MOIlro I YJIChlH YHLl3CHHiii TATI1CTHKHI1H XOPOOHhI

)JAPfhlH TYLllAAJJ

( l r OHIgt C~CapblH I 6ASP Qyraap ) YnaaH5aaTap )tOT

Apra4IlaIl 6aTIlaX TyxaVi

MOHroIl YIlCblH CTan1CTlIIKlIIVlH ryxa Vl XYYIl lllVlH 12 Ayraap aYVlIl lll VlH 3 AaXb X3crlllVlH 3 Aax aaaIlT 12 Ayraap aYVlIl lllVlH 3 AaXb x3crlllVlH 4 A3X aaaIlT 15 Ayraap aYVlJllllVlH 1 A3X x3crlllVlH 1 Ayr33p aaaJlT YHA3CH lII VI cTaTlIIcTlIIKlIIVlH XOpOOHbl QaprblH 3eSJleJllllVlH 2015 OHbl 2 Ayraap capblH 17 -Hbl eAPlllVlH XyPJlblH WlIIVlAs3plllVir ryc TyC YHA3CJl3H TYWAAX Hb

H3r YVlIl4 l11Ilr33H lIIVI CaJl6apblH YVlIlAB3pJl3r4l11V1H YHlIIVlH lIIHAeKC T0040X apra4JlaJl-blr I XaBCpaJlTaap YHlIIVlH M3A33Il3Il 4ymYYIlax YVlIl4l11Ilr33HlIIVI CaJl6apblH YHlII VlH 20 OHbl -p YJllllPIlblH M3A33 (YCY-1)-HlIIVI MaSlrT XYAaIlAaaHbl call6apblH YHlIIVlH 20 OHbl -p capblH M3A33 (XCY-1)-HlII VI MaSl rT NK YVlJlAS3PlllVlH call6apblH YVlJlAB3PIl3r4l11V1H YHlII VlH 20 OHbl -p capblH M3A33 (AYCY-1)-HlIIVI MaSlrTblr II xaSCpaJlTaap ryc ryc 6aTamK MepAVYIlcyr3V1

Xoep 6aTIlarAcaH apra4JlaJl MaSlrTblH Aaryy agtK aXYVlH H3nK 6aVlryYJlIlaraaC M3A33Il3Il 4ymyyJlgtK T00400 cYA8JlraaHA aWllt1m aXblr MaKpo 3AlIIVlH 3acrVlVlH CTaTlIICTVlKlIIVlH ra3ap 133pA3H3caH-T AaaIl racyraVi

fypas 3 H3XYY rywaaJlblH 6V1eJl3JlT3HA XSlHaJlT TaBbgtK agtKlIIJlJlaXblr TepVlVlH 3axlIIpraa YAlIIPAllarblH raaap IT f aHTeMepl-T vyp3r 6oJlrocyraVl

QepeB 3H3 rywaaJl rapcaHTaVi xOJl6orAYYJlaH YHA3CHVlVl cTaTlIIcTlIIKlIIVlH XOPOOHbl AaplblH 2007 OHbl 7 caPblH 23-Hbl 103 TOOT TywaaJl 2008 OHbl 7 Ayr33p capblH 16-Hbl eAPlllVlH 01 92 TOOT rywaaIlblr 2015 OHbl 2 Ayraap capblH 18-Hbl eApeec X(4 llt1 HryVl 60IlCOHA Too4cyraVi

QAPr A CM3HQCAVtXAH

------- - I

-

YHA3CH It1 V1 CT TIt1CTt-1Kt-1V1H XOpOOHbl AaprblH

201 5 OHb~ Ayraap capblH ff-Hbl SAPIt1 V1 H

J) r TOOT Tywaanaap 6aT11a8

y~ 4

Y~IlQB

urIl6APbl H

H ~HQEKC

YnaaH6aaTap XOT 2015 OH

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС ТООЦОХ

АРГАЧЛАЛ

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

1 4 Жин тооцох

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга зүй

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох арга зүй

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

2

АНН Аж ахуйн нэгж

ААНБ Аж ахуйн нэгж байгууллага

БҮНА Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

ЗБ Зочид буудал

ЗГ Зоогийн газар

ЗБЗГ Зочид буудал зоогийн газар

ЗБЗГҮҮИ Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

НӨАТ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар

ТҮҮИ Тээврийн үнийн индекс

УБ Улаанбаатар

ҮҮИ Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮҮҮИ Үйлчилгээний үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮНО Үндэсний нийт орлого

ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо

ҮТС Үндэсний тооцооны систем

ЭЗБТҮАСА Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал

ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжлийн байгууллага

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

3

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс нь үйлчилгээний зах

зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцлөөс хамаарах бөгөөд үйлчилгээний салбарын аж

ахуйн нэгж байгууллагаас хэрэглэгчдэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн

дундаж өөрчлөлтийг харуулна

Энэ индекс нь дотоод болон гадаад зах зээлд нийлүүлж буй үйлчилгээг хамрах

боловч импортын үйлчилгээг хамрахгүй Тухайлбал гадаадын ААНБ-ын импортын

үйлчилгээ орохгүй 1

ҮСГ(хуучин нэрээр)-ын даргын 2007 оны 27 тоот тушаалын 1-р хавсралтаар

батлагдсан ldquoҮТС 2008-ын нэвтрэлт ДНБ ҮНО-ыг тооцох аргачлалыг сайжруулахад

чиглэгдсэн үйл ажиллагааны үзэл баримтлалrdquo-д ldquoДНБ-ий зэрэгцүүлэх үнийн тооцоо

хийхэд шаардлагатай үнийн зарим мэдээллийг бий болгоноrdquo гэж заасан

Үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААНБ-ын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг судлахад индексийн гол зорилго орших бөгөөд уг

индексийг тооцсоноор оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ийг

зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлэхэд ашиглана

Индексийн тооцоо нь дараах чиглэлүүдээр ашиглагдана Үүнд

Статистикийн байгууллага - Эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх дефлятор эдийн

засгийн өсөлтөд үйлчилгээний салбарын оруулж буй хувь нэмэр болон өрсөлдөх

чадварын түвшинг тодорхойлох үзүүлэлт болгож ашиглана

Засгийн газар болон Төв банк - Үйлчилгээний салбарын инфляцийг хэмжих

болон хяналт тавих төсөв болон мөнгөний бодлого боловсруулахад хэрэглэнэ

Аж ахуйн нэгж - ААНБ нь өөрийн салбарт харгалзах үнийн индексийн түвшинг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэтэй харьцуулж шийдвэр гаргах боломж бүрдэнэ

Мөн ирээдүйн үнийг урьдчилан таамаглаж хөрөнгө оруулалтын бодлогоо

тодорхойлоход ашиглана

Хөрөнгө оруулагчид бизнес эрхлэгчид -Хөрөнгө оруулалтын үнэлгээнд үнийн

индексийг ашиглах боломж бүрдэнэ

Энэхүү аргачлалыг боловсруулахдаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

хөгжлийн байгууллагаас 2005 онд гаргасан ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн

үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлагаrdquo болон ҮСХ-ны Жижиглэн

худалдааны үнийн индекс Аж үйлдвэрийн салбарын ҮҮИ Хэрэглээний үнийн

индексийн аргачлалд суурилахын зэрэгцээ зарим улс орны ҮҮИ-ийн тайлан болон

онолын холбогдох арга зүйн зөвлөмжүүдийг судалж ашигласан

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

1 2 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он 97 дугаар хуудас

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

-

YHA3CH It1 V1 CT TIt1CTt-1Kt-1V1H XOpOOHbl AaprblH

201 5 OHb~ Ayraap capblH ff-Hbl SAPIt1 V1 H

J) r TOOT Tywaanaap 6aT11a8

y~ 4

Y~IlQB

urIl6APbl H

H ~HQEKC

YnaaH6aaTap XOT 2015 OH

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС ТООЦОХ

АРГАЧЛАЛ

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

1 4 Жин тооцох

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга зүй

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох арга зүй

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

2

АНН Аж ахуйн нэгж

ААНБ Аж ахуйн нэгж байгууллага

БҮНА Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

ЗБ Зочид буудал

ЗГ Зоогийн газар

ЗБЗГ Зочид буудал зоогийн газар

ЗБЗГҮҮИ Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

НӨАТ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар

ТҮҮИ Тээврийн үнийн индекс

УБ Улаанбаатар

ҮҮИ Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮҮҮИ Үйлчилгээний үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮНО Үндэсний нийт орлого

ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо

ҮТС Үндэсний тооцооны систем

ЭЗБТҮАСА Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал

ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжлийн байгууллага

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

3

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс нь үйлчилгээний зах

зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцлөөс хамаарах бөгөөд үйлчилгээний салбарын аж

ахуйн нэгж байгууллагаас хэрэглэгчдэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн

дундаж өөрчлөлтийг харуулна

Энэ индекс нь дотоод болон гадаад зах зээлд нийлүүлж буй үйлчилгээг хамрах

боловч импортын үйлчилгээг хамрахгүй Тухайлбал гадаадын ААНБ-ын импортын

үйлчилгээ орохгүй 1

ҮСГ(хуучин нэрээр)-ын даргын 2007 оны 27 тоот тушаалын 1-р хавсралтаар

батлагдсан ldquoҮТС 2008-ын нэвтрэлт ДНБ ҮНО-ыг тооцох аргачлалыг сайжруулахад

чиглэгдсэн үйл ажиллагааны үзэл баримтлалrdquo-д ldquoДНБ-ий зэрэгцүүлэх үнийн тооцоо

хийхэд шаардлагатай үнийн зарим мэдээллийг бий болгоноrdquo гэж заасан

Үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААНБ-ын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг судлахад индексийн гол зорилго орших бөгөөд уг

индексийг тооцсоноор оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ийг

зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлэхэд ашиглана

Индексийн тооцоо нь дараах чиглэлүүдээр ашиглагдана Үүнд

Статистикийн байгууллага - Эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх дефлятор эдийн

засгийн өсөлтөд үйлчилгээний салбарын оруулж буй хувь нэмэр болон өрсөлдөх

чадварын түвшинг тодорхойлох үзүүлэлт болгож ашиглана

Засгийн газар болон Төв банк - Үйлчилгээний салбарын инфляцийг хэмжих

болон хяналт тавих төсөв болон мөнгөний бодлого боловсруулахад хэрэглэнэ

Аж ахуйн нэгж - ААНБ нь өөрийн салбарт харгалзах үнийн индексийн түвшинг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэтэй харьцуулж шийдвэр гаргах боломж бүрдэнэ

Мөн ирээдүйн үнийг урьдчилан таамаглаж хөрөнгө оруулалтын бодлогоо

тодорхойлоход ашиглана

Хөрөнгө оруулагчид бизнес эрхлэгчид -Хөрөнгө оруулалтын үнэлгээнд үнийн

индексийг ашиглах боломж бүрдэнэ

Энэхүү аргачлалыг боловсруулахдаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

хөгжлийн байгууллагаас 2005 онд гаргасан ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн

үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлагаrdquo болон ҮСХ-ны Жижиглэн

худалдааны үнийн индекс Аж үйлдвэрийн салбарын ҮҮИ Хэрэглээний үнийн

индексийн аргачлалд суурилахын зэрэгцээ зарим улс орны ҮҮИ-ийн тайлан болон

онолын холбогдох арга зүйн зөвлөмжүүдийг судалж ашигласан

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

1 2 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он 97 дугаар хуудас

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС ТООЦОХ

АРГАЧЛАЛ

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

1 4 Жин тооцох

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга зүй

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох арга зүй

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох жишээ

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

ТОВЧИЛСОН ҮГИЙН ТАЙЛБАР

2

АНН Аж ахуйн нэгж

ААНБ Аж ахуйн нэгж байгууллага

БҮНА Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

ЗБ Зочид буудал

ЗГ Зоогийн газар

ЗБЗГ Зочид буудал зоогийн газар

ЗБЗГҮҮИ Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

НӨАТ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар

ТҮҮИ Тээврийн үнийн индекс

УБ Улаанбаатар

ҮҮИ Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮҮҮИ Үйлчилгээний үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮНО Үндэсний нийт орлого

ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо

ҮТС Үндэсний тооцооны систем

ЭЗБТҮАСА Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал

ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжлийн байгууллага

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

3

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс нь үйлчилгээний зах

зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцлөөс хамаарах бөгөөд үйлчилгээний салбарын аж

ахуйн нэгж байгууллагаас хэрэглэгчдэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн

дундаж өөрчлөлтийг харуулна

Энэ индекс нь дотоод болон гадаад зах зээлд нийлүүлж буй үйлчилгээг хамрах

боловч импортын үйлчилгээг хамрахгүй Тухайлбал гадаадын ААНБ-ын импортын

үйлчилгээ орохгүй 1

ҮСГ(хуучин нэрээр)-ын даргын 2007 оны 27 тоот тушаалын 1-р хавсралтаар

батлагдсан ldquoҮТС 2008-ын нэвтрэлт ДНБ ҮНО-ыг тооцох аргачлалыг сайжруулахад

чиглэгдсэн үйл ажиллагааны үзэл баримтлалrdquo-д ldquoДНБ-ий зэрэгцүүлэх үнийн тооцоо

хийхэд шаардлагатай үнийн зарим мэдээллийг бий болгоноrdquo гэж заасан

Үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААНБ-ын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг судлахад индексийн гол зорилго орших бөгөөд уг

индексийг тооцсоноор оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ийг

зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлэхэд ашиглана

Индексийн тооцоо нь дараах чиглэлүүдээр ашиглагдана Үүнд

Статистикийн байгууллага - Эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх дефлятор эдийн

засгийн өсөлтөд үйлчилгээний салбарын оруулж буй хувь нэмэр болон өрсөлдөх

чадварын түвшинг тодорхойлох үзүүлэлт болгож ашиглана

Засгийн газар болон Төв банк - Үйлчилгээний салбарын инфляцийг хэмжих

болон хяналт тавих төсөв болон мөнгөний бодлого боловсруулахад хэрэглэнэ

Аж ахуйн нэгж - ААНБ нь өөрийн салбарт харгалзах үнийн индексийн түвшинг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэтэй харьцуулж шийдвэр гаргах боломж бүрдэнэ

Мөн ирээдүйн үнийг урьдчилан таамаглаж хөрөнгө оруулалтын бодлогоо

тодорхойлоход ашиглана

Хөрөнгө оруулагчид бизнес эрхлэгчид -Хөрөнгө оруулалтын үнэлгээнд үнийн

индексийг ашиглах боломж бүрдэнэ

Энэхүү аргачлалыг боловсруулахдаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

хөгжлийн байгууллагаас 2005 онд гаргасан ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн

үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлагаrdquo болон ҮСХ-ны Жижиглэн

худалдааны үнийн индекс Аж үйлдвэрийн салбарын ҮҮИ Хэрэглээний үнийн

индексийн аргачлалд суурилахын зэрэгцээ зарим улс орны ҮҮИ-ийн тайлан болон

онолын холбогдох арга зүйн зөвлөмжүүдийг судалж ашигласан

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

1 2 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он 97 дугаар хуудас

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

2

АНН Аж ахуйн нэгж

ААНБ Аж ахуйн нэгж байгууллага

БҮНА Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал

ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн

ЗБ Зочид буудал

ЗГ Зоогийн газар

ЗБЗГ Зочид буудал зоогийн газар

ЗБЗГҮҮИ Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

НӨАТ Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар

ТҮҮИ Тээврийн үнийн индекс

УБ Улаанбаатар

ҮҮИ Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮҮҮИ Үйлчилгээний үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

ҮНО Үндэсний нийт орлого

ҮСХ Үндэсний статистикийн хороо

ҮТС Үндэсний тооцооны систем

ЭЗБТҮАСА Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал

ЭЗХАХБ Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа хөгжлийн байгууллага

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

3

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс нь үйлчилгээний зах

зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцлөөс хамаарах бөгөөд үйлчилгээний салбарын аж

ахуйн нэгж байгууллагаас хэрэглэгчдэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн

дундаж өөрчлөлтийг харуулна

Энэ индекс нь дотоод болон гадаад зах зээлд нийлүүлж буй үйлчилгээг хамрах

боловч импортын үйлчилгээг хамрахгүй Тухайлбал гадаадын ААНБ-ын импортын

үйлчилгээ орохгүй 1

ҮСГ(хуучин нэрээр)-ын даргын 2007 оны 27 тоот тушаалын 1-р хавсралтаар

батлагдсан ldquoҮТС 2008-ын нэвтрэлт ДНБ ҮНО-ыг тооцох аргачлалыг сайжруулахад

чиглэгдсэн үйл ажиллагааны үзэл баримтлалrdquo-д ldquoДНБ-ий зэрэгцүүлэх үнийн тооцоо

хийхэд шаардлагатай үнийн зарим мэдээллийг бий болгоноrdquo гэж заасан

Үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААНБ-ын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг судлахад индексийн гол зорилго орших бөгөөд уг

индексийг тооцсоноор оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ийг

зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлэхэд ашиглана

Индексийн тооцоо нь дараах чиглэлүүдээр ашиглагдана Үүнд

Статистикийн байгууллага - Эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх дефлятор эдийн

засгийн өсөлтөд үйлчилгээний салбарын оруулж буй хувь нэмэр болон өрсөлдөх

чадварын түвшинг тодорхойлох үзүүлэлт болгож ашиглана

Засгийн газар болон Төв банк - Үйлчилгээний салбарын инфляцийг хэмжих

болон хяналт тавих төсөв болон мөнгөний бодлого боловсруулахад хэрэглэнэ

Аж ахуйн нэгж - ААНБ нь өөрийн салбарт харгалзах үнийн индексийн түвшинг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэтэй харьцуулж шийдвэр гаргах боломж бүрдэнэ

Мөн ирээдүйн үнийг урьдчилан таамаглаж хөрөнгө оруулалтын бодлогоо

тодорхойлоход ашиглана

Хөрөнгө оруулагчид бизнес эрхлэгчид -Хөрөнгө оруулалтын үнэлгээнд үнийн

индексийг ашиглах боломж бүрдэнэ

Энэхүү аргачлалыг боловсруулахдаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

хөгжлийн байгууллагаас 2005 онд гаргасан ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн

үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлагаrdquo болон ҮСХ-ны Жижиглэн

худалдааны үнийн индекс Аж үйлдвэрийн салбарын ҮҮИ Хэрэглээний үнийн

индексийн аргачлалд суурилахын зэрэгцээ зарим улс орны ҮҮИ-ийн тайлан болон

онолын холбогдох арга зүйн зөвлөмжүүдийг судалж ашигласан

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

1 2 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он 97 дугаар хуудас

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

3

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс нь үйлчилгээний зах

зээлд эрэлт нийлүүлэлтийн нөхцлөөс хамаарах бөгөөд үйлчилгээний салбарын аж

ахуйн нэгж байгууллагаас хэрэглэгчдэд үзүүлж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн

дундаж өөрчлөлтийг харуулна

Энэ индекс нь дотоод болон гадаад зах зээлд нийлүүлж буй үйлчилгээг хамрах

боловч импортын үйлчилгээг хамрахгүй Тухайлбал гадаадын ААНБ-ын импортын

үйлчилгээ орохгүй 1

ҮСГ(хуучин нэрээр)-ын даргын 2007 оны 27 тоот тушаалын 1-р хавсралтаар

батлагдсан ldquoҮТС 2008-ын нэвтрэлт ДНБ ҮНО-ыг тооцох аргачлалыг сайжруулахад

чиглэгдсэн үйл ажиллагааны үзэл баримтлалrdquo-д ldquoДНБ-ий зэрэгцүүлэх үнийн тооцоо

хийхэд шаардлагатай үнийн зарим мэдээллийг бий болгоноrdquo гэж заасан

Үйлчилгээний салбарын үйл ажиллагаа эрхэлдэг ААНБ-ын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг судлахад индексийн гол зорилго орших бөгөөд уг

индексийг тооцсоноор оны үнээр тооцсон дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ийг

зэрэгцүүлэх үнэд шилжүүлэхэд ашиглана

Индексийн тооцоо нь дараах чиглэлүүдээр ашиглагдана Үүнд

Статистикийн байгууллага - Эдийн засгийн дүн шинжилгээ хийх дефлятор эдийн

засгийн өсөлтөд үйлчилгээний салбарын оруулж буй хувь нэмэр болон өрсөлдөх

чадварын түвшинг тодорхойлох үзүүлэлт болгож ашиглана

Засгийн газар болон Төв банк - Үйлчилгээний салбарын инфляцийг хэмжих

болон хяналт тавих төсөв болон мөнгөний бодлого боловсруулахад хэрэглэнэ

Аж ахуйн нэгж - ААНБ нь өөрийн салбарт харгалзах үнийн индексийн түвшинг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэтэй харьцуулж шийдвэр гаргах боломж бүрдэнэ

Мөн ирээдүйн үнийг урьдчилан таамаглаж хөрөнгө оруулалтын бодлогоо

тодорхойлоход ашиглана

Хөрөнгө оруулагчид бизнес эрхлэгчид -Хөрөнгө оруулалтын үнэлгээнд үнийн

индексийг ашиглах боломж бүрдэнэ

Энэхүү аргачлалыг боловсруулахдаа Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

хөгжлийн байгууллагаас 2005 онд гаргасан ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн

үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлагаrdquo болон ҮСХ-ны Жижиглэн

худалдааны үнийн индекс Аж үйлдвэрийн салбарын ҮҮИ Хэрэглээний үнийн

индексийн аргачлалд суурилахын зэрэгцээ зарим улс орны ҮҮИ-ийн тайлан болон

онолын холбогдох арга зүйн зөвлөмжүүдийг судалж ашигласан

НЭГ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН ИНДЕКС

ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

1 2 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он 97 дугаар хуудас

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

4

1 1 Ойлголт тодорхойлолт

Аргачлалд оруулсан нэр томьёог дараах байдлаар ойлгож хэрэглэнэ Үүнд

Үндсэн үнэ Үйлдвэрлэл үйлчилгээний газар нь аливаа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үйлдвэрлэлд гаргасан зардал ашгаа тооцон багтаасан үнийг үндсэн

үнэ гэнэ Үнэд татаасыг оруулж тооцно ҮТС-д үндсэн үнийг цэвэр бүтээгдэхүүнд

ногдуулсан татвар түүнтэй төстэй бусад хураамжуудыг төлөхийн өмнөх үнэ гэж үздэг

Иймээс үндсэн үнийн бүрэлдэхүүнд бараа үйлчилгээний татварыг оруулдаггүй

Үйлдвэрлэгчийн үнэ Үндсэн үнэ дээр бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг

бараа үйлчилгээний татварууд (нэмэгдэл өртгийн албан татвараас бусад) болон

тээвэр худалдааны нэмэгдлийг нэмж татаасыг хасаж тооцсон үнийг ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Үндсэн үнэ + Татварууд (НӨАТ-с бусад) ndash Татаас

Зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ Үйлдвэрлэгчийн үнэ дээр

бүтээгдэхүүний борлуулалтад ногдуулдаг нэмэгдэл өртгийн албан татварыг нэмж

тооцсон үнийг зах зээлийн буюу худалдан авагчийн үнэ гэж ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнэ = Зах зээлийн үнэ - НӨАТ

Үнийн индекс Тодорхой цаг хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөлтийг илэрхийлэх

харьцангуй үзүүлэлтийг үнийн индекс гэнэ

Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс Тухайн үйлдвэрлэгчийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг илэрхийлнэ

Хувийн индекс Юмс үзэгдлийн зөвхөн тухайн нэг элементийн өөрчлөлтийг

харуулсан индекс бөгөөд үйлчилгээний салбарын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тус бүрээр тооцсон индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс болно

Бүлгийн индекс Нийлмэл үзэгдлийн элементүүдийн зарим нэг хэсгийг

хамарсан индексийг ойлгоно

Ерөнхий индекс Нийлмэл үзэгдлийн бүх элементийн дундаж өөрчлөлтийг

илэрхийлсэн индекс юм

Жин Нийт борлуулалтад тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

эзлэх хувь хэмжээг жин гэнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс Үнийн индекс тооцох зорилгоор сонгогдсон

индексийн тооцоонд төлөөлөх чадвартай тодорхой нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтыг ойлгоно

Суурь үе Үнийн индекс тооцоход суурь үеийг зөв сонгох нь чухал байдаг

Суурь үеийг сонгохдоо холбогдох бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийн өөрчлөлт болон

жинг тооцох боломжийг харгалзан үзнэ Олон улсын туршлагаас харахад 5 жилийн

давтамжтайгаар суурь үеийг сонгодог Жишээ нь 2005 2010 2015 он зэрэг

Тайлант үе Тухайн үйл ажиллагааны үр дүнг харуулсан тодорхой хугацааг

ойлгоно Тайлант үе нь сар улирал жил байна

1 2 Мэдээллийн эх үүсвэр ашиглах ангилал хамрах хүрээ

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

5

Мэдээллийн эх үүсвэр

ҮҮИ-ийг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын

тооллого үйлчилгээний салбарын жил улирлын мэдээ болон бизнес регистрийн

сангийн холбогдох мэдээлэл байна ҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж байгууллагаас ldquoҮйлчилгээний

салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох

судалгааrdquo-гаар цуглуулсан мэдээлэл байна

Ашиглах ангилал

ҮҮИ-ийн тооцоонд эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын

ангилал (цаашид ЭЗБТҮАСА) бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (цаашид

БҮНА)-ыг ашиглана

Хамрах хүрээ

ҮҮИ нь Бөөний болон жижиглэн худалдаа Тээвэр Зочид буудал зоогийн газар

Мэдээлэл холбоо Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа зэрэг ЭЗБТҮАСА-ын

дагуу G-ээс U дүгээр салбарын үйлчилгээний үнийг хамарна

1 3 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлт хийх

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд хамрагдах аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгох түүвэрлэлт хийх судалгааны асуулга үнэ цуглуулах маягтыг

боловсруулахдаа тухайн үйлчилгээний салбарын онцлогийг тусгана

Тооцоонд хамрагдах ААНБ-ыг сонгох

а ЭЗБТҮАСА-ын дагуу үйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгжийн

жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна

б Судалгаанд хамрагдах салбар аж ахуйн нэгж болон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгохдоо магадлалт болон магадлалт бус түүврийн аргыг хэрэглэнэ Кат-

офф2 буюу босго тавих түүврийн аргаар ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн түвшинд дэд

бүлэгтээ 700-аас доошгүй хувийг эзлэх ААНБ-ыг сонгоно Сонгогдох ААНБ нь дараах

шаардлагыг хангасан байна Үүнд

Сүүлийн 3ndashаас доошгүй жилд тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж байгаа

Салбарын түвшинд ижил төрлийн аж ахуйн нэгжийг төлөөлөх чадвартай

Судалгаанд тогтмол хамрагдах боломжтой Зах зээлд нийлүүлж байгаа шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг индексийн тооцоонд

хамруулахдаа тодорхой хугацаанд тухайн салбартаа тогтвортой үйл ажиллагаа явуулж тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлогын эзлэх хувь нь салбартаа нөлөө бүхий болсон үед судалгаанд хамруулна

Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

2 (Cut-off sampling) Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын

гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он 23 дугаар хуудас

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

6

а ldquoҮйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох судалгааrdquo-гаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн мэдээллийг цуглуулна

б Үйлчилгээний салбарын онцлогоос хамааруулан ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн

түвшинд бүлэглэх эсвэл бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрийн

нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн

жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох зарчмыг

баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ Сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ нь сүүлийн 3

жилийн турш зах зээлд тогтмол нийлүүлэгдэж буй ижил төрлийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр төлөөлүүлж болохуйц цаашид байнгын судлагдах боломжтой гэсэн

нөхцлүүдийг хангана

1 4 Жин тооцох

Судалгаагаар цуглуулсан үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн

борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана Индексийн тооцоонд ашиглагдах

жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэж буй

хувийн жингээр тодорхойлно

Жин нь тухайн салбарын нийт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний борлуулалтын

орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг ижил

төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-тэй тэнцүү байна

Жинг дараах алхмаар тооцно Үүнд

1 Дэд салбарын жин Тухайн үйлчилгээний салбарын нийт борлуулалтад

эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг тооцно

2 Бүлгийн жин Тухайн дэд салбарын дүнд бүлгийн эзлэх хувийн жинг тооцно

Өөрөөр хэлбэл бүлгүүдийн жингийн нийлбэр нь дэд салбарын жинтэй

тэнцүү байна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг тус

бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

Үйлчилгээний салбарын бүтцэд гарч байгаа өөрчлөлт болон үнийн өөрчлөлтийг

харгалзан бүтээгдэхүүний жинг 3-5 жил тутамд шинэчилнэ

1 5 Индексийн төрөл индекс тооцох зарчим

Индексийн төрөл

ҮҮҮИ-ийн тооцоонд үйлчилгээний салбарын үнийн ерөнхий индекс дэд

салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3 төрлийн индексийг ашиглана

Индекс тооцох зарчим

ҮҮИ тооцох ерөнхий зарчим нь хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) болон аж

үйлдвэрийн ҮҮИ тооцох зарчимтай ижил байна ҮҮИ-ийн тооцоонд тухайн салбарын

аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын нийт хэмжээнд эзлэх жинд үндэслэнэ

Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

7

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

1 Хувийн индекс тооцох Ижил төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ борлуулдаг

ААН-ээс үнийг цуглуулж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнэ болон

индексийг тооцно

а Үнийн зөрүү багатай үед арифметикийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Карли (Carli) индексийн томьёо

(1)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж pi

t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ pi

o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

б Үнийн зөрүү ихтэй үед геометрийн дунджийн аргыг хэрэглэнэ

Үнийн арифметикийн дундаж индекс Дутот (Dutot) индексийн томьёо

(2)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pt0 ndash t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан арифметикийн

дундаж

pit - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pio - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Үнийн геометрийн дундаж индекс Жевонс(Jevons) индексийн томьёо

I pn

p

pt t

t

i

ii

n

0 0

01

1001

100

I p

p

p

np

np

t t

t

i

i

n

i

i

n

t

i

i

n

i

i

n 0 0

1

01

1

01

100

1

1100

I p

p

p

p

p

pt t

t

i

i

n

n

i

i

n

n

t

i

i

n

i

i

nn t

i

i

n

n 0 0

1

01

1

01

01

100 100 100 100

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

8

(3)

I t0 - t үеийн үнийг суурь 0 үеийнхтэй харьцуулсан үнийн индекс

pi t - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний t - тайлант үеийн үнэ

pi o - i бүтээгдэхүүн үйлчилгээний 0-суурь үеийн үнэ

n - судалгаанд сонгогдсон үйлчилгээний газрын тоо

- үйлчилгээний газрын тооны нийлбэр

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцохдоо НӨАТ төлөгч ААНБ-

аас үнэ цуглуулвал тухайн үнийг худалдан авагчийн үнэ гэж үзэн НӨАТ-ыг хассан

үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээлэлд үндэслэнэ Хэрэв сонгогдсон ААНБ нь НӨАТ төлөгч

биш тохиолдолд тухайн ААНБ-аас хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ нь үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн тухайн үнийг шууд хэрэглэнэ

Хувийн индексийг дараах томьёогоор тооцно

Po

Pi = Ip

Ip ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс

Pi ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант үеийн үнэ

P o ndash бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн үнэ

2 Бүлэг дэд бүлгийн индекс тооцох Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тус

бүрийн хувийн индексийг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтад

эзэлж буй хувийн жингээр жигнэж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг дэд бүлгийн

индексийг тооцно

Үйлчилгээний салбарын онцлогт тохируулан бүлгийн болон дэд бүлгийн

индексийг тооцоход дараах 2 төрлийн индексийг ашиглана Үүнд

а Хувьсах бүтэцтэй индекс Өртгийн үзүүлэлт дэх үнийн өөрчлөлтийн

нөлөөллийг тооцоход Паашегийн үнийн ерөнхий индексийг өргөнөөр ашиглана Энэ

индексийг доорхи томьёогоор тооцно

Q

QP

Q

QP = I

i

ii

it

ititP

ct

0

00

(4)

Ipct - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн үнийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi t ndash тайлант үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

Qi 0 ndash суурь үед i бүтээгдэхүүнийг (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг

илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

9

Паашегийн индексийг хэрэглэх нөхцөлд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант

суурь оны үнийн мэдээлэл болон тайлант үеийн биет хэмжээний талаарх мэдээлэл

бүрэн өгөгдсөн байна

б Тогтмол бүтэцтэй индекс ҮҮҮИ-ийн тооцоонд тайлант үеийн борлуулалтын

бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир ихэвчлэн жин тооцсон үе нь индексийн

суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

QP

QP = I

ii

iitL

ct

00

0

(5)

энд ILc t - t үеийн ldquoсrdquo-бүлгийн(агрегатын) Ласпейресийн индекс

Pi t - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) t - тайлант үеийн үнэ

Pi o - i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) 0-суурь үеийн үнэ

Qi 0 - 0-суурь үеийн i бүтээгдэхүүний (үйлчилгээ) худалдан авсан тоо хэмжээ

- сагс дахь бүх нэр төрлийг хамарч буйг илэрхийлсэн нийлбэрийн тэмдэг

QP

QP

P

P = I

ii

ii

i

itL

ct

00

00

0

)(

(6)

(5) томьёог Ласпейресийн стандарт томъёо гэнэ Энэ томьёо нь сагс дахь

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тайлант болон суурь үеийн үнийн өөрчлөлтийг суурь

үеийн нийт зардалд эзлэх хувийн жингээр нь жигнэсэн индекс юм Түүнийг дараах

хэлбэрээр илэрхийлнэ

QP

QP

P

P

P

P

P

P

P

P = I

ii

ii

i

i

i

i

it

it

it

itL

ct

00

00

0

1

1

2

2

1

1

))(())((

(7)

(6) илэрхийллийг Ласпейресийн хувиргасан индексийн томьёо гэнэ Сүүлийн

үед Ласпейресийн хувиргасан индексийг өргөн хэрэглэж байна Уг индексийн

хувиргасан хэлбэр нь үнэ бүртгэх боломжгүй болсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр

төрлийг орлуулах улирлын бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд хэрэглэх зарим аргыг

ашиглахад илүү дөхөмтэй байдаг

3 Ерөнхий индекс тооцох Бүлгийн индекст үндэслэн үйлчилгээний

салбарын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

1 6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлт (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт

орц бүтэц) түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ

үйлдвэрийн нэр зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг

тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх

үеийн үнэ гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орвол

тайлант үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

10

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр тодорхойлолт борлуулалтын дүн нэгжийн үнэ хэмжих нэгж хямдрал мөнгөний нэгж зэрэг шалгууруудыг бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод нэмж тусгана

1 7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

Үйлчилгээний салбарын аж ахуйн нэгжүүдээс үйлчлүүлэгчдийн эцсийн

хэрэглээнд зориулан үзүүлж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тухайн үеийн зах

зээлийн үнэ буюу худалдан авагчийн үнэ байх бөгөөд индекс тооцохдоо энэ үнээс

НӨАТ-ыг хассан үнэ буюу үйлдвэрлэгчийн үнийг хэрэглэнэ

Үнэ цуглуулах давтамж нь сар улирлаар байна Тодорхой хугацаанд үнэ

цуглуулах үед үндсэн хоёр аргыг хэрэглэнэ3

1 Тайлант хугацааны дундаж үнээр авах Жишээ нь сар бүрийн үнийг

цуглуулж тэдгээрийн дунджаар улирлын үнийг тооцно

2 Тухайн үеийн үнэ буюу тодорхой нэг моментын үнээр авах Жишээ нь

тайлант хугацаанд хамгийн ойр дунд үе эсвэл сарын болон улирлын дундах

долоо хоногийн үнээр авч болно

Ерөнхийдөө 1-р арга нь илүү давуу талтай Моментын үнэ нь тухайн салбарын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний суурь үеийн (жишээ нь сар улирал) үнийг төлөөлөх

чадвартай байна

Салбарын онцлогийг харгалзан дээрх 2 аргын нэгийг сонгоно

1 8 Үнэд орлуулга хийх арга 4

Улирлын чанартай эсвэл үнэ нь тухай бүр цуглуулахад хүндрэлтэй байдаг

бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс үүдэн үнийг цуглуулж чадахгүй байж болно Дээрх

тохиолдлоор үнэ нь орхигдсон үед дараах 3 төрлийн аргаар орлуулгыг хийнэ Үүнд

Тухайн бүтээгдэхүүний үйлчилгээний үнийн хамгийн сүүлд мэдээлэгдсэн

үнээр орлуулах

Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг ААНБ-аас мэдээлэгдсэн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнээр орлуулах

Ижил төстэй бусад бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дундаж үнээр орлуулах

Харин тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь жилийн турш мэдээлэгдэхгүй

бол ААНБ-аас нь тодруулга хийж борлуулалтаас бүрэн хасагдаж үнэ нь дахин

мэдээлэгдэх боломжгүй гэсэн тохиолдолд тухай бүтээгдэхүүн үйлчилгээг мэдээллээс

хасна Хасагдсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оронд шинээр бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

сонгож сагсанд нэмнэ

3 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ

2005 он 22 дугаар хуудас 4 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан Аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011 он 12 дугаар хуудас

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

11

Үүний тулд эхлээд ААНБ-аас ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр

орлуулах боломжтой эсэхийг тодруулна боломжгүй тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинтэй ойролцоо жинтэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг доторх ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

үнээр орлуулах аргыг сонгоно

Хэрвээ орлуулга хийгдэж буй 2 бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд чанарын бага

зэрэг ялгаатай байж болох хэдий ч үнэ нь хэт зөрүүтэй байж болохгүй

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд орлуулга хийх ажлыг индексийн тооцоо

хариуцсан ажилтан ААНБ-тай ярилцаж тодруулга хийсний үндсэн дээр хийнэ

1 9 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний чанар (загварын текникийн бүтцийн технологийн хугацааны

хэмжээний гэх мэт)-т өөрчлөлт орж өртөг зардал өөрчлөгдвөл тухайн өөрчлөлтийг

анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг бодитой тусгана

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж дараах байдлаар засварлана

1 Шууд харьцуулах арга Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зарим шинж

төрхийг хадгалсан шинэ бүтээгдэхүүн гарсан тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь

үнийн оронд хуучин бүтээгдэхүүний үнийг шууд авна

2 Чанарын шууд засварлалт хийх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд шинэ бүтээгдэхүүний суурь үнэд тодотголыг

дараах томьёогоор хийнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнийг өмнөх үеийн үнэд нь харьцуулсан

индексийг хуучин бүтээгдэхүүний ашиглалтын хамгийн сүүлчийн үеийн үнээр

үржүүлнэ

3 Хэсэгчлэн орлуулж нэгтгэх арга Хуучин болон шинэ бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж төрх өөр тохиолдолд хуучин бүтээгдэхүүний суурь үнийг шинэ

бүтээгдэхүүнийхээр засварлана

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

12

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний суурь үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлчийн үеийн үнэ

ndash Шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнэ

ndash Хуучин бүтээгдэхүүний чанарын залруулгын өртөг

Хуучин бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарын залруулгын өртгийг тооцохдоо

хуучин бүтээгдэхүүний хамгийн сүүлд цуглуулагдсан үнийг өмнөх үеийн үнэд

харьцуулан гаргасан индексийг шинэ бүтээгдэхүүний тайлант үеийн үнээр үржүүлнэ

4 Хэсэгчлэн орлуулахгүй нэгтгэх арга Шинэ хуучин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний шинж чанараар нь зэрэгцүүлж болохгүй тохиолдолд бүтээгдэхүүний

үнийн өөрчлөлтийг энэ төрлийн бүлэгт хамаарах бусад бүтээгдэхүүний дундаж үнээр

төлөөлүүлэн авна

ХОЁР ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ЗАРИМ САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН

ИНДЕКС ТООЦОХ АРГА ЗҮЙ

2 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн тооцох арга

зүй

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

13

1 Хамрах хүрээ

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын Н дүгээр хэсгийн

49 Хуурай замын болон хий дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт

50 Усан замын тээвэр

51 Агаарын тээвэр

52 Агуулахын үйл ажиллагаа

53 Шуудан зарлага элчийн үйл ажиллагаа зэрэг салбарын үйл ажиллагааг

хамарна

Тээвэр нь улс орны дотоодын болон олон улсын ачаа зорчигчдыг нэг газраас

нөгөөд цаг хугацаанд нь хүргэж үйлчлэх мөн зуучлахад чиглэдэг үйлдвэрлэлийн

тасралтгүй үйл явц юм Манай улсын хувьд тээвэр нь үндсэн 4 тээврийн төрлөөс

бүрдэнэ Үүнд

Төмөр замын тээвэр Төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаанд төмөр замаар

хийгдэх ачаа тээш чингэлгийг тээвэрлэхэд бэлтгэх хүлээн авах ачих тээвэрлэх

буулгах хүлээлгэн өгөх болон зорчигч тээвэрлэх сэлгээний ажил гүйцэтгэх үеийн

зохион байгуулалт технологийн харилцан уялдаатай цогцолбор ажил үйлчилгээг

хамруулна

Авто тээвэр Авто тээврийн үйл ажиллагаанд авто тээврийн хэрэгслээр ачаа

болон зорчигчийг тээвэрлэхтэй холбогдсон ажил үйлчилгээг хамруулна Өргөн уудам

нутагтай хүн ам харьцангуй сийрэг суурьшсан байгаль цаг уурын эрс тэс уур

амьсгалтай манай орны хувьд авто тээвэр онцгой үүрэгтэй

Агаарын тээвэр Ачаа болон зорчигчдыг агаараар тээвэрлэх үйл ажиллагааг

хамруулна Агаарын тээвэр нь бусад тээврийн төрлүүдтэй харьцуулахад хурдан цаг

хугацаа хэмнэх боломжтой зэрэг олон давуу талтай бөгөөд хот хоорондын болон улс

хоорондын тээврийн харилцаанд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ

Усан замын тээвэр Усан замын тээврийн үйл ажиллагаанд дотоодын усан

зогсоолуудын хооронд усан замын тээврийн хэрэгслээр ачаа болон зорчигч

тээвэрлэх үйл ажиллагааг хамруулна Манай улсад усан замын тээвэр нь улирлын

чанартай үйл ажиллагаа явуулж байна

2 Сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгох

Тээврийн салбарын хувьд ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүлгийн нийт борлуулалтын орлогод эзлэх хувийг

тооцож ихээс нь бага руу нь эрэмбэлэн жагсааж 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон авах зарчмыг баримтлан сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувийн жингээр тооцно

Тээврийн салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

14

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээж жин 10-

тэй тэнцүү байна

ТҮҮИ -ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Тээврийн салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд салбаруудын хувийн жинг

ЭЗБТҮАСА-ын 2 оронгийн түвшинд тооцно

2 Дэд салбаруудын жинг тооцсоны дараа тухайн дэд салбарууд дахь

бүлгүүдийн эзлэх жинг ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд тооцно

3 Бүлгүүдийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшинд тооцно

4 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн жинг тооцсоны дараа бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний дэд бүлэг тус бүрт харгалзах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

хувийн жинг тооцно

4 Индекс тооцох зарчим

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн хувьд тайлант үеийн

борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин тооцсон үе нь

индексийн суурь үетэй давхцаж байдаг Ласпейресийн үнийн индексийг хэрэглэнэ

Тээврийн салбарт үнийн индекс тооцоход дараах дарааллыг баримтална Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн дэд бүлгийн

индексийг тооцох

Бүлгийн индексийг тооцох

Бүлгийн индекст суурилсан дэд салбарын индексийг тооцох

Салбарын индекс буюу ерөнхий индексийг тооцох

ТҮҮИ-ийн нэг удаагийн судалгааны үр дүнд суурилан салбар дэд салбар

бүлэг дэд бүлгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний индекс тооцогдох

боломжтой

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох тээврийн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

15

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

ISIC-1 ISIC-2 ISIC-3 ISIC-4

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAumlYacuteAuml

NtildeAgraveEumlAacuteAgraveETHAacuteYEumlYacuteAtilde

AumlYacuteAuml

AacuteYEumlYacuteAtilde

H49 ХУУРАЙ ЗАМЫН БОЛОН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЭЭВЭРЛЭЛТ

491 ТӨМӨР ЗАМЫН ТЭЭВЭР

4911 Төмөр замын хүн тээвэр

Олон улс

Дотоод

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр

Орон нутагт

Экспорт

Импорт

Транзит

492 ХУУРАЙ ЗАМЫН БУСАД ТЭЭВЭР

4921 Хотын болон хот орчмын хуурай замын зорчигч тээвэр

Cуудлын автомашинаар

Микрогоор

Автобусаар

4922 Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

Такси

Хуурай замын зорчигч тээврийн бусад төрлийн үйлчилгээ

4923 Хуурай замаар хийгдэх ачаа тээвэр

Уул уурхайн зарим нэр төрлийн бүтээгдэхүүн

4930 Хий шатахуун дамжуулах хоолойн тээвэр

50 УСАН ЗАМЫН ТЭЭВЭР

502 ЭХ ГАЗРЫН ДУНДАХ УСАН ТЭЭВЭР

5021 Эх газрын дундах усан замын зорчигч тээвэрлэлт

Том хүн

Хүүхэд

51 АГААРЫН ТЭЭВЭР

511 АГААРЫН ЗОРЧИГЧ ТЭЭВЭР

5110 Агаарын зорчигч тээвэр

Олон улс

Дотоод

512 АГААРЫН АЧАА ТЭЭВЭР

5120 Агаарын ачаа тээвэр

Шуудан

Тээш

Ачаа

52 АГУУЛАХЫН БОЛОН ТЭЭВРИЙН ТУСЛАХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

521 5210 Агуулахын үйл ажиллагаа

Үр тарианы агуулах

Барааны агуулах

Хөлдөөгчтэй агуулах Махны агуулах

522 Тээврийн туслах үйл ажиллагаа 5224 5229-р төлөөлүүлэх

5224 Каргоны үйлчилгээ

Ачааг илгээж буй улс орон ачааны төрөл

5229 Тээврийн бусад туслах үйл ажиллагаа

Улс орноор барааны биет хэмжээгээр

53 ШУУДАН ЗАРЛАГА ЭЛЧИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА

531 5310 Шуудангийн үйл ажиллагаа

Дотоод

Олон улс

532 5320 Буухиа шуудангийн үйлчилгээ

Дотоод

Олон улс

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээ

sup1

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

16

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний тээвэрлэлтийн үнэд

нөлөөлж байгаа үзүүлэлтүүд (бензин шатахуун тээвэрлэлтийн зай бүтээгдэхүүний

шинж чанар онцлог зэрэг) түүнчлэн хэмжих нэгж төрөл хадгалах нөхцөл хугацаа

тоо хэмжээ зэргийг тусгана Энэхүү тодорхойлолтын дагуу сонгож авсан үнийг тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт ороогүй буюу тогтвортой байх үеийн үнэ

гэж үзнэ Хэрэв тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд чанарын өөрчлөлт орвол тайлант

үеийн үнэд уг өөрчлөлтийг тусгана

Үнийн судалгаанд анхаарах нэг зүйл нь зах зээлийн үнийг судлах ёстой бөгөөд

бүх төрлийн хямдрал хөнгөлөлтүүдийг нарийвчлан авч үзнэ Харин бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жагсаалтад байгаа нэрлэсэн үнэ болон үнийн захиалгад бичигдсэн

үнийг судлах нь зах зээлийн бодит үнэлгээг зөв тусгаж чадахгүй

Үнийг нь цуглуулахаар сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бүрийн

тодорхойлолтыг нарийвчлан гаргах бөгөөд үүнд аж ахуйн нэгжээс тухайн

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг тооцож гаргахад хэрэглэсэн тодорхойлолтыг авч

үзнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод доорхи шалгуур үзүүлэлтийг

тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Тээвэрлэсэн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Тодорхойлолт Тухайн тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэг

чиглэлийн үнэ эсвэл нэг км газарт тээвэрлэлт хийсэн

үнэ гэх зэргээр нарийвчлан тусгасан тодорхойлолт

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Нэгжийн үнэ Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгжийн үнэ

Хэмжих нэгж Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод хэрэглэж

байгаа хэмжих нэгж

Хямдрал

Аж ахуйн нэгжүүд нь худалдааны тоо хэмжээний

өрсөлдөөний байнгын үйлчлүүлэгчийн зэрэг

хямдралыг санал болгодог Ялангуяа агаарын тээврийн

хувьд баярын хямдрал зэрэг Эдгээр хямдрал нь үнийн

тодорхойлолтод тусгагдана

Мөнгөний нэгж Үнийг илэрхийлж байгаа мөнгөний нэгжийг зааж өгнө

2 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ТҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

3 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

17

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Тээврийн салбарын хувьд жишээлбэл замыг туулах цаг хугацаа богиносох

шинэ зогсоол нэмэгдэх чиглэл маршрут өөрчлөгдөх тээврийн хэрэгслийн техник

технологи болон тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлтээр үйлчилгээ нь сайжрах

тохижуулалт хийх гэх зэрэг чанарын өөрчлөлтүүд гарч үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдөж

болно

Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж зардал нь нэмэгдвэл

чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг аль болох

бодитойгоор тооцох шаардлагатай

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Тээврийн салбарын үйлдвэрлэгчийн индекс тооцох жишээ

1 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл

ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн мэдээлэлд үндэслэн

ТҮҮИ тооцоход шаардагдах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Тээврийн аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан нь хамгийн бодит

мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ болгож тээврийн салбарын жилийн тайлангаас

дэд бүлгийн жинг хэрхэн тооцохыг харуулбал

Тухайн бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Тээврийн салбарын хэмжээгээр 2010 онд 3497770363 мянган төгрөгийн

гүйлгээ орлого хийснээс төмөр замын тээврийн бүлэг 491 дүгээр бүлэг 247 489

1173 мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Төмөр замын тээвэр мян төг

мян төг

Тооцооноос харахад 2010 оны тээврийн салбарын нийт борлуулалтын 331

хувийг тээврийн нэг үндсэн төрөл болох төмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа эзэлж

байна Бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

18

Хүснэгт 1 Тээврийн салбарын дэд салбаруудын жин 2010 оны жилийн эцсийн

байдлаар

Дараа нь ЭЗБТҮАСА-ын 3 оронгийн түвшинд бүлгийн жинг ЭЗБТҮАСА-ын 4

оронгийн түвшинд дэд бүлгийн жинг тус тус тооцсоны дараа дэд бүлэгт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

Үүний тулд тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэгт багтаж байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн жинг нэмж бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн

жинг тооцно Жишээ нь Төмөр замын хүн тээврийн жин нь дотоод болон олон улс

гэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жингийн нийлбэртэй тэнцүү байна

2 Төмөр замын тээвэр (491)-ийн үнийн индекс тооцох нь

Тээврийн салбарын дэд салбараас 491 дүгээр бүлэг болох Төмөр замын

тээврийн бүлгийн жишээн дээр үнийн индексийг тооцьё Энэ бүлэгт хамаарах 2

үндсэн дэд бүлэг бүхий бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлэг бүрийн хувийн жингийн

тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

491 Төмөр замын тээвэр Нийт борлуулалт

мян төг Дэд бүлгийн жин

4911 Төмөр замын хүн тээвэр 8 717 5099 00352

4912 Төмөр замын ачаа тээвэр 238 771 6075 09648

НИЙТ 247 489 1173 10000

Бүлэг (491)-ийн жинг хэрхэн тооцсон болон төмөр замын хүн болон ачаа тээвэр

гэсэн 2 дэд бүлгийн жин түүнд хамаарах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцсон

жишээг харуулъя

Энэ бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувьд 2013 оны 2 ба 3 дугаар

улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье Дэд бүлэг бүрт 700-аас доошгүй хувийг

эзэлж буй чиглэлийг сонгон авч бүтээгдэхүүн үйлчилгээний сагсанд оруулна

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх дэд

салбарын нэр

Борлуулалтын

орлого

мян төг

Дэд салбарын

жин

49 Хуурай замын болон хий

дамжуулах хоолойн тээвэрлэлт 274 248 4857 07841

50 Усан замын тээвэр 86 1901 00003

51 Агаарын тээвэр 72 908 8607 02084

52 Агуулахын болон тээврийн

туслах үйл aжиллагаа 124 0000 00004

53 Шуудан зарлага элчийн үйл

ажиллагаа 2 409 4998 00069

Нийт 349 777 0363 10000

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

19

Сонгогдсон чиглэл дээр сонгогдоогүй бусад чиглэлийн жинг шингээж жинг 10-

тэй тэнцүүлнэ Хүснэгт 3-т дэд бүлгийн нийт орлогод 700-аас доошгүй хувийг эзэлж

буй сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээнүүдийн жинг дахин тооцьё

Хүснэгт 3 491 Tөмөр замын тээврийн үйл ажиллагаа

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээ

Нийт

Борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэ мянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 247 489 1174 10000 2013-2

улирал

2013-3

улирал 1010

1 Төмөр замын хүн

тээвэр 8 717 5099 00352 981

Олон улс 1 626 9424 00066 688 0713 856 3888 1245

Дотоод 7 090 5675 00286 2 158 1662 1 985 3449 920

2 Төмөр замын

ачаа тээвэр 238 771 6075 09647 1011

Орон нутаг 46 698 8057 01887 22 036 6731 20 514 6470 931

Экспорт 109 288 7649 04416 42 494 9630 43 610 8544 1026

Импорт 30 390 1411 01228 14 506 7977 15 041 8757 1037

Транзит 52 393 8958 02117 12 156 3408 12 586 4513 1035

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгийн

жинг харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2013 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3)-ийн

багана ldquo5rdquo-д тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1томьёогоор ( 1iP

-тайлант оны 0iP-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь

Төмөр замаар олон улсад зорчигчдын үнийн индекс нь

0

1

i

i

P

P

Төмөр замын олон улсын зорчигч тээврийн үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 245 хувиар нэмэгдсэн байна

Дэд бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж

нийлбэрийг нь тухайн үйлчилгээний дэд бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн индекс

Төмөр замын хүн тээврийн дэд бүлгийн үнийн индекс 981 буюу 19 пунктээр

буурсан дүн гарч байна

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

20

Бүлгийн индексийг хэрхэн тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход төмөр

замын тээврийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний дэд бүлгүүдийн индекс болон бүлгийн

жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

Төмөр замын тээврийн бүлгийн үнийн индекс 1010 хувь болж үнэ 10 хувиар

өссөн тооцоо гарлаа Тээврийн салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адилаар

тооцсон бүлгүүдийн үнийн индекс тэдгээрийн жинг үндэслэн тооцно

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

21

2 2 Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс

тооцох арга зүй

1 Мэдээллийн эх үүсвэр хамрах хүрээ

Зочид буудал Энэ салбарт зочид аялагчдыг богино хугацаагаар байраар

хангах үйл ажиллагааг хамруулна Мөн оюутан ажилчин болон бусад хүмүүсийг урт

хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагааг оруулна Зөвхөн байр сууцаар

хангах төдийгүй хоол болон эсвэл чөлөөт цагт зориулсан үйлчилгээг хамтад нь

үзүүлж болно

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 55 дахь дэд

салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг бүгдийг

оруулна Үүнд

5510 - Богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа

5520 - Автомашины зогсоол бүхий зуслан чөлөөт цагаа өнгөрөөх хоноглох

байраар хангах үйл ажиллагаа

5590 - Бусад төрлийн байраар хангах үйл ажиллагаа

Зоогийн газар Энэ салбарт нийтийн хоолны газраар хийгдэх шууд хэрэглэх

зориулалттай хоол хүнс ундаагаар үйлчилдэг байнгын эсвэл түр ажиллагаатай

уламжлалт ресторан зоогийн газар цайны газар өөрөө өөртөө үйлчлэх эсвэл хоолоо

авч явах зориулалттай хоолны газрын үйл ажиллагааг хамруулна

Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангиллын 56 дугаар

дэд салбарын дараах үйл ажиллагааг оруулна Үүнд

5610 - Ресторан хүнсний явуулын үйлчилгээ

5621 - Тусгай захиалгат хоолоор үйлчлэх үйлчилгээ

5629 - Хоол хүнсээр үйлчлэх бусад үйл ажиллагаа

5630 - Ундаагаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ЗБЗГҮҮИ-ийг

тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь аж ахуйн нэгж байгууллагын тооллого зочид

буудал зоогийн газрын салбарын улирлын болон жилийн мэдээ болон бизнес

регистрийн сангийн холбогдох мэдээлэл байна ЗБЗГҮҮИ-ийн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг тооцох мэдээллийн эх үүсвэр нь сонгогдсон аж ахуйн нэгж

байгууллагаас ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-гаар цуглуулсан

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тэдгээрийн борлуулалт нэгжийн үнийн

мэдээлэл байна

2 Тооцоонд хамрагдах аж ахуй нэгж болон сагс бүрдүүлэх бүтээгдэхүүн

үйлчилгээг сонгох түүвэрлэлтийг хийх

ЭЗБТҮАСА-ын 55 56 дахь дэд салбар болох үйлчилгээнд хамаарах аж ахуйн

нэгжийн жагсаалтыг Бизнес регистрийн сангаас авна Тэдгээр аж ахуйн нэгж

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

22

байгууллагыг 55 56 дахь дэд салбар бүрээр тусад нь авч үзэх бөгөөд дэд салбар тус

бүрийг Улаанбаатар хот аймгаар тусад нь салгаж ЭЗБТҮАСА-ийн 4 оронгийн

түвшинд дэд бүлгүүдээр бүлэглэн бүлэг бүрээс тухайн бүлгийн нийт

борлуулалтанд 70-аас доошгүй хувийг эзлэж буй аж ахуйн нэгжийг сонгоно

ldquoЗочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд

хамрагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээ сонгох судалгааrdquo-нд суурилан ААНБ-ыг дэд

салбар бүрт аймаг нийслэл гэж тусад нь салгана Аймаг нийслэлийн түвшинд

бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээр нь бүлэглэн бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

борлуулалтын хэмжээгээр нь ихээс нь бага руу эрэмбэлэн жагсааж бүлгийн нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх тус бүрийн хувийн жин тооцож олж 70-аас доошгүй

хувийг эзлэж буй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг сонгон сагсыг бүрдүүлнэ

3 Индексийн жин тооцох

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд судалгаагаар цуглуулсан зочид буудал зоогийн газрын

салбарын аж ахуйн нэгжүүдийн борлуулалтын мэдээллийг жинг тооцоход ашиглана

Индексийн тооцоонд ашиглах жинг тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэж буй хувиар тооцно

ЗБЗГ-ын салбарын жин нь суурь оны бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх жин байна Иймд сонгогдоогүй бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний жинг ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинд шингээх бөгөөд жин

10-тэй тэнцүү байна

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглах жинг дараах үе шатаар тодорхойлно Үүнд

1 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын нийт борлуулалтад эзлэх дэд

салбарын жинг тооцно Өөрөөр хэлбэл зочид буудлын салбарын жин зоогийн

газрын салбарын жинг тус тусад нь тооцно Энэ жин нь ЗБЗГ-ын салбарын

улсын ерөнхий индекс тооцоход ашиглана

2 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрээр нийслэл аймгаар бүлэглэн

тухайн бүлгийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт борлуулалтын орлогод эзлэх

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн жинг тооцно

3 Улаанбаатар аймгийн түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт

борлуулалтын орлогод эзлэх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн жинг тооцно

4 Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар бүрт улсын ерөнхий индекс

тооцоход ашиглах жинг улсын түвшинд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг тус

бүрийн жингээр тооцно

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

23

4 Индексийн төрөл

Зочид буудал зоогийн газрын салбарт зочид буудал зоогийн газрын салбарын

үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индекс дэд салбарт хамаарагдах бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлгийн индекс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс гэсэн 3

төрлийн индекс тооцно

Хувийн индекс - зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд

худалдаалагдаж байгаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрөл тус бүрээр тооцсон

индекс нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индекс байна

Бүлгийн индекс ndash зочид буудалзоогийн газрын салбарын бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний бүлэг Бүлэг тус бүрт бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индекс

тооцно Жишээ нь зочид буудлын бүлгийн индекс зоогийн газрын бүлгийн индекс

мөн өрөө танхим зууш хоол согтууруулах ундаа ундааны бүлгийн индекс тооцно

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлэг - хэрэглээний зориулалт ерөнхий шинж

чанараар нь адил төрөлд бүлэглэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийг Жишээ нь

ldquoХоолrdquo гэсэн бүтээгдэхүүний бүлэгт бууз хуушуур бантан зэрэг нэр төрлийн

бүтээгдэхүүн ldquoӨрөөrdquo гэсэн үйлчилгээний бүлэгт ерөнхийлөгчийн өрөө люкс өрөө

стандарт өрөө гэх мэт нэр төрлийн үйлчилгээг хамаарна

Дэд салбарын индекс- зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс зоогийн

газрын салбарын ерөнхий индекс байна

Ерөнхий индекс - Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий

индекс бүлгүүдийн үнийн өөрчлөлтийг тэдгээрийн нийт борлуулалтанд эзлэх хувийн

жингээр жигнэж тооцсон индекс байна

5 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн

индекс тооцох зарчим

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн

хувьд тайлант үеийн борлуулалтын бүтцийг тухай бүр тооцох боломжгүй учир жин

тооцсон үе нь индексийн суурь үеийнхтэй давхцаж байх Ласпейресийн үнийн

индексийг хэрэглэнэ

ЗБЗГҮҮИ-ийг аймаг нийслэлийн түвшинд улсын түвшинд тооцно

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын индексийг тооцоход дараах

дарааллаар гүйцэтгэнэ Үүнд

Сагсанд сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жинг тооцох

Сонгосон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг тооцох

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хувийн индексийг үндэслэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцох

Аймаг болон нийслэлийн ЗБЗГ-ын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг үндэслэн улсын ерөнхий индексийг тооцох

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

24

Зочид буудал зоогийн газрын дэд салбар тус бүр дээр улсын индексийг

тооцогдсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын салбарын улсын ерөнхий индексийг

тооцно

6 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх тодорхой шинж чанарын тодорхойлолт зэрэглэл орц порц

онцлог тохижилт түүнчлэн хэмжих нэгж савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо

хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг үзүүлэлтийг тусгана Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод

доорхи шалгуур үзүүлэлтийг тусгана

Бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлөх шалгуур үзүүлэлт

Шалгуур үзүүлэлтийн тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр

Тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний оноосон нэр байна

Бүтээгдэхүүний шинж чанар болон төрлийн талаархи

мэдээллийг агуулсан байна

Үйлчилгээний

тодорхойлолт

Тухайн үйлчилгээний зэрэглэл тохижилт тавилга

хэмжээ шинж чанар зориулалт онцлог тусгай

үйлчилгээтэй эсэх (Жишээлбэл хоёр ортой LCD tv хаан

ор хатан ор өглөөний цайтай) гэх зэргээр нарийвчлан

тусгасан тодорхойлолт

Бүтээгдэхүүний

тодорхойлолт

Тухайн бүтээгдэхүүний зэрэглэл жин найрлага орц

хэмжээ шинж чанар зориулалтонцлог брэнд гэх мэт

(Жишээлбэл ldquoАПУrdquo цэвэр ус 025 гр савласан хуванцар

савтай АПУ ХК-д үйлдвэрлэсэн зэрэг)

Борлуулалтын дүн Борлуулсан бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нийт хэмжээ

Хэмжих нэгж

Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод хэрэглэж байгаа хэмжих

нэгж (гр л порц нэг таваг нэг аяга цаг хоног ширхэг

зэрэг)

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

25

7 Үнэ цуглуулах хэлбэр давтамж

ЗБЗГҮҮИ-ийн тооцоонд ашиглагдах бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ улирлаар

тооцогдоно Уг аргачлалын 16-д заасан 2 дугаар аргаар моментын үнээр өөрөөр

хэлбэл улирлын сүүлийн сарын 15-ны байдлаар тогтоосон үнийг цуглуулна

8 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнд гарсан чанарын өөрчлөлтийг тусгах

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад тухайн бүтээгдэхүүн

үйлчилгээнд чанарын зарим өөрчлөлт гардаг

Зочид буудлын хувьд өрөөнд засвар хийгдэх шинэ тохижилт хийгдэх энгийн

өрөөг засаж тохижуулан люкс өрөө болгох эсвэл шинэ үйлчилгээ нэмэгдэх

тухайлбал өрөөний үйлчилгээнд өглөөний цай машины үйлчилгээ тосох угтах үдэж

өгөх үйлчилгээ нэмэгдэх гэх мэт харин зоогийн газрын хувьд хоолны орц өөрчлөгдөх

орцонд шинээр бүтээгдэхүүн нэмэгдэх хоолны порц хэмжээ нэмэгдэх гэх зэрэг

өөрчлөлтүүд гарч болно Хэрэв бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанарт өөрчлөлт орж

зардал нь нэмэгдвэл чанарын өөрчлөлтийг анхааралтай судалж үнийн өөрчлөлтийг

аль болох бодитойгоор үнэлнэ

Чанарын өөрчлөлт гарсан тохиолдолд ерөнхий индексийн тооцоонд тодотгол

хийж уг аргачлалын ldquo19rdquo-ийн дагуу засварлана

Зочид буудал зоогийн газрын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс тооцох

жишээ

1 Улсын ерөнхий жин тооцох

Манай улсын хувьд аж ахуйн нэгжийн тооллого зочид буудал зоогийн газрын

аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн тайлан болон бизнес регистрийн сангийн

мэдээллийг үндэслэн ЗБЗГҮҮИ тооцоход ашиглах бүтээгдэхүүний жинг тооцно

Зочид буудал зоогийн газрын аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааны жилийн

тайлан нь хамгийн бодит мэдээллийн эх үүсвэр байна Жишээ нь

Тухайн дэд бүлгийн нийт борлуулалтын орлогын хэмжээ

Дэд бүлгийн жин = 100

Салбарын нийт борлуулалтын орлого

Зочид буудал зоогийн газрын салбарын хэмжээгээр 2013 онд 268570190

мянган төгрөгийн гүйлгээ орлого хийснээс зочид буудлын салбар 88879863

мянган төгрөгийн үйлчилгээг борлуулжээ гэж үзье

Жишээ нь

Тооцооноос харахад 2013 оны зочид буудлын салбарын нийт борлуулалтын

331 хувийг богино хугацаагаар байр сууцаар хангах үйл ажиллагаа эзэлж байна Дэд

бүлэг бүрийн жингийн тооцоог доорх хүснэгтээр үзүүлэв

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

26

Хүснэгт 1 Зочид буудлын салбарын дэд бүлгүүдийн жин 2013 оны жилийн

эцсийн байдлаар бүгд харьцуулснаар

Дараа нь дэд бүлгүүдээ Улаанбаатар аймгаар ялган тэдгээрт хамаарах

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний бүлгийн болон хувийн жинг тооцож гаргана

2 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа (55)-ны үнийн

индекс тооцох нь

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагааны жишээн дээр үнийн

индексийг тооцьё Энэ дэд бүлэгт хамаарах үйлчилгээний бүлэг бүрийн хувийн

жингийн тооцоог жишээгээр харуулбал

Хүснэгт 2 Зочид буудлын үйл ажиллагаа

Бүлэг

Улаанбаатар Аймаг

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Нийт борлуулалт

мян төг Жин

Өрөө 15 383 1329 09996 2 539 2438 09840

Танхим 5 4064 00004 41 2500 00160

НИЙТ 15 388 5393 10000 2 580 4938 10000

Улаанбаатар хотын зочид буудлын жинг хэрхэн тооцсон болон үйлчилгээний

бүлэг түүнд хамаарах үйлчилгээний жин тооцсон жишээг харуулъя Энэ бүлгийн

үйлчилгээний хувьд 2014 оны 2 ба 3-р улирлын үнийн мэдээлэл өгөгдсөн гэж үзье

Зочид буудлын үйлчилгээний бүлэг бүрт бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй үйлчилгээг сонгон авч үйлчилгээний сагсанд оруулна

Cонгогдоогүй бусад үйлчилгээний жинг шингээж жинг 10-тэй тэнцүү болгоно

Цаашид сагсанд орсон үйлчилгээний үнийн судалгааг авч улирал бүр үнийн

индекс тооцно (үнэ цуглуулах маягтаар) Жишээбэл Хүснэгт 3-т байгаа үйлчилгээнүүд

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үйлчилгээний бүлгийн нийт орлогын 700-аас

доошгүй хувийг эзэлж буй сонгогдсон үйлчилгээнүүд нэгжийн үнэ гэдэг нь худалдан

авагчийн үнээс НӨАТ-10 хасаад гарсан үйлдвэрлэгчийн үнэ гэж үзэн жинг тооцьё

Ш

ISIC 2 оронгийн түвшин дэх бүлгийн нэр

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа 17 969 0331 06691

56 Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309

Нийт 26 857 0190 10000

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

27

Хүснэгт 3 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа УБ хотын

ЗБ

Үйлчилгээ

Нийт

борлуулалт

мянтөг

Хувийн

жин Нэгжийн үнэмянтөг Индекс

А 1 2 3 4 5

Нийт 15 388 5393 10000 2014-2

улирал

2014-3

улирал 1039

1 Өрөө 15 383 1329 09996 1039

Ерөнхийлөгчийн өрөө 820 5600 00533 526 0000 526 0000 1000

Гүйцэтгэх захиралын өрөө 2 318 9682 01507 458 0000 458 0000 1000

Люкс өрөө 7 682 8437 04993 326 0000 336 0000 1031

Стандарт өрөө 4 560 7610 02964 250 0000 270 0000 1080

2Танхим 5 4064 00004 1153

Хурлын заал 1 0064 00001 25 0000 30 0000 1200

Уулзалтын өрөө 4 4000 00003 35 0000 40 0000 1143

Хүснэгт 2-оос Жин гэсэн баганын үйлчилгээний бүлгийн жинг авч

харгалзуулна Индексийн суурь үеэр 2014 оны 2-р улирлыг авав Хүснэгт (3) - ийн

багана ldquo5rdquo-д худалдсан үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг

P

P

i

i )(0

1

томьёогоор ( 1iP-тайлант оны 0iP

-суурь үеийн үнэ) бодож гаргав Жишээ нь Люкс

өрөөний үнийн индекс нь

Улаанбаатар хотын зочид буудлын люкс өрөөний үнэ 2014 оны 3 улиралд 2-р

улирлаас 31 хувиар нэмэгдсэн байна

Үйлчилгээний бүлгийн үнийн индексийг тооцохын тулд энэ дэд бүлэгт байгаа

үйлчилгээ тус бүрийн үнийн хувийн индексийг жингээр үржүүлж нийлбэрийг нь тухайн

үйлчилгээний бүлгийн нийт жинд харьцуулж тооцно

Тухайлбал өрөө бүлгийн индекс

910329640499301507005330

296400108499301103150700100053300100

Өрөө бүлгийн үнийн индекс 1039 буюу 39 пунктээр өссөн дүн гарч байна

Улаанбаатар хотын зочид буудлын салбарын ерөнхий индексийг хэрхэн

тооцохыг авч үзье Уг индексийг тооцоход үйлчилгээний бүлгүүдийн индекс болон

үйлчилгээний бүлгийн жинг ашиглан дээрхтэй адил зарчмыг баримтлан тооцно

Тухайлбал

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

28

Улаанбаатар хотын зочид буудлын үнийн индекс 1039 хувь болж үнэ 39

хувиар өссөн тооцоо гарлаа

Аймгийн зочид буудлын салбарын үнийн ерөнхий индексийг дээрхтэй адил

зарчмаар тооцно

Ийнхүү тооцсоны эцэст зочид буудлын салбарын Улаанбаатар дахь ЗБ-ын ҮҮИ

аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа ЗБ-ын ҮҮИ болон тэдгээрийн үйлчилгээний

бүлгийн индексийг харах боломтой боллоо

Үүний дараа зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индексийг дараах

байдлаар тооцно (матрицын аргаар)

Эхний алхам бол зочид буудлын салбарын нийт орлогод эзлэх Улаанбаатар

хотын болон аймгийн зочид буудлын жинг дахин тооцох явдал юм (хүснэгт 4)

Хүснэгт 4 Зочид буудлын салбарын жин

Хүснэгт 5 55 Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх үйл ажиллагаа

Жинг дахин тооцсоны дараа улсын хэмжээн дэх өрөөний танхимын үнийн

индекс Улаанбаатар аймгийн зочид буудлын салбарын ерөнхий индекс болон зочид

буудлын салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн ерөнхий индексийг тооцно (хүснэгт 5)

Тухайлбал

Нийт борлуулалт

мянтөг Хувийн жин

Нийт 17 969 03310 10000

1 Улаанбаатар хотын

ЗБ 08564

Өрөө 15 383 13290 08561

Танхим 5 40640 00003

2 Аймгийн ЗБ 01436

Өрөө 2 539 24380 01413

Танхим 41 25000 00023

Жин

Хувийн

индекс ЖинИндекс Индекс

Үйлчилгээ УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг УБ Аймаг

Өрөө 08561 01413 1039 1153 890 163 1055

Танхим 00003 00023 1021 1085 003 025 1078

Нийт 08564 01436 890 165

Индекс 1039 1152

Ерөнхий индекс 1055

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

29

Зочид буудлын салбарын улсын ерөнхий индекс 1055 хувь болж үнэ 55

хувиар өсчээ

Мөн адил энэ зарчмаар зоогийн газрын ерөнхий үнийн индексийг тооцно

Зоогийн газрын салбарын ерөнхий индексийг дээрх аргаар бодон гаргасан гэж

үзье (Хүснэгт 6)

Хүснэгт 6 Нийтийн хоолны үйлчилгээ

Зочид буудал болон зоогийн газрын салбарын үнийн ерөнхий индексийг тус

бүрт нь тооцсоны дараа зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индексийг тооцно

Манай жишээгээр

Хүснэгт 7 Зочид буудал зоогийн газрын салбарын үйлчилгээ

Зочид буудал зоогийн газрын ерөнхий индекс 1059 хувь болж зочид буудал

зоогийн газрын салбарын үнэ 59 хувиар өссөн байна

Индекс

Бүтээгдэхүүний бүлэг УБ Аймаг

Зууш десерт 1045

Хоол 1068

Согтууруулах ундаа 1082

Ундаа 1072

Индекс 1149 1081

Ерөнхий индекс 1068

Борлуулалтын

орлого мян

төг

Дэд

бүлгийн

жин

2014-II

2014-

III

Индекс

Зочид буудал зоогийн газрын

салбар 26 857 0190 10000 1059

Зочид буудал байр сууцаар үйлчлэх

үйл ажиллагаа 17 969 03307 06691 1055

Нийтийн хоолны үйлчилгээ 8 887 9863 03309 1068

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

30

АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ

1 Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007

он

2 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал СPC-2

3 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн болон үндэсний нийт орлого тооцох аргачлал ҮСХ

2013 он

4 Дэлхийн банк группын сайт httpsdatahelpdeskworldbankorg

5 Европын Үнийн Статистик Евростат 2008 он

6 Жижиглэн худалдааны үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2007 он

7 Уганда улсын ҮҮҮИ-ийн тайлан 2009 он

8 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индекс ҮСХ Улаанбаатар 2013 он

9 Үйлчилгээний салбарын үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийг сайжруулах

аргачлалын гарын авлага ЭЗХАХБ 2005 он

10 Үйлдвэрлэгчийн үнийн индексийн гарын авлага онол болон практик Олон Улсын

Валютын Сан 2004 он

11 Үйлвэрлэгчийн үнийн индекс - Харьцуулсан аргачлалууд ЭЗХАХБ Парис 2011

он

12 Эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилал ҮСХ

Улаанбаатар 2011 он

- --shy ~~ 5YT3 3rg3XYYH IllIo1

H3P C-~eln Kog Togopxolo1n onT X3MgtKIIIX H3f)KIll Io1H

H3rgtK YH3 A 9 B ~ ~ r J 1

II V- ) )V

~ ~ I I )r ~ ~--~~

~~~ ~ ) V

( V ~V( ( ) )

~ -

lt~ lt ) ) ~~ ~~~ ~V~ ij

lt ) ) (~ ~

V --------shy

YHPSH~ CraTlCH1Kill IIIH XOPOOHbl~~rbIH MaHrr AYCY-1 20fJ OHb CapblH I-Hbl 6 APIllIll rw-p5 TOOT rywaana p 6arnaB

AgtK VHI1QB3P~HH ca116ap blH VHI1QB3pI13rl~HH VH~HH 20 OHbl -p capblH M3Q33

A XaSIn~H X3C3r

IPerlllCTplll l1 H gyraap

AI1Mar HIIII1Cmn

CyM gvyp3r

~ axyl1H H3f)K

6al1ryynna~lttH3p

Yl1n a~t~aHbl can6 bl 4111rn3n

_ H3p

~ ~ V

)J

V J~(

KOg

6yJ~HH~ ~

1 YHIII IIIH M3A33HA cOHrorACOH a)K axylliH H3r)K 6alliryynnarYYA cap 6YPllliliH 18-Hbl AOTOP alliMar Ayyprlll lli H cTaTIIICTIII KlIIlII H X3nT3CT MaHrraap IIIpyynH3

2 Alii Mar Hlllllicn3nllliliH CTaTIllCTIII KlII lIIH X3nnc ra3ap wanraH H3rrr3)K cap 6YPIII~H 21-HA YHA3CHIII~ CTaTIIICTIIIKllllli H XOPOO HA ~aXIIIM x3n63p33p IIIpyynH3

-

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгааны код

1 Материалын зардал нэмэгдсэнбуурснаас

2 Хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэнбуурснаас

3 Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс

4 Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс

5 Борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор үнэд өөрчлөлт оруулах

6 Бусадhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip тодорхойлж бичнэ үү

Дарга захирал эзэн helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Тамга Ерөнхий (ахлах) нягтлан бодогч helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Эдийн засагчhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20 оны hellip сарын hellip

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

В Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах

үнэ (төгрөгөөр)

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл Код

Өөрчлөл

т

оруулсан

Өөрчлөгдсөн үнэ

(төгрөгөөр)

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан

Доорх кодоос хамгийн их н өлөө үзүүлсэн аль нэг

кодыг дугуйлна уу

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл Код

Өөрчлөл

т

оруулсан

огноо

Оруулсан

өөрчлөлт

Уг өөрчлөлт нэгжийн үнэд

нөлөөлсөн эсэх (тийм-1 үгүй-

2)

A Б В Г Д 1

A Б В 1 Д

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН 20hellip ОНЫ hellip-Р САРЫН

МЭДЭЭ (АҮСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдахаар сонгогдсон аж ахуйн нэгжүүд сонгогдсон бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

тодорхойлолтод тохирсон бүтээгдэхүүний үнийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж мэдээлнэ

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг ldquoСтатистикийн тухайrdquo

Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газар УБЕГ-аас олгосон 7 орон

бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг нийслэл сум дүүргийн

нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэлийг ldquoЭдийн

засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалrdquo ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

Мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүний нэрийг Үндэсний статистикийн хорооноос нэр зааж тодорхойлж өгнө Сонгогдсон

бүтээгдэхүүний борлуулалтад 700-аас дээш хувийн жин эзэлдэг нэр төрлийн үйлдвэрлэгчийн үнийг маягтын Үнийн

мэдээлэл хэсэгт гаргана

А Б багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийг бүртгэнэ Жишээ нь талхийг бүртгэхэд маягтын төрөл хэсэгт талх нэр

төрөл хэсэгт Атар талх Нийслэл талх Өргөө талх гэж бичнэ

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бүтээгдэхүүний кодыг нөхнө

Г багананд бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлтүүд (холбогдох

техникийн үзүүлэлтүүд хийц загвар онцлог) түүнчлэн хэмжих нэгж савласан төрөл худалдах нөхцөл (тухайлбал хүргэж

өгөх төлбөрийг тодорхой хугацаанд хийх) зэрэг үзүүлэлтүүд тусгагдана

В Г багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтыг ҮСХ-оос бичнэ

Д багананд бүтээгдэхүүний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь ш кг мл гр тн л боодол хайрцаг гэх мэт

1 багананд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

Аливаа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд гарсан зардал ашгийг багтаасан үйлдвэрийн газрын үнийг үндсэн үнэ гэнэ

Үндсэн үнэд татаасыг оруулж тооцох ба шууд бус татварыг оруулахгүй Шууд бус татварт гаалийн татвар онцгой албан

татвар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар зэргийг хамруулан ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнийг сар бүрийн 15-ны өдрийн үнээр авна Тухайн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх

Баасан гаригт шилжүүлэх Ням гаригт таарвал дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бүтээгдэхүүний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Жишээ нь А компанийн Б бүтээгдэхүүн Үйлдвэрлэгчийн үнийн 2015

оны 1-р сарын мэдээ-нд хамрагдахаар сонгогдсон гэе Б бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ 2015 оны 1-р сарын 15-ны

өдөр 1500 төгрөг байсан бол маягтын үнийг хэсгийг 1500 төгрөг гэсэн байдлаар нөхнө

Хэрэв бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ төгрөгөөр илэрхийлэгддэггүй гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол

тухайн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах өдрийг амралтын өдөр

таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг шилжүүлсэн өдрийн ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж

аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр

үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ ААНБ нь багана 1 буюу бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

В Үнэ тодорхойлолтын өөрчлөлтийн мэдээлэл Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн бүтээгдэхүүний хувьд шинэ сав баглаатай болох савлагааны хэмжээ техникийн болон загварын тодорхойлолт нь өөрчлөгдөх зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад уг

өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх багананд

хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараахь шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын

баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

В2 Тодорхойлолт өөрчлөгдөлгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт

өрсөлдөөний хүчин зүйлс зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт оруулсан бол маягтын В2 хэсгийг

бөглөнө Бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад үнэ өөрчлөгдсөний

дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан баганад дараах шалтгаануудаас хамгийн их нөлөө үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг

тухайн баганад бичнэ

bull Бүтээгдэхүүний материалын зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол

1 кодыг

bull Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр

төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

bull Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн

өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

bull Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

bull Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан

тохиолдолд 5 кодыг

bull Бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6

кодыг бичиж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Үндэсний статистикийн хороо

Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261563

~ ~ ~paa 6yr33rp3xYYHL-l11

Tepen ~ ~ ytpLshyB

Topopxolilnonrf---- X3MgtKIt1 X

H3rgtK

H3rgtKIt1I1H yH3

A ~ __ ~ r J 1

~ 7

~ -

V ~) ) ~

( ~J ~

~~V~~ ~~ -

~ )

y I ~

~ ~

(( ) ~ ~

~~ ~

-- V ~ ~~ _ V shy --V ~ ~ - ~

YHAtCHI1~ Cr TV1 CT l-1 KV1~1j XOPOOH bl AalJrbl H 20 15OHb~ -P capblH (ti-Hbl 8APIo1~H4OOT Tywaanaap 6amas

XYDanDaaHbl Can6apblH YHHMH 20 OH bl

A XaSm1l1H X3C3r

IPerlt1Crplt1l1H pyraap

I - ~ H3P -

AI1Mar HL-llil cmn

CYM P v yp3r ---shy ~ AgtK axyl1H H3rgtK ~)6al1ryynnarblH H3P

Yl1n agtKL-lnnaraaHr)

can6apblH mrn3n )VJ

KOp

6 YHIIIH H M3~ V )

MagtlrT XCY-1

-p ca pblH M3D33

1 XYAanAaaHbl can6apblH YHIo1~H M3A33HA COHrorACOH agtK aXY~H H3rgtK 6a~ryynnaryYA YHIo1~H M3A33r cap 6YPI1~H 18-Hbl AOTOP a~Mar

Ayyprlo1~H CTaTIo1CTIo1KIo1~H X3nnCT MagtlrTaap L-lpyynH3

2 A~Mar HL-l~Cn3nL-l~H CTaTL-lCTL-lKL-l~H X3nnc ra3ap YHL-l~H M3A33r cap 6YPL-l~H 21-HA YHA3CH L-l~ CTanCTL-lKL-l~H XOPOOHA LaXL-lM x3n63p33p L-lpyynH3

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгааны код

1 Материалын зардал нэмэгдсэнбуурснаас

2 Хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэнбуурснаас

3 Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс

4 Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс

5 Борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор үнэд өөрчлөлт оруулах

6 Бусадhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip тодорхойлж бичнэ үү

Дарга захирал эзэн helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Тамга Ерөнхий (ахлах) нягтлан бодогч helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Эдийн засагчhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20 оны hellip сарын hellip

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

В Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах

үнэ (төгрөгөөр)

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл Код

Өөрчлөл

т

оруулсан

Өөрчлөгдсөн үнэ

(төгрөгөөр)

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан

Доорх кодоос хамгийн их н өлөө үзүүлсэн аль нэг

кодыг дугуйлна уу

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл Код

Өөрчлөл

т

оруулсан

огноо

Оруулсан

өөрчлөлт

Уг өөрчлөлт нэгжийн үнэд

нөлөөлсөн эсэх (тийм-1 үгүй-

2)

A Б В Г Д 1

A Б В 1 Д

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН 20hellip ОНЫ hellip-Р САРЫН

МЭДЭЭ (АҮСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдахаар сонгогдсон аж ахуйн нэгжүүд сонгогдсон бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

тодорхойлолтод тохирсон бүтээгдэхүүний үнийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж мэдээлнэ

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг ldquoСтатистикийн тухайrdquo

Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газар УБЕГ-аас олгосон 7 орон

бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг нийслэл сум дүүргийн

нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэлийг ldquoЭдийн

засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалrdquo ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

Мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүний нэрийг Үндэсний статистикийн хорооноос нэр зааж тодорхойлж өгнө Сонгогдсон

бүтээгдэхүүний борлуулалтад 700-аас дээш хувийн жин эзэлдэг нэр төрлийн үйлдвэрлэгчийн үнийг маягтын Үнийн

мэдээлэл хэсэгт гаргана

А Б багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийг бүртгэнэ Жишээ нь талхийг бүртгэхэд маягтын төрөл хэсэгт талх нэр

төрөл хэсэгт Атар талх Нийслэл талх Өргөө талх гэж бичнэ

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бүтээгдэхүүний кодыг нөхнө

Г багананд бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлтүүд (холбогдох

техникийн үзүүлэлтүүд хийц загвар онцлог) түүнчлэн хэмжих нэгж савласан төрөл худалдах нөхцөл (тухайлбал хүргэж

өгөх төлбөрийг тодорхой хугацаанд хийх) зэрэг үзүүлэлтүүд тусгагдана

В Г багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтыг ҮСХ-оос бичнэ

Д багананд бүтээгдэхүүний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь ш кг мл гр тн л боодол хайрцаг гэх мэт

1 багананд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

Аливаа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд гарсан зардал ашгийг багтаасан үйлдвэрийн газрын үнийг үндсэн үнэ гэнэ

Үндсэн үнэд татаасыг оруулж тооцох ба шууд бус татварыг оруулахгүй Шууд бус татварт гаалийн татвар онцгой албан

татвар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар зэргийг хамруулан ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнийг сар бүрийн 15-ны өдрийн үнээр авна Тухайн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх

Баасан гаригт шилжүүлэх Ням гаригт таарвал дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бүтээгдэхүүний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Жишээ нь А компанийн Б бүтээгдэхүүн Үйлдвэрлэгчийн үнийн 2015

оны 1-р сарын мэдээ-нд хамрагдахаар сонгогдсон гэе Б бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ 2015 оны 1-р сарын 15-ны

өдөр 1500 төгрөг байсан бол маягтын үнийг хэсгийг 1500 төгрөг гэсэн байдлаар нөхнө

Хэрэв бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ төгрөгөөр илэрхийлэгддэггүй гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол

тухайн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах өдрийг амралтын өдөр

таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг шилжүүлсэн өдрийн ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж

аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр

үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ ААНБ нь багана 1 буюу бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

В Үнэ тодорхойлолтын өөрчлөлтийн мэдээлэл Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн бүтээгдэхүүний хувьд шинэ сав баглаатай болох савлагааны хэмжээ техникийн болон загварын тодорхойлолт нь өөрчлөгдөх зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад уг

өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх багананд

хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараахь шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын

баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

В2 Тодорхойлолт өөрчлөгдөлгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт

өрсөлдөөний хүчин зүйлс зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт оруулсан бол маягтын В2 хэсгийг

бөглөнө Бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад үнэ өөрчлөгдсөний

дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан баганад дараах шалтгаануудаас хамгийн их нөлөө үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг

тухайн баганад бичнэ

bull Бүтээгдэхүүний материалын зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол

1 кодыг

bull Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр

төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

bull Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн

өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

bull Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

bull Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан

тохиолдолд 5 кодыг

bull Бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6

кодыг бичиж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Үндэсний статистикийн хороо

Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261563

~ ~ ~paa 6yr33rp3xYYHL-l11

Tepen ~ ~ ytpLshyB

Topopxolilnonrf---- X3MgtKIt1 X

H3rgtK

H3rgtKIt1I1H yH3

A ~ __ ~ r J 1

~ 7

~ -

V ~) ) ~

( ~J ~

~~V~~ ~~ -

~ )

y I ~

~ ~

(( ) ~ ~

~~ ~

-- V ~ ~~ _ V shy --V ~ ~ - ~

YHAtCHI1~ Cr TV1 CT l-1 KV1~1j XOPOOH bl AalJrbl H 20 15OHb~ -P capblH (ti-Hbl 8APIo1~H4OOT Tywaanaap 6amas

XYDanDaaHbl Can6apblH YHHMH 20 OH bl

A XaSm1l1H X3C3r

IPerlt1Crplt1l1H pyraap

I - ~ H3P -

AI1Mar HL-llil cmn

CYM P v yp3r ---shy ~ AgtK axyl1H H3rgtK ~)6al1ryynnarblH H3P

Yl1n agtKL-lnnaraaHr)

can6apblH mrn3n )VJ

KOp

6 YHIIIH H M3~ V )

MagtlrT XCY-1

-p ca pblH M3D33

1 XYAanAaaHbl can6apblH YHIo1~H M3A33HA COHrorACOH agtK aXY~H H3rgtK 6a~ryynnaryYA YHIo1~H M3A33r cap 6YPI1~H 18-Hbl AOTOP a~Mar

Ayyprlo1~H CTaTIo1CTIo1KIo1~H X3nnCT MagtlrTaap L-lpyynH3

2 A~Mar HL-l~Cn3nL-l~H CTaTL-lCTL-lKL-l~H X3nnc ra3ap YHL-l~H M3A33r cap 6YPL-l~H 21-HA YHA3CH L-l~ CTanCTL-lKL-l~H XOPOOHA LaXL-lM x3n63p33p L-lpyynH3

АЖ ҮЙЛДВЭРИЙН САЛБАРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭГЧИЙН ҮНИЙН 20hellip ОНЫ hellip-Р САРЫН

МЭДЭЭ (АҮСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Үйлдвэрлэгчийн үнийн мэдээнд хамрагдахаар сонгогдсон аж ахуйн нэгжүүд сонгогдсон бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

тодорхойлолтод тохирсон бүтээгдэхүүний үнийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж мэдээлнэ

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг ldquoСтатистикийн тухайrdquo

Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газар УБЕГ-аас олгосон 7 орон

бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг нийслэл сум дүүргийн

нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны чиглэлийг ldquoЭдийн

засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалrdquo ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

Мэдээнд хамрагдах бүтээгдэхүүний нэрийг Үндэсний статистикийн хорооноос нэр зааж тодорхойлж өгнө Сонгогдсон

бүтээгдэхүүний борлуулалтад 700-аас дээш хувийн жин эзэлдэг нэр төрлийн үйлдвэрлэгчийн үнийг маягтын Үнийн

мэдээлэл хэсэгт гаргана

А Б багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийг бүртгэнэ Жишээ нь талхийг бүртгэхэд маягтын төрөл хэсэгт талх нэр

төрөл хэсэгт Атар талх Нийслэл талх Өргөө талх гэж бичнэ

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бүтээгдэхүүний кодыг нөхнө

Г багананд бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлтүүд (холбогдох

техникийн үзүүлэлтүүд хийц загвар онцлог) түүнчлэн хэмжих нэгж савласан төрөл худалдах нөхцөл (тухайлбал хүргэж

өгөх төлбөрийг тодорхой хугацаанд хийх) зэрэг үзүүлэлтүүд тусгагдана

В Г багананд бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтыг ҮСХ-оос бичнэ

Д багананд бүтээгдэхүүний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь ш кг мл гр тн л боодол хайрцаг гэх мэт

1 багананд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

Аливаа бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд гарсан зардал ашгийг багтаасан үйлдвэрийн газрын үнийг үндсэн үнэ гэнэ

Үндсэн үнэд татаасыг оруулж тооцох ба шууд бус татварыг оруулахгүй Шууд бус татварт гаалийн татвар онцгой албан

татвар нэмэгдсэн өртгийн албан татвар зэргийг хамруулан ойлгоно

Үйлдвэрлэгчийн үнийг сар бүрийн 15-ны өдрийн үнээр авна Тухайн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх

Баасан гаригт шилжүүлэх Ням гаригт таарвал дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бүтээгдэхүүний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Жишээ нь А компанийн Б бүтээгдэхүүн Үйлдвэрлэгчийн үнийн 2015

оны 1-р сарын мэдээ-нд хамрагдахаар сонгогдсон гэе Б бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ 2015 оны 1-р сарын 15-ны

өдөр 1500 төгрөг байсан бол маягтын үнийг хэсгийг 1500 төгрөг гэсэн байдлаар нөхнө

Хэрэв бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнэ төгрөгөөр илэрхийлэгддэггүй гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол

тухайн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах өдрийг амралтын өдөр

таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг шилжүүлсэн өдрийн ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж

аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр

үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ ААНБ нь багана 1 буюу бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэгчийн үнийг нөхнө

В Үнэ тодорхойлолтын өөрчлөлтийн мэдээлэл Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн бүтээгдэхүүний хувьд шинэ сав баглаатай болох савлагааны хэмжээ техникийн болон загварын тодорхойлолт нь өөрчлөгдөх зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад уг

өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх багананд

хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараахь шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын

баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

В2 Тодорхойлолт өөрчлөгдөлгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт

өрсөлдөөний хүчин зүйлс зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт оруулсан бол маягтын В2 хэсгийг

бөглөнө Бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад үнэ өөрчлөгдсөний

дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан баганад дараах шалтгаануудаас хамгийн их нөлөө үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг

тухайн баганад бичнэ

bull Бүтээгдэхүүний материалын зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол

1 кодыг

bull Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр

төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

bull Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн

өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

bull Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

bull Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан

тохиолдолд 5 кодыг

bull Бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6

кодыг бичиж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Үндэсний статистикийн хороо

Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261563

~ ~ ~paa 6yr33rp3xYYHL-l11

Tepen ~ ~ ytpLshyB

Topopxolilnonrf---- X3MgtKIt1 X

H3rgtK

H3rgtKIt1I1H yH3

A ~ __ ~ r J 1

~ 7

~ -

V ~) ) ~

( ~J ~

~~V~~ ~~ -

~ )

y I ~

~ ~

(( ) ~ ~

~~ ~

-- V ~ ~~ _ V shy --V ~ ~ - ~

YHAtCHI1~ Cr TV1 CT l-1 KV1~1j XOPOOH bl AalJrbl H 20 15OHb~ -P capblH (ti-Hbl 8APIo1~H4OOT Tywaanaap 6amas

XYDanDaaHbl Can6apblH YHHMH 20 OH bl

A XaSm1l1H X3C3r

IPerlt1Crplt1l1H pyraap

I - ~ H3P -

AI1Mar HL-llil cmn

CYM P v yp3r ---shy ~ AgtK axyl1H H3rgtK ~)6al1ryynnarblH H3P

Yl1n agtKL-lnnaraaHr)

can6apblH mrn3n )VJ

KOp

6 YHIIIH H M3~ V )

MagtlrT XCY-1

-p ca pblH M3D33

1 XYAanAaaHbl can6apblH YHIo1~H M3A33HA COHrorACOH agtK aXY~H H3rgtK 6a~ryynnaryYA YHIo1~H M3A33r cap 6YPI1~H 18-Hbl AOTOP a~Mar

Ayyprlo1~H CTaTIo1CTIo1KIo1~H X3nnCT MagtlrTaap L-lpyynH3

2 A~Mar HL-l~Cn3nL-l~H CTaTL-lCTL-lKL-l~H X3nnc ra3ap YHL-l~H M3A33r cap 6YPL-l~H 21-HA YHA3CH L-l~ CTanCTL-lKL-l~H XOPOOHA LaXL-lM x3n63p33p L-lpyynH3

В Үнэ тодорхойлолтын өөрчлөлтийн мэдээлэл Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн бүтээгдэхүүний хувьд шинэ сав баглаатай болох савлагааны хэмжээ техникийн болон загварын тодорхойлолт нь өөрчлөгдөх зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад уг

өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх багананд

хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараахь шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын

баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

В2 Тодорхойлолт өөрчлөгдөлгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүний нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт

өрсөлдөөний хүчин зүйлс зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт оруулсан бол маягтын В2 хэсгийг

бөглөнө Бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт оруулсан огноо баганад үнэ өөрчлөгдсөний

дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

хэлтэс газрын ажилтнууд бичнэ

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан баганад дараах шалтгаануудаас хамгийн их нөлөө үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг

тухайн баганад бичнэ

bull Бүтээгдэхүүний материалын зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол

1 кодыг

bull Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэн эсвэл буурснаас бүтээгдэхүүний нэр

төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

bull Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн

өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

bull Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

bull Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан

тохиолдолд 5 кодыг

bull Бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6

кодыг бичиж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Үндэсний статистикийн хороо

Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261563

~ ~ ~paa 6yr33rp3xYYHL-l11

Tepen ~ ~ ytpLshyB

Topopxolilnonrf---- X3MgtKIt1 X

H3rgtK

H3rgtKIt1I1H yH3

A ~ __ ~ r J 1

~ 7

~ -

V ~) ) ~

( ~J ~

~~V~~ ~~ -

~ )

y I ~

~ ~

(( ) ~ ~

~~ ~

-- V ~ ~~ _ V shy --V ~ ~ - ~

YHAtCHI1~ Cr TV1 CT l-1 KV1~1j XOPOOH bl AalJrbl H 20 15OHb~ -P capblH (ti-Hbl 8APIo1~H4OOT Tywaanaap 6amas

XYDanDaaHbl Can6apblH YHHMH 20 OH bl

A XaSm1l1H X3C3r

IPerlt1Crplt1l1H pyraap

I - ~ H3P -

AI1Mar HL-llil cmn

CYM P v yp3r ---shy ~ AgtK axyl1H H3rgtK ~)6al1ryynnarblH H3P

Yl1n agtKL-lnnaraaHr)

can6apblH mrn3n )VJ

KOp

6 YHIIIH H M3~ V )

MagtlrT XCY-1

-p ca pblH M3D33

1 XYAanAaaHbl can6apblH YHIo1~H M3A33HA COHrorACOH agtK aXY~H H3rgtK 6a~ryynnaryYA YHIo1~H M3A33r cap 6YPI1~H 18-Hbl AOTOP a~Mar

Ayyprlo1~H CTaTIo1CTIo1KIo1~H X3nnCT MagtlrTaap L-lpyynH3

2 A~Mar HL-l~Cn3nL-l~H CTaTL-lCTL-lKL-l~H X3nnc ra3ap YHL-l~H M3A33r cap 6YPL-l~H 21-HA YHA3CH L-l~ CTanCTL-lKL-l~H XOPOOHA LaXL-lM x3n63p33p L-lpyynH3

~ ~ ~paa 6yr33rp3xYYHL-l11

Tepen ~ ~ ytpLshyB

Topopxolilnonrf---- X3MgtKIt1 X

H3rgtK

H3rgtKIt1I1H yH3

A ~ __ ~ r J 1

~ 7

~ -

V ~) ) ~

( ~J ~

~~V~~ ~~ -

~ )

y I ~

~ ~

(( ) ~ ~

~~ ~

-- V ~ ~~ _ V shy --V ~ ~ - ~

YHAtCHI1~ Cr TV1 CT l-1 KV1~1j XOPOOH bl AalJrbl H 20 15OHb~ -P capblH (ti-Hbl 8APIo1~H4OOT Tywaanaap 6amas

XYDanDaaHbl Can6apblH YHHMH 20 OH bl

A XaSm1l1H X3C3r

IPerlt1Crplt1l1H pyraap

I - ~ H3P -

AI1Mar HL-llil cmn

CYM P v yp3r ---shy ~ AgtK axyl1H H3rgtK ~)6al1ryynnarblH H3P

Yl1n agtKL-lnnaraaHr)

can6apblH mrn3n )VJ

KOp

6 YHIIIH H M3~ V )

MagtlrT XCY-1

-p ca pblH M3D33

1 XYAanAaaHbl can6apblH YHIo1~H M3A33HA COHrorACOH agtK aXY~H H3rgtK 6a~ryynnaryYA YHIo1~H M3A33r cap 6YPI1~H 18-Hbl AOTOP a~Mar

Ayyprlo1~H CTaTIo1CTIo1KIo1~H X3nnCT MagtlrTaap L-lpyynH3

2 A~Mar HL-l~Cn3nL-l~H CTaTL-lCTL-lKL-l~H X3nnc ra3ap YHL-l~H M3A33r cap 6YPL-l~H 21-HA YHA3CH L-l~ CTanCTL-lKL-l~H XOPOOHA LaXL-lM x3n63p33p L-lpyynH3

ВБараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгааны код

1 Худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдсэнбуурснаас

2 Хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэнбуурснаас

3 Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс

4 Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс

5 Борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор үнэд өөрчлөлт оруулах

6 Бусадhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip тодорхойлж бичнэ үү

Г НӨАТ төлдөг эсэх (тохирох хариултыгдугуйлна уу) 1 Тийм 2 Үгүй

Дарга захирал эзэн helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Тамга Ерөнхий (ахлах) нягтлан бодогч helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Эдийн засагч

20 оны hellipсарын hellip

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

Өөрчлөлт

оруулсан огноо

Тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний

дараах үнэ

(төгрөгөөр)

В Г Д

1 2 3 4 5 6

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан

Доорх кодоос хамгийн их нөлөө

үзүүлсэн аль нэг кодыг дугуйлна уу

Оруулсан өөрчлөлт

Уг өөрчлөлт

нэгжийн үнэд

нөлөөлсөн эсэх

(тийм-1 үгүй-2)

Өөрчлөлт

оруулсан огноо

Өөрчлөгдсөн үнэ

(төгрөгөөр)

А

Бараа

бүтээгдэхүүний

нэр төрөл

Код

Б

А Б В Г Д 1

Бараа

бүтээгдэхүүний

нэр төрөл

Код

ХУДАЛДААНЫ САЛБАРЫН ҮНИЙН 20 ОНЫ -Р САРЫН

МЭДЭЭ (ХСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Аж ахуйн нэгж нь худалдааны үнийн мэдээллийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж

өгнө Мэдээг сар бүрийн 14-17-ны өдрүүдэд цуглуулна

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг

ldquoСтатистикийн тухайrdquo Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар УБЕГ-аас

олгосон 7 орон бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг нийслэл сум

дүүргийн нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны

чиглэлийг болон ЭЗБТҮАСА-н 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө Уг кодын дагуу бөөний болон жижиглэн

худалдааны үнийн индексийг салгаж тооцно

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

Мэдээнд хамрагдах бараа бүтээгдэхүүний код нэр тодорхойлолт хэмжих нэгжийг Үндэсний статистикийн

хорооноос тодорхойлж өгнө Үнэ цуглуулагч зөвхөн нэгжийн үнэ гэсэн 1-р баганыг нөхнө

А багананд бараа бүтээгдэхүүний төрлийг буюу бүлгийн нэрийг бичнэ Худалдааны салбарын хувьд

ldquoхүнсний бүтээгдэхүүнrdquo ldquoнэхмэл даавуу хувцас арьсан ширэн бүтээгдэхүүнrdquo ldquoсэлбэг хэрэгсэлrdquo гэсэн

төрлөөр бараа бүтээгдэхүүнийг бүлэглэж нөхнө Жишээлбэл тухайн мөрөнд лууван төмс бичигдсэн бол

бараа бүтээгдэхүүний төрлийг хүнсний бүтээгдэхүүн гэж нөхнө

Б багананд бараа бүтээгдэхүүний оноосон нэрийг бичнэ Жишээ нь лууван төмс витафит жүүс гэх мэт

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бараа бүтээгдэхүүний кодыг нөхнө

Г багананд бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд нөлөөлж байгаа гол

үзүүлэлт болох шинж чанарын тодорхойлолт холбогдох техникийн үзүүлэлт хийц загвар савлалт хадгалах

нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ зэргийг тусгана Жишээ нь Витафит жүүс 05л шилтэй Импра цай 25ш

жимстэй цаасан хайрцагтай Боргио пиво 05 л шилтэй гэх мэт

Д багананд худалдаалагдаж байгаа бараа бүтээгдэхүүний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь кг боодол

ширхэг гэх мэт

ldquo1rdquo багананд бараа бүтээгдэхүүний үнийг нөхнө Уг үнэ нь тухайн ААНБ-ын бараа бүтээгдэхүүнийг

борлуулж байгаа зах зээлийн үнэ байна Бараа бүтээгдэхүүний үнийг төгрөгөөр нөхнө Үнийн мэдээлэлд

тухайн бараа бүтээгдэхүүний чанар борлуулагдах үеийн хугацаанаас хамаарсан үнийн хямдрал хамрахгүй

Үнийн мэдээг сар бүрийн 15-ны өдрийн үнээр нөхнө

Тухайн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх Баасан гаригт шилжүүлэх Ням гаригт таарвал

дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бараа бүтээгдэхүүний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Хэрэв бараа бүтээгдэхүүний үнэ төгрөгөөр

бус гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол тухайн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож

төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах өдрийг амралтын өдөр таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг

шилжүүлсэн өдрийн ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бараа бүтээгдэхүүний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих нэгжийг ҮСХ-

ноос урьдчилан бэлтгэж аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ Аймаг нийслэлийн

статистикийн хэлтэс газар тэдгээр үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ ААНБ нь багана ldquo1rdquo буюу бараа

бүтээгдэхүүний үнийг нөхнө

В Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт орсон эсвэл тухайн бараа бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын

тодорхойлолт орц бүтцийн өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө

Жишээ нь Жүүс Витафит 05л хуванцар савтай-ний үнэ цуглуулахаар сонгогдсон байхад тухайн аж ахуйн

нэгжид уг нэр төрлийн жүүс 3 ба түүнээс дээш сарын хугацаагаар борлуулагдахгүй болсон тохиолдолд Жүүс

Гоёо 05л хуванцар савтай болгон өөрчлөн үнийг цуглуулна Ингэж сонгохдоо хуучин шинэ нэр төрлийн

бараа бүтээгдэхүүний зах зээл дээрх борлуулалтын хэмжээ болон үнийн түвшинг харгалзан үзнэ

Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт орсон сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо

баганад уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд

нөлөөлсөн эсэх багананд хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын

дараагийн багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах тохиолдолд тухайн улирлын туршид хуучин шинэ бараа

бүтээгдэхүүний аль алиных нь үнийг зэрэгцүүлэн судална Хуучин бараа бүтээгдэхүүний үнийг тухайн улирал

дуустал өмнөх сарын үнээр нөхнө Харин шинэ үнийг өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах

хэсэгт нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх

зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн

бараа бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт орсон бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бараа бүтээгдэхүүний үнэ

өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг

маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө үзүүлсэн нэг

шалтгааны кодыг тухайн багананд дугуйлна Үүнд

Худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөнөөс барааны нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон

бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс бараа

бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл үнийн

нөхцөл бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай тохиолдолд чанар эрх үүрэг

зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас

өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo кодыг

төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний статистикийн хороо Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261560

YHAjlCH I-l~ CTaTI-lCTI-lKI-l~H XOPOOHbJAaprbIH Ma~rT YCY-120f( OHbl Cpound capblH 1-Hbl eAPI-l~H ~TOOT

TYwaanaap 6amas

Yllln t lo1n r33 Hlo1 l11 Can6a p bl H YHlo1l11H 20 OHbl -p ynlo1pnblH M3A33

A XaSlr~ ttH X3C3r

Per(1CTpI1VtH AYraap ~I ~ II I

1H3~ KOA

AI1Mar HVI~~ )

CYM AYVy0r lt A)J axyv H lH~~)J 6all1ryy~na IH H3p ) II Yl1n a)J~ naa-aHbIshy

Can6apblH lj~V J ip a

1 YVin4 I1nr33H 11 VI can6apblH YHI1V1H cYAanraaHA 1--- COHrorACOH agtK aXYVlH H3rgtK 6aVlryynnarYYA YHI1V1H

M3D33r 36 91 2 capblH 18-Hbl AOTOP aViMar Ayyprl1V1H CTaTVlCTVlKVlVlH X3nT3CT Ma~rTaap VlpyynH3

2 AViMar HVlwcn3nVlwH CTaTI-lCTI1KI1WH X3nT3C ra3ap Hb yVln4V1nr33HI1Vi can6apblH YHI1V1H M3A33r 36912 capblH 21 -HA YHA3CHI1W CTaTI1CTI1KI1WH XOPOOHD LaXVlM x3n63p33p I1pyynH3

6 YH~HH M3A3~r II 5YT3~~ ~l1n4111nr33HVlII1

Tepen ( fp K~~ ) TOAopxol1nom X3M)JVlX

H3r)J

H3r)JVlII1H VH3

(TerpereeJJl A V 5 B r A 1

L~ ~~-

( C ) ~) ~ ~~

~ VV ~ VV V VV ~

V

~( ) ) V~ -

) ~V) ~~~V

~ V ~ _

( ) )V ~~-~

v

ХУДАЛДААНЫ САЛБАРЫН ҮНИЙН 20 ОНЫ -Р САРЫН

МЭДЭЭ (ХСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Аж ахуйн нэгж нь худалдааны үнийн мэдээллийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж

өгнө Мэдээг сар бүрийн 14-17-ны өдрүүдэд цуглуулна

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг

ldquoСтатистикийн тухайrdquo Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн ерөнхий газар УБЕГ-аас

олгосон 7 орон бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг нийслэл сум

дүүргийн нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл ажиллагааны

чиглэлийг болон ЭЗБТҮАСА-н 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө Уг кодын дагуу бөөний болон жижиглэн

худалдааны үнийн индексийг салгаж тооцно

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

Мэдээнд хамрагдах бараа бүтээгдэхүүний код нэр тодорхойлолт хэмжих нэгжийг Үндэсний статистикийн

хорооноос тодорхойлж өгнө Үнэ цуглуулагч зөвхөн нэгжийн үнэ гэсэн 1-р баганыг нөхнө

А багананд бараа бүтээгдэхүүний төрлийг буюу бүлгийн нэрийг бичнэ Худалдааны салбарын хувьд

ldquoхүнсний бүтээгдэхүүнrdquo ldquoнэхмэл даавуу хувцас арьсан ширэн бүтээгдэхүүнrdquo ldquoсэлбэг хэрэгсэлrdquo гэсэн

төрлөөр бараа бүтээгдэхүүнийг бүлэглэж нөхнө Жишээлбэл тухайн мөрөнд лууван төмс бичигдсэн бол

бараа бүтээгдэхүүний төрлийг хүнсний бүтээгдэхүүн гэж нөхнө

Б багананд бараа бүтээгдэхүүний оноосон нэрийг бичнэ Жишээ нь лууван төмс витафит жүүс гэх мэт

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бараа бүтээгдэхүүний кодыг нөхнө

Г багананд бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод түүний борлуулалтын үнэд нөлөөлж байгаа гол

үзүүлэлт болох шинж чанарын тодорхойлолт холбогдох техникийн үзүүлэлт хийц загвар савлалт хадгалах

нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ зэргийг тусгана Жишээ нь Витафит жүүс 05л шилтэй Импра цай 25ш

жимстэй цаасан хайрцагтай Боргио пиво 05 л шилтэй гэх мэт

Д багананд худалдаалагдаж байгаа бараа бүтээгдэхүүний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь кг боодол

ширхэг гэх мэт

ldquo1rdquo багананд бараа бүтээгдэхүүний үнийг нөхнө Уг үнэ нь тухайн ААНБ-ын бараа бүтээгдэхүүнийг

борлуулж байгаа зах зээлийн үнэ байна Бараа бүтээгдэхүүний үнийг төгрөгөөр нөхнө Үнийн мэдээлэлд

тухайн бараа бүтээгдэхүүний чанар борлуулагдах үеийн хугацаанаас хамаарсан үнийн хямдрал хамрахгүй

Үнийн мэдээг сар бүрийн 15-ны өдрийн үнээр нөхнө

Тухайн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх Баасан гаригт шилжүүлэх Ням гаригт таарвал

дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бараа бүтээгдэхүүний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Хэрэв бараа бүтээгдэхүүний үнэ төгрөгөөр

бус гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол тухайн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож

төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах өдрийг амралтын өдөр таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг

шилжүүлсэн өдрийн ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бараа бүтээгдэхүүний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих нэгжийг ҮСХ-

ноос урьдчилан бэлтгэж аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ Аймаг нийслэлийн

статистикийн хэлтэс газар тэдгээр үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ ААНБ нь багана ldquo1rdquo буюу бараа

бүтээгдэхүүний үнийг нөхнө

В Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт орсон эсвэл тухайн бараа бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын

тодорхойлолт орц бүтцийн өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө

Жишээ нь Жүүс Витафит 05л хуванцар савтай-ний үнэ цуглуулахаар сонгогдсон байхад тухайн аж ахуйн

нэгжид уг нэр төрлийн жүүс 3 ба түүнээс дээш сарын хугацаагаар борлуулагдахгүй болсон тохиолдолд Жүүс

Гоёо 05л хуванцар савтай болгон өөрчлөн үнийг цуглуулна Ингэж сонгохдоо хуучин шинэ нэр төрлийн

бараа бүтээгдэхүүний зах зээл дээрх борлуулалтын хэмжээ болон үнийн түвшинг харгалзан үзнэ

Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт орсон сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо

баганад уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд

нөлөөлсөн эсэх багананд хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын

дараагийн багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах тохиолдолд тухайн улирлын туршид хуучин шинэ бараа

бүтээгдэхүүний аль алиных нь үнийг зэрэгцүүлэн судална Хуучин бараа бүтээгдэхүүний үнийг тухайн улирал

дуустал өмнөх сарын үнээр нөхнө Харин шинэ үнийг өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах

хэсэгт нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх

зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн

бараа бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт орсон бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бараа бүтээгдэхүүний үнэ

өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг

маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө үзүүлсэн нэг

шалтгааны кодыг тухайн багананд дугуйлна Үүнд

Худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөнөөс барааны нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон

бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс бараа

бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл үнийн

нөхцөл бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай тохиолдолд чанар эрх үүрэг

зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас

өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo кодыг

төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний статистикийн хороо Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261560

YHAjlCH I-l~ CTaTI-lCTI-lKI-l~H XOPOOHbJAaprbIH Ma~rT YCY-120f( OHbl Cpound capblH 1-Hbl eAPI-l~H ~TOOT

TYwaanaap 6amas

Yllln t lo1n r33 Hlo1 l11 Can6a p bl H YHlo1l11H 20 OHbl -p ynlo1pnblH M3A33

A XaSlr~ ttH X3C3r

Per(1CTpI1VtH AYraap ~I ~ II I

1H3~ KOA

AI1Mar HVI~~ )

CYM AYVy0r lt A)J axyv H lH~~)J 6all1ryy~na IH H3p ) II Yl1n a)J~ naa-aHbIshy

Can6apblH lj~V J ip a

1 YVin4 I1nr33H 11 VI can6apblH YHI1V1H cYAanraaHA 1--- COHrorACOH agtK aXYVlH H3rgtK 6aVlryynnarYYA YHI1V1H

M3D33r 36 91 2 capblH 18-Hbl AOTOP aViMar Ayyprl1V1H CTaTVlCTVlKVlVlH X3nT3CT Ma~rTaap VlpyynH3

2 AViMar HVlwcn3nVlwH CTaTI-lCTI1KI1WH X3nT3C ra3ap Hb yVln4V1nr33HI1Vi can6apblH YHI1V1H M3A33r 36912 capblH 21 -HA YHA3CHI1W CTaTI1CTI1KI1WH XOPOOHD LaXVlM x3n63p33p I1pyynH3

6 YH~HH M3A3~r II 5YT3~~ ~l1n4111nr33HVlII1

Tepen ( fp K~~ ) TOAopxol1nom X3M)JVlX

H3r)J

H3r)JVlII1H VH3

(TerpereeJJl A V 5 B r A 1

L~ ~~-

( C ) ~) ~ ~~

~ VV ~ VV V VV ~

V

~( ) ) V~ -

) ~V) ~~~V

~ V ~ _

( ) )V ~~-~

v

В Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт орсон эсвэл тухайн бараа бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын

тодорхойлолт орц бүтцийн өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө

Жишээ нь Жүүс Витафит 05л хуванцар савтай-ний үнэ цуглуулахаар сонгогдсон байхад тухайн аж ахуйн

нэгжид уг нэр төрлийн жүүс 3 ба түүнээс дээш сарын хугацаагаар борлуулагдахгүй болсон тохиолдолд Жүүс

Гоёо 05л хуванцар савтай болгон өөрчлөн үнийг цуглуулна Ингэж сонгохдоо хуучин шинэ нэр төрлийн

бараа бүтээгдэхүүний зах зээл дээрх борлуулалтын хэмжээ болон үнийн түвшинг харгалзан үзнэ

Бараа бүтээгдэхүүний тодорхойлолтод өөрчлөлт орсон сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо

баганад уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол 2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд

нөлөөлсөн эсэх багананд хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын

дараагийн багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах тохиолдолд тухайн улирлын туршид хуучин шинэ бараа

бүтээгдэхүүний аль алиных нь үнийг зэрэгцүүлэн судална Хуучин бараа бүтээгдэхүүний үнийг тухайн улирал

дуустал өмнөх сарын үнээр нөхнө Харин шинэ үнийг өөрчлөгдсөн бараа бүтээгдэхүүний үнэ цуглуулах

хэсэгт нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бараа бүтээгдэхүүний үнийг судлах явцад нэр төрлийн тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль

нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өссөн хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх

зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн

бараа бүтээгдэхүүний үнэд өөрчлөлт орсон бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бараа бүтээгдэхүүний үнэ

өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын Өөрчлөлт орсон огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг

маягтын Өөрчлөгдсөн шинэ үнэ багананд бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн

ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө үзүүлсэн нэг

шалтгааны кодыг тухайн багананд дугуйлна Үүнд

Худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүний үнэ өөрчлөгдсөнөөс барааны нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон

бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс бараа

бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл үнийн

нөхцөл бараа бүтээгдэхүүний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай тохиолдолд чанар эрх үүрэг

зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн

үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бараа бүтээгдэхүүний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5 шалтгаанаас

өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo кодыг

төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний статистикийн хороо Эдийн засгийн статистикийн хэлтэс

Холбоо барих утас 261560

YHAjlCH I-l~ CTaTI-lCTI-lKI-l~H XOPOOHbJAaprbIH Ma~rT YCY-120f( OHbl Cpound capblH 1-Hbl eAPI-l~H ~TOOT

TYwaanaap 6amas

Yllln t lo1n r33 Hlo1 l11 Can6a p bl H YHlo1l11H 20 OHbl -p ynlo1pnblH M3A33

A XaSlr~ ttH X3C3r

Per(1CTpI1VtH AYraap ~I ~ II I

1H3~ KOA

AI1Mar HVI~~ )

CYM AYVy0r lt A)J axyv H lH~~)J 6all1ryy~na IH H3p ) II Yl1n a)J~ naa-aHbIshy

Can6apblH lj~V J ip a

1 YVin4 I1nr33H 11 VI can6apblH YHI1V1H cYAanraaHA 1--- COHrorACOH agtK aXYVlH H3rgtK 6aVlryynnarYYA YHI1V1H

M3D33r 36 91 2 capblH 18-Hbl AOTOP aViMar Ayyprl1V1H CTaTVlCTVlKVlVlH X3nT3CT Ma~rTaap VlpyynH3

2 AViMar HVlwcn3nVlwH CTaTI-lCTI1KI1WH X3nT3C ra3ap Hb yVln4V1nr33HI1Vi can6apblH YHI1V1H M3A33r 36912 capblH 21 -HA YHA3CHI1W CTaTI1CTI1KI1WH XOPOOHD LaXVlM x3n63p33p I1pyynH3

6 YH~HH M3A3~r II 5YT3~~ ~l1n4111nr33HVlII1

Tepen ( fp K~~ ) TOAopxol1nom X3M)JVlX

H3r)J

H3r)JVlII1H VH3

(TerpereeJJl A V 5 B r A 1

L~ ~~-

( C ) ~) ~ ~~

~ VV ~ VV V VV ~

V

~( ) ) V~ -

) ~V) ~~~V

~ V ~ _

( ) )V ~~-~

v

YHAjlCH I-l~ CTaTI-lCTI-lKI-l~H XOPOOHbJAaprbIH Ma~rT YCY-120f( OHbl Cpound capblH 1-Hbl eAPI-l~H ~TOOT

TYwaanaap 6amas

Yllln t lo1n r33 Hlo1 l11 Can6a p bl H YHlo1l11H 20 OHbl -p ynlo1pnblH M3A33

A XaSlr~ ttH X3C3r

Per(1CTpI1VtH AYraap ~I ~ II I

1H3~ KOA

AI1Mar HVI~~ )

CYM AYVy0r lt A)J axyv H lH~~)J 6all1ryy~na IH H3p ) II Yl1n a)J~ naa-aHbIshy

Can6apblH lj~V J ip a

1 YVin4 I1nr33H 11 VI can6apblH YHI1V1H cYAanraaHA 1--- COHrorACOH agtK aXYVlH H3rgtK 6aVlryynnarYYA YHI1V1H

M3D33r 36 91 2 capblH 18-Hbl AOTOP aViMar Ayyprl1V1H CTaTVlCTVlKVlVlH X3nT3CT Ma~rTaap VlpyynH3

2 AViMar HVlwcn3nVlwH CTaTI-lCTI1KI1WH X3nT3C ra3ap Hb yVln4V1nr33HI1Vi can6apblH YHI1V1H M3A33r 36912 capblH 21 -HA YHA3CHI1W CTaTI1CTI1KI1WH XOPOOHD LaXVlM x3n63p33p I1pyynH3

6 YH~HH M3A3~r II 5YT3~~ ~l1n4111nr33HVlII1

Tepen ( fp K~~ ) TOAopxol1nom X3M)JVlX

H3r)J

H3r)JVlII1H VH3

(TerpereeJJl A V 5 B r A 1

L~ ~~-

( C ) ~) ~ ~~

~ VV ~ VV V VV ~

V

~( ) ) V~ -

) ~V) ~~~V

~ V ~ _

( ) )V ~~-~

v

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгааны код

1 Материалын зардал нэмэгдсэнбуурснаас

2 Хөдөлмөрийн зардал нэмэгдсэнбуурснаас

3 Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлийн нөлөөнөөс

4 Худалдааны нөхцөл өөрчлөгдснөөс

5 Борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор үнэд өөрчлөлт оруулах

6 Бусадhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip тодорхойлж бичнэ үү

1Тийм 2Үгүй

Дарга захирал эзэн helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Тамга Ерөнхий (ахлах) нягтлан бодогч helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Эдийн засагчhelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

20 оны hellip сарын hellip

Г НӨАТ төлдөг эсэх (тохирох хариултыг дугуйлна уу)

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

1 2 3 4 5 6

Тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах

үнэ (төгрөгөөр)

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрөлКод

Өөрчлөлт

оруулсан

огноо

Өөрчлөгдсөн үнэ

(төгрөгөөр)

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан

Доорх кодоос хамгийн их н өлөө үзүүлсэн аль нэг

кодыг дугуйлна уу

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрөлКод

Өөрчлөлт

оруулсан

огноо

Оруулсан өөрчлөлт

Уг өөрчлөлт нэгжийн үнэд

нөлөөлсөн эсэх (тийм-1

үгүй-2)

В Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

A Б В Г Д 1

A Б В 1 Д

ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮНИЙН 20hellip ОНЫ hellip-Р САРЫН

МЭДЭЭ (ҮСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Үйлчилгээний салбарын үнийн мэдээнд хамрагдахаар сонгогдсон аж ахуйн нэгжүүд

сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн тодорхойлолтод тохирсон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж мэдээлнэ

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг

ldquoСтатистикийн тухайrdquo Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газар

УБЕГ-аас олгосон 7 орон бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг

нийслэл сум дүүргийн нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл

ажиллагааны чиглэлийг ldquoЭдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалrdquo

ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

А багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төрөл нь аливаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

бүлгийн нэр байна Тухайлбал бүтээгдэхүүний төрөлд зоогийн газрын салбарын хувьд ldquoзууш

десертrdquo ldquoхоолrdquo ldquoсогтууруулах ундааrdquo ldquoундааrdquo зочид буудлын салбарын хувьд ldquoөрөөrdquo ldquoтанхимrdquo

тээврийн салбарын хувьд ldquoагаарын тээвэрrdquo ldquoтөмөр замын тээвэрrdquo ldquoхотын болон хот орчмын хуурай

замын тээвэрrdquo гэж тус тус нөхнө

Б багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэрийг буюу тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

оноосон нэрийг нөхнө Жишээ нь Чингис 075 л архи Боргио 05 л пиво гуляш бууз энгийн өрөө

люкс өрөө нүүрс тээвэр нефть нефтийн бүтээгдэхүүний тээвэр такси үйлчилгээ УБ-СӨҮЛ-УБ

чиглэлийн нислэг Замын үүд- УБ - ТЗ-ын хүн тээвэр Машин механизм импортын тээвэр гэх зэрэг

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний өргөтгөсөн кодыг нөхнө

Г багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт нь түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлтүүд (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт орц бүтэц

тээвэрлэлтийн зай) түүнчлэн савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг

үзүүлэлтүүдийг тусгана Жишээ нь бууз хонины мах 1-р гурил сонгино гэх зэрэг

Д багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь кг гр ширхэг

порц таваг хоног цаг км гэх зэрэг

1 багананд ААНБ нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг нөхнө Уг үнэ нь тухайн ААНБ-ын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг борлуулж байгаа зах зээлийн үнэ байна

Тээвэр зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд үнийг улирал бүрийн сүүлийн

сарын 15-ны өдрийн үнээр нөхнө Жишээлбэл 1 дүгээр улирлын үнийг улирлын сүүлийн сар

болох 3 сарын 15-ны өдрөөр 2 улирлын үнийг улирлын сүүлийн сар болох 6 сарын 15-ны өдрөөр

төлөөлүүлэн нөхнө гэсэн үг

Тухайн улирлын сүүлийн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх Баасан гаригт

шилжүүлэх Ням гаригт таарвал дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Хэрэв бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ төгрөгөөр бус гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол тухайн улирлын

сүүлийн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах

өдрийг амралтын өдөр таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг шилжүүлсэн өдрийн

ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих

нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ

Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ

ААНБ нь багана ldquo1rdquo буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг нөхнө

В Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт орц бүтэц

тээвэрлэлтийн зай үйлчилгээг үзүүлэх цаг хугацааны өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт

гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Тухайлбал зочид буудлын энгийн өрөө үйлчилгээнд өглөөний

цай нэмэгдэж өөрчлөгдөх зэрэг

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол

2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх баганад хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг

нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал

хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс

худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд өөрчлөлт оруулсан

бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн

шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө

үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг тухайн баганад дугуйлна Үүнд

Бүтээгдэхүүний орц буюу түүхий эд материалын зардал өөрчлөгдсөнөөс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл

үнийн нөхцөл бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай

тохиолдолд чанар эрх үүрэг зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд

өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5

шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo

кодыг төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний Статистикийн Хороо

Эдийн Засгийн Статистикийн Хэлтэс

Холбоо барих утас 261563 261565

ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРЫН ҮНИЙН 20hellip ОНЫ hellip-Р САРЫН

МЭДЭЭ (ҮСҮ-1)-НИЙ МАЯГТ НӨХӨХ ЗААВАР

Үйлчилгээний салбарын үнийн мэдээнд хамрагдахаар сонгогдсон аж ахуйн нэгжүүд

сонгогдсон бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн тодорхойлолтод тохирсон бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнийг тогтоосон хугацаанд маягтын дагуу үнэн зөв гаргаж мэдээлнэ

ҮСХ нь ирүүлсэн мэдээг статистикийн үйл ажиллагаанд ашиглах бөгөөд мэдээллийн нууцыг

ldquoСтатистикийн тухайrdquo Монгол Улсын хуулийн дагуу чандлан хадгална

А Хаягийн хэсэг

Регистрийн дугаар Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагад Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газар

УБЕГ-аас олгосон 7 орон бүхий регистрийн дугаарыг нөхнө

Аймаг нийслэл сум дүүрэг Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын оршин байгаа аймаг

нийслэл сум дүүргийн нэрийг нөхнө

Аж ахуйн нэгж байгууллагын нэр Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын нэрийг нөхнө

Үйл ажиллагааны салбарын чиглэл Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын үйл

ажиллагааны чиглэлийг ldquoЭдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны салбарын ангилалrdquo

ЭЗБТҮАСА-ын 4 оронгийн түвшний кодыг нөхнө

Кодыг аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газрын ажилтан нөхнө

Б Үнийн мэдээлэл

А багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төрөл нь аливаа бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

бүлгийн нэр байна Тухайлбал бүтээгдэхүүний төрөлд зоогийн газрын салбарын хувьд ldquoзууш

десертrdquo ldquoхоолrdquo ldquoсогтууруулах ундааrdquo ldquoундааrdquo зочид буудлын салбарын хувьд ldquoөрөөrdquo ldquoтанхимrdquo

тээврийн салбарын хувьд ldquoагаарын тээвэрrdquo ldquoтөмөр замын тээвэрrdquo ldquoхотын болон хот орчмын хуурай

замын тээвэрrdquo гэж тус тус нөхнө

Б багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэрийг буюу тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

оноосон нэрийг нөхнө Жишээ нь Чингис 075 л архи Боргио 05 л пиво гуляш бууз энгийн өрөө

люкс өрөө нүүрс тээвэр нефть нефтийн бүтээгдэхүүний тээвэр такси үйлчилгээ УБ-СӨҮЛ-УБ

чиглэлийн нислэг Замын үүд- УБ - ТЗ-ын хүн тээвэр Машин механизм импортын тээвэр гэх зэрэг

В багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэгдсэн ангилал (БҮНА)-аар бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний өргөтгөсөн кодыг нөхнө

Г багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолт нь түүний борлуулалтын үнэд

нөлөөлж байгаа бүх үзүүлэлтүүд (загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт орц бүтэц

тээвэрлэлтийн зай) түүнчлэн савлалт хадгалах нөхцөл хугацаа тоо хэмжээ үйлдвэрийн нэр зэрэг

үзүүлэлтүүдийг тусгана Жишээ нь бууз хонины мах 1-р гурил сонгино гэх зэрэг

Д багананд бүтээгдэхүүн үйлчилгээний хэмжих нэгжийг нөхнө Жишээ нь кг гр ширхэг

порц таваг хоног цаг км гэх зэрэг

1 багананд ААНБ нь бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг нөхнө Уг үнэ нь тухайн ААНБ-ын

бүтээгдэхүүн үйлчилгээг борлуулж байгаа зах зээлийн үнэ байна

Тээвэр зочид буудал зоогийн газрын салбарын хувьд үнийг улирал бүрийн сүүлийн

сарын 15-ны өдрийн үнээр нөхнө Жишээлбэл 1 дүгээр улирлын үнийг улирлын сүүлийн сар

болох 3 сарын 15-ны өдрөөр 2 улирлын үнийг улирлын сүүлийн сар болох 6 сарын 15-ны өдрөөр

төлөөлүүлэн нөхнө гэсэн үг

Тухайн улирлын сүүлийн сарын 15-ны өдөр Бямба гаригт таарвал өмнөх Баасан гаригт

шилжүүлэх Ням гаригт таарвал дараагийн өдөр буюу Даваа гаригийн үнээр гаргана

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ нь төгрөгөөр илэрхийлэгдэнэ Хэрэв бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний үнэ төгрөгөөр бус гадаад улсын валютаар илэрхийлэгддэг бол тухайн улирлын

сүүлийн сарын 15-ны өдрийн Монгол банкны ханшаар тооцож төгрөгт шилжүүлнэ Мэдээ гаргах

өдрийг амралтын өдөр таарч шилжүүлсэн тохиолдолд валютын ханшийг шилжүүлсэн өдрийн

ханшаар авна

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих

нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ

Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ

ААНБ нь багана ldquo1rdquo буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг нөхнө

В Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт орц бүтэц

тээвэрлэлтийн зай үйлчилгээг үзүүлэх цаг хугацааны өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт

гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Тухайлбал зочид буудлын энгийн өрөө үйлчилгээнд өглөөний

цай нэмэгдэж өөрчлөгдөх зэрэг

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол

2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх баганад хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг

нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал

хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс

худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд өөрчлөлт оруулсан

бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн

шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө

үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг тухайн баганад дугуйлна Үүнд

Бүтээгдэхүүний орц буюу түүхий эд материалын зардал өөрчлөгдсөнөөс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл

үнийн нөхцөл бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай

тохиолдолд чанар эрх үүрэг зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд

өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5

шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo

кодыг төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний Статистикийн Хороо

Эдийн Засгийн Статистикийн Хэлтэс

Холбоо барих утас 261563 261565

Багана А Б В Г Д буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний төрөл нэр код тодорхойлолт хэмжих

нэгжийг ҮСХ-ноос урьдчилан бэлтгэж аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газарт хүргүүлнэ

Аймаг нийслэлийн статистикийн хэлтэс газар тэдгээр үзүүлэлтүүдийг нөхөж ААНБ-д хүргүүлнэ

ААНБ нь багана ldquo1rdquo буюу бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг нөхнө

В Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт үнэ

Тод хараар хүрээлсэн хэсгийг аж ахуйн нэгж байгууллага нөхнө

В1 Тодорхойлолтод оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оруулсан эсвэл тухайн

бүтээгдэхүүний хувьд загвар онцлог зэрэглэл шинж чанарын тодорхойлолт орц бүтэц

тээвэрлэлтийн зай үйлчилгээг үзүүлэх цаг хугацааны өөрчлөлт зэрэг чанарын зарим өөрчлөлт

гарсан бол маягтын В1 хэсгийг нөхнө Тухайлбал зочид буудлын энгийн өрөө үйлчилгээнд өглөөний

цай нэмэгдэж өөрчлөгдөх зэрэг

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тодорхойлолтод өөрчлөлт оруулсан сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх талаар тийм бол 1 үгүй бол

2 гэж маягтын уг өөрчлөлт үнэд нөлөөлсөн эсэх баганад хариулна Мөн түүнчлэн тодорхойлолт

өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын дараагийн баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг

нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

В2 Тодорхойлолтыг өөрчлөхгүйгээр үнэд оруулсан өөрчлөлт

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнийг судлах явцад уг бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн

тодорхойлолтод бичигдсэн тодорхойлолтын аль нэгд өөрчлөлт оролгүйгээр түүхий эд материал

хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдөх зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт өрсөлдөөний хүчин зүйлс

худалдааны нөхцөл зэргээс шалтгаалж тухайн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэд өөрчлөлт оруулсан

бол маягтын В2 хэсгийг бөглөнө Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний үнэ өөрчлөгдсөн сар өдрийг маягтын

Өөрчлөлт оруулсан огноо багананд үнэ өөрчлөгдсөний дараах шинэ үнийг маягтын Өөрчлөгдсөн

шинэ үнэ баганад бичнэ Кодын баганыг аймаг нийслэл дүүргийн статистикийн ажилтнууд нөхнө

Үнэ өөрчлөгдсөн шалтгаан багананд дараах шалтгаануудаас хамгийн гол нөлөө

үзүүлсэн нэг шалтгааны кодыг тухайн баганад дугуйлна Үүнд

Бүтээгдэхүүний орц буюу түүхий эд материалын зардал өөрчлөгдсөнөөс бүтээгдэхүүн

үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 1 кодыг

Шууд хөдөлмөрийн зардал буюу цалин хөлс хөдөлмөрийн зардал өөрчлөгдсөнөөс

бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт орсон бол 2 кодыг

Зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт буюу өрсөлдөөний хүчин зүйлс бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн бол 3 кодыг

Талуудын хооронд харилцан тохиролцсон нөхцлүүд тухайлбал хүргэлт төлбөрийн нөхцөл

үнийн нөхцөл бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоо хэмжээний нөхцөл шаардлагатай

тохиолдолд чанар эрх үүрэг зэргийг заасан худалдааны нөхцөлөөс шалтгаалан үнэд

өөрчлөлт орсон бол 4 кодыг

Тухайн компани борлуулалтын хэмжээг нэмэгдүүлэх зорилгоор бүтээгдэхүүн үйлчилгээний

нэр төрлийн үнэд өөрчлөлт оруулсан тохиолдолд 5 кодыг тус тус дугуйлна

Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний нэр төрлийн үнийн өөрчлөлтөд нөлөө үзүүлсэн дээр дурдсан 5

шалтгаанаас өөр шалтгаантай бол 6 кодыг дугуйлж шалтгааныг тодорхойлон бичнэ

Г Тухайн аж ахуйн нэгж байгууллага нь Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар (НӨАТ) төлдөг бол ldquo1rdquo

кодыг төлдөггүй бол ldquo2rdquo кодыг дугуйлна

Үндэсний Статистикийн Хороо

Эдийн Засгийн Статистикийн Хэлтэс

Холбоо барих утас 261563 261565