Neþireta "Spîka"

2013

R'ewan

E’zîzê E’mer, H'esenê Þêx-Me'mûdê

E’debyet û zimanê ÿzdîkî

Dêrsxana 10-a

Ðî¸ 373.167.1 : 809.15 : 891.5 (075.3)

¶Ø¸ 81.2 »½¹Ç»ñ»Ý + 83.3 »½¹Ç»ñ»Ý ó72

 206

³ÙáÛ³Ý Ð³ë³Ý

º½¹Ç»ñ»Ý É»½áõ ¨ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ :

гÝñ³ÏñÃ³Ï³Ý ¹åñáóÇ 10-ñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÇ ¹³ë³·Çñù/

гë³Ý ³ÙáÛ³Ý, ²½Ç½ ³ÙáÛ³Ý. - ºñ.: §êåÇϳ¦, 2013,

100 ¿ç :

Ðî¸ 373.167.1 : 809.15 : 891.5 (075.3)

¶Ø¸ 81.2 »½¹Ç»ñ»Ý + 83.3 »½¹Ç»ñ»Ý ó72

ISBN 978 - 9939 - 854 - 01 - 4

гëï³ïí³Í ¿ ÐÐ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó

Ij alîê wezareta CE xwendinê û ö'lmda hatye erêkirinê

E'zîzê E’mer, H'esenê þêx-Me’mûdê

E’debyet û zimanê ÿzdîkî Dersxana 10-a

"Spîka", 2013, 100 r'û

 206

C §êåÇϳ¦ Ññ³ï³ñ³ÏãáõÃÛáõÝ, 2013 Ã.

C Neþireta "Spîka"

îå³·ñáõÃÛ³Ý »Õ³Ý³ÏÁ` ûýë»Ã

ÂáõÕÃÁ` ûýë»Ã 70 ·/Ù

îå³ù³Ý³ÏÁ` 1000 ûñÇݳÏ

3

Simoyê Þemo

(1928-2000)

ÞÎRÊ DÊCan, þîrine þîrê dê,

Îdî þerbet çî mir’a?

Herke heye h’öva dê,

Göl-gölistan çî mir’a?

E’mir û h’öve lizvê dê,

Beyt’a bilbil çî mir’a?

H’erke heye p’aþla dê,

Îdî cinet çî mir’a?

Lal û dör’e hêsrê dê,

Bi wê e’mir çî mir’a?

H’erke heye sonda dê,

Þems û zyaret çî mir’a?

s.1977

Xeverê çetin:

1.Þerbet- ava pê þekir þîrinkirî, isa jî- þîre

2.H’öv- h’izkirin

3.Lizv- löt’v- r’e’m, dilr’e’mî

4.Beyt’- vira- k’ilam, xwendina bilil

5.Lal û dör’- kevrê qîmetlîne

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Çima þayîr þîrê dê h’emû tiþtî þîrintir h’esavdike?

3.Þayîr hêsrê dê mînanî çi dike?

4.Bi xeverê þerbet, h’öv, beyt’, lal û dör’ cömla çêkin û binivîsin.

DILÊ MIN Ç’YAYE

Dilê min ç’yaye,

Meskenê gölî,

Höndr’da de’wat,

Tö lê xemilî.

Dilê min merge,

Mirgeke fire,

Û ç’emê h’öbê

Vir fûre-fûre.

Were, e’zîzê,

Were, ha nabe,

Were, bêy bûkê

T’ö de’wat nabe.

4

5

Hûrik bimeþe,

Tö nav mêrgêr’a,

Nêzîkî ç’embe,

Fîncan jî ter’a.

Û ji wî ç’emî

Fîncanê dagir,

Belkî hêsabe

Ev dilê agir.

Dilê min ç’yaye,

Meskenê gölî,

Höndör’da de’wat

Tö bûk-xemilî.

1960

Xeverê çetin:

1.Misken- cî, war

2.H’öb- h’öv, h’izkirin, evîntî

3.Fûre-fûre- çaxê av dik’ele

4.Fîncan- cûr’ekî k’asa mezin

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr dilê xwe mînanî çi

dike?

3.Þayîr þiêr avîtye ser k’ê?

4.Bi xeverê misken, h’öv, fîn-

can cömla çêkin û binivîsin.

YAR

Yar esmerê, yar qemerê,

Yar ziravê, piþt k’emberê,

Kilê sibh’an ç’e’v, börûya,

Ç’ya ç’yatya xwe minr’a girîya.

Yar, tö gölî, yar bilbilî,

Yar, tö te’vî, lê sar dilî,

Gölîê zêr’în hûr hûnaye,

Agir berî dilê min daye.

Yar, tö dör’î, k’ûra gör’î,

Yar, wê çibe, kö bifir’î

Ça gogerçîn, deqeke kin

H’ewas bêyî k’êleka min.

1959

Xeverê çetin:

1.Esmer- bedew, qimer

2.Kil- dermane, wekî qîz û bûka ç’e’vê xwe didan

3.Kilê sibh’an- kilê r’ind

4.Hûnaye- vegirtîye

5.Dör’- kevirê qîmetlîyî r’engê sipîye, wekî binê be’ra derdixin

6.Gogerçîn- cûr’ekî kewaye

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezber hînvin û bêjin

2.Þayîr þiêr avîtîye ser k’ê?

3. Bi xeverê esmer, kil, sibh’an, hûnandin, gogerçîn cömla çêkin û

binivîsin.

6

7

ZERÎÊ

Îro were ser kanîê,

Hîvya teme ser kanîê,

K’ofya zêr’ çêbike,

E’se were ser kanîê.

Were, xema xwe bîr bikim

Bi h’öba te, bi ç’e’vê r’eþ,

Were, bê te sebir nakim,

Qîza bedew bengzî xweþ.

Were ser kanîê e’se,

Ew mîna min hîvya teye,

Ew dixweze pê bih’ese,

H’öba me ça gölvedaye.

Îro were ser kanîyê,

Hîvya teme cem kanîê,

Bejna k’öbar bixemilîn,

Zerîê, were ser kanîê.

1957

Xeverê çetin:

1.Kofî- xemla qîz û bûka bû, wekî didane serê xwe

2.Bengiz- sifet

3.K’öbar- vira- bedew

4.Zerî- vira- bedew

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Çima þayîr divêje: “were ser kanîê?”

3. Bi xeverê k’ofî, bengiz, k’öbar, zerî cömla çêkin û binivîsin

ÖSA MENÊR’Ösa menêr’, ösa menêr’

tö li min,

Bê dû, bê dû diþewite

dilê min,

Ji avr’ê te, ji avr’ê te,

qîza baþ,

Dilkê mine, dilkê mine

t’im nexweþ.

Ösa menêr’, ösa menêr’

tö li min,

Bese, îdî îþiq nema

ç’e’vê min,

Sêva sorî, sêva sorî,

li nav r’ez,

T’imê ji te, t’imê ji te-

r’ojî ez.

Wan avr’ê te’l, wan avr’ê te’l

bîr bike,

Baqê göla, baqê göla

çêbike.

Û h’alalke û h’elalke

tö li min,

Wekî qencbe, wekî qencbe

dilkê min.

1956

8

9

Xeverê çetin:

1.Avr’ê- çaxê t’erekî me’dekirî meriva dinihêr’in

2.Îþiq- r’onkayî

3.R’ez- mêwa, fêkî

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.We k’ilama bi têk’sta vê þiêrê bihîstîye?

3.Eger hûn vê k’ilamê zanin- bêjin

4. Bi xeverê avr’û, îþiq û r’ez cömla çêkin û binivîsin

DAYKA MINR’ADaê, daê, tö þîrinî,

Tö k’esera dilê lawa,

Tö ji göla göla bînî,

Dijmin ji te dive sawî.

Þevê dirêj û þevê sar,

R’ojê baran, yan r’ojê germ

Bêþîka min herr’o, hercar

Te h’ejandye bêxew û nerm.

Tö girîayî, wexta li min

P’eyda bûne ÿþ û k’eder,

Dilê teda k’izîn boy min,

Dû-dermana ger’yayî her der.

R’aste, te’ve gör’e û geþ,

Lê ne germe ew nola te,

R’aste, göle sore, bînxweþ,

Lê ne omide nola te.

Daê, daê, tö þîrinî,

Tö k’esera dilê lawa,

Tö ji göla göla bînî,

Dijmin ji te dive sawî.

1962

Xeverê çetin:

1.K’eser- vira- derd, köl

2.Sawî- saw, tirs

3.K’eder- vira- nexweþî

4.K’izîn- dengê þewata goþte

5.Omid- dilr’e’m, h’eyf

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Hûn derheqa dêda idî çi þêra zanin?

3.Seva cefê dê þayîr çi divêje?

4.Bi xeverê k’eser, saw, k’eder, k’izîn, omid cömla çêkin û binivîsin

***

Ji kanîê biç’ûk ç’emokê biç’ûk

Ç’ya û deþtar’a dikne leme-lem,

Û diçin hevr’a çawa qîz û bûk

Digîjne hevdö, hevr’a divne ç’em.

Û ç’em dik’iþe fitil ser fitil,

Kevana dide e’ynî çawa me’r,

10

11

Berbi xûþka diçe, diçe h’öva dil,

Digîhjne wana, hevr’a divne be’r.

Ser r’ya wan ç’ema û wan ç’emoka

Göl-gîha divin, divin ça cinet,

Distrê k’emençe þaya xort-bûka,

Ç’em jî de’watvan diçe bêminet.

Xeverê çetin:

1.Ç’emok- ç’emê ç’ûk, cew

2.Dike leme-lem- çaxê av dik’iþe-

dike leme-lem

3.Fitil- zivir’

4.Kevan- ne r’ast, xöar, tewandî

5.K’emençe- navê hacetê

sazbendîêye

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêr derheqa çidaye?

2.Þayîr ç’ema mînanî çi dike?

3.Bi xeverê ç’em, ç’emok, leme-lem, fitil, kevan cömla çêkin û

binivîsin

EZ H’IZDIKIM

Ez h’izdikim ç’yaê bilind,

Kölêv r’axim eþqêr’a,

Min veþêre gîhê bilind,

Bilîze sör’ t’ûnckêr’a.

Ez h’izdikim li r’ex kanîê

R’ûnêm destêm avêda,

P’êlê zelal bêne me’nîê,

Min û göla r’ex wêda.

Ez h’izdikim barana nûr,

Nerm bibare, e’wr bê deng,

Te’v jî pêr’a, ji min ne dûr

K’eskesora h’ezar r’eng.

Ez h’izdikim yar r’ex minve,

Av niqitke gölyar’a,

Ber baranê hê þîrinve

R’amûsanê me hevr’a.

1966

Xeverê çetin:

1.T’ûncik- p’ara p’or’e, wekî

ser e’nîêda dardadive

2.Sör’- vira- bayê ne germ

3.Destêm- destê min

4.P’êl- p’êlê avê

5.Nûr- r’onkayî, îþq

6.R’amûsan- paç’kirin

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr derheqa çida divêje?

3.Çi r’engê k’eskesorê hene?

4.Bi xeverê t’ûncik, sör’, p’êl,

nûr cömla çêkin û binivîsin.

12

13

ADÎ Û ADÊ(Pêþnivîsar û kerîk ji poÿmê)

Bilinde ze’fî-ze’fî Elegez,

Û bedew çawa göleke gevez,

Bihara t’êr’a ösa r’ewþ dide,

Çawa bûkeke ber govendêve.

Avê belekya jorda dilezin,

H’ezar zimanî hevr’a divêjin

Derheqa mergê wêye h’ezar r’eng,

Derheqa ç’emê t’im gör’e bi deng.

Bilbilê dengbêj k’ilam ser lêva

Distirê bona r’ewþa sorgöla,

Deþt bi gölê xwe bira bimîne,

Çiqasî xweþve, Elegez nîne.

Boy k’oçera t’imê Elegez göle,

Göl zû h’iþkdive, ew dîsa göle,

Payîz wexta tê h’ezar xêr pêr’a,

Tê wexta k’oçer ji ç’yê dagêr’a.

Xatirê te,- divên,- Elegeza kal,

Jorda tên hevr’a t’emam k’oç û mal,

Kanî û werge t’enê dimînin,

Wekî berfa ç’yê ç’e’va bivînin.

1

Bahar hatye, göl û sosin

Sor-sor dikin li ç’ya-banya,

Þevê, r’ojê h’övê dikin

Kevir-köç’ik, avê kanya.

Can, xemilye Elegez jî

Bi kirasê xwey kölîlka,

Û dûre-dûr dilê t’ijî

H’övê dike Girîdag’r’a.

Avê kanya sar dik’iþin,

Bedena ç’yê têne xarê,

Merya t’irê ew jî xöþîn

Gilî dikin h’öva yarê.

Teyr û tûya jî ber’îê mildan

Berbi Elegeza r’engîn,

Û li zangê wêye kalda

H’ezar dengî danîn hêlîn.

Þivên dilþa bilûr hilda,

Berê kêrî berbi ç’yê kir.

Wexta bilûr da ser lêva

Elegezê h’emêz vekir.

H’emêz vekir çawa dayka

K’eser gazî ewled dike,

Çawa yara dilþewitî

Li serê r’ê gazî dike.

H’oza berxa da pey kêrî,

Bû k’alîna berx û kara,

E’cêvmayî ma h’eta nêrî,

Ji hêwirza nav beyara.

Û nerm k’iþyan k’oç pey k’oça,

Berbi zozanê þên r’êzbûn,

14

15

Ser emenya göl, sosina

K’en û k’ilam þa derbazbûn.

Cîkî ce’þkê zîqe-zîqbû,

Û diger’ya lez dayka xwe,

Berbi h’emû tarþa diçû,

Mak jî peyr’a bin barê xwe.

Li ser milê xölamekî

Vinge-vinga cêwrkê sa bû,

Pey xölêmr’a dêlka hêþîn

Bi h’ilke-h’ilk hêdî diçû.

Gaê kon nerm pêþîê dik’iþya,

Ort’a konr’a sing û istûn,

Sîtil li ser, mêk’öt r’exr’a,

Qey bê serwêr esker peybû.

Cîkî gakî barê xwe davît,

Û dir’evya cil ser piþtê,

Cîkî dinê malxwê didît

Barek xarbû, zû dighîþiê.

Dik’iþyan aha berbi wara

Bi k’lam û bi hêwirze,

Elegez û k’oçer hevr’a,

Çawa bûk û ze’vê t’eze.

Gihîþtin wara, nîvya bar danî,

Cil ser ga hîþtin, ne xûdane lê,

Bûka bi lez pesarî anîn,

Ê din kon vegirt, dive- baran bê.

Û nola karya pey hevdö r’abûn

Konê e’rebî r’ex hevdö k’öbar,

Yekî sing danî, ê dinê bi þabûn

Pêþmal û hêþî dik’öta çend car.

Kevanya malê lez köç’ik dada,

Sêla ser köç’ik h’emdê xwe sorbû,

Bîna nanê germ nava le’zêr’a

Þîrin û þîrin zomê belabû.

Qîz û bûka jî cêr’, k’ûz dewl hildan,

Ava sar anîn bona k’esirya,

Berxê berxvana dûrva k’orî dan,

Berbi bêrya çûn bi k’en bêrîvan.

Xeverê çetin:

1.Têr’a- vira- ya tê

2.R’ewþ- bedewî

3.Belekî- berfa, wekî cî-cîya hila hê maye, neh’elîaye

4.Mêrg- e’rdê þîn, bi gîha

5.Sorgöl- göla sor, kölîlke

6.Werge- cîê konvegirtinê, çadirlêxistinê

7.Beden- vira- qönt’ara ç’îyê

8.Ber’î- welatê germ

9.Mildan- fir’în, hatin

10.Zang- gelî, ç’e’l, kendal

11.Kêrî- kerîê pêz

12.H’oza berxa- cîê xweykirina berxa

13.Beyar-cîyê þînkayî, t’op, bilindayî

14.Emenî- ermenî

15.Tarþ- h’eywanê barbir

16

17

16.Sîtil- derdana sifire

17.Mêk’öt- hacetê darîne, mesele, de’n dik’ötin

18.Pêþmal- p’areke kone pêþber

19.Hêþî- p’êþê kon û çadirêye r’exda

20.Zome- cîê çend kon û çadirê lêxistî

21.Cêr’, k’ûz- derdanê pê h’er’îê çêkirîne

22.Dewl- cîê avê

23.K’orî dan- çaxê pez serê xwe dardakirî cîkî berevdivin

24.Bêrî- cîê dotina mîya

25.Bêrîvan- ya pêz didoþe

Pirs û pêþdanîn:

1.E’frandinê ezberkin û bêjin.

2.Þayîr ç’îayê Elegezê mînanî çi dike?

3.Þayîr derheqa avê belekîada çi divêje?

4.Hûn diçne ç’îyê?

5.Ç’îayê Elegezê bilinde, yan, ç’îayê Girîdag’ê?

6.Þayîr hilgêr’ê çawa tîne ber ç’e’va?

7.Eger hûn çûne yan diçine ç’îyê, þayîr qe tiþtek ij nitirandina

hilgêr’ê tê berdaye?

8.Bi xeverê r’ewþ, belekî, mêrg, sorgöl, werge, ber’î, tarþ, sîtil,

mêk’öt, pêþmal, hêþî, zome, cêr’, k’ûz, dewil, bêrî, bêrîvan cömla

çêkin û binivîsin.

CASIMÊ CELÎL

(1908-1998)

MEMÊ Û E’YÞÊ -Daê, îþev min xewnek dît,

Wê xewnêda E’yþê dît,

Ax, daê, ev çi agire,

Dih’elîne kör’ê te…

Bona xatirê kör’ê xweî t’ek

Bivîne îlac û ç’arek,

Her’e mala T’êlî E’yþê,

Wê bixaze, bîne malê,

Bi agirê h’izkirina wê

Diþewitim, daê can,-

Memê wa got, dilê xwe daê-

Qîza xewnêda, kö dîtibû.

Dayka Memêye pîr r’abû, çû,

Boy xatirê kör’ê xweî taê t’enê,

Kö böxaze T’êlî E’yþê.

Ewê de’wat kir û bûk anî mal.

H’evt meh t’ev ew bal hev man,

Memê û E’yþê hevdö þabûn,

H’evt meha þûnda hêsir ç’e’vada,

Xatirê xwe xwest Memê ji E’yþê,

Hiþt pîra dya xwe û jina cahil.

Hiþt ocaxa xwe û göndê delal,

R’abû, ew r’êk’et berbi Þamê,

Kö cîkî bivîne, xebatekê bike.

H’evt sal derbaz bû ji r’oja

çûyînê…

T’êlî E’yþê yeko-yeko r’o di-

jmirîn,

18

19

H’evt sal bû, kö dûr bû E’yþê ji Memê

Û ji h’öba wî diþewitî ew.

Gava kö h’evt sal hatin, derbaz bûn,

E’yþê ji h’izkirinê îdî t’ab nekir,

R’abû Memêr’a ne’mek nivîsî,

Bi h’izkirina alav t’ijî kir ne’me,

Bêsebirkirin þand pey xerîbê xwe.

“…Bese, bimînî þeherê xerîb,-

Ne’mêda E’yþê wa nivîsîbû,

Ne’mê distînî îdî nesekine,

Þev dibe, yan r’o, r’êk’eve, were,

Berbi wet’en were, were, nesekine.

Memê, ez bê te îdî t’ab nakim,

Ez temrîme, melûlim, ker’im,

Dilê min þikestye, stöyê min xare.

Memê ç’e’vê min li r’ya teye

Tö r’onaya min, e’mir û r’öh’ê min”.

Ne’me birin û dan destê Memê,

Memê ne’me xwend paþê r’amûsa,

Hilda û danî ew ser dilê xwe.

T’ivdarekê xwe dît, kö r’êk’eve her’e,

Hespê kih’êl k’iþand, syar bû, ajot,

Xatirê xwe xwest ji þeherê Þamê.

P’aþla wîda bû ne’ma E’yþê.

Berê xwe ewî da berbi wet’enê xwe,

Û r’ya sê meha, nava sê r’oja,

Memê bi syarî böhirî, derbazbû,

Þev- nîvê þevê Memê gihîþt mal,

K’ûr r’azabûn daê û E’yþê.

Memê peya bû, ji hespê kih’êl,

Hesp bir, girêda ji stûna ber dêrî,

Nêzîkî derî bû û derî k’öta.

Derî dik’öta, dil k’eser t’ijî,

Ji xênî kirne gazî û pirsîn:

- Ew k’îye, nîvê þevê

Derê Memê dik’öte?

- Ez mêvanim,- bi dengê nerm,

Bi dilê þa got Memê.

- Bona mêvana derê Memê

Hert’im vekirye,

Her’e oda k’êleka me,

Wira dya Memê r’azaye,

Û herge tö syarî hatî,

Hespê xwe bive t’ewla me,

Mîna dilê xwe ber mêvana

T’extê t’ijî wê veke.

Boy r’azana r’eh’et, hêsa,

Cî-nivînê xas wê dayne,

Boy xatirê kör’ê xwey t’ek,

Ew jî xerîbe mîna te.

Her’e, r’azê û r’eh’et be,

K’engê sibe, kö r’onbe,

R’abe, dîsa h’espê syar be,

Bi dilê þa bide ser r’ê û her’e…

Ser vê xeberê Memê t’ab nekir

Û caba E’yþê wa da ji piþt dêrî:

-E’yþê can, e’zîz, tö derî veke,

Li Memê xwe derî venakî?

Memê teme, têm ji xerîbîê,

Tö ji dengê min min naznakî?

T’êlî E’yþê ev yek, kö bihîst,

Dilê wê k’öta,

20

21

Dest danî ser dil,

Cîê xwe r’abû.

Banzda berbi dêrî,

Banzda berbi derî û derî

vekir.

… E’yþê xwe avîte h’emêza

Memê,

Memê û E’yþê hev h’emêz

kirin.

Ç’e’vê we jî xerîbê

wek’eve,

Hûn jî bighîjin mirazê

xwe.

Memê û E’yþê hev h’emêz

kirin,

Mîna dö göla, çûn alîê malê,

Bi dilê k’eser hev

h’emêzkirî,

Hevdö r’amûsan û hevdö

þabûn,

Û wexta ÿp’êce we’de derbaz

bû,

Memê veger’ya, E’yþêr’a wa

got:

-E’yþê can, r’abe gazî daê

ke,

Bira bê, r’ûnê, em xeberdin,

-Na, r’öh’ê min,- wê wa got Memêr’a,-

Nîvê þevêye, daê r’azaye,

Bira ew r’azê h’eta sive safîbe,

Wê bê, te bivîne, ç’e’vê wê t’êrbe,

Niha bona te ezê to bînim,

Þîr, qatix bînim,

Tö xweþ-xweþ böxwe,

Bi ava wet’en biþom lingê te,

Û r’azê r’eh’et, h’eta sibe safîbe.

Dilê Memêda k’eser t’ijîbû,

Memê göhdarîya e’yþê nekira?…

Not’la agir E’yþê ber wê bû,

Göhdarya E’yþê çawa nekira?…

Ç’ek, sîlih’ê xwe dîwêrva darda kir,

Sol-gore ÿxist, r’ûniþt li ser cî,

E’yþê av anî û þûþt lingê wî,

Xarin, vexarin, gele xeberdan,

Û paþê r’abûn t’evaî r’azan.

Berbanga sibê, wextê sibe safî bû,

Dayka Memêye pîr ji cîê xwe r’abû,

Ewê sê cara gazî xwedê kir,

Ji k’ûraya dil axînek k’iþand,

Ew k’esera wêye h’evt sala bû,

Kö dilê dya Memê diþewitand,

Ewê paþê döa’li kör’ê xwe kir,

Û e’mrê dirêj xwest bona Memê,

Og’ira xêrê boy þöxölê wî,

Kö ew zû veger’e, berbi mala xwe bê.

Wa döa’ dikir daê boy Memê xwe,

K’incê xwe xwekir, lêda, çû t’ewlê,

Dît, h’espekî kih’êl wê girêdaye.

Û bi xeyd ewê wa got hêdî:

-Mêvan hatye ser ç’e’vê min,

22

23

Lê e’lamî daê nakin?

Min ew bibira oda mezin.

Lingê mêvan biþûþta,

Nan danya ber, derheq Memê

Gilîk, tiþtek bipirsîya.

Wa got, pîrê û zivir’î,

Derê E’yþê zû wê vekir,

Derî vekir û e’cêb ma,

Ew ji tirsê bû kevir:

Li ser be’lgîê bûka cahil

Dö serî ewê dîtin.

R’azabûn hev h’emêzkirî,

Ber ç’e’vê wê r’eþevehat,

Naznekir, ewê kör’ê xwe,

- Wey, E’yþê, wey, te xayîntî kir…

Te xapand Memê minî e’gît.

Dilê dya Memê t’ijî bû û got,

Xeberê e’ybê barand ser E’yþêda,

Ev çi bû, te kir, E’yþa bê xwedê?

E’yþa bê namûs, r’ûê te r’eþbe,

Sonda h’elalîê te çir’a p’êpeskir,

K’olozê Memê te çir’a xar kir?

Milê dayka pîr r’exda dardakir,

Stö þkênand, dil birîndar kir?

Ax, E’yþê, E’yþê, E’yþa bêxwedê…

Dya Memêye pîr qirarkir bi xwe,

Boy xatirê Memê vî xayînî biköje,

Ber ç’e’va r’eþevehat, tamarê wêda

Xûna cahiltîê fûr pêl dida,

Dît, kö ji dîwêr, ber serê Memê,

T’ivingeke r’eþ wa dardakirye,

Ewê t’iving hilda, r’astî e’nya wî kir,

E’nya wî xortê cahil, ber miraz.

“Na- döþörmîþ bû dê-

Evê deng derxe,

E’yþê wê bibhê,

Ji xewê r’abe,

Gönd wê h’iþyarbe,

Gönd wê bizanbe.

Memê kö bê,

Wê ze’f bixeyde.

Na, ez pê t’ivingê wî naköjim”-

Dayka pîr wa got, t’iving darda kir…

Dît qeme wê ber serê wane,

Kûz bû, hilanî gelek bi lez,

-Na,- döþörmîþbû,- eva jî nave,

Qewata min pîrê, dibe tê neçe,

Û bi derbekê ew xort neköje,

E’yþê wê h’iþyar be,

Gönd wê bizanbe,

Memê bibhê,

Wê berxwe k’eve,

Pê vê jî nave,- got bînç’ikyaî,

Û qema dirêj wê cîda danî,

Dya Memê hingê h’eyfê diger’ya,

Memê û E’yþê hev h’emêzkirî,

R’azabûn þîrin nav nivînêda,

Ewê carkê jî wana nihêr’î,

Û got: -Gerek zû wî biköjim,

Hingê ew r’azayîne,

Sibe wê r’onbe,

24

25

Û wê derengbe”.

Wa got pîrê, þûr ji dîwêr jorda anî,

Kö kalkê Memê p’êþk’êþî Memê

kiribû.

Ay, eva r’inde, qe deng dernaxe,

Bi derbekê ezê wî biköjim,

E’yþê r’anabe,

K’es pê nah’ese,

Wextê Memê bê,

Qe naxeyde.

Pîrê wa got û sebir nekir,

Þûrê r’eþ kire sîngê kör’ê xwe,

Memê k’ûr ne’lîya, ji wê birînê,

Û E’yþê r’abû ji wê ne’lînê,

Nihêr’î Memê û birîna wî,

Nihêr’î r’ûê dayka þaþ mayî,

Her tiþt wê fe’mkir, qîr’ya û gotê:

-Te çima ha kir, dayka malxirav,

Te çir’a kör’ê xwe bêîsafî köþt?

Te xûna Memê çir’a wa r’ijand,

Te çima r’oja E’yþê wa r’eþkir?

E’yþê xwe avît ser meyt’ê Memê,

Gölîê xwe jêkir, þîn û girî kir.

Dya Memê fe’mkir û berbi Memê bezya,

Ji sîngê Memê þûrê bi xûn k’iþand,

Xûnê ji birînê diha zerp avît,

P’or’ê wê sipî xûnêda sor bû,

-Ax, Memê, Memê, tö taê t’enê,

Dya te hêsîre, lao,

Dya te bêxweye, lao,

Dya te k’afire, lao,

Dya te birîndare, lawo,

Birîndarê min, lao,

Dijmin jî ev yek nedikir,

Ax, çawa min k’afirê cegera xwe

köþt?

Û bira dya te gölîê xwe jêke,

Dayne ser birîna teye k’ûr, lao…

Bira bivînin û giþk bizanbin,

Köla dya teye r’eben köleke k’ûre,

Kö dayka h’izret çawa bi destê xwe

Köþt kör’ê xweyî taê t’enê.

E’yþa bextr’eþ cinyaz h’emêz kir,

T’ev dayka Memê þîn û girî kir.

Bûkê û xwesîê gönd û göndyava

Sê r’o û sê þeva þîna Memê kirin.

K’otel girêdan, k’otel ger’andin,

Ji göndê cînar hewarî hatin,

Dîtin, kö dya Memê ew h’emêz kirye,

Gölîê xwe jêkirine danîne ser Memê.

Omid û kinêz bi þewat digryan

Û ser ç’e’vê xwe vedir’ûtin.

Lê r’oja sisya gönd, göndîtî,

Dayîk û E’yþa dilbirîn

T’abûta Memê t’evayî hildan,

Birin, ç’e’lkirin li ç’yaê bilind,

R’ex hêlûna teyrê sîmir’,

Kö ewe mîna teyrê sîmir’ her sibe

Jorda binhêr’e, E’yþê bivîne,

Ya kö namûs ma h’evt sala t’emam

Boy h’öba Memê û ew bîr nekir,

Wê bilind xaykir k’olozê Memê,

Hert’im wê xweyke û qe nahêle,

26

27

Kö dilê Memê E’þê bimîne.

Sala 1935

Xeverê çetin:

1.Îlac- ç’are, derman

2.Þam- navekî Sûrîaêye

3.T’ab nekir- t’av nekir, sebir nekir

4.Melûlim- berxwek’etîme, þabûna min t’ine

5.T’ivdarekê xwe dît- k’arê xwe kir

6.H’espê kih’êl- cisnê h’espê r’inde

7.Böhirî- derbazbû

8.E’yb- þerm, kêmasî

9.K’oloz- cûr’ekî k’ömê mêrabû

10.Meyt’- cinyaz

11.Bezya- r’evî

12.Zerp- derb, qewat

13.K’afir- vira- bêîsaf

13.H’izret- vira- ya bîrê kirîye

14.K’otel- berê ç’ek û sîlih’ê mêrê mirî h’espa dikirin. Wî e’detîr’a

digotin k’otel

15.Omid û kinêz- merivê nêzîk, qîz û zêyî

16.Teyrê sîmir’- teyrê h’ikyatîye

Pirs û pêþdanîn:

1.Çend p’arê beyt’-serhatîyê ezberkin û bêjin

2.We k’ilam, beyt’-serhatîye “Memê û E’yþê” bihîstîye?

3.Beyt’-serhatîye “Memê û E’yþê”-ye dengnivîsar destxin, bibihên û

þirovekin

4.Çaxê Memê xewna xweda E’yþê dît, çi kir?

5.Çiqa we’de þönda Memê k’öda çû?

6.H’evt sala þönda E’yþê çi kir?

7.Memê çawa veger’ya mal?

8.Çaxê Memê veger’ya mal çi bû?

9.Memê çima dayka xwe h’iþyarnekir?

10.Çaxê dayka Memê h’iþ-

yarbû, çi dît û çi fikirî?

11.Dayka Memê qirarkir

çi bike?

12.Dayka Memê çi kir?

13.Bi xeverê îlac, melûl,

t’ivdarek, e’yb, k’oloz,

meyt’, zerp, h’izret, omid

û kinêz cömla çêkin û

binivîsin

28

29

ÛSIVÊ BEK’O

(1909-1969)

E’DET BÛ

R’ojekê çend merî hatne mala me. Dê û

bavê min e’mir kirin ber wan k’ivþ nevim, her’im

t’ewlê. Ez zû çûm t’ewlê. Merî çûne höndör’ê

malê. Dya min kölav danî, r’ûniþtin. Ji t’ewlê

derk’etim, fesal nêzîkî dêrî bûm. Min ber

qelîþtoka dêrîr’a xeverdana mêvana dibihîst. Ç’e’vê xwe qer’imand xort

dît, naskir. Nefesa min dihat

bir’înê, dilê min dik’öta, gewrîya

min t’ijî dibû, lingê min hêdî-

hêdî sist dibûn. Merî t’irê ez di -

xeniqandim, lê ji qelîþtoka

derî dûr nedik’etim. Dixwest

h’emû gilî bibihîsta, t’ö xeber

ber’neda. Min dît mêvanê e’zîz

ç’e’vê xwe k’ötabû t’anga dêrî.

Min t’irê ew min dibîne. Þerma

r’ûyê xwe, min serê xwe berjêr

kir. Nizanim, xortê delal çima

ç’e’vê xwe k’ötabû t’anga dêrî?

E’det bû, xort gerekê xeber

neda. Min nizanibû, mêvanê cahil

bona vêsandina agir-alava dilê xwe

t’asek ava sar ji merîya dixwest, yanê lepek berfa belekîya?

Min dixwest t’aseke ava sar bibira, bida dêst, lê wêranve e’det.

E’det nedihîþt bê destûrya dê û bavê xwe derî vekira, biçûyama hönödör’,

bêy gotina wana av banîa, qûl û dîla e’det bûm. Min göhê xwe danîbû ser

qelîþtoka dêrî. Bavo k’enya.. smêlê xwe bada. Ez þa bûm, dixwest wê

le’zê derî vekira, biçûyama höndör’, xwe bavîta bin p’yê bavo. Lê

niþkêva, ax, hema lap niþkêva, bavê min got:

- Na xêr, qayîl nînim, qîza xwe nadim…

Min caba bavo bihîst. Min xwest têkra qîr’în, hewar, gazî… Bi

t’eg’mîna min, kire qîr’în, lê nizanim, mêvan û bavo gelo dengê min bi-

hîstin, yanê na?

Xeverê çetin:

1.T’ewle- cîê girêdana h’espa, dêwêr

2.Nefes- bîn, bîna k’iþandinê

3.T’ang- alî

4.Wêranve- xiravve

5.Destûr- îzin, heq

6.Qûl û dîl- hêsîr, girtî

Pirs û pêþdanîn:

1.Serhatîyê hînvin û gilîkin

2.Serhatî derheqa k’îjan zemanîdaye?

3.Çend merî çima hatibûna mal?

4.Mêrxasa serhatîyê k’îye?

5.Mêrxasa serhatîyê ij qelîþtoka dêrî çi dît û çi dixwest bikira?

30

31

6.Axirîê çi bû?

7.Derheqa e’detada hûn çi dikarin bêjin û gilîkin?

8.Bi xeverê t’ewle, nefes, t’ang, destûr cömla çêkin û gilîkin

LÊ GOTINA TE ÇIYE?

Ji wan r’oja gele av k’iþîaye, gele qewmandin qewimîye.

Qir’ava payîzê danîye ser p’or’ê min. Kalbûn jî hemin mînanî bazir-

ganekî bargiran k’etye pêþîa min û hêdî-hêdî pey xwe dibe..

Çiqas payîza zer nêzîkî min dibe, ez ewqas sör’ û serma zivistana

e’mrê xwe meþûr dikim.

Lê ew qîza bedw û kanîya göndê me qet ji bîra min naçin. Nava

bîranînê xwe ji h’emûþka þîrintir h’öba evîntya e’wline, kö hert’im

tê ber ç’e’vê min. Gava ez bîr tînim, min t’irê ez hê cahilim, hê qîz hîvya

mine.

Kanîya göndê me, kö ji gönd ÿp’êce dûr bû, h’esab dibû cîê

zîareta h’öb û evîntya xort û qîza.

Bi me’na av vexwarinê li ser kanîê yanê li ser r’ya wê, tîra h’öba

xort û qîza hevdö dik’et.

Min jî qîzeke bedew h’eband, lê çi feyde? Ew qîza dewletya bû

û hê bêþîkêda bû, kö dê û bavê wê soz dabûne merîê din.

Carekê li ser r’ya kanyê r’astî bedewê hatim. Cêr’ekî biç’ûk ser

milê wê bû. Ewê hevala xweva bi eþq, bilind-bilind xwer’a xeber didan,

ji kanîê vediger’îan berbi gönd.

Ez nêzîkî wana bûm, silav da wan, slava min vegirtin.

- Qîzê delal, ez t’îme, gelo avekê nadin min?- Ya bedew k’enekî

þîrin cêr’ê xwe anî xarê.

-Ç’enga xwe bigire, vexwe…

Ji ava wê ez t’êr nedibûm, qey pêlê bê r’adibûn û agirê dilê min

hê gör’ dikirin: hevala wê fe’mkir,

ji me ÿp’êce dûrk’et.

- Tö çiqasî t’îyî, dive

bêk’êfî?

- Belê, ez bêk’êfim…

- Çi te qewimîye, k’îdera te

dêþe?

-Dilê min… ew þev û r’oj

r’eh’etîê nade min…

Ji wê r’ojê em bûn maþoqê

hev. Li ser r’ya kanîê em r’astî

hevdö dihatin. Çiqas diçû, em ewqas

ji h’öba dila ner’eh’et dibûn. Çend

meh k’etine ort’ê, ewê minr’a got: -

döh xazgînîê min hatibûn, bavê min

soz daye, gotina te çiye?

Min gotê: - yeke, ez te h’izdikim, xwedê r’e’me.

Payîz hat, em ji zozana dager’yane gönd. Ewê got:

-Filankes, k’arê de’wata min dikin, wê zûtirê min bivin, lê gotina

te çiye?

- Dilê min neÿþîne, birîna dilê min k’ûre, h’eta wî çaxî xwedê

r’eh’me.

32

33

Sê-çar h’eftê k’etin ort’ê, ewê got:

- Axir wê min bivin, gotina te çiye? Na, ez wî xortî h’iznakim, ez

te h’izdikim, dixwezim em miqîm hevr’a bin…

Bedewa min digirya, ç’e’vê min dinihêr’î, hîvya caba min bû. Ez

jî digrîam, lê dilê xweda…

Ji wê r’ojê gele sal derbaz bûne. Qir’ava payîzê danîye ser

p’or’ê min. Ava kanyê bi lûlava anîne dûz ort’a gönd.

Gele sal derbazbûne, gele qewmandin qewmîne. Sör’ û serma zivis-

tana e’mrê xwe ez îdî pêdih’esim. Lê çiqas ji k’êleka kanyê derbaz

dibim, min t’irê ew qîza bedew hê hîvya mine û ç’e’vê min dinhêr’e. “Axir

gotina te çiye…”?

Xeverê çetin:

1.Qir’av- ava, wekî datîne ser

þînkayê

2.Bazirgan- deve-delîlê alvêrê

3.Meþûr- e’yan

4.Evîntî- h’izkirin

5.Bêk’êf- nexweþ

6.Maþoq- h’izkirî

7.Miqîm- t’imê

Pirs û pêþdanîn:

1.Serhatîyê hînvin û gilîkin

2.Serhatî derheqa çidaye?

3.E’frandar derheqa kanîa göndda çi gilîdike?

4.Çaxê xort û qîz ser r’iya kanîyê r’astî hevdö hatin çi bû?

5.Hercar qîzikê çi digote xort?

6.Axirîa qîz û xort bû çi?

7.Bi xeverê qir’av, bazirgan, meþûr, evîntî, maþoq, miqîm cömla çêkin

û binivîsin

BILBIL

Zozanada, t’evî hevala me

pesarî, k’ol û qirþ t’opdikirin.

Min dengê k’ilama bil-

bilekî bihîst, kö r’ûniþtibû nava

kölîlka û zelûl distra. Ji wî

dengî min xwe inda kir, sekinîm,

göhdarî dikir. Baê zirav axîna

dilê bilbil jî t’evî bîna kölîlka

danî. Heval ji min dûr k’etin,

çûn. Min göh neda wana.

Pey dîtina bilbil min xwest bi lez her’im, bighîjim hevala, lê

bilbil fir’î, sekinî pêþya min û baskê xweyî þkestî nîþanî min da.

Min kö baskê þkestî dît, xwe e’gle kir û ji hevala paþda mam.

Bilbil idî ne distra, her baskê xweyî þkestî nîþan da û dûz

ç’e’vê min dinhêr’î.

We’de ÿp’êce derbaz bû. Xwest ji bilbil biqetim, her’im, lê ewî

hercar baskê xweyî þkestî nîþanî min dida. Xaflqeda r’ûniþtibûm

nava kölîlka, t’evî bilbil nizanbû k’êderême û çi dikim.

Çend niqitkê göleav pekyan ser sûrtê min, dilê min zû-zû dik’öta.

Hevalê min gihîþtine konê xwe. Serê xwe berjêrkirî, nêzîkî zozanê

dibûm.

Nava newalê bilbil cara pêþin baskê xweyî þikestî nîþanî

min da. Niþkêva ji alîê zozanê navê min hildan, gazî min dikirin.

Barê xwe hilda, ji bilbil qetyam. Pey xwe nihêr’î, bilbil

dine’lya.

Bilbilek r’ûniþtbû nava kölîlka û bi dengekî zelûl distra.

Xeverê çetin:

1.Pesarî- t’epikê li ç’îa û banîya

2.Xafilqeda- hêçxem

34

35

3.Göleav- gölav, ava bînxweþ, wekî ij göl û kölîlka tê çêkirinê

4.Newal- ç’e’l, gelî

5.Zelûl- melûl, ne þa

Pirs û pêþdanîn:

1.Serhatîyê hînvin û gilîkin

2.Mêrxasê e’frandinê t’ev hevala zozanada çi dikir?

3.Xort çi bihîst û çi dît?

4.Bi xeverê pesarî, gölav, newal, zelûl cömla çêkin û binivîsin.

ORDÎXANÊ LEZGÎ

(1958-1997)

DEMEKÊDADemekêda li r’û dinê

Çiqas qencî tê kirinê,

Demekêda li vê dinê

Çiqas e’mir tên mirinê.

Demekêda ser vê dinê

Çiqas bende dîya xwe divin,

Û çiqas jî dê diqetin,

Hin- hêsabûn û hin- çetin.

Demekêda li r’û dinê

Çiqas mal tê avakirinê,

Demekêda li r’û dinê

Çiqas mal tê xiravkirinê.

Xeverê çetin:

1.Dem- deqe, we’dekî kin

2.Bende-vira- meriv

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Bi gotna þayîr-demekêda dinêda çi dive?

3.Bi xeverê dem, bende cömla çêkin û binivîsin.

DAYÊ…Daê, ez pê k’ilamê te

Mezin bûme, heme dinê,

Û pê zar-zimanê te

Xever didim ez vê demê.

Saya cefê teyî zyaretî

Gihîþtim nêt-merema,

Saya þîrê teyî sipî

Hatme xweykirin, mame

dinê.

Xeverê çetin:

1.Zar-ziman- vira-gilî-

gotin

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr derheqa dayîkêda çi divêje, û hûnê serda çi zêdekin?

3.Bi xeverê zar, ziman, cefa cömla çêkin û binivîsin

36

37

ZIMAN HENE

Ziman heye- köl û je’re,

Ne r’êdaye, t’im r’ê dere,

Xweyî dixweze bîne ser r’ê,

Ça jî dike- pê nikare.

Ziman hineka- belaye,

H’emû wexta r’îya xwedaye,

K’ar, zirara xwe r’ind zane,

Jêr’a çi k’ar û çi zyane.

Zimanê hineka þîrine,

Dikare be’ra bimeyîne,

Bigre gör t’ev pêz lev bîne,

H’esin sarî bitewîne.

Zimanê hineka hostaye,

Derge jî ber dadayîve,

Derger’a wê bive mifte,

Dikare veke û hin- dade.

Ziman heye- ze’f hêsîre,

Ew nizane, ew zigûre,

R’ênga r’aste, nêzîk- bere,

T’im nêta wî r’îya dûre.

Zimanê hineka- sêrbaze,

Gilîê xirav jî cem xase:

Mûkî dikare têke çyakî,

Xwe nahêle dilê yekî.

Ziman heye xwe qet’ile,

T’ewra baþe- lê dûrk’eve,

H’emû wexta ew belaye,

T’im qesasê xweyê xweye.

Ziman heye- derewîne,

Tiþtê nebûyî lev tîne,

Xweyê ziman jî hew zane-

Derew cem xelqê hêjane.

Zimanê hineka- dör’ûye,

Gilîê yeqîn cem t’öneye,

Ber divêjin pirs, xeverek,

R’ûê din dike h’ezar û yek.

Cûr’e-cûr’e ziman hene,

Lê her xwezil wî zimanî,

T’im qazinc dike gilîê hêja,

Dor-ber xweþ bê û xweyê xwe.

Xeverê çetin:

1.Bela- qezîa, xiravî

2.Sarî- sar, ne germ

3.Hêsîr- belengaz, me’rim

4.Sêrbaz- vira-xirav

5.Qet’il- köþtin, mirin

6.Qesas- dijmin, celat

7. Yeqîn- êqîn, e’seyî, bêþik

8.Qazinc dike- dixevte, tîne

Pirsû pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

38

39

2.Nêta þiêrê k’îjane?

3.Bi mesela heval-hogirê xwe hûn dikarin bêjin, k’a zimanê wan çawaye?

4.T’exmîna we, zimanê meriva gere çawave?

5.Bi xeverê bela, sarî, hêsîr, sêrbaz, qet’il, qesas, êqîn, qazinckirin

cömla çêkin û binivîsin

K’Ê NIZANE K’ê qedrê dê û bava nagre,

Hörmet cem t’öne û bê qedre,

Îzin t’öne r’û dinê biger’e,

Merivatîya dinê gelekî dûre.

Ewledê ösa xwexwa nifir’e,

T’ewra baþe bira t’öneve,

Wexta ber dê û bava nak’eve,

Nifir’a dê-bava bira t’im lêve.

K’ê nizane qedrê dê û bavê xwe

Bira ew jî wa bivîne wan daxa,

K’ê bona dê û bavê xwe çive,

Ewledê wa bira ê wî jî heve.

Xeverê çetin:

1.Hörmet- qedir

2.Ewled- zar’

3.T’ewra- diha

3.Dax- vira- ÿþ, lê r’astîê- pê

h’esinekî sorbûyî dereke meriva

yan h’eywên daxdikin

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezber hînvin û bêjin

2.Nêta þiêrê çîye?

3.Hûn li do-berê xwe meriva nasdikin, ê kö qedrê dê-bavê xwe nizanin?

4.Hûn çi divêjne wan meriva?

5.Bi xeverê hörmet, ewled, t’ewra, dax cömla çêkin û binivîsin

MITALE

Mitale be’rin, be’rin bê qirar,

Steyrê e’zmînin û naêne jimar,

Ew r’ênga dûre, sînor t’ine ber,

Û ew r’ê dive h’ezar-h’ezar ker.

Mitalada heralî dinê lev dixî,

Dik’evî r’êyê çetin û jev dernaxî,

Bê ç’ar dimînî, divî sewdaser,

Zarê te nager’e îdî t’ö xever.

Lê wexta carna pirsa didî xwe

Û dîsa dik’evî mitala

Û vê carê jî p’oþman dimînî,

Me’nîya pirsa xwe, cawê navînî.

40

41

Nav mitalada tö divî r’êwî,

R’êwîkî mezin, dinê diger’î,

Ber ç’e’vê ter’a tên, derbazdivin

Çiqas qewmandin, çiqas- pirs, gilî.

Mitalada merî dike nêt, merem,

Bi h’ezar cûr’e þêwrê datîne,

Þöxölê sala divin çawa xewn,

Lê haj me’nîê dinê jî nîne.

Ew deqa merî mitala dertê,

T’exmîn dike, wekî ew çerxa dinê

Bi sirîya xweda sekinîye r’êzê,

Nek ça bixwazî û- k’îjan le’zê.

Xeverê çetin:

1.Mitale- fikir, döþörmîþbûn

2.Steyr- steyrk

3.R’êng- r’ê

4.Sewdaser- vira- serederîê nakî, r’ê-r’iya dernaxî

5.Zar- ziman

6.Qewmandin- bûyîn

7.Me’nî- vira- pirs, fikir

8.Çerx-vira- bext, r’oj

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr derheqa fikir û mitlada çi divêje?

3.Bi xeverê mitale, steyrk, r’ê, sewdaser, zar, qewmandin, me’nî, çerx

cömla çêkin û binivîsin

NEHEQÎ

Merîê neheq t’önene,

Yan ev pirsê wa çine?

Pirske, zanive gilî,

Hila çiye pirs, me’nî?

Neheqe jî, kö bende,

Ça sekinîve ber qeyê,

Nevêje qeyê, de’fnede,

Kirina wa qe ne r’inde.

K’arê nadî, kö h’erke,

Barê- xiravîê neke,

Köl û derdê wî safîke,

Dilê xem- hêsake.

18.08.90 sal.

Xeverê çetin:

1.Bende- meriv, fikrek jî- hêsîr

2.Qeya- zinar

3.Xem- derd

4.K’ar- vira-alîkirin. Isa jî ev fikir hene- þöxöl, qazinc

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr seva neheqîê çi divêje?

3.Hûn çi divêjne merivê neheq?

4.Bi xeverê bende, qeya, xem û çend fikirê xevera k’ar cömla çêkin û

binivîsin.

42

43

PAÞÊ DERENGE

Çima cîkî balîsevev

Dilê benda xwe dihêlî,

Bona pirseke ne t’ö tiþt

Û- eþqê jî dit’er’ibînî?

Çima bêjî, dil xiravkî,

Paþê bigrîy, lavayîkî?

Ji her te’lbûn, her xeverê

Dil ne ew dile, ça- berê.

Hebûn, xeznê jî tö bidî,

Pey wan gilîê xirav, net’ê

Derengîye paþê îdî,

Dil ne ew dile, ça- berê.

Xeverê çetin:

1.Balîsevev- badilhewa, bê me’nî

2.Dilê benda xwe dihêlî- didî xeydandinê

3.Eþq- þabûn

4.Xezne- cîê xweykirina zêr’-zîva, p’era, isa jî- hebûk

5.Net’ê- ner’ast, neheq

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr çi t’emîyê dide?

3.Hûn t’emîyê þayîrr’a qayîlin?

4.Bi xeverê balîsevev, eþq, xezne, net’ê cömla çêkin û binivîsin

SIFETÊ GOVENDÊ

Binêr’- govend ça giran bûye,

Def, zör’ne jî pêr’a lalbûye,

T’emam eþq û göleþin,

K’êlek-k’êlek ew dimeþin.

Govendê dik’þîne sergovendî,

Cî dileqe hêdî-hêdî,

Dezmala dest xwe dive-tîne,

Eþq û dilþa dih’ejîne.

Serê wan berda ew dilîzin,

Ahil û biç’ûk, xort û qîzin,

Qîz-bûk distirên k’ilama,

Xort dih’elin mîna þima.

Serê xwe girêdane h’evtr’eng,

Xemilîne bi h’ezar r’eng,

Bi h’evtr’enga bi awazî

Xemilîne qîzê kezî.

Mîna k’eskesorêne ew,

Qîzê nazik, bûkê bedew,

Nav mêlê wan gölîê dirêj,

Xûnê ji dilê xorta dir’êj.

Dêm göleþin, t’emam eþqin,

Nolî göla ew dit’eqin,

Bûne h’inar sûretê wan,

Tê bêjî, sorkirine pê derman.

44

45

De’wat wanr’a bûye bihar,

Bûne kölîlk de’watvanî,

Zar’ þabûna xwe bûne har,

K’ilam wanr’a bûne kanî.

Dilê t’emama þabûne,

Ketine govendê, r’êz bûne,

Dilîzin, distirên eþq û aza,

Boy xatirê van miraza.

Xeverê çetin:

1.Lalbûye- vira- zör’ne dirêj-

bênavbir’î tê lêxistinê

2.Eþq- þa

3.Göleþ- þa

4.Ahil- kal, pîr

5.Þima- mom

6.H’evtr’eng- isa jî divêjin h’evr’eng: laç’ika r’eng-r’engîye tenike

7.Awaz- vira- r’eng-r’engî, lê isa jî- deng

8.Qîza kezî- qîza mêrnekirî, isa jî- gölî

9.De’watvan- t’evbûyê de’watê

10.Har- vira- xwebîrkirî, isa jî- fikra ze’f hêrsk’etî heye

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr govendê çawa tîne ber ç’e’va?

3.Sergovendî k’îye?

4.Govenda ÿzdîada ç’ûk û mezin çi sirê-dorê dik’evne govendê?

5.Þayîr qîzê kezî mînanî çi dike?

6.Hûn navê çi lîstik, r’eqasê ÿzdîkî zanin?

7.Bi xeverê eþq, göleþ, ahil, þima, h’evtr’eng, awaz, kezî, de’watvan

cömla çêkin û binivîsin

XÊLÎYA BÛKÊBin xêlîêda bûka t’eze

Çiqas bedew, çiqas xase,

Nazike û ber miraze,

Ker’ û lale, gelek naze.

Xêlî kirîye, xever nade,

Xêlîa wêya bûye þe’de,

De’watêda bûye dîndar,

Xêlî pesinê wêye dide.

R’îþîê xêlîê ser bedene,

T’ev bedewîya wê dik’ene,

Çiqas xase, çi bedewe,

R’astî jî- li de’watê- bûk ewe.

21.09.90 sal.

Xeverê çetin:

1.Xêlî- laçk’a wekî r’oja

de’watê davêjne ser serê

bûkê

2.Xas- vira- bedew

3.Ker’ û lale- vira- xever-

nade, kesî nanihêr’e

4.Dîndar- vira bedew. Cûr’ê

r’ast- dîdar

5.Pesin-p’ayî

6.R’îþî- t’êlê badaîye ij

laç’ika dardabûyî

46

47

QENCÎ

Tê kirinê qencî her cîya,

Bona cûr’e-cûr’e merîya,

R’öh’ê giþka jî ne yekin,

Biþêkirînin û h’esavkin.

H’erke qencî dest teva tê,

Dödil neve qe t’ö wextê,

Û k’êr’a jî qencîê dikî,

Ne bedewe bidî r’ûê wî.

Wexta tê ser têkî minet,

Qencîya teyê, kö t’im wave,

T’ewra baþe- qencîê neke,

Bona k’êva jî, ew- yeke.

Ne lazime qe gilîê zêde,

Qencîya wa kesî dest nade,

Qencîê dikî, pêr’a qencve,

Kö bê k’ivþê qencîya te.

16.07.90 sal.

Xeverê çetin:

1.Biþêkirînin- qîmetkin,

bîrnekin, r’azîvin

2.Dödil neve- þikber neve

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê hînvin û ezber bêjin

2.Nêta þiêrê k’îjane?

3.T’exmîna we, qencî çîye?

4.Bi xeverê þêkirandin, dödilî cömla çêkin û binivîsin

QELEM

Ter’a t’öne t’ö çetinayî,

Tö bê tirsî û bêxofî,

Çiqas zorî, ay, tö, qelem,

Hin k’esirî, hin jî- bê xem.

Tö göllê jî qe natirsî,

Çi ber te k’et, tö dinivîsî,

Ay, tö, qelem, gelek hêrsî,

Û xwexwa jî xwe natirsî.

Tö hin þîrin û hin te’lî,

R’e’ma bona h’ezar dilî,

Köl, k’eserê tö nahêlî,

E’yan dikî û dine’lî.

Zanî zarê h’ezar ziman,

R’ê diçî pê xwestina wan,

Û dik’evî k’îjan destî,

Serfinyazî û serbestî.

48

49

Tö divî r’ê, divî p’ira,

Hûr dikî kevir û zinara,

Agir, gölle te nikare,

Ew çi sör’e, çi h’önöre?

H’ökömê ser te gelek zore,

Wekî t’ö tiþt te nikare,

Tö dinivîsî qirar, qanûn,

Safî dikî qet’il û xûn.

Þûrê dö dev bir’atirî,

H’emû r’ê û dirba zanî,

Tö dijbêrî qenc û xirav,

Ev giþk ter’a- wek fir’e av.

25.5.90 sal

Xeverê çetin:

1.Bêxofî- bêtirsî

2.K’esirî- ze’f westyayî

3.Gölle- göla qirmê, t’ivingê, isa jî cûr’ekî h’esnê girane

4.K’eser- derd

5.Serfinyaz- serbest, r’ûspî

6.Serbest-aza

7.Sör’- vira- qewata zor, qewata nee’yan

8.H’önör- hostatî, qewat, me’rîfet

9.Qet’il- köþtin

10.Bir’atir- diha tûj

Pirs û pêþdanîn:

1.Þiêrê ezberkin û bêjin

2.Þayîr derheqa qelemêda çi divêje û mînanî çi dike?

3.Hûn qe tiþtekî dinivîsin, die’frînin?

4.Derheqa qelemê, yan nivîsarêda hûn idî çi dikarin ser þiêrêda

zêdekin?

5.Bi xeverê bêxof, k’esirî, k’eser, serfinyaz, serbest, sor’, h’önör,

bir’atir cömla çêkin û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

(1940)

HA BERDE

Ha, berde, berde, berde,

Lawko, zenda zer berde,

Ez hatim te bivînim,

Ha, berde, berde, berde.

Dê û bavê te min k’înin,

Lawko, zenda zer berde,

Ez hatim te bixazim,

Ha, berde, berde, berde.

Dê û bavê te min nazin,

50

51

Ha, berde, berde, berde,

Ez hatim alyê weda,

Lawko, zenda zer berde.

K’oç-kerya r’ê me neda,

Lawko, zenda zer berde,

Min xastî, bavê neda,

Lawko, zenda zer berde.

Xeverê çetin:

1.Zend- p’ara mile fêza

dêst

2.Zer- r’engê zêr’, lê vira- bedew, baznê zêr’ lê

3.K’în- e’ynat, h’iznekirin

4.Naz- nazî, nazîkirin

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê zend, zer, k’în, gaz cömla

çêkin û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

GAZÎ DIKIM

Gede lawkê, lê, min p’ala hanê, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Gazî dikimê pê dezmalê, lê,

Dev qelemê, lê, ez h’eyran.

Ce’nîê gede, lê, lawkê min boze, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ce’nîê gede, lê, lawkê min boze, lê,

Dev qelemê, lê, ez gorî.

Ça li meydanê, lê, de’wî-doze, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ha, li meydanê, lê, de’wî-doze, lê,

Dev qelemê, lê, ez heyran.

Ha, li meydanê, lê, r’adike t’oze, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ha, li meydanê, lê, r’adike t’oze, lê,

Dev qelemê, lê, ez gorî.

Ce’nîê gede, lê, lawkê min r’eþe,

lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ce’nyê gede, lê, lawkê min r’eþe, lê,

Dev qelemê, lê, ez h’eyran.

Ha, li meydanê, lê, dûr dimeþe, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ha, li meydanê, lê, hûr dimeþe, lê,

Dev qelemê, lê, ez gorî.

Ce’nîê gede, lê, lawkê min sore, lê,

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ce’nîê gede, lê, lawkê min sore, lê,

Dev qelemê, lê, ez h’eyran.

Ha, li meydanê, lê, dor bi dore, lê,

52

53

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ha, li meydanê, lê dor bi dore, lê,

Dev qelemê, lê, ez gorî.

Ce’nîê gede, lê, lawkê min þîne, lê

Canê, lê, canê, lê, can, wey, can,

Ce’nîê gede, lê, lawkê min þîne, lê,

Dev qelemê, lê, ez h’eyran.

Xeverê çetin:

1.P’al- sîngê ç’îyê

2.Dev qelem- vira- zarê xweþ

3.Ce’nî- ce’nû(î)ya h’espê

4.Boz- h’espê r’engê sipî, gewr

5.Gorî- qörban

6.De’w-doz- þe’r-de’w

7.Meydan-ger’

8.Dimeþe- nerm diçe

9.Dibore- derbazdive

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê p’al, qelem, ce’nî (û), gorî, de’w-doz, meydan cömla çêkin

û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

BÊRÎÊ TÊ

Bêrîê tê, ha, bêrîê tê,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Bejin zirave- dêre lê tê,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Bêrî bêrîa mezina,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Law þivanê bizina,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Wê bejnê mame tima,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Xanîngo, der biç’ûko,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Lê derk’et qelfe bûko,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Derdê min yanga biç’ûko,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

54

55

Bêrîê tê, ha, bêrîê tê,

Göndo, k’awa min bêrîê tê.

Xeverê çetin:

1.Bêrî- cîê dotina mîa

2.K’aw- vira-r’ind, bedew

3.Mame tima- tiþtekîva h’eyr-h’ijmek’ar bimînin, tiþtekî h’izkin

4.Xanîngo- xanî, mal

5.Qelfe- k’oma meriva

6.Bûko- bûk

7.Yanga- ya, ya hanê

8.Biç’ûko- biç’ûk

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê bêrî, k’aw, mame tima, xanî, qelfe, bûk, yang, biç’ûk cömla

çêkin û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

AX, LÊ, PÎRÊ

Ax, lê, pîrê, lê, pîrê,

Lê, lê, pîrê, lê, pîrê,

Serî þe’rê, dor zincîrê,

Çû bajar’ê Cizîrê,

Wet’enê wê hat bîrê,

Çû bajar’ê Cizîrê,

Wet’enê wê hat bîrê

Ax, lê, pîrê, lê, pîrê,

Malxiravê, de r’ave,

Wexta sive safîve,

Gilîê dinê belave.

K’êfa pîrê zewace,

H’alê pîrê çawave?

Bextê pîrê venave.

Ax, lê, pîrê, lê, pîrê,

56

57

Bejna pîrê h’inare,

Pîrê xwexwa çi r’inde,

Göhê pîrê göhare,

K’êfa pîrê zewace,

Dil k’etibû e’t’are.

Ax, lê, pîrê, lê, pîrê,

Bejna pîrê þîlane,

K’êfa pîrê zewace,

Îdî wextê mirinê,

Çi te, çi van gilyane?

Îdî wextê mirinê,

Çi te, çi van gilyane?

Xeverê çetin:

1.Þe’r- cûr’ê laç’ikekêye

2.Zincîr- xeleqê h’esine hevva

3.Cizîr- navê þehere, wekî zargotina

meda gele cara tê bîranînê

4.Wet’en- welat, cî-misk’en

5.E’t’ar- ê hûrmûr difroþe

5.Þîlan- navê hêþnaêye, wekî pey

gölar’a- þîlanê dide

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê þe’r, zincîr, wet’en, e’t’ar, þîlan cömla çêkin û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

BÊRÎVANÊ

Ÿlê, bêrîvanê, bêrîvanê, kölmal,

K’öbar-k’öbar xwe ba neke,

Xwe ba neke, xwe ba neke,

Bêrîvanê, cêr’ê xwe hilde,

Kanya piþt mala me

Qest me’neke, qest me’neke.

Nîþana bêrîvana min geveze,

Min geveze, min geveze,

Bêrîvana min r’abû mêrar’a

Serê xwe girêda, serê xwe girêda,

Serê xwe girêda.

T’asa bêrîvana min zêr’îne,

Min zêr’îne, min zêr’îne,

Wezê dinhêr’im mîna cot kanîne,

Ezê dixwöm-naxwöm

K’erba dilê min naþkêne.

Hergê salix-sölixê

Kewa gozel, kewa k’öbar

Li min dikin, li min dikin,

58

59

Qisûr t’öne, çar t’ilîa

Bejnê kême, bejnê kême.

Fêzêda zinare, binyêda göl-sosine,

Göl-sosine, göl-sosine,

Alîkî cegera min sag’ maye,

Xirav neke, xirav neke,

Xirav neke, xirav neke.

Xeverê çetin:

1.Bêrîvanê- ya pêz didoþe, ya pêz dide bêrî

2.Kölmal- bi laqirdî divêjne hevdö: “köl mala te k’eve”

3.Cêr’- derdana h’er’îê çêkirîye, seva avêye

5.Qest me’neke- xwe li cîkî bigre, alîkîda her’e

6.Gevez- r’engê sor, isa jî navê laç’ka sore

6.T’as- vira seva xemleke sêrî tê gotinê. T’as isa jî derdana xwerinda-

girtinêye

7.K’erb- bîntengbûn, berxwek’etin

8.Qösûr-kêmasî, e’yb

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê bêrîvan, cêr’, gevez, t’as, k’erb, qösûr, zinarcömla çêkin û binivîsin

CEMÎLA CELÎL

NEXÞÊ MÎRZOHer gölim, gölim, Gölîzer,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo,

Dinya yeke, derge- h’ezar.

Vî Erezî, lo, berda qûmo,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Wez h’evt sala, lo, berda çûmo,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo

Salka h’eyþta, lo, pêþda çûmo,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Salka h’eyþta, lo, pêþda çûmo,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo.

Vî Erezî, lo, berda gezo,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Wez h’evt sala, lo, berda bezo,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo.

Salka h’eyþta, lo, p’oþman ezo,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Salka h’eyþta, lo, p’oþman ezo,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo.

Vî Erezî, lo, xöþe-xöþe,

Her gölim, gölim, Gölîzer,

Vî Erezî, lo, göþe-göþe,

Çing-çing çêdikim nexþê Mîrzo.

60

61

Xeverê çetin:

1.Çûmo- çûm

2.Salka- sala

3.Gezo- cûr’ê darekêye, berê k’îjanêda þîra xweþ heye

4.Bezo- bezîyam, r’evîm

5.Ezo- ez

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Dengnivîsara k’ilamê bibihên û bêjin

3.K’ilamê zar bêjin û li hevdö veger’înin

4.Bi xeverê çûyîn, sal, gezo, bezandin, ez cömla çêkin û binivîsin

DOXTIR Û Ö’LIMDARÊ ŸZDÎYÎ NAV-DENGR’izganê Simo ij wan ewledê cime’ta meye degmeye, ê kö e’silda dox-

tire û pisporê p’êþê xweye: Simoyê Þemoyê bavê wî ne kö t’enê þayîr

û e’frandarkî e’yan bû, lê isa jî- doxtirekî ÿzdîyî nav û nîþanbû,

cefê k’îjanî h’etanî îro jî tê bîranînê û þêkirandinê…

Hene meriv, ê kö bi emekê xwe seva t’emamîa cime’tekê dikarin bivne

mesele. R’izganê Simo a hima ij wan ewledê cime’ta meye.

R’izganê Simo sala 1953-a göndê neh’îa Hoktêmbêryanêyî (niha- merza

CE Armavîrê) Þênavanêda diya xwe bûye. Pey serfinyaz xilazkirina

mek’tevêr’a înstîtûta R’ewanêye doxtirîê (niha- zanîngeha R’ewanêye

ser navê Mxît’ar Hêrsaîye doxtirîêye dîwanî) xilazkirîye, p’êþê dox-

tirê zar’a dest anîye. Lê pey xilazkirina

îdara doxtirîêye xwendina bilindr’a întêr-

natûra nexweþxana R’ewanêye hejmara 4-aye

zar’aye klînîkîêda ber destê ewledê cime’ta

meyî nav û nîþan- doxtir û e’frandarê nav û

deng, doktor, profêsor Seh’îdê Îvo xwendîye.

Sê salê din serwêrê ambûlatorîa göndê merza

Armavîrêyî Zart’onk’êye doxtirîê bûye. Salê

1984-85-a xizmetk’arîa R’ewanêye alîk’arîa

doxtirîêye lezda doxtirê zar’ayî novedar xe-

vitîye.

Lê doxtirê zar’ayî cêr’ibandî hila hê salê xevtê gelekî mêla k’arê

ö’lmî û dersbêjîê dikir, a lema jî sala 1985-ada zanîngeha R’ewanêye

ser navê Mxît’ar Hêrasîye doxtirîêye dîwanîda k’ete ser xevatê, e’wil-

çawa laborant, asîstênt, paþê- sala 1994-a, dosênt.

Sala 1990-î e’mrê ewledê cime’ta ÿzdîayî ö’lmh’izda ya bîranînêye:

ewî t’êza pêþendamîê xweykir û dereca pêþendamê ö’lmê doxtirîêye

ö’lmî stend, cêrga wan ewledê meye doxtire kêmjimar t’amkir, ê kö

xweyê dereca ö’lmîne.

R’izganê Simo isa jî e’frandarî 25 xevatê ö’lmî û 4 k’itêvê hînbûnê

kirîye.

Saya xevata dersbêjîê û ö’lmîye berbiç’e’v ewledê cime’ta ÿzdîayî

zane layîqî gele p’êþk’êþ û xelata bûye, mesele, em navê çend h’eva

hildin: mêdala zanîngehêye “Zêr’în”, “Nîþana” zanîngehêye “P’êsîrêye

zêr’în”, hörmetne’me, wekî sala 2010-2011-aye xwendinêda hatîye

naskirinê dersbêjê herîbaþ. Sala 2010-a ew layîqî hörmetane’ma

wezareta CE-e xwendinê û ö’lm bûye, sala 2013-a layîqî r’azîne’ma

beledîa þeherê R’ewanê bûye.

Salê 1997-2005-a dewsgirtîê dêkanê fakûltêta qenckirinê xevitîye.

Xölese, wekî meriv bixweze, dikare gelekî dirêj derheqa R’izganê

Simoda, ê kö ij wan ewledê cime’ta meye, wekî bi zanebûn û me’rîfeta

62

63

xwe dikare seva gele-geleka bive

mesela ç’evadyînê û r’ê veke seva

nisila peyhatinê, bêje û gilîke.

Lêbelê, zêde nîne em bêjin, wekî

heval û hogirê R’izganê Simoye xe-

vatê û ö’lmî derheqa zanebûn û

me’rîfata wîye xevetêda gilîê

xweþ û pesindayînê gotine û di-

vêjin, k’îjan hörmetê ne kö t’enê

wî, lê isa jî, t’emamîa cime’ta

mer’a tînin.

Gere bê gotin, wekî R’izganê

Simo isa jî die’frîne, awa dö

e’frandinê wî.

EZ Û T’EBYET

K’engê dûrim ez,

Zivistana sar,

Berf û bager-

Te divne dîhar.

K’engê r’ême ez,

Bihar- þa tîne

H’ezar mizgîn,

Ter’a digîne.

Kengê malim ez,

Havîna h’elal,

H’ezar awazî

Te dike delal.

K’engê payîz hat

Bi barê giran

Min evîntîêr’a

T’im dike mêvan.

BÎRANÎN

Ç’îayê Eýlegize ze’f hêþîne,

Ew bilinde, em- li wir,

Biç’ûktîya min ew bîr tîne,

Û- dik’evme mitalê k’ûr.

Bîr tînim ez çend sal pêþda

R’ewþa konê kalkê min:

Ez berxvan bûm li wan ç’yada,

Dinya ç’îr’ok bû bona min.

Ew salana hatin û çûn-

Nola mija serê ç’ya.

Qe nizanim ça derbazbûn

R’ojê mine eþq û þa?

Ze’f zû hatin û derbazbûn

Salê mine zar’otîyê,

Ç’îya divînim- tên bîra min

K’en û eþqa biç’ûktîyê.

Xeverê çetin:

1.Degme- hindik, kêmjimar

2.Þêkirandin- bîrnekirin,

qîmetkirin, jêr’azîbûn

3.Serfinyaz- r’ûspî, bêqösûr

4.Întêrnatûra- dereceke xwendina

îdara doxtirîêye bilindda

5.Zanîngeh- ûnîvêrsîtêt

6.Klînîka, ambûlatorîa- xeleqê doxtirîê, sag’lemîxweykirinêne

7.Laborant, asîstênt, dosênt- derecê xevata ö’lmîne

8. Beledî- serk’arî

9.Dêkan- serk’arê xeleqeke îdara xwendina bilind

10.Fakûltêt-p’areke îdara xwendina bilind

Pirs û pêþdanîn:

1.Dersê hînvin û gilîkin

2.Hûn ij doxtirê ÿzdîye din qe k’ê nasdikin?

3.Hûn p’êþê doxdirîê h’izdikin?

4.Hûn çi navê nexweþîa zanin?

4.Bi xeverê degme, þêkirandin, serfinyaz, beledî cömla çêkin û

binivîsin

SERK’ARÊ GÖNDÎ SALÊ DIRÊJ

Gele pirs malxê malê û serk’arava girêdayîne. Çaxê, çawa divên,

malxê, serk’ar cîê xwedane, h’emû tiþt baþ û me’rîfete, û qedrê wan

girane. Serk’arekî isa Wezîrê T’êmûre, ê kö çend

dehsalîne, wekî serk’arîê göndê merza

Cimhöryeta Ermenîstanêye Aragasotnêyî

Sorîkê dike. Fe’mdarîye, wekî ew ewledê

cime’ta me saya zanebûn, me’rîfeta xweye, kö

ewqa we’de serk’arîê gönd dike, pirs û pirs-

girêkê gönd û binelîê gönde cûr’e-cûr’e

safîdike.

Nav û dengê Wezîrê T’êmûr saya

me’rîfeta wîye serwêrîkirinê û xeyestê wî ne

kö t’enê merza Aragasotnê, lê isa jî- ij sînorê merzê û Ermenîstanê der

belabûye.

64

65

Çaxê meriv p’ir’î-

hindikî nasîa xwe dide ser-

hatîya e’mrê Wezîrê T’êmûr, tê

ser wê fikirê, wekî ewî

camêrî t’imê cêr’ibandîye

zanebûn û xwendina xwe zêdeke,

wekî çawa nav xevatê, isa jî-

e’mirda- serfinyazve û bikarve

ij h’emû pirsa r’ûspî derk’eve.

Wezîr sala 1948-a göndê neh’îa Te’lînêyî Sorîkêda diya xwe bûye

û 18 salîêda göndê Nêrk’în Ert’îkêda mek’t’eva ort’e xilazkirîye.

Salekê þönda înstîtûta R’ewanêye ser navê Xaçatûr Abovyane ders-

darîêye dîwanîda hatîye hildanê, pêr’a jî- mek’t’eva göndê Sorîkêye

8-saleda dersdarîa dersê t’arîxê kirîye.

Pey sala 1973-a xilazkirina îdara xwendina bilindr’a çûye ordîê

û salekê þönda bi dereca zapitîê qölixa xweye e’skerîê xilazkirîye.

Hima wê salê jî dîsa bûye dersadrê mek’t’eva Sorîkêyî t’arîxê.

Saya xevata baþbû, wekî deh sala dêpûtatê þêwra neh’îa Te’lînê

bûye û gele û gele pirsada wek’îltî ÿla ÿzdîyê neh’îa Te’lînêye giran

kirîye.

Xwendina dersdarîê, qey tê bêjî, bes nînbû, wekî ew t’am sere -

derîê e’mir û deba gönd bike, a lema jî sala 1986-a fakûltêta înstîtûta

R’ewanêye malhebûna göndîtîêye malhebûnzanîê xilazkir.

40-salîêda binelîê gönd ît’abara xwe wî anîn, wekî ew bive

serk’arê göndê Sorîkê.

Xevata cavdar û serk’arîkirinê hêsa nîne: wê yekê her merivek

zane, ê kö ew xevat kirîye yan- dike. Lê çi jî heve, saya xevata baþe,

wekî ew layîqî cêrge pesinne’ma û hörmetne’ma bûye, lê sala 2011-a

layîqî navê mêrxasê ÿzdîayî miletîêyî hörmetlî bûye.

Xeverê çetin:

1.Malxê: meznê malê, bavê malê

2.Serwêrîkirin- serk’arîkirin

3.Pirsgirêk- pirs

4.Zapit- dereceke eskerîêye

5.Deb- qirar, e’rf-e’det

Pirs û pêþdanîn:

1.Dersê hînvin û gilîkin

2.Wezîrê T’êmûr k’îye?

3.Qe hûn çûne göndê Sorîkê?

4.K’î we T’êmûrê Wezîr nasdike, yan derheqa wîda bihîstîye?

5.Bi xeverê malxê, serwêr, deb cömla çêkin û binivîsin.

P’IRA XÊRXWEZÎÊ

Bi levanîna yazîyê ermenî û ÿzdî dewir û zeman r’ex hevad jîne,

te’layî û destanînê hevdö p’arevekirine, lê gele cara jî mecbûrbûne

miqabilî dijminê heman þer’k’arîê bikin, k’îjanê eleqetê wane

xêrxwezîê diha meh’kemkirîye. Yazîa cime’ta ÿzdîya, xazma vê sedsalîa

xilazîêda, cime’ta ermenîa û Ermenîstanêva meh’kem girêdaîye.

Þöxölvanî û e’mirê Cangîr ag’ayê ewledê cime’ta ÿzdîayî

mezin, mêrxasê ÿzdîayî miletîêyî jîyî mesela xêrxwezîa cime’tê er-

menîa û ÿzdîîaye geþe. Bi e’mrê xweyî jîyî ew careke din hazirîa

cime’ta ÿzdîaye bûyîna li r’ex cime’ta ermenîada, þertê heregiranda

t’ev wê kirina þer’k’arîê erêdike.

Nav þöxölê xilazkirina bi h’ezara ÿzdîa û ermenîaye ij þûrê

t’irka û bêqezîa cîgöhastina wane berva Ermenîstana R’ohlatê

dilqqedandina Cangîr ag’aye mezin hebûye. Isa jî nav þöxölê alt’in-

darîa qal û cengê Serdiravê û Baþ-Aparanê emekê wîyî giranbiha heye.

Ewî karibû qewatê ÿzdîa bicivîne û bi k’oma xweye siyara k’omek da

axirîa þêr’e alt’indarîê- bi dayîm hiþtina navê xwe û cime’ta xwe nav

bîranîna cime’ta ne kö t’enê ÿzdîa, lê isa jî- ermenîa- bi bûyîna r’emza

66

67

wê xêrxwezîa mezin.

Îzbatîa xêrxwezîa cime’tê ermenîa û ÿzdîaye r’ojê t’eze þer’ê

Arsaxêyî mayînêye, t’ev k’îjanî bûne bi seda ÿzdî. Ij wana 35 hatne

köþtinê- bi xûna xwe pîrozkirina xêrxwezîa bi sedsalîa erêbûyî.

Cime’ta ermenîa t’imê jî zane destê xêrxwezîêyî dirêjî xwe

kirî bigövêþe, zane e’fatîa mêrxasê ij miletê din, ê kö seva dewleta

wê, seva serbestîa wê þer’k’arîê dikin, qîmetke. Bi qîmetkirina dilqê

cime’ta ÿzdîa nav t’arîxa ermenîa- Vazgên Sargsyanê wezîrê CE-î

pêþin hila hê sala 1998-a fermanek qolkirîye, bi k’îjanê göhdarxaneke

fakûltêta înstîtûta wezareta CE-e xwexweykirinêye e’skerîê kiribû

ser navê Cangîr ag’a. Lê paþwextîyê, dest cîgöhastina li p’aravayîkî

din, göhdarxanê r’awestandibû navê Cangîr ag’a hilde ser xwe.

20-ê meha sivatê (sala 2013-a) înstîtûta E’sekrîêda r’izma careke

din navlêkirina göhdarxana de’wmeþandinêye bi navê Cangîr ag’a

qewimî, t’ev k’îjanê dibûn S. Ohanyanê wezîrê CE-î e’skerîê, D.

Tonoyanê dewsgrtîyê wezîrê xwexweykirinêyî pêþin, V. Avêtîsyanê

midîrê serwêrtîa wezareta CE-e xwexweykirinêye me’lûmetdayînê û

eleqetê t’ev civakê, S. Mîrzoyanê midîrê Înstîtûta e’skrîêyî berê,

gênêral-lêytênant, V. Assatryanê midîrê fermandarîa h’ökömeta CE-e

pirsê miletê kêmjimar û ayîna dîn, wek’îlê ÿla ÿzdîya.

T’edbîr göhdarxana de’wmeþandinp’êþezanîêda- bi vekirina

nîvheykelê Cangîr ag’a, destpêbû, paþê sera Înstîtûta e’skerîêda

dûmîya.

Wexta t’edbîrê bi k’êlmê balk’êþ S.Ohanyanê wezîrê CE-î

xwexweykirinê, S. Mîrzoyanê sedrê encomana zapitaye herebilind,

midîrê Înstîtûta e’skerîêyî berê, H’. T’emoyanê (H’esenê Þêx-Me’mûdê)

r’ojne’mevanê CE-î emekdar û ê din pêþda hatin. Ê kö bi k’êlmê pêþda

dihatin, xêrxwezîa cime’tê ermenîa û ÿzdîya, emekê Cangîr ag’ayê

r’emza wê dostîêyî t’exmînkirinêyî nav t’arîxa cime’ta ermenîada

r’êtî bilind qîmetdkirin.

K’êlma xweda wezîrê e’skerîê, bi ferzkirina dilqê cime’ta

ÿzdîayî nav t’arîxa cime’ta ermenîa, da k’ivþê, wekî ij ê pêþin V.

Sargsyan emekê cime’ta ÿzdîa qîmetkirîye: “Bêh’ed ya r’emzîye, wekî

îro înstîtûta ser navê V. Sargsyane e’skerîêda göhdarxana bi navê mêr -

xasê cime’ta ÿzdîayî miletîê vedve, çimkî ê pêþin hima V. Sargsyan ki-

rina ewledê ÿzdîaye xört nav pêkanîna t’arîxa meye t’omerîda

qîmetkirîye”.

Kirina navê Cangîr ag’aye li göhdarxanê wê k’omekê bide k’ûrki-

rina xêrxwezîa cime’tê ermenîa û ÿzdîya, lê derecê e’merê wîye jêhîn-

bûnê bona kûrsantê me wê bivne dersê wet’enh’izîyê, xêrxwezîêye

xweþivêt.

68

69

Xeverê çetin:

1.Mecbûrbûne- qewata wan der bûye

2.Heman- yek, t’omerî

3.Meh’kemkirîye- qewînkirîye

4.Giranbiha- qîmetlî

5.R’emz- nîþan

6.E’fatî- mêrxasî

7.Ferman- e’mir, qirar

8.Göhdarxane- ot’axa dersa

9.P’aravayî- avayîkî din

10. R’awestandin- sekinandin

11.R’izm- qirar

12.Me’lûmetdayîn- salixdayîn

13.Midîr- serk’ar

14.Fermandarî- vira- k’oma xevatêye serk’arîkirinê

15.T’edbîr- kêr, derece

16.Dûmîa- pêþda çû, peyhatin bû

17.K’êlm- xeverdan

18.Kûrsant- xwendk’arê înstîtûta e’skerîê

19.Xweþivêt- degme- her t’enê cûr’ekî

Pirs û pêþdanîn:

1.Dersê hînvinû gilîkin

2.Navê Cangîr ag’a k’engê li göhdarxanê kirine?

3.K’î t’ev derecê dibûn?

4.K’î bi k’êlmê pêþda hatine û çi gotine?

5.Vazgên Sargsyan k’îye û seva navlêkirinê çi kirîye?

6.Hûn çûne li înstîtûta e’skerîêye ser navê Vazgên Sargsyan?

7.Hevdö bigrin û bi serk’arîa dersdarê/a xwe her’ne li înstîtûtê- dîtina

göhdarxanê û nîvheykelê Cangîr ag’a

8.Bi xeverê mecbûrkirin, heman, meh’kem, giranbiha, r’emz, e’fatî, fer-

man, göhdarxane, r’awestandin, r’izm, me’lûmetdayîn, midîr, ferman-

darî, t’edbîr, dûmîa, k’êlm, xweþivêt cömla çêkin û binivîsin

ÞÖKÖRÊ K’EREM

(1928-2007)

XOZANDAG’Ê

(T’êlî Qeymesê ÿzdî)

-1-

Wer, xozanê, lêlê, wer, xozanê,

De, bira Xwedê xirav bike war, wark’ozê te

zozanê,

Xewa merîya þevê nayê- derdê wan we’wîka,

r’ojê- ne derdê germê, germistanê.

Dilêm, yoyo, dilêm, yoyo, wer, xozanê,

Ezê k’etime qolana selef siyara, t’êlî

Qeymesê ÿzdî- nayê xanê.

-2-

70

71

Wer, xozanê, lêlê, van firîka,

Xewa mîrê min r’ojê nayê derdê germê, germistanê, þevê- nayê derdê

sewta wan we’wîka,

Xelqê indakirîye t’ekan-t’ûka, minê indakirîye t’êlî Qeymesê ÿzdî,

görzê ber cênîka,

Dilêm, yo, yo, dilêm, yoyo, wer, xozanê.

-3-

Wer, xozanê, lêlê, wê bi mêle,

Vêsvê avê ç’eman, kanîya, ser meda têne xöle-xöle,

Xelqê indakirîye t’ekan-t’ûka, minê öndakirîye t’êlî Qeymezê ÿzdî, si-

yarê h’espê qöle,

Wer, xozanê, wer, xozanê, yalîk deþte, yek zozane,

Ezê k’etime qolanê selefê siyara, minê bala xwe didayê t’êlî Qeymesê

ÿzdî serekê siyara ney navdane.

-4-

Wer, xozanê, lê, bi ç’e’lêda,

Minê jimirîye- t’êlî Qeymezê ÿzdî, sednod mal t’emam têda,

H’erkê hûnê pirsa t’êlî Qeymezê ÿzdî dikin, t’êlî Qeymezê ÿzdî donzde

xölam-xizmek’ara, dûrî van cîya, bangê samê lêda,

Dilêm, yoyo, dilêm yoyo, wer, xozanê.

-5-

Wer, xozanê, devê r’êye,

Binîda darek dara zeyt’ûnêye,

Hatin, çûyîna ÿlê, e’þîrê t’emam lêye,

H’erkê hûnê pirsa t’êlî Qeymezê ÿzdî ji min dikin, cinyazê t’êlî

Qeymezê ÿzdî kirine t’awûtê, wê ser barê devêye.

Dilêm, yoyo, dilê, yoyo, wer, xozanê.

72

73

Bira Xwedê xiravke warê te-

zozanê,

Ezê k’etime qolana selefê si-

yara, min bala xwe didayê-

Qeymezê ÿzdî navda nayê xanê.

-6-

Wey, xozanê, hey, lo, mîro, wê-

bi stirî,

Avê ç’eman, kanîa ser meda tên,

wê- bihörî,

E’skerê Me’mûd p’aþa girane,

lê hêwirî,

Ezê k’etime qolana selefê si-

yara, minê bala xwe didayê-

navda t’öne t’êlî Qeymezê ÿzdî,

siyarê h’espê gölî,

Dilêm, yoyo, dilê, yoyo, wer

xozanê.

-7-

Hey, lo, mîro, Xozandag’ê binêr’- dev zinêre,

Salixa, divê, bayê samê r’abûye- qir’kirine h’ezar h’evsid mêre,

Ezê derk’etime qolana selefê siyara, navda t’ine t’êlî Qeymezê ÿzdî,

t’imt’êla siyarê h’espa r’ih’alî, nêre,

Dilêm, yoyo, dilêm, yoyo, wer, xozanê

-8-

Olo, mîro, ezê kavla Xozandag’ê dinêr’im- av t’önîne,

Kesekê xödanê xêra t’öne- t’asek avê kanîya sar nava siyara biger’îne,

Dilê siyara diþewite, not’la p’irtî bezê bizna bavê ser sêla sor- bi-

h’elîne,

Wer, xozanê, wer, xozanê,

Bira Xwedê xiravke warê te- zozanê,

Ezê k’etime qolana selefê siyara, t’êlî Qeymezê ÿzdî navda nayê xanê.

Xeverê çetin:

1.Xozandag’- zevîya li p’ala ç’îyê

2.Xozan- zevî, zevîya dirûtî

3.Wark’oz- cîêy berxa

4.Zozan- ç’îya

5.We’wîk- cûr’ekî terewilê mînanî se, göraye

6.Germistan- cîê germ

7.Qolan- teng-ber

8. Selef- serk’arê siyara

9.T’êlî- bedew

10.Firîk- similê genime ter’e qelandî

11.Sewt- deng

12.Görzê ber cênîka- gilî derheqa biskê qîz û bûkadaye, lê li vira seva

mêrê h’izkirî tê gotinê

13.Qöle- h’espê/a, wekî lez dibeze

14.Bangê samê- bayê samê, bayê germe

15.Bihörî- derbazbû

74

75

16.Hêwirî- sekinî, qesidî

17.Gölî- vira- bedew, dêl-bijû vegirtî

18.T’imt’êl- k’incê mêraye e’skerîê

19.R’ih’al- ç’ek, sîlih’e

Pirs û pêþdanîn:

1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Þaxekî k’ilamêyî dengnivîsî bibihên, hînvin û bêjin

3.Gilî derheqa k’ê û çi qewmandinadaye?

4.K’ilamê k’î davêje ser k’ê?

5.Dengbêj Qeymesê ÿzdî mînanî çi dike?

6.Bi xeverê xozan, wark’oz, germistan, firîk, sewt, qöle, t’imt’êl, r’i-

h’al cömla çêkin û binivîsin

XEVATÇÎÊ P’IR’EMEK

Meseleke cime’ta meda tê gotinê:

“Xevatçîê xweve,

H’izkirîyê xelqêve”.

Evî gilî bejna ewledekî cime’ta me dikir, ê kö salê dûr û dirêj

ber dewletê qölixkir, kêrî ne kö t’enê xwe, dewletê, lê isa jî- cime’ta

me hat û îzeke bîranînê pey xwe hiþt,

wekî peyhatî wêda her’in.

Gilî derheqa Baylozê Çaçandaye, ê

kö sala 1910-a neh’îa Axbaranêda diya

xwe bûye. Pey xilazkirina mek’t’eveke

þeherê T’ilbîsêr’a ewî xwendina

bilind þeherê Lênîngradêda (niha

Sankt Pêtêrbûrg) stendîye.

Em bi çend cömla derheqa stendina

xwendina Baylozê Çaçanda dinivîsin û

emê binivîsin, lê gere em bidine ber

h’esêv, k’a weke sedsalîkê pêþda h’alê

cime’ta me çi bû, û goveka xwendinêda h’al-h’ewalê meyî xwendinê çibû.

Isa wekî, em dikarin bêjin, kö Baylozê Çaçan ij ewledê cime’ta meye

pêþinbû, ê kö xwendin, ew jî- ya bilind, distendin û dibûne pêþîk’êþ

û fikirdarê cime’ta me.

Çaxê ewî Lênîngradêda xwendina bilind stend, paþda veger’ya Er-

menîstanê û bû serwêrê mek’t’eva göndê Karwanserayê (niha Sadûns).

Sala 1933-a ew dive xevatçîê p’ara neh’îa Axbaranêye xwendinê. Sala

1934-a ew tê bijartinê sûdê neh’îa Axbaranêyî cime’tîê. Lê çar sala

þönda ew mek’t’eva wezareta bêqezîabûna miletîêye opêratîvda dixûne,

pey xilazkirina k’îjanêr’a xeleqa neh’îa Axbaranêye bêqezîabûna

miletîêda dik’eve ser xevatê, lê salê 1940-41-ê dive serwêrê p’ara neh’îa

Ermenîstanêye Basergêçerêye (niha- Vardênîs) bêqezîabûna miletîyê. Lê

ij sala 1941-ê h’etanî sala 1948-a neh’îa Axbaranêda dive serwêrê para

neh’îêye bêqezîabûna miletîê.

Salê xevatê, diha r’ast- sala 1947-a, ew p’ara fakûltêta zanîngeha

R’ewanêye dîwanîye hiqûqîêye dîwanîye dûrekeda tê hildanê.

Sala 1948-a h’etanî sala 1953-a ew dive serwêrê p’ara neh’îa Vêdîêye

bêqezîabûna miletîê. Pey xilazkirina îdara xwendinêye bilindr’a ew

vedger’e ser qölixa xweye neh’îa Basergêçerêye berê. Salekê þönda go -

veka bêqezîabûna miletîêda- neh’îa Te’lînêda, dik’eve ser xevatê, lê

paþê- neh’îa Anîêd.

Sala 1963-a, 53-salîêda, Baylozê Çaçan bi r’öt’bê padpalkovnîk

þöxölvanîa xweye xevatê meqametê bêqezîabûna miletîêda xilazdike, lê

serhatîya xweye xevatê hila hê ser hevda nayne, ew goveka wezareta trans-

portêda dixevite- dive serwêrê p’ara kadra, li k’ö h’etan sala 1983-a di -

xevte.

Serhatîya Baylozê Çaçane xwendinê û xevatê þe’detîê dide, wekî

ewî r’êke xêrû berek’et qedand û saya wê yekê bû, wekî ew layîqî r’e-

wayê dîwanîye baþqe-baþqe bû û qedrekî giran ber derge-dîwana qa -

zinckir û nav-dengê cime’ta me bilindkir.

Belê, em gere xwe xwendinê, zêdekirina zanebûna bigrin û bixevtin

çawa bi zanebûn, isa jî xevata xweye r’ûspî, navê miletê xwe bilind

xweykin û seva nisilê paþwextîê bivne þemdana xwendinê û pêþ-

daçûyînê, çawa wekî- Baylozê Çaçan bû, ê kö isa jî malxê mala giranbû-

9 zar’ pey wî k’etin.

76

77

Xeverê çetin:

1.Fikirdar- merivê, wekî xevata wan ya bedenî/fîzîkîê nîne

2.Opêratîv- lez

3.Xeleq- govek

4.Hiqûqîê- qanûnzanîê, qanûnnasîê

5.R’öt’b- derece

6.Þemdan-mînanî lemp’êye, k’îjan r’onkayê dide

Pirs û pêþdanîn:

1.Dersê hînvin û gilîkin

2.Baylozê Çaçan çi xwendin stend?

3.Ew li k’ö xevitî?

4.Bi xeverê fikirdar, xeleq, hiqûq, r’öt’b, þemdan cömla çêkin û

binivîsin

ORDÎXANÊ CELÎL

(1932-2007)

MESELÊ CIME’TÊ

1.Avaya mala- li ser jinaye.

2.Ava xwestya-

Nak’eve h’estöya.

3.Av zane- binav li k’öye.

4.Bavê xwe köþtye, gor’ê sond dixwe.

5.Bayê cahila gör’e.

6.Biharê- pez,

Havînê- r’ez,

Zivistanê jî- ez

7.Vira na- li deþta R’ewanê.

8.Vir wada t’emaþke.

9.Vir’ û derewa mal ava nave.

10.Ga dik’eve,

K’êr lê ze’f divin.

11.Gaê baþ- pê serbara,

Mêrê baþ- pê xevera.

12.Geveza nînve- mî û görê t’ev

biç’êrin.

13.Daê- bih’ökê,

Jinê- r’öh’ikê

14.Dar- berê xweva e’yane,

Mêr- navê xweva.

15.Dêla miþk malêda ar nagre.

16.Ê zane, hemîn- zane,

Ê nizane- baqê nîskane.

17.Ê dik’eve govendê- gere xwe bih’ejîne.

18.Ê ij avê ditirse- dik’eve ÿgir.

19.Eger tö dixwezî kör’ê xwe bikî mêr,

Bike þivan,

78

79

Lê- zû bîne mal,

Hê- nebûye h’eywan.

20.Ez göla berbir’o nînim.

21.Ez- penêr, tö- k’êr.

22.E’melê xirav- çênavin,

Mirîê gör’a- r’anavin.

23.E’mrê xayîna- kine.

24.E’cel hat- nade mecal.

25.Jêr r’ûnê, jor xevernede,

Jor r’ûnê- jêr xevernede.

26.Je’r nema me’rar’a,

Namûs- nema mêr’ar’a.

27.Ij göra- birçîtire,

Ij me’ra- te’zîtire.

28.Zarê xweþ- bihara dilaye.

29.Zar’ negrî- dê þîr nadê.

30.Ze’vê malê,

Kör’ê malê.

31.Îro- îroye,

Sivê- sivêye.

32.Î’ysan- dike t’ivdîrê,

Xwedê- dike t’ig’dîrê.

33.Îro- dora weye,

Sivê- dora meye.

34.Ya zarê te- minr’a,

Ya dilê te- ter’a.

35.Yeke xwe bêje,

Dödê- hevala bêje.

36.Yek- yeke,

Dödö- k’omeke.

37.Kanî- serkanîêda þêlûdive.

38.Kapeka salê- salêda diçe.

39.Kevç’îya- t’opkir,

H’eska- belakir.

40.-K’ûsî, çima isa p’îsî?

-Xwedê isa e’nîa min nivîsî.

41.K’öm hevin- serî ze’fin.

42.K’ömê Xelo dide serê Celo,

K’ömê Celo- dide serê Xelo.

43.Leglege- ç’e’vbeleke.

44.Li gemîyê siyarbûye,

Gemîçîr’a þer’ dike.

80

45.Lingê xwe diþqite- tê ser xwe,

Lê zimanê xwe diþqite- nay ser

xwe.

46.Malo- xûç’ û xalo,

Bêmalo- bêxûç’ û bêxalo.

47.Mal t’êre,

Kevanî- þêre.

48.Mal- birçîye,

Kevanî- çerçîye.

Xeverê çetin:

1.Binav- þînkayî

2.R’ez- tirî, mêwa

3.Geveze- merivê xirav, ê þer’ û

bög’dana dikin

4.R’öh’ik- r’öh’

5.Dêl- vira- poç’

6.Nîsk-navê hêþnayîkêye xwe -

rinêye

7.Xayîn- merivê dijmin,

bêît’bar

8.E’cel- mirin

9.T’ivdîr- k’ar, miraz

10.T’ig’dîr- mirin

11.Kapek-gîhayê hûr

81

82

12.Gemîçî- ê gemîyê dajo

13.Çerçî- vira- p’arsekçî

Pirs û pêþdanîn:

1.Mesela ezberkin û bêjin

2.Fikra mesela þirovekin

3.Hûn jî mesela zanin, wekî

dersêda t’inene?

4.Meselê, wekî dersêda t’inene,

binivîsin û xweykin

5.Bi xeverê binav, r’ez, geveze,

nîsk, xayîn, e’cel, t’ivdîr,

t’ig’dîr, kapek cömla çêkin û

binivîsin

AH’MEDÊ GOGÊ

(1937-2003)

HATINA MÎRÊ ÞÊXA(p’arek ij k’itêva “Dengê kal- bavê me”)

Go, wê salê t’emam hîvîya hatina Mîrê

þêxa- serk’arê anîna dînê ÿzdîa bûn.

Go, Xwedê, ew çend r’ojbûn, göndda

hema ösa derheqa vê yekêda xeverdidan, gilî

dikirin, derheqa serhatîya qewalekîda, wekî

bibû mêvanê göndekî ç’îyaê Sînekê.

Dêmek awa: carekê qewalek ji Îraqê,

ji cîê germ tê vira- ç’yaê Sînekê. Go zivis-

tan bû. Qewal, go, ji destê hev dir’evandin.

her yekî dixwest bive mala xwe, çimkî bi wî

83

ç’e’vê wan Laliþa Nûranî dik’et. Her yekî

dixwest xeverdana wî bibihê, çimkî ewî ber

dîwana Þîxadî qölixkiribû. Giþka ew, çawa

divêjin, dih’evand. De, wet’enwarê wan bû,…

. Ew jî çi welatî, li k’ö zyareta miletîêye.

Û ya ferz, ya sereke- ew mêvan bû. Go, ew diçû

k’îderê, jêr’a serbir’ hebû.

Go, Xwedê, þabûn nedigihîþte

þabûna göndîya. Ewna merîya diþînine

göndê mayîn, giþka pê dih’esînin. Nav ÿzdîê

qeza Sörmelîêda þabûneke weke de’watekê bû.

Sivetirê 5 syar binya mêrgêda xanê

dikin, gelek r’adivne ser xanya, hinek bi sol-

gora didine nava ç’emê mergê…

Ewana binya göndda ser ç’em r’astî hev tên. Evana xoþ-bêþê di-

dine hev, ji h’espa pey divin, diçine destê mîr û dizgîna h’espê xwe di-

grin, dixwxzin p’îya her’in, lê dereng bû, göndda cime’t bêsebir hîvîya

mîr bû.

Mîr divê, bo, babo, hûn bextewarin, ûrisê ç’e’vþîn dostê weye,

hûn bin p’er’ê wîdane. Lê ya me? Em her wa nava agir-alavêdane. R’oma

r’eþ me nah’ewe, giþka hîndike, wekî qedrê me negrin.

Cahil dest xweda dizgînê h’espê wan digrin, lê Þemê Biro, wekî

îdî e’mirda mezin bû, dizgîna h’espê mîr digre, diçe destê wî, divêjêda,

kö eva çend r’oje, qe ew bîra göndîya dernak’evin, mijûlîyê wan qe-

walin, Laliþa Nûranîye. Mîr divê eva çend r’oje me berê xwe daye

göndê we, lema jî em k’etine bîra we, hatina me niqitîye dilê we.

H’etanî def û zör’ne tên, gönd göndîtî tên, ber mîr ta divin.

Gelek ç’e’vê xwe bawer nakin, wekî Mîr k’êleka wan r’ûniþtîye.

Wê þevê þabûna weke de’watekê bû. Cime’ta gönd ser hevr’a diçû

dihat. Govend girtibûn.

Qewal beyt’a Þêxalê Þemsa divêje.

Mîrê Þêxa derheqa dostîêda jî gelek gilîê xweþ dike, dike bîra

wan þer’ê sala 1828-a li besta R’edwanê, hinda bajar’ê Dîarbek’irê,

þer’ê Miç’oyê þêx Îsaê û K’eþîþ Poloyî miqabilî dewleta R’omê.

Wan bi mêranîa xwe eskerê R’eþîd p’aþa h’incir’andin û navê mêrxasî -

êyî h’eta-h’etayê qazinckirin.

Mîr îsmayîl

Xeverê çetin:

1.Qewal- xizmetk’arê ayîna dînê ÿzdîa, wek’îlê mala mîra, wekî def

û þivêvîa dixin

2.Sînek- warê jîyînêye, wekî niha e’rdê T’irkîaêdaye

3.Serbir’- h’eywana þerjêkirinê- pez, dewar

4.Xoþ- bêþ- silav-k’ilav

5.Nah’ewe- vira- ij wan venager’e, nasit’ire

6.Ta divin- ber serê xwe datînin, qedir digriný

Pirs û pêþdanîn:

1.Dersê hînvin û gilîkin

2.Gilî derheqa k’îjan mîrê þêxadaye?

3.Ders derheqa k’îjan we’deyîdaye?

4.Hûn navê Mîrê þêxa zanin?

5.We mîrê þêxa dîtîye?

6.Bi xeverê qewal, serbir’, tabûn cömla çêkin û binivîsin

TIHARÊ E’MER

(1922)

LEYLÊ Û MECRÛM

(bi hine göhastina)

Bi gotina gotîya, dewletîk hebûye, hebûna wî

bêh’ed-bêh’esav bûye, xayê kerî-sûryê pêz, naxirê de-

wara, r’evoyê h’espa, zêr’ û zîv bûye. Lê tö were lê

binihêr’e, t’imê melûl, me’dekirî, fikir û fikir-

mîþbûnêda bûye. Eger evara xölam, xizmetk’arê wî

diçûn hêsa dibûn, r’adizan, lê ew û k’ölfeta wî h’e-

tanî ÿvarê dereng r’ûdiniþtin hevr’a qise dikirin,

köl û derdê xwe hevdö p’arevedikirin, axirîya xweye bêzör’et bîrtanîn

û hevr’a digotin, ev hebûna meyê k’êr’a bimîne, k’ê wê lê bive xwey, bive

r’isqê k’ê?

Awa herr’o dilûvandin, ber xwe dik’etin, pêr’a jî kal-pîr dibûn,

bêseh’et û bêqewat dibûn. Þevekê ewê dewletî xewna xweda divîne

84

85

kalekî r’ûspî wîr’a divêje, tö çima ösa melûlî, ber xwe dik’evî, ne

axirkî hebûna dinê ya teye, xör’a bide- bistîne, bixwe-vexwe, dinêda

mirin heye. Dewletî divêje:

- Ez gazina hebûnê nakim, lê teva e’yane, ezî bê zör’etim, bê ewledim.

Lema axirîya min ser p’ûçîêye, ez û k’ölfeta min h’al k’etine, emê r’o-

jekê bik’evin bimirin. Lê gelo, ev hebûna meyê bive r’isqê k’ê? Kalê di-

vêje dewletî:

- Qe ber xwe nek’eve, hebûna teyê hêdî-hêdî ji destê teyê derê,

gava kör’ê te mezinbû, tê bizewcînî, hema þeva pêþin, wextê diçe

herêma xwe, cem dergîstîya xwe, wê e’mrê Xwedê t’amamke, lê wekî

nezewce, ew namire. Ew xewna xwe k’ölfeta xwer’a þirovedike û herd

jî têne ser fikrekê, kö xewne, divek r’ast derê, yanê jî- derew.

R’oj pey r’oja diböhörîn, k’ölfeta dewletîr’a zar’eke kör’în

dive. Þabûn dik’eve ÿlê, dewletî qörbanê dide, pez, dewara þerjêdike,

cînar, qewm-pismam, têne ç’e’vr’onaya dewletî, h’eftêkê þönda gire-

girê ÿlê, qewm û pismamê wî têne mala dewletî bona navekî li kör’ê

wîkin. Navê wî datînin Meh’med Emîn. H’erkê zar’ê mayîn meh-meh

mezin dibûn, lê Meh’med r’oj bi r’oj mezin dibû, bedew dibû, ösa bedew

dibû, çawa divêjin, meriv bi herdö ç’e’va nikaribû lêbinihêr’îya, çiqa

mezin dibû, haqa aqil- k’emal dibû, bi firaset û qedirgirdibû.

Meh-meha, sal bi sala derbazdibûn, îdî wexta wî zewacê bû. Gire-

girê gönd, qewm û pismama hert’im digotne bavê wî, kö wexta kör’ê te

zewacêye, lê ewî davîte r’oj bi r’oj, qörfa xewnê ji dilê dewletî

dernedik’et, gilîyê kalê xewnê herdem ber göhê wî bû.

R’okê gava gelekî h’etka wî birin, ewî eþqera xewna xwe wanr’a

þirovekir, hineka bawernekir, hineka jî go, ÿ, xewne, xwe h’emû xewn

ner’astin. Bi gilîkî, dewletî dane bawerkirinê, wekî kör’ê xwe bizew-

cîne. De, bi qewm-pismamava qîzeke bedewe anegorî Meh’med Emîn xas-

tin, h’eft r’oja, h’eft þeva def-zör’ne, t’ölimbe û t’embûr, de’wateke

hêle kirin. Bona bûk û ze’vê odeke cödada cî hazirkirin- bona Meh’med

Emîn her’e cîyê xwe, cem dergîstîya xwe, herema xwe. Gava Meh’med

Emîn dixaze nêzîkî dergîstîya xweve, r’öh’istînê mirinê ser’a disekine,

r’icafa mirinê Meh’med Emîn digre, dergîstîya wî cavê digihîne dê,

bavê, bavê Meh’med Emîn. Gava dê, bav ç’e’v ewledê xwe dik’evin û di-

vînin, kö ber mirinêye, bavê wî gazî Xödê dike, bona r’öh’istîn dewsa

kör’ r’öh’ê wî bistîne, lê wexta r’öh’istîn çok dide ser r’öh’ê dewletî,

ew pêr’a-pêr’a divêje, na, her’e ser xayê kêrê, ez r’öh’ê xwe nadim, diya

wî jî divêje ez r’öh’ê xwe nadim. A lema cime’t divêje: “R’öh’ þîrine,

kesekî ber t’ö kesî r’öh’ê xwe nedaye”.

Wê demê dergîstîya Meh’med Emîn xêlîya xwe wêda davêje, ber

r’öh’istîn t’emene dive, divê dewsa Meh’med Emîn r’öh’ê wê bistîne,

r’öh’istîn dinihêr’e, kö bûk bi dil r’öh’ê xwe dide, r’öh’istîn bi qirara

R’ebê A’lemê dibexþîne Meh’med E’mîn.

Herdö göl hev þabûn, berbanga sivê r’öh’istîn ber Meh’med E’mîn

disekine, r’öh’ê wî distîne…

Dergîstîya Meh’med Emîn pê dimîne, neh meh þûnda ewledekî

nêrîn jêr’a dive, navî wî datînin Mecrûm.

Hilbet, ew hebûna dewletî ne nola berê bû, dewletî û k’ölfeta

wî jî wefat divin. Dayka Mecrûm bi namûs û xîret, ser kör’ê xweyî

Mecrûm û wê mala k’esîb r’ûdinê, qorî dike.

Mecrûm r’oj bi r’oj mezin dive, bejin-bal, bedewîya xweva ji

hevalê xwe cöda dibû. Meh û sal dihatin û diçûn, îdî wextê zewaca

Mecrûm bû, ÿla bavê xweda qîzeke bi dilê xwe dît, çawa divêjin, qîz

nîbû, h’ösölcemal bû, navê wê jî- Leylê bû, qîza dewletîyê gönd bû..

R’ojekê Mecrûm divêje dayka xwe, kö her’e Leyla qîza

dewletîyê gönd jêr’a bixweze, lê dayka wî qayîl nave, divêje kör’ê xwe:

“Lao, em k’esîv û belengazin, k’ê dîtîye dewletî qîza xwe bide k’esîva,

ÿt’îma? Ew tiþtekî nebûyînêye, were destê xwe wê yekê bik’þîne, were

qîzeke hink’ûfî me bivîne, ezê her’im bixazim.

Mecrûm dayka xwer’a qayîlnave û divêje:

-Deyê, heve-t’öneve, ew Leyla mine.

Dê divêjê:

-Leyla tö divêjî, bedew, r’inde,

Ew ç’e’vbeleke, bejin bilinde,

Lê ew ger’oka nava gönde.

Mecrûm divê:

-Erê, dayê, erê, dayê,

Çima divêy wan gilyane,

Çima didî Leylê wan e’ybane?

Dayikê got:

-Kör’ê mino, t’ayê t’enê,

Ez þikberim ji qödretê,

86

87

Xö xapîayî ji möh’betê.

Feleka me xayîne,

Bi dilqê Leylê qîamete

Te dixapîne, dû me tê.

Bike gör’a daîka dilbar,

Þîrê sipî, feqîr û jar,

Leylê bîrke. Bext, ît’bar:

Ter’a bixazim yeke kinar…

Mecrûm got:

-Herê, daê, herê, daê,

H’öba dil agirê gör’e,

Ew agira naê r’aê,

K’ê h’öba dil ne bawere,

Ew ne ji ometa p’êxembere…

Herê dayê, herê dayê,

R’aste, Leylê dilqê meryane,

Lê r’öh’va- ew ji horîyane,

Bi qirara r’ebê a’lemê,

R’öh’ê min û Leylê hevr’aye,

Yazî- miqedera me ösaye,

Herê, dayê, herê, dayê,

H’öva dilê min Leylêye,

Ew h’öva ocaxa bûk, ze’vaye.

Eger Mecrûm bi r’öh’ û can Leylê h’izdikir, Leylê- h’ezar yek

carî Mecrûm h’izdikir. Wana xewna þevada bi r’öh’ hev dîtibûn û bi

kilç’ikê mih’betê, biska bûk û ze’va hatibûn xinêkirinê. Lê xênji dê,

bavê Leylê û birê wê, t’ö kesî nizanbû. Wana nedixast, kö ev yeka belave,

jêr’a e’t’b h’esabdikirin, kö ewledekî ji maleke k’esîve belengaz bive

ze’vê mala mîr, h’akima, dewletîya, ne axirkî çendik û çend cara ji

mala mîr, h’akima hatibûne xazgînîyê Leylê, lê ewê t’ö kes begemnedikir

û ne jî- dixast, birê wê nedixastin, qêmîþî xûþka xweye tayê t’enê

nedikirin, bi her teherî ber dilê wêda dihatin, þîret dikirin, lê r’a

h’öv û h’izkirina Leylê û Mecrûm nedikirin.

Lê bira careke mayîn bi lava, dileka berbir’î xûþkê bûn:

“Leylê, tö omida me h’eft biranî,

Xanima carya, qîza mîranî,

Tö xödana deve-delîlanî,

K’oç û barî, r’a-t’ivdîrî,

Bîrke, Mecrûmê feqîrî…”.

Çi jî kirin herh’eft bira,

Tîra Mecrûm tîra nar,

Dilê Leylê lêda, çû xar.

Hat h’eyamê koç-zozane,

Cav dan Leylê, h’eft birane,

Gotin:

- Leylê, tö omida dê û bavî,

R’ave, li zozana em bivin mêvanî,

Daynin ber kanî, çayîr-çîmane,

Vexön avê kanyane,

Biçinin baqê gölane,

Leylê go:

-Birano, hûn t’acê minin,

Oxirve wer’a, bi xêr veger’in,

Lê eze ser r’ême,

Wele, mêvanê qebrême,

Min e’yanbûye xewna þevane,

R’öh’ê xwe bidim, cem dê-bavane.

Wexta Leylê bi heylomanî cava bira da, kö naxaze t’evî wan her’e

zozana, bi dilê k’eder ç’e’vê hev nihêr’în û awa gotin:

-Tö xûþka meyî, omida meyî,

Gotin yeke, nave döda,

Me ter’a girtîye hêsirê gömane,

Bi h’isreta warê kal-bavane,

Em te t’enê nahêlin li van derane,

Emê t’ev te her’in warê salane,

Bîn-beresîyê göl-sosina,

Avê ç’em, kanîyê gelîya,

Xêr-silamet emê dîsa

Veger’ne xödanê kal û bava…

Leylê dît xever naçin ber xevera,

Gilîyê wê p’ûçin li ber bira,

Me’nîk li wir girt, hilda cêr’e,

88

89

Lezand berbi kanîya Sincanêye,…

Kanîya Sincana, nav gîhayê gaz,

Leylê bihîst stirana Mecrûmê bi saz,

Mecrûm hîvîyê bû bêsebir,

Xatir bidayê dilî jar…

Kanîyê Sincana, kanîyê zîaretî,

Leylê û Mecrûmr’a xêla möh’betê,

Hev t’êrnedibûn, h’öva h’isretê,

Wanr’a ew ma bayê cinetê,

P’ara wan k’ete yazî-qîametê…

Belê, h’öva wan, h’öva yazî-miqederê bû, bi xastina R’ebê A’lemê

bû, kö kesîr’a e’yan nîbû, ew evîntî çiqa diçû, gör’ û germ dibû…

Awa r’ojeke meha h’ezîranê

mala bavê Leylê ÿla xweva derk’e-

tine zozana, Leylê û Mecrûm ya

xwe kiribûne yek, wekî ser kanîya

Sincana r’astî hev bên. Mecrûm

pêþîyê çûbû ser kanîyê, bêsebir

hîvîya Leylê bû. Leylê bi teherekî

ji k’oça bavê xwe diqete, tê xwe

Mecrûmr’a digihîne. Ser kanîya

Sincanê herdö dik’evne be’ra

h’övê, hev þadivin. Mecrûm serê

xwe datîne ser çoka Leylê, xewa

h’övê wî digre, r’adizê. Leylê

qêmîþnake dey lêke, morîya xewê

dike göhê Mecrûm, serê wî datîne

ser baqê göl-sosina û xwe digihîne

k’oça bav û bira. Ewê dilezand,

pêr’a jî bi dil bang dike:

“Hey, wax, li min, hey, wax, li

min,

Min ç’e’vê xwe korkir,

Ser kanîya Sincanê,

Mecrûmê xwe xewkir,

Qe nizanim, min hîvya k’ê

hiþt.

Heylo, li min, heylo, li min,

Bira derên herdö ç’e’vê min.

Ez diçime çîya, zozana,

Nav göla, çayîr-çîmana,

Lê Mecrûm maye arana,

Wê bive xörê miþk û me’ra…

Leylê xwe k’oça bavêr’a digihîne, lê dîsa dilûvîne, dixaze xwe

qayakêda bavêje, lê birê wê digrin, ber dilê wêda tên, divêjnê xwedêgi-

ravî hema ji warê e’wlinda wê veger’in, lê ç’are Leylê nedibû, ewê dîsa

dilûvand:

“Rêwîyê r’îa, ezê xwe bikim qörbane,

Döa’ dikim oxira cindîyane,

Mecrûm xilazkin morîya xewane,

Ç’îayê bilind, avê sar,

Hûn deng didin, têne xar,

Cinyazê Meþrûmê minî k’aw,

Ser kanîyêye- bêhewar.

Dilê xeder tîrek serî,

R’öh’ min bû e’wrê te’rî,

Mecrûmê mir’a t’ine hewarî.

La dêranê, la dêranê,

Leylê körbûyê herdö ç’e’vanê,

Mecrûm maye germistanê….”.

Ewê gazî R’ebê A’lemê kir, kö r’öh’ê wê t’evî Mecrûm bistîne,

r’ûbarê dinê nemîne, tirsa bira newêribû navê Mecrûm bide, her digo eze

nexaþim, ezê bimirim:

“Zêndî, r’êwîno, ahilê mirinê,

Her yek mexberek pêþyê,

Ezê jî her’im li wê r’ê.

R’öh’ê min t’evî r’öh’ê Mecrûm,

Bira hilk’iþe e’zmanê þîne”.

Þevekê ji þeva hîvê þewqa xweye zêr’în avîtbû ser cî-nivînê

Leyla evîn, ewê bi agirê dilê xweyî gör’ hîvêr’a xeverda:

“Hîvê, hîvê, hîva t’ezeye zêr’în,

E’slê xweva tö e’sasê Ferxedîn,

90

91

Ser te dimîne navekî hevîn,

Nedîra te ser e’rdû e’zmîn,

Mecrûmê min xewa bi miraza,

Gelo, te dît, h’iþyarbû, yan-

r’aza?”.

Hîv k’êlimî bizar:

“Benda sûck’ar û gönek’ar,

Mecrûmê te nav qamîþ, gîhada,

Maye t’enê, bêsit’ar,

Xazla mirinê, nesaxbûnê”.

Leylê got:

“Ha, bê hîvê, ha, bê hîvê,

Min feqîrê, min me’rûmê,

Dilê min te kir birîndar,

Bi wê tîra zore xedar.

Daxûlim ber R’ebê A’lemê,

Qödreta R’ebê K’eremê,

R’öh’ê min, t’ev r’öh’ê Mecrûm,

Bive e’smanê jorîn…

Awa bi k’ewgirî, bi jar, belengaz, bê deng-h’is Leylê r’ojê xwe

derbaz dikir. R’ojekê xort û qîzê wê zomê k’arê xwe kirin, kö her’ne

bindarûkê, dîya Leylê bi zorê, bi lava-dîleka Leylê jî wanr’a danî,

t’emî dane heval-hogirê wê, kö miqatî wêvin, pêbih’esin, çika çima Leylê

r’oj bi r’oj ösa dih’ele, derdê wê çîye, divek nexaþe, yanê evîndare.

Qîz û xorta ew bi zorekê birin, li ser kanîya govend girtin, lîstin, sti-

ran, lê Leylê me’dekirî dûr r’ûniþtibû- xiyala ew biribû kanîya Sin-

canê, cem Mecrûm, xwexwe xwer’a digo:

“Ez me’rûmvim,

Göra serê ç’îyavim,

Ez hatime van zozana,

Ez bûme seveva Mecrûm,

min ew hiþt li arana,

Li wê germ-germistanê, goþt h’elîaye,

H’estû maye”.

Leylê dît wê teyrekî çîl-qerqaþ ji e’zmanê jorin ser wêr’a di-

fir’e, dike qibîn, Leylê xwe wîr’a digihîne û berbir’î wî dive:

“Teyro, teyrê jorin, k’awo,

De bisekine, ez qörbano,

Be’seke bi xêr, de tö bêje,

Dilê imn ji k’erba dêþe”.

Teyr gotê:

“Zerîya nava zerîya,

De dûrk’eve ji hevala,

Ezê bêjim h’al û h’ewala…”.

Leylê dike, dilezîne,

Xwe wî teyrîr’a digihîne.

Teyr divêje:

“Li kanîya Sincanê bendek lêye,

Li nav qamîþ, gîha k’etîye,

Nizanim saxe, yan mirîye”.

Leylê got:

“Teyro, belkî ser te sayî bûya,

P’er’-baskê te weryayî bûya,

Ev cava ne bi xêr te negota.

Hey, wax, li min, hey, wax, li min,

Dilê min jare, p’ir’ kölîn,

Lê nave derman, h’ekîm.

Min h’izreta ç’e’vê xömar,

Gelo, ezê bivînim dêmê xal?

Dik’ewgire dilê min jar…”.

We’dê zozana derbazbû, hat we’dê dagêr’ê, ÿla barkir, berê xwe dane

qijla. Leylê bi dilþikestî pêþîya k’oça k’et, meþîya berbi ber’îya

jêrîn, bigihîje Mecrûm…

Ÿla bavê Leylê dager’îya ber’îyê, êra xweye berê cîwarbû, konê

xwe vegirtin, Leylê hahanga cêr’ê xwe hilda, xwe kanîêr’a gîhand. Gava

Mecrûm dît, cîda bû r’isas, goþtê wî h’elyabû, h’estîyê wî bela-be-

layî bibûn, qamîþê göhê wîda davê zengîyê h’espa. Leylê îdî nesekinî-

pêr’a-pêr’a h’estûyê wî t’opkir, yeko-yeko bi dilê xweyî k’ewgirî

gîhande hev, dest avîte qamîþ, ji göhê Mecrûm derxist. Hêsrê Leylê

wek te’vîyê baranê hestûyê Mecrûm þûþtin.

Bi qirara R’ebê A’lemê, yekî jorin, r’öh’ ber Mecrûmda hat: weke

berê- serê wî ser çoka Leylê, got:

92

93

-Leyla mine k’aw û bedew, te çima ösa zû ez ji xewa þîrin

r’akirim?

Leylê got:

“Mecrûmê min, em çûne zozana,

Dager’yane arana,

Golkê me bûne canegane,

Berxê me bûne berane,

Hela r’ave binihêr’,

Ev çi sale, çi zemane?”

Mecrûm gotê:

-Leyla min, hûn çûne zozana,

Bi xêr veger’yane arana,

Lê te çir’a mir’a neanî

Göla sore- wan zozana?

Leylê got:

-Min sond xaribû di sondane,

Seva te neqörç’înim gölê sore serh’edane,

Min venexar ava kanîê belekyane,

Min neçinîye r’ih’ana dor ç’emane,

De, r’ave, binihêr’ ev çi sale, çi zemane.

Hêja Leylê û Mecrûm hevr’a k’etine heqelorîya, eþq û þabûna

möh’betê herd qepeç’ekiribûn. Deng digihîje h’eft birê Leylê, wekî

Leylê û Mecrûm ser kanîya Sincanê hev þadivin. Hêja namûsa xîretê

wan digre, bi lez r’adivin diçine ber bi kanîyê, qirar dikin hema ser

kanîyê wan herda biköjin. Leylê dûrva t’exmîn dike, kö birê wê bi hers

dilezînne berbi wê û e’se çawa wê, ösa jî- Mecrûm wê biköjin. Leylê

çok dide e’rdê, herdö destê xwe bilind dike, hewara xwe yekê jorîn

dadixe:

“Xödêyo, te r’öh’ da hestyane,

P’er’-baska didî teyrane,

Me bikî dö steyrkane,

Bavê goveka e’zmane…”.

R’ebê a’lemê dengê wê

dibihê, h’öva wana ç’ike zelal di-

vîne, wan herda dike dö steyrkê

geþ, davêje e’smana. Cime’ta me

94

divêje ew herdö steyrk salê dö cara li r’ûyê e’zmana diç’ûrisin, r’astî

hev tên, carekê serê biharê û havînê, carekê jî- serê havînê û payîzê,

hevdö þadivin. Wanar’a divêjin steyrkê mirazbexþ, k’ê wan li e’zmana

divîne, mirazê wan mîaserdive.

Xeverê çetin:

1.Bêh’ed- ze’f, bêh’esav, bêsînor

2.Qise dikirin- xeverdidan

3.Zör’et- zar’

3.Dilûvandin- ber xwe dik’etin, digiryan

4.R’isq- hebûn, hebûk

5.Herêm- ot’axa jin û mêr

6.Fir’aset- aqil

7.Qedirgir- ê qedrê meriva digre

8.Qörf- tirs

9.H’etk- zeyle

10.Eþqer- vira- serecem

11.T’ölimbe- t’ölim

12.T’embûr- hacetê sazbendîêyî bi sîmaye

13.Hêle- giran, xweþ

14.R’ebê a’lemê- navekî Xwedêye

15.Qorî dike- xweydike

16.H’ösölcemal- ze’f bedew

17.Qödret- qewata Xwedê

18.Dilbar- ît’bar, amin

19.Jar- belengaz

20.Kinar- nêzîk, p’er’ê gönd, dor-ber

21.Kilç’ikê mih’betê- kilç’ik bi fikira r’ast ê

ç’e’vkildanêye, vira- gilî derheqa evîntîêdaye

22.Xinêkirin- bêqezîa xeweykirin

23.E’t’b- þerm

24.H’akim- merivê maqûl, qölixa bilind

25.Carî- jinê xölam, berdestî

26.Qebir-mezel, t’irb

27.Heylomanî- dilmayî, bîntengbûyî

95

28.Bîn-berasî- bîn-böxs

29.Gaz- çapa dirêjaêye

30.Aran- neh’îa nerm, ne zozan

31.Cindî- e’sker, bedew

32.Xeder- bêç’are, bêderman

32.Ahil- el (ehil)- binelî

33.Hevîn- h’izkirî, qedîm

34.Nedîr- r’onkayî

35.Kölîn- köl, birîn, derd

36.Xömar- vira- melûl

37.Qijle-cîê derbazkirina zivistanê

37.R’isas- h’esnekî gerî girane

38.Neqörç’înim- neçinim, neçilpînim

39.Serh’ed- ser sînor

40.Heqelorî- laqirdî, h’izkirin

41.Qep’eç’ekirin- p’êç’an

42.Ç’îk- t’emiz

Pirs û pêþdanîn:

1.Beyt’-serhatîyê hînvin û gilîkin

2.Jin û mêrê dewletî çima ber xwe

dik’etin?

3.Axirîa wan bû çi?

4.Mecrûm seva Leylê çi gote diya xwe?

5.Mecrûmê seva Mecrûm çi dikir?

6.Pey hevdödîtina ser knaîyê çi bû?

7.Li zozana Leylê çi dikir û çi difikirî?

8.Axirîya Leylê û Mecrûm bû çi?

9.Nêta beyt’-serhatîyê çîye?

10.Bi xeverê bêh’ed, zör’et, r’isq, fir’aset, qörf, h’etk, h’ösölcemal,

e’t’b, carî, aran, cindî, serh’ed cömla çêkin û binivîsin

96

E’ZÎZÊ E’MER, GELO TE

NEBÛyA H’ALÊ ME WÊ

ÇAWA BÛYA?(k’ilama cime’tê)

Xwedêva e’yane tiþtekî p’aya tê t’önîne.

Birangê Ah’med û Esed- E’zîzê E’mer,

Tö p’adþayê ÿzdîyê h’emdinyaêyî,

Tö birazîê talib û dersdarê ÿzdîxanê-

E’lîê T’emoyî,

Tö xarzîê mala Ûsiv begê, H’esen Ag’ayî,

Tö nevîê zor Birahîm Ag’ayî,

Tö kör’xatîê Sûrênê Cangîr ag’ayî,

E’zîzê E’mer, gelo te nebûya, h’alê me wê çawa bûya?

Wextê sovêtîê navê Sölt’an Ÿzîdê Sor kiribûn li h’evsê, bin k’ilîtê,

Qör’na 20-î- E’zîzê E’mer- birangê Ah’med, t’ö r’abûyî t’evî heval,

hogirê xwe,

Te navê Ÿzîdê Sor kelê da berdanê.

Lê belê, r’aste, me malê xweda digot “em ÿzdîne”,

Lê mer’a bi h’ökmatî nedigotin em ÿzdîne,

E’zîzê E’mer, gelo te nebûya, h’alê me wê çawa bîya?

Çaxê dibûn r’ojê qaymeqaymê giran- sava navê Ÿzîd,

Þîrinê Ah’medê E’mer t’evî pênc bira E’lo, K’erem, Gozelyan,

T’or’in, Gogo

Û heval-hogira apê xwer’a dibûn piþtmêrî weke olk’eke esker.

E’zîzê E’mer, te da naskirinê navê Sölt’an Ÿzîdê Sor ser t’opa dinyaê,

Derxistin r’adîo, gazêt, t’eþkîlet, p’ara ÿzdîya li Akadêmyaê, k’êtêvê

dersxanê ÿzdîya,

Mek’t’evada vekir dersê ziman û e’debyeta ÿzdîkî,

97

Isa jî hejmara meriva, û bi serk’arîa te

Avropayê em naskirin çawa miletê ÿzdî.

E’zîzê E’mer, gelo te nebûya, h’alê me wê çawa

bîya?

Te derxist e’yda 1-ê meha gölanê

Te nav lê kir e’yda Yektîya ÿzdîyê h’emd-

inîyaê.

H’er ÿzdî h’er sal malê xweda derbazkin wê

e’ydê.

2002-ê salê, meha gölanê dewleta Ermenîstanê

û isa jî Avropayê

Em naskirin çawa miletê ÿzdî, zimanê me

ÿzdîkî.

E’zîzê E’mer, gelo te nebûya, h’alê me wê çawa bîya?

Xeverê çetin:1.H’emdinyaê- t’emamîa dinîayê

2.Talib- zane

3.H’evs- kela

4.H’ökmatî- dîwanî

5.Qaymeqam- çetin

6.Piþtmêrî- ê miqatî mêrê nav-nîþan, dîwanî divin

7.Olk’- k’om

Pirs û pêþdanîn:1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Têk’sta k’ilamê derheqa çi qewmandinadaye?

3.Bi xeverê talib, h’evs, h’ökmat, qaymeqam, piþtmêrî, olk’ cömla

çêkin û binivîsin

98

E’ZÎZÊ E’MER

(k’ilama cime’tê)

E’zîzê E’mer, tö zor mêrxasî,

T’ö kes zemana û qör’na nekiryê nolî te,

Te sava navê Sölt’an Ÿzîd

Dinê-a’lem pê h’esand.

Çaxê sava navê Sölt’an Ÿzîd dibû qaymeqaymê giran,

Ah’med digo: E’zîz bira tö þayîþa nek’þîne,

Birangê te piþta teye,

Weke sed mêrîye.

E’zîzê E’mer, te Ÿzdî derxistin r’onayê,

Da sekinandinê navê Sölt’an Ÿzîd boy miletîê,

Derxistin gazêt, r’adîo, k’itêvê zimanê ÿzdîkî,

Dinê a’lem pê h’esî,

T’eþkîleta ort’a miletîê,

Tö r’ewakirin ordên-mêdalê akadêmîkyê.

T’ö zeman, t’ö qör’na,

T’ö ÿzdî nehatîye r’ewakirinê wî navî.

Bira tö xweþvî sava navê ÿzdîtîê,

E’zîzê E’mer tö zorî,

P’er’ê Xwedê, Taûsî Melek ser milê te,

Bira te xweyke sava navê ÿzdîtîêye.

E’zîzê E’mer, tö p’adþayê ÿzdîayî,

Xwedêva e’yane, tiþtekî p’aya tê t’önîne,

Kirinê te dinê-a’lem pê h’isyaye,

Qör’ne-qör’ne wê bê gotinê û naê bîrkirinê.

Xeverê çetin:1.Zeman- we’de

2.Qör’ne- sedsalî

3.Þayyîþ- xem

4.Birang- bira

5.R’ewakirin- p’êþk’êþkirin

6.Akadêmîk- dereca ö’lmîye bilind

Pirs û pêþdanîn:1.Têk’sta k’ilamê ezberkin û bêjin

2.Têk’sta k’ilamê derheqa k’êdaye?

3.Bi xeverê zeman, qör’ne, þayîþ, bi-rang, r’ewakirin cömla çêkin û binivîsin

99

SERECEM1.Þîrê dê (Simoyê Þemo) ............ 3

2.Dilê min ç’yaye (Simoyê

Þemo) .............................................. 4

3.Yar (Simoyê Þemo) .................... 6

4.Zerîê (Simoyê Þemo) ................. 7

5.Ösa menêr’ (Simoyê Þemo) .........8

6.Dayka minr’a (Simoyê Þemo) ... 9

7. Ez h’izdikim (Simoyê Þemo) ... 11

8.Adî û Adê (Simoyê Þemo) ...... 13

9.Memê û E’yþê (Casimê

Celîl) .......................................... 18

10.E’det bû (Ûsivê Bek’o) .............29

11.Lê gotina te çiye? (Ûsivê

Bek’o) ............................................. 31

12. Bilbil (Ûsivê Bek’o) ...............34

13.Demekêda (Ordîxanê Lezgî) ... 35

14.Dayê… (Ordîxanê Lezgî) ...... 36

15.Ziman hene (Ordîxanê

Lezgî) ............................................. 37

16.K’ê nizane (Ordîxanê Lezgî)... 39

17.Mitale (Ordîxanê Lezgî) ...... 40

18.Neheqî (Ordîxanê Lezgî) ...... 42

19.Paþê derenge (Ordîxanê

Lezgî) ............................................ 43

20.Sifetê govendê (Ordîxanê

Lezgî) .............................................44

21.Xêlîya bûkê (Ordîxanê

Lezgî) ............................................. 46

22.Qencî (Ordîxanê Lezgî) ........ 47

23.Qelem (Ordîxanê Lezgî) ......... 48

24.Ha berde (Cemîla Celîl) ......50

25.Gazîdikim (Cemîla

Celîl) .......................................... 51

26.Bêrîê tê (Cemîla Celîl) ... 54

27.Ax, lê, pîrê (Cemîla

Celîl) .......................................... 56

28.Bêrîvanê (Cemîla Celîl) ... 58

29.Nexþê Mîrzo (Cemîla

Celîl) .......................................... 60

30.Doxtir û ö’limdarê ÿzdîyî nav-

deng (H’esenê Þêx-Me’mûdê) ...... 61

31.Serk’arê göndî salê dirêj (H’e-

senê Þêx-Me’mûdê) ..................... 64

32. P’ira xêrxwezîê (“Kûrsant”, H.

4-5, 2013) ....................................... 66

33.Xozandag’ê (T’êlî Qeymesê ÿzdî)

(Þökörê K’erem) ...........................70

34.Xevatçîê p’ir’emek (E’zîzê

E’mer) ............................................. 75

35.Meselê cime’tê (Ordîxanê

Celîl) .......................................... 77

36.Hatina Mîrê þêxa (Ah’medê

Gogê) ............................................... 82

37.Leylê û Mecrûm (bi hine

göhastina) (Tiharê E’mer) ..............84

38.E’zîzê E’mer, gelo te nebûya,

h’alê me wê çawa bîya? (k’ilama

cime’tê) ........................................ 96

39.E’zîzê E’mer (k’ilama

cime’tê) ....................................... 98