yenÝpazar · 2018-05-25 · 472 yenÝpazar sinin mahallî telaffuzuna uygun biçimde aboba ya...
TRANSCRIPT
471
boyunca varlýklarýný korumuþ olup bugünçoðu ayaktadýr. X. yüzyýlda yapýlan ve XVIII.yüzyýlda Ras rahiplerinin katedrali olan St.Petar (Petrova Crkva) Kilisesi, Sopog@ani Ma-nastýrý (1264-1265) ve XII. yüzyýl sonlarýn-da inþa edilen Djurdjevi Stupovi Manastýrýbunlar arasýnda sayýlabilir. Sancak’ýn köy-lerinde de XVI ve XVII. yüzyýldan kalmaçok sayýda kilise zamanýmýza ulaþmýþtýr.Þehirde bugün müslüman kesim tarafýn-da faaliyet gösteren Sulejman Ugljanin veRasim Ljai@ liderliðinde siyasî partiler ör-gütlenmiþtir. Sancak ve Sýrbistan Baþmüf-tülüðü de Yenipazar’da faaliyetlerini sür-dürmekte, bu idareye ait Îsâ Bey Medre-sesi adlý bir Ýmam-Hatip Lisesi, bir ÝslâmAkademisi (Ýlâhiyat Fakültesi) ve Glas Isla-ma adlý bir dergi mevcuttur. Yenipazar’-da ayrýca yine müftülük tarafýndan des-teklenen bir vakýf aracýlýðýyla 2002’de ku-rulan özel bir üniversite bulunmaktadýr.Günümüzde Yenipazar’da ticaret, ziraat,hayvancýlýk ve ormancýlýk geliþmiþ durum-dadýr; tekstil, mobilya, kereste gibi sektör-ler vardýr. Tito Yugoslavyasý döneminde uy-gulanan yeni imar planlarýyla þehir mo-dern bir görünüme kavuþmuþtur.
BÝBLÝYOGRAFYA :BA, TD, nr. 24, s. 115-118; nr. 56, s. 9-10; BA,
KK, nr. 262, s. 2, 34; Tahrir Defteri, Ýstanbul Be-lediyesi Atatürk Kitaplýðý, Muallim Cevdet, nr. 0.76,s. 8-12, 26-28; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, V,544-546; Kosova Vilâyeti Salnâmesi (1296); a.e.(1304), s. 127, 128, 134, 137, 143, 224, 723,856; Cevdet, Tezâkir, III, 91-97; Ahmed Rifat, Lu-gat-ý Târîhiyye ve Coðrâfiyye, Ýstanbul 1300, VII,223; Hazim Šabanovi@, Bosanski Pa{aluk-Posta-nak i Upravna Podjela, Sarajevo 1959, s. 184,186-194, 229-234; a.mlf., Kraji{te Isa-bega Isha-kovi—a. Zbirni katastarski popis iz 1455. godi-ne, Sarajevo 1964, s. 43, 54; V. Vinaver, “PeriodTurske Vladavine (XV-XVIII veka)”, Novi Pazar iOkolina, Novi Pazar 1969, s. 152-194; A. Andre-jevi—, “Spomenici Islamske Umetnosti”, a.e., s.195-214; a.mlf., “Altun-Alem Dzamija u NovomPazaru”, Zbornik Radova Svetozara Radoj®i—a,Beograd 1969, s. 1-10; Ejup Mušovi—, “Islamski
Spomenici Novog Pazara”, Novi Pazar i Okoli-na, Novi Pazar 1969, s. 70-94; a.mlf., Etni¸ki Pro-cesi i Etni¸ka Struktura Stanovni{tva Novog Pa-zara, Beograd 1979, s. 7-13, 51-81; a.mlf., “No-vi Pazar”, Mostovi, sy. 11, Pljevlja 1971, s. 110-118; a.mlf., “Evlija Celebija o Novom Pazaru”,a.e., sy. 13 (1972), s. 84-89; a.mlf., “Stari Zana-ti u Novom Pazaru”, a.e., sy. 18 (1973), s. 123-143; Ayverdi, Avrupa’da Osmanlý Mi‘mârî Eser-leri II, III, 317-337; Ahmed Alici@, Uredenje Bo-sanskog Ejaleta od 1789. do 1878. godine, Sa-rajevo 1983, tür.yer.; a.mlf., Sumarni Popis San-´aka Bosna 1486/69 godine, Mostar 2008; EnesPelidija, Bosanski Ejalet od Karlova¸kog do Po-´areva¸kog Mira, Sarajevo 1989, s. 41-48; Haki-ja Avdovi—, Polo´aj Muslimana u Sand´aku, Sa-rajevo 1991, tür.yer.; Hakif Bajrami, “Marrëvesh-ja Xhentelmene Tito-Kyprili më 1953 në Split”,Vjetar, Prishtinë 2001, s. 259-306; MuâhedâtMecmuasý, V, Ýstanbul 1298, s. 126; Gravier Gas-ton, “Le Sandzak de Novi Pazar”, Annales deGeographie, XXII/121, Paris 15.1.1913, s. 41-67;K. Isovi@, “Austro-Ugarsko Zaposedanje Novo-pazarskog Sandzaka 1879 Godine”, Godi{njakDru{tva Istori¸ara Bosne i Hercegovine, IX, Sara-jevo 1958, s. 109-137; A. Hadÿi—, “Najraniji Turs-ki Izvori o Rudnicima i Trgovima u Bosni”, Pri-lozi Instituta za Istoriju, X/2, Sarajevo 1974, s.160-161; Olga Zirojevi—, “Novi Pazar u TurskimIzvorima do Kraja XVI veka”, NovopazarskiZbornik, sy. 1, Novi Pazar 1977, s. 111-119; I. Su-sevi—, “Novipazarska Tvrdjava u Malije Defteri-ma”, a.e., sy. 5 (1981), s. 31-39; a.mlf., “Novi Pa-zar i popisu iz druge polovine XVI veka”, a.e., sy.6 (1982), s. 155-168; Hatica Car-Drnda, “Osni-vanje Novog Pazara i njegoy razvitak da KrajeXVI Stoledja”, a.e., sy. 8 (1984), s. 77-102; Hans-Jürgen Kornrumpf, “Der Sancak Novi Pazar. ZurGeschichte einer irreführenden Bezeichnung”,Ar.O, LXIX/2 (2001), s. 181-186; Kåmûsü’l-a‘lâm,VI, 4803; V. Radovanovi—, “Novi Pazar”, NarodnaEnciklopedija, Zagreb 1928, III, 114-115; Miros-lav Lutovac, “Novi Pazar”, Enciklopedija Jugos-lavije, Zagreb 1965, VI, 309-310; Nazif Hoca,“Yeni Pazar”, ÝA, XIII, 395-399; A. Popovi—, “YeñiBazar”, EI 2 (Ýng.), XI, 321-322.
ÿMuhammet Aruçi
– —YENÝPAZAR
Bulgaristan’daOsmanlýlar tarafýndan kurulan
kasaba.˜ ™
Günümüzde Novi Pazar adýyla bilinmek-te olup Þumnu’nun (Þumen) 20 km. ku-zeydoðusunda yer alýr. Bulgarca kaynak-larda 1878’e kadar Enipazar ismiyle zikre-dilmektedir. Burasý XVI. yüzyýlda ortayaçýkmýþ ve Silistre sancaðýnýn Pravadi (Pro-vadya) kazasýnda nahiye merkezi ve küçükbir kasaba olarak geliþme göstermiþ, XVII.yüzyýldan itibaren bir kaza merkezi hali-ne gelmiþtir. Yenipazar kazasýnýn 1873’teotuzu Türkçe, dokuzu Bulgarca ad taþýyantoplam otuz dokuz köyü vardý. Türk köy-lerinden bazýlarýnda hýristiyan nüfus aðýr-
tamamý 64.326 kiþiydi (37.140 müslüman,25.076 Sýrp, 755 Türk, 359 Karadaðlý, 307Arnavut, 210 Çingene ve 479 etnik kimli-ði belirsiz kiþiler). 1991 yýlýna ait Yenipa-zar Belediyesi’nin resmî verilerine görenüfus 85.583’e ulaþtý (% 75,37 Boþnak, %22,36 Sýrp, % 0,27 Karadaðlý, % 0,25 Arna-vut ve % 1,75 diðer). Bugünkü gayri res-mî verilerde Yenipazar Belediyesi nüfusu-nun 120.000 olduðu kaydedilir (2011 nü-fus verilerinde 140.527 kiþi gösterilir).
Ýslâm kültür eserleriyle donatýlan Yeni-pazar’da çeþitli dönemlerde inþa edilenmimari eserlerin çoðu iþgaller sýrasýnda-ki yangýn (1689, 1737, 1809), sel felâketle-ri ve savaþ tahribatý ile (1731, 1896) orta-dan kalkmýþtýr. Zamanýnda otuz beþi bu-lan camilerden günümüze kadar sadece onyedisi muhafaza edilmiþtir. Tek kubbeli ÎsâBey Camii 1938’de yýktýrýlmýþtýr. MevlânâMuslihuddin tarafýndan yaptýrýlan AltunAlem Camii (1550) eski çarþýnýn kenarýn-da tek kubbeli olarak ayaktadýr. 1516’daHacý Ömer’in yaptýrdðý ve Evliya Çelebi’-nin kaydettiði Bor Camii savaþlarýn birindetahribata uðradýktan sonra restore edil-miþtir (eski þeklini andýran sadece mina-resi ve duvarlarýnýn alt kýsmýdýr). Arap Ca-mii (1528), XVIII. yüzyýla ait Leylek Camiive 1836’da þehrin kenarýnda Mütesel-lim Eyüb Paþa Camii, Molla Ýbiþ Camii veonun karþýsýndaki sokakta Türk Hamamý(1489), Yenipazar’ýn kuzeydoðusunda 4km. uzaklýkta Hâfýz Ahmed Paþa’nýn yap-týrdýðý (1595) Yenipazar Kaplýcasý gibi eser-ler günümüzde ayaktadýr. 1450-1460 yýl-larý arasýnda Îsâ Bey’in inþa ettirdiði tah-min edilen, 16.000 m² bir alana sahip ka-le bugün de mevcuttur. Îsâ Bey Hamamý1970’lerde restore edilmiþtir. Gaziler me-zarlýðý denilen ve 1683-1699 Osmanlý-Avus-turya savaþýnýn ardýndan bu adý alan kab-ristan zamanýmýza ulaþmýþtýr. Bu aradamanastýr ve kiliseler de Osmanlý dönemi
YENÝPAZAR
Îsâ Bey Hamamý – Yenipazar
Yenipazar’da XVIII. yüzyýl sonuna ait Amir Agin Haný
472
YENÝPAZAR
sinin mahallî telaffuzuna uygun biçimdeAboba’ya dönüþmüþtür. Pliska surlarýnýnhemen dýþýndaki Söðütlü köyü “Eski Ýstam-bulluk”un yanýnda bulunduðuna dair ka-yýtla tarif edilmiþtir ki bu sonuncu ad sözüedilen etkileyici kalýntýlara yerleþimciler ta-rafýndan verilmiþti. Pliska yaklaþýk 1000yýldýr yýkýk ve metrûk halde idi.
922 tarihli Tahrir Defteri’nin ortayakoyduðu durum 1444’te yýkýcý Haçlý seferi-nin (Varna Savaþý) sonuçlarýný göstermek-tedir. Bu yýlýn kasým ayýnda Kral Vladis-lav’ýn idare ettiði Haçlý ordusu, Yenipazardiye adlandýrýlan saðlam kalenin önüne ge-lerek þiddetli bir mücadelenin ardýndankaleyi ele geçirdi ve bütün müslüman aha-liyi katletti. Savaþýn görgü tanýðý bir Almanbütün bölgenin öldürülmüþ Türkler’in ce-setleriyle dolu olduðunu belirtir. Madara vePravadi’yi zaptetmek amacýyla yola çýk-týklarýnda ise civardaki ormaný ve Yenipa-zar’ýn açýk yerleþim birimini yakmýþlar-dý. Bu olay sadece bir tek Batýlý kaynakta,Hans Mehrgast’ýn kroniðinde zikredilmiþve Nürnbergli þair ve þarkýcý Michael Be-heim tarafýndan dizelere dökülmüþtür.Yenipazar’ýn içerisinde yer aldýðý Þumnubölgesinin yýkýmýyla ilgili ipucu veren tekOsmanlý kaynaðý ise F. Giese tarafýndanyayýmlanan Anonim Tevârîh-i Âl-i Os-mân’dýr. Bu olaylarýn meydana geldiði dö-nemle hemen hemen çaðdaþ olan Ýtalyanhümanist ve tarihçisi Philipp Callimachi,Haçlý askerlerinin ateþle ve kýlýçla hýristiyanBulgar köylerini imha ettiklerini ve sonra-sýnda özellikle kiliselerini talana koyulduk-larýný not eder (Hammer, I, 461; Zinkeisen,I, 682). Bu yakýlan eski Yenipazar’ýn bulun-duðu bölge günümüzdeki kasabanýn 3 km.doðusunda yer alan Göceci (Stan) köyü-nün yakýnlarýndaki bir höyük (seliþte) ha-lindedir. Nahiyenin kuzey yarýsýna düþenaçýk ovadaki bütün yerleþim birimlerinin1444’teki Haçlý seferinin neticesinde or-tadan kalktýðý görülmektedir. Doðal þart-lar tarafýndan korunan güneydeki hýristi-yan köyleri ise büyük oranda hasar alma-dan ayakta kalmýþtýr. Daha sonra kuzeytaraftaki ovalarý muhtemelen Osmanlýlaryeniden yerleþim yeri haline getirmiþtir.Bu yerleþim, ya II. Murad’ýn son dönem-lerine ya da Fâtih Sultan Mehmed döne-minin ilk yýllarýna rastlamýþ olmalýdýr. Budurum Þumnu ve Hezargrad (Razgrad) gibikomþu bölgelerdeki benzeri geliþmeler-den de anlaþýlýr. Özellikle bu sonuncu ke-simdeki yerleþme faaliyetlerini 1479-1485tarihli tahrir kayýtlarýnda görmek müm-kündür.
1516’da Yenipazar yöresi hâlâ bütünüy-le nüfusu az kýrsal yerleþmelerden meyda-na geliyordu. Yenipazar kasabasý henüzyoktu. Yöre 179 müslüman ve 266 hýris-tiyan hânesine sahipti. Bu da 800 km2’likbir alanda 2300 kiþilik bir nüfusun yaþa-dýðý ve kilometrekareye üçten daha az ki-þinin düþtüðü anlamýna gelmektedir. Müs-lüman nüfus toplam nüfusun % 40’ý ka-dardý. Seksen yýl sonra 1598 tarihli Tah-rir Defteri biraz daha farklý bir görüntüortaya koyar: Artýk aðýrlýklý olarak hýristi-yanlardan müteþekkil küçük bir kasaba te-þekkül etmiþ ve yörenin toplam nüfusu daüçe katlanmýþtý. Bölgenin güney ucundaönceki kayýtta yer almayan Kilnova orta-ya çýkmýþtý. Benzer þekilde on bir müslü-man ve otuz üç hýristiyan hânesi olan Ye-nipazar kurulmuþtu. Her iki yerleþim bi-rimi de II. Selim döneminde yapýlan yenitahrirler (1568-1570) sýrasýnda tesbit edil-miþti. Bölgedeki Külefçe ve Markovo köy-leri iyice büyümüþ ve yavaþ yavaþ bir Ýslâm-laþma süreci baþlamýþtý. Mogila köyününzaten % 15’i müslümandý ve bunlarýn he-men hemen hepsi ihtida eden yerel halk-tan meydana gelmekteydi. Müslüman Türkköylerinin sayýsý on yediden yirmi dördeçýkmýþtý. 1516-1598 arasýnda hýristiyanlar
lýk kazanýrken Bulgarca ad taþýyan köylerçoðunlukla karýþýktý. Küçük Yenipazar ka-sabasý, kazanýn hemen hemen ortasýndangeçen Eðridere (Kriva Reka) üzerinde bu-lunmaktadýr. Kazanýn kuzey yarýsý XIX. yüz-yýla kadar çoðunlukla yeþil alanla kaplý düzve açýk bir ovadan oluþuyordu. Türk köyle-rinin çoðu da burada yer almaktaydý.
Yenipazar bölgesinin (nahiye) güney ya-rýsý plato þeklinde olup derin vadilerle ya-rýlmýþtýr. Bu kesimde eski Bulgar köylerimevcuttu (sekiz köy). Bunlarýn arasýnda-ki Madara köyünde Madara atlýsýnýn gör-kemli bir rölyefi ve pagan Bulgar-Türk han-larýnýn kayýtlarý keþfedilmiþtir. Rölyefin üstkesimindeki düzlüðün tepesinde ilk Bul-gar Ýmparatorluðu zamanýndan kalma bü-yük bir kalenin kalýntýlarý vardýr. Burasý,1444’te Macarlar’ýn öncülüðündeki Haçlýordusu tarafýndan alýnan ve yýkýlan kale-lerden biridir. Bu dönemdeki hadiseleri an-latan Gazavât-ý Sultân Murâd Hân’dabölgedeki yerel halkýn Pravadi’ye kaçtýðýyazýlýdýr. Madara köyü baþlangýçta bir grupTürk göçmeni tarafýndan ele geçirilmiþ ol-malýdýr. 1516’da buradaki nüfusun yarýsýnýyörükler meydana getirmekteydi. Diðer al-tý Bulgar köyü ise tamamen hýristiyanlar-dan müteþekkildi. Elliden fazla hânesi bu-lunan Markovo ve Külevça / Külefçe bun-larýn en büyükleriydi. Madara’da kalede vekalenin aþaðýsýndaki köyde Ortaçað’dankalma kiliselerin kalýntýsý bugüne ulaþmýþ-týr. Madara, Mogila ve Kalogeritsa civarýn-da bölgenin hýristiyan geçmiþini anýmsa-tan birkaç maðara-kilise vardýr.
Yenipazar yöresine ait en eski kayýtlarSilistre sancaðýna ait 922 (1516) tarihliTahrir Defteri’nde yer alýr. Buna göre sözkonusu bölgede Türkçe ad taþýyan Türk-ler’le meskûn on yedi köy mevcuttur. Bun-lar ortalama dokuz hânelik küçük yerle-þim yerleriydi; Bulgar köyleri ise dört katdaha büyüktü. Türk köylerinin çoðununadýnda sürgün köyleri olduðunu göstereniþaretlere rastlanýr. Bu açýk, düz ve boþalana yapýlan yerleþimin Osmanlý yöne-timince desteklendiði bellidir. Bu kesim-de, Türkler’in göktanrýsýna adanmýþ bir pa-gan tapýnaðý ve hanýn yýkýlmýþ sarayý ilepagan ve erken dönem hýristiyan BulgarÝmparatorluðu’nun ilk baþþehri Pliska’nýnkalýntýlarý bulunmaktadýr. Göçmen yörük-lerden bir grup Pliska’nýn büyük surunayerleþmiþ ve köylerinin adýný da ahî kar-deþliðinin üyeleri tarafýndan kurulduðunaiþaret etmek üzere Ahî Baba koymuþtur.Daha sonra Ahî Baba ismi Ak Baba olarakdeðiþmiþ ve XIX. yüzyýlda baba kelime-
Yenipazar Saat Kulesi – Bulgaristan
473
ve çevresinin nüfus yapýsýnda önemli de-ðiþiklikler gerçekleþti. Sekiz eski Bulgarköyünün hýristiyan ahalisinin sayýsý yarý ya-rýya azaldý; 394 hâneden 160 hâneye geri-ledi. Bunun esas sebebi ihtidâlardýr. 220müslüman hânesinin sekseni mühtediydi.1641’de Külefçe kesiminde toplam nüfu-sun % 17’sini müslümanlar oluþturmaktaiken 1751’de bu oran % 42’ye çýktý. Külef-çe’de müslümanlarýn üçte biri Ýslâmiyet’iyeni kabul etmiþ kiþilerdi (elli bir hâne-nin on altýsý). Ayný yýllarda buna karþý birgeliþme de cereyan etti: Önceden tama-men müslümanlarla meskûn beþ yere ço-ðunluðu küçük Yenipazar kasabasýndangelen hýristiyan hâneleri yerleþmiþti. Budurum XIX. yüzyýlda artarak sürecektir.Osmanlý-Rus savaþlarý esnasýnda 1828 Ha-ziranýnda Külefçe’de vuku bulan savaþ Ye-nipazar kesiminde aðýr hasara yol açtý.1830 yýlý cizye defteri, hýristiyan nüfusunbu geliþmelere raðmen burada kaldýðýný vesayýlarýný koruduðunu gösterir. 1261 (1845)tarihli temettuat defterlerinin içerdiði ra-kamlar Yenipazar’da her iki tarafýn da sa-vaþ yüzünden acý çektiðini, ancak tekrariyileþme yoluna girdiðini gösterir. 1845-1873 arasýnda hýristiyanlar sayýlarýný ikikattan daha fazla arttýrdýlar, müslümannüfusu da büyüdü. Fakat daha küçük öl-çekli aile yapýlarý sebebiyle artýþ hýzý hýris-tiyanlara göre daha az kalmýþtýr.
1873’te kasabada 2140 nüfus vardý vehemen hemen üçte biri hýristiyandý. 1877-1878 savaþýndan ve Bulgaristan’ýn baðým-sýzlýðýndan sonra küçük kasabada Bulga-ristan’ýn diðer yerlerinde görüldüðü gibiçöküþ yaþandý, buna raðmen büyümesinisürdürdü. Nüfusu 1887’de 2420’ye (% 53’ümüslüman), 1900’de 2726’ya (% 46’sý müs-lüman) ve 1934’te 4550’ye (% 25’i müslü-man) ulaþtý. Yenipazar’ýn nüfusu 1946’da5477, 1956’da 9138 olarak kaydedilmek-tedir. 1963’te 11.548 olan kasabanýn nü-fusu 2009’da ancak 12.673’e yükselebil-di. Son yýllardaki iþsizlik ve ekonomik sý-kýntýlar yüzünden nüfusun bir kýsmý bu-radan göç etmektedir. Nüfusun önemlibir bölümü hâlâ müslüman olup Türkçekonuþmaktadýr. Geriye kalan en son tari-hî cami de 1970’lerde yýkýldý. Bu dönem-lerde uygulanan baskýlar sebebiyle kasa-badaki Osmanlý geçmiþine ait görülebilirson izler de silinmiþ, hatta 1826’da yap-týrýlan saat kulesinin kitâbesi yerinden kal-dýrýlmýþtýr. Yenipazar’ýn 8 km. güneyindeyer alan ve erken dönem Bulgar tarihi açý-sýndan son derece önemli olan Madara ka-sabasý Þumnu’daki Tombul Camii’nin bâ-nisi Þerif Halil Paþa’nýn doðum yeridir.
BÝBLÝYOGRAFYA :
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VIII, 58-59; a.e.(Daðlý), VIII, 24-25; Hammer, GOR, I, 461; Zinke-isen, Geschichte, I, 682; ^. Cankov, GeografskiRe¸nik na Balgarija, Sofia 1939, s. 303; I. Vel-kov, “Madara”, Antike und Mittelalter in Bulga-rien (ed. V. Beševliev – J. Irmscher), Berlin 1960,s. 265-271; Philipp Callimachi, Historia de regeVladislao (ed. I. Lichonska – T. Kowalewski), Var-sovia 1961, tür.yer.; B. Cvetkova, La bataille mé-morable des peuples: Le sud-est européen et laconquête ottomane -fin XIVe- première moité duXV e s., Sofia 1971, s. 330-331; Ýsmail Eren, “Ru-cer Yosif Boþkoviç’in 1762 Tarihli Ýstanbul-Le-histan Seyahatine Ait Hatýra Defteri”, TD, XIII/17-18 (1963), s. 203; Vladimir Georgiev v.dðr.,“Novi Pazar”, Kratka Balgarska Enciklopedija,Sofia 1966, III, 598.
ÿMachýel Kýel
– —YENÝÞEHÝR
Yunanistan’da tarihî bir þehir.˜ ™
Bugün Larissa adýyla bilinmektedir; birliman þehri olan Volos’un (Golos) 50 km.kuzeybatýsýnda Tesalya ovasýnda yer alýr.Osmanlý döneminde (1386-1881) ellidenfazla camisi, önemli bazý medreseleri vepek çok tekkesiyle imparatorluðun Av-rupa’daki en büyük on þehri arasýnda bu-lunuyordu. Tarihi eski çaðlara kadar iner.“Kale, hisar” anlamýndaki Larissa / Lari-sa, Grekçe öncesi (Pelask) bir kelimedir ve3000 yýldan daha ileri bir zamana iþareteder. Bu eski þehir Doðu Tesalya ovasýn-daki alçak bir tepede Pineios (Köstem / Sa-lambria) nehrinin kenarýnda yer alýr. Yuna-nistan’ýn en önemli ekonomik eksenini oluþ-turan Selânik-Atina yolunun (günümüzdeotoyol) buradan geçmesi önemini arttýrýr.Arkeolojik veriler Larissa’nýn Taþ devrin-den beri yerleþim birimi olduðunu göste-
da iki buçuk kat büyüdüler (266’dan 605hâneye). Müslüman nüfus ise yaklaþýk beþkat arttý (179’dan 861 hâneye). Bütün burakamlardan yörede 1466 hânede 7300 ki-þinin yaþadýðý tesbit edilebilir. Söz konusubüyüme kendi içinde tabii þekilde deðil an-cak Anadolu’dan getirtilen nüfusla açýk-lanabilir. Özellikle Kalender Þah isyanýnýn(933/1527) acýmasýzca bastýrýlýþý pek çok ki-þinin Rumeli topraklarýna göç etmesine yolaçmýþtýr. Ayný durum Hezargrad ve Os-manpazarý çevrelerinde de görülebilir.
1051 (1641) tarihli Avârýz Defteri sözkonusu büyümenin devam ettiðini gös-terir. Müslümanlar 861’den 1210 hâneyeyükseldi, hýristiyanlar ise 605’ten 396 hâ-neye geriledi. Hýristiyanlarýn % 18’i imti-yazlý statüye sahip voynuklardan teþek-kül etmekteydi. Müslüman nüfusun artý-þýnda ihtidâlar önemli rol oynamýþ olma-lýdýr. Eski köylerdeki toplam müslümanla-rýn % 25’inin yeni ihtida edenlerden mey-dana geldiði anlaþýlýr. Söz konusu büyümeköy sayýsýndaki artýþla da sabittir. 1598’-de köy sayýsý yirmi dört iken 1642’de otuzaltýya ulaþmýþtý. 1598’de bile hâlâ küçükbir yerleþme olan Yenipazar büyük bir ka-saba olacak þekilde ilerleme göstermiþ ve211 hânesiyle yörede en önemli kasabahaline gelerek Pravadi kazasýnýn bir nahi-ye merkezini teþkil etmiþti. Yenipazar ka-sabasýnýn nüfusu tamamen müslüman-lardan ibaretti. Bunun altmýþ sekiz hâne-den daha az olmamak üzere üçte biri yeniihtida etmiþ kiþilerdi. Kasabada biri Ah-med Paþa, diðeri Ali Paþa tarafýndan inþaedilen en az iki cuma camisi vardý. 1667’-de Yenipazar’ý ziyaret eden Evliya Çelebiburanýn 150 hâneli güzel bir kasaba oldu-ðunu, Eðridere adlý akarsuyun kasabanýniçinden geçtiðini ve yirmi dükkân, üç ka-pýlý görkemli bir bedesten, bir hamam, ikihan bulunduðunu yazar, Ahmed Paþa Ca-mii’nin kitâbesini de nakleder. 1762 Ha-ziranýnda Dubrovnikli Cizvit Ruder JosipBoškovi— de buradan Türk ve hýristiyanla-rýn karýþýk oturduklarý bir köy veya kasa-bacýk diye söz eder. 300 kadar hânesi olupbunun ellisi hýristiyan Bulgar köylülerineaittir. Bazý fakir Ulah aileleri; hýristiyan ol-duklarý halde, Eflak ve Boðdan prensleri-nin baskýsý yüzünden memleketlerindenkaçmak zorunda kalmýþlar ve Türk paþa-larýnýn idaresi altýnda daha rahat bir ha-yat yaþadýklarýný söylemiþlerdir. Boškovi—’inziyaretinden bir yýl sonra burada yeni bircami, 1774’te bir hamam ve 1826’da birsaat kulesi yapýldý.
1641-1751 arasýnda bu yýllara ait mu-fassal avârýz defterlerine göre Yenipazar
YENÝÞEHÝR
Yeniþehir’in 1880 yýlýna ait þehir planý (Th. Paliougas koleksi-yonu)