YER KABUĞUNUN GİZEMİ

KONULAR• A.YERKABUĞUNDA NELER VAR?

• a. Kayaçlar

• b. Yer altı kaynaklarımız ‘’madenlerimiz’’

• c. Geçmişin izleri fosiller

• d. Doğal miraslarımız ‘’ doğal anıtlar

• e.Doğal anıtların korunması

• B. EREZYON VE HEYELANIN YER KABUĞUNA ETKİSİ

• a. Erezyon ve heyelan

• b. Erezyondan korunalım

• C.YER KABUĞUNDAKİ YER ALTI VE YER ÜSTÜ SULARI

• a. Yer altı ve yer üstü suları

• D.HAVA, TOPRAK VE SU KİRLİLİĞİ

YERKABUĞUNDA NELER VAR?KAYAÇLAR

• Yer kabuğu toprak ve kayaçlardan meydana gelmiştir. Yer kabuğunu oluşturan

kütlelere kayaç Dünyamızı saran ve yer kabuğunu oluşturan kayaçların tümü

değişik minerallerin bir araya gelmesiyle oluşur. Mineraller, doğal yollarla

oluşan katı maddelerdir. Kireç taşı, çakıl taşı, granit, sünger taşı, mermer bazalt,

kuvartz, andezit, obsidiyen ve şist yerkabuğunda bulunan bazı kayaçlara

örnektir.

Kayaçların çeşitleri vardır ve doğada sürekli olarak birbirlerine dönüşürler. Fakat

dönüşüm olması için çok uzun yıllar geçmesi gerekir. Bu yüzden de bu dönüşümü fark

edemeyiz. Yer kabuğundaki kayaçları günümüzde çok değişik amaçlarla kullanırız.

• Kumtaşı, bina yapımda kullanılır.

• Mermer inşaatlarda döşeme malzemesi olarak kullanılır.

• Mermer inşaatlarda döşeme malzemesi olarak kullanıldığı gibi anıtlarda, heykel

yapımında kullanılır.

• Granit kaliteli bir zemin ve duvar malzemesidir.

mermer

kumtaşıgranit

YER ALTI KAYNAKLARIMIZ “MADENLERİMİZ”

• Ekonomik değeri olan kayaçlara maden denir. Örneğin granit bir çeşit kayaçtır.

Ekonomik değeri olduğu için maden olarak nitelendirilir. Hem bir kayaç hem de

maden olan granitin içinde çeşitli mineraller bulunur.

Madenler, sanayinin gelişimi ile

yaşantımıza hızla girmiştir. Ayrıca

madenler hammadde olarak

kullanıldıklarından teknolojinin

gelişiminde de büyük rol oynarlar.

BAZI MADENLER VE KULLANIM ALANLARINI ŞU ŞEKİLDE

SIRALAYABİLİRİZ:

• DEMİR: Otomotiv sanayinde, çeşitli çeliklerde, inşaatlarda, ray yapımında

kullanılır.

• BAKIR: Kablo yapımında, elektrikli cihazlarda kullanılır.

• CIVA: Boya ve ilaç sanayiinde, dişçilikte, termometre yapımında kullanılır.

• TALK: Kapı, pencere, seramik ve kauçuk yapımında, pudra üretiminde

kullanılır.

• KURŞUN: Ambalaj sanayisinde, akü yapımında kullanılır.

• MİKA: Elektronik ve elektrikli araçlarda yalıtkan olarak kullanılır.

GEÇMİŞİN İZLERİ “FOSİLLER”

• Canlıların milyonlarca yıl öncesinden günümüze kadar gelen kalıntı ya da

izlerine fosil denir.

Fosil nasıl oluşur?

• Ölen canlıların yumuşak kısımları diğer hayvanlar tarafından yenilir veya

bakteriler tarafından çürütülür. Bu canlıdan geriye kalan kemik gibi sert

kısımlardır. Her canlıda fosilleşme olmaz. Ölü canlının bulunduğu ortam

çürümeyi yapan bakterilerin yaşaması için uygun değilse, canlının çürümesi

gerçekleşmez. Yani canlı kalıntılarının hava ile teması kesilirse milyonlarca

yıl bu canlı kalıntıları ortamda kalır. Böylece fosilleşme meydana gelir.

• Fosilleşme en çok bazı kayaçlarda meydana

gelir. Ayrıca bir bataklık, bir nehrin kumlu

tabanı, buzullar, çam reçinesi, asfalt, deniz ve

göl gibi ortamlar fosilleşmenin en iyi yerleştiği

yerlerdir.

Fosillerin bazıları, canlıların

vücutlarının tümünden bazıları da

parçalarından oluşabilir. Bazı canlıların

ise hiçbir parçası kalmaz, ancak bu

parçalara ait izler korunarak fosil olur.

Fosilleri kendi içinde çeşitlilik gösterir.

Eğrelti otu fosili

Balık fosili

• Fosilleri kendi içinde çeşitlilik gösterir.

• Bitki Fosilleri: Genellikle sert tohumlular ve tahta kısımlar fosilleşirler.

Ancak bazı maddelerin etkisiyle de çiçek ve yapraklar en ince detaylarına

kadar korunabilir.

• Hayvan Fosilleri: Dişler, kabuklar, kemikler genellikle en sık rastlanan

kalıntılardır.

• Alaska gibi bazı soğuk bölgelerde donmuş hayvanlar fosil olarak tümüyle

milyonlarca yıl korunmuştur. Milyonlarca yıl önce denizlerle kaplı olan

bölgelerden su geri çekildiğinde kabuklu deniz canlıları çamur, balçık ve

kuma gömülmüşlerdir. Bu şekilde de milyonlarca yıl fosil olarak

korunmuşlardır. Gözle görülemeyecek kadar küçük canlıların da fosilleri

olabilir.

Bitki reçinesi arasında

kalmış bir böcek fosili

(vücut fosil örneği)

ÇEŞITLI FOSIL GÖRÜNTÜLERI

• Fosiller her yerde kolaylıkla bulunmazlar. Fosilleri arama ve çıkarma

çalışmaları oldukça dikkatli yapılmalıdır. Fosil çıkartma Fosilleri inceleyen

bilim dalına paleontoloji denir. Fosiller ile ilgili çalışmalar yapan bilim

insanlarına ise paleontolog adı verilir. Paleontologlar, çeşitli araçlar ve

değişik yöntemler kullanarak fosilleri bulmaktadırlar. Fosiller bize,

yerkabuğunun oluşumu ve geçmişte yaşamış canlı türleri hakkında bilgi

verir.

D.DOĞAL MİRASIMIZ “DOĞAL ANITLAR”

• Yer kabuğunun oluşumu sürecinde ortaya çıkan yeryüzü şekillerine doğal

anıt adı verilir. Doğal anıtlar, çok uzun bir süreçte oluşan ve tüm insanlığa

ait olan değerlerdir. Peri bacaları, Pamukkale Travertenleri, Damlataş

Mağarası, İnkaya Çınarı, Karapınar Obruk Gölü, Karaca Mağarası

ülkemizdeki doğal anıtlardır.

• Doğal anıtlar, ülkenin başta gelen zenginlik kaynaklarıdır. Mağaralar;

jeologlar ve arkeologlar için çok zengin bir malzeme kaynağıdır. Bilim

adamları, ilk insanların yaşayışları, uygarlık düzeyleri hakkında bilgi

edinebilmek için mağaraları incelemişlerdir. Antalya'daki Karain Mağarası

insanoğlunun bilinen en eski yerleşim yerlerinden biridir. Burada Taş

Devrine ait hayvan fosilleri, insan kalıntıları ve o döneme ait araçlar

bulunmuştur.

Pamukkale Travertenleri -Denizli

Peribacaları -Nevşehir

Damlataş Mağarası - Antalya Tortum Şelalesi -Erzurum

• Erozyon ve heyelan birbirinden farklı kavramlardır. Toprağın, su ve rüzgarın etkisiyle aşınıp başka yerlere taşınmasına erozyon denir.

• Yeteri kadar bitki örtüsü olmayan açık ve düz araziler rüzgar erozyonuna neden olur. Gevşek yapıda olan ince ve kuru toprak rüzgar etkisiyle kolaylıkla başka yerlere sürüklenebilir. Rüzgar erozyonu uzun bir zamanda yer yer çukurlar oluşturur. Sürüklenen bu topraklar farklı yerlerde tepeler meydana getirir.

• Yağan yağmur suları veya akan bir nehirdeki su, bitki örtüsünün zayıf olduğu bölgelerde erozyona sebep olur.

B.EREZYON VE HEYELANIN YER KABUĞUNA ETKİSİ

Erezyon ve Heyelan

Erozyon, üç temel sebepten kaynaklanır. Bu sebepler;

• ormanların yok edilmesi,

• toprağın yanlış kullanımı

• meraların tahrip edilmesidir.

Erozyon; toprağın veriminin düşmesine, çölleşmeye, ürün kalitesinin düşmesine ve

suların kirlenmesine sebep olur.

Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş parçaların, yer çekiminin

etkisi ile yerlerinden koparak yer değiştirmesine heyelan (toprak kayması) adı verilir.

Erozyon ve heyelan arasındaki fark nedir?

• Erozyon, rüzgar ve su gibi etkenlerle gerçekleşirken, heyelan yer çekiminin

etkisiyle gerçekleşir.

• Heyelan, genellikle kaya veya toprak parçalarının yer değiştirmesi ile olurken,

erozyon toprağın aşınıp taşınması ile meydana gelir.

EROZYON VE HEYELAN

EROZYON(toprak taşınması)

HEYELAN(toprak kayması)

EROZYONDAN KORUNALIM

Toprağı erozyonun olumsuz etkilerinden korumak için;

• Çıplak alanlar ağaçlandırılmalıdır.

• Bitki örtüsü korunmalıdır.

• Topraklar eğime dik olarak sürülmelidir.

• Ahır hayvancılığı yapılmalıdır.

• Eğimli arazilerde toprağın önüne basamaklı setler yapılmalıdır. Bu yönteme

taraçalama denir.

• Baraj göllerinin yamaçları ağaçlandırılmalıdır.

• Erozyonla mücadele çalışmalarında daha etkili olabilmek için bu alanda faaliyet

gösteren vakıf, kurum ve sivil toplum kuruluşlarına katılarak uzmanların

hazırladıkları projelerin hayata geçirilmesine katkı sağlamalıyız.

YER KABUĞUNDAKİ YER ALTI VE YER ÜSTÜ SULARI

• Sanayide, temizlikte, tarımda yani yaşamın her alanında kullanılan su yaşam

için çok önemlidir. Su; yeryüzü, yer altı ve atmosfer arasında katı, sıvı ve

gaz olmak üzere üç halde bulunur. Deniz, okyanus, göl, akarsular,

kutuplardaki buzullar, yer altı suları ve atmosferdeki su buharını su

kaynakları olarak sayabiliriz.

• Bu kaynaklardan okyanus, deniz, göl ve akarsular yer üstü sularıdır. Sıcak

ve soğuk su kaynakları da yer altı suları olarak adlandırılır. Yer altı ve yer

üstü sularının temel kaynağı yağışlarla yeryüzüne inen kar ve yağmur

sularıdır.

YER ALTI SULARI

• Su, yeryüzünün herhangi bir yerine kar veya yağmur olarak düşer. Bu suyun

bir kısmı doğrudan; bir kısmı da akarsu, göl, baraj gibi suların

tabanlarındaki boşluklardan süzülür. Bu sular yer altı sularını meydana

getirir.

• Yer altı suları farklı derinliklerde bulunur. Kazılan kuyularda yer altı

sularına ulaşılır ve bu sular yer üstüne pompalanarak değişik amaçlı

kullanılır. Eğer su kendiliğinden yer üstüne fışkırırsa bu tür kuyulara

artezyen kuyusu denir.

• Yer altı sularının doğal olarak yani kendiliğinden yeryüzüne çıktıkları yere

kaynak adı verilir.

• Kaynak sularının bir kısmı sıcak, bir kısmı

soğuk ve bir kısmı da ılıktır. Eğer sular ılık veya

sıcak ise bunlara termal su denir. Ülkemiz

termal kaynaklar bakımından oldukça zengindir.

• Kaplıca (ılıca) ve çamur kaynakları olmak

üzere pek çok sıcak su kaynakları vardır. Nadir

olarak yeraltından çıkan kaynak suları saf halde

bulunur. İçinde erimiş mineral bulunan sulara

maden suyu denir.

• Yer altı sularından içmeye elverişli olanlar içme

suyu olarak kullanılır. Ayrıca endüstri, tarım ve

hayvancılıkta da bu sulardan yararlanılır.

• İçmece olarak adlandırılan soğuk maden

sularından içecek olarak yararlanılır. Kaplıca ve

ılıcalardan ise insanlar yıkanma amaçlı

faydalanırlar.

kaplıca

maden suyu

• Yer üstü suları da yer altı suları gibi çeşitli alanlarda kullanılmaktadır.

Ulaşım, turizm, balıkçılık, enerji üretimi ve çeşitli spor faaliyetleri yer üstü

sularının kullanım alanlarından bazılarıdır. Fırat nehri üzerindeki Atatürk

Barajı'nda bulunan hidroelektrik santrali Türkiye'nin elektrik ihtiyacının

önemli bir kısmını karşılamaktadır. Ülkemizdeki plajlar turizmde önemli bir

yere sahiptir. Deniz ve nehir taşımacılığı ülkeler arası ticarette çok önemli

bir yere sahiptir.

HAVA, TOPRAK VE SU KIRLILIĞI

Hava Kirliliği

• Kalitesiz yakıt kullanılması sonucu ve araba egzozlarından çıkan atıklar kirlenmenin en önemli sebeplerindendir. Kirli hava temel olarak duman ve sisten meydana gelir. Sis su moleküllerinin havada asılı halidir. Su molekülleri dumanları tutarak atmosferin yüksek kesimlerine, dumanın çıkmasını engeller.

Asit Yağmurları:• Asit yağmurları fabrika bacalarındaki ve egzozlardan çıkan sülfür

dioksit ve azot oksit gazları sonucu oluşur. Bu gazlar havada su ve oksijenle reaksiyona girip sülfürik asit ve nitrik asite (kezzap) dönüşür.Bu asitler yağmurla yere indiğinde canlılar ve çevre için felakete neden olur.

Hava Kirliliği Nasıl Önlenir?

1- Hava kirliliğine en çok neden olan fosil yakıtlar az kullanılması

gerekmektedir. Fosil yakıt yerine doğalgaz ve güneş enerjisi gibi enerjilerin

kullanılması gerekiyor.

2- Karayolu taşımacılığı yerine demiryolu ve deniz taşımacılığı tercih

edilmeidir. Büyük şehirlerde toplu taşıma tercih edilmelidir. Böylece egzoz

gazları en aza iner.

3- Fabrikalardaki atıkların havaya gitmesi önlenmelidir.

4- Ülkede yeşil anlanların arttırılması ve orman yangınlarının engellenmesi

gerekiyor.

5- Ozon tabakasına zarar veren maddelerin kullanılmaması gerekiyor.

Su Kirliliği

• Su canlıların temel gereksinimlerindendir. İçme sularımızın temiz

olması sağlığımız açısından oldukça önemlidir.Akarsu ve göl

kenarlarında kurulmuş fabrikaların artıkları maalesef sularımızı kirlet-

mektedir. Su kirlenmesi su ekosistemlerinin bozulmasına, canlıların

azalmasına ve insanların sağlıklarını yitirmelerine sebep olmaktadır.

• Marmara Denizi, İzmit ve İzmir körfezleri, Haliç ve Porsuk çayı

endüstriyel kirlenmeden en fazla etkilenmiş doğal zenginliklerimizdir.

• Orman yangınları, kaçak yapılaşma ve arazi açmak için ağaçların

kesilmesi ormanları tahrip etmektedir. Ormanların azalması hem içinde

yaşayan canlıların azalmasına hem de hava kirliliğinin artmasına sebep

olmaktadır

Su Kirliliği Nasıl Önlenir?

1- Su kirliliğiyle ilgili insanların bilgilendirilmesi gerekiyor.

2- Bazı bölgelerde nüfus artışının önüne geçilmesi gerekiyor.

3- Arıtma tesislerinin kurulması gereklidir. Özenli bir biçimde kurulan

tesislerin işletilmesi gerekiyor.

4- Su kaynaklarının korunabilmesi için plan ve programlar yapılması

gerekiyor.

5- Hava ve toprağın kirlenmesine sebep olan durumların ortadan kaldırılması

gerekiyor.

Toprak Kirliliği

• Toprak da kirlilikten nasibini almıştır. İnsan kaynaklı atıklar, bazı

kimyasallar ve sanayi atıkları toprak kirliliğine sebep olmaktadır.

• Böcek öldürücü ilaçlar, ağır metaller (civa, kurşun) içerir. Bu ilaçların

atıklarının besinlere geçmesi durumunda hayvan ve insanlar

zehirlenmektedir.

• Orman yangınları, kaçak yapılaşma ve arazi açmak için ağaçların

kesilmesi ormanları tahrip etmektedir. Ormanların azalması hem içinde

yaşayan canlıların azalmasına hem de hava kirliliğinin artmasına sebep

olmaktadır.

• Toprakta suni gübre kullanılması, toprak kalitesini azaltır ve toprağın

daha kolay erozyona uğramasına sebep olur.

• Toprak Kirliliği Nasıl Önlenir?

1- Nükleer enerji bilinçli ve az kullanılmalıdır.

2- Yapay gübrelerde ve tarım ilaçlarında yanlış kullanımın önüne

geçilmelidir.

3- Ev ve sanayideki atıklar toprağa zarar vermeden atılmalıdır

4- Verimli olan topraklara yerleşim yerleri ve fabrikalar

kurulmamalıdır. Yeşil alanlar çoğalmalıdır.

KAYNAKÇA

• Palme yayıncılık, 6.sınıf Fen ve Teknoloji PDF

• http://www.fenokulu.net/

• http://www.fenbilimleri.org/tum-konular/itemlist/category/19-%C3%BCnite-7-yer-kabu%C4%9Funun-gizemi.html