliözelliği,modernbir
şirketformutaşımalarıdır.Paralıaskerlerdenfarklıdırlar;çünkü,herşeydenöncebirşirketolarak
kurulmaktadırlarveçokfarklıtürlerdeaskerihizmetvermektedirler.Birşirketolduklarıiçin,kendi
endüstrisindenyadafarklıendüstridenfirmalarlafinansalbağlargeliştirebilmektedir.Bugünen
aktifolanfirmalardançoğu(mPRI,Armorgroupvevinnell)birçokbüyükşirketinyankuruluşu-
dur.(Singer,2001/2002:7).
Bazıaskerişirketler,zenginhükümetlerleolanbağlarısayesindeünkazanarakhemticari
anlamdadahabaşarılıolmaktahemdebellibiryasallıkkazanmaktadırlar.Zenginhükümetleriter-
cihetmelerininnedenisadeceyasallıkkazanmakiçindeğildir.Yoksuldevletlerleçalışmanınkâr
getiriciolmadığınıdüşünmektedirler.MPRIveSandlinegibişirketlerbunlaraörnekolarakgöste-
8
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
rilebilir.MPRI,birAmerikanşirketidirve1990’larınbaşlarındakietkinliklerindendolayıgenişçaplı
birünkazanmıştır.Büyükölçüde,dahaönceAmerikanordusundayeralangörevlilerdenoluş-
maktadır.1993-4yıllarındaHırvatistanhükümetiyle imzaladığıbirsözleşmegereği,Hırvatistan
ordusununeğitimindeönemlibirrolyüklenmiştir.1995’teHırvatistanordusunun,Sırplarınelinde
olanKarayina’yıelegeçirmesindeetkisibüyükolmuştur(Keegan,1998:2).
BirİngilizşirketiolanSandlinedehükümetleilişkisiniiyitutmayaçalışanşirketlerdenbiridir.
1997’dePapuaYeniGineBaşbakanı ile,Bougainvilleadasındaçıkanuzundönemlibir isyanı
durdurmaküzereanlaşanSandline,(Sheppard,1999:1)1998’deSierraLeone’dekigelişmelerle
birlikteyenidengündemegelmiştir.
Dyncorp ve TRW gibi askeri kökenli uluslararası şirketler (military-oriented multinational
corporations-MNCs),askerihizmetleryanında.kamuylayapılansözleşmelerinbitmesiyadaçe-
kilmesidurumundakârlılığındevametmesinisağlamadayardımcıolmaktadırlar.
Şirketleşme,özelaskerifirmalarınkâramaçlıolmasıanlamınagelmektedir.Özelaskerişir-
ketler,sürekliliğivehiyerarşiyiiçerir.Buyüzdende,şirketfinansmanınaaitkarmaşıkişleriyapa-
bilirler.Özelaskerişirketlerdekipersonelinbüyükçoğunluğunuyineparalıaskerleroluşturmak-
tadır.(Singer,2001/2002:7)Ancak,artıkyapılacakişintürü,müşteriileilişkilerveçatışmalardaki
etkileritümüylefarklıdır.
Paralıaskerlerdenfarklıolarak,özelaskerişirketler,yasalbiryapıyasahiptirler;müşterileri-
nesözleşmeyoluylabağlanırlar,globalpiyasaiçindebirbirleriylerekabetederler.Birçokdurumda,
enazındankayıtlıolmayıgerektirenyasalarveyabancısözleşmeleriçinalınacaklisanslaryoluyla
kendidevletlerineismenbirbağlılıklarıvardır.Yineparalıaskerlerdenfarklıolarak,eğitim,istih-
barat,danışmanlık,lojistikdestek,operasyoneldestekveçatışmasonrasıçözümlergibideğişik
hizmetleriçinçalışmaktadırlar(Singer,2001/2002:8).Vinnell,ArmorHoldings,Levdan,DynCorp,
TSIveMPRIgibişirketler,butürözelaskerişirketlereörnekolarakgösterilir.Buşirketlerge-
nellikle,çatışmalardayeralmamakta,başkabirdeyişle“vurucubirlikler”sağlamamakta,yukarı-
dabelirtilenhizmetleriyerinegetirmektedirler.Aynızamanda,bunlarla,belirlibölgelerdesilahsız
arabulucularınveteknisyenleringüvenliğisağlamak,spesifikyerleşimleri(petrolboruhatlarıgibi)
korumakamacıylasözleşmeyapılmaktadır(Taulbee,2002:4).
A. Özel Askeri Şirketlerin Tanımı
İngilterehükümetinin, özel askeri şirketler üzerindeodaklananRapor’u (UK Government
Green Paper,2002)bunlarınuluslararasıdüzeydehukukibirdüzenlemeyetabitutulmasısorunu-
nutartışmayaaçmaktadır.Özelaskerişirketlerkonusundaoldukçaayrıntılıvekapsamlıbilgilerin
yeraldığımetin,tanımsorunuüzerindededurmaktadır.Özelaskeriendüstri içindebirbirinden
9
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
farklıçoksayıdagrupbulunuyor:Paralıaskerler,özelordular,özelgüvenlikşirketleri,özelistih-
baratşirketleriveözelaskerişirketler.“Green Paper”agöreparalı askerler,birkazançkarşılığı
savaşanyadasavaşçıbecerilerinisatankişiler.Özel ordular isegenelliklegelişmekteolanül-
kelerderastlananbirolgu.Özellikle,GüneyAmerika’da“uyuşturuculordları”nınyadaAfrika’da
Liberyaörneğindeolduğugibi “savaş lordları”nınözelordularına rastlıyoruz.Rapor’agöre,bu
gruptayeralanlarınendikkatçekiciolanlarıbellikişileretrafındaörgütlenenElKaydegibi“dini”
ordular.Özel güvenlik şirketleri, tamamenayrıbirkategoriolarakdeğerlendiriliyor:Tıpkıparalı
askerlergibi,buşirketlerdeuzunbirgeçmişesahip.Kişiselkorumaveyabelliyerleşimyerlerinin,
konutlarınkorunmasıgibigörevleriüstlenecekşekildeortayaçıkmışolanözelgüvenlikşirketleri-
ninbirkısmılojistikdesteksağlamayabaşlamaktayadaçarpışmalardayeralmaktadırlar.BP’nin
Kolombiya’dakullandığıDefenceSystemLtd.bununbilinenbirörneği.Özel istihbarat şirketleri,
özelgüvenlikşirketlerininbiraltkategorisiolaraknitelenmektedir.Bazışirketler,istihbaratyanında
diğergüvenlikişlevlerinideyerinegetirmektedir(ControlRiskGroupgibi).İstihbarattopluluğunun
büyükbirkısmı,OxfordAnalyticaveEconomistIntelligenceUnit.gibigüvenlikveaskerihizmete
bulaşmamışörgütlerdenoluşmaktadır.
“GreenPaper”,özel askeri şirketleri,genişbiraskerivegüvenlikalanıiçerisindesözleşmeli
olarakçalışanvevurucuoperasyonlarakatılacakşekildedonatıldıklarıiçinözelgüvenlikşirketle-
rindenfarklılaşangruplarolarakelealmaktadır.
Özelaskeriendüstriüzerineçalışanbiruluslararası ilişkileruzmanı,DeborahAvant,özel
askerişirketlerin,birülkeninkiralıkaskerlerinden farklıbirşeyolduğunu;onlarınparakarşılığı
herşeyiyapan“savaşköpekleri”1yada“kendihesabınaçalışan”kişilerolmadıklarınıbelirtiyorve
buşirketleringlobalpazardauzunerimlibiryeresahipolmaamacınıtaşıdıklarını;buyüzdende
askerihizmetgibimeşrubirişleviyerinegetirdiklerikonusundainandırıcıolmayaçalıştıklarınıöne
sürüyor.Buşirketlerşimdidenbirticarigrupoluşturmuşlarbile:UluslararasıBarışOperasyonları
Birliği(InternationalPeaceOperationsAssociation)(Aktaran,Khan,2002).
Aslında, birçok güvenlik şirketinin çarpışmalarda yer alması, onlarla özel askeri şirketler
arasındaki“niteliksel”farkısilmektedir.Fakat,aynızamandaözelaskerişirketolaraknitelenen
pekçokşirketde“vurucuoperasyonlar”dayeralmamaktadır.Bugibinedenleryüzünden,özel
güvenlikle ilgiligrupların tanımlarına ilişkin tartışmalardallanıpbudaklanmaktadır.Herhaldeta-
nımdandahaönemlibirsoru,buoluşumlarınneyitemsilettikleridir.Paralıaskerlerinfaaliyetlerini
izlemeküzeregörevlendirilenBirleşmişMilletlerRaportörü’nünsöyledikleribuaçıdanönemlidir:
“Paralıaskerlerinfaaliyetleri,sonkırkyıldırhalklarınkendikaderlerinibelirlemehaklarınıkullan-
malarınıengellemekveinsanhaklarınıihlaletmekiçindevreyesokulanbirşiddetbiçimidir”(abç)
(Aktaran, Jackson,2002:39;Taulbee,2002:7).Raportör,özelaskeri şirketleri “anonimşirket
1 “Savaşköpekleri”tanımlaması,JohnIrvin’inyönetmenliğiniyaptığı,paralıaskerlerikonualanbirfilmden(TheDogsofWar)gelmektedir.
10
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
halinegelmişparalıaskerler”olarakdeğerlendirmektedir.Buanonimşirketleryauluslararasımü-
dahaleadıaltındayapılanoperasyonlarınönemlibirparçasıolmaktayadaABD’ninvediğergüç-
lüdevletlerinekonomikçıkarlarınınbulunduğubölgelerdekullandıklarıgüçlerolmaktadır.Güçlü
devletlere,buşirketlerbirçokolanaksunar:Askerimüdühaleningetireceğimaliyetverisklerden
kurtulurlar.Irak’taolduğugibikendikamuoyununtepkisiniengellemişolurlar.İnsanhaklarıihlalleri
için“hesapvermek”durumundaolmazlar.
B. Özel Askeri Endüstriyi Doğuran Nedenler
Soğuksavaşınsonaermesi vebunungüvenlikpiyasasındayarattığıdeğişimler, savaşın
yapısındakideğişimlerveözelleştirmeninhızkazanması.Buüçdeğişken,özelaskerişirketlerin
kurulmasınayönelikglobaldüzeydebirtalepyarattı.Aslında,yirmibirinciyüzyılınbaşındapat-
lakverenbuendüstrinin,yakınbirgelecektedahadaönemkazanacağınısıksıkvurgulanıyor.
Çünkü,özelaskerifirmalar,biranlamda“gelişenglobalgüvenlikortamınınayırtedicitemsilcisi”
olarakçıkıyorkarşımıza.(Singer,2001/2002:8).
SoğukSavaş’ınbitişini takibenaskerigüçlerinarzvetalebindekiciddikitleseldağılmalar,
özel askeri endüstrinin doğmasının koşullarını oluşturdu. Etnik çatışmalar ve iç savaşlardaki
artış,güvenliğiönemliboyutlardatehditediciyenibirunsurolarakortayaçıktı.Butürçatışmalar,
arabuluculuğugereklikıldığıgibi,başkatürmüdahaleleredekapıaçtı.Bunlararasındabirçok
devletdışıaktörüsaymakmümkün:Yerelsavaşlordları,paramilitergruplar,uluslararasısuçlular
veuyuşturucutekelleri(ICIJ,2002:8).
Diğerbirfaktör,aşırımilitarizeolmayadayananSoğukSavaş’tansonra,dünyaölçeğinde
ordularınküçülmeyebaşlamalarıdır.1990’larda,6milyondanfazlapersonelordulardanayrılmak
durumundakaldı.Bu,yenidoğanözelaskeriendüstriiçinyedekbirişgücüdeposudemekti.Ordu
içindekibirçoküstdüzeybirlikler(GüneyAfrika’da32.ReconnaissanceBattalionveSovyetAlfa
özelgüçlerbirliği)kendiyapılarınıkorudularvekendiözelşirketlerinikurdular.İşlerinikaybeden-
lersadeceaskerlerdeğillerdi;eskiKGB’nin%70’ininyenioluşanendüstriiçindeyeraldığıdilege-
tirilmektedir(Singer,2001/2002:10).Aynızamanda,kitlesilahlarıstokupiyasayaaçıldı:Makineli
tüfekler, tanklarhatta jetler,maliyetinikarşılayabilecekherkes tarafındanulaşılabilirhalegeldi.
Bütünbunlar,özelaskerifirmalarıngereksinimduyduğuişgücüveteçhizatiçingereklikoşulları
sağladı.
Bununyanında,devletlerinbirçoktehditekarşıkoyuşgücüaçısındanbirzaafiyetedüştü-
ğünüdesöylebiliriz.Çoksayıdadevlet,süpergüçlerdenaldıklarıdestekleriyitirince,yönetimde
ciddisorunlarlakarşılaşıroldular.Özelliklegelişmekteolanülkeleraçısındanbakıldığında,bazı
devletlerinsadeceisimolarakvarlıklarınıkoruyabildiklerini;siyasalotoritelerivegüçleriaçısından
11
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
etkisizbirhalegeldiklerigörülebilmektedir(Singer,2001/2002:9)Sonuçolarakortayaçıkan,çö-
kendevletlerveyenibiristikrarsızlıkalanıoldu.Budevletlerinyetersizolanaskerivepolisgüçleri
gibidevletkurumlarınındaişlevgöremezbirdurumdaolması,dışarıdangüçleringelenekselola-
rakdevlettarafındanyerinegetirilenişlevleriyüklenmesibiçimindesonuçlandı.Bunlardanbiride,
özelgüvenlikşirketlerineduyulanihtiyaçtı.
Buistikrarsızlıkalanlarınagelenekselmüdahalebiçimi,birsüpergücündevreyegirmesive
müdahaleetmesibiçimindeolurdu.Ancak,SoğukSavaş’ınsonaermesibudevletleringüvenlik
öncelikleriniyenidendüzenlemelerisonucunudoğurdu.Güçlüdevletler,enazındanAmerika’ya
yapılan11Eylül’dekisaldırıyakadar,istikrarısağlamakiçinbirbaşkaülkeyedoğrudanmüdaha-
leyeisteklideğillerdi.Buülkelerin,böylesimüdahaleleriçinkamuoyundandestekalmalarıeski-
sinegöredahazordu.İşte,budönemde,özelaskerifirmalarortayaçıkanboşluğudoldurdular
(Gilligan,1998;Singer,2001/2002:9).
1. Savaşın Yapısındaki Değişim
Günümüzde,savaşradikaldeğişimlergeçiriyor.Dahaönceyaygınolanyüksekyoğunluklu
çatışmalaryerinesiviluzmanlarındahateknolojikvedolayısıyladahaincelmişaskeristratejileri
vesistemlerigeçiyor.Düşükyoğunluklubirsavaşta,kullanılantemelaraçlarçokfazlaçeşitlenme-
miştir;ancak,eskisineoranlasavaşaraçlarıçokdahafazlaaktörtarafındanulaşılabilirbirhale
gelmiştir.ÜçüncüDünyaÜlkelerinin bir çoğunda ortaya çıkan çatışmaların kâr amacı sonucu
doğduğugörülmektedir.
Yenisavaşbiçimlerininönemlibirözelliğide,cephedesavaşacakgenişordularaduyulan
ihtiyacınazalmayabaşlamasıdır.Gelişmişteknolojilersayesinde,stratejiksonuçlar,bazensavaş
alanındakimsesavaşmadaneldeedilmektedir.
Yüksek teknojiye dayalı savaşlarda, uzmanlara daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır.Buuz-
manlariseçoğukezözelsektördendevşirilmektedir.Amerikalıbiraskeriyetkili,yüksekdüzeyde
teknikvelojistikdestekleriniözelfirmalardansağladıklarınıitirafetmektedir(Singer,2001/2002:
10-11)
Amerikadışındagelişmişülkelerindeözelaskerihizmetlereyöneldiklerinigörmekmümkün.
Örneğinİngiltere,1999’daKosova’daönemlibirroloynayan,uçakdestekbirimi,tankulaşımbi-
rimiiçinözelşirketlerleanlaşmalaryapmıştır.“Postmodernsavaş”ınbaşkabirözelliği,enformas-
yonalanındahakimolabilmekiçinsivilkatılımadahafazlagereksinimduyulmasıdır.Bu,ilerde,
ordulariçindedahafazlasözleşmelipersoneleihtiyaçduyulacağıanlamınagelmektedir.
Bunlaraekolarak,savaşlarınarkasındakiamaçlarınvemotivasyonlarındadeğiştiğinisöy-
lemekmümkün.Buözellikle, zayıfdevletlerin isyancıgüçlerle karşılaştıklarıdüşükyoğunluklu
12
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
çatışmalardakendinigösteriyor.Tarihinherevresindeolduğugibi,bireylerveyaküçükgruplar
silahlarakolaybirbiçimdeerişebilmektedir.Soğuksavaşsonrasındaise,Doğublokudepolarının
dağıtılmasıveçoksayıdaalıcıyaucuzsatışyapılmasıözelbirdurumoluşturdu.Enyaygınolanı
veenfazladağıtılanı,düşükyoğunluklusavaşlarınbaşlıcasilahıolan“ucuzpiyadesilahlarıdır”.
Özelliklezayıfrejimlerinolduğuülkelerde,busilahlarıeldeedengruplar,“statükoyakarşıciddi
birtehdit”oluşturmaktadırlar.Dolayısıylabusüreç,yereldüzeydekisavaşçıgüçlerinhemyaygın-
laşmasınahemdegüçlenmesinehizmetetmektedir.Çağdaşsavaşalanındakibiruzmanagöre,
“herkesyeterlibirparaylagüçlübiraskeridonanımasahipolabilir.Suçişlemeyebiristeklilikvar-
sa,neredeyseherkesyeterliparayıbulabilir”.Kolombiya,Kongo,Liberya,Tacikistangibiçatışma
bölgelerinde,birzamanlarsahipolunanideolojikamaçlarvemotivasyonlarortadankalkmışdu-
rumda;yerineyerelkaynaklarıelegeçirmekisteyen,karvekazançpeşindekigruplarınçatışma-
larısürüyor(Singer,2001/2002:12).
2. Özelleştirme ve Özelleşen Askeri Güç
Özelaskerigüçleringittikçeşişmesivegüçlenmesieğiliminarkasındakibirbaşkaneden,
80’lerdenitibarenyeniliberalyönetimtarzınınveideolojisininetkisiylegerçekleşenkamusektörü-
nünküçültülmesiprojesidir(Mandel,2000:3;Singer,2001/2002:13).Tarihselolarakbakıldığında,
buprojeninönemlibirparçasıolan“özelleştirme”,artıkyeniliberellerinbiraksiyomolarakkabul
ettiklerişudüşünceyedayandırılıyor:Kamusektörüilekarşılaştırıldığındaözelsektördahaetkin
vedahaverimlidir.Bundandolayı,hantallaşmış,işlemezdurumagelmiş,yolsuzluklarlaçığrından
çıkmışkamusektörünübiranöncepiyasayaaçmak, rekabetinverimlilik sağlayankoşullarına
terketmekgerekir.Budüşünceninetkisini,devletinenönemliişlevlerindenbiriolansavunmave
güvenlikişlevlerindegöstermemesibeklenemezdi.Nitekim,kâramaçlıaskeribirendüstrininkısa
zamandaortayaçıkışıvezemininisağlamlaştırması,gelenekseldevletanlayışınısarsıntıyauğ-
ratanbirdeğişimolarakgörülebilir.Ancak,şunuunutmamakgerekir:Özelleşmişaskeriendüstri
içindeyeralanşirketleryalnızdevletleredeğil,özelsektöredehizmetvermektedir.Fakat,bizim
içinburadakritikolannokta,özelaskerigüvenliğin,günümüzdekihakim“ekonomikrasyonalite”
ile;devletinküçültülmesiveözelleştirmeningüçlenmesiyleyakındanbağlantılıolduğudur.
C. Şirketlerle İlgili Bazı Notlar: Tepkiler, Davalar ve Deşifre Edilenler
Özelaskerişirketlerleilgiliolaraktekrarbelirtilmesigerekennokta,bunlarıntekbirülkede
faaliyetgöstermediğidir.Singer’in(2003)vurguladığıgibi,“bizulusalbirendüstridensözetmiyo-
ruz.Sözkonusuolanglobalbirendüstri...Buşirketler50’denfazlaülkedefaaliyettebulunuyorlar,
genelliklededünyadakiherçatışmanoktasındayeralıyorlar.”
13
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
BaştaABDveİngiltereolmaküzeregelişmişkapitalistülkelerinçıkarlarıgereğiaskergön-
dermedeyadaBirleşmişMilletler’inmüdahaleetmedepekfazla istekliolmadıklarıbölgelerde,
uluslararasıgüvenlikşirketleriningittikçedahafazlaetkinolmayabaşladıklarıbirgerçek.Butür
şirketlerinenfazlaetkinlikgösterdiğivetercihedildiğiyeriniseAfrikaolduğubiliniyor.Örneğin,
SierraLeone.Orduveisyancılararasındakiçatışmalardansonra,1996yılındaseçimleiktidara
gelensivilhükümet,GüneyAfrikalıaskerler tarafındanoluşturulanveuluslararasıgüvenlikşir-
ketlerininenönemlilerindenbiriolarakbilinenExecutiveOutcomes’akontrolüverdi.Executive
Outcomes (EO), dahaönceki askeri rejim tarafından1995 yılında, hükümet güçlerini eğitmek
amacıylagetirilmişti.Buşirketözellikleşehirmerkezlerindenveelmasçıkarılanbölgelerdenis-
yancılarıuzaklaştırmayıbaşarmıştı.Aynızamanda,SierroLeoneaskerlerininniteliğiniyükselttiği
gibiRUF’labaşarılıbirşekildeçatışacakbirmilisgüçörgütledi.Ocak1996’daEO,RUF’unen
büyüküslerindenbirinesaldırıdüzenledivebununsonucundaisyancılarhükümetlegörüşmeyi
kabulettiler.EO’ınoperasyonlarınınsağladığıgöreliistikrarkoşullarıiçindeseçimleryapılabildi.
EO’a“yardımlarından”dolayı35milyondolarödendiğivebumiktarınSierraLeonehükümetin-
dençokBMtarafındankarşılandığıbelirtiliyor.21aylıkbirdönemiçinödenenbuparanıngörece
düşükolduğuvurgulanıyor.ÇünküBMgözlemcigüçlerininsekizaylıkmasraflarıiçinbelirlenen
bütçe47milyondolar(Green Paper,2001:12).
Seçimlerle işbaşınagelenyeniyönetimde,EO’ınkendileri içinyaşamsalolduğunubelir-
tiyordu.Ancak isyancıların faaliyetlerisürdüveözellikle İngiltere’dengelenbaskılarsonucu(ki
İngiltereSierraLeone’yesilahsatışıyapmaktaydı),hükümetisyancılarlaanlaşmakzorundakaldı,
EO’dandaülkeyi terketmesi istendi.SivilyönetiminbaşkanıolanKabbah,1997’deSankoh’un
liderliğindekibirdarbeyleyönetimdenuzaklaştırıldıvesürgünegönderildi.BukezKabbah,yeni-
deniktidaragelebilmekiçinbirbaşkaparalıaskergrubuolanİngilizSandlineileanlaştı.İngiliz
DişişleriBakanlığı’nınbazıüyeleridebugirişimidesteklediler.1998yılındaKabbah,Sandline’in
yardımettiğiNijeryalıgüçlertarafındanyenideniktidaragetirildiveSankohtutuklanarakidamce-
zasınaçarptırıldı;ancakbucezauygulanmadı.Sankoh’unbaşkanlığındakigüçleryenidenülkede
kanlıbiriçsavaşıbaşlattılar(Shawcross,10Mayıs2000,The Guardian).
EO,özelaskerişirketlerinprotipiveadındanenfazlasözedilenşirket.Apartheid’inkıdemli,
emekliaskerleritarafındankurulanşirket,ününü,Angolahükümetitarafındankiralandıktanson-
rakazandı.İsyancıUNITAhareketi,EOtarafındanöylesinekötübirbiçimdebastırıldıkiLusaka
BarışAnlaşması’nıimzalamakzorundakaldı.DahasonraEO,SierraLeone’yegeçti.Şirketinbu
ülkedenayrılmasındansonraisetambiriçsavaş,anarşivekanlıbirkaosyaşandı.Dahasonra
Angola’dakurulandüzendedağıldı.Bunlar,özelaskerişirketleriniçsavaşlarageçiciçözümler
getirdiğinigöstermişoluyordu.İlginçolannoktalardanbiride,buşirketlerinherikiülkeörneğinde
deolduğugibi,uluslararasıtoplumunmüdahaleetmegereğigörmediğiyerlerdeetkinolmalarıydı
(Sheppard,1999).
14
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
SierraLeoneolayı,birgerçeğidahaaçığaçıkardı:Devletlerinözelaskerişirketlerlesözleş-
meyapmalarıyadaparalıaskerkiralamalarıbirbaşkanedenedahadayanıyordu:Sıcakçatış-
malardakendiordularınıriskeatmak istememek.Amerika’dakurulmuşözelbirgüvenlikşirketi
olanInternational Charter Incorporated of Oregon (ICI),tehlikelibölgeleregitmekiçindevletle
sözleşmeimzalamışbirçokşirkettenyalnızcabiriydi.BuşirketHaitiveLiberya’dakiçatışmalarda
daaktifti.ICI’ınSierraLeone’dekirolü,DevrimciBirleşikCephe’nin(RUF)isyanınıbastırmakiçin
yardımagelenNijeryaordusunuülkesinegerigötürmek,ulaşımvetıbbihizmetlerisağlamaktı.
AslındaAmerika’nınSierraLeone’deneldeedeceğibirçıkarıyoktu.Ancak,RUF’unbaşarılıol-
masıdurumunda,Washington’unittifakiçindeolduğu,zenginbirpetrolülkesiolanveAmerika’nın
enfazlapetrolaldığıbeşinciülkekonumundakiNijeryaiçintehlikeçanlarıçalmayabaşlayacaktı
(ICIJ,2002:1).
Elmasmadenleri açısından zenginbir ülkeolanSierra Leone sadeceörneklerdenbirisi.
1990’lıyıllarboyuncabüyükdevletlerinekonomikçıkarlarınınolduğuülkelerde,güvenlikşirketleri
olarakGüneyAfrikakökenliExecutiveOutcomes, İsrailliLevdan, İngilizSandlineveAmerikan
MPRIkrizbölgelerinemüdahaleettiler. “Buşirketlerifinanseedenler iseyerelhükümetler,şir-
ketler(özelliklemadenveenerjişirketleri)veyauluslararasıörgütler(DünyaBankası,Birleşmiş
Milletler)”.Petrolkaynaklarıaçısındangüçlüülkelerinveşirketlerin iştahınıkabartanAngola’da
ExecutiveOutcomes,1992yılındapetrolşirketleriileyaptığıbirsözleşmegereği,bölgedegüven-
liğinsağlanmasıiçinfaaliyettebulundu.EO,1998yılındaresmiolarakfeshedilenekadar,30’dan
fazlaAfrikaülkesindeetkindi.“Dünyaüzerinde,kapsamıdeğişiklikgösteren,önemliönemsiz300
bineyakınaskeridanışmanlıkvegüvenlikşirketi”ninbulunduğusöyleniyor(Conesa,2003:23).
Özelaskerişirketleringenişlemesinekarşıbirtepkiningeliştiğinisöylemekmümkün.Sandline,
SierraLeone’dekidüşenhükümetinyereldestekçilerine,BirleşmişMilletler’insilahambargosuna
rağmen,askeridesteksağlamadaİngilizDışişleriylebirliktehareketettiğiiçinadıkötüyüçıkmış
şirketlerdenbiri.
Buörnekteaçığaçıktığıgibi,önemlebelirtilmesigerekenkonulardanbiride,buşirketlerle
süpergüçlerinjeo-politikstratejileriarasındakurulanyarı-resmibağlar.Devletler,çoğuzamanözel
askerişirketlerikendiordularının“doğalbiruzantısı”olarakkullanabiliyorlarvebugünümüzdegit-
tikçebelirginleşenbireğilim.1990’larboyuncabirABDşirketiolanmPRI(military Professional
Resources Incorporated) Hırvatistan ve Bosna’da kullanılmıştır. 1988’de zamanından önce
emekliolanüçgeneralinkurduğu,askerieğitimvebecerikazandırmakonusundauzmanlaşan
MPRI,genellikleABDhükümetiiçinçalışmaktadır.1994’teHırvatistanhükümetiMPRIile,Hırvat
askerigüçlerininkapasitesiniarttırmakveveHırvatistan’ıNATO’yla“BarışProgramıiçinOrtaklık”
çerçevesindeçalışacakuygunbiradayhalinegetirmek içinsözleşme imzalamıştır.Busözleş-
me,modernbirözelaskerişirketilebirhükümetarasındaimzalanan,ilkaskerieğitimeyönelik
sözleşmelerdenbiriolarakgösterilmektedir(Bkz.ICIJ,2002:5).1995’inAğustosayında,MPRI’ın
15
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Hırvatistan’agelişindenbirsenegeçmemişken,Hırvatistanordusu,dahaöncehiçbirşekildeba-
şaramayacağıbirşeyigerçekleştirdi:SırplarakarşıbirhücümgücüoluşturduveSırplarınelinde
olanbölgelerigerialdı.MPRI,buçatışmalardabirrolüolduğunuinkarediyordu.MPRI,doğrudan
çatışmalarakatılmamışolsabile,Hırvatordusununsaldırısınınplanlanmasıveeşgüdümlenmesi
MPRItarafındansağlanmıştı;bu,dolaylıdaolsaaskerişirketinmüdahilliğinigösterenbirkanıttı.
Hırvatordusununbaşarısı,Bosna içindebir fırsatyarattıvebarışgörüşmelerininyolunuaçtı.
1995’teBosna’da çatışmayı sona erdirenDaytonBarışAnlaşması’na ek olarakClinton yöne-
timiMPRI’a,BosnaFederasyonu’nunsilahlıgüçlerineeğitimvermesi için lisansverdi.Bukez,
Hırvatistanordusundakiişlevlerindenfarklıolarak,Bosnaordusuna“vurucubeceriler”geliştirme
konusundaeğitimsağlamaküzeresözleşmeimzalandı.(GreenPaper,2001:13;ICIJ,2002:6;
Jackson,2002:35-36).
YineKosovaveBelgradarasındakidüşmanlığınsonaerdirilmesinde,diğerbirözelşirket
olanDynCorp önemli bir rol oynadı.Uluslararası barış gözlemcilerininKosova’daki varlığı ve
bunaABD’ninyaptığıkatkıdahasonragerçekleşti.DynCorphakkındaenfazlakonuşulanvetartı-
şılanşirketlerdenbirisidir.KuzeyVirjinya’dakurulmuşolanbuşirketinhizmetleribilgiteknolojisin-
denözelaskerihizmetlerekadaruzanmaktadır.Bosnadışında,Somali,Angola,Haiti,Kolombiya;
KosovaveKuveyt’tevarlıkgöstermiştir.Gelirininyüzde95’iniABDhükümeti ileyaptığısözleş-
melerlesağlamaktadır (http://www.wikipedia.org/wiki/DynCorp).DynCorp’laBalkanlar’dabirçok
hizmetiyerinegetirecekşekildesözleşmelerimzalanmıştır.BuhizmetlerarasındaBosnapolisgü-
cünüeğitmekvebölgedekiABDordusunaonarımhizmetlerinisağlamakbulunuyordu.DynCorp
çalışanlarıhemKosovahemdeBosnooperasyonlarındakadınticaretinebulaşmışlardır.Ayrıca
yasadışısilahticaretineadlarıkarışmıştır.Sözkonusukişilerinişinesonverilmeklebirliktehak-
larındabirsoruşturmaaçılamamıştır.Buolayşirketlerinveçalışanlarınınyasalsorumluluğuve
hesap verebilirliği sorusunu gündeme getirmiştir. Özel askeri şirketler genellikle “çökmüş” bir
devletin sınırları içinde çalıştıkları için sorumlu tutulacakları bir yerel hukuk bulunmamaktadır.
DynCorpolayındaaçığaçıktığıgibi,şirketçalışanlarıABDyasalarınagöresorumlututulamakta-
dırlar;çünkü,olayABDsınırlarıiçindemeydanagelmemiştir.Ayrıca,ABDaskeriyasalarıdadev-
reyegirmemektedir.Çünküşirketçalışanları,ABDordusununbirüyesideğillerdir(Singer,2004:
6-7)DynCorp,buolaylarnedeniyleadıkötüyeçıkmışşirketlerdenbiriolduğuhalde, Irakpolis
gücününeğitilmesiiçinABDyinebuşirketlesözleşmeyapmıştır.
YineICIJ’inaçıklananhükümetbelgelerindeneldeettiğibilgileregöre,1994yılındanitibaren
ABDSavunmaBölümü(DefenceDepartment)24ABDmerkezliözelaskerikuruluşun12’siyle
3.061sözleşmeimzalamıştır.Pentagon’unkayıtlarınagöre,busözleşmelerinmaliyeti300milyon
dolardanfazladır.Sözkonususözleşmelerin2.700tanesiikişirketleyapılmıştır:KelloggBrown
andRootveBoozAllenHamilton.Ancak,Pentagonçoksınırlıbilgiverdiğiiçin,sözleşmelerinne
türhizmetleriçinyapıldığıbilinmemektedir.
16
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
ABD,gelenekselolarakyabancıhükümetlereaskerieğitimhizmetlerinidoğrudanvermekte-
dir.Ancakbugelenek,1975’deVinnellCorp’un2,SuudiArabistanUusalMuhafızlarını3petrolböl-
gelerinikorumaamacıylaeğitmesiiçin77milyondolarlıkbirsözleşmeimzalamasıiledeğişmiştir.
BirABDşirketinin, ilkkezbiryabancıhükümetleaskerihizmetlersağlamaküzerebağımsızbir
sözleşmeyapması,medyadaciddibirtartışmayıbaşlatmıştır.Ozamandanberisözleşmeyeni-
lenmesinerağmen,artıkpekfazladikkatçekmemektedir.1991,1995ve2000’deyapılansözleş-
melerU.S.NewsveWorldDevelopmenttarafındaneldeedilmiş,ICIJtarafındaniseincelenmiştir;
busözleşmelerintoplamdeğeri500milyondolarcivarındadır.Hizmetler,karşıistihbaratsağlama
eğitimi,“kimyasalsavunma”vediğeroperasyonelgüvenlikalanlarındadır.Vinnell,sözleşmelerle
ilglibuyorumlarıreddetmiştir.
ABDhükümetivebirçoközelaskerişirketarasındakiyakınbağlar,özelsektörilehükümet
arasındakiilişkinindeğişiminidegösterirniteliktedir.1992’de,ozamanSavunmaBakanıolanDick
Cheney’inbaşkanlığınıyaptığıPentagon,BrownandRoot’a,potansiyelsavaşbölgelerindeözel
şirketlerinAmerikanbirliklerinenasılyardımcıolabileceklerikonusundabirraporhazırlamasıiçin
3.9milyondolarödemiştir.1992yılındaise,aynışirkete,raporugüncelleştirmesiiçinPentagon5
milyondolarödemiştir.BrownandRoot(bugünismiKelloggBrownandRoot’tur)şuanBaşkan
YardımcısıolanCheney’in1995-1999yıllarıarasındaCEO’suolduğuHalliburtonCorporation’un
biryankuruluşudurveözelaskeribirşirkettir.BrownandRoot’la,ayrıca1995-1997yıllarıarasın-
daBalkanlardalojistikdesteksağlamaküzerebirsözleşmeyapılmıştır.4Busözleşmegereğibeş
yılüzerinden2.2milyondolarödenmiştir (ICIJ,2002:2-3).
Brown and Root’u bir çok bölgede görmek mümkündür: Afganistan’daki Bargam Üssü,
Özbkistan’dakiKhnabadÜssüveKüba’dakiGuantanamoÜssübuşirkettarafındanyapılmıştır.
1987’denitibarenTürkiye’dekiAmerikanüslerininbakımveişletmesiniVinnellCorp.ilebirliktebu
şirketyerinegetirmektedir(Dündar,22Şubat2003,Milliyet).
HulliburtonEnergyServices,enerjivepetrolendüstrisiiçindeyeralançokuluslubirşirkettir.
Bununyanındadiğeralanlardafaaliyetgösterenbirçokyankuruluşuvardır.1990’larınbaşların-
daşirket,federalticaretyasağınıçiğneyerekIrakveLibya’ya,petrolteçhizatısatmıştır.Ayrıca,
Libya’yaaltınötron jeneratörüyollamıştır.Bunlardandolayısuçlubulunmuş,2.61milyondolar
paracezasınaçarptırılmıştır(http://www.wikipedia.org/wiki/Halliburton).
2 MPRIgibi,merkeziVirjinya’daolanveVietnamSavaşı’nda,GüneyVietnam’dakiABDüsleriniinşaedenVinnellCorporation,ABD’desavunmasanayindekiikincibüyükşirketolanNorthropGrummanCop.’unbiryankuruluşudur.VinnellvediğerönemlibirözelaskerişirketolanBrown&Root,1998’den2002yılınakadaryaklaşık200milyondolarlık6sözleşmeyeortaklaşaimzaatmışlardır.Vinnell,SuudiArabistandışında,Mısır,UmmanveTürkiye’deçalışmıştır(www.publicintegrity.org/wow/bio.aspx?act=pro&ddIC=64)
3 OrtaDoğubölgesinde,SuudiArabistanbuendüstridenenfazlayararlananülkedir(Singer2:2)BuülkedeçalışandiğerAmerikalıözelgüvenlikşirketlerişunlardır:Booz-AllenandHamilton,ScienceApplicationsInternationalCorp(SAIC)veO’GaraProtectiveServices.BusonşirketdoğrudanSuudikraliyetailesiningüvenliğinisağlamakiçinSavunmaBakanlığıtarafındankiralanmıştır(Sheppard,1999).
4 1992’denitibarenABD’nindışoperasyonlardakilojistiğiniBrownandRootşirketisağlamaktadır.
17
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Özelaskerişirketlerinyerinegetirdiğiişlevlerdenbiride,ulusalordularınsınırlandığıyada
yasaklandığıbölgelere,güçlüdevletleradınakolaylıklasızabilmeleri.Budurumunentipikörneği
Kolombiya.Kongre,buülkedekiAmerikanaskeribirliklerininsayısını(yaklaşıkolarak400asker)
veyerinegetirecekleriişlerisınırlamıştı.Bununüzerine,Kolombiyayedifarklıözelaskerişirketin
içsavaştaroloynadığıvedeğişikişleriyaptıklarıbirbölgehalinegelmiştir.Bunlarınbüyükbirkı-
sımAmerikanhükümetiylebirlikteçalışmıştırvehükümetinyapamadığıbirçokrolüyüklenmiştir.
Amerikanaskerleriyalnızca,uyuşturucuticaretiylemücadeledeyeralırken,özelaskerişirketleriç
savaştaKolombiyalıaskeribirimlerlebirliktehareketetmişlerdir.Bununyanındaçokuluslupetrol
şirketleriyararınaçalışanözelaskerişirketlerdeolmuştur(Singer,2003:7-8)
1998yılındaBritishPetroleum,Colombiya’dayerelparamilitergüçlerlebirliktehareketeden
DefenceSystemsLtd’inyankuruluşutarafındanyürütülengüvenlikoperasyonuhakkındabiriç
soruşturmayürütmeyezorlanmıştırvegüvenlikşefiniiştenatmakdurumundakalmıştır.
Uluslararasıalandaözelaskerişirketlerkonusundaeniyiuzmanlardanbiriolan,1995’ten
1996’yakadarkidönemdeLiberyaveRuanda’daBMİnsaniSorunlarBölümü’nün(UNDepartmen
ofHumanitarianAffairs)danışmanlığınıyapanDavidShearer’agöre,özelaskerigüçleringelişi-
minivemüdahilliğiniönlemekiçinalınacakyasalönlemlerinetkiliolmasıoldukçazor.Shearer’e
göre,buşirketlerçokçabukbirbiçimdekuruluyor,kapıtılıyorvebaşkabiralanakaydırılabiliyor.
Örnekolarakise,önemsizölçüdedeolsaodağınıkaydıranveticaretyapmayıbırakanEO’ıgöste-
riyor.AncakdahaönceEO’dayeralanlarşimdiSierraLeone’debenzerbaşkaişlerdeçalışıyorlar.
18
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
II. ÖZELLEŞmİŞ SAvAŞIN DORuK NOKTASI: IRAK
ABD’ninİkinciDünyaSavaşı’ndan1968’ekadarkidönemdeVietnam’dakivarlığınıbelgele-
yengizlikayıtlar1971’deNew York Times’dayayınlandığında,HannahArendt(1972:4-5),siya-
setin“gizlilik”,“aldatma”veyalan”üzerinekuruluyönününnasılaçığaçıktığındansözediyordu.
Bugünbu,sadecesiyasetfelsefecilerinin,uzmanlarınfarkedeceğibirgerçekolmaktançıktı.Irak
Savaşı’nda,“şiddetvedehşetoperasyonu”adıaltındayağdırılanbinlercebombanın,“özgürlük
vedemokrasi”adınainsanlarınbaşınadüştüğünekimsekolaykolayinanmıyor.5Busavaştave
savaşsonrası“yenidenyapılanma”sürecindepaykapmakiçinbekleyeniştahıkabarmışdevşir-
ketlerinbulunduğunuhemenhemenherkesbiliyor.
ABDliderliğindekikoalisyongüçlerinin,enincekurallarlabezenmişuluslararasıhukukuel-
lerinintersiyleiterekgerçekleştirdiğimüdahale,BMGenelSekreteriKofiAnnan’ınEylülayındaki
BMtoplantısındabelirttiğigibi,Amerika’nın“önleyicivuruşdoktrini”ilebirlikteuluslararasısiste-
mi“ormankanunları”nınhakimolduğubirarenayadöndürdü6(Cumhuriyet,15Eylül2003,s.9).
Ancak,bununlakalmadı,Irak’ta“hızlıbirsavaş”ınardındanuzunve“kanlıbirbarış”dönemine
girildi.
Önce,geçenyılAğustossonlarındaBM’ninbinasınayapılansaldırıveBMIraktemsilcisinin
ölmesi;ardından,Necef’degerçekleşenvegerçekleştiğizamanOrtadoğu’da“sonyirmiyılınen
kanlısaldırısı”olaraknitelenenolaydaŞiiliderBâkirElHakim’inöldürülmesive82kişininyaşamı-
nıyitirmesiveyineişgalcilerin“SunniÜçgeni”olarakadlandırdıklarıbölgedeyeralanFelluce’de
30Mart’tabaşlayandirenişinardındanNecef’teŞiilerinayaklanmasıyladevamedençatışmalar.
Buçatışmalardaşimdiden700Iraklı’nın70işgalciaskerinöldüğübildiriliyor.Diğeryandan,ABD
ordusununsivilIrakhalkınayöneliksaldırıları,evleredüzenlenenbaskınlarvetutuklamalar,Irak
halkıiçinsavaşvekorkudolugünlerinbitmediğinigösteriyor.BenzerbirdurumABDaskerleriiçin
5 ABDveİngiltereIrak’adüzenlenensaldırınıntemelgerekçesiolarak,Irak’takikitleimhasilahlarınıgöstermişlerdi.İngiltere’deDr.DavidKellyolayındaaçığaçıktığıgibi,İngilizistihbaratörgütününişgaldenönce,Irak’ınnükleerkapasitesihakkındahazırladığıraporhükümettarafındanabartılarakbasınayansıtılmıştı..SilahlarlailgilibaşkabiryalandabizzatABD’ninyaptırdığıbiraraştırmasonucuortayaçıktı.EskiBMsilahdenetçisiDavidKay’inbaşkanlığındakibiraraştırmaekibinin,4ayboyuncaIrak’ınşüpheliyerlerindesürdürdükleriaraştırmalarveIraklıbilimadamlarıileülkeninnükleer,biyolojikvekimyasalsilahprogramıhakkındayapılangörüşmelersonucundahazırladıklarıraporda,Bush’unIrak’agirmekiçinentemelnedenolaraksunduğukonvensiyonelolmayansilahlarınvarlığınarastlanmadığıbelirtildi(DouglasveMiller,25Eylül2003,NewYorkTimes).
6 OysaBMGüvenlikKonseyi’ninAğustosortasındaaldığıbirkararile,ABD’ninIrak’taoluşturduğugeçiciyönetimitanınıyordu.KarartasarısıABDtarafındanhazırlanmıştı(Hürriyet,15Ağustos,2003).Suriye’ninçekimserkaldığıoylamasonucualınankarar,Irak’ta13Temmuz2003’teoluşturulanveABD’ningüdümündekiGeçiciKoalisyonYönetimi’ninuluslararasıalandatanınmasının;başkabirdeyişleişgalinmeşrugörülmesinintesciliydi.
19
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
degeçerli.ABD’ninIrakişgalisonrasındakaybettiğiaskersayısı,işgalsırasındakaybettiklerinin
sayısıçoktangeçmişdurumda.ŞimdiABDordusununtıpkıVietnam’daolduğugibibir“batağa”
saplandığıbelirtiliyor.ABDaskerlerisavaşagirmelerininnedenlerinisorguluyorlar.Heranbirsal-
dırıylakarşıkarşıyaolduklarıdüşüncesi,onları,Irakhalkınayönelikbirşiddetesavuruyor.ABD,
Irak’takiaskeribirliklerininsayısınıarttırmayıhedefliyor;ancakbuistekKongre’deveAmerikan
kamuoyundaciddibirmuhalefetlekarşılaşacağabenziyor.
Saddam’ındüşürülmesindensonra, Irak’tayenidenyapılanmanın işaretlerinede rastlan-
mıyor.Temizsu,elektrikve telefonhalahalkınçoğu içinerişilmezdurumda.Washingtonçok-
tanIrak’ınyenidenyapılanmamaliyetinipaylaşmakiçinuluslararasıyardımarayışıiçinegirmiş
durumda. Irak’takiüstdüzeybirAmerika’lıyetkiliyegöre,yağmalamalarvesabotajlar, Irak’taki
yenidenyapılanmanınmaliyetiniikikatınaçıkardı.Irak’ınyönetimineAmerikatarafındanatanan
PaulBremerise,Temmuzayıiçindeyaptığıbiraçıklamada,ülkeyiyenideninşaetmeninüçyıl
alacağınıvemaliyetinin100milyardolarıbulacağınıbelirtmişti.Ancak,askeriveyenidenyapı-
lanmamaliyetininAmerikalıvergimükelleflerine600milyardolaramalolacağınıbelirtenbaşka
araştırmalardamevcut(ThorntonveGumbel,22Eylül2003,Independent;Sparshott,2Haziran
2003,The Washington Times).
Bir yandanAmerikan yönetimimaliyet hesapları yaparken diğer yandan da siyasal bağ-
lantıları olan uluslararası şirketler Irak’taki “altın fırsat”ı değerlendirmeye çalışıyor. Bechtel ve
Halliburtongibi,BushyönetimineyakınAmerikanfirmalarıylaşimdidenbüyükyenidenyapılanma
sözleşmeleriimzalanmışdurumda.Bufirmalar,kapalıkapılarardındaseçiliyor;başkafirmalariçin
rekabetşansızatenbulunmuyor.(ThorntonveGumbel,2003).
Irak’tagüvenlikveyenidenyapılanmakonusundakibaşarısızlık,ABD’ninuluslararasıyardı-
maveBM’nindesteğineduyduğuihtiyacıdilegetirmesiilesınırlıkalmadı.ABDsavaşsırasında
özelaskerişirketlerdenyararlanmıştı.Savaşsonrasındadagüvenliğinsağlamasıiçinbuşirketle-
reIrak’ıaçmayabaşladı.ÖzelaskerişirketlerleABDarasındagerçekleşenişbirliğinegeçmeden
öncePentagontarafındanhazırlatılanve2003’ünTemmuzayındabasınayansıyanrapordansöz
etmekgerekiyor.Bu rapor,Washington’dakurulmuşbir “think-thank”olanCenter for Strategic
and International Studies’inörgütlediğibiruzmangruptarafındanhazırlandı.Bumerkezinbaş-
kanıolanJohnHamre,aynızamanda raporuhazırlayanuzmangrubundabaşkanlığınıyaptı.
Pentogon’unraporuhazırlatmaktakiamacı,Irak’takigüvenliğinveyenidenyapılanmaoperasyon-
larınınbirdeğerlendirmesininyapılmasıveönerilergeliştirilmesiydi.BiryandanABDgüçlerine
karşıartangerillaatakları,diğeryandanBushyönetimininsavaşsonrasıIrakiçinçokyetersizbir
planlamayapmışolmasındandolayıDemokratlar tarafındaneleştirilmesiüzerine,Rapor’unbir
çıkışnoktasıolabileceğidüşüncesi,herhaldeABD’ninaskeriyetkililileri tarafındandüşünülmüş
olmalı.Ancak,Rapor’undünyakamuoyundabirden “patlayan”değerlendirmeleri,ABD’nin içini
20
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
rahatlatmaktançok,kendisiylehesaplaşmasınıhızlandıracaknitelikteydi.Çünkü,Rapor,savaş
sonrasındakoalisyongüçlerininveyeniyönetiminbaşarısağlamaolanağınınortadankalktığını
veABDordusuilesivilyönetiminacilbireylemplanınıngerçekleştirmesininşartolduğunubelir-
tiyordu.
Rapor’agöre,GeçiciHükümetKonseyi,halktantamamensoyutlanmışvekaynaklarıyeter-
sizbirdurumdaydı.BuyüzdendeABDgörevlilerininbiranönceIrak’ınyenidenyapılandırılması
süreciniuluslararasılaştırması,özellikle“ülkedeAnti-Amerikancılığınhızlayükselişinigözönünde
bulundurarakbunuacilenyerinegetirmesi”gerekiyordu(Loeb,18.07.2003,Washington Post).
Artıkherkestarafındankabuledildiğigibi,Rapor’dadaIrak’takienönemlisorunungüven-
likolduğubelirtiliyordu.Ancak,Ropor’dagüvenliksorununuçözmek içingeliştirilenönerilerve
ardındanPentagonyetkililerininyaptığıaçıklamalar,Irak’ıngeleceğiaçısındanönemlibirsüreci
başlattı.TıpkıIrakekonomisininözelleştirilmesi,ABD’ningüçlüuluslararasışirketlerineaçılması
gibi,güvenliksorunununçözümüdeözelaskerişirketlerebırakılıyordu.
Rapor’unbasınaverilmesiylebirlikteAmerika’dakiaskeriyetkilililerinyaptıklarıaçıklamalara
göre,Pentagon,hükümetbinalarını,petrolborularınıvediğerönemliyerleşimlerikorumasıiçen
özelbirIraklıgüvenlikgücününeğitilmesiniplanlıyordu.Yenigüç,Amerikalıaskerlerinbulunduğu
2000 yerleşimegetirilecek;Amerikalıaskerlerbubölgelerdençekileceklerdi.Busürecin,150bin
askerininbulunmasınakarşınsıkıntıiçindebulunanAmerikanordusununyükünüazaltacağıvur-
gulanıyordu.AynızamandaIrakhalkıileAmerikanaskerleriarasındakigeriliminbuyollayumuşa-
tılmasıhedefleniyordu.Planınbirdiğeramacıise,ABDtarafındanlağvedilenIrakordusununeski
askerlerineişsağlanmasıydı.
Askeriyetkililer,IraklıgüçlerineğitimmaliyetininABD’dekivergimükelleflerindensağlana-
cağını; IraklımuhafızlarınmaaşlarınıABD’nin ödeyeceğini, ayrıca Irak’taki petrol gelirlerinden
ayrılacakfonlarındakullanılacağınınbelirtmişlerdi.Önerilengüç,Pentagon’unenüstdüzeyinde
gerçekleşen tartışmalaragöre, yeni Irakordusundanve Irakpolisindenayrıolacaktı (Jehl, 17
Temmuz2003,New York Times).
BelirlenenamaçlarçerevesindeIraklılardanoluşanyenibirgücüneğitimi içinABD’ninta-
nınmışözelgüvenlikdanışmanlıkşirketiKroll ilegörüşmeleryapıldığıhaberleridebasındayer
aldı.Kroll7yetkilileri,Bağdat’takiGeçiciKolisyonYönetimiyetkilileriile“beyinfırtınasıoturumu”na
katıldıklarınıveözelbirIraklıgüvenlikgücününkurulmasındanasılbirrolalabileceklerinigörüş-
tüklerinibelirttiler.
7 Kroll,NewYork’takurulmuşbirşirketve1990’lardaSaddamHüseyin’inIrakdışındakimalvarlığınıaraştırmaklagörevlendirilmiş.BuaraştırmaKuveythükümetiiçin,Kuveyt’in1991’dekiKörfezSavaşı’ndauğradığızararıtazminindegerekliolanmiktarısaptamagirişimininbirparçasıolarakgerçekleştirilmiş.
21
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Yenibir Irakordusununoluşturulmasınıve Irakpolisininyenidencanlandırılmasısürecini
elbettekiAmerikayönlendirdi.GeçenHaziranayıiçindeoluşturulanbirtaslakplanagöre,ge-
leceküçyıl içindeyeni Irakordusunun40binaskerdenoluşması;12binaskerinbiryıl içinde
sağlanmasıplanlandı (Jehl,17Temmuz2003,New York Times)Buplandoğrultusunda,ABD
hükümeti,HaziranayındayeniIrakordusunueğitmesiiçinVinnellCorporationile48milyondo-
larlıkbirsözleşmeimzaladı.(Godoy,18Kasım2003,Inter Press Service)UzunzamandırSuudi
Arabistan’davarlıkgösterenbuşirketinbinası13Mayıs’taElKaydetarafındanbombalandıve9
çalışanıöldü.
Vinnell’inSuudiArabistan’dakibürosununbombalanmasındansonra,şirketinTürkiye’deki
varlığıdagündemegeldi.Vinnell’in,BrownandRootşirketiyleortaklıkkurmasıylaoluşanVinnell-
BrownandRoot(VBR),Amerika’nınTürkiyedekiüslerininbakımveonarımındansorumluolan
birşirket.U.S.AirForceEuropevebuşirketarasındakisözleşme1991yılındaimzalanmışve
hizmetlerikarşılığı118milyondolarödenmesikararlaştırılmış.ŞirketABD’ninİncirlik,Ankarave
İzmir’dekiüslerinin,bakım,onarımvekorunmasındadestekhizmetsağlıyor.Vinnell’inbaşkan
yardımcısıvegenelmüdürüolanThomasFintel,Türkiye’dekibuhizmetleri1988’denberisağla-
dıklarınıbelirtiyor.(Vinnell,Brown&Root”,www.disinfopedia.org)
Ayrıca, “Ocak ayındaABD ordusu, KBR (Kellogg Brown and Root) şirketine Türkiye’de
konuşlandırılmasıplanlananAmerikanaskerlerinesağlanacak lojistikdestekhizmetleri için60
milyondolar ayırdı.AncakTBMM,AmerikanaskerlerininTürkiye’de konuşlandırılmasını kabul
etmeyinceKBR,60milyondolardanoldu.Yanibuparaharcanmadı”(Aşçıoğlu,2003)
Irak polis gücünü eğitmek üzere ise, Pentagon’un tercih ettiği şirketlerin başında gelen
DynCorp’laonbinlercedolarlıksözleşmeyapıldı.AynışirketleBosnapolisinieğitmesiiçindesöz-
leşmeimzalanmıştı(Traynor,10Aralık2003,The Guardian).
Kroll’layapılangörüşmelerinnasılbiraşamayavardığını,birkararalınıpalınmadığınıbilmi-
yoruz.Zatenbugörüşmeler,kapalıkapılararkasındayapılıyorvebasınasızanhaberlergelişme-
lerinküçükbirbölümünüyansıtıyor.
Irak’takiözelgüvenlikgüçlerininkullanılmasınailişkinönemlibirdiğergelişme,ABDyöne-
timinin,Kuzey Irak’takiKerkük-Ceyhanboruhattınınkimliği belirsiz kişiler tarafındanvurulma-
sındansonra,Erinysadındakişirketin,6bin500Iraklıyı,petrolboruhatlarını,rafinerileri,suve
elektriksistemlerinikorumakiçineğitmeküzeregetirileceğiniaçıklamasıydı.
GüneyAfrikalıbirşirketolanErinysile140 Irak petrol yerleşimi korunmasıiçinbiryıllık
süreiçin39.5milyondolarlıkbiranlaşmaEkimayındanitibarenbaşlayacak.Buşirketin,kendisi-
negöredahaeskivedahabüyükrakiplerinibertarafederekbusözleşmeyiimzaladığıbelirtiliyor.
22
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Ayrıca,inşaatşirketiBechtel’eveHalliburton’unşubesiolanKelloggBrownandRoot’adakendi
korumahizmetleriniönerdiğibiliniyor.
Erinys’in kendi yayınlarınagöre, şirket,muhafızlık ve korumahizmetleri sunuyor.Ancak,
koalisyongüçlerininErinys ile ilişkisişeffafdeğil.Koalisyon’unşirketleyaptığısözleşmenin17
Temmuztarihli“petrolgüvenliği”talepnamesine(solicitation) dayandığıbilinmesinerağmen,buta-
lepnamenin detaylarıveErinys’edahasonrayapılacaködemelerGeçiciKoalisyonGüçleri’nden
eldeedilememişdurumda.
YunanmitolojisinegöreErinys,üçtanrılıHadesvePersophone’ninhizmetindeolanüçtan-
rıçanınortakismiveyeraltıdünyasınıkoruyor.Şimdimoderndünyada,şirketinmerkezibüroları
JohannesburgveDubai’deveMayısayındaBağdat’tadabirbüroaçtı.GüneyAfrikakaynaklıbir
haberegöre,ErinysIrak’tabulunan“ikibüyükuluslararasışirkete”güvenliksağlıyorveriskyöne-
timihizmetlerisunuyor(ValletteveChatterjee,21Eylül2003).
Irak’takiözelgüvenlikşirketlerindenbaşkaörnekleridesıralamakmümkün:Fairfaxfirması-
nınbiryankuruluşuolanveBağdathavaalanınıkoruyanCuster Battlas.ABDgüdümündekiişgal
gücüGeçiciKoalisyonYönetimi’ne silahlı koruma sağlamak için sözleşme imzalanan ve “risk
yönetimi”alanındaçalışanİngilizşirketiGlobal Risk(Borzou,28Eylül2003).
Irak’tadevreyegirenözelgüvenlikşirketleriningüvenlikmuhafızıyadaparalıaskerdev-
şirmeyöntemleri ise,dünyadabualandanederecegenişağlaroluştuğunuaydınlatırnitelikte.
Eylülayıiçindepatlakverenskandallardanbiride,Fijihükümetinin,kendiordusununaskerlerinin
paralıaskerlerolarakIrak’tahizmetyapmalarınaizinvermişolmasıydı.AslındabuFijiordusuiçin
yenibirolaydeğildi.Ordununyaklaşık450personeli,Londra’dakurulmuşolanözelbirşirkette
güvenlikmuhafızıolarakçalışmakiçinkiralanmışlardı.BuaskerlerinçoğunluğuLübnan’da,BM
arabulucularıolarakçalışmışlardı.
Irak’taçalışacakolanveuzmanlıklarınıolasıteröristhedeflerivepetrolalanlarınıkorumak
için kullanan500Fiji’li askerlerin ise,bir İngilizgüvenlik şirketi olanGlobalRisk8 International
tarafındankiralandıkları,dahasonraGeçiciKoalisyonyönetimininemrinegirecekleribelirtiliyor.
GlobalRisk InternationalaynızamandaPaulBremer’inkoruyuculuğunuüstlenmiştir. (Traynor,
10Aralık2003;www.abc.net.au/,11.09.2003)
Bağdat’takigüvenlikdanışmanıveÖzelGüçler’ineskiuzmanıRexWempen,“Irak’ınbiriç
savaştankorunmasıiçin,savaşsonrasıyenibirIrakordusununoluşturulmasınıngerekliolduğunu
veSavunmaBakanlığı’nınbuorduyueğitmekiçinözelaskerigüçlerdenyararlanmayıdüşündü-
ğünübelirtiyor.Amerika’nındiğerülkeleri,Irak’tagüvenliğisağlamakiçinaskergöndermeyeikna
etmeyeçalıştığıbusüreçte,özelaskerişirketlerinAmerikanordusuüzerindekiyükübirölçüde
8 GlobalRiskayrıca100eskiİngilizaskerini,500eskiNepalliGhurkasıistihdamediyor.Böylece,buşirketKoalisyoniçindealtıncıbüyükbirliğesahip(Singer,2004).
23
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
kaldırabileceğidüşünülüyor.Aslındaözelşirketlerintercihedilmesisadece,Amerika’nınmaliyeti
azaltmakplanınınbirparçasıdeğil.Wempen’inüzerindedurduğugibi,özelaskerişirketlerleya-
pılansözleşmelermaliyetiazaltmayabilirhattaartırabilir.Ancak,Wempen’egöre,siyasal olarak,
bununmaliyetidahaazolacaktır.
Kongre veBushyönetimi,Felluce’debaşlayan vegittikçe yayılanayaklanmaya rağmen,
Amerikanaskerlerininsayısınınarttırılmasıkonusunda isteksiz.Kuşkusuz,butercih,genellikle
eskiaskeripersoneldenoluşanözelşirketlerinIrak’takirolünügözlegörülürbirbiçimdeartırıyor.
Felluce’dedörtözelgüvenlikgörevlesininöldürülmesindensonra,özelaskerişirketlerinkullanıl-
masınakarşıçıkanbirPentagonyetkilisi,Amerikanhalkınınöldürülenözelaskerlerekarşıilgisiz
olduğunubelirtiyor(Duffy,2004)Budeğerlendirme,“siyasalmaliyeti”düşüktutmaamacınıaçık-
larnitelikte.
Amerikankamuoyununilgisiuyanmamışbileolsa,Felluce’deölenözelgüvenlikgörevlileri,
basınınvegüvenlikuzmanlarınınilgisinisavaşınözelleşmesiveözelaskerişirketlerinvarlığına
yenidençekti.Iraksavaşında,özelgüvenlikendüstrisindeki“patlama”dansözedenbasında,bu
kezözelgüvenliksorununuelealanhaberveyazılardabir“patlama”oldu.Kuşkusuzdikkatler
öldürülengörevlilerinçalıştığışirketeyöneldi:Blackwater. Blackwater,merkeziMoyock,N.C.’de
olanbirABDgüvenlikşirketi.Diğergüvenlikşirketlerininkurucularınınniteliğineuygunbirşekilde,
buşirketdeeskibirdonanmamensubutarafından1996yılındakurulmuş.Butarihtenitibaren
şirket50binaskerivepolisieğitmiş.Şirketteçalışanen“parlak”elemanlarınayda15bindolar
kadarkazandığısöyleniyor.Pinochet’nindiktatörlüğüdönemindeeğitilmiş60eskiŞili’liaskerinbu
şirketteistihdamedildiğibelirtiliyor(Conachy,3Mayıs2004)
Blackwater,Irak’takiherkiralıkaskeriçinmüşterilerinden1.500’den2000dolarakadarbir
ücret istiyor.Sözleşmeli güvenlikgörevlileri oldukça “konforlu”bir yaşamsürüyorlar;genellikle
SheratonyadaFilistinotellerindekalıyorlar.Amerikanordusundanbirgörevli,bukişilerinbirtür
“altkültür”yarattıklarındansözediyor.
Blackwater,Irak’taneyapıyordu?FellucaşehrindeöldürülendörtBlackwaterpersonelinin
orada ne aradığı sorusuna yanıt verilemediği gibi, Blackwater’in Irak’taki “misyonu”ile ilgili de
Pentagondahilkimseaçıkbirşeysöylemedi.Bazıgörevliler,buşirketinyiyecekkonvoylarınaes-
kortlukyaptığındansözediyor.Kimileriise,buşirketinözelliklesavaşbölgelerinde,askerieğitime
yönelikçalıştığınısöylüyor(Duffy,2004).
Blackwater şirketinin “sır” dolu konumubir yana,buolay Irak’taki özel güvenlik şirketleri
hakkındadudakuçuklatanrakamlarınbasınayansımasınısağladı.Irak’taşuandünyanınbirçok
bölgesinden35özelaskerişirketinistihdamettiğiyaklaşık15binözelgüvenlikgörevlisibulunu-
yor(RubinveSchrade,2004;Singer,2004).
24
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Taraflararasındayapılananlaşmalarveyapılacakişlerinbüyükbirkısmı,gizlibilgilerniteli-
ğindeolduğundanhalapekçoğubilinmiyor.Irak’takiBatılıgüvenlikyetkililerininbelirttiklerinegöre,
Kolombiyaörneğindeolduğugibi,şirketlerçatışmaoperasyonlarınagirmeyecekler.Şirketlerinço-
ğunluğubelliyerleşimyerlerinikoruyacaklar.DahaönceIrak’tagörevyapanveismininbilinmesini
istemeyenAmerikalıaskeribiryetkilininbelirttiğinegöre,“CIA,Irak’takioperasyonlardayeralmak
üzere,eskiaskerleritopluyor”.
Irak’taki GeçiciKoalisyonYönetimi,özelaskerişirketlerleilgilibilgiisteminireddediyor.Buna
rağmen,düzinelerceözelasker-bunlarınçoğunluğunueskiAmerikalıveİngilizaskerleroluştu-
ruyor- Irak’taçeşitlioperasyonlarakatılıyorlar.Koalisyongüçleri,bilgivermediklerigibi,eğitilen
Irakaskerlerininkendiyönetimlerindeeğitildiklerigibibir izlenimdevermekistiyor.Özelaskeri
şirketlerdenVinnell’dekibirgörevli,Koalisyongüçlerinin,özelaskerlertarafındangerçekleştirilen
operasyonlarıdakendioperasyonlarıgibigöstermekisteyeceğinibelirtiyor(Borzou,2003).
AslındaIrak’tayürürlükteolantekkanun“kanunsuzluk”olduğuiçin,kimdenhangineden-
dendolayıhesapsorulacağıhiçbellideğil.Hesapsorabilentekgüç,“güçlüolanaynızamanda
haklıdır”düşüncesineuygunbirkonumsergileyenAmerikanaskerigüçleriveyineAmerika’nın
güdümündekiKoalisyongüçleri.
KoalisyonunveABD’liaskeriyetkililerinbelirttiklerinegöre,sözleşmeyapılanşirketler,or-
dularagöredahaesneklervebazı işleridahaçabukolarakyerinegetiriyorlar.Ancak,özelgü-
venlik şirketlerinin insan hakları ihlalleriyle dolu, kanlı bir geçmişinin olduğu pek hatırlanmak
istenmiyor.9Irak’taEbuGaribhapishanesindekiişkenceskandalı,özelşirketgörevlilerinininsan
haklarıihlallerindensorumlututulamadıklarınıve“hesapverme”durumundaolmadıklarınıbirkez
dahagösterdi.Hapishanedesorgulamayıüstlenen37kişiden27’siABDordusunamensubdeğil.
Bukişiler,birABDşirketiolan,Virjinya’dakurulmuşCACIInternational’ınçalışanları.Sorgulama
sırasındaonlarayardımeden22çevirmenisemerkeziCaliforniya’daolanTitanCorp.tarafından
istihdamedilmiştir.BugörevlilerdenüçüIraklıtutuklularaişkencevetecavüzdendolayısuçlan-
maktadır(Leigh,17Mayıs2004,The Guardian;Conachy,3Mayıs2004).Ancak,“sivil”oldukları
için,neaskeriyasalaranedeCenevreAnlaşması’natabideğillerdir.Bunedenle,yargılanmaları
sözkonusuolamamaktadır.
Tamda bu neden yüzünden koalisyondaki üst düzey askeri yetkililerden bazıları, Irak’ta
özelgörevlilerinkullanımınınyaygınlaşmasınakarşılar.HembuaskerlerdenIrakhalkınayönelik
şiddeteylemlerinindoğacağındanvebueylemlerinIrak’takitümaskerleremalolacağındanendi-
şelilerhemdebuaskerlerinyasalstatülerininneolacağısorusukafalarımeşgulediyor.Örneğin,
9 Örneğin,Gana’lıbirsiviltoplumörgütüolanWassa Association of Communities Affected by Mininghazırladığıbirraporla,AshantialtınmadenleriniişletenAshantiGold’ungüvenlikgörevlilerinin,1994ve2000yıllarıarasındaküçükölçeklimadencilereyönelikişkenceveöldürmeolaylarınıgünışığınaçıkardı.Ayrıca,DSLveArmorgibiözelgüvenlikşirketlerinin,NijeryaveAngola’da,zenginpetrolbölgelerindeçokulusluşirketleriçinçalışırken,insanhaklarıihlallerindendolayısuçlanmışlardı.(ValletteveChatterjee,2003)
25
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
halihazırdakidüzenlemeyegöre,birAmerikalıaskersilahlıbirsivileateşaçabiliyor.Benzerbirdu-
rumdakibirözelaskerinkonumuneolacaksorusudilegetiriliyor.Biraskerolarakdeğerlendirilip
aynıdüzenlemeyetabimiolacakyoksabirsivilolarakmıgörülecek?
Herhangibirdüzenlemeolsunyadaolmasın,ABD’ninIrak’ıkaranlıkilişkileriçindeköksalan
vebüyüyenözelaskerişirketlerinkucağınaatmaniyetiseziliyor.Amerikakendisinienazzararla
“Irakgirdabı”ndankurtarmayıplanlıyor.
26
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
SONuÇ
BMGenelSekreteriKofiAnnan,1998’teRuanda’dakiiçsavaşsırasında,“teröristlerimül-
tecilerdenayırmakiçin”özelbirşirketigörevlendirmeyidüşündüğünü,ancakozaman“dünyanın
barışınözelleşmesinehazırolmadığı”nısöylemişti.(FidlerveCatan,24Temmuz2003,Financial
Times)Bugün,dünyanınbunahazırbirhalegeldiğini;amabarışınözelleşmesişeklindedeğil,
“savaşınözelleşmesi”şeklindebunungerçekleştiğinisöyleyebiliriz. IrakSavaşı,güvenlikkonu-
sundaçalışanbirçokuzmanagöre,“özelleşensavaş”ınenyükseknoktasınıtemsilediyor.The
Economistdergisi,busavaşı“ilközelleşmişsavaş”olarakadlandırdı(Singer,2003).
BirleşmişMilletler’inyıllıkolarakyayımlananve11EylülsaldırısıileAfganistanişgalinden
sonrayazılmışolan, “BölünmüşBirDünyadaDemokrasiyiDerinleştirmek”başlıklı2002 İnsani
Kalkınma Raporu,“demokratikyönetişim”içinegüvenlikleilgilisorunlarınoturtulmasıvegüvenli-
ğingerekulusalgerekseuluslararasısiyasettehesapverebilirlik,hukukdevletiyadauluslararası
hukukauygunlukgibikıstaslarladeğerlendirilmesigerektiğiüzerindedurmaktaydı.“Demokratik
bir yönetişimin”in temel öncelikleri arasında sayılan “güvenlik güçleri üzerinde demokratik bir
kontrolünoluşturulması”altbaşlığında,“dünyademokrasisinin”gelişmesininönündekienönemli
engellerdenbirisinin,“askeri,polisiyegüçlerinveistihbaratteşkilatlarıngücününgenişlemesi”ol-
duğubelirtilerek,özellikleikiörneküzerindedurulmaktadır:Birincisi,gelişmekteolanülkelerinbir
kısmında,“ulusalordular”ınyönetimielegeçirmesininotoriteryönetimlereyolaçmasıvebunun
kişiselgüvenliğiortadankaldırıcıbirortamhazırlaması. İkincisi ise,savaşsonrası toplumlarda
silahlıgüçlerinkontrolaltındatutulmasının,butoplumlardabarışsürecininoluşturulmasındave
yenidenyapılanmanınsağlanmasındaelzemolması(2002:6-7).
İnsanikalkınmaiçinönemibüyükolankişiselgüvenliğinvekamusaldüzeninsağlanması
için,güvenlik güçlerinin demokratik bir kontrol altına alınmasının şart olduğu düşüncesi,
Rapor’ungüvenlikleilgilibölümünübaştanaşağıkesenbireksenolarakbelirmektedir.Oysa,yazı
boyuncabelirtilmeyeçalışıldığıgibi,böylebir“demokratikkontrol”dentamamenuzakolanözel
askerişirketleriçin,baştaBMolmaküzeregerekuluslararasıkuruluşlargerekseBatılıhükümetler
düzenlemeyapmayaisteklideğiller.Buisteksizliğe,devletlerin,vedevletdışıkuruluşlarınonları
olabildiğincefazlakullanmaistekliliğieşlikediyor.Pentagon,özelaskerişirketlerolmadanartık
savaşagitmediğigibi,ötedenberigörünmekistemediğiyerlereonlarıyolluyor.Üstelik,uluslarara-
sısiviltoplumörgütleri,BMveçokulusluşirketlergüvenlikhizmetlerininyanındadestekhizmetleri
içindeonlarıkullanıyor.
27
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
Özelaskerişirketler,uluslararasıhukuktaherhangibirdüzenlemeyetabideğiller.Ancak,
bu,enazındanonlarabaşvuranlarbakımından“meşru”olmadığıanlamınagelirmi?Özelaskeri
şirketlerinyadagenelolaraközelaskeriendüstrininyükselenbirgüçolmasının,“devlet”leilgili
değişimsüreciaçısındannegibibiranlamtaşıdığıbirbaşkatartışmakonusu.Bazıyorumcular,
özelaskerişirketleringelişiminiulusaldevletlerin“çöküşü”nünbirgöstergesiolarakelealabiliyor.
Fakat,buüzerindeincelikledurulmasıgerekenbirkonu.Çünkü,özelaskerişirketleringüçlüdev-
letler,özellikleAmerikanhükümetitarafından“ulusal”çıkarlarıdoğrultusundakullanıldığınıbize
gösterençokaçıkkanıtlarvar.Irak’takiözelaskerişirketlerinvarlığıvekullanımıbunakesinbir
örnekoluşturuyor.Buaçıdan,“sömürgeciliğinyenibiryüzü”olarakaskerişirketlerideğerlendire-
cekçalışmalardahaelzemveönemligörünüyor.
28
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
KAYNAKLAR
ARENDT,Hannah(1972)“LyinginPolitics”,The Crisis of the Republic,NewYork:Harvest.
AŞÇIOĞLU,Mustafa(3Temmuz2003)(www.ntvmsnbc.com/news/222970.asp#BODY)
BORZOU,Daragahi(28Eylül2003)“InIraq,PrivateContractorsLightenLoadonU.S.
Troops,(www.post-gazette.com/pg/03271/226368.stm).
CONACHY,James(3Mayıs2004)“PrivateMilitaryCompaniesinIraq:Profitingfrom
Colonialism”,(www.wsws.org/articles/2004/may2004/pmcs-m03.shtml).
CONESA,Pierre(15Nisan-15Mayıs2003)“DevletDışıGruplarNezdinde Özelleştirilmiş
Savaş”,Le Monde Diplomatique, Türkiye,s.21-25.
DUFFY,Michael(12Nisan2004)“WhenPrivateArmiesTaketotheFrontLines”TIME,
Vol.163.,No.15.
DÜNDAR,Can(22Şubat2003)“Tiranlarım,SusanlarımveBen”,Milliyet.
FIDLER,StephenveCATAN,Thomas(24Temmuz2003)“WithArmedForcesStretched,
GovernmentsFaceHardLobbying”,Financial Times.
GILLIGAN,Andrew(22Kasım1998)“InsideLt.Col.Spicer’sNewModelArmy”Sunday
Telgraph.
GODOY,Julio(18Kasım2003)“DogsofWarTakeSuits”Inter Press Service.
HOBSBAWN,Eric(2000)“WarandPeace”,The New Century,Londra:Abacus,s.7-31.
JACKSON,Paul(2002)“WarisMuchTooSeriousaThingtobeLefttoMilitaryMen’:
PrivateMilitaryCompanies,CombatandRegulation”,Civil War,Vol.5,No.4,ss.30- 55.
JEHL,DouglasveMILLER,Judith(25Eylül2003)“DraftReportSaidtoNoSuccsessin
IraqArmsHunt”, New York Times.
JEHL,Douglas (17Temmuz 2003) “U.S.ConsidersPrivate Iraqi Force toGuardSites”,
New York Times.
KHAN,Mafruza(30Aralık2002)“BusinessontheBattlefield:TheRoleofPrivateMilitary
Companies”,(www.corp-research.org/dec02.htm).
KEEGAN,John(13Mayıs1998)“PrivateArmiesAreaFarCryfromtheSixtiesDogsof
29
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
War”,Electronic Telegraph,(www.telegraph.co.uk).
LEIGH,David(17Mayıs2004)“WhoCommandsthePrivateSoldiers”The Guardian.
LOEB,Vernon(18.07.2003)“PostwarWindowClosinginIraq,StudySays”,Washington
Post.
MANDEL,Robert(14-18Mart2000),“ThePrivatizationofSecurity”,International Students
Association, 41th Annual Convention,LosAngeles,CA(www.ciaonet.org/isa/mar01).
RUBİN,AlissaJ.veSCHRADE,Esther(4Mart2004)“SecurityForcesFaceaDangerous
TimeinIraq”,Los Angeles Time.
SHAWCROSS,William(10Mayıs2000)“SendintheMercenariesifOurTroopsWon’t
Fight”,The Guardian.
SHEPPARD,Simon(1999)“SoldiersforHire(PrivateMilitaryCorporations),Contemporary
Review(www.findarticles.com).
SINGER,PeterW.(2001/2002)“CorporateWarriors:TheRiseandRamificationsofthe
PrivatizedMilitaryIndustry”,International Security,Vol.26,No.3.
SINGER,PeterW.(5Nisan2004)“TheDogsofWarGoCorporate”(www.brookings.edu/
views/op-ed/fellows/singer20040319.htm).
SINGER,PeterW.(9Temmuz2003)“PrivateMilitaryFirmsinToday’sWars”(TerryGross
ileYapılanGörüşme),Fresh Air.(www.globalresearch.ca.24Temmuz2003).
SPARSHOTT,Jeffrey(2Haziran2003)“IraqReconstructionCostsSaidtohaveDoubled”,
The Washington Times.
TAULBEE,JamesLarry(2002)“ThePrivatizationofSecurity:ModernConflict,
GlobalizationandWeakStates”,Civil Wars,Vol.5,No.2,s.1-24.
The International Consortium of Investigation Journalists (2002) “Privatizing Combat,
The NewOrder”The Center for Public Integrity, (www.publicintegrity.org/wow/bio.
aspx?act=pro&ddIC=64)
THORNTON,PhilipveGUMBEL,Andrew(22Eylül2003)“AmericaPutsIraqUpFor
Sale”,The Independent.
TRAYNOR,Ian(10Aralık2003)“ThePrivatizationofWar”,The Guardian.
UKGovernmentGreenPaper(2002):Private Military Companies: Options For Regulation
2000-2001(www.fco.gov.uk/Files/kfile/mercenaries,0.pdf)
30
YENİ SAVAŞLARIN GİZLİ YÜZÜ:
ÖZEL ASKERİ ŞİRKETLER
UNDP(2002)Human Development Report 2002: Deepening Democracy in a Fragmented
World,Oxford: Oxford University Press. VALLETTE, Jim ve CHATTERJEE, Prapat (21 Eylül
2003“Guarding the Oil Underworld in Iraq” CorpWatch, http://www.corpwatch.org/issues/PID.
jsp?articleiol=8328.
www.abc.net.au/asiapacific/lacation/pacigic/GAPLocPacificStories-943905.htm.
“Fiji:MercenaryclaimoversoldiershiredassecuritygardsforIraq”,11.09.2003.
Wikipedia(2003)“DynCorp”,(http://www.wikipedia.org/wiki/DynCorp).
Wikipedia(2003)“Halliburton”,(http://www.wikipedia.org/wiki/Halliburton).
Wikipedia(2004)“Vinnell,Brown&Root”, http://www.disinfopedia.org/wiki.phtml?title=VBR,
June30,1999)