yer alti maden İŞletmelerİnde yangin gÜvenlİĞİ · hasarlı makine yatakları, konveyör...

Yusuf ARSLAN Alev ZÖNGÜR NORM TEKNİK NORM TEKNİK

YER ALTI MADEN İŞLETMELERİNDE YANGIN GÜVENLİĞİ

Yer Altı Maden İşletmelerinde Yangın Güvenliği

Yangın Riski Oluşturan Unsurlar

Algılama ve Uyarı Sistemleri

Yangın Söndürme Sistemleri

Türkiye’de Madencilik ve Mevzuat

Ülkemizde Gerçekleşen Kazalar

Avrupa ve ABD’de Kural ve Standartlar

Yer Altı Maden İşletmelerinde Yangın Güvenliği – TÜYAK 2013 Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi

GİRİŞ

2

Yer Altı Maden İşletmelerinde Yangın Güvenliği Pasif ve yapısal önlemler Tahliye ve müdahale planları Duman tahliye ve havalandırma senaryoları Otomatik / manuel yangın söndürme ve kontrol sistemleri

Sorumluluklar:

Fenni Nezaretçi: teknik ve emniyet gerekliliklerini tespit ederek bildirme İşletme sahibinin bu gereklilikleri yerine getirme

Denetim: ÇSGB İş Teftiş Kurulu Başkanlığı’na Bağlı İş Müfettişleri Yer Altı Maden İşletmelerinde Yangın Güvenliği – TÜYAK 2013 Yangın ve Güvenlik Sempozyumu ve Sergisi

GİRİŞ

3

Yeraltı İşletmelerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Rehberi (ÇSGB‐2011) «Maden yangınlarında meydana gelen ölüm olaylarının % 90’ından fazlası karbon monoksitten kaynaklanmaktadır.»


GİRİŞ

4


MADEN İŞLETMELERİNDE YANGIN RİSKİ OLUŞTURAN UNSURLAR

5

YANICI KAYNAKLARI :

Grizu, kömür ve kömür tozu , ahşap (tahkimat vb.), dizel yakıtı Lastik/plastik malzemeler, mineral yağları Çöpler ve atık maddeler, kağıtlar Asetilen ve propan gibi silindirde depolanmış gazlar Üretimde kullanılan patlayıcılar



6

ISI KAYNAKLARI :

Hasarlı makine yatakları, konveyör sürücü ve tamburları Konveyör bantlarının sabit yüzeylere sürtmesi Arızalı taşıt frenlerinden açığa çıkan ısı İçten yanmalı makinelerin egzoz sistemi ve sıcak yüzeyleri Atık içinde ve ocak yüzeyinde kömürün kızışması



7

ISI KAYNAKLARI :

Kesme, taşlama, kaynak işlemleri Elektrikli ekipmanlardan, kontrol panolarından sıçrayan kıvılcım Kısa devre ve topraklama arızalarından kaynaklanan sıcaklık Hafif metallerde termit reaksiyonu Ocak içinde sigara kullanımı



8

Tablo 1. De Rosa, M.I., “Analysis of Mine Fires for All U.S. Underground and Surface Coal Mining Categories: 1990–1999”, Information Circular 9470, NIOSH, 2004


Sıcaklık/Tutuşma Kaynağı 90‐99 Yılları Arası yangın sayısı

Sıcak kesme/kaynak kıvılcımı/cüruf/açık alev 17 Kızışma, kendiliğinden tutuşma 15 Elektriksel kısa devre/ kıvılcım/patlama 28 Konveyör bant sürtünmesi 15 Isı kaynağı 1 Aşırı ısınan yağ/gres 2 Sıcak yüzey üzerinde yanıcı sıvı veya yakıt 1 Makine sıcak yüzeyleri üzerinde hidrolik yağ veya yakıt 1 Diğer 2 Toplam 87

YER ALTI KÖMÜR MADEN İŞLETMELERİ


9

Tablo 2. – Kaynak : De Rosa, M.I., “Analysis of Mine Fires for All U.S. Metal/Nonmetal Mining Categories, 1990–2001”, Information Circular 9476, NIOSH, 2004 Ekipman 1990‐2001 Arası

yangın sayısı Mobil ekipman (cevher arabası, loder, kırıcı vb.) 31 Okso asetilen veya ark kaynağı 10 Konveyör bant hattı 5 Elektrik sistemi/akü/şarj sistemi 5 Isıtıcılar/testereler 4 Patlayıcı kutuları 2 Hava kompresörü 2 Diğer 6 Toplam 65


KÖMÜR DIŞI YER ALTI METAL VB. MADEN İŞLETMELERİ


10

ALGILAMA VE UYARI SİSTEMLERİ

MEVCUT YÖNTEMLER:

Ocak geneli için gaz veya duman algılama sistemleri Refakat edilmeyen makinelerde ısı detektörleri, CO ve duman algılama Parlayıcı ve yanıcı sıvı depolarında optik alev detektörleri Ocak genelinde personel tarafından görsel ve işitsel algılama Kablolu veya kablosuz acil durum iletişim tesisatı


11

Tablo 3. – Kaynak : De Rosa, M.I., “Analysis of Mine Fires for All U.S. Underground and Surface Coal Mining Categories: 1990–1999”, Information Circular 9470, NIOSH, 2004

ALGILAMA VE UYARI SİSTEMLERİ

Algılama/uyarı yöntemi 1990‐99 Arası yangın sayısı

Görsel yöntemler - Açık alev 6 - Kıvılcım 15 - Duman 10 - Geç duman algılama 36 CO/H2 gaz örnekleme 7 Sıcak noktalara temas 2 Bant üzeri CO/duman algılama 1 Maden geneli algılama/izleme sistemi 1 Algılanamayan 2 Patlama 6 Güç kesintisi 1 Toplam 87

YER ALTI KÖMÜR MADEN İŞLETMELERİ


12

Tablo 4. Kaynak : De Rosa, M.I., “Analysis of Mine Fires for All U.S. Metal/Nonmetal Mining Categories,1990–2001”, Information Circular 9476, NIOSH, 2004

ALGILAMA UYARI SİSTEMLERİ

Algılama/uyarı yöntemi 1990‐2001 Arası yangın sayısı

Görsel yöntemler - Geç duman algılama 18 - Açık alev 17 - Kıvılcım 10 Duyulur patlama 3 Duman kokusu 2 Güç kesintisi 1 CO gaz örnekleme 1 Algılanamayan 2 Toplam 65

KÖMÜR DIŞI YER ALTI METAL VB. MADEN İŞLETMELERİ


13

YANGIN SÖNDÜRME YÖNTEMLERİ

Maden ocağının ve kullanılan maden ekipman türüne göre ;

Otomatik su sprey veya köpük sistemleri ile söndürme Portatif yangın söndürücüler ile müdahale Portatif söndürücülerin yetersiz kalacağı yerlerde, hortum tesisatı Suyun yetersiz kalacağı yerlerde daha yüksek kapasiteli sabit veya mobil yangın söndürücüler Baraj oluşturarak gaz enjeksiyonu


14

ÜLKE GSMH payı

ABD % 5,0 ALMANYA % 4,0 KANADA % 3,7 AVUSTRALYA % 6,5 RUSYA % 22 ŞİLİ % 8,5 GÜNEY AFRİKA % 6,5 BREZİLYA % 3 TÜRKİYE % 1,2

TÜRKİYE MADENCİLİK SEKTÖRÜ VE MEVZUAT

Gayrı Safi Milli Hasıla (GSMH) içinde madenciliğin payı;


15

Şekil‐1. İşletme yerleri bakımından yer altı maden işletmeleri ve yaklaşık personel sayıları. Kaynak: “Madenlerde Arama / Kurtarma ‐ Risk Haritası” , Maden Mühendisleri Odası, 2008



16


Maden ve Taş Ocakları İşletmeleri ile Tünel Yapımında Alınacak İşçi ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük, 1984

12. BÖLÜM : YANGINLAR

220 ‐ Fenni nezaretçinin sorumlulukları, yangın ekibi oluşturma, müdahale ve hazırlık yönergesi

221 – Yapı unsurlarının kolay yanabilecek maddelerden temizlenmesi

222 ‐ Kendiliğinden yanma olabilecek madenlerde, ayrı bir yönerge ve bekleme barajları

223 ‐ Kömür , kükürt vb. madenlerde kendiliğinden yanma kontrolü

224 – Yapıların yangına dayanıklı malzemeden yapılması.

225 – Yangın söndürme gereçlerinin kapalı alanda kullanılabilir olması, 6 ayda bir denetim

226 – Gereçlerin kullanımı hakkında yangın ekibi ve işçilerin eğitilmesi


17


Maden ve Taş Ocakları İşletmeleri ile Tünel Yapımında Alınacak İşçi ve İş Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük, 1984 12. BÖLÜM : YANGINLAR (DEVAM)

227 – Malzemelerin nezaretçi tarafından ayda en az bir kez denetlenmesi

228 – Yangına elverişli alanlarda basınçlı ve bol su bulundurulması

229 – Yangın anında personelin sorumluluğu, fenni nezaretçini gerekli önlemleri alması

230 – İşçilerin yangın bölgesinden derhal uzaklaştırılması

231 – Barajların düzenli denetlenmesi ve kayıt altına alınması

232 – Kapatılmış barajların bakanlık izniyle açılması, açılırken kurtarma ekibinin hazır bulunması


18


Yer Altı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (2004)

‘Asgari Genel Hükümler’ ekinin ‘Yangından Korunma’ bölümü:

Yangına karşı gerekli tedbir ve önlemler alınması

İşyerinin gerekli yangın söndürme sistemleri ve gereçleri ile donatılması

Portatif söndürücülerin kolay ulaşılabilir, kullanılabilir olması, korunması

Yangından korunma planı hazırlanarak, çalışılan yerlerde bulundurulması

Yangın söndürme ekipmanlarının uygun işaretlenmesi


19


Yer Altı ve Yerüstü Maden İşletmelerinde Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği (2004) ‘Yer Altı Maden İşl. Uygulanacak Asgari Hükümler’ bölümü:

Yer altı çalışma planı hazırlanması, periyodik güncellenmesi

Uygun havalandırma ile, patlama riskinin kontrol altında tutulması

Havalandırma sistemlerinin devre dışı kalmaması için sürekli izlenmesi

Grizulu ocaklarda bir veya daha fazla mekanik sistemle havalandırma

Grizulu maden ocaklarında uygun patlayıcı ve ateşleyiciler kullanılması

Kazaya karşı, uygun bir kurtarma teşkilatı kurulması


20

Tablo – 5 Ülkemiz madenlerinde gerçekleşen başlıca kazalar. Kaynak: “Madencilikte Yaşanan İş kazaları Raporu”, Maden Mühendisleri Odası, 2010

TÜRKİYE YERALTI MADENLERİNDE GERÇEKLEŞEN KAZALAR

YERİ‐ MADEN TÜRÜ ZAMANI OLAY CAN KAYBI Armutçuk – Kömür 7 Mart 1983 Grizu Patlaması 103 Kozlu – Kömür 10 Nisan 1983 Grizu Patlaması 10 Yeni Çeltek/Amasya‐ Kömür 14 Temmuz 1983 Grizu Patlaması 5 Amasra‐Kömür 31 Ocak 1990 Grizu Patlaması 5 Yeni Çeltek/Amasya‐ Kömür 7 Şubat 1990 Grizu Patlaması 68 Kozlu – Kömür 3 Mart 1992 Grizu Patlaması 263 Yozgat/Sorgun – Kömür 26 Mart 1995 Grizu Patlaması 37 Erzurum/Aşkale – Kömür 8 Ağustos 2003 Grizu Patlaması 8 Karaman/Ermenek – Kömür 22 Kasım 2003 Grizu Patlaması 10 Çorum/Bayat – Kömür 9 Ağustos 2004 Grizu Patlaması 3 Kastamonu/Küre – Metal 8 Eylül 2004 Yangın 19 Kütahya/Gediz – Kömür 21 Nisan 2005 Grizu Patlaması 18 Balıkesir /Dursunbey‐Kömür 2 Haziran 2006 Grizu Patlaması 17 Bursa/M.Kemalpaşa‐ Kömür 10 Aralık 2009 Grizu Patlaması 19 Balıkesir /Dursunbey‐Kömür 23 Şubat 2010 Grizu Patlaması 10 Karadon ‐ Kömür 17 Mayıs 2010 Grizu Patlaması 30


21


8 Eylül 2004 – Kastamonu Küre Bakır Madeni Yangını İşletme bilgileri:

Bakır ve pirit konsantresi için, bakır cevheri üretimi

Üretim miktarı 700.000 ton/yıl

Üretim derinliği yaklaşık 150 m

Cevherin yüzeye nakli bantlı konveyörler ile


22


8 Eylül 2004 – Kastamonu Küre Bakır Madeni Yangını İşletme çalışanlarının ifadesine göre:

Bantlı konveyör makarası değişimi sırasında elektrik kablolarında başlamış

150 m uzunluğundaki düşey bandı tutuşturmuş

900m uzunluğundaki yatay nakil sistemi bandına yayılmış

Elektrik sisteminde oluşan arıza nedeniyle havalandırma sağlanamamış

19 çalışan, CO ve diğer gazlardan zehirlenerek hayatını kaybetmiştir


23

AVRUPA VE ABD’DE KURAL VE STANDARTLAR

Birleşik Krallık : Ulusal Sağlık ve Güvenlik İdaresi (HSE) Maden ve Taşocakları Kanunu (1954) –> Mevzuat Reform Programı

«Maden Ocaklarında Yangın ve Patlamalara Karşı Korunum» HSE Danışma Komitesi: Başkan : Kraliyet Maden Baş Müfettişi Üyeler : Sektörün farklı alanlarından 10 uzman Endüstrinin farklı kurumları ile işbirliği: İnternet üzerinden patlama ve yangından korunma rehberleri


24

ABD Maden Emniyet ve Sağlık Kurumu (MSHA‐Mine Safety and Health Association) Federal Maden Güvenliği ve Sağlık Kanunu – 1977 yerine MINER Act – (Mine Improvement and New EmergencyResponse Act) ‐2006

MSHA denetçisi tarafından her yıl denetim yapılmalı

Kaza acil durum müdahale planları hazırlanmalı, 6 ayda bir güncellenmeli

Maden ekipmanlarında uygun yangın söndürme sistemi bulunmalı

Yangına dirençli hidrolik yağlar kullanılmalı

Konveyör sürücülerinde sıcaklık ile devreye giren otomatik söndürme



25

STANDARTLAR:

NFPA 120 – Kömür Madenlerinde Yangın Korunumu ve Kontrolü Standardı

(2010)

NFPA 122 – Metal ve Metal Dışı Madencilik ve Mineral İşleme Tesislerinde

Yangın Korunumu ve Kontrolü Standardı (2010)



26


(2010)

Bölüm 4. Yer Altı Maden İşletmeleri, Bölüm 9.4 Yer Altı Konveyörler

Cevher kesiminde kullanılan makine üzerinde metan detektörleri

Serbest kömürün ve atıkların toplanması ve yönetimi

6 aydan uzun süre kullanılacak yer altı atölyeleri için önlemler

Konveyörlerde kullanılan bant malzemesinin yangına dayanıklı olması

Konveyör sürücülerinde otomatik durdurma ve söndürme sistemi



27


(2010)

Konveyör hattı tavanında 3m aralıklarla detektörler

Hidrolik sıvıların kullanımı, parlayıcı ve yanıcı sıvıların yönetimi

Metan kontrolü için alınacak önlemler

Söndürme sistemleri su ihtiyacının belirlenmesi

Kendinden tahrikli yeraltı maden makinelerinde yangın söndürme



28


(2010)

Bölüm 4. Yer Altı Maden İşletmeleri

ABC Tip Portatif Yangın Söndürücü bulundurulması zorunlu yerler

1. Trolley yollarında havalandırma kapıları

2. Pompalar ve pompa daireleri

3. Konveyör bant sürücüleri, bant yükleme ekipmanları

4. Hava Kompresörleri



29


(2010)


ABC Tip Portatif Yangın Söndürücü bulundurulması zorunlu yerler (devam)

5. Trafo, yük merkezi, devre kesici, jeneratör

6. Atık alanları

7. Akü şarj alanları

8. Yıkama tesisatı olmayan uzun ayak yüzeylerinde 23m arayla



30


(2010)



9. Parlayıcı ve yanıcı sıvıların depolandığı alanlar

10. Yanıcı sıvıları taşıyan mobil ekipmanlar

11. Elektrik veya dizel tahrikli ekipmanlar

12. Kendinden tahrikli ekipmanlar



31


(2010)



4.3.4.1.2.2. BU ALANLARDA OTOMATİK VEYA MANUEL YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMİ

TESİS EDİLMİŞ OLSA BİLE, PORTATİF SÖNDÜRÜCÜ BULUNDURMA ZORUNLULUĞU

ORTADAN KALKMAZ.



32

NFPA 122 – Metal ve Metal Dışı Madencilik ve Mineral İşleme Tesislerinde

Yangın Korunumu ve Kontrolü Standardı (2010)


Yangın Risk Değerlendirmesi zorunluluğu

Tesis geneli için algılama /söndürme sistemlerine ait ayrı NFPA standartları

Dizel makine üzerinde portatif söndürücü ve otomatik söndürme sistemi

Parlayıcı ve yanıcı sıvıların taşınması, depolanması



33

İşbirliği :

‐ İlgili devlet kurumları koordinasyonu

‐ Bilim adamları , üniversiteler

‐ Meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları

‐ Yangın güvenlik sektöründen uzmanlar

Mevzuatın güncellenmesi, gelişen teknolojiye ve artan ihtiyaçlara uygun hale getirilmesi sağlanmalıdır.

SONUÇ


34

TEŞEKKÜRLER


35

yer alti maden İŞletmelerİnde yangin gÜvenlİĞİ · hasarlı makine yatakları, konveyör...

Documents