yeni carlar ve rus dis politikasi

8/4/2019 Yeni Carlar Ve Rus Dis Politikasi

1/249

Rus D Politikas

ve

YEN AR PUTN

Uluslararaslikiler Uzman

Elnur Hasan MKAL

KONYA, 2007


2/249

1

NDEKLER

NDEKLER ........................................................................................... 1

NSZ ......................................................................................................... 6

KISALTMALAR ......................................................................................... 10

GR ........................................................................................................... 11

BRNC BLM

RUSYA FEDERASYONU'NUN CORAF, TARHSEL, SYASAL

ve EKONOMK YAPISI

1. RUSYA FEDERASYONU .......................................................................... 13

1.1. Rusya'nn Corafyas .................................................................................... 13

1.2. Rusya'nn klimi ve Doal Kaynaklar .......................................................... 16

1.3. Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din ............................. 181.3.1. Nfus ve Sosyal Hayat .................................................................................. 20

1.4. Rusya'nn Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi ..... 22

1.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps ...................................................... .. 34

1.5.1. Hkmet Yaps ............................................................................................ 37

1.5.2. Rusya'da Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri .......................................... 39

1.6. Bakent Moskova .......................................................................................... 39

1.7. Rusya'n

n Ekonomisi ..................................................................................... 42

KNC BLM

YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ve SSCB

BAKANLARI


3/249

2

2. YAKIN GEMTEK RUSYA DI POLTKASI ............................... 48

2.1. Vladimirlyi LEN N Dnemi ..................................................................... 49

2.2. Josef Stalin Dnemi ...................................................................................... 51

2.3. Nikita Kruev Dnemi ................................................................................ 53

2.4. Leonid Brejnev Dnemi ................................................................................ 54

2.5. Mihail Gorbaov Dnemi ............................................................................. 55

2.6. Sovyetler Birlii'nde k Sonras Yaanan Deiim Sreci ..................... 59

2.7. Boris Yeltsin Dnemi .................................................................................... 61

NC BLM

RUSYA'DA 2000 SEMLER ve VLADMR PUTN HAKKINDA

DETAYLI BLGLER

3. VLADMR PUTN DNEM .................................................................. 633.1. Vladimir Putin'in Biyografisi ........................................................................ 64

3.2. Vladimir Putin Kimdir? ................................................................................. 65

3.3. Putin Rusya's ve Rusya'nn Yeni maj ........................................................ 66

3.4. Rusya'da Putin mparatorluu ....................................................................... 68

3.5. Rusya'nn D Politikasnn Oluumunda Putin Faktr ............................... 70

DRDNC BLM

VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI

4. VLADMR PUTN DNEM RUS DI POLTKASI ......................... 73

4.1. Rusya'nn "Yeni D Politikas" .................................................................... 76


4/249

3

4.1.1. Realizm Boyutu ............................................................................................. 77

4.1.2. Pragmatik Teori ve Pragmatik D Politika .................................................. 77

4.2. Rusya'nn Mttefikleri ................................................................................... 82

4.3. Putin'in Rus D Politikasna Getirdii Yenilikler ve Genel Olarak Rus D

Politika Konseptinin Temel Yansmalar ...................................................... 83

4.4. Rusya'nn D Politikasndaki Yanlsamalar ................................................. 84

4.5. Putin'in Politikas ...................................................................................... 86

4.6. Putin'in D Politikas .................................................................................... 88

4.6.1. Putin'in eenistan'a Ynelik Uygulad Politika ....................................... 93

4.6.2. Putin'in Kafkasya Politikas .......................................................................... 96

4.6.3. Putin'in Avrupa Politikas ve Dilerinde Operasyon Hazrl ................... 97

4.7. Rusya - Trkiye likileri .............................................................................. 99

4.7.1. Putin Siyasetinin Trkiye'ye Etkisi ............................................................... 103

4.7.2. Rusya D Politikasnda Trkiye Faktr ..................................................... 105

4.8. Avrasya'da Deien G Dengelerinin Rusya'ya Tesiri ............................... 106

4.9. Siyasetilerin, Askerlerin ve Yazarlarn Avrasya Projesi zerine

Stratejileri ...................................................................................................... 108

BENC BLM

IRAK SAVAI, GNCEL HADSELER ve 2003 SONLARINA

DORU SYAS GELMELER IIINDA BUGNK RUSYA

5. RUSYA ve NATO'NUN GENLEME SREC ..................................... 113

5.1. NATO'nun Genileme Sreci ........................................................................ 114

5.2. ABD'ye Yaplan 11 Eyll Terrist Saldrlar ve Rusya'nn Olaylara Tavr . 116

5.3. Nkleer Srlarn Gvenlii Asndan Rusya'nn Konumu ........................... 117

5.4. Terrizme Kar Ortak Anlama Bildirgesi .................................................. 120

5.5. Igor Ivanov'un Trkiye Seferi ve Mavi Akm Projesi ................................... 122

5.6. Rusya - ABD likileri .................................................................................. 125


5/249

4

5.6.1. Putinle Bush Grmesi ............................................................................... 126

5.6.2. Ortak Deklarasyonda Rusya ve ABD'nin Yapt Devletler Snflandrmas 127

5.7. Emperyalist Kutuplamada Rusya'nn Konumu ............................................ 128

5.8. Rus D Politikasnn Nihai Evrim Sreci ..................................................... 130

5.9. Putin ile Rus Milyarderlerinin Sava ........................................................... 134

5.9.1. Yeltsin Rusyasnn Deerlendirilmesi ......................................................... 136

5.9.2. Albay Putin'in ift Karakteri ........................................................................ 138

5.9.3. Rusya Ekonomisindeki Riskli Gnler ........................................................... 138

5.10. Rusyada 2003 Aralk Parlamento Seimleri ve En Son Gelimeler ............ 140

ALTINCI BLM

2004DEN GNMZE KADARK SRETE PUTN RUSYASI

6. RUSYA TRKYE GRMELER ...................................................... 144

6.1. Putinin Trkiye Seferi .................................................................................. 1446.2. Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin Hakknda Bilinmeyenler .................. 146

6.3. Putin, Trkiyede ........................................................................................... 149

6.3.1. Geziden zlenimler ........................................................................................ 150

6.3.2. Gezinin Sonular .......................................................................................... 153

6.3.3. Gezinin Olumsuz Ynleri ............................................................................. 154

6.4. Putinin Dier Faaliyetleri ............................................................................. 156

6.4.1. Petrolle Gelen Zenginlik ............................................................................... 1576.4.2. Uzay Teknolojileri ........................................................................................ 159

6.5. Trkiye - Rusya Federasyonu Ticareti .......................................................... 161

6.5.1. hracat ............................................................................................................ 162

6.5.2. Doalgaz Anlamas ...................................................................................... 166

6.5.3. Bavul Ticareti ................................................................................................ 168

6.5.4. Karlkl Yatrmlar ...................................................................................... 169

6.5.5. ki lke Arasnda Yaplan Anlamalar ......................................................... 170


6/249

5

6.6. Rusya Ekonomisinde Yaanan Son Gelimelerin Trk-Rus Ekonomik

likilerine Etkisi ........................................................................................... 171

6.6.1. 17 Austos Krizi ve Nedenleri ...................................................................... 174

6.6.2. Rusyaya Ynelik Ekonomik Stratejinin ncelikleri ................................... 186

YEDNC BLM

KNC DNYA SAVAI'NIN BTMNDEN GNMZE KADAR

TRK - RUS LKLER

7. 1945-1953 GERGNLK DNEM ........................................................... 191

7.1. 1953-1960 Durgunluk Dnemi ..................................................................... 195

7.2. 1960-1965 Normalizasyon Dnemi .............................................................. 199

7.3. 1965-1991 likilerde Gelime Dnemi ........................................................ 202

7.4. 1991 Sonrasnda Rusya Federasyonuyla likiler Dnemi .......................... 208

7.4.1. Rusyann Yakn evre Politikas ............................................................. 210

7.4.2. Boazlar Tz ........................................................................................... 2137.4.3. eenistan ve PKK Konular ........................................................................ 214

7.4.4. Kbrs Rumlarna Ar Silah Sat ............................................................... 216

7.5. Rusya - Ermenistan likileri ......................................................................... 220

SONU ve NERLER .............................................................................. 223KAYNAKA ............................................................................................... 225

EKLER (Veriler, Tablolar ve Resimler) ................................................... 234

ZGEM ................................................................................................ 251


7/249

6

NSZ

Rusya konusunun akademik dzeyde aratrlmas ise ok nem tekil

etmektedir. yle ki, Putin dnemi Rus ekonomisi srekli gelimekte olup, eski

Sovyetler Birliininin ihtiaml ekonomisini akla getirmektedir. Bu yzden Putine yeni

Rus ar lakab verilmitir. Rusya vatandalarnca ve kendisi doal olarak Rus nfusun

byk ounluu tarafndan sevilmektedir. Rusyann bana gelenden beri gerek een

savanda kazand baarlar, gerekse ekonomik istikrar alannda elde ettii birok

baary stn kiiliine borludur Putin. Dorudur bugn iki kutuplu dnyay devam

ettirecek kadar ekonomik ve siyasi gc yoktur Rusyann. nk ekonomik olarak

ABDnin ekonomisinin onda birinden bile daha kk ekonomisi bulunmaktadr. Fakat

nkleer silaha sahip olmas ve uzayda bulunan 20 adedi akn uydusuyla halen dnyann

ikinci sper gc konumundadr Rusya.

Rusya bugn uzaya kendi uydusunu frlatabilme teknolojisine sahip lkedir veroket teknolojisinin ilk icatlar da Ruslardr. Trkiyenin Rusyadan renecei birok

ey bulunmaktadr bugn. Putin, Rusyaya yabanc sermayeyi ekebilmitir. Bunda

yabanclar nnde duran brokratik engelleri kaldrma iini rnek verebiliriz. Trkiye

bugn lkeye yabanc sermayeyi ekebilmek iin toprak sat yolunu semitir.

Kanaatimce toprak sat yabanc sermaye ekmek iin mantkl bir politika deildir ve

Rus modeli benimsenirse daha verimli sonular alnabilir.

Bu almada Rusya konusu esas alnarak, eski ve yakn Rus tarihi, corafyas

incelenmitir. Genel Rus D Politikas mekanizmasnn yapmclar ve aktrleri

irdelenerek; gnmz Rusya devlet bakan Putin Vladimirin kariyer hayat

hikayesinden itibaren, Rus D Politikasna nasl yn verdii aratrlmtr. Putini dier

Rusya liderlerinden ayran zellikleri, Rus D Politikasna getirdii yenilikler gibi ok

tarafl ve geni tartma konularna ak olan benzer konular analiz edilmitir.


8/249

7

Dalan Sovyetlerin ardndan meydana kan yeni dnem Rusyasn sosyal

siyaset uzmanlar1 ve Rusya uzmanlar genelde ikiye ayrarak, zelde ise Yeni Rusya

olarak adlandrmay uygun gryorlar. Bu iki dnem, 1. Yeltsin ve 2. Putin

dnemleridir. Bu iki liderin her ikisi artk Sovyetlerin lideri deil, yeni oluum olan

balca byk devletlerden saylan Rusyann devlet bakanlar olmulardr. te

almann temelinde yatan Putini dier Sovyet-Rus liderlerden ayran zellikler ve

Putinin dier liderlerden farkl liderlik vasflar ve karakteristik d siyaset yapm

ynleri ok ynl olarak tartlm, meseleye yeni yorumlar yaplarak, bu yeni liderin

bilinmeyen taraflar aydnlatlmaya allmtr.

alma ana balklar olarak yedi blmden ibarettir. Birinci ve ilk blmmz

Genel Rus Tarihini ve Corafyasn aratrarak, okuyucuda Rusya ve Ruslar hakknda

kavramsal olgu niteliinde bir hayal etme ve imgelem gc oluturmaya yneliktir. Eski

ve Yakn Rusya Tarihleri alt balklara blnerek incelenmi, Sovyet Rusyas ve Yeni

Rusya dediimiz gnmz Rusyas aratrlmtr. Ksacas Rusya hakknda hi bir

bilgisi olmayan bir okuyucuda, Rusyay Adan Zye, jeopolitiinden ekonomisine

kadar irdeleyerek bir bilgi olumasna yneliktir. Blgede kurulan Bamsz Devletler

Birlii ve dier Ekonomik birlii Organizasyonlar da aratrmamzn kapsamdahilinde yer almaktadr.2

kinci blmde Sovyet liderler, Leninden Putine kadar geni zgemi

bilgilerine ve ksa faaliyetlerine yer verilerek incelenmitir. Leninden Putine kadarki

srete tm liderlerin Rus D Siyasetine baklar, bu olguya genel olarak yn verme

kabiliyetleri ve dier devletlerle zel ve genel ilikileri irdelenerek, Putin Rusyasndaki

yeni oluumlar

n nelerden ibaret olduu savlar

ve varsay

mlar

na

k tutulmayaallmtr. Putinin geni ve kapsaml biyografisini, i ve kariyer bilgilerini kapsayan

bir kronolojik deerlendirme yaplmaya allmtr.

almann nc blm ise Putin Rusyasn geni bir ekilde, Putinin i

bana geldii gnden itibaren aratrmtr. Modern Ruslar, Modern Rusya ve

1 SARIBAY, Ali Yaar; Siyasal Sosyolojisi, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1998, s. 3-17, 24-1022

Bkz. BOZKURT, Enver; KTK, Akif; POYRAZ, Yasin; Devletler Hukuku, Nobel Yaynlar,Ankara, 2000.


9/249

8

Demokratiklemenin eiindeki Rusya nanslaryla sslenmi bu blmde baz

varsaymsal ve zelde D Politikaya ynelik baz bilimsel yenilikler (Novelty)e yer

verilmitir. Putinin Rusyann D Politikasnn oluumunda oynad rol zerine baz

tartma konular esas alnarak, dier Rusya uzmanlarnn aratrmalar sonucu vard

savlara yeni yorumlar getirilmitir.

Drdnc Blm, nc blmn devam niteliinde olup, Vladimir Putin

dnemi Rus D Politikasn, oluumlar incelemitir. Putin sonras neler deiti, Rus

D Politikasna getirilen temelli yenilikler nelerden ibarettir ve benzeri konular da

ilenerek temel bir sonuca varlmtr. Rusya Federasyonu yeni Anayasas gerei devlet

bakan grevini stelenmi kii, Rus D Politikas mekanizmasnda aktr

konumundaki tek yetkili grevlidir3. Putin de bu geni yetkileri kullanmay yeleyerek

gnmz Rusyasn, kapitalist bir dnya ierisinde kaybolup gitmemesi iin elinden

geldiince ve dier Rus liderlerinden de esinlenerek, vatansever bir kiilie brnerek

yapmaktadr.

Beinci blme ek olarak, uluslararas ilikiler bilim dalnn esas zellii de

dikkate alnarak, D Politikann gncelliine de yer verilmitir. Gncel hadiselere ktutulmu, hala gndem oluturan ve tartmalara yol aan Irak savana Rusyann

tepkisi ve benzeri dier gncel olaylara da almada yer verilmitir. En son gelimeler

genel bir deerlendirmeye tabi tutularak, gncel bir takm siyasal olaylara da

deinilmitir. Irak krizi4, BMin bu konudaki tavr ve Rusyann, daha dorusu ikinci

dnem Yeni Rusyann Putin nderliinde bu sorunsala nasl yaklatnn yanklarn

belirtmeye alan alma dier gncel hadiselere ve Rusya-Trkiye ilikilerine de yer

vermitir. al

ma varsay

msal olarak, Rusyan

n devaml

genileme politikas

izlediisonucuna ulamtr. Rusyann bu asrlar boyu deimeyen revizyonist politikasn

deimedii takdirde, blgede tekrar g dengelerinin deiebilecei ve Rusyann eski

gcn u anda sahip olduu nkleer silahlar sayesinde yeniden iade edebilecei

iddialar da almann bir dier varsaymsal nitelikli nerisi ierisinde incelenmitir.

3 VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardanderleme), Uluslararas likiler Moskva Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPEN

Yaynlar, Moskva, 2001, s. 304-3304 AYDEMR, Emrah, Uluslararaslikilerde Kriz ve Kriz letiimi


10/249

9

Altnc ve yedinci blmlerde ise 2003 ylndan gnmze kadarki sreteki

Rusya, Putinin politikalar ve Rusya ile Trkiye arasndaki ilikiler irdelenmektedir.

Bu kitap yksek lisans tezi olarak savunduum Vladimir Putin Dnemi Rusya

D Politikas konulu eserimin gzden geirilmi ve 2004den bu yana olagelen

olaylarn da esere eklenmesiyle hasl olmutur.

Kitabn yaynlanmas iin itenlikle yardmn esirgemeyen Q Yaynlarnn

deerli sahibi Adem SARIGLe de zel olarak teekkrlerimi bor bilirim. Eserin

hazrlanmasnda bana manevi ve maddi desteklerini hibir zaman esirgemeyen annem,

babam, kardelerim ve sevgili eim Peri teekkr hak etmiler diye dnyorum. Esas

teekkr hak edenler ise tabii ki, Uluslararaslikiler alannda tavsiyelerinden istifade

ettiim deerli hocam Do. Dr. aban ALI ve saygdeer danmanm Yard. Do.

Dr. Sleyman KARAOR olmulardr. Bu konuyu Yksek Lisans Tezime konu olarak

sememi neren kii de aban hocam olmutur. Tabii ki, ok haklyd ve Rusa bilgim

sebebiyle Rus kaynaklarna kolaylkla ulaabildim ve orijinal belgelerden tutun da

Rusya Dileri Bakanl Websitesindeki makalelere kadar birok Rusa kaynaktan bolca yararlandm bu almamda. Eseri editr gzyle okuyup gerekli dzeltmeleri

yapan niversitemiz Aratrma Grevlileri aatay BENHR ve Erdem ZLKe de

derin minnettarlklarm sunarm.

Elnur Hasan MKAL

Konya, 2007


11/249

10

KISALTMALAR

AB Avrupa Birlii

ABD Amerika Birleik Devletleri

AT Avrupa Topluluu

AGK Avrupa Gvenlik ve birlii Konferans

AGT Avrupa Gvenlik ve birlii Toplants

BDT Bamsz Devletler Topluluu

BM Birlemi Milletler

BP Byk Britanya Petrol irketi5

FK Federal Kurul

FSB Federal Gvenlik Servisi6

GSMH Gayri Safi Milli Hasla

GSYH Gayri Safi Yurt i Hasla

KGB Devlet Gvenlik Komitesi7

KOB Kk ve orta Boylu letmeler

MC Milletler Cemiyeti

MG Milli Gelir

NATO Kuzey Atlantik Anlama Organizasyonu8

NTV Rusyadaki zel bir televizyon. (Bamsz Televizyon)9

RF Rusya Federasyonu

SBKP Sovyetler Birlii Komnist PartisiSSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii

5 British Petrolium.6 Federalnaya Slujba Bezopastnosti7 Komitet Gosudarstvennogo Bezopastnosti8

North Atlantic Treaty Organisation9 Nezavisimaya Televideniye


12/249

11

GR

inde yaadmz ada, devletlerin her zamankinden ok daha fazla diplomasi

kurumuna gereksinim duyduklar grlmektedir. Bugn devletleraras ilikilerde g

kullanlmasnn doal bir hak ve diplomasinin hakl bir arac sayld gnlerden ok

farkl bir dnyada yaanmaktadr. Devletler, dostlar ya da dmanlaryla aralarndaki

her uyumazlkta sava yoluna bavurmay gze alamadklarndan, byk lde

diplomasi yntemini kullanmay yelemektedirler. Dnyamz imdi bir dnm

noktasnda bulunmaktadr. Bir yanda dnya bar bulunmakta, te yanda ise yok olma

tehlikesi yer almaktadr. Yeryznn her yanndaki insanlarn yazgs, ayrlamayacak

bir biimde birbirine balanmtr ve daha iyi bir dnyaya ulama ancak atma yerine,

karlkl ibirlii yoluyla gerekleebilecektir. Bu ibirliini gerekletirebilmenin

balca yolu ise, tm uluslarn ve hkmetlerin diplomasi kurumunun ve D Politika

retme mekanizmalarnn farkna varabilmeleridir.

Gnden gne hzl bir ekilde globallemeye yz tutan modern dnyamzda

gerek yzlm, gerekse de uluslararas arenada dev ekonomisi, ayn zamanda

ekonomik gc ve dnyada hatr saylr bir siyasal nfuzu konumuyla ok nemli bir

devlet olan Rusya Federasyonunun D Politikas ve D Politika retme

mekanizmalar D Siyaset zerine aratrma yapmakta olan herkesin dikkatinin zerine

evrilmesine neden olmaktadr. Rusyada Putinin liderlik koltuunu Yeltsinden

devralmas

ndan sonra, gnmze kadar nelerin deitii ve Rusyan

n nas

l gelitii,dnya siyasetinde balca hangi olaylarn meydana kt ve Rusyay ve onun d

politikasna yn veren olaylar nda herkesi yakndan ilgilendiren esas konular

irdelenmektedir. Putin dnemi Rusyada yeni d politikann oluum sreci

incelenmektedir. Eskiden d politikas ve bunu belirleme mekanizmalar ve aamalar

farkl olan eski Sovyet Rusya, bugnk Rusya Federasyonuna dnm sonras ne gibi

nemli deiikliklerle karlam, ne gibi yeniliklerle, oluumlara yn vermektedir. Bu

ve benzeri sorularn cevab burada verilmeye allmaktadr. almada ilk olarak


13/249

12

Rusyann jeo-stratejik ve jeo-politik konumu hakknda n bilgilerin aratrlmas

amalanmaktadr. Daha sonraki blmlerde ise Rusyann eski devlet bakanlar,

onlarn ksa zgemileri ve hatralarna yer verilmektedir. Rusyadaki mevcut siyasal

rejim, muhalefet ve Putinin dier Rusya devlet bakanlaryla karlatrmal devlet

bakan kimlii ve Irak sava gibi gncel olaylarda Rusyann tepkisi ve rettii D

Politikas hakknda geni apl bir aratrmaya yer verilmektedir.

18. ve 19. asr klasik diplomasi dnemlerinde, Britanya imparatorluu ve dier

emperyalist gler, genilemelerini silahl kuvvetleri yannda bankerlerinin ve

giriimcilerinin yeteneklerine de borludurlar. rnein, siyasi-askeri bir sper g olan

ABD'nin yannda, ngiltere, Fransa gibi lkelerin d politikalar siyasi-ekonomik

faktrlerin karlkl etkileiminin dengeli bir biimde ynetilmesine dayanmaktadr.

Buna kar Japonya ve Almanya gnmzde bile daha ok ekonomik g aracl ile

stnlk kazanmaya almaktadr. Belika, Hollanda gibi kk lekte AB lkeleri

zaman zaman d politikalarnda uluslararas hukuk, insan haklar gibi konular n plana

tasalar da ekonomik karlar d politikann en bata gelen etkeni konumundadr. Bu

ynde u rnekler olarak Singapur ve Hong Kong gibi varl d ekonomik ilikilere

bal olan lkeler gsterilebilir. Bu tr devletlerde d politika tamamen d ekonomikilikilerle zdelemitir.

te yandan, otoriter rejimlere sahip veya demokrasinin henz yerlememi

olduu lkelerde, ounlukla poplist-milliyeti sylemlere dayanan szde siyasi

gerekelerle ekonomik karlar, hatta toplumun asgari ekonomik gereksinmeleri feda

edilebilmektedir.


14/249


15/249

14

30 bat boylam ve 170 dou boylamlar arasnda 14 boylam dilimi ve 0 kuzey ve 45

kuzey enlemleri arasnda 4 enlem dairesi zerinden geer. Avrupa topraklarnda saat

yirmi drtken Bering Boaznda saat leden nce on birdir.13

Rusya Federasyonunun tabii zellii incelendiinde nemli hakikat gze

arpar; birincisi, dnyann en geni lkesi olmasna ramen topraklarnn % 70i botur.

kincisi topraklaryla denizleri kuatan en geni bir kta lkesi olduudur. Sonuncusu

ise dier lkelerdeki gibi dalk ve tepelik olmaktan ziyade, daha ok ormanlk ve yeil

ovalk bir lkedir.

Dou Sibiryadaki Lena Nehri ara hat kabul edilirse, bu hattn bat ve kuzey

blgelerinde kalan arazi etkili arazi olup, ou yeri 1000 mnin aasndadr. Bu hattn

dou ve gneyine doru ise arazi engebeli arazi halini alr ve baz blgeleri 6000 mye

kadar ular.

Kafkas Dalar Grcistanla olan tabii snr meydana getirir. En yksek yeri ise

5630 m yksekliindeki Elbrus Dadr.

Dou Avrupa blm topraklar alak bir yayla grnndedir. Bu yaylann

Ural Dalaryla birlikte gney kesimi yaklak 5000 km kadar devam eder ve bu alak

yaylann bir devam da Kafkaslara kadar uzanr. Baltk Denizi ile Pasifik Okyanusu

arasnda uzanan bu geni topraklarn, Asya blm de yine geni bir yayla

grnndedir. Asya topraklarnn gney ve dousu ise dalktr. lkenin Uraldan

baka iki nemli da, Krm ve Kopet dalardr. En kuzey alanlar tunduralarla kapldr.

Bunun hemen aasnda ormanlk bir erit uzanr. Bat ve gneybat blgelerde

ovalardan baka, ayrca bataklklar ve ller de mevcuttur.14

Nehirler-gller: Rusya Federasyonundaki nehirlerin kaynaklarnn ve yaylma

alanlarnn lke snrlar ierisinde olmas olduka nemli bir husustur. Avrupa

topraklarnda bulunan nehirler Volga, Don, Dinyeper, Kuzey Dvinodur. Bu nehirler

Moskova civarndan doar ve drt ayr denize dklrler. Bu denizler Baltk,

13 Bkz. AKTKN, lker; SSCB den BDT ye Nasl Varld. Marksist Bir Tahlil in Saptamalar,Sorun Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1995.14

ALEKSANDROV, S. K.; Stran Mira (Dnya Devletleri), Rus Politik- Edebiyat Neriyat, PolitizdatYaynlar, Moskva, 1989., s. 63.


16/249

15

Karadeniz, Beyaz Deniz ve Hazar Denizidir. Sibriya blgesindeki nehirler Obi, Yenisey

ve Lenadr. Bu nehrin her biri yaklak olarak 3000 km uzunlua sahiptir. Gneyde

yeralan Volga, Hazar Denizine dklr. Lena, Yenisey, Obi ve Volga nehirleri, lkeyi

kuzeyden gneye kesen, su kapasiteleri en fazla olan drt byk nehirdir. Dier nehirler

unlardr: Neman, Donets, Ninyester, Pechora, Ussuri, Amur ve Angara. Amur Nehri,

Kabarovsk blgesinde Ussuri ile birleir. Angara ise, Yenisey Irman meydana getiren

iki koldan biridir.

Denizler-adalar: Rusya Federasyonunun etrafn eviren denizler: Kuzeyde

Beyaz Burent, Kara, Laptav, Sibirya, Chukchi; douda Okhotsk ve Japon; gneyde ve

gneybat

da Hazar, Azak ve Karadeniz, kuzeybat

da Balt

k Denizidir. Bu denizlerinhepsi lkeye fazla fayda getirmemektedir.15

Devletin gneydou paras ile kendisine ait Sakhalin Adas arasnda Tatar

Boaz bulunur. Kuzeydouda ise Alaska ile Enurmino arasnda, Bering Boaz

mevcuttur. lke kylarnda irili ufakl pek ok ada bulunmaktadr. Bunlardan balca

byk olanlar; Novaya Zemlya, Severnaya, Yeni Sibirya Adalar, Chukchi ve Sakhalin

Adasdr.16

Kysnn bir blm Rusya Federasyonu snrlar iinde kalan ve byk bir gl

olan Hazar Gl, deniz seviyesinden yaklak 132 m kadar aadadr. lkenin en

byk gl Araldr. Bundan baka dier nemli gl Baykal Gldr.

Rusya Federasyonu ABD topraklarnn yaklak iki kat kadardr ve batda

Moskova ve douda Okhotsk denizine kadar uzanmaktadr. Bakent 1147'de

kurulmutur. ehrin merkezi, bir tarafnda kaln krmz hisarlar ve 20 kulesi olan

Kremlin'in bulunduu Kzl Meydandr.17

Moskova'nn kuzeybatsndaki St Petersburg kltrel merkez olmas ve zarif

binalaryla mehurdur. ehir Neva Nehri deltasndaki 42 ada zerine yaylmtr. Geni

15 Bkz. ALYAROV, S., MAHMUDOV, Y.; Azerbaycan Tarixi zre Qaynaqlar: Azerbaycan Tarihiin Kaynaklar, Azerbaycan Devlet niversitesi Neriyat Yaynlar, Bak, 1989.16 Bkz. PAAYEV, T., ALLAHVERDYEV, M., KERMOV, X., ABDULLAYEV, A.;qtisadiyyetTerminleri Leti: ktisat Terimleri Szl; Elm Yaynlar, Bak, 1994.17

GUMLEV, Lev Nikolayevi; Tsyachiletiya Vokrug Kaspiya, Azerbaycan Devlet NeriyatYaynlar, Bak, 1991., s. 62.


17/249

16

bulvarlar, dingin kanallar ve kprlerehrin "Kuzeyin Venedii" olarak bilinmesine

neden olmutur.

Sibiryadaki buzlanma ekonomik gelime iin nemli bir handikap tekil

etmektedir. Ayrca Kamatka Yarmadasndaki volkanlar ve depremler bir baka sorun

olarak gsterilebilir. evre sorunlar, endstrilemenin neden olduu hava kirlilii ve

birok blgede tank olunan erozyon nemli bir sorundur. Benzer bir biimde, lkedeki

akarsular da kirlilikten nemli lde etkilenmektedir.18

Ormanlk alanlar hzla yok olmaktadr19. Tarmda kullanlan baz kimyevi

maddeler topran verimliliini ortadan kaldrmaktadr. Bazehirlerde kmrle alan

elektrik santralleri ve ulamdaki altyap yetersizliinin dourduu sorunlar henz

alamamtr. Nadiren radyoaktif kirlenmeden de sz edile bilmektedir20.

1.2. Rusyann klimi ve Doal Kaynaklar

Rusya Federasyonunun umumi olarak iklimi klar ar souk ve yazlar scak

ve kurak geen kara iklimidir. Bununla beraber geni topraklarn hepsinde ayn iklim

grlmez. Bu bakmdan Rusya drt iklim blgesine ayrlabilir: Kuzeyden gneye olmak

zere Souk-Tundra, Nemli Ormanlk (Tayga), Scak ve l ile Astropikal klim

kuaklardr.

Kutup blgesine yakn yerlerdeki Souk-Tundra iklimi; uzun, kuru ve iddetli

bir ka sahiptir. Yazlar scak ve olduka ksadr. Dnyadaki ormanlk arazinin te biri

buradadr. Bu ormanlar lke yzlmnn yaklak yarsn meydana getirir. Gneye

doru gidilince scak kuaa gelinir. Burada hava scakl olduka yumuaktr.

Krmda ise astropikal iklim mevcuttur. lke yzlmnn %18ini tekil eden

llerde de l iklimi hkm srer.21

18 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996., s. 78.19 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26).20 Raul, a.g.e., s. 8.21

ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,Cambridge University Press, Cambridge, 2002., s. 56.


18/249

17

Batdan douya doru olan byk hava aknts sebebiyle, Atlantik Okyanusu

yaknlarndaki blgeler mutedil okyanus iklimi tesiri altndadrlar. Buna mukabil,

lkenin Pasifik Okyanusu taraf yln alt ay boyunca sren dondurucu ve karl kara

iklimine tabidir. Mesela Pasifikten birka km uzaktaki Sibirya blgesinde Ocak ay

ortalamas aa yukar -50C civarnda seyreder. lke genelinde, yaz aylar ise

genellikle serin geer.22

Rusya Federasyonu, dnyann en kurak lkelerinden biridir. Btn topraklarnn

sadece drtte birine yakn bir blm ortalama 500 mm kadar ya alr. Ya

miktarlar ise yldan yla eitli farkllklar gsterir.Corafi byklk sebebiyle

deiiklik gstermekte; Avrupa Rusyas

nda ve lkenin gneyinde step iklimi hkmsrerken, kuzeyde tundra iklimine dnmektedir.23

Klar Karadeniz'e yakn blgelerde lman bir hava grlrken, Sibirya

Blgesi'nde don ve buz ile karlalmaktadr. Yazlar steplerde scak bir hava

yaanrken, Arktik kylarnda ok souk bir havaya tank olunmaktadr. Arazi ekilleri,

Urallarn batsnda geni ovalar; Sibirya blgesinde byk ormanlk alanlar ve tundra;

gneydeki snr blgelerinde dalar yer almaktadr.24

Rusya Federasyonu topraklar, doal kaynaklar bakmndan ok zengindir.

Ancak iklim koullar ve toprak zellikleri bunlarn karlmas konusunda zorluklar

yaratmaktadr. Doal kaynaklar ierisinde en gze arpanlar petrol, doalgaz, kmr,

kereste ve birok stratejik nemi haiz minerallerden olumaktadr.

Bitki rts ve hayvanlar: Dnyann en geni topraklarna sahip olan lkede

bitki rtsnn kuzeyden gneye gidildike snrlar kesin izgilerle belirlenecek

ekilde deitii grlr. Kuzey kylarndaki 164.400 km genilikte tundralar bir kuak

meydana getirir. Bunun alt kesiminde, Baltk Denizinden Byk Okyanusa kadar 960-

1120 km genilikte uzanan kozalakl aalardan meydana gelmi ormanlar yer alr. Bu

22 YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000., s. 77.23 WALKER, Martin; Dev Uyanyor. Leninden Gorbaova,Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989., s. 89.24

Bkz. SANDER, Oral; Siyasi Tarih. lkalardan 1918e, mge Kitabevi Yaynlar, 7. Bask, Ankara,1999.


19/249

18

ormanlara tayga denir ve am, kknar, ladin ve hu aalarndan meydana gelmitir.

Bunu takip eden dier bir kuak ise steplerdir. Bundan sonra karmaorman kua gelir.

Gneye inildike iklim artlarnn etkisiyle bitki rts olduka fakirlemeye ve yar l

halini almaya balar.25

Dalk blgelerde ok eitli bitki rtleri grlr. Grcistan snrn belirleyen

Kafkas dalarnda 2,100 metreye kadar olan blgeler kn yapran dken ormanlarla

kapldr. Bu ykseklikten itibaren geni da otlaklar yer alr.

En yaygn yabani hayvanlar, tundralarda kutup tilkileri ve ren geyii, Taygalarda

porsuk, krmz srtlan, samur, boz ay ve tilki, koruma orman blgelerinde, yaban

kedisi, kokarca; Uzakdouda, leopar, kaplan ve ay bulunur. l blgelerinde yakau

eei, vaak, akal, ceylan ve eitli kular, srngenler; steplerde ise eitli srngenler

ve ceylan yaar.26

Madenler: Rusya Federasyonu, madenler bakmndan ok zengin bir lkedir.

Dnyann ikinci byk kmr reticisi olan lkede Kuzbass, Karaganda, Donbass ve

Perora byk kmr yataklar vardr. Dou Sibiryada demir, altn, mika, kurun,

inko, bakr, grafit, alminyum ve elmas nemli madenlerdir. Volga-Ural blgesinde veSibirya Ovasndaki Tyumen alannda petrol karlmaktadr. Ayrca lkenin birok

blgesinde tabii gaz yataklar bulunmaktadr. Btn madenleri lke iin yeterli miktarda

karlrken, sadece kalay retimi yetmemektedir.

1.3. Rusya Devlet Forsu (Armas), Resmi Devlet Dili ve Din

Rusya, Sovyetlerin dalmasndan sonra, geleneksel-dinsel modeli kendisine

temel ilke edinmektedir. Unutulmamas gereken, bu iki bal Bizans kartal armas, X.

Asrda Ortodoks Bizanstan alnan eski ve Yakn dnem ar Rusyasnn da Devlet

simgesi olarak uzunca bir dnem kullanlmtr. Rusya, att bu admla, halen

gelenekselcilii ve muhafazakar devlet yaps modelini benimsediini gstermektedir.

25 MANSUR, Raul; Moskva. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999., s.

89, 98.26 Bkz. SNMEZOLU, Faruk; Trk D Politikasnn Analizi, Der Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1998.


20/249

19

SSCB dnemi, her ne kadar dini reddediyor gibi grnse de, dinin reddi ve

ateizmin uygulanmas tam anlamyla gerekleememitir. rnein, Sovyet Rusyas'nn

bakenti Moskova'da bulunan kiliselerde din faaliyetler yrtlmtr. Dier Hristiyan

Ortodoks kkenli bireyler kendi inanlarnda zgr olarak yaamlarn

srdrmektedirler.

Ancak Kuybev27 civarnda, baz Tatar kasabalarnda ise camiler, domuz ahrna

evrilerek, Mslmanlar hor grlmekte, slam dini aalanmaya ve yok edilmeye

allmaktadr. Rus zulm sadece bununla da snrl kalmamaktadr28. Dier Orta Asya

devletleri de ayn durumdadr. Fakat SSCB, devlet politikas gerei bunu dier Batl

lkelere ve tm dnyaya, Ruslarn Ateist bir devlet kurduklarn ve tm lkede

Ateizmin hakim olduunu lanse etmeye almaktadrlar29.

Rusya Federasyonunun resmi dili anayasas gerei Rusadr. ngilizce,

Franszca ve Almanca da ksmen kullanlmaktadr. Rusya Federasyonu toplam 21 etnik

cumhuriyetten olumaktadr. Bu cumhuriyetlerin anayasalarnda cumhuriyete adn

veren halkn kendi z dili o cumhuriyetin resmi dili kabul edilmektedir. Ayrca etnikkimlie dayal 10 idari yapda da benzer bir uygulama grlmektedir.

Bunun yan sra birok etnik aznla da kendi dillerinde eitim ve renim

hakk tannmtr. Ancak nfus oran asndan bata Tatarca olmak zere Trk dilleri

ve leheleri, lkede Rusadan sonra en fazla kullanlan dillerden olagelmektedir. Etnik

Dalm: % 81.5 Rus, %5 Yahudi, %4 Azerbaycanl, % 3.8 Tatar, % 3 Ukraynal, % 1.2

uva, % 0.9 Bakurt, %0.8 Beyaz Rus, % 0.7 Moldovya'l

ve dierleri eklindedir. RusOrtodoks Kilisesi'ne bal Hristiyanlar ounluu oluturmaktadr. lkede Mslman,

Budist ve Ateist aznlklar da bulunmaktadr.

27 Bugnk Samara kenti.28 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : AnAstonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications,

New York, I., 2000, s. 87, 100.29 a.g.e., s. 100-120.


21/249

20

1.3.1. Nfus ve Sosyal Hayat

Milletler: Rusya Federasyonunun nfusu yaklak olarak 145.300.000dir.

Yzlmne gre nfusu azdr. Nfus younluu 9 kii civarnda olup, nfus art

%1dir. Nfusun %65i ehirlerde yaar.

Rusya Federasyonu nfusunun byk ounluunu Slavlar meydana getirir. Slav

grubunun en kalabalk blmn Ruslar tekil etmektedir.

Ruslar, toplam lke nfusunun % 80ine yakn bir ksmn meydana getirirler.

lkenin hemen her tarafnda yaarlar. Ukraynallar, Beyaz Ruslar ve Polonyallar

mevcut dier Slav gruplar

d

r.

30

Slav olmayan grubun banda Trkler gelmektedir. Trkler de kendi aralarnda

eitli boylara ayrlr. Bakrtlar, uvalar, eenler, Tatarlar, Sovyetler Birlii

daldktan sonra Rusya snrlar iinde kalan Trk boylardr. Tatarlar aslen Trk olup

sonralar Ruslar ve Ukraynallar arasna karmtr. Genel olarak Volga blgesi, Urallar

ve gneybat Sibiryada yaamaktadrlar.

Diller: lkede konuulan diller kk olarak be kaynaktan gelmektedir. BunlarSlav, Altay, Hint-Avrupa, Ural ve Kafkas grubu dilleridir. Beyaz Ruslar, Ruslar,

Ukraynallar ve Polonyallar slav grubu dilleri konuur. Altay grubunun ise en nemlisi

Trkedir. Trke, mevcut boylar arasnda baz lehe farkllklar ile konuulmaktadr.31

Dinler: Rusya Federasyonunda halk genelde Hristiyanln Ortodoks

mezhebindendir. Komnist rejim zamannda din dmanl yaygnken 1989dan

itibaren yaplan yenilikler sonunda halk dine ynelmitir. Dini ayinler serbeste

yaplmaya balanmtr. Trklerin byk ksm Mslmandr.32

Kltr: Sovyetlerin kltr hayat, 1917 htilalinden sonra, deiiklie

uramtr. arlk dneminin yerini komnistlik almtr. Komnist hedef iin her yol

30 Bkz. McCAULEY, Martin; The Khrushchev Era. 1953-1964, Seminar Studies in History, Pearson &Longman Education Group Limited Publishers, England, 1995.31 NETCHEOLODON, General;Rus htilali ve Yahudiler, Sebil Yaynevi Yaynlar, 2.Bask, stanbul,

1996., s. 78.32 Bkz. ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002.


22/249

21

merudur prensibi medeniyeti, ahlak ve maneviyat, insanl, refah ve mutluluu

unutturmu, insan hayvanlatran bir robot ve bir makina haline getirmitir. Mlkiyet

hakknn kalmamas, yaradltan buna temayll olan insan isteksizlie ve tembellie

srklemitir. Sanat ve edebiyat ise ok clz kalm, temayz eden bazahsiyetler ve

ilim adamlar lkeden ka p kurtulma abalar iine girmitir. lmin ve maneviyatn

esasndan mahrum Rus milletleri hem maddeten hem de manen insanlktan uzak kalp,

kltr ve refah seviyeleri dk kalmtr.

Komnist ihtilalden sonra balatlan komnizm eitim ve retimi, okullarda

mecburi hale sokulmutur. Bugn okuma-yazma oran % 98dir. Yksek tahsil

imkanlar

1970ten sonra gelimitir. Teorik fen ilimleri bak

mdan gl kadrolar,politik basklarn tesirinden, gnmzde kurtulmutur.33

Teknik almalar: Rusya Federasyonu, uzay almalarnda ABD ile yar

halindedir. Uzay almalarnda ve ay seyahatlerinde, Amerikallar, Ruslardan ok

ileridedir.

Rusya Federasyonunda atom konusu zerinde ok fazla alma yaplmaktadr.

lk reaktr 1954te altrlmt ve 5000 kw gcndeydi. Son 10 ylda lke teknikynden ok geri kalm olup, bunun neticesinde, yenileme hareketleri balatlmtr.34

Spor: Rusya Federasyonu spor alannda dnyada sz sahibi bir lkedir. Spora

her yl byk harcamalar yaplmaktadr. Umumiyetle futbol, voleybol, gre ve

basketbol yaygndr. lkenin sembol aydr.

ehirler: Balca byk ehirleri Moskova, St. Petersburg, Gorki, Sverdlovsk,

Novosibirsk, Kuybiey ve Sverdlovsktur. Bu ehirlerin nfusu yaklak 1,5 milyonun

zerindedir. Baehri Moskovadr. Moskovann kalbi ise Kremlin (tahkim edilmi yer

manasna gelir) olup, 15. yzylda yaplmtr. St. Petersburg lkenin endstri

merkezidir. Nfusu bir milyon civarnda olan dierehirleri ise unlardr: elyabinsk,

Ersvon, Omsk, Perm, Ufa, Rostov, Volgograd.

33 DEVLET, Nadir; 1917 Ekim htilali ve Trk Tatar Millet Meclisi. Rusya ve SibiryaMslman Trk Tatarlarnn Millet Meclisi 1917-1919, tken Neriyat A.. Yaynlar, stanbul,

1998., s. 78.34 Bkz. DUVERGER, Maurice; Siyaset Sosyolojisi, Varlk Yaynlar, 5. Bask, stanbul, 1998.


23/249

22

1.4. Rusyann Tarihi: Devrimden nceki Rusya ve Sovyetler Birlii Tarihi

9. yzylda, skandinavya'dan gelen Viking kabileleri gneye, Avrupa

Rusyasna doru, Baltk ve Karadeniz'e balanan ana su yollarn takip ederek hareket

etmilerdir. 13. yzyldaki Mool istilasna kadar devam eden ilk monarik hanedan

Kiev'i bakent yapmtr. Asya35 ktasna yaylan Mool mparatorluu36 birka

toplulua ya da bireysel krallklara blnmtr; Rusya, Altnordu Hanl

hkmranl altna girmitir. Sonraki iki sene boyunca Moskova, eyalet bakenti ve

Hristiyan Ortodoks Kilisesi'nin merkezi olarak srekli gelimelere sahne olmaktadr.

15. yzyln sonlarnda Moskova prensi III. van37, kuzeyde Novgorod

Cumhuriyeti de dahil Rusya'nn nemli yerlerini ilhak etmi ve bylece ilk ulusal

egemenlii kurmutur. Torunu IV. Ivan38, daha sonra devleti gneye ve Sibirya'ya

doru geniletmitir. van "ar"39 lakabn ilk kullananlardan birisi durumundadr40.

1500 ve 17. yzyln ortalar arasndaki dnemin siyasi tarihini ar ile boyarlar

olarak bilinen zengin, gl ve asil toprak sahipleri arasndaki mcadeleler karakterizeetmektedir. Rus mparatorluu yava-yava gneye, Hazar Denizi'ne41 ve Sibirya'nn

gneyine doru yaylmaya balamtr42. 17 ve 18. yzyllarn en nemli yneticileri,

Rusya'y Avrupa'nn lider gc haline getiren Byk Petro (1682-1725) ile Petro

tarafndan balatlan saldrgan d politikay devam ettirirken aydnlanma despotizmi

politikas izleyen zeki ve enerjik bir ynetici olarak kabul edilen Katherine (1762-

96)'dir. 19. yzyln ilk eyreinde ar I. Aleksandr dneminde, ou insann

egemenlii alt

nda yaad

Serflik sisteminin paralanmas

na ynelik ilk ad

mlaratlmtr. Bununla beraber bu giriim Napolyon'un Rusya'y igal etmesiyle kesintiye

35 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996, s. 56-98.36 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 123-144.37 a.g.k. , s. 67-87.38 Daha ok Korkun van olarak bilinir.39 Sezar'dan alntlanmtr.40 STANKOV, S., "Rusya Kendisini Aryor", Avrasya Dosyas, Cilt:1 Say:1, Ankara, 1994.41 Russa Defines Its Priorities On The Caspian, 18 July 2000, Current Digest of the Post-SovietPress, 16 Aug. 2000: 17; Making The Caspian A Sea Of Peace and Stability, 28 July 2000, Current

Digest of the Post-Soviet Press, 23 Aug. 2000: 16.42 KAPUSCNSK, Ryszard; mparatorluk, Om Yaynlar, 1. Bask, stanbul, 1999, s. 24-97, 112.


24/249

23

uramtr. 1812'de Napolyon'un ordusu Moskova'dan ekilirken yok edilmitir.

Aleksandr'n halefleri imparatorluun Kafkasya'ya43 doru olan yayln

tamamlamlar ve ngiltere ile Orta Asya'nn44 etki alanlarna blnmesi konusunda

anlamaya varmaktadrlar. 1840'larda Sibirya'nn ou ilhak edilmi, fakat 1905'e kadar

dou ve gneye kadar olan genileme, BDT'nin az ya da ok nclerini oluturarak,

tamamlanamamtr.45

Kontrol ele geiren geici liberal hkmetin, ayn yln Ekim aynda Bolevik

darbesiyle saf d edildii grlmektedir. Bolevikler46, 1898'de kurulan Sosyal

Demokrat Partinin en radikal koluydu ve rejime dzenlenen organize muhalefetin ou

bu grup zerine younlamtr.47

Daha ok Lenin olarak bilinen Vladimir Ivan Ulyanov'un liderliinde devlet

kontrolne toprak, sanayi ve finans salayarak yerlerini salamlatrmak istemitir. ki

yl iinde, Avrupa'dan destek alan ve arlk rejiminin tekrar kurulmasn isteyen sa

kanat Beyaz Ordu'nun askeri ayaklanmas bertaraf edilerek Bolevikler kontrol ele

geirmilerdir.

1924'te Lenin'in lmnden sonra sanayileme ve tarmn zorla kolektivize

edilmesi program izleyen Josef Stalin yerini almtr. Bu dnemin ayrt edici

zellikleri arasnda alk ve kitlelerin tasfiye edilmesi saylabilir.48

1941'de, 1939'da Hitler'le bir bar imzalanm olmasna ramen Rusya Nazi

Almanyas tarafndan igal edilmi49 ve bu da Ruslar savaa itmitir. Napolyon'unkiler

43 Stanislav Cherniavskiy, The Caucasus Vector of Russian Diplomacy. Central Asia and theCaucasus: Journal of Social and Political Studies, 2000, no. 5: 94.44 RAD, Ahmed; Orta Asyann Dirilii. slam m, Milliyetilik mi?, Cep Kitaplar Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1996, s. 35-39.45 Bkz. ERALP, Atila; Devlet, Sistem ve Kimlik. Uluslararaslikilerde Temel Yaklamlar, letiimYaynlar, 4. Bask, stanbul, 2001.46 Rus Devrimi dneminde ounluk taraf.47 Bkz. KENNEDY, Paul; Yirmi Birinci Yzyla Hazrlanrken, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, 2.Bask, Ankara, 1996.48 Bkz. LEWIS, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6. Bask,Ankara, 1996.49

TEKN, Emrullah; Alman Gizli Operasyonlar ve Trkler, IQ Kltr Sanat Yaynlar, stanbul, 2001,s. 23-120.


25/249

24

gibi, Hitler'in ordular da Ruslarn byk kayplar vermesi pahasna50 da olsa saf d

edilmitir. 1950'lerin bandaki byk yeniden yaplanma abalaryla savan yol at

zararlarn byk ounluu telafi edilmitir.

Bu sre iinde SSCB ilk atom bombasn 1949'da patlatarak dnyann ikinci

nkleer gc olmu ve Dou Avrupa'da komnist kontrolndeki hkmetlerin tampon

blge oluturmasna destek olmutur. Rejimlerin kimi zaman krize girmesi SSCB'yi iki

kere askeri bir harekete girimesine yol amtr: (1956'da Macaristan ve 1968'de

ekoslovakya51.)

Rusyan

n bilinen tarihi 5. yzy

lda bat

dan Rusya topraklar

na giren Slavkabileleriyle balar. lk Rus devleti 9. yzylda skandinavyallar tarafndan kuruldu.

Devletin merkezi Novgorod ve Kievdeydi. On nc yzylda lke topraklar

Moollarn saldrlarna urad. Bundan sonra Moskova prenslikleri ve byk dkleri

idaresinde ortaya kmaya balayan lke 1480 ylnda Altnordu Devletinin

hakimiyetinden kurtuldu.

On beinci asrda Osmanl Devleti ile mnasebetleri balad. stanbulu

fethederek, Bizans da denilen Dou Roma Devletine son veren Fatih Sultan Mehmed

Han (1451-1481) Rus Knezliklerinin gneyindeki Krm Hanln imtiyazl beylik

halinde, Osmanl Devletine balayp, vergi yerine her yaz Moskoflar zerine netice alc

ve yldrc aknlar yapmakla vazifelendirdi.52

Ruslar, Papaln gnderdii kardinal ve papaz heyetleri sayesinde Trklere

kar uyanmaya balad. Rus Knezlikleri birletiler ve arlk dnemi balad. Korkun

van 1547de ilk ar ilan edildi. Bylece Rus arlar

kendilerini Dou Roman

n varisisaydlar.53

Ynetim ve askerlik alanndaki dzenlemelerle devlet idaresini glendiren, ar

van katld seferlerde Kazan Hanl topraklarn igal etti ve 1556da Astrahan

50 Yaklak 20 milyon olarak tahmin edilmektedir.51 WALKER, Martin; Dev Uyanyor. Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar,1.Bask, stanbul, 1989, s. 56-89.52 Bkz. CRELL, George; Ruslarn Asya Siyaseti, Toker Yaynlar, stanbul, 1990.53

CROZIER, Brian; The Rise and Fall of The Soviet Empire, An Imprint of Prima Publishing, NationalReview, California, 2000., s. 89.


26/249

25

Hanln da Moskovaya balad. Krm Hanlna kar sefer dzenlediyse de baarl

olamad. Daha sonra Baltk Denizine almaya arlk vererek Litvanya topraklarna

girdi. Rus arl ile sve ve Polonyay kar karya getiren bu savata Rusya ilk

nceleri baarl oldu ise de daha sonralar ard arda alnan malubiyetler lkede i

karkla sebep oldu. Bunun zerine ar van baskc bir politika takip etti ve

muhaliflerini acmaszca ldrd. Bu srada Rus ekonomisi ar bir darbe ald.54

Korkun vann lmnden bir sre sonra i karklklar balad. Rus arl

yklmann eiine geldi. sve ve Polonyann da olaylara karmasyla, tam bir iktidar

boluu ortaya kt. Polonya kuvvetlerinin Rusyay 1610da igali halk direnie sevk

etti ve Romanov ailesinden Mihail Fyodorovi ar seildi. Bir sre sonra dzeniyeniden salad. Byk toprak kaybedilmesine ramen sve (1617) ve Polanya ile

(1618) bar antlamas yapld. Ayrca Rusya btn Avrupay sarsan Otuzyl

Savalarnn dnda kald.55

lk Osmanl-Rus Harbi, ar ordularnn 1667de Kievi de ele geirmesinden on

yl sonra 1677de Krm Hanl ile Ukrayna arasndaki topraklara saldrmasyla balad.

1677-1678 yllarnda Osmanl ordusu Ruslara kar ihrin/ehrin Seferine karak,

Ruslar ve onlara yardmc Lehlileri yendi. ihrin Kalesi Osmanl ordusu tarafndan, bir

daha blgede Ruslarn tutunmasna mani olmak iin yktrld. Moskova elileri 1681

Ocak aynda Krm Hanna ricaya gelerek bir daha Osmanl ve Krm topraklarna

saldrmayacaklarna yeminle sz verip, bir antlama imzaladlar. Krm Han, Edirnede

sefer hazrl grmekte olan Merzifonlu Kara Mustafa Paay ikna ederek Bahesaray

Sulh adyla anlan ilk Osmanl-Rus Antlamasn imzalatmaya muvaffak oldu (11

ubat 1681).56

1683 ylnda Avusturya mparatorluunun merkezi Viyanann ikinci defa

kuatlmasndaki trl dnce ve hatalar yznden geri ekili, Ruslarn bekledii

byk frsat dourdu. Papalk-Avusturya-Venedik-Lehistan gibi Akdenizden Baltka

kadar yaylan Katolik devletlerinin Osmanl aleyhine kurduu Mukaddes ttifaka,

54 Bkz. BNYADOV, Ziya; Azerbaycan VII-IX Asrlarda, Azerner Yaynlar, Bak, 1989.55 Bkz. LEWIS, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6. Bask,

Ankara, 1996.56 Bkz. AM, Esat; Siyaset Bilimine Giri, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1995.


27/249

26

Rusyada katld. Bu beli ittifak devletleriyle yaplan on yllk harpler srasnda,

Rusya ar Byk Petronun (1682-1725) gayretleriyle geliip, kuvvetlendi. ttifak

devletlerinin Osmanl Devleti ile harplerinden cesaret alan Byk Petro; 1695

ilkbaharnda kuvvetli bir ordu ile, Sibiryadan gelen tarihi krk ticaret yolunun aznda

bulunun ve gelen dabalanm krklerin Karadeniz, Akdeniz ve Avrupa ilerine

sevkiyat merkezi olan Azak Kalesine saldrd. Azak Kalesindeki sayca az olan Osmanl

kuvveti, kahramanca kar koyarak uzun sre dayand. Rus Donanmas Don/Ten Nehri

boyunca Azak Kalesine geldi. Ruslar nehir ve deniz tahkimat gl olmayan Azak

Kalesini ele geirdiler. Azak Kalesinin dmesiyle, bir Trk gl halinde olan

Karadenizde Ruslara bir pencere alm oldu. Azak Denizinin, Karadenize alan

boazda bulunan Ker/Ker Liman Kalesi Osmanllarn hakimiyetinde bulunduundan,

Rus donanmasnn Karadenize kmasna engel oluyordu.

1699 Karlofa Antlamasndan sonra, Osmanl Devletiyle harbi gze alamayan

Rusya, 1700de imzalanan stanbul Antlamasyla sulhe raz oldu. Antlamayla Azak

Kalesi ve evresi Ruslara brakld.57

Ekonomik ve kltrel alanda bilgi toplamak amacyla kt Avrupa gezisinde

Osmanllara kar yeni bir ittifak giriiminden netice alamayan Deli Petro, Karadeniz

yerine Baltk Denizine ynelmeye karar verdi ve svele nl Byk Kuzey Savan

balatt (1700-1721). Balangta Ruslar malup oldu ise de Poltava arpmasyla

(1709), sava Ruslarn lehine dnd.58

Bu arada Rus ordularnn Osmanl hududuna tecavz etmesi zerine, 9 Nisan

1711 tarihinde Osmanl Devleti, Rusyaya sefer dzenledi ve iki ordu Prut Irma

boyunda kar

lat

. Ruslar malup oldu (Bkz. Prut Harbi). ar Byk Petrokumandasndaki Rus ordusu, antlama isteinin kabulyle imhadan kurtuldu. Azak

57 Bkz. VANOV, gor Sergeyevi; Rusyann D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardanderleme), Uluslararaslikiler Moskva Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi ROSSPENYaynlar, Moskva, 2001.58

Bkz. MANSUR, Raul; Moskva. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara,1999.


28/249

27

Kalesi ve evresi Osmanllara geri verildi ve aa zi boyundaki Rus kaleleri

yktrld.59

Deli Petronun kz Anna zamannda, Osmanllar ile Venedik-Avusturyaharplerini frsat bilen Ruslar, Avusturya-Rusya ittifakn yenilediler. Ardndan Rus

ordusu, Osmanl ordusunun Avusturya cephesinde bulunmasndan faydalanarak, Krm

Yarmadas batsndaki zi Kalesini alp, Krma girdiler. Ruslar, 1 Temmuz 1736da

ikinci defa Azak Kalesini zapt ettiler. Azak Harbi 18 Eyll 1739 Belgrad Antlamasyla

sona erdi. Antlamayla Azak Kalesi yktrl p, Azak blgesi Osmanl Devleti-Rusya

arasnda tarafsz saha ve mstakil Kabartay lkesi de iki devlet arasnda tampon halde

tutulup, Moskoflar Karadenizden son bir defa daha uzaklat

r

ld

.

arie kinci Katerina (1762-1796) zamannda Rusyann Lehistan Polonyaya

yerlemesine engel olmak iin, Osmanl Devleti tarafndan Rusyaya sefer ald.

Ruslarn igal ve zulmnden kap Trk hududunu aarak Osmanl Devletine snan

ailelerini Rus ordusunun takip etmesi ve uradklar ky ve kasabalardaki silahsz

masum ahaliyi krmalar bu seferin almasna sebep oldu. Divan- hmayun karar ile

Rusyaya sefer ald. 1769 ubatnda Krm Han Giray Hann ordular Gney

Rusyaya girerek Ruslar yendi ve 100.000den fazla esir ald. Fakat gelimeler Osmanl

Devletinin aleyhine oldu. Be yl sren ve 21 Temmuz 1774 tarihli Kkkaynarca

Antlamasyla biten bu harp; ilk defa ahalisi Mslman ve Trk olan topraklarn elden

kmas ve 300 yldan beri Anadolunun kuzey kalesi saylan Krm Hanlnn Kuban

ve Bucak Tatarlarnn, szde mstakil olma kaydyla koparlmasyla neticelendi. Azak,

Yenikale, Ker ve Klburun ehirleriyle Aksu-Turlaya kadar olan Karadeniz kylar

Ruslara brakld. Ruslar Karadenize rahata kabildiler. Nihayet, szde mstakil olan

Krm Hanln 1783 Temmuzunda igal ederek yerli ahaliden kadn ve ocuklaryla

30.000den fazla Trk ldren Ruslar, 1784 Ocanda Krma resmen hakim oldular.

Rus zulm altnda ezilen birok Krml, Osmanl toprana g etti.60

59 Bkz. LEWIS, Bernard; Modern Trkiyenin Douu, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 6. Bask,Ankara, 1996.60

PAAYEV, T., ALLAHVERDYEV, M., KERMOV, X., ABDULLAYEV, A.;qtisadiyyetTerminleri Leti: ktisat Terimleri Szl; Elm Yaynlar, Bak, 1994., s. 89.


29/249

28

Osmanl Devleti Krm Ruslarn igalinden kurtarmak iin Sultan Birinci

Abdlhamid Han zamannda Rusyaya altnc sefer dzenlendi. Rus ariesi II.

Katerina Avusturya mparatoru II. Josef ile Bizans-Yunan projesinin tatbiki ve Osmanl

Devletinin paralanmas iin ittifak yaptlar. Avusturyann, Rusya mttefiki olarak

Osmanl Devletine sava amas zerine, Osmanl askeri iki cephede harbetmek

mecburiyetinde kald. Osmanl Devleti ateli silahlar ellerinde bulunduran Yenierinin

sebep olduu bozgunla ar yenilgiye urad. nce Avusturya ile 1791 Austosunda

Zitovi Sulh imzalanarak Belgrad geri alnd. Ruslarla devam eden harp 9 Ocak 1792

tarihinde imzalanan Ya Antlamasyla sona erdi ve Krm Hanlnn tamamen Rusya

hakimiyetine girmesi kabul edildi.61

nc Selim Hann her sahadaki icraatlaryla Osmanl Devletini glendirip,

slahatlarda bulunmas Rusyay telalandrd. ar I. Aleksandr, Osmanlya tabi

Srbistan isyana tevik edip, Slavlk propagandasyla Balkanlar kartrd. Srplar,

Ruslarn tevikleriyle isyan etti. Vilayet merkezi Belgrad 13 Aralk 1806da dt.

Ruslar 1806 Aralk aynda anszn Basarabyada Bender ve Hotin kalelerini alp, Tuna

Nehri azndaki kaleleri de istila ettiler. Bunun zerine Osmanl Devleti 22 Aralk 1806

tarihinde Rusyaya harp ilan etti. 1807de Tiflisten hareket eden Rus ordusu, Temmuz

ay balarnda Arpaay geerek Kars Kalesine saldrd. Karstaki Osmanl askerlerinin

ve ahalinin cansiperane mdafaasyla Rus taarruzu pskrtld. Ruslar pekok zaiyat

vererek, Arpaay tesine geri ekildiler. 1810 yaznda Ahlkelek zerinden saldrya

geen Ruslar, bu kaleyi alamaynca Ahska ehrini kuattlar. Osmanl mukavemeti ve

salgn hastala dayanamay p 1811de Tiflise geri ekildiler. Ayn sene nc defa

taarruza geerek Ahlkelek Kalesini ele geirdiler. Bu srada Almanyay istila eden

Napolyon Bonapartn Moskovaya sefer dzenlemesi zerine, Ruslarn istei ile 28

Mays 1812de Bkrete imzalanan antlamayla Osmanl-Rus Harbine son verildi.

Bkre Antlamasyla; Kuzey Bodan Ruslara, gney Bodan ise Osmanl Devletine

brakld.Kalelerinde Osmanl askeri bulundurmak artyla da Srbistana idari

muhtariyet hakk tannd.62

61 Bkz. ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002.62

Bkz. NETCHEOLODON, General;Rus htilali ve Yahudiler, Sebil Yaynevi Yaynlar, 2.Bask,stanbul, 1996.


30/249

29

Napolyon ordular Moskova nlerine kadar geldiyse de youn kartlar askerin

telef olmasna sebep oldu ve Napolyon geri ekilmek mecburiyetinde kald. Rus

ordularnn hzla batya doru ilerlemesi ve kazanlan zafer Rus arln Avrupann

nde gelen devletleri arasna girmesini salad. Avrupada sz sahibi durumuna gelen

ar I. Nikolay ran, Osmanl Devleti, Polonya ve Kafkasya zerine seferler

dzenleyerek yerini iyice kuvvetlendirdi.63

Sultan Mahmud Han, Yenieri Ocan 1826da kaldrmas ve 1827 Fransa-

ngiltere, Rusya ittifakna mensup mttefik Hal donanmasnn Navarindeki Osmanl-

Msr donanmasn bir hile ile yakmasyla, Osmanl Devleti kara ve deniz kuvvetlerinin

byk bir blmn kaybetmi oldu. Bunu f

rsat bilen Rusya, 26 Nisan 1828deOsmanl Devletine kar harp ilan ederek, Boazlar ile skenderun krfezini elde edip,

Akdenize inmek idealiyle Rumeli ve Anadolu cephesinden harekete geti.

Osmanl Devleti, askeri ve kadn ocuk btn halkyla bu saldrlara kar

koymaya alt. Ruslar top ile uzaktan att tututurulmu neftli paavralarla kaleleri

yakt. Rumelide Romen, Bulgar, Rum, Ortodoks Gagavuzlarn yardm ve Anadolu

Cephesinde Tiflisten gelen Hristiyan Kartli ve yerli Ermenilerin desteiyle dn

yollarnn kapanma korkusu olmakszn, batda Edirne, douda Bayburt ve Mua kadar

ilerlediler. Bir yl, be ay sren harp; Ruslar iin korkun bir insanlk lekesi ve

yzkaralaryla dolu, vahet fiilleri ve Osmanl Devleti iinde hala yaralar kapanmayan

byk maddi ve manevi zararlarla neticelendi. Babalinin antlama istei ve Fransa ve

ngiltere sefirlerinin ihtaryla, 14 Eyll 1829 tarihinde EdirneAntlamas imzaland.

Rumelide Tuna azndaki kaleler Ruslara brakl p, Prut Nehri hudut kabul edildi.

Anadolu cephesinde Rusyaya ilk defa toprak verilerek, Kars vilayetinin ldr,

Ardahan ve Deskof kuzeyinden hudut izildi. Harp tazminat olarak da 11,5 milyon

flemenk altnn yedi ylda taksitlerle denmesi kararlatrld.

Bu tarihten sonra Rusya, Osmanl Devletinin btnln destekleyerek,

Boazlar zerinde denetim kurma ve Akdenize inme ynnden byk kazanlar

salad. Bir ara Bodan ve Eflak prensliklerini ele geirmek isteyen Rusya zerine

Osmanl Devleti sefer dzenledi.Krm Harbi olarak tarihe geen, bu savata Fransa ve

63 SARIBAY, Ali Yaar; Siyasal Sosyoloji, Der Yaynlar, 4. Bask, stanbul, 1998., s. 30-34.


31/249

30

ngiltere Osmanl Devletinin yannda yer ald. Krm Harbi sonunda imzalanan 30 Mart

1856 tarihli Paris Antlamas sonunda, Rusya toprak ve ok fazla maddi kayba urad.

Rusya bu harpten sonra, ordularnn yetersizliini anlyarak yenilik yapma yoluna gitti.

Bu arada dier taraftan Osmanl Devletinin iindeki aznlklara kar Slavlk ve

Ortodoksluk propagandasn arttrd.64

Bu propagandalarn ardndan 1877de Rusya Osmanl Devletine sava at.

Tarihe 93 Harbi olarak geen bu sava 3 Mart 1878 Yeilky Antlamasyla neticelendi.

Bu antlama ile Bulgaristan bamszln kazand. Sultan kinci Abdlhamid Hann

siyasi dehasyla toplananBerlin Kongresinde ngiltere veAvusturyann etkisiyle

imzalanan Berlin Antlamas

nda Balkanlarda Rusyan

n kazanlar

s

n

rland

r

ld

veOsmanl Devleti ynnden harp asgari zararla neticelendi. Bir sre sonra Almanya,

Avusturya ve talya; Rusyaya kar l ittifak kurdu. Kendisine destek salamak iin

Fransaya dnen Rusya, 1891de ekonomik ve askeri ilikileri gelitirmek iin

Fransayla bir ittifak kurdu.65

Dier taraftan douda, Rusya, Trkistanda 1860l yllarda balatt yaylma

politikas ile 1880li yllarda Hazar Denizinin dou kysndaki, Trkmen topraklarn

igal etti. Bu gelimeler ngilterenin Hindistandaki durumunu tehdit edince iki lke

arasnda Afganistan zerinde balayan srtmelerle yeni bir durum kazand. Orta

Asyadaki bu Rus-ngiliz mcadelesi, 1885 Eyllnde nfuz snrlarnn tespitiyle

yatt.66

Rusya, Uzakdou snrnda Japonya ve in ile birok antlama imzalayarak

Sahalin ve Kuril adalaryla Amur Irma Vadisi gibi nemli noktalar ele geirdi. Kore

zerindeki in-Japon mcadelesinde inin yan

nda yer ald

. 1900de BoxerAyaklanmas srasnda Rus askeri Manuryaya girince, Japonya ile rekabet scak

savaa dnd. Savan bymemesi iin grmeler srerken 1904 ubatnda Japon

birlikleri Port Arthurdaki Rus harp gemilerine ani basknla saldrmas zerine Rus-

64 Bkz. SAVA, Vural Fuat; ktisadn Tarihi, Siyasal Kitabevi Yaynlar, 3. Bask, Ankara, 1999.65 SNMEZOLU, Faruk; Trk D Politikasnn Analizi, Der Yaynlar, 2. Bask, stanbul, 1998, s.90.66

Bkz. WALKER, Martin; Dev Uyanyor. Leninden Gorbaova,Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar, 1.Bask, stanbul, 1989.


32/249

31

Japon Sava balad. Bir seri ar malubiyetlerin yan sra, lkede meydana kan

devrimci hareketler Rus ar II. Nikolay bar yapmaya mecbur brakt (5 Eyll 1905).

Ekim 1905te balayan demiryolu iileri grevi dalga dalga lke genelineyaylarak genel grev eklini ald ve Petersburg Sovyetinin kurulmas ile devrimci

hareket en yksek noktasna ulat. Zor durumda kalan II. Nikolay bir bildiri

yaymlayp, meruti bir anayasa ve seilmi bir meclis sz verdi. Bir sre sonra yava

yava ici hareketi bastrld. Nisan 1906da yaplan seimler neticesinde liberal ve sol

muhalefet mecliste ounluu elde etti. Kkl reformlar istedii iin arlk hkmetiyle

ters duruma den ilk meclis iki ay gemeden datld. Daha sonra seilen ikinci

meclisin de mr ay oldu. Kyllere ve az

nl

klara seme hakk

n

n verilmediiseimlerle seilen nc ve drdnc meclis genelde arlk hkmetinin politikasn

destekledi.67

Uzakdouda Japonya ile savaa son veren Rusya 1906dan sonra Balkanlar

zerinde nfuz kazanmak iin Avusturya ile mcadeleye girdi. Bu durum Rusyay

ngiltere ve Fransann yannda Birinci Dnya Harbine girmesine sebep oldu. Bir sre

sonra da Osmanl Devletinin Almanya, Avusturyann mttefiki olarak harbe girmesiyle

Kafkasyada yeni bir cephe amak mecburiyetinde kald. Ayn zamanda Boazlarn ak

olmasna bal ikmal desteini yitirdi. nemli derecede silah ve mhimmat sknts

eken Rus ordular batda birbiri ardna ar malubiyetler ald.

Savan sebep olduu ykm, basn ve mecliste halkn gvenine dayal bir

hkmetin olmas isteini yaygnlatrd. 1917 Mart aynn balarnda Moskovada

balayan grev, asker ve subaylarn desteklemesiyle, ubat Devrimi olarak bilinen

ayaklanmaya dnt. Prens Lvov bakanl

nda bir geici hkmet kuruldu. Hkmetebal birliklere Pskovda kuatlan ar Nikolayn 15 Mart 1917de tahttan ekilmesiyle

arlk rejimi tarihe kart.

7 Ekim 1917de komnist ihtilal patlak verdi. Vladimir Ilyi Lenin

bakanlndaki komnistler, hkmeti ve serbest seimle i bana gelmi bulunan

meclisi lav ederek komnist diktasn getirdiler.

67

Bkz. AMN, S., Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, zgr niversite Forumu, say: 1,Ankara, 1997.


33/249

32

Lenin, biraz soluk alabilmek iin tilaf devletlerinin basksna ramen, Almanya

ile bar grmeleri yapt. Baz boleviklerin ve sol sosyalist devrimcilerinin

muhalefetine ramen, Baltk blgesi, Polonya, Ukrayna ve Kafkaslardan ekilmeyi

ngren Brest-Litovsk Antlamasn 3 Mart 1918de imzalad.68

Bu antlamann ardndan boleviklerin Sovyet iktidarn yerletirme abalar

1918 Maysnda balayan i savaa sebep oldu. Komnistlerin ordusu olan Kzlordu,

kart grubun ordusu olan Beyazordu ile amansz bir mcadeleye girdi. Askeri ynden

daha stn olan Beyazordunun, kyllere ve Rus olmayan milliyetlere kar acmasz ve

dmanca politikas, ar malubiyetine sebep oldu. Kzlordunun kazand zaferler,

Ukrayna, Beyaz Rusya, Grcistan, Ermenistan ve Azerbaycan

n Sovyet idaresi alt

nagirmesini salad. Bunun yannda Almanyann malubiyetinin ardndan kurulan

Estonya, Letonya ve Litvanya cumhuriyetleri tilaf devletleri desteiyle varlklarn

devam ettirdiler. Snr problemi yznden kan Rus-Polonya Savanda Kzlordu

malup oldu ve ardndan yaplan Riga Antlamasyla (Mart 1921) Ukrayna ve Beyaz

Rusya topraklarnn byk bir blm Polonyaya brakld.

sava srasnda ok sayda insan lrken, 2 milyona yakn halk da lkesini

terk etti. savan bitmesinden sonra ynetimi ele geiren komnistler, kart grte

olanlar byk bir hzla ortadan kaldrdlar. Lenin Rusyann tek siyasi partisi olan

Komnist Partisini kurdu. Birinci Cihan Harbi sonrasnda, stiklal Harbi yllarnda

Trkiye Byk Millet Meclisiyle 16 Mart 1921de Moskovada Trk-Sovyet Dostluk

Antlamas imzaland. Moskova Antlamasyla, Batum Rusyaya ait Grcistana

brakld ve Karsn dousundaki Arpaay Suyu hudut kesildi.

Zalimlii ve halk

na yapt

zulmleriyle tan

nan Lenin, milyonlarca insan

katletti. nanszln yaylmas iin ok urat. lmnden sonra yerine Joseph Stalin

geti. Stalin lnceye kadar Rus milletini ve Mslmanlar ikence altnda inletti.

Lenini geride brakarak elli milyondan fazla insan ldrtt. Milleti kendine tapmaya

zorlad. Bu iki idareci tarafndan lke utan duvarlar ile evrilmi ve demir perdelerle

kapatlm bir esaret kamp haline getirildi.

68

Bkz. EEN, A., Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler Enternasyonalizmi, GlobalRapor, say: 1, 2001.


34/249

33

1939 ylnda Almanya ve Rusya aralarnda bir saldrmazlk pakt imzalamalarna

ramen, 1941de Naziler Rusyaya saldrarak Leningrad kuattlar. Uzun sren

kuatma neticesinde, Alman askerleri souk k artlarna dayanamayarak malup

oldular. Bundan sonraki iki yl iinde Ruslar, Almanlar Dou Avrupa ve Balkanlardan

kardlar, kinci Cihan Harbinden Ruslarn galip kmasnda ngiliz ve Amerikan

yardmlar byk rol oynad.

Stalinin lmesiyle yerine geen Kuruev idaresindeki Moskova diktas,

Polonyallarn ve Macarlarn zerinde uygulad byk bask ile kontroln

glendirdi. 1964 ylnda Kuruevin yerine Leonid Brejnev geti. Bu srada

ekoslovak hkmetinin liberalist faaliyetleri grld iin, Macaristanda yap

ld

gibi 1968 ylnda Rus askerleri ekoslovakyay igal etti. Tank paletleri insan cesetleri

zerinde dnerek, milyonlarca insan ldrld.

Dnyay hakimiyeti altna almak iin silahlanan Rusya, dnyann birok

lkesinde komnist tekilatlar kurarak, dnya barn tehdit ederken, eitli lkelerde

de i savalarn kmasna sebep oldu. Memleket iindeki iktidar deiiklii darbe ve

karklklardan istifade ederek 1980 ylnda Afganistan igal etti. Afganl

mcahidlerin direnmesi karsnda, byk silah gcne sahip Rus ordusu, baarya

ulaamam ve ar kayplar vererek g durumlara dmtr.

Gorbaov, 1987 ylnda glasnost (aklk) ve perestroika (yeniden yaplanma)

politikasn balatt. lkeyi meydana getiren 15 cumhuriyetle ilk ok partili seimler

yapld. 17 Mart 1991 referandumunda %77 semen Rusya Federasyonu iin evet oyu

kulland.

Rusya Federasyonu bakanlna Boris Yeltsin seildi. 19 Austos 1991de

Gorbaova kar darbe dzenleyen bakan yardmcs Gennadi Yanayev

bakanlndaki 8 yeli Olaanst Hal Komitesi ynetime el koydu. Gorbaov

Krmdaki yazlk evine hapsedildi. Rusya Federasyonu lideri Boris Yeltsin ve halk

darbeye kar koyunca Olaanst Hal Komitesi feshedildi ve darbeciler 21 Austos

gn lkeyi terk ettiler. Ayn gn Sovyet parlamentosu Gorbaovu resmen yeniden

bakanlk grevine getirdi. Bunu takip eden gnlerde Sovyetler Birliini meydana

getiren cumhuriyetler ard-ardna bamszlklarn ilan ettiler. 8 Aralkta Rusya


35/249

34

Federasyonu, Beyaz Rusya ve Ukrayna bir araya gelerek Bamsz Devletler

Topluluunu meydana getirdiler. 17 Aralk 1991de Mihail Gorbaov ile Boris Yeltsin

31 Aralk 1991de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin resmen datlmasna

karar verdiler. Mihail Gorbaov emekliye ayrld ve yerine Yeltsin devlet bakanlna

getirildi. Baltk Cumhuriyetleri hari bamszlklarn ilan eden dier cumhuriyetler

Bamsz Devletler Topluluuna katld. Bylece Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler

Birlii tarihe karm oldu.

1993 balarnda parlemento ile ters den Yeltsin, parlamentoyu feshederek

erken seim karar ald. Bunu tanmayan parlamenterlerin bazlar ve komnistler Beyaz

Ev denen Rusya Parlamentosunu igal etti. Askeri glerin bask

s

yla igalciler parlamentoyu boalttlar ve Yeltsinin isteklerini kabul ettiler. 12 Aralk 1993 gn

erken genel seim yapld. Hibir parti tekbana iktidara gelecek sandalye says

kazanamad.69

1.5. Rusya Federasyonu'nun Siyasal Yaps

Rusyada Devlet Bakann halk 4 yllk bir sre iin genel seimle dorudan

seer. Ayn kii en fazla iki dnem iin seilebilmektedir. RF'nun ilk Devlet Bakan

Boris Yeltsin olmutur. Yeltsin, 1999 ylnn 31 Aralna kadar bu grevi iki dnem

arka arkaya seilerek yrttkten sonra yetkilerini Vladimir Putin'e devretmitir. Putin

ise 2000 ylnn Mart aynda yaplan seimleri kazanarak tam yetkili devlet bakan

olmutur70.

Dokunulmazla sahip olan RF Devlet Bakannn babakan atamak, hkmet

toplantlarna bakanlk etmek, hkmeti grevden almak, st dzey yarg ve denetim

kurumlarnn yneticilerini greve getirmek ve grevden almak, Duma'y feshetmek

gibi ok nemli yetkileri bulunmaktadr71. RF Devlet Bakan lkenin d politikasn

69 St. Petersburg Press (2000-2007).70 http://www.president.kremlin.ru , (2002-09-09).71 TMAKOVA, Natalya, KOLESNKOV, Andrei, GEVORKYAN, Nataliya; First Person : An

Astonishingly Frank Self-Portrait by Russia's President Vladimir Putin, Public Affairs Publications,New York, I., 2000, s. 124, 127.


36/249

35

yrterek, uluslararas anlamalar imzalamaktadr. Ayn zamanda Silahl kuvvetlerin

Bakomutan sfatn da tamaktadr72.

RF'nun parlamentosu olan Federal Kurul (FK) RF'nun temsil ve yasama

organdr. FK iki meclisten olumaktadr:

1. Federasyon Konseyi (st Meclis) ve

2. Devlet Duma's (Alt Meclis).

Federasyon Konseyine RF'na dahil olan birimlerin her birinden, bir kii temsil

bir kii de yrtme organndan olmak zere ikier temsilci girmektedir73.

Ancak son zamanlarda Federasyon Konseyi'nin siyasi arl azalm, hatta

yaknda feshedilecei sylenmeye balanmtr. Onun yerine, u anda byk lde

sembolik nemi olan ve baz cumhuriyet liderlerinin yer ald Devlet Konseyi'nin

gelmesi beklenmektedir. Devlet Duma's 4 ylda bir yaplan genel seimlerle seilen 450

milletvekilinden olumaktadr. Milletvekilleri belirli bir partiden veya bamsz

olabilmektedir. u anda Duma'nn en byk gruplarndan biri iktidar yanls Birlik (kiBirliin liderliini Moskova Belediye Bakan Yuriy Lujkov'un yapt Anavatan Partisi

ile birlemesi gndemdedir.) partisidir. Bir baka kalabalk grup komnistlerdir. Ancak

Rusya Federasyonu Komnist Partisi, kendisine yakn olan teki sol parti ve gruplarla

birlikte bile oylamalara arln koyacak gce sahip deildir. Sac-liberal kanatta

Yabloko (Elma) hareketi ve Sac Glerin Birlii bulunmaktadr. Milliyeti lider

Vladimir Jirinovski'nin bakanln yapt Liberal Demokrat Parti ise son yllarda

giderek klen ve hemen her kritik durumda iktidar

destekleyen bir parlamenter grubuoluturmaktadr74.

Ayn kii ayn zamanda hem Federasyon Konseyi'nin hem de Devlet Dumasnn

yesi olamaz. Devlet Duma's milletvekili, devlet iktidarnn dier temsil organlarnda

72 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19).73 a.g.e., s. 98.74 VANOV, gor Sergeyevi; Rusya'nn D Politikas ve Dnya (Makaleler ve Toplantlardan

derleme), Uluslararas likiler Moskva Devlet niversitesi, Rusya Siyaset Ansiklopedisi - ROSSPENYaynlar, Moskva, 2001, s. 178-190.


37/249

36

ve yerel zynetim organlarnda milletvekili olamamaktadr. FK daimi olarak alan

bir konumundadr. Federasyon Konseyi ve Devlet Dumas birbirlerinden ayr toplanr.

lev ve yetkileri asndan Devlet Dumas yasama zellii ar basan bir meclis,

Federasyon Konseyi ise danma ve temsil zellii ar basan bir senato grnmnde

bulunmaktadr.75

RF'da yrtme gc RF Hkmetindedir. RF Hkmeti RF Babakan, RF

Ba bakan Yardmclar ve Federal Bakanlardan oluur. RF Babakan, grevine RF

Bakan tarafndan Devlet Dumasnn onayyla atanmaktadr. RF Babakan atandktan

sonra en ge bir hafta iinde federal yrtme organlarnn yaps hakknda nerilerini

RF Bakanna sunmaktadr.76

RF Babakan, RF Hkmet Bakan Yardmclar ve Federal Bakan adaylarn

RF Bakanna sunmaktadr. RF'da Anayasa Mahkemesi, Yargtay, Dantay, Saytay

gibi yarg ve yrtme alannda kurulmu anayasal yksek devlet kurumlar

bulunmaktadr77. RF'da yerleim birimlerinin tarihi ve dier zellikleri hesaba katlarak

seimler, referandum ve dier siyasi irade aklama yntemleriyle yerel ynetim

organlar oluturulmaktadr. Yerel ynetim organlar bamsz yerel bteye, yerelmlkiyete, yerel vergi salma yetkisine sahip olmaktadrlar78.

Duma (Parlamento) seimlerinin sonuncusu Aralk 2003de yapld. Haziran

2000 tarihli Bakanlk seimleri, Boris Yeltsinin istifasnn ardndan bu greve

vekaleten getirilen Vladimir Putin tarafndan Mart 2000 tarihine ekilmitir79. Rusya

Federasyonunda Semen Says, 2000 yl Resmi devlet istatistik komitesi verilerine

gre 109 372 046 dir.

Rusya Federasyonunun siyasi rejimi, Sovyetler Birlii dalmadan nce

komnist diktasyd. Sovyetler Birlii resmen daldktan sonra ok partili ve bakanlk

75 Bkz. EEN, A., Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler Enternasyonalizmi, GlobalRapor, say: 1, 2001.76 St. Petersburg Press (2000-2007).77 ONAY, Yaar; Rusya ve Deiim, Nobel Yaynlar, 1. Bask, Ankara, 2002, s. 12-89.78 http://www.rusyaonline.com/anayasa.shtml , (2002-08-03); Rusya Federasyonu Anayasas'ndan.79

YELTSN, Boris; Geceyars Gnlkleri, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 2000, s. 67-90.


38/249

37

sistemine dayal parlamenter rejime geildi. Devlet bakan halk tarafndan be senelik

bir sre iin seilir. Devlet bakan ayn zamanda silahl kuvvetlerin bakomutan ve

Gvenlik Konseyinin bakandr. Devlet bakan meclisi feshetme yetkisine sahiptir.

Parlamento 450 milletvekilinden meydana gelir. Milletvekillerinin yar dar blge

seim sistemiyle, dier yars parti listelerinden nispi seim sistemiyle seilir.80

Ayrca Rusya Federasyonunu meydana getiren 89 ye blgenin ikier

temsilcisinden meydana gelen 178 yeli Federasyon Konseyi bulunmaktadr.

Federasyon Konseyi, devlet bakan tarafndan feshedilemez. Konsey, meclisten geen

yasalar ve devlet bakannn sk ynetim yasasna ilikin kararlarn onaylar.

1.5.1. Hkmet Yaps

Rusya Federasyonunda 1991'den beri ynetim ekli Cumhuriyettir81. Hkmet

bakan ve babakan ise 1999'dan beri Vladimir Putindir. Putin, ayrca, aralk 1999'da

devlet bakan Boris Yeltsin'in emekli olmasndan beri devlet bakan olarak da grev

yapmaktadr82

.

Milli Gn,Bamszlk Gndr. Resmi Tatil Gnleri:

- 1 Ocak - Yl ba,- 7 Ocak - Noel (Ortodoks),- 8 Mart - Uluslararas Kadnlar Gn,-

1 May

s - Uluslararas

Emek Bayram83

,- 2 Mays - lkbahar Gn,- 9 Mays - Zafer Gn,- 12 Haziran - Bamszlk gn,

80 Bkz. EEN, A., Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler Enternasyonalizmi, GlobalRapor, say: 1, 2001.81 http://www.government.gov.ru , (2003-02-19).82 ROSE, Richard & MUNRO, Neil; Elections without Order. Russias Challenge to Vladimir Putin,

Cambridge University Press, http://www.cambridge.org , Cambridge, UK, 2002, s. 1-23.83 Batl Yazarlar bazen bunu Milletlerin Enternasyonal Emek Bayrameklinde de ifade ederler.


39/249

38

- 7 Kasm - Devrim gn,- 12 Aralk - Anayasa gn.

Genellikle resmi tatiller hafta sonuna denk geldii zaman, ya Cuma ya da

Pazartesi de tatil ilan edilmektedir84. Rusya Parlamentosu iki ayr organdan

olumaktadr: Federal Konsey ve Duma. 178 sandalye saysndan oluan Federal

Konseyin yeleri Rusya Federasyonundaki toplam 89 idari birimin yneticilerinden

seilmektedir85. Devlet Dumasna, seimler yarsnn ulusal parti listelerinden dier

yarsnn da blgelerden seildii bir sistemle dzenlenmekte ve toplam 450

sandalyeden olumaktadr. Parlamentodaki ounluu Yedintsva Partisi

oluturmaktadr. Anayasa Mahkemesine yeler bakann tavsiyesiyle Federal Konsey

tarafndan seilmektedir. Ayn ilem dier yksek mahkemeler iin de geerli

olmaktadr. ktidarda bulunan Putin, resmi olarak hibir partinin temsilcisi deildir.

Fakat parlamentonun en byk partilerinden Yedintsvo Partisi, Putin yanls olarak

bilinmektedir. Rus siyasetinin evrimi sebebiyle, Rusya Federasyonunda bask

gruplarnn ilevsel bir vazife ifa ettiinden sz etmek son derece zordur. lkede karar

verme mekanizmalar zerinde bir bask oluturabilen iki grup bulunmaktadr: Bir

yanda bankerlerin kontrolndeki grsel ve yazl medya; dier tarafta Gazprom ya daLukoil gibi byk enerji irketleridir.86

1.5.2. Rusyada Muhalefet: Siyasi Partiler ve Liderleri

1990l yllarn banda lkede kurulan parti saysnda byk bir patlama

yaanmtr. Ancak gerek ye says gerek de son seimlerde ald oy sebebiyle, u

partiler lkenin belli bal

partileri olarak say

labilmektedir:

Rusya Federasyonu Komnist Partisi (Gennadiy Andreyevich ZYUGANOV), Yedintsvo Partisi (Sergey OYGU), Liberal Demokrat Partisi (Vladimir Volfovich JRNOVSK),

84 http://www.evrensel.net , (2003-02-26).85 http://jia.sipa.columbia.edu/journal.html , (2003-02-26).86

Bkz. EEN, A., Emperyalist Globalizmine Kar Ulusal Devletler Enternasyonalizmi, GlobalRapor, say: 1, 2001.


40/249

39

Vatanmz Tm Rusya Partisi (Yevgeni PRMAKOV), Yabloko (Grigoriy Alekseyevich YAVLNSKY), Anavatan Partisi (Yuri Lujkov)

1.6. Bakent Moskova

Bakent Moskova 1147'de kurulmutur fakat ehirde neolitik zamanlardan beri

yerleim olduuna dair bulgular bulunmaktadr. ehrin merkezi, bir tarafnda kaln

krmz hisarlar ve 20 kulesi olan Kremlin'in Kzl Meydandr. Kuatmalara kar

direnmek zere tasarlanm olan Sobakina Kulesi gizli bir ka tneli iermektedir.

"Gizemler Kulesi" olarak evrilebilecek olan Tainitskaya Kulesi nehre kan bir sualt

geidi ihtiva etmektedir.

Trinity Girii kulelerin en uzunudur. Water-Hoist Kulesi Kremlin'e su

salamaktadr. Nabatnaya Kulesi tehlike annda alan bir alarm ziline sahiptir.

Kremlin'in iindeki, talyan mimar Aristotle Fiorovanti tarafndan yaplan Uspensky

Katedrali'nde en eski Rus ikonalarndan bulunur. arlara burada ta giydirilmitir

ve Korkun van'n taht girite bulunmaktadr. Ayrca Kremlin'in iinde 14. yzyldayaplan Byk Kremlin saray ve altn kubbeli Byk van'n an Kulesi

bulunmaktadr.

St Basil Katedrali (1555-60) meydann sonunda yer alr ve parlak renkli

kubbeleriyle mehurdur. Hikayeye gre Korkun van bu kubbenin gzelliinden o

kadar etkilenmitir ki, bunun kadar gzel bir kubbe daha yapamasn diye mimarn

gzlerini oydurduu belirtilmektedir. St Basil'in karsnda 1491'de Pietro Antoniosolario tarafndan ina edilmi olan Spassky Girii Kremlin'in asl girii olmaktadr87.

Blagoveshchensky Katedrali III. van iin ina edilmitir. Bakr kubbelerinden

yer demelerine kadar muhteem bir ekilde dekore edilmitir. inde 16. yzyl

87 http://www.kremlin.ru , (2003-02-24).


41/249

40

freskleri ve ender ikon koleksiyonlar bulunmaktadr. Kazan Katedrali88 restore edilmi

ve tekrar vakfedilmitir. Faceted Chamber'daki duvarlarn tarihi 15. yzyla kadar gider.

Maalesef Chamber halka ak deildir89.

Devlet Tarih Mzesi Kzl Meydan iindedir. Lenin'in mumyalanm cesedinin

gmlmesi tartlyorsa da antmezar belirli gnlerde aktr. Bunun yannda

korumalarn deiimi ve izleyenleri eken riteller 1993'te kaldrlmtr. Tverskaya90

Soka Kzl Meydan iindeki nemli alveri sokaklarndan biridir. Arbat Soka,

geleneksel olarak bohemlerim takld en nemli sokaktr. Bugn, sokak gsterilerinin

yapld, zanaatkarlarn ve ressamlarn kk dkkanlarnn bulunduu yayalara

mahsus bir yol haline getirilmitir91.

Kitai-Gorod olarak bilinen alan Kremlin'in dousundadr ve 16. ve 17.

yzyllardan kalan kiliseleri, zellikle be kubbeli ve artc akustik zelliklere sahip

olan Sign Katedrali asndan nemlidir. ahane ngiliz malikanesi de ayn zamanlardan

kalmtr ve eski bir diplomatik ve ticari merkez olduunun bir gstergesidir.

Yaknndaki Romanov Apartmanlar da imdi mzedir. Zayazuie de yakklii figrlerinin olduu sakin ve ekici bir yerdir. Teatralnaya meydan iinde bulunan

dnyaca nl Bolshoi Opera ve Bale Tiyatrosu 1824'ten kalmtr ve ii krmz ve altn

sars renklerle boyanmtr.

Moskova niversitesi, ehrin gneybat taraflarnda, Vorobyevi Tepeleri'nde yer

alr. niversite kampsnn nndeki parkn iinde bulunan gzetleme kulesi ehrin ve

geni Luzhinki Stadyumu'nun muhteem manzaralar

n

sunar. Sportinavya stasyonuyanndaki Novodevichy Manastr'nda ender ve eski Rus sanat eserleri sergilenmektedir

ve 16. ve 17. yzyl mimarisinin en iyi rnekleri grlebilir92. Ostozenska ve

88 AMN, S., Kapitalizm, Emperyalizm, Kreselleme, zgr niversite Forumu 1997 say:1 Ankara,s. 27.89 MANSUR, Raul; Moskva. Grsel Gezi Rehberleri Serisi, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1999,s.111-130, 143, 144, 163.90 a.g.k. , s.34-100.91 WALKER, Martin; Dev Uyanyor.Leninden Gorbaova, Altn Kitaplar Yaynevi Yaynlar,

1.Bask, stanbul, 1989, s. 29.92 http://www.evrensel.net , (2003-02-26).


42/249

41

Prechistenka sokaklarndaki bykehir kaaneleri Tolstoy gibi Rus klasik yazarlarnn

yaadklar yerleri hatrlatr. Dans Isadora Duncan, Prechistenka Sokanda bulunan

milyoner Ushkov'un klasik tarzda dzenlenmi stdyosunu kocasair Sergei Yesenin'le

paylamaktayd. Herzen Soka Moskova'nn en eski sokaklarndan biridir.

Kuznetsky Most ve Petrovka Soka etrafndaki alan nl tiyatrolar, maazalar

ve i merkezleriyle bir kltrel faaliyet odadr. nl yeni fakat dehetli ekici

mekanlar arasnda meum Lubyanka binas iinde bulunan KGB Mzesi yer alr. yi

korunmu bir alan olan Zamoskverechye, aslen bir ticaret ve esnaf semtidir.

Kiliselerinin, toptan sat maazalarnn, dkkanlarnn ve evlerinin ou ayakta kalma

mcadelesi vermektedir.

Bu alan, Rus sanat eserlerinin ve aralarnda Avdrei Rublyov tarafndan yaplan

"Trinity"nin bulunduu geni ikon koleksiyonlarnn sergilendii Tretyakov Galerisi'ne

ev sahiplii yapmaktadr93.

Dier ilgin yerler arasnda deiik koleksiyonlarn bulunduu Pushkin Gzel

Sanatlar Mzesi; hayvan gsterileri, soytarlar ve daha teknik yeni acibelerin sunulduuMoskova Sirki; daha nce arn mlkiyetinde olan, zarif Tsaritsino manzaral Izmailovo

Park; Rus hayatnn tarm, endstri, kltr ve bilim gibi ynlerinin sergilendii, ehrin

kuzeybatsndaki geni alanda bulunan Ekonomik Baarlar Sergisi bulunmaktadr.

Bu alanda hayvanat bahesi, sirk, kayak ve paten yaplacak alanlar mevcuttur.

Yanndaki Ostankino TV Kulesi de, tepesinde dnen bir lokantann bulunduu,

Avrupa'n

n en yksek kulesidir. Bir roketin izledii rotay

temsil eden Uzay FatihleriAnt alann belirleyici zelliklerindendir. Serf Sanat Mzesi gemi yadigarlardan

biridir.

Metro sistemi de ehri gezmek iin daha uygun ve ucuz bir yol olduu iin

turistleri eker. stasyonlarn ou mermerle, l-l parldayan avizelerle ve sanat

eserleriyle muhteem birekilde dekore edilmitir. Moskova Nehri zerinde yaplacak

93

AKGNEN, O., "Rusya Federasyonunun D Politika Hedefleri", Avrasya Dosyas, Cilt:1, Say:1,1994.


43/249

42

olan bir bot turu ehri kefetmenin iyi bir yolu olabilir. Geziler, Kutuzovskaya

Metrosu'ndan girilebilen Kutuzovskaya Pier'den balar. Nehir, Beyaz Saray (Meclis

binas), 1991 muhteem kuatma manzarasn ve yukarda sralananlarn hepsini gren

muazzam bir gr alanna sahiptir.

1.7. Rusyann Ekonomisi

Rusya Federasyonunun ekonomisi tarm, sanayi, ormanclk ve hayvancla

dayaldr. Sovyetler Birliinin dalmasyla kurulan Rusya ve dier cumhuriyetlerde

byk bir ekonomik kriz yaanmaktad

r.

Tarm: Geni Sovyet topraklar ilk bakta lke iin avantajl bir durum gibi

gzkr. Fakat tam aksine bu durum ve buna ilave olarak, ar iklim artlar ve verimli

sahalarn azl lkenin ciddi bir problemidir. Rusyada verimli topraklar pek azdr.

Kuzey blgelerdeki verimli alanlar ise, ya alyorlarsa da ya mevsimi ok ksa

srer. Ekonomi bu yzden ABD ekonomisinden daha gszdr ve baz alanlarda

ABDye baldr.

Sovyet topraklarnn sadece %10una yakn bir blm tarma msait

durumdadr. Mevcut ekili alanlar, ayrlklar, otlaklar ve meyve-sebze baheleri lkenin

ancak %27sini rtebilmektedir. lkenin esas verimli blgesi ortada olup, Verimli

gen eklinde nitelenebilecek bir sahadr. genin taban St. Petersburg-Odesa hatt

ve tepe noktas Altay Dalardr. Sibiryada da kk alanlar vardr. Balca tarm

rnleri arpa, avdar, buday, ekerpancar, patates ve ayieidir.

Endstri: Rusya Federasyonu, sanayisi gelimi lkeler arasnda yer alr.

Balca endstri alanlar elik, makina, makina aletleri, imento, kat, kimyevi

maddeler ve otomobildir. lkede sanayinin gelimesini byk lde maden kaynaklar

salamtr. Dnya demir rezervinin yaklak %40 buradadr. Ayrca zengin kmr ve

potasyumlu tuz yataklar mevcuttur. Ar sanayi endstri merkezlerinden ziyade demir

ve kmr rezervlerinin bulunduu blgelerde gelimitir. Sovyetler Birliinin

yklmasndan sonra Rusya Federasyonu, ayrlan dier cumhuriyetler ve btn dnya

devletleriyle ticaret yapmaktadr. Krk endstrisi lkede bir hayli gelimitir. Astragan


44/249


45/249

44

yumurta 22,5 milyar ; yn 20 Hayvan says (yl balar itibariyle milyon olarak) Byk

ba 28,5; koyun ve kei 15,6; domuz 17,2. Rusyada belli bal btn madenler; Demir

ve demir d metaller, kmr karlmaktadr. Sanayisi ise Silah, uak, gemi, uzay

sanayi, tarm makineleri retimi, telekomnikasyon ve ulam aralar, tbbi ve bilimsel

cihazlar, gda, ev aletleri, tekstil ve el sanatlarndan olumaktadr. Elektrik retimi

yllk ortalama olarak, 771.947 mi

yeni carlar ve rus dis politikasi

Documents