yildirimdan_korunma_semİner_notlari-2.pdf

8/11/2019 YILDIRIMDAN_KORUNMA_SEMNER_NOTLARI-2.pdf

1/153

Yldrmdan Korunma

Prof. Dr. zcan KalenderliT

Elektrik-Elektronik Fakltesi


2/153

TSE (Trk Standardlar

Enstits)

YILDIRIMDAN KORUNMAStandard:

TS EN 62305-1 Y

ld

r

mdan KorunmaBlm 1: Genel Kurallar

TS EN 62305-2 Yldrmdan KorunmaBlm 2: Risk Ynetimi

TS EN 62305-3 Yldrmdan Korunma

Blm 3: Yaplarda Fiziksel Hasar ve Hayati Tehlike


Blm 4: Yaplarda Bulunan Elektrik ve Elektronik Sistemler


3/153


Blm 1: Genel Kurallar


4/153

Kapsam: Yaplarn, yapdaki tesisatlarn, iindekilerin ve insanlarn,

Yaplara bal

hizmet tesisatlarnnyldrmdan korunmas

kapsar.

Ulam sistemlerinin (tatlarn), yeraltndaki yksek basnlboru hatlarnn ve yapya bal

olmayan boru, elektrik ve

telekomnikasyon hatlarnn yldrmdan korunmasnkapsamaz.


5/153

Terimler ve Tanmlar:

Yldrm akmas

(yere, aaya, yukarya akma)

Yldrm darbesi (ksa, uzun, oklu darbe)

Dme noktas

Yldrm akm, i

Tepe deeri, Im

Ksa darbe akmnn cephesinin diklii

Ksa darbe akmnn cephe sresi, T1

Ksa darbe akmnn sanal orijini (balang noktas), O1

Ksa darbe akmnn yar

deer sresi, T2

akma sresi, T

Uzun darbe ak

m

n

n sresi, Tlong

akma elektrik yk, Qflash

Ksa darbe yk

, Qshort

Uzun darbe yk

, Qlong

zgl enerji, W/R


6/153

Korunan nesne, yap, hizmet tesisat

Nesneye yldrm dmesi

Nesne yaknna yldrm dmesi

Elektrik sistemi

Elektronik sistem

sistem

Fiziksel hasar

Canllarn zarar grmesi

Elektrikli ve elektronik sistemlerin arzalanmas

Yldrm elektromanyetik darbesi, LEMP

Yldrmdan korunma blgesi, LPZ

Risk, R

Katlanlabilir risk, RT

Yldrmdan korunma seviyesi, LPL

Yldrmdan korunma sistemi, LPS (d, i

LPS)


7/153

Hava sonlandrma sistemi

ni

(indirme) iletkeni

Toprak sonlandrma sistemi

D

iletken paralar

Y

ld

r

m epotansiyel kuaklamas

Ekran teli

LEMP korunma nlemleri sistemi, LMPS

Manyetik ekran

Darbe koruma cihaz, SPD

Koordineli SPD korumas

Darbe dayanma gerilimi, UW

Topraklama empedans


8/153

Yldrm akmnn parametreleri


9/153

Yldrmdan dolay

meydana gelen hasar:

Yapya verilen hasarn kaynaklar:S1: Yapya yldrm dmesi

S2: Yapnn yaknna yldrm dmesiS3: Yapya bal

hizmet tesisatna yldrm dmesiS4: Yapya bal

hizmet tesisat

yaknna yldrm dmesi

Yapya verilen hasarn trleri:D1: Dokunma ve adm gerilimleri nedeniyle canllarn zarar

grmesiD2: Yldrm akmndan ve onun sl etkisinden meydana gelen

hasar (yangn, patlama, mekanik hasar, kimyasal boalma)D3: LEMP ar

gerilimleri nedeniyle elektrikli ve elektroniksistemler gibi i

sistemlerin arzalanmas


10/153

Kayp trleri:L1: Can kaybL2: Kamu hizmetlerinin kaybL3: Kltrel miras kayb

L4: Ekonomik kayp (hizmet ve faaliyet kayb)


11/153

Yldrmdan korunma gereksinimi ve ekonomik uygunluk:

Bunun iin TS EN 62305-2 Yldrmdan Korunma Blm 2:Risk Ynetimi standardna gre risk deerlendirmesi

yapmak gerekir. Riskler:R1: Can kayb

riski

R2: Kamu hizmetlerinin kayb

riski

R3: Kltrel miras kayb

riski

RT: Katlanlabilir risk dzeyi olmak zere

R > RT

ise koruma gerekli

R

RT

ise koruma gerekli deildir.


12/153

Yldrmdan korunmann ekonomik uygunluu:

R4: Ekonomik deer kayb

riski

CRL: Korunma nlemleri varken kayp maliyeti

CPM

: Korunma nlemlerinin maliyetiCL: Korunma nlemleri yokken kayp maliyeti

CRL

+ CPM

< CL

ise korunma ekonomik bakmdan uygundur.


13/153

Korunma nlemleri:

1) Canllarn zarar grmesini azaltmak iin nlemler

Aktaki iletkenlerin yaltlmas

E

potansiyelleme

Fiziksel kstlamalar (engeller) ve uyar

levhalar

2) Fiziksel hasar

azaltmak iin nlemler

Yaplar iin YKS

Hizmet tesisatlar

iin ekranlama

3) Elektrikli ve elektronik sistemlerin arzasn

azaltmak iinnlemler

Yaplar iin

Hizmet tesisatlar

iin

Topraklama

SPD kullanm

Manyetik ekranlama

Manyetik ekranlama

Hat gzergah

seimi

Koordineli SPD korumas


14/153

Yaplarn ve hizmet tesisatlarnn korunmas

iin temel ltler:

Nesneyi topraklanm, mkemmel iletken , yeterli kalnlkta,srekli rt

iine almak ve rtnn giri

noktasnda yapyabal

hizmet tesisat

iin yeterli balant

yapmaktr.

Uygulamada mmkn deil, ekonomik (maliyet-etkin) deil!

Yldrmdan korunma dzeyine gre koruma yaplmaldr.


15/153

Yldrmdan korunma dzeyleri, YKD(Lightning Protection Level, LPL)

Drt koruma dzeyi vardr:

LPL ILPL IILPL III

LPL IV


16/153

izelge 5 Yldrm parametrelerinin en byk deerleri

LPLAkm parametreleri Sembol Birim I II III IV

Birinci ksa darbeTepe deer

I

kA 200 150 100

Ksa darbe yk

Qksa C 100 75 50zgl enerji W/R MJ/

10 5,6 2,5Zaman parametreleri T1/T2 s /s 10/350

Sonraki ksa darbeTepe deeri I kA 50 37,5 25

Ortalama diklik di/dt kA/s 200 150 100Zaman parametreleri T1/T2 s /s 0,25/100

Uzun darbeUzun darbe yk

Quzun C 200 150 100Zaman parametreleri Tuzun s 0,5

Boalma

Boalma yk

Qboalma C 300 225 150


17/153


Blm 2: Risk Ynetimi


18/153


Blm 3: Yaplarda Fiziksel Hasar ve HayatiTehlike


19/153


Blm 4: Yaplarda Bulunan Elektrik veElektronik Sistemler


20/153

Yldrmdan Koruma SistemlerininTasarm, Tesisi, Bakm

ve

Denetlenmesi


21/153

Yldrmdan

Koruma Sistemlerinin

Tasarm


22/153


23/153

Yldrmdan koruma sistemi (YKS) tasarmcs, Yldrm boalmasn

ve etkilerini,

Elektromanyetik uyumluluu (EMU),

Korozyon etkilerini,

Yapyla ilgili ekiplerle koordinasyonu ve

Kalite gvence nlemlerini

bilmelidir.


24/153

1 YKS kavram

1.1 Ama

ve kapsam-

Ana kavram

-

Koruma seviyeleri-

Koruma blgeleri-

Arayzlerin tanm-

Ekranlama

1.2 lgili ve sorumlu kiiler-

YKS tasarmcs-

veren- Mimar

- Yap

/ bina yklenicisi-

Bina elektrik, gaz vb. altyap

yklenicisi- Mavir mhendisler

Yldrmdan Korunma Ynetimi


25/153

2 Avan proje2.1 Ama

ve kapsam- Projeler- Aklamalar

-

Termin planlar

2.2 lgili ve sorumlu kiiler-

YKS tasarmcs- Dier mavir ve mhendisler

3 Uygulama projesi

3.1 Ama

ve kapsam-

malat projeleri-

Detay projeleri

3.2 lgili sorumlu kiiler-

YKS tedarikisi

- Mavir mhendisler-

YKS tasarmcs

Yldrmdan Korunma Ynetimi (devam)


26/153


27/153

6 Bakm6.1 Ama

ve kapsam-

Ynetmeliklere uygunluunun belirlenmesi-

Binada yaplan deiikliklerin ve gereklikoruma nlemlerinin belirlenmesi

-

Gerekirse yeniden tasarm

6.2 lgili ve sorumlu kiiler

- Mavir mhendis-

YKS tedarikisi-

Yetkili YKS deney mhendisi-

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats

Yldrmdan Korunma Ynetimi (devam)


28/153

YKS tasarmna balamadan nce, tasarmc

yapnn ilevi,

genel tasarm,yaps

veyeri, konumu

hakknda bilgilere sahip olmaldr.

Planlama Sreci(Prosedr)


29/153

Yap

sahibi

veya sigortac

YKS

Gerekli

Ruhsat veren kurulu

YKS

Enerjiyi salayan kurulu

veya

GerekliElektrik Mhendisleri Odas

Gereksiz

YKS tasarmcs

YKS

Gerekli

Gereksiz

YKS gerekli mi? deil mi?

1

2

3

Karar verenler:


30/153

Korunacak yapnnsnflandrlmas

Risk deerlendirme vegerekli koruma

seviyesinin belirlenmesi

YKS bileenlerininbo utlandrlmas

Malzeme tipi

(korozyon problemleri)(alevlenebilir yzeyler)

A

A

A

B B Doal bileenlerB

DYKS tipinin seimi

YKSnin tasarm ak

diyagram

(1/3)


31/153

Yatay atiletkenleri kafes

sistemi

Deyyakalama

ubuklar

Doalyakalama

ular

Hava hatteklinde

yakalama telleri

plak telliindirmeiletkenlerinintasarm

rtlmveyaakta

Gerekliiletkensays

ndirme iletkeni sistemi

Yakalama ucu sistemiB

B B B B

B

BB B B

Doalbileenler

YKSnin tasarm ak

diyagram

(2/3)


32/153

YKSninelektromanyetikdarbeye kartasarm

YKS tasarm izimleri

(projeleri) ve teknik zellikleri

A veya A ve B tipito rakla clar

B tipi temeltopraklayc

Kablo gzergahveaklklar

Darbe korumadzenleri (DKD)Potansiyel dengelemebalantsve ekranlama

Topraklama sistemiB

B B B Doal bileenler

B

B B B

B

YKSnin tasarm ak

diyagram

(3/3)


33/153

1) Genel bilgi

Yeni bir yapnn tasarm ve yapm aamalarnda,

YKS tasarmcs,YKS tesisats

veyapdaki tesislerden sorumlu

btn kiiler,birbirlerine danmaldr.

Danma(Konsltasyon, Gr

Alverii)


34/153

Bir YKSnin tasarm

ve yapm

aamalarnda;yapdan,kullanmndan,

tesislerinden veyapya giren altyap

hizmetlerinden

sorumlukiiler/kurulular arasnda gr

alverileri yaplmaldr.

almalar srasndayap

sahibine,

ykleniciye veyaonlarn temsilcilerine

danlmaldr.


35/153


36/153

Balca Danlan Ekipler

Yklenici

Mhendis

YKSTasarmcsMimar

Tesisat Gvenlik

Yap

Sahibi


37/153

i) Mimar

ile

-

Btn YKS iletkenlerinin geecei yerler,-

YKS bileenlerinin malzemeleri,-

Btn metal borularn, yamur suyu sistemlerinin,raylarn ve benzer blmlerin ayrntl

bilgileri,

-

YKSye balanmas

gereken ve yap

iinde veya yaknndatesis edilecek donanm, aygt, tesisler vb. detaylar,-

Topraklama sisteminin konumunu etkileyebilecek veYKSden gvenli bir uzaklkta bulunmas

istenen gml

iletken alt yap

hizmet borularnn durumu,-

Topraklama a

iin kullanlabilecek genel alan,-

YKSnin yapya tespit noktalarndaki sorumluluk alanlar,- Yapda kullanlacak iletken malzemelerin durumu,

-

YKSnin grsel arpcl,-

Binaya giren d

iletken paralarn betonarmedemirlerine balant

noktalar.

konularnda anlamaya varmaldr.

Mimar

YKSTasarmcs


38/153

ii) Genel hizmetler (Su, gaz, elektrik, telefon, ...)

Yap

ya gelen hizmetlerin YKSye balanmas

n

n kabuledilebilirlii ile ilgili anlamaya varlmaldr.

iii) Yangn ve gvenlik yetkilileri

ile

-

Alarm ve yangn sndrme sistemi bileenlerinin konumlar,-

Kanallarn gzergahlar, yap

malzemesi ve szdrmazl,-

Alevlenebilir atya sahip bir yap

durumunda, alnacaknlemler konularnda anlama salanmaldr.

iv) Elektronik sistem ve d

anten tesisatlar

ile-

YKSye kablo klflarnn ve anten direklerininbalanmas,

-

Anten kablosu gzergah

ve i

ebeke ile ortakkullanm iin aygtlarn tesis ekli,

-

Darbe koruma dzenlerinin (DKD) tesisi

konularnda anlamaya varmaldr.

YKSTasarmcs


39/153

v)Yklenici ve tesisat

ile

-

Yklenici tarafndan salanacak YKSye ilikin anatespit noktalarnn says, ekli, konumu,

-

Yklenici tarafndan tesis edilecek olan ve YKStesisats

tarafndan salanan YKS balantelemanlar,

- Yapnn altna yerletirilecek YKS iletkenlerininkonumu,

-

elik iskeletli yaplar iin, YKSnin topraklama vedier bileenlerinin balantlarnn yaplmasndatespitin ekli ve demir payandalarn konumu vesays,

-

YKSnin bileeni olarak metal kaplamannkullanlmaya uygun olup olmad,

-

YKSnin bileeni olarak metal kaplamannkullanlmaya uygun olduu durumda, kaplamaparalarnn elektriksel sreklilii salama yntemi

ve YKSnin geri kalan

na bu paralar

n balant

yntemi,

YKSTasarmcs

Yklenici


40/153

- Tayc

sistemler, tv ve radyo antenleri ve onlarn metal

direkleri, metal bacalar ve cam temizleme donanmlarieren topran altndaki veya stndeki yapya giren altyap

hizmetlerinin yeri ve yaps,-

Enerji ve iletiim hizmetlerinin balanmas

ile yapnn

YKS topraklama sisteminin koordinasyonu,-

Bayrak direklerinin, at

seviyesindeki odalarn says

vekonumu,

-

zellikle yapnn su szdrmazln

korumak asndan

YKS iletkenlerinin tespitine uygun yntemleri belirlemekiin atlar ve duvarlar iin kullanlacak yapl,

-

YKS indirme iletkenlerinin serbeste gemesine izinverecek yap

iindeki deliklerin hazrlanmas,

-

elik iskelete, betonarme demirlerine ve yapnn dieriletken paralarna balantlarn yaplmasnn hazrl,

- Eriilmez olacak YKS bileenlerinin denetim skl;rnein beton iindeki elik betonarme demirleri,


41/153

- Farkl

metaller arasnda dokunma noktalarndakorozyonu dikkate alarak iletkenler iin en uygunmetalin seimi,

-

Deney ek yerlerinin eriilebilirlii, zellikle bacalarnperiyodik bakm

iin yaplacak dzenek, bayrakdireklerinin veya dier hareket edebilir nesnelerinyksekliklerinin azaltlmas, mekanik hasara veya

hrszla kar

metalik olmayan kaplama ile alnacakkorunma nlemleri,

- Yukardaki detaylar

dikkate alarak izimlerinhazrlanmas

ve btn iletkenlerin ve ana bileenlerinkonumlarnn gsterilmesi,

-

Betonarme demirlerine balant

noktalarnn yerleri


42/153

1) Genel bilgiounlukla d

YKS,korunacak yapya bitiiktir.

YKS'den yldrm akmnn akmasnnyapda hasara sebep olabileceidurumlarda yapdanayrlm

bir d

YKSkullanlmaldr.

D

YKSnin tasarm

AyrlmYKS

AyrlmamYKS


43/153

Yldrm akmnn aktiletkenler zerindeki

s

l etkilerin yap

daveya korunacak hacimiindekilerde hasarasebep olabileceidurumlarda, YKSiletkenleri ilealevlenebilir malzeme

arasnda en az 10 cmaklk olmaldr.

10 cm

Yancmalzeme ndirme

iletkeni


44/153

YKS ile metal, elektrik ve iletiim tesisleriarasnda tehlikeli atlamadan

- Ayrlm

YKSde yaltlarak veyaaralk braklarak,

- Ayr

lmam

YKSde greepotansiyel kuaklama ileveya yaltlarak veya aralkbraklarak

kanlabilir.

Ayrma

Yaltma

Kuaklama


45/153


46/153

2)Yakalama ucu sisteminin tasarm

2.1) GenelBir yakalama ucu sisteminin dzenlenmesindeizelge-1deki koullarn tm

yerine getirilmelidir.

Yakalama

ubuu

Yakalama

letkeni (Teli)

Faraday

Kafesi

Yakalama Ucurnekleri

izelge 1. Yakalama ucunun koruma seviyesine gre yerletirilmesi


47/153

05 Aralk 2009, Ankara

h

Korunan hacim

R

Koruma h (m) 20 30 45 60 Kafes genilii

Seviyesi R (m)(o) (o) (o) (o)

(m)

I 20 25 * * * 5

II 30 35 25 * * 10

III

45 45 35 25 * 15

IV 60 55 45 35 25 20

*

Bu durumlarda sadece yuvarlanan kre

yntemi kullanlr.

izelge 1. Yakalama ucunun koruma seviyesine gre yerletirilmesi


48/153

Yakalama ucu sisteminin tasarmndakullanlan yntemler

1-

Koruyucu a

yntemi,

2-

Yuvarlanan kre yntemi,

3-

Kafes yntemi.

Bu yntemler, tek bana veya birlikte kullanlmal, yakalamaular

tarafndan yaratlan koruma blgeleri rtmeli veyapnn tamamen korunduu kesinletirilmelidir.

Koruma yntemi YKS tasarmcs tarafndan


49/153

Koruma yntemi YKS tasarmcs

tarafndanseilebilir.

Yntem seimi

-

Koruyucu a

yntemi, basit yaplar iin,

veya daha byk yaplarn kk blmleriiin uygundur.

-

Yuvarlanan kre yntemi karmakgeometrili yaplar iin uygundur.

-

Kafes yntemi genel amalar iin olup,

zellikle dz yzeylerin korunmas

iinuygundur.

YKSTasarmcs


50/153

2.2)Koruyucu a

yntemiYakalama ucu iletkenleri, korunacak yapnnbtn blmleri, yakalama ucu iletkenlerindenher ynde deyle asnda referans dzlemeden noktalar tarafndan yaratlan zarfn iindekalacak ekilde konumlandrlmaldr.

koruma as, izelge-1den alnan vekorunacak yzeyin stnden

yakalama ucunun yksekliini gsterenh deerine uygun olmaldr.

Tek bir u, bir koni yaratr.

h


51/153

A


52/153

ekil-11 izelge-1e uygun olarak koruyucu a

yntemine gre tasarlanm

yatay yakalama iletkeninin koruma blgesi

ht

B

A

O

CO

C

ht

izelge-1e gre, koruma as, korunacak yzeyin stndeki


53/153

farkl

yakalama ucu ykseklikleri iin farkldr.

h1 Bir yakalama ubuunun boyu

Not: atyzeyinde ykseklii h1olan yakalama ucu iin koruma as1; toprak referans dzleminden h2= h1+ hyksekliindeki yakalama ucu iin koruma as2'dir.

ekil-12 izelge-1e gre farklyksekliklerdeki yakalama ularnn koruyucu ayntemine gre koruduu blgeler

h

1 2

h1 h1

h2


54/153

1 Yakalama ucu direi,2 Korunan yap,3 Referans dzlem,

4 Koruma konileri arasndaki kesiim,s Madde 7-bye gre ayrma aral, izelge-1e uygun koruma as.

ekil-13.a Dey dzlemdeki izdm

4

s s

12 3

1


55/153

Not : ki ember, referans dzlemi zerindeki korunmualanbelirtir.

ekil-13.b Yatay referans dzlemde izdm

ekil-13 Koruyucu ayntemine gre iki adet yakalama ucu direi kullanarak

gerekletirilmibir ayrlmdYKS


56/153

s1

1

2

s2s2

31

1 Yakalama ucu direi,2 Yatay yakalama iletkeni,3 Korunan yap,

s1 ,s2 Madde 7-bye gre ayrma uzaklklar.

ekil-14.a ki direin dey dzlemdeki izdm


57/153

1 3

2

1 Yakalama ucu direi,

2 Yatay yakalama iletkeni,3 Korunan yap, Koruma as.

ekil-14.b ki direkten geen dzleme dik dey dzlemdeki izdm


58/153

11 2

34

1 Yakalama ucu direi,2 Yatay yakalama iletkeni,3 Korunan yap,4 Referans dzlemde korunan blge.

Not: Yakalama ucu ykseklii 20 myi aarsa, yandan atlama riski vardr.

ekil-14.c Yatay referans dzlem zerinde izdm

ekil-14 Aralarnda yatay yakalama iletkeni ile bal, iki yakalama ucu

direinden oluan ayrlmdYKS


59/153


60/153

Referans

dzlem

Not: Yakalama ucunun tepesi izelge-1de verilen deerlerden yksek olmamaldr. Toprak seviyesi, referans dzlem olarak kabul edilir.

ekil-16 Koruyucu ayntemi kullanlarak dz atlbir yapyzeyinde ayrlmam YKS yakalama ucunun tasarmna bir rnek

Koruma as


61/153

Not : ekil-17.a ve ekil-17.bdeki tm yapyakalama ubuklarnn koruma konileri iinde kalmaldr.

ekil-17 Koruyucu ayntemine gre yakalama ubuklarile ayrlmam YKSnin yakalama ucu tasarmna rnek

Referans

dzlemi

a b

Koruma as


62/153

ekil-18.a letkenin bulunduu dzleme dik dey dzlem zerinde izdm

Koruma as


63/153

Koruma as

ekil-18.b letkenin bulunduu dey dzlemdeki izdm

Not : Yapnn tm korunan hacim iinde olmaldr.

ekil-18 Koruyucu ayntemine gre yatay bir iletkenle ayrlmam YKSnin yakalama ucu tasarm rnei


64/153

R

2.3)Yuvarlanan kre yntemi

izelge-1e gre koruyucu a

ynteminin kullanlamaddurumlarda; yuvarlanan kre yntemi kullanlmaldr.

Bu yntemin uygulanmasnda, korunan hacmin hibir noktas;yuvarlanan kreye temas etmiyorsa bir yakalama ucu sistemininkullanlmas

uygundur.

Yuvarlanan krenin yarap, izelge-1e gre YKSnin seilenkoruma seviyesi ile uyumlu olmaldr.

letken bir y

ld

r

m topu gibi hareket edebilme yeteneine sahip Ryarapl

kre, yerle temastaki bir nesneye, herhangi bir yapya veyatopraa dokunana kadar yapnn stnde ve evresinde dolatrlr(yuvarlanr). Yuvarlanan krenin yapya dokunduu noktalara yldrm

arpabilir ve bu noktalar

n bir yakalama ucu ile korumas

gerekir.


65/153

R R

R

Yakalama ucu

R izelge-1e gre yuvarlanan kre yarap

Not : YKS yakalama ucu iletkenleri seilen koruma seviyesine uygun yarapl yuvarlanan krenin dokunacabtn noktalara ve paralara tesis edilir.

ekil-19.a Yuvarlanan kre yntemine gre bir YKSnin yakalama ucu tasarm


66/153

1

2

3

4

5

6

h

ekil-19.b Yakalama ucu elemanlarnn genel dzenlemesi

ekil-19 Yuvarlanan kre yntemine gre bir YKSnin yakalama ucu tasar

m

ve yakalama ucu elemanlarnn genel dzenlenmesi

1 Kafes iletkeni,2 Kafes ubuu,3 Kafes boyutu,4 Yuvarlanan kre,5 ndirme iletkeni,6 Topraklama

elektrodu,h Yakalama ucunun

yerden ykseklii, Koruma as,

R izelge-1e greyuvarlanan kreninyarap.


67/153

R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,ht Kule, direk ve yakalama ucunun toplam ykseklii,h Kule ykseklii.

ekil-20 Yuvarlanan kre yntemi kullan

larak bir kule zerindeki YKSnin tasarm

h

ht

1 1


68/153

2

1 Nota bak nz,2 Yapzerindeki direk,R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap.Not: Taralalanlar yldrm arpmasna maruzdur ve izelge 1e gre

korunmasgerekir.

ekil-21 Girintili

k

nt

l

bir yap

da YKS'nin tasar

m

R

RR


69/153

Yapnn projeleri zerinde yuvarlanan kre yntemi

uygulanrken, gzden kaabilecek korunmam

birnokta veya bir blgenin kalmamasn

salamak iinyap

her ynden gznne alnmaldr.

Bir YKS iletkeni tarafndan yaratlan korunan hacim,iletken ile temastayken ve yapya uygulandndayuvarlanan krenin giremedii hacimdir.


70/153

O

1 Korunan hacim,2 Referans dzlem,R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,OC Korunan alann yargenilii,A Yatay yakalama iletkeni,ht= h izelge-1e baknz,ht Referans dzlemden yakalama iletkeninin ykseklii.

ekil-22 Yuvarlanan kre yntemine gre bir yatay yakalama iletkeninin koruduu

hacim ( ht< R) (ekilde koruma hacminin sayarsgsterilmitir)

1

A

ht

2

C

A


71/153

1 Korunan hacim,2 Referans dzlem,3 Yakalama ubuu,R izelge-1e gre yuvarlanan krenin yarap,

h,h' izelge-1e gre yakalama ucu ykseklikleri,ht Yakalama ucunun referans dzlemden ykseklii,A Yatay yakalama iletkeni zerinde bir nokta,B, C, B', C' Yuvarlanan kreye dokunma noktalar

ekil-23 Yuvarlanan kre yntemini kullanarak A noktasnda yakalama ubuunun veya yatay iletkenlerin koruma hacmi (ht< R)

A

BB'

C

C'

O

R

1 1

2

3

h

h'

ht

1


72/153

1 ki paralel yatay iletkenli yakalama ucu veya iki yakalama ucu ubuuyla korunan blge,2 Referans dzlem,3 Tm korunan blge,ht Referans dzlemden yakalama ucu iletkenlerinin ykseklii,

p Yuvarlanan krenin girme derinliih izelge-1e gre yakalama ucunun ykseklii

R Yuvarlanan krenin yarap,d ki paralel yatay yakalama iletkeni veya iki yakalama ubuu arasndaki aklk

ekil-24 ki paralel yatay yakalama iletkeni veya iki yakalama ubuu yardmyla korunan blge (R > ht)

R

ht

p

1

3

1

2

d

ht = h


73/153

ekil-24deki yatay referans dzlem zerinde yer alan iki

paralel yatay YKS yakalama iletkeni arasndaki boluayuvarlanan krenin girme (nfuz etme) derinlii

p = R [R2 (d/2)2]1/2

bantsndan hesaplanmaldr. Girme derinlii

p < htolmaldr.

ekil-24te grlen rnek

veya drt yakalama ubuu iin degeerlidir. rnein, bir karenin kelerine ayn

h yksekliine sahip drtdey ubuk yerletirilirse bu durumda, ekil-24teki d, drt ubuktarafndan ekillendirilen karenin kegenlerine karlk gelir.


74/153

Michael Faraday1791-1867

ngiliz kimyac ve fiziki

2.4) Kafes yntemi

Dz yzeylerin korunmas

amacyla,aadaki koullar yerine getirilirse, kafesintm yzeyi koruduu kabul edilir:

i) Yakalama ucu iletkenleri:- at

kenar hatlar,- at

kvrmlar,- atnn eimi 1/10u aarsa, at

mahyas, zerine yerletirilmi

ise;

ii) lgili yuvarlanan kre yarapndandaha yksek seviyedeki yap

yanyzeyleri, yakalama ular

sistemi ile

donatlm

ise;


75/153

iii) Yakalama ular

ann kafes boyutlar

izelge-1deverilen deerlerden daha byk deil ise;

iv) Yakalama ular

sistemi a, yldrm akm

daimaen az iki farkl

metal yoldan topraa gidecek ekildeyaplm

ve yakalama ucu sistemi tarafndan

korunan hacim dna hibir metal tesisintamayaca

ekilde dzenlenmi

ise;

v) Yakalama ucu iletkenleri olabilecek en k

sa ve dzyollar

izliyor ise.


76/153

ekil-25.a Dz atlbir yapda ayrlmamYKS yakalama ucunun tasarm rnei


77/153

m Kafes boyutuekil-25.b Eik atlbir yapda ayrlmamYKS yakalama ucunun tasarm rnei

Not: Kafesin gz genilii izelge-1e uygun olmaldr.

ekil-25 Kafes yntemine gre ayrlmamYKS yakalama ucunun tasarm rnei

m


78/153


79/153

-

Gergin tellerden oluan bir yakalama ucu sistemi;nceki tm durumlarda ve alak, yayvan yaplarda

a = yapnn boyu,

b = yapnn eniolmak zere

a / b

4tercih edilebilir.

-

Kafes biimindeki iletkenlerden oluan yakalama ucusistemleri, genel amalar iin uygundur.

ab


80/153


81/153

ndirme iletkenlerinin, bina iine denmi

hatlardan ve metal ksmlardan mmknolduu kadar uzaa denmesi nerilir.

-

ndirme iletkenlerimmkn olduu kadarksa olmaldr

(endktans mmknolduu kadar kktutulmaldr), dt

di)(LuL = l

)(LL l=

l2

l1

d1d2


82/153


83/153

ii) Yakalama ucu sistemi gerilmi iletkenlerden (veya birt k il tk d ) d li h bi t l i i


84/153

tek iletkenden) meydana geliyorsa, her bir tel ucu iinen az bir adet indirme iletkeni gereklidir.

iii) Yakalama ucu sistemi kafes

eklindeki iletkenlerdenmeydana geliyorsa, her bir destek yaps

iinen az bir adet indirme iletkeni gereklidir.

3 3) Ayrlmam YKSler iin indirme iletkeni says


85/153

3.3) Ayrlmam

YKS ler iin indirme iletkeni says

i) Yakalama ucu sistemi, bir adet ubuktan meydanageliyorsa, en az iki adet indirme iletkeni gereklidir.Yakalama ucu sistemi, birok

birbirinden ayr

ubuktan

meydana geliyorsa, her bir ubuk iin en az bir adetindirme iletkeni gereklidir.

ii) Yakalama ucu sistemi gerilmi iletkenlerden meydana


86/153

ii) Yakalama ucu sistemi gerilmi

iletkenlerden meydanageliyorsa, her bir tel ucu iin en az bir adet indirme

iletkeni gereklidir.

iii) Yakalama ucu sistemi kafes eklindekiiletkenlerden meydana geliyorsa,

korunan binann, evresi boyunca yaylmen az iki adet indirme iletkeni gereklidir.

4) Topraklama sisteminin tasarm


87/153

) p4.1) Genel

Topraklama sistemi, tehlikeli adm ve dokunmagerilimlerini nlemeye uygun bir yapda olmaldr.

Yldrm akmn, tehlikeli gerilim farklar

ortaya

kmakszn toprak iine datmak iin, topraklamatesisinin ekli ve boyutlar, topraklama direncinin belirlibir deere sahip olmasndan daha nemlidir. Kk

topraklama direnci

tavsiye edilir.Yldrmdan koruma yaplan yerde, yapda tek bir ortak

topraklama sisteminin bulunmas

(rnein yldrmdan

koruma sistemi, alak gerilim sistemleri, iletiimsistemleri) yararldr.

Topraklama sistemi, Madde 7-a2ye uygun olarak

kuaklanmaldr.


88/153


89/153


90/153


91/153

Derin topraklayclar, topran zdirencinin artanderinlikle azald, dk zdirenli topraktabakalarnn daha derinlerde ortaya kt

vetopraklama elektrodunun ubuk topraklayc

olarak normal ekilde aklabildii durumlardazellikle etkili olabilirler. Eer beton demirleritopraklayc

olarak kullanlyorsa, betonun

mekanik olarak atlamasn

nlemek zerebirbirleriyle balantlarnn zellikle zengsterilerek yaplmas

gerekir.

Not: n gerilmeli beton iinde, akan yldrm akmylaortaya kmas

mmkn olan izin verilmeyen mekanikzorlanmalar dikkate alnmaldr.


92/153

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, topraklayclarnuygun tiplerini semeli ve bunlar

yapnn giri

veklarndan ve toprak iindeki d

iletken ksmlardangvenli bir uzakla yerletirmelidir.

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, topluma akblgelerde tesis edilen topraklama tesislerininyaknnda tehlikeli adm gerilimlerinden koruyucu zel

nlemler almaldr.


93/153

e)

YKS tasarm

1) Genel

YKS tasar

m

na ilikin kurallara uyulmal

d

r.

D

YKS ve d

YKSnin yap

iindeki blmleri ve tesislerile balants, geni

lde bir i

YKSnin gerekliliinibelirler.

2) Gvenlik uzakl

D

YKS ile yapnn potansiyel dengelemesine balbtn iletken ksmlar arasnda Madde 7-bde belirtilengvenlik uzakln

aan yeterli bir uzaklk bulunmaldr.

YKS

Yapnn iletken ksmlar ve bunun iinde tesis edilmi olan


94/153

Yapnn iletken ksmlar

ve bunun iinde tesis edilmi

olandzenlerden baka, g

besleme sistemi ve iletiimcihazlarnn iletkenleri de potansiyel dengelemesinebalanmaldr.

Gvenlik uzakl

, Madde 7-bde verilen formllehesaplanabilir; burada kc

deeri, indirme iletkenleriarasndaki uzaklk 20 m kabul edilerek hesaplanmtr(koruma seviyesi III).

ndirme iletkenleri arasndaki uzaklk 20 mden farklysa vesimetrik tesislerde kc

deeri Madde 11-g1e greyaplmaldr.

Gvenlik uzakl

dnin hesaplanmasndaki l

referansuzunluu, potansiyel dengelemesinin ilk balant

noktas

ile yaklama noktas

aras

ndaki uzakl

k olarak al

nmal

d

r.


95/153

Beton demirleri gibi yapnn iletken ksmlarnn, doalindirme iletkenleri olarak kullanld

yaplarda, bu doalindirme iletkenlerine balant

noktas

referans noktas

olarakalnmaldr.

-

Beton demirleri birbirleriyle bal

betonarme yaptesislerinde,

-

elik iskeletli yap

tesislerinde,- Edeer ekranl

yap

tesislerinde,- Ayrlm

d

YKS olmas

durumunda,

potansiyel dengelemesi sadece toprak seviyesindeyaplmaldr.


96/153

Sanayi tesislerinde, yap

tesisinin ve atnn iletkenksmlar; genel olarak elektromanyetik ekranlama vedoal indirme iletkeni olarak ve ayn

zamanda

potansiyel dengelemesi amacyla kullanlabilir.

Ahap veya tula yaplar gibi d

yzeylerinde iletkenksmlar bulunmayan yaplarda, gvenlik uzakl

dninMadde 7-bye gre hesaplanmasnda l uzunluu iin,en elverisiz arpma noktasndan, i

YKSye ilikinpotansiyel dengelemesinin indirme iletkeni ile

baland

noktaya kadar uzanan YKS iletkeniboyunca mevcut olan toplam uzaklk kullanlmaldr.


97/153

s Ayrma akll dgvenlik aklna karden uzunlukd Gvenlik akl( Madde 7-b )

ekil -26.a Ayrma akls d ekil-26.b Ayrma akls < d

Not : Ayrma akl, gvenlik akldnin zerine karlamadnda, en uzak noktada balantyaplmaldr (ekil-26.b).

ekil-26 YKS ile metal tesisler arasndaki ayrma akl

s

l

7

l


98/153


1 Metal radyatrler / stc,2 Tula veya tahta duvar,

3 Istc,4 Potansiyel dengeleme baras,5 Topraklama sistemi,6 ndirme iletkeninin topraklama sistemine balants,7 Yldrm arpma noktas,l dgvenlik aklna karden uzunluk.

s Ayrma aral:sd(Madde 7-bye baknz), (d= gvenlik akl)ekil-27 Madde 7-bye gre referans noktasndan luzaklndaki en istenmeyen

yldrm arpma noktasna gre gvenlik akldnin hesabiin yntem

s

1

1

43

2

5 5

6

1l

2


99/153


1 atdaki metal cisim,

2 Balantiletkeni,3 Beton duvarlardaki betonarme elii,4 Yapiindeki iletken blm,l dgvenlik aklna karden uzunluk .s Ayrma aklsd, (d = gvenlik akl)

Not: Yapnn elik takviyesi epotansiyel referansolarak kullanlr.ekil-28 Madde 4-a2ye gre betonarme bir yapdan Madde 7-bye gre gvenlik

aklnn hesabndan kullanlan luzunluunun llmesine ilikin gsterili

4

s3

Ayrma uzaklnn incelenen tesisin tm uzunluu boyunca gvenlik


100/153

Ayrma uzaklnn, incelenen tesisin tm uzunluu boyunca gvenlikuzakl

dden daha byk tutulmas

mmkn deilse, potansiyel

dengelemesine ilikin referans balant

noktasndan en uzak noktadabir baka potansiyel dengeleme balants

yaplmaldr.

Bunun iin, ya elektrik iletkenleri, gerekli gvenlik uzakl

elde edilecek ekilde denmeli, ya da elektrik iletkeni,potansiyel dengelemesine ilikin referans balantnoktasna en uzak mesafedeki noktada YKS ile balanm

bulunan iletken bir ekran iine yerletirilmelidir.Tesisatn YKS ile balants, potansiyel dengelemesineilikin referans balant

noktasnda ve buna en uzak

noktada yaplmsa, tm mesafe boyunca yaklamkoullarnn salanm

olduu kabul edilmelidir.


101/153

atlarn zerindeki iletkenler ve yakalama ubuklarnnbalantlar, atya, iletken olan veya olmayanaratutucularla sabitletirilebilir. letkenler, duvarlaryanmaz bir malzemeden yaplmsa, duvarlara dasabitlenebilir.


102/153

ekil-29.a eik bir atnn mahyasndakiyakalama ucu iletkeninin ve atindirmeiletkeninin yapl

ekil-29.b Koruyucu ayntemikullanarak baca korumasiin yakalamaubuunun yapl

ab

c

d

e


103/153

ekil-29.c Oluklarla balantlindirmeiletkeninin yapl

ekil-29.d ndirme iletkeninde deney ekyerinin yaplve yamur suyu borularna

balants

Uygun boyutlara rnekler;a= 1 m d= 0,4 m g= 1 m j= 1,5 mb= 0,15 m e= 0,2 m h= 0,05 m k= 0,5 mc= 1 m f= 0,2 m i= 0,3 m

ekil-29 Eik atlbir yapzerinde YKS detaylarna rnekler

g

f

h k

i

j


104/153

Aadaki konular zel dikkat gerektirir:


105/153

Aadaki konular zel dikkat gerektirir:

-

Byk yap

tesislerinde YKS iletkenleri ile metal tesisatlararasndaki gvenlik uzakl

ounlukla gerekletirilemeyecekbyklktedir. Bu durum, metal tesisata yaplmas

gerekenilave balantlar

gerektirir. Bunun sonucu olarak yldrmakmnn bir ksm

bu metal tesisatlarn zerinden topraklamatesisine akar.

-

Bu ksmi yldrm akmnn sonucu olarak, yapya ilikintesisatlarn ve yap

iindeki yldrmdan koruma blgelerinintasarm

srasnda, kinci Blme uygun olarak dikkatealnmas

gereken elektromanyetik bozulma ortaya kar.

Bununla beraber bozucu etki, bu noktaya yldrmarpmasndan ortaya kan bozucu etkiden belirgin bir ekildedaha kk olmaldr. ekil-31, byk sanayi tesislerindeki i

indirme iletkenlerinin tasar

m

n

gstermektedir.

1


106/153

1

2

432

Not: Bir i kolonun betonarme elii, kolonun betonarme elii yakalama ucuna ve YKSnin topraklama sistemine balandnda doal bir i indirme iletkeni olur. Kolona yakn duyarlelektronik aygtlar iin, kolon yaknndaki elektromanyetik ortama dikkat edilmelidir.

ekil-31 Endstriyel yaplarda i indirme iletkenleri

1 Su geirmez geitten geen YKS iletkeni,

2 Bir beton kolonda betonarme elii,3 Beton duvarlarda betonarme elii,4 Yap

temelinde betonarme elii -Temeltopraklayc.


107/153

at

larda, YKS ile elektrik tesisat

aras

nda ounlukla,gvenlik uzakl

dden daha kk olan bir ayrmauzakl

s ile karlalr. Eer durum byle ise, yaYKSnin veya elektrik iletkenlerinin baka bir yeredenmesi denenmelidir.

Yakalama ucu iletkenlerine uzakl, gvenlik uzaklnsalamayan elektrik iletkenlerinin gzergahlarnndeitirilmesi iin, elektrik tesisats

ile mutabakatsalanmaldr.

Eer elektrik hatlarnn gzergahlar

deitirilemiyorsa,d

YKSye bir (epotansiyel) kuaklama (potansiyeldengeleme) balants

yaplmaldr.


108/153

3) Kuaklama (potansiyel dengeleme) iletkenleri

Bu iletkenler, yldrm akmnn kendi zerlerinden geenksmn

zarara uramadan tayabilmelidir.

Bina iindeki metal tesisatla yapy

kuaklayan iletkenlernormal olarak yldrm akmnn nemsiz bir ksmniletirler. Bunlar, izelge-1e gre boyutlandrlmaldr.

Bina dndaki metal ksmlar

YKSye balayankuaklama iletkenleri normal olarak yldrm akmnn

nemli bir ksmn

tarlar. Bu iletkenler, yldrm akmnadayanacak ekilde boyutlandrlmal

veya en kkkesitleri izelge-6ya uygun olmaldr.


109/153

izelge-6 Yldrm akmnn byk blmn geiren kuaklama

iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri

Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan(mm2)Cu 16Al 25I ila IVFe 50


110/153

4) Darbe koruma dzenleri (DKD)

Bunlar, yldrm akmnn, bunlarn iinden akmas

beklenen

ksmna, zarara uramadan dayanabilmelidir.

Anma akm

iin aada verilen deerler kullanlabilir:

-

Bina iindeki elektrik tesisat

iin kullanlan DKD:8/20 slik darbe akmnda In 10 kA

olmaldr.

Ekran kesiti 10 mm2den byk olan ekranl

kablolar iin,eer bunlar her iki utan kuaklanmsa, DKD gereksizdir.


111/153


112/153

Not: Hat zerinden akan yldrm akm

aadakideerlerden byk ise, yaltm iin izin verilmeyen birscaklk artnn ortaya kmas

mmkndr:

If

= 8A Ekranl

hatlar iin,

If

= 8

n' A' Ekransz hatlar iin.

Burada:If

Ekran zerinden akan yldrm akm

(kA),n' letkenlerin says,

A Ekran kesiti (mm2),A' Her bir iletkenin kesiti (mm2).


113/153

DKD, hesaplanan yldrm akmna zarara uramadandayanabilmeli ve yldrm akmnn iletilmesi srasndaartk gerilim asndan gerekli koullar

salamaldr

(DKD g

besleme iletkenlerine bal

ise, ebekekaynakl

akm

da sndrme yeteneine sahip olmaldr).

Bir yap

giriindeki DKD, ortaya kacak en byk darbegerilimi (ekil-32ye baknz), yaltmn darbe dayanmagerilimi, baz alnm

olan yaltm seviyesi ve korunan

cihazlar iin izin verilen en byk darbe gerilimi ilekoordine edilmelidir.

L 1

1 Korunacak aygta,kil b k


114/153

Not: Gaz boalmalbir koruyucunun bir ucu ile potansiyel dengeleme baras arasnda dorudan bir balant, seenek 1, tercih edilir.

ekil-32 Yapgiriindeki alak gerilim datm kutusu iinde ve iletiim hatt

ana giriinde tesis edilen DKD rnei

N

PE

9

7

6

8

4

5

3

1

10

2

*

*

2 ekil-33e baknzdetay A,

3 Seenek 1(tercih edilir),

4 Seenek 2(iletiim hattnn

yaltlmas

istendiinde),5 Gaz boalmal

koruyucular,6 YKSnin

topraklama

sistemine,7 Potansiyel

dengelemebaras,

8 letiim hatt,

9 Elektrik beslemehatt,10 DKD,* Varsa, iletiim

kablosunun iletkenekran


115/153

L1

N8

2


116/153


1 Sigorta,2 Alak geiren filtre (ebeke iin),3 Alak geiren filtre (iletiim iin),

4 Seenek 1 (yalnzca TN-S sistemleri iin uygulanabilir),5 Seenek 2 (yalnzca TN-S ve TN-C iin uygulanabilir),6 Gaz boalmalkoruyucu,7 letiim hatt(varsa iletiim kablosunun iletken klf),8 Elektrik besleme hatt,9 Varsa PE iletkeni,10 DKD,

* Varsa, iletiim kablosunun iletken ekranR / L Diren / Endktans.

ekil-33 ekil-34n A detayBir cihazn iine veya yaknna tesis edilmidarbe koruma dzeni

PE9

5

6

R 4

* 3

7

R/L

R/L

10

U2 s

G2


117/153


d1

Not 1: Bu rnekle, su borusu wile, indirme iletkeni arasndakisakl, gereken gvenlik akldden kk olduunda, bunlar arasnda bir st balantnn gerektii kabul edilir

Not 2: Argerilimlerin saysal hesabiin Ek-D.2deki Durum Ie baknzekil-34 Dduvarlarnda betonarme elii olmayan yaplar

oklu balantkullanlmadan tasarlanmiletiim tesisi rnei

h

U1

l

w

1

2

Kvrlmiki iletkenli iletiim hatt,

Alak gerilim besleme hatt(3 iletken : L1, N, PE ),

Alak gerilim besleme hatt

(2 iletken : L, N),

Takviyeli yaltmldonanm, II snfdonanm.

1 letiim sistemi,2 Elektrik sistemi,G1 I snf

donanm (PE iletkenli),

G2 II s

n

f

donan

m (PE letkensiz),U1 Su borusu ile elektrik sistemiarasndaki gerilim,

U2 letiim sistemi ile elektriksistemi arasndaki gerilim,

d1

Su borusu ile G2

cihaz

arasndakiortalama uzaklk, d1

= 1 m,h Yapnn ykseklii h

= 20 m,l YKS indirme iletkeni ile metal

tesislerin paralel gitme uzunluu,s Ayrma akl

(s > d),

w Metal su borusu veya baka birmetal tesis,

d Gvenlik akl

(Madde 7-b).


118/153

Darbe gerilimine, ekranlama nlemleri ve doru kablo


119/153

g denmesi ile de etki edilebilir.

DKD montaj, dier gerilim azaltma yntemlerinin yetersizkalmas

veya uygulanmalarnn zor olmas

durumunda

(rnein YKSye ilikin bakm masraflarn

ve sisteminyanl

alma riskini azaltmak amacyla) yaplmaldr.

Elektronik dzenlerin alak gerilim beslemeleri iindekiDKD daima, ar

akmda ama yapacak bir sigortadanveya g

anahtarndan sonra balanmaldr.

Sigortalarn balanaca

dier bir yer, sigortann atmasdurumunda korunan dzenin enerjisiz kalmamas

iin,DKD kdr.

DKD ksa kuaklama iletkenleri ile potansiyel dengeleme


120/153

DKD, ksa kuaklama iletkenleri ile potansiyel dengeleme

barasna balanmaldr.

DKD ve kuaklama balant

iletkenleri zerindeki gerilim

dmnn iki bileeni vardr:DKD zerindeki gerilim dm

UA vekuaklama balant

iletkenleri zerindeki gerilimdm

UL

.

Bu iki gerilimin en byk deerleri ayn

anda ortaya kmaz.Bununla birlikte her iki gerilimin toplam, akm tayan hat ile

potansiyel dengeleme baras

arasndaki, izin verilen enbyk darbe gerilimi Umax

dan daha kk olmaldr (ekil-36ya baknz).


121/153


122/153

5) Korunan hacim dna taan elektrik dzenleri

Bir yapnn atsndaki anten direi yakalama ucu sistemine

balanmaldr. Koaksiyel anten kablosu kullanlmaldr.

Anten kablosu, btn dier besleme kablolarnn da bina

iine sokulduu veya potansiyel dengeleme barasna yaknbir yerden yapya sokulmaldr. Anten kablosunun iletkenekran

ana potansiyel dengeleme barasna balanmaldr

(ekil-37ye bak

n

z). A

r

gerilimi azaltmak iin DKD, cihazzerine balanmaldr.

1 Metal direk,2 atnn mahyasndaki yatay yakalama

ucu iletkeni,3 at indirme iletkeni ve metal anten direi


123/153


8

ekil-37 Yakalama ubuu olarak direk kullanan, TV antenlibir yapnn yldrmdan korunmasna rnek

4

12

3

56

9

10

11 12

l

13

7

arasndaki ek,

4 Anten kablosu,5 Ana potansiyel dengeleme baras,

anten kablosunun metal ekranbu baraya balanr,

6 Deney ek yeri,

7 TV,8 Anten kablosu veelektrikkablosununparalel giden yolu,

9 Elektrik kablosu,10 Topraklama

sistemi,11 inde DKD

bulunan anaelektrik datm

kutusu,12 Temel

topraklayc,13 YKS iletkeni,l dgvenlik

aklna karden uzunluk,

Koruma as.


124/153

Gvenli uzaklkta bulunmayan at

arasndaki elektrikdzenleri, yakalama ucu sistemleri, at

arasndaki iletken

ksmlar ve kendi elektrik dzenlerinin iletken ekranlar

ileizelge-6ya uygun olarak balanmaldr.

ekil-38, at

aralarnn iletken ksmlar ile yapnn elektrikbalantsna ve yakalama ucu sistemleri balanma

yntemine bir rnektir.

1

2


125/153

1 Yakalama ucu iletkeni,2 Yaltkan malzemeden kapak,3 Balantiletkeni,4 Yatay yakalama ucu iletkeni,5 Elektrik donanm,

6 Yapnn iletken elemanlarna balanteki.Not: Mahfazalelektrik donanm; yakalama ucu sistemine ve Madde 4-a2ye uygun bir yapnn iletken elemanlarna, yldrm akmnn byk bir ksmna dayanabilecek metal kablo ekranzerinden balanr.

ekil-38 Yakalama sistemine balanmdorudan yldrm arpmasna karkorunmu

metal atblm

3 4 6

6

5

f) Elektrik ve mekanik kurallar


126/153

1) Elektrik TasarmYldrmdan korunma tasarmcs, yap

ekline en uygunYKS tipini (ayrlm

YKS, ayrlmam

YKS veya herikisinin kombinasyonu) semelidir.

Bir YKS tasarm

tamamlanmadan nce toprak zdirenci

kontrol edilmeli ve toprak zdirencinin mevsime gredeiebilecei gz nne alnmaldr.

YKS iin temel tasarm yapldktan sonra, yapnn uygun

iletken ksmlarnn, YKSyi iyiletirebilecek veya YKSninbelli bal

elemanlar

olarak etkili olabilecek blmlerinin,YKSnin doal bileenleri olarak kullanlpkullanlamayaca

incelenmelidir.

YKSnin doal bileenlerine ilikin elektriksel ve fiziksel zelliklerin,kinci Blmde ngrlen minimum koullar salad konusundadeerlendirme yapmak, yldrmdan korunma tasarmcsnn


127/153

y p , y

sorumluluundad

r.rnein betonarme binalardaki bina demirlerinin, yldrmdankoruma sisteminin iletkenleri olarak kullanlmas, titiz bir inceleme vekorunan yap

iin yrrlkte olan yaplarla ilgili ulusal standartlarnbilinmesini gerektirir.

Betonarme yaplarn bina demirleri, YKS indirme iletkenleri olarakveya, yldrm akmnn ayrlm

bir YKSnin iletkenlerinden akmas

durumunda, yldrmn yapnn iinde meydana getireceielektromanyetik alanlarn azaltlmas

iin iletken bir ekran olarakkullanlabilir. Bu son YKS tipi, zellikle iinde oka elektrik veelektronik tesisatn bulunduu yap

tesislerinde korumay

kolaylatrabilir.

Doal bileenler iin ngrlen minimum koullara uygunluusalamak amacyla, indirme iletkenleri iin, uyulmas

zorunlu

uygulama kurallar

gereklidir.

2) Mekanik Tasarm


128/153

2) Mekanik Tasarm

Yldrmdan korunma tasarmcs,elektrik tasarmnntamamlanmasndan sonra,

binann mekaniinden sorumluyetkililerinden mekanik tasarmkonusunda bilgi almaldr.

Malzemelerin doru seimi, hem korozyon riskinisnrlandrmak asndan hem de estetik grn

asnda ok nemlidir.

YKSnin eitli ksmlarnn en kk boyutlar

izelge-2, izelge-5, izelge-6 ve izelge-7de verilmitir.


129/153

izelge-6 Yldrm akmnn byk blmn geiren kuaklamailetkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri


130/153

iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri

Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan(mm2)Cu 16Al 25I ila IV

Fe 50

izelge-7 Yldrm akmnn kk blmn geiren kuaklama iletkenlerinin malzemesi ve en kk kesitleri

Koruma dzeyi Malzeme Kesit alan(mm2

)Cu 6Al 10I ila IVFe 16


131/153

ubuk ve kelepe gibi dier elemanlar ulusal standartlara


132/153

uygun olarak seilebilir. Y

ld

r

mdan koruma tasar

mc

s

,YKSnin uygunluunu salamak asndan, bu gibibileenlerin scaklk artlarn

ve mekanik zorlanmalarnbelirlemek zorundadr. En kk byklklerin seilmesi

durumunda, bu bileenlerin ar

yklenmeleri nlenir.

izelge-5, izelge-6 ve izelge-7de verilen boyutlardan ve

malzemelerden farkllklar olduu takdirde, yldrmdankorunma tasarmcs

veya yldrmdan korunma tesisats,seilmi

olan yldrmdan korunma snf

iin nc

Blmde verilmi

olan y

ld

r

m boalmas

na ilikin elektrikparametrelerini kullanarak boalma koullar

altnda YKSiletkenlerindeki scaklk artlarn

tespit etmeli ve bunlar, busonulara uygun olarak boyutlandrmaldr.

Elemanlarn baland yzey iin, bunun yanc olmas


133/153

veya dk bir erime noktas

na sahip olmas

gibinedenlerden dolay, kuvvetli bir scaklk art

nemli ise,daha byk iletken kesitleri seilmeli veya, rnein dahauzun ara tutucular kullanmak veya yanmaya kar

dayankl

tabakalar demek gibi, baka gvenliknlemleri dikkate alnmaldr.

YKS tasarmcs, korozyon tehlikesi altnda bulunanbtn blmleri ve uygun nlemleri tespit etmelidir.

YKSye korozyon etkisi, ya malzeme boyutlar

n

nbytlmesiyle veya korozyona dayankl

elemanlarnkullanlmasyla, ya da dier korozyona kar

korumanlemlerinin alnmasyla azaltlabilir.

YKS t YKS t i t il tk l d


134/153

YKS tasarmcs

ve YKS tesisats, iletkenlerdengeen yldrm akmnn oluturduu elektrodinamikkuvvetlere dayanacak ve bundan baka, ortaya kacakscaklk deiikliklerinden kaynaklanan iletken uzama

ve ksalmalarna izin verecek iletken sabitleyiciksmlar

ve tutucular

belirlemelidir.

3) D

YKSnin tasarmna rnekler

ekil-45de d

YKSnin tasarmna rnekler verilmitir.

Kesikli izgi btn resimlerde YKSnin doal iletkeniniifade etmektedir.


135/153


Deney ek yeri,

YKSnin doal bileenleri, rnein oluklar.

ab

cd

e

ekil-45 Yaplar iin dYKS tasarm rnekleri

Balant(ek),YKS iletkenleri,


136/153


137/153

A Deney ek yeri.

ekil-39 Testere dii biimli atyapsnda YKS rnei

A


138/153


139/153

izelge-15 kc

katsays

deerleri

ndirme iletkenleri Toprak seviyesinde Toprak seviyesindeara balant

yaplmam

ara balant

yaplm

Topraklama sistemi tipi

ubuk topraklay

c

1

1erit topraklayc

1

ekil-41'e baknz

A

1

ekil-42'ye baknz


140/153

c

h

n Toplam indirme iletkeni say

s

,c En yakn indirme iletkeninden uzaklk,h Halka iletkenler arasndaki aklk.

ekil-41 Kafes yakalama sistemi ve B tipi topraklama sistemi durumunda

kckatsaysnn deerleri

3c h

c2,01,0n21k ++=

h1

cs cd6

s

d3

t

sC c

c.

h

c.2,01,0

n21

k1

++=


141/153

hn

h3

h2

h1

h4

1,0n1

k2C

+=

01,0n1

k3C

+=

n1

k4C =

n1

kk4m CC

==

ekil-42Kafes yakalama ucusistemlerinde ini

iletkenlerini birbirinebalayan halka ve B tipi

topraklama sistemi iinkc katsaysnn deerleri

Tesislerin YKSden

akl: Epotansiyel

kuaklamann salanamad

yerlerde,tehlikeli kvlcmlardan kanlmas

iin, YKS ile metal tesisler arasnda ve hatlar ile d

iletkenblmler arasnda s ayrma akl, d gvenlik aklndan olabildiince byk olmaldr.


142/153

Bu bant, indirme iletkenleri arasndaki uzaklk 20 m ise geerlidir.

Not:

Aralarnda bal

betonarme elikleri bulunan betonarme yaplar ve elik iskeletli yaplarda veya edeerekranlama zellikli yaplarda, tesislerin YKSden aklna ilikin kurallar normal olarak salanr.

ki: YKSnin

seilen koruma dzeyinebal

katsaydr (izelge-8),

kc: Geometrik boyutlara bal

katsaydr(ekil-3, ekil-4, ekil-5),

(m).kkkds

m

ci l=

km:Ayrma malzemesine bal

katsaydr(izelge-9),

l: Tesislerin YKSden

aklnn dikkatealnaca

noktadan, en yakn potansiyel

dengeleme barasna

kadar indirmeiletkeni boyunca uzunluktur (m).a

izelge-8 ki

katsays

deerleri

Koruma dzeyi kiI 0,1

II 0,075III ve IV 0,05

izelge-9 km

katsays

deerleri

Malzeme kmHava 1

Kat

0,5

2) Bina dnda bulunan iletken ksmlardaki ve


143/153

2) Bina dnda bulunan iletken ksmlardaki vebina tesisine sokulan iletkenlerdekiksmi yldrm akmlar

Topraa doru giden bir yol zerinde bulunan y

ld

r

makm; topraklama tesisinin, bina dndaki iletkenksmlarn ve bina iine giren iletkenlerin bir blmne,dorudan veya DKD zerinden dalr.

Yldrm akmnn bina dnda bulunan herbir

iletkenksmdan akan If

akm

bu iletkenlerin saysna,

bunlara ilikin edeer topraklama empedansna vetopraklama tesisinin edeer topraklama empedansnabaldr.


144/153

11f Z.Zn

Z.II+

=

Z Topraklama tesisinin edeer topraklamaempedans

(izelge-16),

Z1 Bina dndaki iletken ksmlar ile hatlarnedeer topraklama empedans

(izelge-16)n1

Bina dndaki iletken ksmlarn veya hatlarn

toplam say

s

,I Koruma snfna kar

den yldrm akm.

Not: n1

in hesaplanmasnda telefon hatlar

gz nne

al

nmamal

d

r.


145/153

Eer hatlar ekranlanmam

sa

veya metal borular iindedenmemise, her iletken If

/n' ne kar

den bir ksmiakm aktr. Burada n', bu hatlarn iindeki iletkenlerintoplam saysdr.

izelge-16deki parametreler (koruma snf, toprakzdirenci) bilinmiyorsa, If

ksmi akm

iin aadaki

formle gre bir yaklak deer hesaplanabilir :

1f n/I.5,0I =


146/153

izelge-16Topran zdirencine greZveZ1 edeer topraklama empedansdeerleri

Koruma seviyeleri ile ilgili

edeer topraklama empedansZ [][.m]Z

1[]

I II III-IV100 8 4 4 4

200 13 6 6 6500 16 10 10 101000 22 10 15 202000 28 10 15 403000 35 10 15 60

3) Kablo klfnn en kk kesiti

Aktif iletkenlerle bir kablonun ekran arasnda, ekrandan


147/153

akan ksmi yldrm akmndan kaynaklanarak ortayakan ar

gerilim, malzemeye ve ekrann boyutlarna,ayn

zamanda da kablonun uzunluuna ve yerine

baldr.Kablonun herhangi bir koruma balants

gerektirmeyecei en kk ekran kesitiAmin

(mm2):

c

6ccf

min U

.10l..IA =

If Ekran zerinden akan ksmi yldrm akm(kA),c Ekrann zdirenci (m),lc Kablo uzunluu (m) (izelge-17),

U Kablonun darbe dayanma gerilimi (kV) (izelge-18)


148/153

izelge-17Ekranlama durumuna gre gz nne alnacak kablo uzunluu

Ekran durumu lc[.m] zdirenli toprakla

temasta

lc8

Havada veya topraktan ayrlmlc: Yapile en yakntopraklanmekran arasndakiuzaklk


149/153

izelge-18Farklanma gerilimlerinde kablo yaltmnn darbe dayanma gerilimleri (kV)

Anma gerilimi, kV Uc, kV0,05 5

0,22 1510 7515 95

20 125


150/153

4) Dar

tam

ksmlar

bulunan bina tesisleri

Bu durumunda, metre cinsinden s ayrma uzakl,

s [metre]

> 2,5 + d [metre]

kouluna uygun olmaldr. Burada d, Madde-

7bye gre

hesaplanan, metre cinsinden gvenlik akldr.

2,5 m deeri, bir insann yukar

doru uzatlm

elinin

parmak ularnn yerden yksekliine kar

der(ekil-44).


151/153

s

2,5 m

l

s Madde 7-bye gre ayrma uzakl,l dgvenlik aklna karden uzunluk.

Not: Elini kaldrmkiinin boyu 2,5 m olarak alnmtr.

ekil-44 Yapnn kmalksmiin YKS tasarm


152/153

YKSye

ilikin bir hat iindeki evrimler, yapnnduvarlarna doru ark oluturabilecek ve bu ekilde

zararlara yol aabilecek yksek endktif

gerilimdmleri ortaya karabilir.

Eer YKS evrimlerine ilikin noktalarda, ekil-1e greMadde 6-b4 (son paragraf) ve Madde 7bde iletkenlerinuzaklklar

iin ngrlen koullar yerine getirilmemise,bina boyunca dorudan bir hat ekimi ngrlmelidir.


153/153

D

YKSnin

Yapl

yildirimdan_korunma_semİner_notlari-2.pdf

Documents