yildiz teknİk Ünİversİtesİyildiz.edu.tr/~sahin/tuneller/9.bolum_ders_notlari... ·...
TRANSCRIPT
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ
TÜNEL DERSİTÜNEL DERSİGenişletilmiş 9 BölümGenişletilmiş 9 Bölüm
İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜİNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜTÜNEL DERSİTÜNEL DERSİ
Genişletilmiş 9 BölümGenişletilmiş 9 BölümGenişletilmiş 9. BölümGenişletilmiş 9. Bölüm(Permeabilite katsayısı,Tünellerde su geliri ve hesaplanması, Suyun (Permeabilite katsayısı,Tünellerde su geliri ve hesaplanması, Suyun
etkileri Çimento enjeksiyonu Su kanal kesit boyutları ve pompa gücüetkileri Çimento enjeksiyonu Su kanal kesit boyutları ve pompa gücü
Genişletilmiş 9. BölümGenişletilmiş 9. Bölüm(Permeabilite katsayısı,Tünellerde su geliri ve hesaplanması, Suyun (Permeabilite katsayısı,Tünellerde su geliri ve hesaplanması, Suyun
etkileri Çimento enjeksiyonu Su kanal kesit boyutları ve pompa gücüetkileri Çimento enjeksiyonu Su kanal kesit boyutları ve pompa gücüetkileri, Çimento enjeksiyonu, Su kanal kesit boyutları ve pompa gücü etkileri, Çimento enjeksiyonu, Su kanal kesit boyutları ve pompa gücü hesapları)hesapları)
etkileri, Çimento enjeksiyonu, Su kanal kesit boyutları ve pompa gücü etkileri, Çimento enjeksiyonu, Su kanal kesit boyutları ve pompa gücü hesapları)hesapları)
Prof. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLUProf. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLUProf. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLUProf. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLU
Yapı Merkezi AR&GE BölümüYapı Merkezi AR&GE BölümüYapı Merkezi AR&GE BölümüYapı Merkezi AR&GE Bölümü
11
2010201020102010
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
AÇIKLAMA NOTUAÇIKLAMA NOTUAÇIKLAMA NOTUAÇIKLAMA NOTU
• Bilgi föyünün hazırlanmasında ülkemizde tünel mühendisliği konusunda büyük bilgi birikimi ve
deneyimleri olan YapıMerkezi İnşaat A.Ş.’ nin arşivlerinden ve yayınlarından geniş ölçüde istifade edilmiştir.
• Bu akademik etkinliği destekleyen Yapı Merkezi Holding A.Ş. Onursal Başkanı Dr. Müh. Sayın Ersin ARIOĞLU ile
Yönetim Kurulu Üyeleri’ ne teşekkür edilir.
• Çalışmanın dijital ortamda hazırlanmasında büyük emeği geçen Y. Müh. Gözde KURT, Y. Müh. Sanem KAYALI ve
Y. Müh. Ali YÜKSEL’ e teşekkür edilir.
B l “k l ” ö il k h l• Bu çalışma “kamusal yarar” gözetilerek hazırlanmıştır.
• Çalışmada kullanılan bilgi föyleri, sunu malzemesi vs. kaynak gösterilmek kaydıyla kullanılabilir.
Bil i fö ü k d l bütü k l d ğ l di l ö ü l d d E i ARIOĞLU• Bilgi föyü kapsamında yapılan bütün çıkarımlar, değerlendirmeler ve görüşlerden sadece Ergin ARIOĞLU
sorumludur. Çalıştığı kurumu bağlamaz.
“Bu ülkede, okumaya karşı istek artmadıkça, gaflet ve bu gafletten doğacak felaket azalmaz” (Benjamin FRANKLIN)
22
Tünelle ilgili çeşitli konularda daha geniş bilgi almak isteyenler Yapı Merkezi web sitesi olan www.yapimerkezi.com.tr adresi, “Ar – Ge Yayınları” bölümünden temin edebilirler.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Prof. Dr. Müh. Ergin ARIOĞLU ‐ Kısa Özgeçmiş ‐İTÜ Maden Fakültesinden 1969 Haziran Döneminde Maden Y.Müh. olarak mezun oldu. Aynı üniversitenin Maden MühendisliğiBölümünde Mart 2000’ e kadar öğretim üyesi olarak akademikfaaliyetlerini yürüten ve bu tarihte emekliye ayrılan Prof.ARIOĞLU akademik ve eğitim faaliyetlerini Yapı Merkezi HoldingA. Ş. bünyesindeki AR – GE Bölümü Koordinatörü olaraksürdürmektedir. Prof. ARIOĞLU’ nun toplam 16 adet ( 3’ ü yabancısürdürmektedir. Prof. ARIOĞLU nun toplam 16 adet ( 3 ü yabancıdilde İngilizce İspanyolca, Farsça) telif kitabı, ilgi alanlarındayayımlanmış 275’ i aşkın makale, bildiri ve tartışma yazısımevcuttur. Ayrıca 100’ ün üzerinde “ülke sorunları” üzerindeçeşitli gazete/dergilerde yayınlanmış makale ve söyleşininsahibidir Sığ / derin yeraltı yapılarının stabilitesi madensahibidir. Sığ / derin yeraltı yapılarının stabilitesi, madenişletmelerinde dolgu kullanımı ve iksa boyutlandırılması, kayamekaniği, kayaya gömülü kazık tasarımı, agrega/balast,püskürtme beton ve çok yüksek beton dayanımı konularında300’ü aşkın bilimsel+teknik raporun yazarı/ortak yazarıdır. Ve1970 ve 1980 yıllarında TÜBİTAK’ça desteklenen araştırmaraporlarının sahibidir. Prof. ARIOĞLU 3 kez Prefabrik Birliği’nce“Bilimsel Çalışma Ödülü”ne layık görülmüştür. Yapı Merkezi 3000kgf/cm2 – 7 Günlük – Çok Yüksek Dayanımlı Beton Projesi’ ndeproje koordinatörü olarak katılmıştır. 1994‐2000 yıllarındap j ş yTMMOB’ nin Maden Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi YönetimKurulu Başkanlığını yürütmüştür. Şubat 2009 tarihinden itibarenYTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümünde Tünel Dersi okutmaktadı[email protected]
33
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünelde Su Gelirinin Olası EtkileriTünelde Su Gelirinin Olası Etkileri
o Tünel arın/tavan
stabilitesini bozarakstabilitesini bozarak
“göçük” olasılığını arttırır.
Sığ tünel durumunda
göçük yeryüzüne kadargöçük yeryüzüne kadar
ilerleyerek ciddi stabilite
sorunları yaratır.
o İlerleme hızını etkileyerek
tüneli “durma” noktasına
getirir.
o Tünelin tekrar ilerlemesi
için yapılacak “enjeksiyon
işlemleri” proje maliyetini
olumsuz şekilde etkiler.
44Kaynak: Kaponig Tüneli, Avusturya, su geliri 300 l/sn, Riedmueller G., Schubert, W., 2001’ den değiştirilerek.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Yeraltı Su Seviyesinin Tünel Su Gelirine Etkisi
A Durumu
• Tünel yer altı su seviyesinin üzerinde olduğundan “ su basıncı” yoktur.
• Daha derin açıldığından kaya kütlesinin YASS
Ayrışma zonu
ç ğ ypermeabilitesi daha düşüktür.
• Tünel geçkisi yer yüzeyine daha yakın açıldığından “ayrışma zonu”nun etkisi
YASS
ATünel
ç ğ y şaltındadır. Yüzey / yağmur sularına maruzdur.
B Durumu
BTünel
• Tünel yer altı su seviyesinin basıncına maruzdur. Kaya kütlesinin permeabilitesi ve su basıncı yüksekliğine bağlı olarak tünel içinde “su geliri” beklenmelidir.
• Herhangi bir “karstik oluşum” olmadığı müddetçe permeabilite derinlikle azalmaktadır.
55
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Fay Zonu / Su Gelirinin Neden Olduğu Aşırı Kazı ve Kaya Göçükleri
Tünel kemerleşme sınırı
Karşılaşılan ya da beklenen fay – fay zonları
İ İ Ü
Su geliri fay zonunun yerinde kohezyon değerini azaltır
BOŞALMA RİSKLİ KÜTLE
Kaya bulonu Süren
Su
Su olması durumunda açılan drenaj delgileri
ALTYARI (KAZILMAMIŞ)
Hasır çelik + kafes kiriş iksa + püskürtme beton
Püskürtme beton + gerekirse hasır çelik ve sweilex bulon
Su
ALTYARI (KAZILMAMIŞ)
Kaynak: Biberoğlu ve Dalgıç, 1996.
66
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
İstanbul Metro Proje İnşası (Yenikapı) Sırasında 19 Eylül 2001 Tarihinde Meydana Gelen Göçük
Yapay dolgu
Yer altı suyu
Bilinmeyen bostan su kuyusuKum, çakıl
Kil
Bilinmeyen bostan su kuyusuKuyu çapı: 1,5 – 3 m (40 yıllık?)
Kumtaşı, kiltaşı, silttaşı
Arın çivileri L= 12 m
Göçük olayına ilişkin kimi bilgiler:
o Yaklaşık örtü kalınlığı: 14 m
o Tünel açma metodu Klasik kazı yöntemi – NATM –
o Göçük olayı 04:30’ da meydana gelmiştir.
o Göçen bina: 2 katlı/ workshop binalar
o Can kaybı: Binalarda oturan sakinler
o Göçük olayından önce meydana gelen anomaliler: Konverjans ölçümlerindeki artım hızı, tünel içi ve yerüstü
deformasyonlarında artışlar, tünel aynasında göbekteki birim deformasyonlar, tünel içinde tavanda ıslanmalar,
77Kaynak: Ayaydın, N., 2001. http://web.iku.edu.tr/courses/insaat/ce006/Nejad%20Ayaydin,%20Istanbul%20Metro%20collapse.pdf
su geliri vb.
İlgili kaynakta, yukarıda belirtilen anomalilerin “alarm seviyesi”nde gözlenmediği belirtilmektedir.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
İstanbul Metro Projesi İnşasında, Yenikapı (19 Eylül 2001) Meydana Gelen Göçme veGöçme Sonrası Tünel
Arın akması
Bilinmeyen bostan su kuyusuKuyu çapı: 1,5–3 m (40 yıllık?)
Göçen binalar Tünel dolgusu
Kaynak: Ayaydın, N.2001,http://web.iku.edu.tr/courses/insaat/ce006/Nejad%20Ayaydin,%20Istanbul%20Metro%20collapse.pdf
88
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Karstik Yapının Altında Açılan 14.6 km Uzunluğundaki Tünelde Su Gelirine İlişkin Olası Senaryolar
GIONA DAĞI
TünelDeniz
Tünel
Deniz
Kireçtaşı kütlelerinin ana boşalımının kaynakları
İKarstlaşma zonu
A Genel durumB Derinde gelişmiş bir karstik kanalın yol açacağı durum
İkincil boşalımın kaynakları
Yeraltı suyunun ana akışı
İkincil yer altı suyu akım yönü
Kireçtaşı Fliş Alüvyon Bindirme
0Kireçtaşı ince çatlaklı – karstik yapı değilKarstlaşma zonunun tabanıYer altı su seviyesi (karstik veya ince çatlaklı ortam)Doygun zonda akış yönüİletim zonunda akış yönü
99
Kaynak: Marinos, 2001’den değiştirilerekhttp://users.ntua.gr/marinos/downloads/kentucky_paper.pdf
ş y
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Karstik Erime Boşluklarının Bir Tünelde Yol Açtığı Problem
Küçük karstik boşluk (Kısmen kil/silt ile dolmuş)
Yeryüzüne kadar ulaşmış karstik baca göçüğü (Tünel derinliği 110 m)(Kısmen kil/silt ile dolmuş) (Tünel derinliği 110 m)
Kaynak:Marinos 2001Kaynak: Marinos, 2001http://users.ntua.gr/marinos/downloads/kentucky_paper.pdf
1010
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
NATM Uygulanan Münih Metrosunda Meydana Gelen Göçük Kriterinin Yeryüzündeki Hasar Görünümleri
Göçük kriteri
1111
Kaynak: Ibel, R, London Bridge Associates, 2010.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Ön Hidrojeolojik Etüdlerle Araştırılmış Eski Bir Dere Yatağından Beslenen Su Geliri Örneği: Atina Metrosu Tünel Kazısı
Kifissos eski dere yatağı
“Prophet Daniel” deresi
Tü l
Kifissos mecvut dere güzergahı
Kot (m
)
Tünel güzergahı
Kifissos eski dere yatağı
Çalışma alanı
k = 1.0E‐5 – 1.2E‐4 m/sn Su seviyesi (01/2003)–kazıdan önce( / )
Güzergah (m)
Kaynak:Marinos vd 2006
k = 1.0E‐6 – 1.0E‐5 m/snk = 1.0E‐7 – 1.0E‐6 m/sn k = 1.8E‐9 – 1.0E‐7 m/sn
Su seviyesi (10/2005)–kazıdan sonraPompa kuyusunun yeri“Prophet Daniel” deresiTünelKazılan tünelŞ ft İ t
Değerlendirme notu:
Eski dere yatağında yerinde kuyu deneyleriyle ölçülen permeabilite, k değerleri hem düşeyde hem de yatay
Kaynak: Marinos, vd., 2006.http://www.iaeg.info/iaeg2006/PAPERS/IAEG_310.PDF
Şaft ‐ İstasyon
1212
doğrultuda olağanüstü değişkendir (k = 1.0E‐9 – 1.0E‐4 m/sn) . Bu durum dere yatağındaki “çökel malzemesi“nin
tipik yapısından kaynaklanmaktadır (Bkz. Bir sonraki slayt – Fotoğraflar –).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Ön Hidrojeolojik Etüdlerle Araştırılmış Eski Bir Dere Yatağından Beslenen Su Geliri Örneği: Atina Metrosu Tünel Kazısı (devam)
Su geliri
Eski dere yatağı alanındaki tünel arınında yer alan;
1 Uyumlu konglomera
Eski dere yatağı alanındaki tünel arınında yer alan
konglomera boyunca yerel su geliri
– çimentolaşma killi‐marnlı yapıda –
2 İyi çimentolanmış konglomera
– çimentolaşma kalkerli yapıda –
g y y g
1313
Kaynak: Marinos, vd., 2006.http://www.iaeg.info/iaeg2006/PAPERS/IAEG_310.PDF
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Mevhibe İnönü Tüneli Jeolojik Boy Kesiti ve Tipik Ayna Kesitleri
TÜNEL
KİLKİL
LEJAND
BATIDOĞU
KİREÇTAŞIKUMSİLTLİ KİLMARN
S Fay zonu
Kil
Su Geliri
KireçtaşıSu Geliri
Marn
Siltli
Kum Kil
Siltlikil
Siltlikil
Su Geliri
Su Geliri
Fay zonu
Kaynak: YapıMerkezi arşivi Arıoğlu B Yüksel A ve Arıoğlu Ergin 1995
Km: 6+300 Km: 6+800 Km: 7+000 Km: 7+140
Siltli kil kil Su Geliri Yok
1414
Kaynak: Yapı Merkezi arşivi, Arıoğlu, B., Yüksel, A. ve Arıoğlu Ergin, 1995.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Mevhibe İnönü Tünelinde Su Geliri ve Günlük İlerleme Hızları
800
700
Batı tüneli toplam su geliri (Portal)
Doğu tüneli toplam su geliri (Portal)Batı tüneli ayna su geliri
Deb
i (l/da
k)
600
500
400
300y g
6100
6200
6300
6400
6500
6600
6700
6800
6900
7000
7100
7200
7300
7400
7500
7600
200
100
0
eme hızı
ün)
ievler
onu
4.54.03.53.02 5
Gün
lük ilerl
(m/gü
Bahçeli
istasyo2.5
2.01.51.00.50
Güzergah, km
6100
6200
6300
6400
6500
6600
6700
6800
6900
7000
7100
7200
7300
7400
7500
7600
0
1515
Kaynak: Yapı Merkezi arşivi, Arıoğlu, B., Yüksel, A. ve Arıoğlu Ergin, 1995.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Himalaya’ da 750 m derinlikte TBM ile açılan bir tünelde basınçlı akiferden kaynaklanan su geliri
Su patlamasından ötürü makine 280 gün olduğu yerde kalmıştır
Maksimum debi 67 m3/dakika
Su geliri lokasyonu
liri, m
3 /da
kika
gün olduğu yerde kalmıştır.
Basınçlı akifer
Su ge
TBM Kesici kafaÇatlaklardan sızan su
Su
Gün
Maksimum debide 1 günlük su geliri:Su patlağı 3 3m dakika saat m
67 x60 x24 = 96480dakika saat gün gün
Pillit
KuvarsitKayma zonları
Sızıntı
Artesiyen akışı
1616Kaynak: Reva, 1994’ den alıntılayan Barton, 2006.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Fay Zonlarında Derinlik ve Su Gelirinin TBM İlerlemesine Etkisi
Derinlik < 50 m 50 – 200 m> 200 m
–aşırı sıkışma olmaksızın–
Kaya kütle türü Bloklu kil Diğerleri Bloklu kil Diğerleri Bloklu kil Diğerleri
Arından su geliri, lt/dak/m2(x)
Kuru < 0.1 > 0.1 Kuru < 0.1 > 0.1 Kuru < 0.1 > 0.1
Ortalama günlük TBM
10 15 5 15 1 5 5 15 1 10 1 5 5 10 1 5 1günlük TBM ilerlemesi, m/gün
10‐15 5‐15 1‐5 5‐15 1‐10 1‐5 5‐10 1‐5 <1
(x)m2 birim kazı arınının alanıdır.Kaynak: Bieniawski et al, 2009’an basitleştirilerek.
Değerlendirme notu:
• Derinlik ve arındaki su geliri miktarı fay zonunda TBM ilerlemesini olumsuz etkilemektedir Fay• Derinlik ve arındaki su geliri miktarı fay zonunda TBM ilerlemesini olumsuz etkilemektedir. Faymalzemesinin “sıkı kil” olması arını “kuru” ortam yapmakta ve ilerleme daha yüksek olmaktadır.
• Verilen bir derinlikte artan arın su geliriyle TBM ilerlemesi önemli ölçüde azalmaktadır . Örneğinderinlik H > 200 m’de arında su geliri > 0 1 lt/dak/m2 ise TBM’nin ilerlemesi 1 m/gün’den küçük
1717
derinlik, H > 200 m’de arında su geliri > 0.1 lt/dak/m2 ise TBM’nin ilerlemesi 1 m/gün’den küçükolmaktadır. Bu düşük ilerleme hızı birim (kazı+iksa) giderinin çok yüksek olması demektir. Ayrıca, derintünellerde düşük ilerleme hızının TBM’nin “sıkışma riski”ni arttırdığı unutulmamalıdır.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Denizaltı Tünellerin Güzergahını Belirleyen Temel ParametrelerDenizaltı Tünellerin Güzergahını Belirleyen Temel Parametreler
Çökel
Minimum kaya kalınlığı
Minimum kaya kalınlığı
o Karayolunun proje eğimi
o Su gelirini önleme ve tünel stabilitesini sağlamak için gerekli en az kaya kalınlığı
Kaynak: Palmström A 2002
1818
Kaynak: Palmström, A., 2002.http://www.rockmass.net/misc/norw/sub‐sea_tunnels.pdf .
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Fay Zonundan Geçen Denizaltı Tünelinde Kaya Formasyonunun Birim Metresindeki Çatlak Sayısı DeğişimiÇatlak Sayısı Değişimi
o Fay zonunda çatlak sıklığı
diğer bölgelerdeki sıklığa
DOĞUBATI
kıyasla daha yüksektir.
Dolayısı ile hidrolik bir basınç
altında bu çatlaklardan su
gelmesi yüksek olasılıktadır.
o Çatlak sıklığının yüksek
l d d l b d kiolmasından dolayı bu zondaki
basınç ve kayma dalgalarının
yayılma hızları ana kaya
kütlesine göre çok düşüktür
Kaya
KayaGevşek dolgu
kütlesine göre çok düşüktür.
Hızdaki bu belirgin anomali,
bu kritik zonların önceden
belirlenmesinde önem taşır.belirlenmesinde önem taşır.Eğik açılmış delgiler
1919Kaynak: Palmström, A., Huang, Z., 2007’ den değiştirilerek.http://www.rockmass.net/misc/paper/Norwegian_exp_in_Xiamen.pdf
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünel Derinliğinin Zayıf ‐ Ayrışmış Zon Geçişlerine Etkisi
A Durumu:
Tünel geniş zayıflık zonundan geçer. Bu
nedenle gerek delme patlatma gerekse TBM
ile yapılan kazılarda ciddi stabilite
problemleri sözkonusudur. Ayrıca, zemin/Fay zonu
Sığ tünel kaya iyileştirmelerine yönelik olarak
yapılacak enjeksiyon masrafları da daha
fazladır
Derin tünel
fazladır.
B Durumu:
A durumuna kıyasla daha sınırlı bir zayıflık
zonu genişliği sözkonusu olacağından
stabilite ve su sızıntıları problemleri göreceli
Kaynak: Palström A Nilsen B ?’ den değiştirilerek
olarak daha azdır. (Artan derinlikle birlikte
kemerleşme daha iyi oluşacağından iksa
basınçları açısından da avantajlıdır. Ayrıca
2020
Kaynak: Palström, A., Nilsen, B, ? den değiştirilerek. basınçları açısından da avantajlıdır. Ayrıca
permeabilite katsayısı da artan derinlikle
azalabilir).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Su Derinliğinin Minimum Kaya Örtü Kalınlığı ile Değişimi
Zayıf kaya formasyonu:
o Yerinde basınç dayanımı düşük
İTünel o İçsel sürtünme açısı: 15° – 30 °
o Jeolojik dayanım indeksi GSI =10 – 30
o Yerinde taşıma kapasitesi düşük
iği, m İyi kaya formasyonu:
o Yerinde kaya basınç dayanımı yüksek
Su Derinl o Yerinde kaya basınç dayanımı yüksek
o İçsel sürtünme açısı: 30 ° – 45 °
o Jeolojik dayanım indeksi GSI= 60‐90
o Yerinde taşıma kapasitesi yüksek
Örnek: Su derinliği 100 m olan karayolu
tünelinde stabilite açısından minimum kaya
örtü kalınlığı iyi ve zayıf kaya formasyonunda
sırası ile 35 m ve 52 m olmaktadır.
2121
Minimum kaya kalınlığı, m
Kaynak: Palmström, A., 2002’den değiştirilerek
sırası ile 35 m ve 52 m olmaktadır.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Norveç’ te Açılan Çeşitli Denizaltı Tünellerinde Bırakılan Minimum Kaya Topuğu Kalınlığıç ç Ç ş y p ğ ğ
75
Karayolu tüneli
Açıklama Temel tasarım ölçütü:
Denizden su gelirini
m
Boru hattı tüneliSu tüneli Stabil olmayan örnekler(*)
Denizden su gelirini
önlemek açısından kaya
topuğunun kalınlığı
Kalın
lığı, h k,
50 kesinlikle yeterli olmalıdır.
Örneğin 50 m (su+zemin
katmanı) olan bir karayolu
Kaya Örtü K
25
ZeminKaya
tünelinde kaya topuğunun
kalınlığı en az 30 m
olmalıdır
hk
hzhsu
Zemin
Tünel
olmalıdır.
0 50 100 150 2000
Temel Kaya Yüzeyine Kadar olan Derinlik, (hsu+hz) , m
2222Kaynak: Nielsen, 1994
(*) Zayıflık zonlarında oluşan göçükler
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Denizaltı Tünellerinde Zayıflık Zonlarının Göçme Analizi
Deniz
KayaFay / zayıflık
I
Z i
00 D = Tünel yüksekliği
b = Tünel genişliği
A = Tünelin kesit alanıKaya yüzeyi
zonu ZeminL = Zayıflık zonunun genişliği
Hk = Kaya örtüsü kalınlığı
H = Olası göçük yüksekliği Göçük
α2 α2
α1 = Göçük yığınının yatayla yaptığı açı
α2 = Ezik zonun kayma açısı, Norveç denizaltı
tünellerindeki gözlemlere göre tipik değeri D
HL90°
Hk
I
2 2
b
I – I KESİTİ
40°’dir.
ρ1,ρ2 = Sırasıyla göçük öncesi ve sonrası zemin birim
hacim ağırlıkları
α1
( ) ⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠
⎛ ⎞⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎝ ⎠
12
2
2
H+DV = L H+D . + b + A.L =Göçük oluşmadan önceki hacim ‐ yerinde hacim ‐
tgα
2D +H D DV = L.H. + b + L.D + . + b = Göçükten sonra zemin/kaya kütlesinin hacmi
2⎜ ⎟⎜ ⎟ ⎜ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠⎝ ⎠2
2 1 2
ç ytgα 2tgα tgα
Olası göçüğün yüksekliği aşağıdaki hacim koşulundan hareketle bulunabilir:
1 1 2 2
1
V .ρ = V .ρ
ρV V V
2323
∼11 1
2
ρu = , u = Zeminin hacimsel kabarma katsayısı, u = 1,2 1,5, Genellikle u = 1,3
ρ
12 1 1
2
ρV = .V = u.V
ρ
Kaynak: Nilsen, 1994
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Üç Şeritli Karayolu Tünelinde (Kesit alanı, A= 68 m2) Potansiyel Göçmenin Maksimum ç Ş y ( , ) y çYüksekliğinin, Zayıflık Zonu Genişliği, L, ve α1 ve α2 (α2 =40°) ile Değişimleri
u=1,3
α1=35°ekliği H
, m
ekliği H
, m
L= 2 m
L= 4 mu=1,2u=1,3G
öçük
Yükse
Göçük
Yükse
,
u=1,5
Olası
Olası
Kaynak: Nielsen, 1994.
Göçük yığınının yatayla yaptığı açı, α1, °L, m
Değerlendirme Notu:
Verilen geometrik koşullar için bulunan olası göçük yüksekliği, H “kaya örtü kalınlığı”ndan, Hk daima küçük
olmalıdır (H < Hk)
2424
olmalıdır (H < Hk).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kuru ve Suya Doygun Numunelerin Basınç Dayanımları Arasındaki İstatistiksel İlişkiler
60
70
Silttaşı Çamurtaşı Marn Tüfm
ı –suya
, s, M
Pa n=31, r= 0,888lab,s lab,kσ = 0,353.σ ‐ 2,41
Kuru numunenin tek eksenli basınç
mukavemeti arttıkça suya doygun numunenin
basınç dayanımı da artmaktadır. Bu artış lineer
40
50
i basınç da
yanım
numun
e –,σ
lab, bir istatistik modelle temsil edilebilir.
Suya doygun numunenin kuru numuneye
basınç dayanımı oranı ile, kuru numunenin tek
eksenli basınç dayanımı arasında kuvvetli bir
10
20
30
Tek eksenli
doygun
n eksenli basınç dayanımı arasında kuvvetli bir
istatistiksel ilinti elde edilmemiştir. Bünyesinde
önemli miktarda kil içeren silttaşı, çamurtaşı ve
marn gibi sedimenter kayaçlarda suya doygun
0 20 40 60 80 100 120 140 160
0
10
0 20 40 60 80 100 120 140 160
0
10
Tek eksenli basınç dayanımı – kuru numune – ,σlab,k, MPa
numune/kuru numune tek eksenli basınç
dayanımı oranının aritmetik ortalaması yaklaşık
%27 bulunmuştur. Su içeriğinin bu tür
k l k ik d l ü i d ki10
20
30
X
ab, k), % =% 27,43
kayaçların mekanik dayanımları üzerindeki
etkisi çok şiddetlidir. Bu nedenle bu tür
kayaçlar içinde açılacak tünellerde suyun
etkisi özenle gözetilmelidir.30
40
50
(σlab, s/σ
la
n=31, r= 0,423
lab,slab,k
lab,k
σ= 0,127.σ + 20,31σ
g
2525
60
70
X( = Aritmetik ortalama, n=Data sayısı, r= Regresyon katsayısı).
Kaynak: Yapı Merkezi / Ar‐Ge Bölümü, 2008.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Çamurtaşı ve Silttaşı Kaya Numunelerinde Ergüler ve Ulusay, 2008’e Göre Basınç İ
70Kuru numune basınç dayanımı
( ) a1.ω1σ ω = z .e Kaya
NumuneKuru Birim
Hacim Ağırlık, γk, z1 a1
Dayanımlarının (σ) Su İçeriği (ω)ile Değişimleri
60
dayanımı
Çamurtaşı
Silttaşı kN/m3
Çamurtaşı 21,6 30 ‐0,125Silttaşı 24 65 ‐0,25Çamurtaşı ( ) ‐0,125.ωσ ω = 30.e , MPa
40
50
mı, σ, M
Pa
Silttaşı
Bileşiminde kil minerali bulunan
sedimenter kayaçlarda basınç dayanımı
( ) ‐0,25.ωσ ω = 65.e , MPa
30
sınç dayan
ım hassas bir şekilde su içeriği ile
değişmektedir. Artan su içeriği ile basınç
dayanımları çok büyük ölçüde
20
Bas
Suya doygun numune basınç dayanımı
düşmektedir. Özellikle bu düşüş
silttaşlarında daha belirgindir.
10ω=ω0
2626
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
0
Su içeriği ω,%
Kaynak: Yapı Merkezi / Ar‐Ge Bölümü, 2008
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kuru ve Suya Doygun Numunelerin Yarma Çekme Dayanımları Arasındaki İstatistiksel İlişkiler
6
7
8
a do
ygun
n=30, r= 0,818
yç,s yç,kσ = 0,46.σ ‐ 0,64 Silttaşı Çamurtaşı Marn Tüf
Basınç dayanımı ve elastik modülde olduğu gibi
kuru ve suya doygun numunelerin yarma çekme
dayanımı arasında anlamlı bir istatistiksel ilişki
4
5
6
dayanımı –
suya
ne –,σ
yç,s, M
Pa mevcuttur.
Suya doygun numunenin, kuru numunenin yarma
çekme dayanımı oranı ile kuru numunenin yarma
2
3
Yarm
a çekm
e d
numun
çekme dayanımı arasında zayıf lineer bir analitik bir
ilinti bulunmuştur. Bileşiminde önemli miktarda kil
içeren silttaşı, çamurtaşı ve marn gibi sedimenter
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
0
1
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
0
10
% 2 22
Yarma çekme dayanımı – kuru numune – ,σyç,k, MPa
kayaçlarda suya doygun numunenin, kuru numune
yarma çekme dayanımı oranının aritmetik
ortalaması%27 olmaktadır.
20
30
40
=% 27,22X
%
n=30, r= 0,545
yç,syç,k
yç,k
σ= 2,96.σ + 10,24σ
40
50
60
(σyç,,s/σ
yçk), %
, ,
2727
70
80
90
X( = Aritmetik ortalama, n=Data sayısı, r= Regresyon katsayısı).
Kaynak: Yapı Merkezi / Ar‐Ge Bölümü, 2008.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kuru ve Suya Doygun Numunelerin Elastik Modülleri Arasındaki İstatistiksel İlişkiler
9000
10000
11000
12000do
ygun
Pa s kE = 0,46.E ‐ 260,99
Silttaşı Çamurtaşı Marn Tüf
Basınç dayanımında olduğu gibi kuru ve suya
doygun numunelerin elastik modülleri arasında
anlamlı bir istatistiksel ilişki mevcuttur.
6000
7000
8000
Mod
ül, –suya
umun
e –, E
s, MP
n=25, r= 0,812s k
Suya doygun numunenin, kuru numunenin elastik
modülüne oranı, kuru numunenin elastik
modülünden bağımsız olduğu söylenebilir.
2000
3000
4000
5000
Elastik nu
Bileşiminde önemli miktarda kil içeren silttaşı,
çamurtaşı ve marn gibi sedimenter kayaçlarda suya
doygun numunenin kuru numune elastik modülüne
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000
0
1000
0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000
0
10
Elastik Modül –kuru numune –,Ek, MPa
oranının aritmetik ortalaması %35 olmaktadır. (Söz
gelimi diğer kayaçlarda anılan oran %50 ‐ %80
aralığında değer almaktadır).
20
30
40k), %
= %34,83
n=25, r= 0,420
sk
k
E = 0,002.E + 25,11EX
40
50
60
(E,s/E
2828
70
80
90
X( = Aritmetik ortalama, n=Data sayısı, r= Regresyon katsayısı).
Kaynak: Yapı Merkezi / Ar‐Ge Bölümü, 2008.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Q Sisteminde Kaya Kütlesinin Kohezyon, İçsel Sürtünme Açısı ve Su Gelirinin Olası Etkileri
Kohezyon:
[σlab,b MPa]
lab,b
n
σRQD 1c = x x , MPa (Barton, 2002)
J SRF 100
İçsel sürtünme açısı:
⎛ ⎞⎜ ⎟rJφ = tg ‐ 1 xJ (Barton 2002)
Değerlendirme Notu:
⎜ ⎟⎝ ⎠
wa
φ = tg 1 xJ , (Barton,2002)J
Değerlendirme Notu:
o Su gelirinin kohezyon üzerine etkisi büyük ölçüde “σlab,b” değerinin artan su içeriği ile azalması ve özellikle
“zayıflık zonları”’ nda ise artan gerilme azaltma faktörü “SRF” ile etkili olabilir. Bu durumda kohezyon değeri
önemli ölçüde azalmaktadır.
o İçsel sürtünme açısı üzerindeki etkisi de artan su geliri/ basınç ile su azaltma faktörü Jw’ in belirgin ölçüde
2929
azalmasıyla ilintilidir. Genel olarak su gelirinin φ değeri üzerindeki etkisi limitlidir.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
RMR ve Q Kaya Kütle Sınıflandırma Sistemlerinde Su Geliri Tanımları
Cidar tanımıSu geliri (10 m tünel uzunluğu için) lt/sn
Su basıncı kgf/cm2ğ ç ) /
Tamamen kuru ‐ <1
Nemli <10 1‐2,5
Islak 10‐25 2,5‐10
Damlama 25‐125 2,5‐10
Akış >125 >10Akış >125 >10
Kaynak: Alıntılayan Palmström, 2009.http://www.rockmass.net/class/Combining_RMR‐Q‐RMi.pdf
Örneğin; tünel cidarı “ıslak” olarak tanımlanıyorsa 10 metrelik tünel uzunluğunda
beklenebilecek su geliri Q= 10 – 25 lt/sn mertebesindedir. 500 metrelik bir tünel uzunluğundag / ğ
ki debi Q= 500 – 1250 lt/sn (0,5 – 1,250 m3/sn) olarak dikkate alınacaktır.
3030
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
RMR Kaya Kütle Sınıflandırma Sisteminde Su Geliri Puanının Kaya Permeabilite Değerine Göre Takdiri
Cidar tanımıTamamen
kuruNemli Islak Damlama Akış
Permeabilite,k (cm/sn)
< 10‐6 10‐6 – 10‐5 10‐5 – 10‐4 10‐4 – 10‐3 > 10‐3
Kaynak: Raymer ve Klecan, 2003.
RMR Puanı 15 10 7 4 0
3131
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kaya Kütlesinin Permeabilite Katsayısı – Kaya Kütle Özellikleri Arasındaki İlişki
Barton, 2002’ ye göre permeabilite katsayısı:
≈⎛ ⎞lab b l b b
1 1 1L = =
σQ σJ JRQD
( )
⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠
≈
lab,bc lab,br w
n a
‐7n a
Q σJ JRQDQ. x x100 J J SRF 100
100.J .J .SRFL = , Lugeon, 1 Lugeon 10 m / sn
RQD J J σ
Burada,
RQD= Kaya kütlesi göstergesi, %
. .r w lab,bRQD.J J σ
Jn= Çatlak seti sayısı ile ilintili faktör (Bkz kaya kütleleri “Q” sınıflama sistemi ek okuma parçalarına)
Jr= Çatlak pürüzlülük durumu ile ilgili
Ja= Çatlakların alternasyonu – ayrışması – ile ilintili faktöra Ç y y ş
Jw= Su geliri/ basıncı ile ilintili faktör
SRF= Gerilme azaltma faktörü
S ğl i t k k li b d MPσlab,b= Sağlam numunenin tek eksenli basınç dayanımı, MPa.
İfadeden görüleceği üzere permeabilite değeri, kaya kütlesini tanımlayan temel özelliklerden Jn, Ja, SRF ile doğru
orantılı RQD, Jr, Jw ve σlab,b ile ters orantılıdır. L ve Vp büyüklüklerinin basınç dayanımına indirgenmiş Qc faktörü
3232
ile değişimleri izleyen şekilde verilmiştir (Barton, 2002). (Şekilde yer alan semboller: Vp= Basınç P dalgasının
ortamda yayılma hızı, km/sn, Ey= Yerinde elastik modül)
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kaya Kütlesinin Permeabilite Katsayısı – Kaya Kütle Özellikleri Arasındaki İlişki (devam)
Kaya permeabilite katsayısına bağlı olarak çatlak koşullarının değerlendirilmesi aşağıdaki çizelgede belirtilmiştir
(Look, 2007).
Lugeon Çatlak koşulu
<1 Kapalı veya çatlaksız
1 – 5 Küçük çatlak açıklıkları
5 – 50 Bazı açık çatlaklar
> 50 Çok açık çatlak
Eğer GSI olarak kaya kütlesi tanımlanmış ise aşağıdaki istatistiksel ilişkiler yardımıyla Q ve Qc değerleri bulunabilir.
> 50 Çok açık çatlak
ve Barton, 2002 abağından kaya kütlesinin permeabilite katsayısı Lugeon cinsinden kestirilebilir.
(Hoek vd. 1995) GSI= RMR – 5 → RMR= GSI + 5 RMR> 23
Barton 1995; 2000) (σlab,b= Sağlam numunenin tek eksenli basınç dayanımı, MPa⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠
⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠
≈ ≈
⎛ ⎞⎜ ⎟
RMR‐50 RMR‐4515 15
GSI‐45lab,b15
Q 10 Q 10
σQ = 10
3333
⎝ ⎠⎜ ⎟⎝ ⎠
cQ = 10 .100
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kaya Kütlesinin Permeabilite Katsayısı – Kaya Kütle Özellikleri Arasındaki İlişki (devam)
Sayısal Örnek
Soru:
25 m derinlikte bir tünelde jeolojik dayanım indisi GSI= 20 ile tanımlanan bir düşey zayıflık zonu geçilecektir. Kaya
numunesinin tek eksenli basınç dayanımı σlab,b= 10 MPa ve porozitesi %2’ dir. bu zonun permeabilitesini
kestirinizkestiriniz.
Çözüm:
Sınıflama sistemleri arasındaki çevrimler
o RMR= GSI + 5= 20 + 5= 25 , RMR= 25>23
⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟RMR‐50 25‐50
o
o
⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠15 15Q = 10 = 10 = 0,0215
⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠⎝ ⎠
lab,bc
σ 10Q = Q. = 0,0215. = 0,00215
100 100
o Barton 2002 abağından hareketle hesaplanan Qc=2,15.10‐3 ve verilen derinlik H= 25 m ve porozite n=%2
değerlerine karşı gelen permeabilite katsayısı L≈1000 Lugeon bulunur Böyle geçirimliliği yüksek bir zondan “su
⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠⎝ ⎠
c 100 100
3434
değerlerine karşı gelen permeabilite katsayısı L≈1000 Lugeon bulunur. Böyle geçirimliliği yüksek bir zondan su
geliri” beklenmesi yüksek bir olasılıktır.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kaya Kütlesinin Permeabilite Katsayısı – Kaya Kütle Özellikleri Arasındaki İlişki (devam)
Ey
Sert ‐Sert ‐çatlaklı
Sert ‐masif
Ana fay
Küçük fay
Sert gözenekli
çatlaklıYaklaşık derinlik, H, m
Ey‐1
Ey
Porozite,n
Olağanüstü zayıf
Aşırı zayıf
Çok zayıf
Zayıf Ortalama İyi Çok iyi
Aşırı iyi
Olağanüstü iyi
3535Kaynak: Barton, 2002.
Şekil – Kaya kütlesi permeabilitesinin Q sisteminde belirlenmesi
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünellerde Su Gelirinin Hesaplanması
Genel
Tünellerde su gelirinin hesaplanması yönelik “teorik modelleri”’ n kurulması oldukça zordur. Bu zorluk problemin
yapısından kaynaklanmaktadır. Özellikle kaya kütlesinin çatlaklılık geometrisini ve hidrolik parametreleri –
geçirimlilik, su akım çizgilerinin yörüngesi, su basıncının dağılımı vb. – tam olarak ortaya koyulması zordur. Aşağıda
verilen modelle kestirilen “su gelir”’lerinin sadece mühendise bir ön fikir verdiği unutulmamalıdır.
o Dengeli rejimde su gelirinin bulunması (Heuer, 1995; Dumlu, 2005).
o Düşey boşaltım modeli (Bkz Şekil a): Bu modelde geçirgen serbest akifer veya sabit hidrolik basıncı sağlayano Düşey boşaltım modeli (Bkz Şekil a): Bu modelde geçirgen serbest akifer veya sabit hidrolik basıncı sağlayan
deniz, göl gibi su kaynağı mevcuttur. Kaya kütlesi içinde açılan dairesel kesitli bir tünelde sözkonusu sınır
koşullarındaki su geliri
⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠
su
2π 6,28.kHq = kH =
Z Zln 2 ln 2
r r
ile belirlenebilir. Burada qsu= Birim tünel uzunluğu başına su debisi, Z= Tünelin aks örtü kalınlığı. Bir anlamda
serbest akiferde suya doygun kalınlıktır. r= Tünel kazı yarıçapı, H=Hsu + Z, Hsu= Deniz, göldeki su kalınlığı, k= Kaya
kütlesinin ortalama geçirimlilik katsayısı
3636
kütlesinin ortalama geçirimlilik katsayısı.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünellerde Su Gelirinin Hesaplanması (devam)
Hsu
ZH H
r
Tünel
r
a Düşey rejim b Radyal rejim
o Radyal akım (Bkz Şekil b): Sonsuz kaya kütlesi içinde açılmış bir tünelde su geliri radyal yönde
Şekil – Tünellerde su gelirinin hesaplanması
gelişir. Akiferin etki yarıçapı Ro’ a bağlı olarak su geliri
⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟
suo o
2π kHq = kH = 6,28.
R Rln ln
3737şeklinde yazılabilir. Burada H yer altı su seviyesinin tünel aksı ile arasındaki dik mesafeyi tanımlar.
⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠
ln lnr r
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünellerde Su Gelirinin Hesaplanması (devam)
Etki yarıçapı Ro akifer kalınlığı bilinen serbest akiferde Ro=2Z alınabilir. Basınçlı akiferdeki etki
b t kif d ki l 10 d f bü ük l k k b l dil bili (D l 2005) Byarıçapı serbest akiferdekine oranla en az 10 defa büyük olarak kabul edilebilir (Dumlu, 2005). Bu
durumda radyal rejimde birim tünel uzunluğu başına gelen su debisi daha küçük olacağı açıktır.
o Tünel arınından sızan su geliri:
qarın= F. q
ile hesaplanabilir. Unutulmamalıdır ki bu ifadeden hesaplanan su geliri yaklaşıktır. F faktörü amprik
olup, büyük ölçüde kaya kütlesinin çatlaklılık durumuna bağlıdır. Projelerde F 1 ila 5 arasında değer
alır (Heuer, 1995). Örneğin çok az çatlak bulunmasında F= 1 alınabilir. Çatlaklı bir kaya kütlesinde
kaya permeabilitesine bağlı olarak F= 1 – 2 arasında değer alır. Sözgelimi k= 10 Lugeon için F= 1,5
kabul edilebilir. k> 30 Lugeon durumunda ise F= 3 – 5 arasındadır (Heuer, 1995).
3838
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Kaya Kütlesinin Permeabilitesi ve Çimento Enjeksiyon Uygulama Limitleri
Jeolojik yorumlama
Kaya malzemesi Birkaç çatlak Tipik çatlak koşulları Yapısal bozulma etkisiKaya malzemesi Birkaç çatlak Tipik çatlak koşulları Yapısal bozulma etkisi
Geçirimsiz Düşük su geliri Belirgin su geliri Yüksek su geliri
Sıkı
ş g g g g
Yaklaşık Lugeon değerleri1 3 10 30
Tünel arınına su geliri faktörü, Fh1.2 1.5 21 3 4 5
Normal çimento enjeksiyon uygulamasıUygulama
Yoğun enjeksiyon ile başarılı olabilme aralığı
Uygulama limitleri
Yerindeki koşullara bağlı
Normal olarak efektifEfektif değil
Kimyasal enjeksiyon veya ince çimento kullanımı
3939
Kaynak: Heuner, 1995.
bağlıkullanımı
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünelde Su Gelirinin Kestirilmesi
ÖRNEK:
ri, Q
(lt/sn)
H
YASS Verilenler
• Basınç yüksekliği, H = 100 m
e gelen su gelir
(Tünel çapı, d= 10 m kabul edilmiştir)
•Kaya kütlesinin ortalama permeabilitesi, k = 4E‐005 (=4x10‐5)m/sn
Tünel
uğun
da tün
ele
Hidrolik basınç H
(Tünel çapı, d 10 m kabul edilmiştir) ( )
Belirlenen
10 m tünel uzunluğu için
10 m
uzunlu Hidrolik basınç, H
beklenen su geliri,Q = 68 lt/sn
Zemin /Kaya kütlesinin permeabilite katsayısı, k (m/sn)
4040
Kaynak: Marinos, 2005’den değiştirilerek.http://www.iaeg.info/portals/0/content/freecontent/TUNNELLING_THROUGH_KARSTIC_ROCKS.pdf
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Atina Metrosunda Hesaplanan ve Yerinde Ölçülen Su Gelirleri
Kazı arınında ve arının 15‐20 m arkasındaki su geliri
Kazı arınında
Birim kazı l b
ZonHidrojeolojik zonda
tünel kesiti
g(m3/saat) ölçülen
maksimum su geliri (2)(m3/saat)
alanı başına su geliri
–arından– (x)
(lt/m2/dak)
(2) / (1) x 100(%)
HesaplananMaksimum ölçülen (1) ( / )
1“Aghios Savvas” alanı(2+200 – 2+350 km)
15‐50 40 15 3.2 37.5
2“Prophet Daniel” şaftı
100 300 140 45 9 5 322(2+680 – 2+950 km)
100‐300 140 45 9.5 32
3“Geoponiki”
şaftı(2+950 – 3+450 km)
15‐60 50 15 3.2 30(2+950 – 3+450 km)
4Agricultural University(3+450 – 3+600 km)
2‐10 10 3 0.6 30
(x)Eşdeğer kazı çapı 10 m alınmıştır.
Kaynak: Marinos, vd., 2006’dan değiştirilerek.http://www.iaeg.info/iaeg2006/PAPERS/IAEG_310.PDF
Eşdeğer kazı çapı 10 m alınmıştır.
4141
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Sayısal Örnek
Soru:
Basınçlı su deney sonuçlarına göre kaya kütlesinin permeabilitesi k= 2,5.10‐4 cm/sn bulunmuştur. Tünele su
i i i i dü ji d l ğ ö ö ül k di Hid lik ük kliği H 30 ld ğ ö l li i igirişinin düşey rejimde olacağı öngörülmektedir. Hidrolik yüksekliğin H= 30 m olduğuna göre olası su gelirini
hesaplayınız.
Çözüm:
Birim tünel uzunluğu başına su geliri
( )⎛ ⎞ ⎛ ⎞
‐6 ‐4 32π 6,28q = kH= . 2,5.10 x30 = 1,95.10 m / sn / 1m
2Z 20
q= 11,74 lt/dakika/1 metre tünel uzunluğu
mertebesindedir. Arından gelecek su ise ortalama F= 3 değeri için
( )⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠
2Z 20ln ln 2x
r 3,6
g ğ ç
qarın= F . q = 3 x 11,74 = 35,2 lt/dak – 1 metre tünel uzunluğu için –
Yukarıdaki ifadeden açıkça görüldüğü gibi tüneldeki su geliri q, qarın büyük ölçüde kaya kütlesinin
permeabilitesine k ve akiferin hidrolik yüksekliğine H bağlıdır Tünel mühendisi fay zayıflık zonlarında kayapermeabilitesine k ve akiferin hidrolik yüksekliğine H bağlıdır. Tünel mühendisi fay, zayıflık zonlarında kaya
kütlesinin permeabilite katsayısının olağanüstü artacağını, daha açık anlatımla bu tür zonların geçişinde “su
gelir”’inin sürpriz boyutlarda olacağını hiçbir zaman unutmamalıdır. Ve bu zonları geçmeden önce gereken teknik
ö l l i ( j k i l ik kl ğ tt k ü kü t b t k l l ğ tt k ih
4242
önlemlerin (enjeksiyon yapılması, iksa sıklığını arttırmak, püskürtme beton kalınlığını arttırmak, su ihraç
tesislerinin kurulu güçünü yükseltmek vb.) alınmasını sağlamalıdır.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Su Gelirinin Çatlak Parametrelerine Bağlı Olarak Kestirimi
Panti, 2006 ve Panti ve Nilsen, 2008’e göre tünelde su geliri,
‘dir.
×≈ × ×n r
su sa
J JQ H , lt / dak /m tunel
Jf
dir.
Burada,
f b l f k l /d k/ 2 l d d ğ k d ğ l k k l df = Permeabilite faktörü, lt/dak/m2 tünel, 0.05‐0.12 arasında değişir. Küçük değerler kaya kütlesinde
çatlakların “kapalı” ve çatlak dolgu malzemesinin “geçirimsiz” olma durumuna karşı gelir. Büyük değer ise
çatlakların büyük kısmının “açık” ve dolgu malzemesinin “ geçirimli” olmalarını işaret eder.
Jn = çatlak takımı sayısı ile ilgili faktör
Jr = Pürüzlülük ile ilgili faktör
Ja = Ayrışma derecesini ifade eden faktörJa Ayrışma derecesini ifade eden faktör
(Jn, Jr, Ja faktörleri Q sisteminden alınacaktır)
Hs = Statik basınç, m
4343
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünel Kullanımına Bağlı Olarak İzin Verilebilir Su Sızıntı Miktarı
Sınıf Islaklık derecesi Tipik tünel kullanımıİzin verilebilir su sızıntısı(x),
10 m iç çapında 10 m tünel uzunluğu için izin verilebilir p
lt/m2/gün ğ ç
su sızıntısı, lt/gün
1 Tamamen kuru Depolama açıklıkları 0.01 3.14
2 KuruDon tehlikesi olan karayolu tünelleri
0.05 15.7
Karayolu/Demiryolu3 Kapiler ıslaklık
Karayolu/Demiryolutünelleri
0.1 31.4
4Az miktarda damlama
0.2 62.8damlama
5 DamlamaDrenaj ve kanalizasyon tünelleri
0.5 157
( ) 2
Kaynak: Specification for tunnelling, BTS 2010’den değiştirilerek.
(x)1 m2 tünel yüzey kaplama alanı cinsinden
4444
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünellerde Enjeksiyon İşlemiyle Su Gelirinin Kontrol Edilmesi
• Enjeksiyonsuz durum
Sığ derinlik Derin tünelSığ derinlik Derin tünel
⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠
2πk (H ‐ 0.5D)Q =
4Hln + ξ ⎛ ⎞
⎜ ⎟⎝ ⎠
2πkHQ =
4Hln + ξ
• Enjeksiyonlu tünel durumu
⎜ ⎟⎝ ⎠
ξD ⎜ ⎟
⎝ ⎠ξ
D
Sığ derinlik Derin tünel
⎛ ⎞e2πk (H ‐ 0.5D)
Q =0.5D+ L k ⎛ ⎞⎛ ⎞
e2πk HQ =
0.5D+ L k k2H⎛ ⎞⎜ ⎟⎝ ⎠
e e0.5D+ L kln + ξ
0.5D k
⎛ ⎞⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟
⎝ ⎠ ⎝ ⎠e e e
e
0.5D+ L k k2Hln + ln + ξ
0.5D k 0.5D+ L k
Q = Tünelde su geliri, m3/sn – 1 m tünel su uzunluğu için –, k = Kaya kütlesinin ortalama permeabilitesi, m/sn,
H = Tünel aksındaki su basınç yüksekliği, m, D = Tünel kazı çapı, m, ξ = Yük faktörü, 3‐5, ke = Enjeksiyon yapılan
kaya kütlesinin permeabilitesi, m/sn, Le = Enjeksiyon etki uzunluğu
4545
Kaynak: Dalmalm, 2004.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Çimento Enjeksiyon Kalınlığının ve Permeabilitesinin Su Gelirine Etkisi
Sığ Tünel
k 6 /
Derin Tünel
k 6 /
k/100 m)
k/100 m)
H = 10 m, D = 10 m, k = 1x10‐6 m/s H = 100 m, D = 10 m, k = 1x10‐6 m/s
ke =1.0 10‐8 m/sk =5.0x10‐8 m/s
ke =1.0 10‐8 m/ske =5.0x10‐8 m/s
geliri, Q (l/da
geliri, Q (l/dake 5.0x10 m/s
ke =1.0x10‐7 m/ske =1.5x10‐7 m/s
ke 5.0x10 m/ske =1.0x10‐7 m/ske =1.5x10‐7 m/s
H = Tünel aksında su basınç yüksekliği
Enjeksiyon kalınlığı, Le (m) Enjeksiyon kalınlığı, Le (m)
Su
Su
D = Tünel kazı çapık = Kaya kütlesinin permeabilitesike = Enjekte edilen kaya kütlesinin permeabilitesi
Değerlendirme notu:
Verilen su basınç yüksekliği ve enjeksiyon kalınlığında artan enjeksiyon geçirimsizliğiyle su geliri önemli ölçüde azalmaktadır.
4646
Kaynak: Dalmalm, 2004.kth.diva‐portal.org/smash/get/diva2:9644/FULLTEXT01
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Sayısal Örnek
Soru:
Derin bir tünelde (D = 10 m) H = 50 m su basıncında kaya kütlesinin permeabilitesi, k = 2x10‐7 m/sn’dir.
Enjeksiyonsuz durumda 100 m tünel uzunluğunda beklenen su gelirini bulunuz (Genellikle cidar faktörü ξ =3
alınır). Eğer tünelde çimento enjeksiyonu ile 5 lt/dak/100 m su geliri sağlanıyorsa enjeksiyonun başarı oranı
nedir?
Çözüm:
• Enjeksiyonsuz durum• Enjeksiyonsuz durum
××
⎛ ⎞ ⎛ ⎞⎜ ⎟ ⎜ ⎟⎝ ⎠ ⎝ ⎠
‐7‐6 32πkH 2×3.14 ×2 10 ×100
Q = = = 18.777 10 m /sn4H 4×100
ln + ξ ln + 3D 10
– 1 m tünel uzunluğu için –
⎝ ⎠ ⎝ ⎠D 10
‐6 3 3Q = 18.777×10 (m /sn/m)×100 (m)×60 (sn/dak) = 0.1126 m /dak = 112.6 lt/dak – 100 m tünel uzunluğu –
• Su azaltım oranı
≈ee
Q ‐Q 112.6 ‐5η = × 100 = × 100 %95.5
Q 112 6
4747
Q 112.6
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Su Geçirimsizliğini Sağlamak için Delme+Patlatma Tünellerde Yapılan Ön Enjeksiyon Uygulamaları
Geçirimli zon
TünelArın
A) Tünel açılırken tünel arınınınönünden açılan sondaj
Zayıf zon
B) Genelde su geçirgen zon tünel arınının8 m – 12 m ye kadar tünel açımı yapılır.
C) 15 m – 20 m
Arın
Enjeksiyon delgisi
C) 15 m 20 m uzunluğunda enjeksiyon delgilerinin açılması
Arın
D) Kaya kütlesinin birincil enjeksiyonu ve geçirimli zon
ArınEnjekte edilen zon geçirimli zon
E) Birincil enjeksiyonun kalite kontrolü
zon
4848Kaynak: Palmström, A., Huang, Z., 2007.
Arınkalite kontrolü için enjeksiyon deliklerinin denetlenmesi
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Norveç Denizaltı Tünellerinde Uygulanan Kazı Destek Sistemleri ve Su Gelirleri
Tünel Kazı oranım/hafta
Tavan saplaması,Saplama/m tünel
Püskürtme beton Beton segment, Tünel uzunluğunun %’ i
Ön enjeksiyon, kg/m tünel
Tünel açılışında su sızıntısı, l/dak/km tü l
İşletme boyunca, l/dak/km tünelm3/m tünel
Tünel uzunluğunun
%’ si tünel%’ si
VardØ 17 6,9 0,95 >50 21 31,7 460 *
Karmsund 34 1,5 0,72 65 15 13,4 * *
EllingsØy 28 6,4 0,48 20 3 99,1 300 130
Kvalsund 56 4,0 0,31 * 0 0 320 180
GodØy * * 0,40 * 0 265 300 90
Freifjord 45 5,3 1,44 * 2,1 13,7 500 280
Hitra 46 4,2 1,44 * 0,2 11,4 60 *Hitra 46 4,2 1,44 0,2 11,4 60
FrØya 37 5 2,9 ** 5 197 8,5 *
BØmlafjord 55 3,8 1,9 ** 0 36 <50 *
Oslofjord 47 4,0 1,7 ** 1 165 150 *
North Cape 18/56*** 3,4 4 ** 34 10 60 *
(*) Data mevcut değildir.
4949Kaynak: Nilsen, Palmstrom, ?, http://geology.norconsult.no/Papers/Kyoto%202001%20Stability%20and%20leakage.pdf
Data mevcut değildir.(**) Tünel boyunca tavana püskürtme beton uygulaması yapılmıştır.(***) Şist, kumtaşı, mikaşist parçaları
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Ön Tasarım İçin Önerilen Enjeksiyon Delik Aralığı
Kaya kütlesi çatlak durumuEnjeksiyon delik düzeni
Sık aralıklı Orta Aralıklı düzen
Az çatlaklı, kısmen açık çatlaklar 3 – 5 m 4 – 8 m 8 – 10 m
Orta çatlaklı 2 – 4 m 3 – 6 m 6 – 8 m
Çok çatlaklı, çatlak açıklıkları silt1 3 m 3 4 m 5 6 m
Kaynak: Boge ve Johansen, 1995’den Nilsen ve Palmström, 2000.
veya killi malzeme ile dolmuş1 – 3 m 3 – 4 m 5 – 6 m
5050
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Enjeksiyon Karışımının Ön Seçimi
Çatlak türü ve çatlak açıklığı Tipik Lugeon değerleri, L Önerilen enjeksiyon karışımı
Açık kanallar / karstik boşluk ≥ 50 Kum/çakıllı çimento karışımı
Önemli çatlaklar, açıklık ≥ 1 cm 10 – 50 Bentonit veya akışkanlaştırıcı katkı içeren çimento karışımı
Sü k k l t k tk iAra çatlaklar, açıklık 0.3 – 1 cm 3 – 15
Süper akışkanlaştırıcı katkı içeren çimento karışımı
Çatlaklar açıklık 0 01 – 0 1 cm 1 – 5Süper akışkanlaştırıcı katkılı mikro
Çatlaklar, açıklık 0.01 0.1 cm 1 5 çimento karışımı
Açıklık ≤ 0.01 cm < 1
Ultra ince mikro çimento + süper akışkanlaştırıcı katkı ve/veya ilik t l k i liü t
Kaynak: Boge ve Johansen, 1995’den Nilsen ve Palmström, 2000.
çsilikat, acryle, epoksi, poliüretan gibi kimyasal esaslı karışımlar
5151
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Normal Çimento ile Hazırlanan Tünel Enjeksiyon Karışım Örneği
Karışım
Normal Çimento ile Hazırlanan Tünel Enjeksiyon Karışım Örneği
Karışım bileşenleri Açıklama notu(Su/çimento) oranı=1,2 (Su/çimento) oranı=0,8
Normal Portland Çimento, kg
127,5 170 Ç , g
Su, litre 153 136
Enjeksiyon katkısı litre 37 3 36 3Enjeksiyon katkısı olarak mikro silikalı bulamaçEnjeksiyon katkısı, litre 37,3 36,3 mikro silikalı bulamaç karışım yapılmıştır
Akışkanlaştırıcı katkı, litre
2,5 3,1 Süper akınlaştırıcı katkı, SP40
Kaynak: Palmström, A., Huang, Z., 2007.
Hacim, litre 233,5 230
5252
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Mevhibe İnönü Tünel Kazısında Yeraltı Suyu Gelirine Karşı Alınan Bazı Mühendislik Önlemleri
Pü kü t
Drenaj borusu
DolguSu ihraç borusuφ=5o
A
φ80
Seyyar dalgıç pompa
Püskürtme beton
Dolgu
borusu
Mıcır Püskürtme
Dalgıç pompa
φ
Su toplamaçukuru
Ap p
Drenajkanalı
Dolgu
Delikli PVC boru
beton
Su toplama çukuru
Mıcır
A
Drenaj deliği(φ=45 mm)(l 3 )
Çelik kafes iksa
Püskürtme A‐A KESİTİ(l=3 m) beton
A DETAYI
5353
Kaynak: Yapı Merkezi arşivi, Arıoğlu, B., Yüksel, A. ve Arıoğlu Ergin, 1995.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
TBM –kapalı mod– ile Yapılan Sığ Tünel Kazılarında Tavan Kemerinin “Çimento Enjeksiyonu” ile İyileştirmesi
Yararları:
• Tavan basıncı rijit bir kemerle taşındığından göçük
olasılığı etkin şekilde azaltılmıştır.ğ ş ş
• Yeryüzü tasman ve deformasyonları büyük ölçüde
azaltılmıştır
Limit denge durumunda taşıma kapasitesi:
• Enjeksiyon yapılan zeminin tek eksenli basınç dayanımı, σb
Li it d d d hd azaltılmıştır.
• Basınç altında çalışan TBM’de “kazı odası”nda
• Limit denge durumunda taşıma kapasitesi, q*
• Güvenlik katsayısı, GK
b 2
h dq* = 8 σ
bq*
GK =q
tamir+bakım çalışmaları için “güvenli ortam”
sağlanmıştır.Orijinal zemin
• Proje zamanında “sapma”lar önlenmiştir.
Tavanı enjeksiyon ile
5454
Kaynak: Kovari and Ramoni, 2006’dan değiştirilerek.http://www.ita‐aites.org/fileadmin/filemounts/general/pdf/ItaAssociation/Organisation/Members/MemberNations/Malaysia/KN02.pdf
enjeksiyon ile iyileştirilmiş
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Drenaj Rejimine Bağlı Olarak Dairesel Kesitli Tünelde Tavan Basıncının Hesaplanması
c cosφ'
o Drenajsız durum:
γc cosφ
' ‐ .h +hr 1 sinφ
o Drenajlı durum:
( )γ
γ2 su 1 22
φ' ‐ .r 1 ‐ sinφP = h + h +hh sinφ
1+ .r 1 ‐ sinφ
γ 1 22 su
2 2
h +hr 1 ‐ sinφP = h +h hsinφ sinφ
1+ . 1+ .r 1 ‐ sinφ r 1 ‐ sinφ
h1
φSembollerin anlamları:
oP= Tavan basıncı
oD= Tünel kazı çapı
h2
oD= Tünel kazı çapı
or= Tünel kazı yarıçapı
oh1= Deniz/ göl su derinliği
oh2= Örtü kalınlığı
oγ’= Zemin/ kaya kütlesinin su altındaki birim ağırlığı, γ’=γs‐γsu1 2
Hidrolik eğim :
h +hiSegment oγs= Suya doygun zeminin birim hacim ağırlığı
oγsu= Suyun birim hacim ağırlığı
oc= Kohezyon
1 2
2
i =h
5555Kaynak: Kolymbas, D., Wagner, P., 2007; Kolymbas, 2008.
oc= Kohezyon
oφ= İçsel sürtünme açısı
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünel Drenaj Örneği
Drenaj kanalı
Geomembran
Tünel Drenaj Örneği
kanalı
Püskürtme beton
Geospacer Kaynaklı
Geomembran
Geospacer
Kablo
Püskürtme beton kaplama
kanalı
Kuru dolguGeomembran
Delikli boru
Beton yatak
Taban
5656Kaynak: Kolymbas, 2008.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Geri Çözümleme ile Bulunan Çeşitli Tünel Kaplamalarının Permeabilite Aralığı
Püskürtme betonS l l dök d i b t
Düşük permeabilite* Ortalama permeabilite Yüksek permeabilite
Saplamalı dökme demir+betonSaplamalı dökme demirSaplamalı betonPüskürtme beton (Ölçülen değerler, Dimmock, 2010)
(Celestino, 2001)
Bugünün püskürtme betonBugünün püskürtme betonteknolojisiyle sağlanan “dayanıklılık”
1E‐12 1E‐11 1E‐10 1E‐09 1E‐081E‐16 1E‐15 1E‐14 1E‐13
Düşük permeabilite Ortalama permeabilite Yüksek permeabilite
Permeabilite, k (m/sec)
*Pemeabilite sınıflandırması Beton Birliği Teknik Raporu, No.31, 1998’den alınmıştır.
5757
Kaynak: Celestino, 2001 ve Dimmock, 2010’dan değiştirilerek, Yapı Merkezi / Ar‐Ge Bölümü, 2010.http://www.ita‐aites.org/fileadmin/filemounts/general/pdf/ItaAssociation/ProductAndPublication/Training/TrainingCourses/SP1_2005.pdf
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Arın / Tavan Stabilitesini Arttırmak Suretiyle Varolan “Risk”in Etkin Şekilde Azaltılması
O
R = O x Z R RiskO Gözlenen
olasılıkZ Zarar
1
İyileştirilen arın iksası
Enjeksiyon yapılan zemin
Y ll k t l bi l
1
2
3
1 1
Yolların kapatılması, binaların boşaltılması
Arında göçük
3
2
Yeryüzü tasmanı, göçüğüKalıntı risk
Z
3
0 %100
Kaynak: Kovari and Ramoni, 2006.http://www.ita‐aites.org/fileadmin/filemounts/general/pdf/ItaAssociation/Organisation/Members/MemberNations/Malaysia/KN02.pdf
5858
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Riskli Oluşumun Gözlenme Olasılığı
Oluşma derecesi Olasılık yüzdesi
1 Çok düşük İhmal edilebilir < 1
2 Düşük Uzak olasılık > 1
3 Orta Mümkün > 10
4 Yüksek Yüksek olasılık > 50
5 Ç k ük k H h k i > 905 Çok yüksek Hemen hemen kesin > 90
Kaynak: Tunnel Design Guide, BTS, London, 2004.
5959
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Risk Yönetiminde “Etki” Açılımı
Etki Düzey Maliyet Zaman Saygınlık kaybıİşyeri güvenliği ve sağlığı
Çevresel
Projeİ
1Çok düşük
İhmal edilebilir İhmal edilebilirProje süresine etkisi yok
Yok İhmal edilebilirİhmal edilebilir
2 Düşük Belirgin> 1% Proje maliyeti
> 5% Proje süresi
Düşük düzeydekayıp
Minoryaralanma
Minor çevresel hasarmaliyeti süresi kayıp yaralanma hasar
3 Orta Ciddi> 5% Proje maliyeti
> 10% Proje süresi
Lokal basın / iş ilişkilerinde etkili
Önemli yaralanma
Çevresel hasar yöntemi gerekli
4 Yüksek
Projeningeleceğine etkili / İşveren ilişkilerinde
> 10% Proje maliyeti
> 25% Proje süresi
Ulusal basında projenin tartışmaya açılması / iş Can kaybı
Önleyicitedbirlerin
hukuksal sorunların başlaması
maliyeti süresiilişkilerine büyük ölçüde etkimesi
alınması
Ulusal boyutta Kamusal sağlık
5Çok yüksek
Projeyi ciddi ölçüde tehdit etmesi
> 50% Proje maliyeti
> 50% Proje süresi
firmanın saygınlık kaybı / iş ilişkilerinde ciddi sarsılmalar
Çoklu can kaybı
açısından veya ulusal kaynak korumasında geri dönülmez etkiler
6060
sarsılmalar etkiler
Kaynak: Tunnel Design Guide, BTS, London, 2004.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Tünel projelerinde Risk Skor Matrisi
Etki derecesi
Oluşumun olasılığıÇok düşük
1Düşük
2Orta3
Yüksek4
Çok yüksek5
Çok düşük 1 İ İ İ İ TÇ ş
Düşük 2 İ İ T T B
Orta 3 İ T T B B
Yüksek 4 İ T B B TE
Çok yüksek 5 İ B B TE TEÇ y
Açıklamalar: İ İhmal edilebilirT Tolere edilebilirB Belirgin risk 10‐14
Kaynak: Tunnel Design Guide, BTS, London, 2004.
TE Tolere edilemez risk 15‐25
Risk = Riskli oluşumun olasılığı x Etki
6161
Kaynak: Tunnel Design Guide, BTS, London, 2004.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
SU KANALLARI VE POMPALARISU KANALLARI VE POMPALARIo Genel
Tü l k i l i d l kl d l k l l l h d i i dTünel kazı ve işletmesi sırasında çatlaklardan sızan suların kanal aracılıyla su havuz dairesinde
toplanıp, su ihraç – pompa – sistemiyle yerüstüne tahliye edilmesi gerekmektedir. Su ihraç projesinde
en önemli parametrelerden biri su debisinin kestirilmesidir. Bu büyüklük tünelin geoteknik
çalışmasında yapılan “hidrojeolojik” etütlerden elde edilir. Ön proje yaklaşımında ise su debisi kaya
sınıflama sistemlerinde rapor edilen değerlerden yararlanabilir. Örneğin; RMR kaya sınıflama
sisteminde olası su gelirleri aşağıdaki mertebelerdedir. (Daha ayrıntılı bilgi için Palmström, 2009’ ag ş ğ ( y g ç ,
http://www.rockmass.net/class/Combining_RMR‐Q‐RMi.pdf bakılmalıdır).
6262
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…
Cidar tanımıSu geliri (10 m tünel uzunluğu için) lt/sn
Su basıncı kgf/cm2ğ ç ) /
Tamamen kuru ‐ <1
Nemli <10 1‐2,5
Islak 10‐25 2,5‐10
Damlama 25‐125 2,5‐10
Akış >125 >10Akış >125 >10
Kaynak: Alıntılayan Palmström, 2009; http://www.rockmass.net/class/Combining_RMR‐Q‐RMi.pdf
Örneğin; tünel cidarı ıslak olarak tanımlanıyorsa 10 metrelik tünel uzunluğunda
beklenebilecek su geliri Q= 10 – 25 lt/sn mertebesindedir. 500 metrelik bir tünel uzunluğundag / ğ
ki debi Q= 500 – 1250 lt/sn (0,5 – 1,250 m3/sn) olarak dikkate alınacaktır.
6363
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…En verimli su kanal boyutlarından geçirebilecek akış debisi süreklilik ifadesine göre debi Q
Q= V. A
’ dir. Manning formülüne göre kanalda akış hızı V
n= Kanal pürüzlülüğünü ifade eden amprik faktör (Bkz Çizelge)
2 13 2
n
1V = .R .I
n
Rn= Kanalın hidrolik yarıçapı,
I= Kanal eğimi. Genellikle I= 0,001 – 0,004
n
AIan AR = =
Islak çevre Ç
ğ , ,
olarak verilmektedir. (Arıoğlu, Ergin ve Yılmaz, 2001).
Çizelge – Manning n faktörünün deneysel değerleri ve ortalama pürüz yüksekliği
Yapay kanal cidarları n ε, mm
Çıplak betonPerdahlı beton
0,014 ±0,0020,012±0,002
2,41,0Perdahlı beton
Kaba taş duvar0,012±0,0020,025±0,005
1,080
Kazılmış toprak kesit
Temiz 0 022±0 004 37
6464
Temiz Çakıllı yüzeyTaşlı
0,022±0,0040,022±0,0050,035±0,010
3780500
Kaynak: Wright, 1999, (Çevirenler: Kırkköprü ve Aydar, 2004).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…
Ö ği k i li bi k l d i li b l (*) dikk l k k d bi iÖrneğin, trapez kesitli bir su kanalında en verimli boyutları(*) dikkate alarak akış debisi
0,66 0,50 3h
1Q = A. .R .I , m /sn
n
2
n
a+bA = .h , m,
2
a = 1,756. A
b = 0 878 A
a
b = 0,878. A
h = 0,76. A
Ç = 2,63. A = 3b
α=60°
b
h
h
Ç 2,63. A 3b
A hR = = 0,38. A =
Ç 2
şeklinde yazılabilir. (Çeçen 1982’ den alıntılayan Arıoğlu, Ergin ve Yılmaz, 2001).
(*) Verilen akış kesitinde debinin maksimum olması için hidrolik yarıçapın “Rh” minimum olması gerekir Bu
6565
Verilen akış kesitinde debinin maksimum olması için hidrolik yarıçapın Rh minimum olması gerekir. Bu
koşulu sağlayan su kanalları en verimli olmaktadır.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…
k l ji hkik dil lidi ğ k ld h h i “ l ji i” k dSu kanalının rejim türü tahkik edilmelidir. Eğer kanalda h<hk ise “sel rejimi” sözkonusudur.
Kanaldaki su seviyesinin, h daima kritik su yüksekliğinden “hk” büyük olması sağlanmalıdır. Kritik
su yüksekliği isesu yüksekliği ise
2
3k 2
Qh = , m
b .g
’ dir (Çeçen, 1982). (Q m3/sn, b m ve yerçekimi ivmesi g= 9,81 m/sn2 olarak alınacaktır).
Ayrıca; kanaldaki ortalama akış hızı V su içindeki sürüntü maddelerinin kanalda çökmemesi
için “kritik hız”’ dan büyük olmalıdır. (Örneğin sürüntü maddelerin çapı d= 0,05 mm ise kritik hız
Vk=0,20 m/sn mertebesindedir).
6666
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Sayısal Örnek:Sayısal Örnek:
Aşağıda geometrik boyutları belirtilen kayada (n=0,045) açılan su kanalının geçebileceği debiyi
hesaplayınız.p y
0,30 m
Çö üm
0,60mKanal eğimi I= 0,002
I
Çözüm:
Manning bağıntısından akış debisi
0,66 0,5 31Q A V A R I m /sn
Hidrolik yarıçap:
0,66 0,5 3hQ = A.V = A. .R .I , m /sn
n
Alan 0,30x0,60h
Alan 0,30x0,60R = = = 0,15 m
Islak çevre 2x0,30 + 0,60
( ) ( )0,66 0,5 31Q = 0,60x0,30x x 0,15 x 0,002 = 0,051 m /sn
0 045
6767Q= 184 m3/saat
0,045
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
SU KANALLARINDA DEBİ ÖLÇÜMLERİNDE KULLANILAN İNCE LEVHALI SAVAKLARÇ
Tam genişlikli dikdörtgen:
hsu
Su debisi:
⎛ ⎞≈ ⎜ ⎟⎝ ⎠
0,5 1,5suhQ 0,564 + 0,0846 .a.g .b
b
bplaka
a= Kanal genişliği
b= Plaka yüksekliği
h =Savaktaki su yüksekliği
⎝ ⎠
ahsu=Savaktaki su yüksekliği
g= Yerçekimi ivmesi
V Üçgen – çentik savak:
hSu debisi:
θ
b
hsu
θ= Çentik açısı
⎛ ⎞≈ ⎜ ⎟⎝ ⎠
0,5 2,5su
θQ 0,44 tg .g .h
2
6868
b
İnce plaka
θ Çentik açısı
20° < θ < 100°
Kaynak: Wright, 1999, (Çevirenler: Kırkköprü ve Aydar, 2004).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
POMPA GÜCÜ ve KARAKTERİSTİK EĞRİLERPOMPA GÜCÜ ve KARAKTERİSTİK EĞRİLER
Pompa Gücü:
Pompa gücüp g
∑Q. HN= .
75.ηγ
ile bellidir.
Burada:
N M t ü ü PSN= Motor gücü, PS
Q= Su debisi, m3/sn
ΣH= Toplammonometrik yükseklik mΣH= Toplammonometrik yükseklik, m
γ= Suyun yoğunluğu, kg/m3. Su içinde sürüntü malzemesi mevcut ise sürüntü malzemesinin
hacimsel konsantrasyonu dikkate alınarak karışımın yoğunluğu hesaplanmalıdır. Bu durumda
γ> 1000 kg/m3 olduğu unutulmamalıdır.
η= Genel verim, η= 0,50 – 0,75 arasındadır.
6969
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…
Δh= Kot farkı, m. Su seviyeleri arasındaki geometrik kot farkını ifade eder.
( )∑H= Δh+ JL + Lokal kayıplar kesit değişimi, dirsekler vb.
, y g
J= Birim boru sürtünme kaybı, m/m
L= Boru geometrik uzunluğu, m
Darcy – Weisback’ e göre birim yük kaybı:2V
J λ
λ= Boru sürtünme katsayısı. Örneğin “tam pürüzlü” rejimde Reynolds sayısının etkisi yoktur. Ve
J = λ2gD
⎛ ⎞⎜ ⎟⎜ ⎟⎝ ⎠
0,5
εD1 = ‐2,0.log
λ 3,7
formülünden hesaplanabilir. borunun bağıl pürüzlülüğünü gösterir.( )εD
7070
ε= Boru malzemesinin pürüzlük yüksekliği, D= Boru iç çapı.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…
Örneğin; çelik su borusunun pürüzlük yüksekliği ε= 0,046 mm’ dir. Boru çapı D= 0,10 m ise,
“tam pürüzlü” rejimde boru sürtünme katsayısı yukarıdaki amprik bağıntıdan λ≈0,016 olarak
hesaplanırhesaplanır.
V= Ortalama su akış hızı, m/sn
g= Yerçekimi ivmesi, g= 9,81 m/sn2
D= Boru iç çapı, mD Boru iç çapı, m
Boru iç çapının “D” seçimi pompa sisteminin enerji masrafları açısından önemlidir. literatürde
Bresse ifadesi olarak bilinen amprik formülden ekonomik – optimal – çap hesaplanabilir:
D = 1,5. Q , m
Q= Debi, m3/sn
(Özgür 1985’ den alıntılayan Arıoğlu Ergin ve Yılmaz 2001)
, Q ,
7171
(Özgür, 1985 den alıntılayan Arıoğlu, Ergin ve Yılmaz, 2001).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Devamıdır…Lokal kayıpları dikkate almak için geometrik boru uzunluğunu 1,10 olarak arttırmak yeterli
olabilir. Bu takdirde turbanslı rejimde (λ≈0,02 için) çalışan bir su ihraç tesisinde pompa gücü kafi
yaklaşımla
N≈22,2.Δh.Q + 9,29.10‐3.L.Q0,5
bağıntısından hesaplanabilir. (Bu bağıntıda ve η= 0,60 kabul edilmiştir). Pompanın
l k ğ d ki kild ö il i i (A ğl E i Y l 2001)
D = 1,5. Q
çalışma noktası aşağıdaki şekilde gösterilmiştir. (Arıoğlu, Ergin ve Yılmaz, 2001).
H, m
Pompa karakteristiğiHp=f(Q) (Devir sabit) Artan LArtan L
yükseklik, Σ
H Boru sisteminin tanımladığı eğriHboru= f(Q, L)
ΣHç
Yerüstü
onom
etriky
Pompa çalışma noktası Pompa
Δh
k b 3/
Toplam
mo
Δh= Geometrik kot farkı
7272
Akış Debisi, Q, m3/snQç
Şekil – Pompa ve su boru ihraç sistemine ait karakteristik eğriler ve pompanın çalışma noktası (Qç, ΣHç), artan boru geometrikuzunluğunun, L etkisi (Enerji masraflarının aşağıya çekilmesi açısından pompa çalışma noktası, aynı zamanda verilen devirsayısında pompanın maksimum verim noktası civarında olmalıdır).
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
POMPA SİSTEMİNDE DİKKAT EDİLECEK TEMEL HUSUSLARPOMPA SİSTEMİNDE DİKKAT EDİLECEK TEMEL HUSUSLAR
Pompa gücü, olası su “debi” ve “boru geometrisinde”’ ki artışları karşılayacak büyüklükte
tasarlanmalıdır.
Su kanal geometrik boyutları “verimli rejim” için tasarlanmalıdır. n pürüzlülük değerlerinin
seçiminde özen gösterilmelidir.
Tünel geçkisinde özellikle zayıflık/ fay zonlarının varlığı dikkate alınarak, ani ve büyük su
boşaltmalarına karşı hemen çalıştırılabilecek yedek pompa daima mevcut olmalıdır. Ayrıca, su
gelirini a altmak amac la tünel makine park nda enjeksi on ekipman b l nmal d r Başar lgelirini azaltmak amacıyla tünel makine parkında enjeksiyon ekipmanı bulunmalıdır. Başarılı
enjeksiyonda kullanılacak karışımın teknik özellikleri yanı sıra uygulanacak basınç seviyesi de
önemlidir.
Pompa tasarımında su ihracında tüketilen enerjinin daima optimalde olmasına özen
gösterilmelidir. Uzun tünellerde su ihracımasrafının önemli bir gider olduğu unutulmamalıdır.
TBM ile yapılan kazılarda arın önünden gelen sürekli ve büyük debili sular tünel ilerleme hızını
olumsuz etkiler. Özellikle su geliri yumuşak/ karışık kaya kütlelerinde arın stabilitesi açısından
da ciddi bir tehdit unsurudur
7373
da ciddi bir tehdit unsurudur.
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Sonuçlandırıcı Düşünceler
• Yerinde su sızıntı – Lugeon – deney sonuçlarının kaya kütlesinin çatlak parametreleri (RQD, çatlak sayısı,
çatlak açıklığı, dolgu malzeme türü, ayrışma derecesi, vb.) ile ilişkilerinin araştırılmasıç ç ğ g y ş ) ş ş
• Permeabilite katsayısının derinlik, gerilme koşullarıyla ilişkilerinin kaya türü, ayrışma derecesi bazında
incelenmesiincelenmesi
• 2002 Q formatında yer alan Q – Lugeon – Derinlik abağının ulusal tünel proje verileriyle irdelenerek
geliştirilmesi
• Kullanılan su geliri kestirim modellerinin kaya mekaniği disiplinindeki gelişmelerinin paralelinde gözden
geçirilerek “kestirim kapasiteleri”nin iyileştirilmesi
• TBM makine seçiminde ve TBM ilerleme/penetrasyon kestirim modellerinde “su geliri” faktörünün göz• TBM makine seçiminde ve TBM ilerleme/penetrasyon kestirim modellerinde su geliri faktörünün göz
önünde tutulması
7474
• Bu konuda TBM üretici firmalarının ellerindeki “bilgi birikimi”nin üniversiteler ve tünel firmaları tarafından
hazırlanan araştırma raporlarıyla değerlendirilmesi
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
Sonuçlandırıcı Düşünceler (devam)
• Çimento / kimyasal enjeksiyon ve dondurma yöntemi konusunda “ulusal bilgi birikimi”ni derinleştirmek
amacıyla, enjeksiyon / tünel firmaları doktora tezi seviyesinde uzun süreli araştırma projelerini desteklemeli
• Risk matrisinin sağlıklı verilerle oluşturulması açısından tünel yüklenici firmalarının “su geliri”nden
kaynaklanan göçük olgularının teknik analiz ve değerlendirme raporlarını mühendislik kamuoyunda
tartışmaya açması (Kuşkusuz tünel projelerinde önemli “gecikmeler”e neden olan diğer hususlar da
bildiri/makaleler ile teknik literatüre yoğun şekilde kazandırılmalıdır).
• Proje gerçekleştirme şeklinden bağımsız olarak proje sahibi kamu kuruluşu proje sahasında gerekli sayıda
jeofizik, jeolojik ve geoteknik araştırmaları (sondaj açılımı, laboratuar çalışmaları, vb.) yaptırmalı, elde edilen
l ö “ l i kl i” b l i di il i ö ü d l k “ö l l i”sonuçlara göre “olası riskleri” ve bunların en aza indirilmesi yönünde alınması gereken “önlemleri”
göstermeli. Projeyi teknik ve mali yönden başarılı kılacak tüm ileri teknoloji kullanımları, keza kamu
kuruluşu tarafından gösterilmeli
• Lifle kuvvetlendirilmiş püskürtme betonun tünellerde “birincil kaplama” olarak kullanımına yönelik
“dayanıklılık” ve “dayanım” performans çalışmalarına ağırlık verilmeli ve tünel firmaları bu yönde
7575
y y p ç ş ğ y
yüreklendirilmeli. Bu bağlamda lifli/lifsiz püskürtme betonların çok “uzun süreli performansları” bilimsel
çalışmalarla çıkartılmalı
YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİİnşaat Mühendisliği Bölümü
TÜNEL DERSİErgin ARIOĞLU
EK OKUMA PARÇASI: İNCİRLİ ‐M. İNÖNÜ TÜNELİNDE SU
GELİRİGELİRİVE YAPIM ÇALIŞMALARINA ETKİSİ
7676