TURKSOY Y A YINLARI NO: 1 0

ISBN 975 -7213 -00 -4

95.06. Y .0297.1

\YILHELM ]iAD LO FF

Yayma hazlr]!ayan:

Prof. Dr. Emine Gii:rsoy -Naskali

.~,"'.

~.

Birinci Baskl 19955000 Adet BaSllml§ttr

ISBN 975 -7213 -00 -495.06.Y.O297.1

KAMER MATBMCILIK

Tel: 2298767 ANKARA

S unu§ 7

Giri§ 9Klrglz Tiirk~esi menD ve Tiirkiye Tiirl~~esi ~eviri

I. Manas'ln Dogu§u 17ll. Almambet'in mtisltiman olup I~r Kok~o'yti terk etmesi

ve Manas'a katIlmasl 21ffi. Manas ile Er Kok~o'ntin dOvUl§ti, Manas ile KanIkey'in evlenmesi,

oltimti ve yeniden dirili§i 59IV. Bok-murun 111V. Kozkaman 155VI. Semetey'in dogu§u 207VII. Sem~tey 229

Diizeltmeler ve Notlar 267indeksler

SUNU~

TURKSOY (Turk Kultur ve Sanatlan Ortak Yonetimi Genel Mudurlugu), Turk kulturunu, sanatl-rn, tarihini, kiiltiir ve sanat iirunlerini, tarihi miraslrn ve degerlerini ara§tumak, korumak, Tiirk cum-huriyetleri arasmda kultur ve sanat ili§kilerini gl~li§tirmek ve ortak faaliyetler duzenlemek, tarntlclyaymlar yapmak amaclyla kurulmu§ uluslararasl bir te§kilattIr. TURKSOY Tiirk Dil Konu§an Ulke-ler Kiiltiir Bakanlanrnn istanbul, Baku ve Almall'da yaptIklan Bakanlar Konseyi toplantIlannda alI-nan kararlar neticesinde 12 Temmuz 1993'te J~erbaycan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti,KIrgIzistan Cumhuriyeti, Ozbekistan Cumhuriyeti, Turkiye Cumhuriyeti ve Turkmenistan'ln tara-find an kurulmu§tur. Kuzey KIbns Turk Cumhuriyeti, Ba§kurd.istan Cumhuriyeti ve Tataristan Cum-huriyetide TURKSOY iiyesidir.

Tiirk killtUrii ara§tInlrnall, korunrnah, tanltIlrnah ve gelecek nesillere devredilrnelidir. Bu amacahizrnet etrnek iizere TURKSOY, TUrk killtfu'iiniin ternel eserlerini yaymlarnaYl, boylece bueserlerin ara§tmlrnasml, korunrnasml, tanltllrnaslm ve gelecek nesillere devredilrnesini programma

alrnl~tIr. TURKSOY'un ilk yayml olan Manas Destam, KUglZ sozlii halk edebiyaumn en giizelomegini ve KUglZ kiiltiiriiniin ternel kaynaglm 1e~kil eder. Bu destan, KIrglz halkInm baglrnslzhkrniicadelelerinin yanlsua, Tiirk destanlarmdal

,~t ; ~'tt," i;; ,

~

MANAS DEST ANI

KtrglZ Tiirklerinin milli destarn Olall Manas des1:anI diinya edebiyatl1Y.n say1h §aheserleri arasmdayer ahr. Aynca, diinyanm enureD destanl olmak gibi bir ozelligide Vardlf. Manas aw, bu destanmkahramanmm adldlf; destan, kahranlanmm awyl.a arnhr, destarn soyleyen ozanlara da manas

10

doguda Baykal goliinden giineyde

~f

11

Almambet, Er Kokc;o ve Ak-erkec; arasmda ge~en ili§kiye aynlml§ olan ikinciboltimtin ilk kIsml(1-1131), dramatik olaylara sahnedir. Germen destaru Nibelungenleid'de oldugu gibi kimsenin

kar§l koyamaya cesaret edemedigi yigit bir kaJ1raman, ev sahibinin sadakatli kanslyla birlikteolmakla suc;lanmaktadlf. Germen d.estanmda e,' sahibi koca i§in iC; ytiztinii bilmekte fak;at hemgururu hem de Ortarnm geregi hadiselere ac;1kc;a miidahale edememektedir. KJrglZ destanmda ise evsahibi koca (Er Kokc;o), hem kendi klSkanc; miz,LClllin hem de c;evresindekilerin c;evirdigi oyunun

tuzagma dii§er. Suc;lanan yigit AJ.mambet'tir. Almambet, itham altmda kaldlgl zaman biledengesinden §a§maz. Oyrot asllh Almambet so~,lu bir ailedendir ve ba§langlc;ta Lamaist-Budistdinine mensuptur. Er Kokc;o, Almambet'i Miisliiman yapml§tlr; Almambet de kafir bir hallolmaktansa Miisliiman bir kole olmaYl yeglediglni ifade etmi§tir. Er Kokc;o'niin akllh kansl Ak-erkec;, kocasmm menfaatini gozeter,ek Almamb(~t'e paye vermi§tir fakat Er Kokc;o Almambet'indegerini takdir edememi§, Almambet'i kaC;lfffi1§tIr.

Almambet'in Manas'm yanma geli§i ikinci bolumiin ikinci klsmmda (1132-1862) anlatIllf. Buklslmm dramatik giicii belki birinci[ kISlffilnki I~adar gii~lli degildir ama bu klsmm da ii~ aynnoktada dorukla§an bir dinamigi vardlf. Al!llambl~t'in gelecegini haber alan Manas, geri ~ekilir veyiiksek bir yerden Almambet'i seyretmeye ba§lar. Almambet yakla§lr. Almambet'in ayaglManas'm ~izmesinin ~okerttigi izin i[izerine bastJgmda Manas'm ayak izinin daha biiyiik oldugusabit olur, boylece iki yigit daha kar§lla§madan }Umambet ile Manas'm ili§kisindeki gii~ dengesi

belirlenmi§ olur. Bu birinci dramatjk andlr. Manas'm yigitleri yakla§makta olan Almambet'in~evresini sararlar ve atlnm dizginlerini elinden ahrlar. Almambet meydan okurcasma dizginleriyigitlerin elinden ~ekip allf. Boylece Manas'm yigjtlerinden daha kldemli olacagl a§ikar olur. Bu daikinci dramatik andlf. U~iincii dramatik an, muciZ(~vi bir olayla sonu~lanlf: Almambet jle Manas'msilt karde§leri oldugunun deli Ii olarak Manas'm ya§h ve kurumu§ annesi Bagdl-doolot'iin

gogiislerine silt gelir.

Uctincti boltimtin birinci kIsmmda (1-351) Manas ve Er Kokco kar§lla§lr ve dovti§tir1er. Bu kIslmnisbeten kIsadlr. Manas'm ev1enmesini, oltimtinti ve yeniden hayata ge1i§ini anlatan ikinci kIslm

(352-2686) cok daha uzundur. Bu bollimli nakleden manascmm birinci ve ikinci bollimlerinakleden manasC11ardan farkll bir tislubu vardlr. ]~u boltimlin birinci ve ikinci kIslmlan arasmdakonu bakImmdan bir bag olmamakla birlikte sadece bu iki kIslmda Manas'm Rus canna tabio1dugu ifade edilir. Belki de bu bollimlin manasCI.Sl baZl Rus makamlan memnun etmek icin bu

ifadeyi ku11anmaktadlf.

Manas ile daYlSl Kok~o'niin ne sebeple dovii§e giri§tikleri ~ok a~Ik degildir. Siiriiler bahane

edilmi§tir. Ama Kok~o dovii§memek vera muhtemel bir yenilgiyi onlemek i~in siiriilerinipayla§maYl teklif etmi§tir. Fakat Manas, ya hep ya hi~ dii§iincesiyle uzla§maYl reddeder. Yoksabirinci boliimiin ikinci kIsmmda denildigi gibi Mallas'm saldmsl Almambet'in ugradlgl hakslZhgabir mukabele midir? Manas ve Kok~o'niin dovii§iiI.1de §amanizm unsurlan mevcuttur. Kok~o'niin

nrlattlgl gillie Manas'm delinmez zlrh1JnI delip g~er. Manas kIrk yigidine seslenir, yigitler Manas'!

I.;~

,iJr:lt-

:12

yer aIu dtinyasmdan geri getirirler. Bu!~ada, kIrk yiJ~idin men§eini herh,aIde §amanizmdeki kIrkkurtanCl tUba baglayabiliriz, Manas'm mj~D§eini de §amanizmin bak§lsma.

U~iincii boliimiin ikinci kIsml Manas'm Rus ~anna tabi olmasmdan soz ederek ba§lar. SomaManas'm babasl ogluna bir e~ afar ve bu ~ i~in uzun :'follar kat eder. Caktp'm se~tigi gelin, Temir-han'm kIZ1dlr ve adl da Kantkey'dir. Bir tek yerde (1479) gelin tarafmm Tacik oldugu soylenir,halbuki Caktp daha once Taciklerden dl~ gel in araml~ ama uygun bir kIz bulamaml~t1r. Aynca,Manas da ~e§itli vesilelerle Tacikleri mlahvedecegiJli, haraca bagltyacagllli belirtmi§tir. Acababurada manas~mm bir dalgmltgl ml soz konusudur?

Bu boliimde Manas'm Kozkaman ve Kok~okoz tarafuldan rehirlenmesi bsaca anlatlhr. Kozkamankelimesini herhalde Guzlara ve Komanlara i§aret eden bir isim olarak dii§iinmeliyiz ve "GuzKoman" §ekline baglamahYlz. A. Ratto, Koz-kaman kelimesini Kaman-koz §eklindedegerlendiriyor ve "yabani domuz gozlii'" manaslyla ;i~lkllyor. Kok~o-koz kelimesini ise "Gok~edeniz taraflannda oturan Guzlar" olarak dii§iinmeliyiz; A. Hatto bu kelimeyi de "mavi ~akal gozlii"

manaslyla a~1khyor. 10. ve 11. yiizyillard:i Klrglzlann Guzlarla toprak miicadelesi i~inde oldugunuhaurlarsak Kozkaman ve Kok~okoz kelimelerinin boy ismi olmaslDln daha muhtemel oldugunu

soyleyebiliriz. Manas'm Kozkaman ve K()k~okoz tarajrodan zehirlenmesi konusu be§inci boliimdeetrafu bir §ekilde yeniden ele allrnr. Manas destanmda Manas ii~ defa oliir. ilk serer Kok~o ile

dovii§iirken aldlgl yara onu oldiiriir. ikin~~i serer zehil'lenme neticesinde oliir fakat her iki seferdede yeniden hayata dondiiriiliir. U~iincii oliimii son ve J~eri donillmeyen bir oliimdiir. Bundan sonraManas'm oglu Semetey ve torunu Seytek'in destanl ba§lar. Manas destanl, Semetey ve Seytekdestanlan ile birlikte ii~lii bir zincir olu§turmaktadlr. Radloff derlemesinde Semetey boliimii veozellikle de Seytek boliimii bsa olarak anlatllml§ur. Y ~Lklnda yayma sunacaglffilZ Seytek destanmmfarklI bir varyanu Seytek'in maceralanru daha geni§ bit bi~imde ele almaktadlr.

Manas'm ikinci oliimii iizerine duyulan iiziintiiyii ii~:iincii boliimiin manaS~ISI dikkatle anlaur:Manas'm au, doganl ve kopegi iiziintiilerini anlaurlar. Mezara girer girmez varIlan obiir diinyadaManas avlanlr ve bir hurl nzla oyalanlr. Hurinin ad]! Alunay'dlr, Almambet'in karIsmm adl dabudur. Bu benzerligi nasll yorumlayabiliriz?

tr~iincii boliimiin dramatik yaplsl gii~lii degildir fakat bulla mukabil kelime hazinesi, bilhassapahah ve nadide kuma§ isimleri baktmmd4Jm ~ok zenguldir.

Dordiincii boliime Radloff "Bok-murun" (yani, Siimiiklii burun) (1-2197) ba§hgml verir. Manasdestammn bu boliimii "Kokotoydiin a§l" (yani Kokotoy'iin cenaze yemegi) adlyla da bilinir.Miistaki1 bir destan hiivviyeti gosterir; MaJ.1as destamn2. sonradan dahil edildigini dii§iinebiliriz.

Bok-murun, gti~lti yigit Er To§tUk ile bir perinin ogludur. Kokotoy Bok-murun'u kendine varisgostermi§tir. Kokottiy'tin oltimtinden sonra, adet oldLlgu tizere, Bok-murun bir cenaze yemegitertipler. Bu torene uzaktan yakrndan herkes ~aglnlll~, hatta dti§man Kalmuklar bile davetlidir.

Yenilip i~ilecek, yan§malar yapllacakur. Boylece Kokotoy anllacak, Bok-murun'un hanhga laylk

13

oldugu gortilecek ve belki de Bok-nllurun adl yerine kendisine bir yigit ismi verilecektir. Pakat,Bok-murun destanmm Manas destanJna dahil edilmesiyle Manas bu torende on plana

~14

(Akebe ve Kobo§ Caklp'm herhalde ikinci e§inden dogan ~ocuklan olmahdlr). Ancak, Semeteyba§a ge~tikten sonra i§leri dogru dliz~:lin gotliremez: once adap erkan bilmezligi ile Manas'myigitlerini glicendirir ve uzakla§malanna sebep olur" sonra akrabasl Umlitoy'un ni~anllSln1 ka~lr1r,blitlin bunlara ilave toreleri refine getinrnez, rliyasmda ikaz edilene kadar olmli~ babasmm anlsmasayglda kusur eder. Semetey'in sohu kotlidlir; tabti, Semetey ile birlikte soyunun aklbeti detehlikeye girmi~tir. Semetey'i maglup eden Er-):lyaz Semetey'in yeni dogan oglu Seytek'ioldlinrnek lizeredir. Tlpkl Kanlkey'in Sf:metey'i alIp ka~arak kurtardlgl gibi bu serer de Ay-~lirok,kugu ~ek1ine girecegini (yani, ~amanizmdeki inanca gore, msan lism bir gli~le mukabefe edecegini)ve babasl Akm-han ile yigitlerini ~ag1fa4:;aglm soyliyerek Er-klyaz'l tehdit eder ve Seytek'i kurtarlr.

Radloffun tesbit ettigi Manas destanll, yukanda ozetini verdigim boliimleri i~erir. Radloff,derlemi§ oldugu Manas destanlDl AlmaJ.1caya ~evim1Ii§, kiri1 harfli KIrglZCa transkripsyon metniylebirlikte yaymlaInl§t1r. 1995 Ylhnda kutl;:macak alan J\IIanas destanmm 1000. ythna haztrlandtglInlZ§U sualarda bu destanmm ba§ka dillerdle ~evirilerinin bulunmasma kar§lltk Tiirkiye Tiirk~esindeyayml~ biT ~evirisinin mevcut olrnaYl§ml dikk,l.te alarak rahat okunan, aktCl biT ~eviri ortayakoymak istedik. 1934 ytlmda istanbul Universitesi Tiirkoloji Boliimiinde mezuniyet tezi olarak-5aziye Berin tarafmdan hazmanml§ olan biT Manas ~evirisi oldugu bilinmektedir. Bu ~viri,destanm KIrglzca ashndan degil, Radloffun Almanca ~evrisinden yapllml§t1r; aynca, tabii, biTogrenci tezidir ve diizeltilmesi gereken yanh§ ve eksikleri vardu. (Bu arada, Radloffun Almanca~evirisinde de diizeltilmesi gereken noktalar oldu~:unu belirtmek gerekir.) Her ne kadar -5aziyeBerin'in ~virisinin mevcut haliyle bastJlmasl miimkiin degilse de -5aziye Berin'in gayretini takdirleanmak ve elinizdeki ~eviriyi haZlrlarke:n -5aziye Berin'in ~ah§masmdan yararlandlglml belirtrnek

istiyorum.

Elinizdeki ne~irde, Radloffun derledigi Manas destam ti

15

Bu kitabln hazlrlaru§ma yardimci olan ve Manas heyecaruru ya§ayan Dr. Giilden Sagol'a, Sel~ukKIrba~'a ve Teoman Naskali'ye, yaZlm ve sayta diizenlemesine yardimci alan israfil Dagh'ya ve Yii-tel Dagll'ya, kitabm baslmlru yapan Kamer Matbaasma ve Haluk Sagkaya'ya te§ekkiir ederim. Bu

~h§maYI basmaya talip alan ve boylece ilk yaymml Manas destaru ile yapan TURKSOY'a, ozelliklede TlJRKSOY Genel Miidiirii Azerbaycan Kiiltiir Bakaru Polad Biilbiiloglu'na, Genel Miidiir Yar-dimcisl Ziya Yllmazer'e ve Muzaffer KIh~'a deril~ §iikranlanml arz ederim.

~

a

.,

)Emine Giirsoy -Naskali

istanbul1994 .

l,

e

.Z

Ie

'a.k1,if

:aIele~k

ci

:sian

ifl

tin

colzeT.uklaslan

or.,42glZLur.iur;

I

j

,

Yedi-tor'iin bafimdadogmu~ idi BoyonHan,Boyon Han'm oglugayretli dogan Kara Han,Kara Han'm oglu

gayretli dogan Caklp Han,

~

MANAS DESTANI18

3MH 3pKeK 6aJIa KapaCa, Emi erkek bala karasa, Oglunun ytizUne baktl,anaK 3TH 1IywTeAeii, apak eti ~ti~lodoy, beyaz eti pamuk gibi,YCTYKaH-cery MHCTeAeii. ustukan-sogii mistedey. kemikleri baklr gibi.

45 AK 60c 6He coiiAYPAY, Ak bog hie soydurdu, Bir ak klsrak kestirdi,)KaKLrn-KaH ryyraH GanaCblHaH Caklp-kan tllugan balasman Caklp Han, dogan oglunun admlTepT naiiraM6ap KOJKOrO tort paygambar kocogo dort ulu peygambereaThIH 'MaHac' KoiiAYPAY. aun 'Manas' koydurdu. "Manas" koydurdu.TepT naiiraM6ap KblHaAbI, Tort paygambar klnadl, Dort peygamber onu kucakladl,

SO naiiraM6ap 6aJIaHbI CblHaAbl. paygambar balanl smadl. peygamberler ~ocugu smadl.)KepKeHAeH KenreH JKe'm 3n1lH Cerkenden kelgen ceti el~i Yarkent'ten gelen yedi el~iJKeHTerHH MblKTan JKen Ke1TJ1, centegin mll~tap cep ketti, yemegi oviip yiyip gitti,'MaHac JKenMoryc 1IbIraT!' Aen KeTrn; 'Manas celrnogus ~Igat!' dep ketti; "Manas obur ~lkacak!" deyip gitti.KblTaiiAaH KenreH KblPK 3n1lH Kltaydan kelgen kirk el~i

MANAS'I~ DOGU~U 19

II

'i'I

:itti.

"Ak tenge dolu kasaslm

ars;acaglm!" dedi,"Kalmuk'un malml

dagrtcaglm!" dedi,"Uzun-bulak'l ~acaglm!" dedi,"Kebes-bulak'a inecegim!" dedi,"-5emey ile KIZll-car'mortasmdaki Kli-k~iiii g~idini

yiizerek g~ecegim" dedi,"Be§-terek'ten dolamp" dedi,"Kum-bulun'a varacaglm!" dedi,"Almau'Yl a§acaglm!" dedi."Bana kaplYl kaparlarsa

egilip g~ecegim!" dedi,"Kopoluu'yu ge~ecegim!" dedi,"Tor-ayglr'I ~acaglm!" dedi,"SarI-kaykan'I basacaglm!" dedi,"Temirlik'i a§acaglm!" dedi,"Medine ~oliinden g~erekgeni§ iIi'den vurarak

20 MANAS DJSST ANI

X'f "

,0 ;"

AT 6amblH~aij

Kypa~bl, EaKai1!

140 Koi16ambl~aliKbITen111- EaKai1!

KblSlMaT XOJIYH Typymyn, EaKaij!

XblJIKbI HqHH~e 60c 60JIqy, EaKau!

MaHac-MHHeH KblSlMaTTbIK

~oc OOJIqy! EaKali!'Eai1AblH 6aJIacbI 6y EaKaij ai1TaT:

14 5 .MaKbIJI 60JIOT, xen 60JIOT, )KaKbm!

aTTaHaJIbI, xoproJIY, )KaKbm!

EycYPMaH XOJIYH aqaJIbI, )KaKbm!EexH~HH XOJIYH 6aCaJIbI, )KaKbm!

Ky~aij 6epce qa6aJIbI, )KaKbm!'15 0 EOTO~OU Ke3YH xaliHaTKaH,

maKap~aij HqHH Kai1HaTKaH,)KaKbln yYJIY xam MaHac,

XaH,rbIC OH,rOH 3P MaHacOH xamblHAa OK aTKaH,

155 OH TepTyHe qblKKa~a

op~o qaHKau Kau 60JIrOH,

aJITbIMblm aijrblp, xyc KYHaH

ai1Aan xe~" KoKaH~aH,ceKceH 6aijTaJ1, MbI~ KbIMKan

160 xeTKHCHn aJI~bI EYKap~aH.

KamKap~arbI KblTau~bl

TypnaH ai1Aan qblrap~bl:

TypnaH~arbl Kbrraij~blAKCbI au~an Tymyp~y.

At ba§mday

kumruu, Bakay!koy b~mday

kItepti-Bakay!Klyamat collin turu§up, Bakay!Cllkl iyinde bJS bolyu, Bakay!

Manas-minenklyamattlkdos bQlyu! Bakay!'

Baydm balasl bu Bakay aytat:'Makll bolot, copbolot, Caklp!

attanall, cortolu, Caklp!Busunnancolun ayall, Caklp!Becindin colt In basalt, Caklp!Kuday berse ~;aball, Caktp!'Botodoy kozijn caynatkan,

§akarday iyin kaynatkan,Caklp uulu c~1§ Manas,cangls oDgon er Manason ca§mda ok atkan,on tortiino ylkkandaordo yaykan kan bolgon,aluml§ ayglr, ciis kunanaydap cedi Kokandan,seksen bay tal, miD kImkapcetkisip aldl Bukardan.

Ka§kardagl KttaydlTurpan aydap'rlgardl:Turpandagl KltaydlAksl aydap tii~:iirdii.

Atlanmn saYIsmcaKur'an'm VaT, Bakay,

koyunlanmn saYIsmca kitaplannVaT, Bakay,

klyamet yolunu ogret ona, Bakay,siiriiniin i~inde ona kIf-at 01, Bakay,kIyamete dek Manas'a

dost 01, Bakay!"Bay'm oglu Bakay dedi ki:"Kabul, ba~ iistiine, Caklp!""Ata binip uzakla~allm, Caklp,miislUman Jolunu a~allm, Caklp,

Beycin yolunu tutallm, Caklp,Allah kIsmet ederse yeneriz, Caklp!"Deve yavrusu gibi gozleri ~akarak,

i~erisicaYlr caYlr yanarak,Caklp'ln oglu gen~ Manas,gen~ kahraman er Manason ya§mda ok atan,on dordiine girince~ehirler aIr fist edip ban olan

altml~ aygIr, yiiz raygetirdi Hokand'dan,seksen gen~ kIsrak, bin top ipekligetirdi 0 Buhara'dan.

Ka§gar'daki

1][

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OIIUP KOKC;O'YU TERK ETMESi

VE lVIANAS' A KA TILMASI

'r' "

J

,J'~~"

I~~t,'I"~

"t

,

;IifI

c

;;

f \', I

~~~

1 )Kep )Kep 6onroHAo,cry cry 6onroH~o,anTbl aTaHblH yyny Kanblp 6ap 3KeH,yq anHblH yyny

EycYPMaH 6ap 3KeH.5 TepT apbImTYY OUPOTTYH-

Kbm )KaKanyy OUPOTTOH-anTblH aiiAap, qOK 6en6ey

Kapa-KaHAbIH 6anacbl,Ka6bmaH TYyraH AJIMaM6eT,

1 0 Ton oonuSi )KUUnbm,Ton 0O3blHaH 6YTynTY,6ap oonuSi )KUUnbm,6aTacblHaH 6YTynTY,

Apqanyy MaJap aJpe-r15 AnJ\acblHaH 6YTynTy!

'AJIMaM6eT TYYAY!' AereMe,ana TOO KOpKKOHAOH 6ac 6onAY,arblH-CYY KOpKKOHAOH cau 6onAY,yq aTaHblH yyny EycypMaH

20 CYYHYH 6amblH KeCTen KamTbl,Kapa Horou )KaMrblpqbl,Capbl Horou 3p MaHac,aprbl aTaCbl KaM6ap-KaH,6eprn aTaCbl AiiAap-KaH,

25 aUnal{rblC TyyraH 3p KeKqe.'Yq EycYPMaH OpTOCYHa TYPyn3n KbmaMbIH!' AeAU.KeKqe 6y cec auTKaHAa,Ka6ap KenAU KeKqe:

3 0 'Kapa Horou )KaMrblpqblKYPMeHTy-IlIaTYY canAbI!' AeHT.'amy )KepAeH KeqynTY,Mne 6arblHa TymynTY.)KaKbmTblH yyny )Kam MaHac,

35 epKeqy 6UUK ep Kyna,eKTeM TyyraH AK-Kyna,TaUKU )KanAYY Tan 3TTYY AK-Kyna,cry aSlrblH KeCTen KewTY!'KeKqe Typyn auTTbl:

40 'Ol{ TYYPAyrYM MaHac-KaH,

Cer cer bolj~ondo,suu suu bolgondo,altl atanm uulu Kaplr bar ekeD,ii~ atanm uiliu

Busllnnan bar ekeD.Tort arI§tuIJ Oyrottun-kll cakaluu Oyrotton-altln aydar, ~ok belbeiiKara-kand1l1 balasl,kabllan tuugan Almambet,

top ooliya I;iyllp,top oozman biitiiptii,bar ooliya (:iyllp,batasman biitiiptii,Ar~aluu Mazar azretAldasman biitiiptii!'Almambet tuudu!' degende,ala too kor~:kondon bas boldu,agm-suu korkkondon say boldu,ii~ atamn ulliu Busurmansuunun ba§1D kostop ka§tl,Kara Nogo:r Camglr~l,San Nogoy Er Manas,argl atasl Kambar-kan,bergi atasl i\.ydar-kan,aylangls tuugan Er Kok~o.'O~ Busumlan ortosuna turupel kllamm!' dedi.Kok~o bu sos aytkanda,kabar keldi Kok~o:'Kara Nogoy Camglr~1Kiirmontii-:>atuu saldl!' deyt.'O§u cerden ko~iiptii,ile bagma tii§iiptii.Caklptln uulu ca§ Manas,orko~ii biyl. or kula,oktom tuugan Ak-kula,tayki caldulJ tap ettuu Ak-kula,suu ayagm kostop ko§tii!'

Kok~o turup ayttl:'On tuurduj~um Manas-kan,

Y erler, yer oldugunda,sular, su oldugunda,altl babamn ogullan kafir irni§,ii~ babamn ogullarl

rniisliirnan irni§.Dort tara~an Oyrot'un,ince yakall Oyrot'un,alttn orgiilii, sa~akll ku§akllKara Han'm oglu,

kaplan dogan Alrnambet,tiirn evliyamn toplamp,hep bir aglzdan okurnaslyla,biitiin evliyalarm toplamp,Fatiha duaslyla,Arc;aluu Mazar Hazret'inAllah'mdan olrnu§tu.Alrnambet diinyaya geldigindeAla-dag korkudan egildi,akan su korkudan kurudu.U~ babamn rniisliirnan ogullan

suyun ba§mdan go~iip kac;tl,Kara Nogay CarnglrC;l,San Nogay Er Manas,arka atasl Karnbar Han,kendi babasl Aydar Han,donek dogan Er Kokc;o."UC; rniisliirnan arasmdail kurallrn biz!" dedi.Kok~o, bu sozii soyleyinceKok~o'ye bir haber geldi:"Kara Nogay Carnglr~1

Kiirmontii--5atuu'yu ge~ti," diye,"-5irndi bu yerden goC;iip gitti.ili vadisine dogru indi.

Caklp'ln oglu gen~ Manas,horgiicii biiyiik, yiiksek at,iistiin dogan Ak-kula ileyatlk yeleli, tam etli Ak-kula ilesu ayagmdan ge~ti geliyor."Kok~o kalkarak dedi ki:"Sagmda durdugurn Manas Han

-~

22 MANASDESTANI

(con TYYPAyryM )KaMrblpqbl:

aTblMHblH 6aIllbIH 6yp'an6aHMbIH,

3M OIllY )[(epAe TYP'an6aHMbIH!'

Ta~ arapbm aTKaH )[(OK,

4 5 KYH KbI3apbm qbIKKaH )[(OK,3nH-MHHeH )[(ypTYH )[(HHAbI:

'Tapc 3TKeH-MHHeH 6Hp aTKaH,

TapCbInAaTbm Ken )[(YPCYH!

Kypc 3TKeH-MHHeH 6Hp aTKaH,

50 KypcynAeTyn 3n KeIllcYH!

KbI3bIn qOKTYY OHPOTTYH

3n qeTHHe 6apanbI!

THnAH KapMan ananbI,THnAeH THnHH cypaHnbI!'

55 KeKqe 6y cec aHTKaHAa,

Kapa-Teoon EynaHAbI MHHAH,Ken aHnaHa KYIll CaflAbI,

)[(apraK TaMaH Kac anAbI,KeK ana MOHH COH' aflAbl.

60 KbI3bIKKaHbIHaH KbI3bIKTbl,

bIcbIK-KenAYH )[(emHe KHpHn 6apAbI.

Ap )[(arbIHAa aAbIpAa,Ka6brnaH TYyraH AnMaM6eT,

KanAaHraij Kapa 6epYK 6aIllbIHAa,6 5 qbIrbm KenAH aflAbIHaH.

KeKqe aHbI Kepyn KOPKTY.

AnMaM6eT KepAY KeKqeHY:

'AnTaH' AnTaH' Aen aHTTbl,

')Ka6bl? )Ka6bI?' Aen aHTTbl,

70 'MeHAY! MeHAY!' Aen aHTTbl.'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl.

'EHqHK conooH?' Aen aHTTbl.

KeKqe Typyn MblHbl aHTTbl:'" AnTaH?" Ke6HH 6Hn6eHMHH,

75 ")Ka6bl?" Ke6H~ 6Hn6eHMHH,

"KanaKaH?" KeoH~ oHnoeHMHH'.

KaobInaH TYyraH AnaMoeT

bIcbIK-KenAYH oaIllblHaHaHnaHbm canbIn 6apaAbl.

80 'ATbI~bIH oaIllblH oypa-TYP, KeKqe,

KaK aCTblMa TYpa-TYP, KeKQe!'

KaobrnaH TyyraH AnMaM6eT

KeKqe )[(aKKa OapaAbl.

'AnTaH? AnTaH?' Aen aHTTbl,

85 ')Kaobl? )Ka6bl?' Aen aHTTbI,

'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl,

'EHQHK conOOH?' Aen aHTTbl.

KeKQe Typyn MblHbl aHTaT:

'Ey Ke6HMH oHn6eHMHH!'

9 0 AHAa aHTTbI~ AnMaMoeT:'" AnTaH? AnTaH?" AereHHM

"AMaHcbl~obl?" AereHHM,")Ka6bl? )Kaobl?" AereHHM

")KaKIllbIcbl~Obl?" AereHHM,

sol tuurdugum Camglr~l:atlmmn ba§m bur'albaymm,em o§u cerde tor' albaymm!'Tan agarlp at~an cok,kiln klzanp ~ik:kan cok,eli-minen curtun ciydl:'Tars etken-minen bir atkan,tilrslldatip kol ctirstin!Ktirs etken-minen bir atkan,ktirsilldottip el ko§siin!KIzll ~oktuu Oyrottunel ~etine barall!Tildi kannap ~Ilall,tilden tilin sur;lylI!'Kok~o bu sos :lytkanda,kara-tobOl Bulmdl mindi,kol aylana ku§ saldl,cargak tilman }:as aldl,kok ala moyn ,on' aldl.Klzlkkamnan IQZlktI,ISlk-koldtin ceJ~ine kirip bardl.Ar cagmda adlfda,kabllan tuugan Almambet,kaldaygan kara bOriik ba§mda,~Iglp keldi aIdman.Kok~o am korijp korktu.Almambet komti Kok~onti:, Altay Altay' clep ayttI,

'Cabl? Cabl?' dep ayttI,'Mondti! Mondti!' dep aytti.

'Kalakay ka§ka?' dep aytti.'Bi~ik soloon?' dep aytti.Kok~o turup mlm ayttl:"'Altay?" kebin bilbeymin,"Cabl?" kebiii bilbeymin,"Kalakay?" kelliii bilbeymin'.Kabllan tuugan AlambetIslk-koldtin b~manaylamp sallp b'lradl., AtInln ba§m bura-tur, Kok~o,

kak astima tufa-tor, Kok~o!'Kabllan tuugan AlmambetKok~o cakka baradl.

'Altay? Altay?' dep ayttI,'Cabl? Cabl?' dep ayttI,

'Kalakay ka§ka?' dep ayttJ,'Bi~ik soloon?' dep aytti.Kok~o turup mIni aytat:'Bu kebiiidi billreymin!'Anda ayttln Almambet:

"'Altay? Altay?" degenim,. Amanslnbl?" degenim,

"'Cabl? Cabl?" degenim

"'Cak§lsliibl?" degenim,

solunda durdugurn Carnglr~l,atlrnm ba§mI ~evirernernhen bu Jerde durarnarn!"Tan yeri agarrnadan

giine§ kIzanp ~Ikrnadankavrnini bir araya topladl:"AtllrnI§ ok gibi vmlayarakordu kiikresin yiiriisiin!Giirz atar gibi vmlayarak,halk giirleyip yiiriisiin!Kor gibi yanan Oyrot'unhududuna varalIrn,dilden bir lafkapalIrn,sozden soz ~IkaralIrn!"Kok~o bunlan deyipkara yaglz atl Bulan'a hindi,

golde ku§ kovaladl,yiizge~ ayaklI kaz kovaladl,rnavi alaca boyunlu ordek kovaladl.Klzgm kan ile nihayetIsIk-koI'iin kenarma vardl.Arkadaki daglardan,kaplan dogan Alrnarnbetba§mda kara kalpakla~IkIp geldi atI ile.Kok~o onu goriince korktu.Alrnambet Kok~o'yii goriince:

"Altay, Altay!" diye baglrdl."YabI, Yabl!" diye baglrdl."Mondii, Mondii!" diye bagudl.

"Kalakay ka§ka!" diye bagudl."Bi~ik solon!" diye bagudl.Kok~o §unu dedi:"Altay nedir bilrniyorurn,yabl nedir bilrniyorurn,kalakay nedir bilrniyorum."Kaplan dogan AlrnambetIslk-koI'iin ba§lndaatl ile ko§maga ba§ladl."Atlmn ba§lnl dondiir, Kok~o,gel oniimde dur, Kok~o."Kaplan dogan AlmambetKok~o'niin yamnda atla dola§tl."Altay, altay!" diye bagudl."Yabl, yabI!" diye, baglrdl."Kalakay ka§ka!" diye bagudl."Bi~ik solon!" diye baglrdl.Kok~o §unu dedi:"Bu soz ne demek, anlarnadlm."Alrnambet de dedi ki:

""Altay, altay'" deyince"Halin naslldu?" demi§tim."Yabl, yabl!" deyince"Keyfin naslldu?" demi~tim.

ALMAMBET'iN M1JSLUMAN OI.UP KOK

24 MANAS DESTANI

j~fl'! !1!

moyloofi terefi oyufiar,sakaldanfi koyufiar,: ikokilldoriifi klrkIfiar,

b~lfidan tOi:OgO (?)-tIfise ahfiar!Kitebimni okusun,Kurammm tamsm!'Kabtlan tuu,g~wAlmambetmoyloom terefi oydu deyt,sakalann koydu deyt,kokilldoriinklrktI deyt,

acaYlm kattJ~tI deyt,astIna koydjkoydu deyt,

kotortp6YIKuran tamdl,caydlrbay;kitep okudu!Kara~kandm balaslkabtlan1uugan Almambet'Men,Busunrnan bolom!' deyt.Almambetkc~ ~ ylm koydu,Almambet y;!ydl albadl:'Kokiirokko can ko§om,komokoygo til ko§om,ay carlgl bo:; bolom,oziifi-rninen dos bolom-anan kiyn iy'~min!'

Kokyo turup ayttI deyt:'Kelgen bir ;!yak meniki,ketken bir ayak seniki!'Ay cangl bos boldu,Aydar-kan ulllu Er Kokyokuyak~lp dos boldu.Endi Almambet yay i§ti.Almambet y:!ydl iyken son,

turup Kokyo ayttI deyt:'Kokiirokto

ALMAMBET'tN MUS LUMAN OLUP KOK~O'YO TERK ETMESt 25

~

ataslmn calcka ciirdii,Ataslmn ii:viinokiripkelse Almambet.Asalau maliyklm, atam!' dedi.Salam berse Almambet,elik bergen adam cok,tufa kalgan adam cok.Almambet ottun ba§mdatufa kaIIP'aytt'ele:'Tuudurbay tuna ~okson~ii !

U~urbay kurup kalsan~l!Calgan diiiino mmda deyt,cay diiiinoli>r ~da deyt!A diiiino-minen'bu diiiino,cak§lllk ca~lm bilelik!"Kurkuldabat kualdat"Kuran tilin bilelik!Meke-minen bey§tinortosunan tileylik! .

Bis Busumlan bololuk!Kene~ kebin kllInar!Erten kelip ugayn!Atlmmn ba~m bur' albaymm,o~u cerde tur'albaymm.'Kabllan tuugan Almambet

o~u iiydon \;Iktl deyt,Kll-cirenin mindi deyt,kll kobiison kiydi deyt,eldin ~etine kelip cattl,coomn betine kelip cattl.Taktaslnda l(ara-kanelin-curtun ,;iyp aldltaktadan turup ayttl deyt:, Arkar ciirbcjs klyadan,

atadan calgl5 uyadan,e

26 MANAS DESTANI

anTbIH,!\aH KblnraH 3ep TaKTaH

e3YM )Kepre TYWneHMYH,3WHKTJ1 e3YM a1JnaHMbIH-

KaH 6aIIIbIM Kapa 6on6oH6bI?

260 AH1JblrbI anTbIH

TYY 6on~y,aJITbI caR Kapa KOn 60nAY.

KbITaMbIH Kony KblpK CaR 6onAY,

OpYCTyH Kony OH caR 60MY:

AnMaM6eTmH 6y )KOnYH

265 Tocyn )KaTTbI OIIIY Kon.

T~ arapbIn aTKaH,!\a,

KYH Kerepyn 1JbIKKaH,!\a,Ka6bInaHTyyraH AnMaM6eT

Kbln-)KHpeH,!\H MHH,!\H AeHT,270 Kbln Ky6ecYH KHMH AeHT.

YH~y KeCTen )KYP~Y AeHT.

KbITaHAbIH Kony. KblpK caR Kon,

OpYCTyH Kony oHcaH Kon

eTyn KeTm AnMaM6eT,2 7 5 anTbIH TaKTaHbI~ ycTYH,!\e onrypraH

aTaCbIHbI~ ycTYHe KHPAK:1 Acanay MaranHHKbIM!' ~eAH.

CanaM aHTca AnMaM6eT.

enHK )KOK 6onAY aTaHbIH.

28 0 AnTbIHAaH KbInraH 3ep TaKTa,

aHaH TYIIITY aTaCbI,

3IIIHKTJ1 e3Y aIIIKaHAa,

Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT

aTaCbIH KapMan an~bI AeHT:

285 'Tyy~yp6aH TyHa qeKCe~1JY!

Y1Jyp6aH Kypyn KanCa~qbI!A ~yYHe-MHHeH 6y AYYHe

)KaKIIIbInbIK cypan KerenK!

KbIn1Ja KbI3bIn )KaH,!\apra

290 "KynKYMa6aT KyanAaT"KypaH TJ1nKH 6HnenH!

EHC EycYPMaH 6onony!

KanbIPAbIH KaHbI 60nrOH1JO.

EycYPMaH Kyny 6onony!295 ATacbI Typyn aHTT'3ne:

.A ~YYHe-MHHeH 6y ~YYHe

)KaKIIIblnbIK )KaHbIH 6Hn'en6ei1M,

MeKe-MHHeH 6ei1IIITJ1H

opTocYHaH an:an6aHM,300 MeH EycypMaH 6on'on6oHM!

Qa6yyqy 6onco~, 6ac MbIHa!

Tery1JY 6onco~, KaH MbIHa!'

Kapa-KaH 6y KenTK aHTbID,

YHAeH 1JbIrbID 6apAbI AeHT,

305 Kapa 6eAeYHH MHHAK AeHT,KenAY KeCTen )KYPAY AeHT.

Ka6bInaH TyyraH AnMaM6eT

3HeCKH KeCTen oKTonAY,

alundan kllgan zer taktanoziim cerge tU§poymiin,

e§iktioziim a~paymm-kan ba§lm kara bolboybl?AY~lgl alun "

tuu boldu,alu san kara kol boldu,Kltaydm kolu j~rk san boldu,Orustun koluon san boldu:Almambettinbu coluntosup catulo§u kol.Tan agarlp atkanda,kiln kogoriip ~I:kkanda,kabllan tuugan AlmambetKlI-cirendi rnindi deyt,kll kiib6siin kiydi deyt,Uydii kost6p ciirdii deyt.Kltaydm kolu, kIrk san kol,'Orustun kolu on san kol,otiip ketti Alm:lmbet,alun taktamn ii:,tiindo olturgan.atasmln iistiino kirdi:'Asalau magali~{klm!' dedi..Salam aytsa Almambet,I~lik cok boldu :ltamn.Alundan kligan zer takta,:anan tii§tii atasJ.,I~§ikti ozii a§karJda,kabllan tuugan Almambet:atasm karmap aldl deyt:'Tuudurbay tuna ~oks6n~ii!

U~urbay kurup kalsan~J.!A diiiin6-minen bu diiiin6I~ak§lilk surap keteli!KIi~a klzll candarga"Kulkuldabat kualdat"ikuran tilin bileli!:Bis Busurman bololu!Kaplrdm kam bolgon~o,Busurman kulu bololu!Atasl turup aytt'ele:, A diiiino-mineill bu diiiin6

l~ak§liJ.k carIn bil'elbeym,Meke-minen bey§tinIDrtosunan al'albaym,Imen Busurman bol'olboym!Ir;abuu~u bolsoii, bas mma!Togii~ii bolson, kan mlna!'Kara-kan bu kepti aytJ.p,Iliyd6n ~lglp bardl deyt,Ikara bedeiini mi.ndi deyt,Ik61dii k6stop curdii deyt.Kablian tuugan AlmambetI~nesin kost6p olktoldu,

altm tahtlmdan asIa,hen yerlere inemem,kendim kaplYI a~arnam.Han ba§lm lekelensin mi?:'Nakl§lan alun hilalli

sancak goriindti,alu kol ordu gortindti.~inlinin kirk kol ordusu gortindii,Rusun on kol ordu gortindti:Almambet'in yolunubeklemege ba§ladl bu ordu.Tan yeri agarlp,

gtin goriintip dogarken,kaplan dogan Almarnbet,au Kil-ciren'e binerekktl zlrhlm giyerek,baba evine dogruldu.~inlinin kirk kol ordusuRuslarm on kol ordusuaraslndan ge~ip gitti Almambet,alun tahunda oturanbabasma gitti o."Selamunaleyktim, baba." dedi.Selam veren Almambet,babasmdan cevap almadl.Alun kapll tahundanderken indi babasl,bizzat kaplYl a~arken

kaplan dogan Almambet,babasInI tutup dedi ki:"Evlatslz kalasm,

btiytitemeden kuruyasln,gel bu dtinyada obiirii i~iniyilik ederek ~all§allmktldan ince, klzll can lara"Kul htivallahu Ehat"Kur'an dilini bilelim,hep mtisltiman olallm.Kafire han olmaktansamtisliimamn kulu olallm."Babaslo vakil dedi ki:"Ne bu dtinyaya ne obiiriineyara§an iyiligi hen bilemem.Mekke ile behi§tinarasml alamam,hen mtisltiman olamam,gel istersen ba§lml kes,ko§ istersen kamml dok!"Kara Han ooyle diyerekevinden ~Iklp gitti.Kara atlna binerek

gole dogru seyirttiKaplan dogan Almambet,anaslna saldlrlp

.

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK

28MANAS DJESTANI

I

oft kiiygon nc~medey

Sapmllp Catlp kaldl!Bir saptln ba1imda turgan eken,altlndan koktil caykagan,siiilloso ciyn tarkagankandm uulu I

ALMAMBET'tN MiJSLUMAN 01.UP K6K~6'YU TERK ETMESt29

~

~~

kula atml kovalamadlm!Yaratan'lm! Sana ne yaptIm?Kudret! Sana ne ettim?"Almambet eteginin birinibiT yamna kIstIrdl,sol etegini sol yamna

kaldmp slkI§tIrdl,sol elindeki mlzraglsol elinden ~lkardl,sag eline alarak

"Kok~o, Kok~o!" dire baglrdl.Kok~o'niin melegi aciz kaldl.Manas'm ervahl

agZlna girdi,Manas nidaslyla haykIrdl,saYlslz erin feryadmlAlmambet bahadlr haykIrdl,saYlslz atIn tepinmesiniKJI-ciren yansittl.

Kalpaklardan daglar yaptI,Kalmuk hlrkasmdan evler yaptI,hazinenin hepsini sa~tI!Kor gibi yanan Oyrot'unhamm oldiiriip ka~tI!

Aym l§lklan soldu,Aydar'm oglu Kok~o han'lkucaklaYlp dost oldu:"Ben Musliiman oldum." dedi.

Ak§am olup giin batIncasular karanp herkes yatIncakor gibi yanan Oyrot'un cesetlerininat ile ustlerinden ge~ti.Ova ortasmda biT tepeyebuyuk ceddi Kambar Han,kendi babasl Aydar Han,kendisi, Aydar Han'In ogludonek dogan Er Kok~o,Er Kok~o kendi de geldi.Once fast geldigi biT yerdeKok~o'yu tamdlgl bir yerdeEr Almambet dedi ki:

"Selamunaleykiim,Er Kok~o, dostum!"

"Aleykumselam,Almambet, dostum!

Sag selamet kaldm ml, dostum?""Sag selamet kaldlm, dostum!Sag selamet donup geldim, dostum!Kavmim sozumu dinlemedi, dostum,anam da sozumii dinlemedi, dostum,yurdum da soziimu dinlemedi,hamm da sozumii dinlemedi, dostum.tebam da sozumii

dinlemedi, dostum!

~

KynacbrH Kyya KaqnMbrM...!415 )J(acaraH! Caa He xaCTbrM?

K YAP9T! Cara He KbmAbrM?'

AnMaM6eT 6y 3TerHH 6y xaKKa

6ynKyn anbrn KbrCTMbr,con 3TerHH con xaKKa

420 6ynKyn anbrn KbrCTMbr.Con KonYHAa Hai13aHbr

con KonYHaH qbrrapbrn

o~ KonYHa aJlAbr AeHT.

'KeKqe, KeKqe!' AeAH AeHT,

425 KeKqeHYH 6epHWTeCH 6ac oonAY:

MaHaCTbI~ ap6arbI6Hp OOCbrHa KHPAH AeHT,

MaHaCTan ypaaH CaJlAbr AeHT:

CaH 3PAHH KbIHKbrparbrH

AnMaM6eT 6aTbrp canAbr AeHT,4 3 0 caH aTTbIH Ay6YpTYH

Kbrn-XHpeH 6YYAaH CanAbr AetiT!TonycYH TooAaH KbmAbI AeHT,

KypMeHYH yHAeH KbrflAbI AeHT,aK Te~re 6ynYH qalllTbI AeHT!

435 Kbr3brn 6Hp qOKTYY OHPOTTYH

KaHbrH enTypyn KalllTbr AeHT!

AH x

30 MANAS DESTANI

"'~,j!i

AK Te~re 6ynYM Ak tefige bulum Hazinemi bu

tJatJKaMblH, AOCYM! ~a~kamm, dosum! ugurda sa~tlm, dostum.465 Kbl3b1n 6Hp tJOKTYY OilponYH, AOC:YM, KIZII bir ~clktuu Oyrottun, dosum, Kor gibi yanan Oyrot'un hamnl

KaH enTypyn KatJKaMblH, AOCYM! kan oltiiriip ka~kamm, dosum! oldiirdiim de ka~tlm, dostum!)J(a6blrbl~ Mail KblnaM, AOCYM, Cablglfi may kllam, dosum, ZaYlflanm semirteyim, dostum,xaMbl xypTy~ 6ail caml curtufi bay biitiin yurdunu zengin

KblnaM, AOCYM: kllam, dosum: edeyim, dostum,TyHAyry~eH Mail tiindiigiifidoln may bacasma kadar rag doldurup

KblnaM, AOCYM, kllam, dosum, zengin edeyim, dostum,470 TyrenAeil6Hp xypTy~ 6ail KblnaM! tiigoldoy bir curtufi bay kllam! kavmini zengin kllaYlm, dostum.

ToMoroo~an KailTaMblH, AOCYM, Tomogo ofidap kaytamm, dosum, Ba§lanm diizeltip doneyim, dosturn,ToMaSlrbl~ 6ailTaMblH, AOCYM! Tomayaglfi baytamm, dosum! fakirleri zengin kliaYlm, dostum!KeMnHpre KYHPYK Kempirge kuyruk Kocakarllara kuyruk

tJaHHaTaM, AOCYM, ~aynatam, dosum, ~igneteyim, dostum,KenHf\re KeTe 6aunaTaM, AOCYM! kelifige kett: baylatam, dosum! gelinleri donataYlm, dostum!

475 3p enTypceM, Er oltiirsom, Adam oldiiriirsem

KYH 6ep6eHM, kun Iberbeym, diyet vermeyeyim,Hap enTypceM, 6yn 6ep6eilM, nar oltiirsorn, bul berbeym, cleve oldiiriirsem para vermeyeyim,KblnraHblM MHnAeT kllgamm mildet yaptlklanm i~in ceza

Kbln6acMblH, AOCYM! kllbasmm, dosum! vermeyeyim, dostum!)J(aKUIbI arblpnan KYTyn an, AOCYM!' Cak§1 aglrlap kiitiip ai, dosum!' Beni §erefimle al kaf§lIa, dostum!"KeKtJe Typyn aHnbl AeHT: Kok~o turup ayttl deyt: Kok~o kalklp §oyle dedi:

480 'KeKypeKTe xaHblM 6HP AOCYMCYH, 'Kokiirokto camm bir dosumsun, "Tende camm gibi dostumsun,

60KqOAory TOHYM 6Hp AOCYMCYH! bok~odogu tonum bir dosumsun! boh~ada elbisem gibi dostumsun,AK-KbISl3-MHHeH KeK-KbISl3, qOPOM, Ak-klyaz-minen Kok-klyaz, ~orom,Ak-klyaz ile Kok-klyaz, yigitlerim,Kapa 6Hp CYYAa KeMe XOK, qOPOM, kara bir suuda keme cok, ~orom, kara suda hi~ gemi yok, yigitlerim6HCTeH 6HP HeMe XOK, qOpo! bisten bir nt:me cok, ~oro! bizde fenallk filan yoktur, yigitlerim!

485 Kapa-KaHAblH 6anacbl, qOPOM, Kara-kandm balasl, ~orom, Kara Han'm oglu, yigitlerim,Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT qOPOM, kabllan tuui~an Almambet ~orom, kaplan dogan Almambet, yigitlerirn,

e3Y 6Hp KenAH rHYMe, qOPOM! ozii bir keldi iiyiimo, ~orom! kendisi geldi evime, yigitlerim!Kanbl~ 6Hp HailMaH Ken Kallfi bir Nayman kop Kalabaltk Nayman

xypnaH, qOPOM, curtt.rn, ~orom, yurdundan, yigitlerim,"KaAblpblH 6HneT!" Aen anraH, qOPOM: "Kadmn bil,~t!" dep algan, ~orom: en s~mesi odur, yigitlerim,

490 OOpqblH 6Hp HailMaH Ken oor~m bir Nayman kop biiyiik Nayman yurdunun

xypnaH, qOPOM, curtt.rn, ~orom, i~inden, yigitlerim,"Oron'o cynyy!" Aen anraH, qOPOM, "Ogol'o suIIJu!" dep algan, ~orom, en giizelini aldlm, yigitlerim,

Kap YCTYHe Kap xooca, kar iistiino ~:ar coosa, kar iistiine karlar yagsaKapAaH an-aK 3TH 6ap, kardan ap-alc eti bar, kardan appak eti var,Kap ycTYHe KaH TaMca, kar iistiino ~:an tamsa, kar iistiine kan damlasa,

495 KaHAaH Kbl3b1n 6eTH 6ap, kandan klzll beti bar, kandan klZl1 yiizii var,

KYAepYAeil6blnKblnAaHT, kiidoriidoy bllklldayt, ceylan gibi titreyen,Kyqyryneil qbl~KblnAailT, kii~iigiittey cflfikJldayt, enik gibi ses veren,cyynecYHAeil KepHnHn, siiiilosiindo~1 kerilip, ordek gibi siiztiliipcyynen ceCKe 3pHHHn, siiiilop sosko erinip, soylenen §eyi dinleyen,

500 Kynce KypeKTeil THIlIH KaIllKaSlT, kiilso kiiroktoy ti§i ka§kayat, giiliince kiirek gibi di§leri parlldar

KYHMeHce xblnap XblnaHaT, ktiymonso clpar clttanat, nefis miskler gibi kokan,6blnrapbl xHnyy EYYAail-6eK, bllgan cittull Buuday-bek, misk gibi kokan Buuday-bek'e6YPYKcyraH AK-3pKeq- buruksugan Ak-erke~- hem de gilzel Ak-erk~'e8KeeHe Ka6ap ailTbl~ap, qOPOM, okoono kab.lr aytlfiar,

ALMAMBET'tN !vrUSLUMAN OLUP K6K~6'YU TERK ETMESt31

urn,

m,

~

Allstan bey man kelet, de!

Beymandm kamm cesin, de!'Aydar-kan uulu Er Kok~okirk ~orosum ko~~u alIp,

Klrgm-~aldll ba~~l aIlP,catkan cerine cilrdil deyt.Eki ~oro ilygo cetet deyt,bey man kabann aytat deyt.Tafi aganp :ltkanda,kiln klzarlp ~lkkanda,eki ~oro ilYtjil ~e~ti,

ko~til kelip conottil,cer tilsilno ~:ondu deyt.

Altlml~ celt: mifi kulun~lblrata baylladl,seksen cele san kulun

cergelete ba:vladl.Uzilgiln saIE:anda,bulgarl cittuu Buuday-bek

buruksugan I\k-erke~katIndardl ciydl deyt.'Sabam suluu bolsun!' dep

saktIyandan klldlrdl,'Konogo suluu bolsun!' depkon btilgarldan tiktirdi,'

~~

MANAS DE~;TANI32

/'Kapbl 6010 \lblrbln )KaTblp Aei1T! ~an boyu ~Iglp catlr deyt! kol boyu yiikseliyordu.

565 Y i1re 6Hp )KaKblHAan KeflAH AetiT. Uygo bir caklndap keldi deyt. Eve yakl~mcaEYJIrapbl )KbITTYY EYYAai1-6eK, Bulgan Clttuu Buuday-bek, misk kokulu Buuday-bek6ypYKcyraH AK-3pKe\l buruksugan Ak-erke

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP K6K~6'YU TERK ETMESi 33

~

,III

~~m!

1dim!

c:ndim?

im![ldim!;::ndim?

t'endim.ndim!m!dim?

endim.n?

endim.dim.

~

narktI bilgen turbaybl?'Cndil bilgen Ak-erke~,condil bilgen turbaybl?'

Tooday loolgon Kok~o-kantofikoyup allan tU§tu deyt,e§ikti a~a berdi deyt,ilygo bir kirip keldi deyt.

Buruksu:gan Ak-erke~bir koko:r arak berdi deyt,

~mdlrrnall kokor, ~lm ~Oc.;okcilk bur~unan aldl deyt,Kok~o-minen Almarnbet batIrdastIna koyup Saldl deyt,bilroo kUlYUP berdi deyt,bilroo sunup berdi deyt.

Buruksujgan Ak-erk~ottu caglp ciberipsafioor bir otko koydu deyt,ak-kuyruk ~aydl Saldl deyt,kaymaktan allp Saldl deyt,kanttan ,UlP ko§tu deyt,almasman aldl deyt,

§ekerinen kuydu deyt,mart-uulap ~aydl kaynatat.'Kok~o-minen Almarnbetu§ular mastar bolot!' dep~aydan berip turdu deyt,

'Mart-uulagan ~aylarlmas kllbay maslfi ketip

turdu!' deyt.Ende Kok~o ayttI deyt:'Bulgan clttuu Buuday-bek,

buruksu~:an Ak-erke~,kololuu kumgan allnar,koluna beyt bolunar:bederdil kumgan allnar,reline beyt bolufiar!Koy semisin soyunar!Allstan k:elgen Almambetkol kuu§ll1rup turunar!Beyman kana ~on ilygo

allp barip kirgiskin!'Bulgan cittuu Buuday-bek

buruksug;an Ak-erke~birin e~il, a~tI deyt,birin t6~i)k saldl deyt,

allp banp kirgisti.Kololuu kumgan ald. deyt,koluna b,~yt boldu deyt,bederdii Icumgan aldl deyt,betine beyt boldu deyt.Koy semisin soydu deyt,kol kuu~lJrup turdu deyt.Clluu caap catklzlp

HapKTbl 6HnreH TYp6aI16bl?'

)KImY 6HIIreH AK-3pKeq,

XeH~Y 6HnreHTYp6aI16bl?'620 Too~aU 6onroH KeKqe-KaH

TOl\Koron aTTaH TYIlITY ~eUT,

31lIHKTH aqa 6ep~H AeI1T,

YHro 6Hp KHpHn KeMH ~eI1T.

EypYKcyraH AK-3pKeq625 6Hp KeKep apaK 6ep~H ~eHT,

qblHAblpMaflbl KeKep, qblHbl qeqeK

XYK 6ypqYHaH aJIAbl ~el1T ,KeKqe-MHHeH AJIMaM6eT 6aTblp~bIHaCTblHa Koron Cafl~bl ~eUT,

630 6ypee Kyron 6ep~H ~eHT,

6ypee CYHyn 6ep~H ~eHT.

EypYKCyraH AK-3pKeqOTry Xarbln xH6epHn

cal\OOp 6Hp OTKO KOH~y ~eHT,

635 aK-KyHpYK qaHAbl CaJIAbI ~eHT,Kal1MaKTaH aflbIn CaJIAbl ~el1T ,

KaHTTaH aflbln KOIlITY ~eHT,

aflMaCbIHaH aJIAbl AeHT,

llIeKepHHeH KYHAY ~eHT,640 MapT-yynan qaH~bl KaI1HaTaT.

'KeKQe-MHHeH AJIMaM6eT

YllIynap MaCTap oonOT!' Aen

QaH~aH 6epHn TYP~y ~eHT,

'MapT-yynaraH QaHnapbI645 Mac Kbm6aH MaCbll\ Kernn

TYP~Y!' ~eHT.3H~e KeKQe aHTTbl ~eI1T:

'Eynrapbl XblTryy Eyy~al1-6eK,

6ypYKcyraH AK-3pKeQ,

Kononyy KYMraH aflbll\ap,650 KonYHa 6eHT 6onYl\ap:

6eAepAY KYMraH aflbll\ap,6ernHe 6eHT 6onYl\ap!

Kol1 ceMHCHH coro~ap!

AJIblCTaH KenreH AJIMaM6eT

6 5 5 Kon KYYllIypyn TYPy~ap!

EeHMaH KaHa QO~ Yl1re

aflbln 6apHn KHprncKHHr

Eynrapbl XHTryy EYYAaH-6eK

6YPYKcyraH AK-3pKeQ660 6HpHl\ 31lIHK allITbl Ael1T,

6HpM~ T61lIeK canAbl AeI1T,

aflbln 6apbln KHprHcTH.

Kononyy KYMraH aflAbl Ael1T,KonYHa 6el1T 6on~y ~eI1T,

665 OeAepAY KYMraH aflAbl AeHT,

6eTHHe 6el1T 6on~y ~eI1T.

Kol1 ceMHCHH col1~y ~el1T,

Kon KYYllIypyn TYP~y AeI1T.

)Kbmyy xaan xaTKbl3bln

~

en iyiyi biImez mi?Ogiitle dolu Ak-erke~,en iyi ogiidii bilmez mi?"

Dag gibi biiyiik Kok~o HanfIrladI atlndan indi,evin kaplSlm bir a~arakhemen evine girdi.ana giizel Ak-erke~bir tulum rakI getirdi,§lklrtlII tuIumla ~ini ~anaklandenkten ~lkanp getirdi,n Almambet bahadlr iIe Kok~o'niingetirip online koydu.Biri raklYI koyardI,obiirii de sunardl.~ok giizeI Ak-erk~ de

ocaga ate§i koydu,semaveri ate§e koyupak kuyruk ~aydan da attI,kaymaktan da allp koydu,sonra da §ekerden attI,eImaiardan da aIdI,i~ine §ekerden kattJ.

~aYI giizeIce kaynattI,Kok~o iIe AImambetsarho§ olacaklar diyeonun i~in ~aYI getirdi,

sarho§ etmeyen ~aydansarho§lugu giderir diye

hep sundu.a zaman Kok~o dedi ki:"Ey misk kokulu Buuday-bek,

ey ~ok giizel Ak-erke~,pirin~ kaplI ibrigi al daelIerini Ylkasm,pirin~ siislii ibrigi al da

yiiziinii Ylkasm!Koyunun yaglIsmI kestirin!AImambet uzaktan geldi,el baglaYlp durun,mihman ham, biiyiik eve

aIlp gotiiriin!"Misk kokulu Buuday-bekile giizel Ak-erk~birisi kaplYI a~tl,

digeri yatagJ yaptl,onu i~eri gotlircliiler,pirin~ ibrikler ile

elinin suyunu doktiiler,siislii ibrikler ile

yiiziinlin suyunu doktliler,koyunun semizini kestiripel baglaYlp durdular.Yatsm diye IsIttllar,

34 MANAS DEST ANI

~

670 3M 3ll1WKKe qblKTbl AeHT.

Ta~ arapbln aTTbl AeHT,K YH Kbl3apbln qblKTbl AeHT,

AJIMaM6eT TellieKTeH TYPAY AeHT.

AnMaM6errnH aCTblHAa675 KeKqe TYpraH 3KeH AeHT,

K ype~qYHY MWHreH 3KeH AeuT.

TOMYK 6oHnyy Kype~qyTonypaK 6acblll )KyrypAY.

EaTblp TyyraH qO~ KeKqe680 aJITblMbllll )Kene MH~ KYJIYH

qbl6blpaTa 6auJIan caJIblllTblp,ceKceH )KeJIe cali KYJIYH

)KepreJIeTe 6auJIan CaJIbInTblp.Kaucbl TYY 633HH COUOPYH 6HJI6eu,

685 Kaucbl TYKYP aTTbl COUOPYH 6Hn6eH,

Ken )KbIllKbIHbl~ apaCbIHAa

apbl-6epH )KypreHAe,TOKMaK )KaJIAYY TOp aurblp

YllIYHY~ ana YPYHAe690 3KH KYUKyn 633 6ap 3KeH.

KeKqe )KaKblHAaWbln KeJIreMe,

apKbl-TepKH TYPywyn,Kapc blJIAaw bIn -re6 HllI H n,

6ypeHYH TapC-KapAbl aUpblJIbln

KeTT'WJIe,695 KaH KeKqe 6Hp YllIYHY COUA'3JIe.

KaH AJIMaM6eT 6aTblPAblH

6awblH OHY-MHHeH KYTTYKTaHT.

KeK AJIMaM6eT 6aTblp )KYPAY AeuT,

KYH OpOIOH cypa6auT,700 TYH OpOIOH cypa6auT.

Kbl3bIJI qOKTYY OUpOTTy

anbln KenHn TYPAY AeHT.

KeKqeHYH )Ka6blrblHaH Mau KblJIAbl,)KaMbl )KypTYH 6au KblJIAbl;

705 TYHAyrYHeH Mau KblJIAbl,

TyreJI )Kyp-rYH 6au KblJIAbl;

ToMorocYH KauTTbl,TOMaSlrblH 6auTTbl;

KenH~re KeTe 6aUJIaTTbl,

7 10 KeMnHpre KYUPYK qaHHaTTbl.

KaH AnMaM6eT 6aTblPAblH

l'Y~ry )KaTaKKaHaCbl

AHAap-KaHAbIH anTblHTaKTa aMblHAa 60JIAY,

KYHAYC aHbl~ )KypreHY715 KaK4eHYH YCTY 6onAY.

TenereHHH TerHC KblJIAbl,

TeMeHeCHH 6onoT KblJIAbI!

KeKqeHY~ KalllblHAa )KypreHKblpK 40POHYH H4W KYHAY AeHT:

720 'Ey anbICTaH KenreH AnMaM6eT,

KanblPAaH qblKKaH AnMaM6eT,

em e§ikke ~.lktl deyt.

Taii aganp attl deyt,

Kiin klzarlp ~Iktl deyt,

Almambet tl5§okton turdu deyt.

Almambettin astmda

Kok~o turgan eken deyt,

Kiiroii~iinii mingen eken deyt.Tomuk boyluu Kiiroii~ii

topurak bas liP ciigiirdii.Batlr tuugan ~oii Kok~o

altlml§ cele miii kulun

~Iblrata baylap sallptlr,seksen cele san kulun

cergelete bay lap sahptlr.Kaysl tuu beeni soyorun bilbey,

kaysl tukur attl soyorun bilbey,

kop cIlkmlii iraslnda

arl-beri ciirgtindo,

tokmak calduu tor ayglr

u§unuii ala iiriindoeki kiiykiil b(~e bar eken.

Kok~o caktnda§lp kelgende,arkt-terki tunJ§up,

karsllda§lp-tebi§ip,biironiin tars-kardl ayrlhp

kett'ile,Kan Kok~o bir u§unu soyd'ele.

Kan Almambet batlrdln

ba§m onu-minen kuttuktayt.Kok Almamt'et batlr ciirdii deyt,

kiln oroyun sllrabayt,

tiin oroyun surabayt.

Klzll ~oktuu IOyrottu

allp kelip turdu deyt.

Kok~oniin caiblgman may klldl,caml curtun bay klldl;

tiindiigiinen may klldl,tiigel curtun tlay klldl;

tomogosun k:lyttl,

tomayagln bayttl;keliiige kete baylattl,

kempirge kuyruk ~aynattl.Kan Almambc~t batlrdln

tiiiigii catakkanasl

Aydar-kandm altln

takta aldmda boldu,

kiindiis anlii clirgonii

Kak~oniin iistli boldu.

Telegeyin tegils klldl,temenesin bolot klldl!

Kok~oniiii ka§mda ciirgonkirk ~oronun i!r"i ktiydii deyt:

'Bu allstan ke]lgen Almambet,

Kaplrdan ~Ikk,an Almambet,

kapldan dl§anya

ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK

~~~fJj/fi7:'

::!n!W~"'~c~~1~~)::

i36.

MANAS-DEST ANI"c"C,,_II"

8

kocakanlara kuyruk c;:ignettim,

gelinleri siisledim,hen soziimde durmadlm ml?Neyimi eksik buldun?Hazinemi sac;:arken ben,kor gibi yanan Oyrot'unyiiziinii aslk gordiim ben,hanlanrn oldiiriincegoziinii donuk gordiim hen.-5imdi gelen Kok-ktyaz'm,bu Kok-ktyaz yigidinyiizii de oylesine aslk,gozii de oylesine donuk.Fena soz getinni§ olacak!tyi soz getirmi§ ise,gelir sana soylerim.Eger fena bir soz isedogru oradan giderim,"Sag selamet kal!" derim.Allah'a emanet 01, keder etme."

Kaplandogan AlmambetKII-ciren'e binerekktl zlrhml giyindi,

giimbiir giimbiir c;:ekip gitti,aurn ok gibi segirtti, gitti,

yiiksek daglardan indi,dar gec;:itlerden gec;:ti,Kokc;:o Han'm evine vanpattan inipacele ic;:eri girdi.Bundan onceleri ata binipAlmambet her geli§inde

yigitler hayktn§arak ayakta dururdu,efendileri Kokc;:o iseonu yarnna allrdl.

Kaplan dogan Almambetselam verdi ve girdi.Ayaga kalkan yigit yok,oturacak yer veren yok."Selam" dedi, "Aleykiim" yok,"Aleykiim" ile i§i yok.Orada oturan haD Kokc;:o

ayagml toplamadl,yumulu goziinii ac;:madl.Kara Han'm oglukaplan dogan Almambettam ate§in ba§mda

sac;:-aya~n yanmdaoturup kaldl, Almambet.Yigitlere baktI,yiizlerini aslk buldu,gozlerini donuk buldu,Ak-klyaz yigit dedi ki:"Bu giin allrsan iyi edersin,

1:empirge kuyruk (j:aynattJm,1:elifige kete baylattlm-~:Ilgamm mildet kIldlmba,rnenifi kay cerirndi kern taptlfi?FCe

ALMAMBET'llol MUSLUMAJ'i OLUP KOKC;O'YU TERK ETMESt 37

~~

rurdu,

~~

830 6epreHH Maa )f(aKIlIbl. bergeni maa cak~l. ben de verirsem iyi etmi~ 01 urum."AT KepeK 6onco, aT "At ken~k bolso, at At laZlmsa, gelsin

cypacbIH!" ~e~!' ~eAH surasm!" deyt!' dedi at istesin, dedi,"TOH KepeK 60nco, TOH "Ton kf:rek bolso, ton giyim laZlmsa, gelsin

cypacbIH!" ~eHT!' AeAH surasm!" deyt!' dedi giyim istesin, dedi,"KanaraHblH anCbIH!" AetiT!' AeAH "Kalagarnn aIsm!" deyt!' dedi b~ka ne alIrsa alsm, dedi,"THnereHHH anCbIH!" AeHT!' AeAH. "Tilegenin alsm!" deyt!' dedi. istedigi ~eyi alsm, dedi."

835 AHAa MMaM6eT atiTTbl: Anda Almambet ayttI: 0 vakit Almambet dedi ki:'AT apbIraH )f(epH )f(OK, 'At ang;ln ceri cok, "Atim yorgun degil,TOHYM TOCKOH )f(epH )f(OK!- tonum toskon ceri cok!- elbisem YlrtIk degil,EycKaH HIlIH 6Y3yncYH, Buskan i~i buzulsun, bozanlarm i~i bozulsun,)f(apbIraH KHIlIH )f(apblncbIH! cangan ki~i canlsm! kottiler gebersin !

840 AT KeperH )f(OK', AeAH, At kere!:i cok', dedi, At bana lazlm degil.TOH KeperH )f(OK!' AeAH. ton kere,gi cok!'dedi. Elbise lazIm degil" dedi.

)Kepre apKbI-repKH qHiiAH, Cerge aIkl-terki ~iydi, Yere bir ~arpl i~areti ~izdi,6bIqaK KaHTblll KblHbIHa can.[{bl. bl~ak kaytip kIrnna saldl. bl~agI kIlIfIna koydu.TeMeHry )f(aKTa KeK-qOpO ai-ilTbl: Tomongti cakta Kok-~oro ayttI: Oteden Kok-kIyaz dedi ki:

845 ')KorOpTOH KenHn 6eeAecyn, 'Cogorton kelip boodostip, "Ey sen uzaklardan gelip

KbIpK qOPOAOH eAecyn, kIrk ~or(ldon odostip, biz kIrk yigide baskIn ~lkan,KYAaH KbInraH KeI\CHHHn, Kuday kllgan kefisinip, Tann'rnn da ytikselterekrepeM-MHHeH reI\CHHHn!- torom-mlinen tefisinip!- efendimize denk yaptIgl6HpHM AereH KYAaiiAbI birim deJ~en Kudaydl bir tek olan Tann'ya kar~1

850 apcap Kblna TYp6aticbl1\6bl? arsar kIla turbayslfibl? gtinah i~lemedin mi?

OonYKMa TepeM 6ap 3AH, Oolukm;l torom bar edi, Benim efendim uludur,TepeMHYH oonYKMaCbI toromntin OOIUkmasl efendimin ululugunuKapMan onrypa'A'3ne! karmap oltura'd'ele! almak i~in geldin sen!AK-3pKe4 KaTblMaH cypaca~, Ak-erkec,: katmdan surasafi, Ak-erk~ kadIrn istedin,

855 6epe TypraH 60nyn OIlTyp6aHT-n3ne? bere turgan bolup olturbayt-p'ele? kendini sana vermedi wi?Pac pblC-KeCTH )f(HrHT 3KeCHH!' Ras ns-kesti cigit ekesin!' Mutlulugu sondtiren bir gen~sin!"MMaM6eT aHAa aHlTbl: Almambet anda ayttI: Almambet ona dedi ki:

'KYAaH KbinAbl apraM )f(OK, 'Kuday ~Jldl argam cok, "Tann istedi, ne yapallm,K YApeT KblnAbl qapaM )f(OK: Ktidrot krldl ~aram cok: Kudret istedi, ~arem yok.

860 Kene 6epH~ apaKTaH!' kele beriil araktan!' Bana rakl verin!"ApaKTaH anblll KeJIAHnep. Araktan ;llIp keldiler. Rakl allp geldiler.Ka6blnaH TYyraH MMaM6eT Kabrlan 1:uugan Almambet Kaplan dogan AlmambetqbIHbl-MHHeH 6e1IIT'HIllTH. ~ml-minc~n be~t'i~ti. be~ ~anak dolusu i~ti.3HAH KeKqe on aHlTbl: Endi Kolc~o 01 ayttl: 0 zaman Kok~o dedi ki:

865 'AT KepeK 60nco, MMaM6eT, 'At kerel: bolso, Almambet, "Eger at laZlmsa,aT cypan ancal\!' AeAM. at surap aJsafi!' dedi. at vereyim Almambet.'TOH KepeK 60nco, MMaM6eT, 'Ton ken~k bolso, Almambet, Elbise lazlmsa

TOHAY cypan ancal\!' AeAH. tondu surap alsafi!' dedi. iste vereyim Almambet!"MMaM6eT 6aTblp MblHbl ai-iTaT: Almambl5t batIr mml aytat: Er Almambet ~oyle dedi:

870 'MeH cypaHH aTblMbl, 'Men surayn atifidl, "Senden bir at istiyorum,MeH cypai-iH TOHYMY! men surayn tonufidu! bir de elbise lutfet!EenrenYYAeH 6eIlIee )f(OK, Belge!titiljen bO~oo cok, Tarnnml~lardan be~i yok,6ei-inH anaqa cynyy )f(OK: beyli ala~:a suluu cok: boyu klsalar gtizel olamaz.ai-iTblnYYAaH anTOO )f(OK, aytrluudan altoo cok, Me~hurlarm altisl yok,

875 anAaraH4a cynyy )f(OK! aldagan~a suluu cok! aldatmakla gtizellik kazarnlmaz!

AnAbl~ 3neAal\-MHHeH, Aldlfi eleljafi-minen, 0 gece ~erefimle kar~rIadln.anTblMbIIlI Toryc Man-MHHeH, altIml~ togus mal-minen, Altml~ dokuz mal verdin,)f(eMAeAHH 3ne )f(eTMHIlI cemdedin ele cetmi~ yetmi~ batman

6aTMaH HaH-MHHeH, batman nan-minen, yemle besledin,qanTbll\ 3ne ana IlIan6bIpT )f(aC-MHHeH, ~aptifi elf ala ~alblrt cas-minen, alaca slrtll baharda gitmi~tik.

880 KeJIAH~ 3ne KO~YP canKblH Kyc-MMHeH- keldifi elf: kofiur salkIn ktiminen- Illk son baharda geri geldik.

~

MANAS DE,STAN!

KIrk adam boyun vardl amabir kll kuyruk taym yoktu.Teke

ALMAMBET'l]~ MUS LUMAN OLOP KOK

I11I

40 MANAS DESTANI

KeKTY )l(epAe )l(bIJIKbIMbIKOCKOn atiAan qaKnaCaM,

9 9 0 )l(bIJIra )l(epAa )l(bIJIKbIMbI

)l(bIJIAblpbm aHAan qbIKnaCaM,

A06YJI6aUlTbI KaKnacaM,qblJIMapAaHAbI qaJI6acaM-

MeHH~ "AJIMaM6eT" aTbIM KYPYCYH!

995 AHTTblpbm 6ep6ec KeK-aJIa~aCTbl~HaH aJIbm MHH6eceM-

cypaTbm 6ep6ec KeK-aJIa~cYYPyn aJIbm MHH6eceM-

MeHH~ "AnMaM6eT" aTblM KYPYCYH!

1000 KoUl-KYHa KeKqe aMaH 60JI!

AHT-)I(epT ceHH~ MoHHy~aMeH aHTbl~HaH KYTYJIAYM"

Ka6bIJIaH TYyraH AnMaM6eT

KbIJI-)I(HpeHAH MHHAH AeHT,1005 KbIJI-KYOOHY KHHAH AeHT,

AJIMaM6eT 3HJ{H )l(ypyn qhlKTbl J{eHT.

KaJIbI~ HaHMaH Ken )l(ypTTaH

"Ka,l\blpbIH 6HJIeT'" Aen aJIraH,

OOpqblH HaHMaH Ken )l(ypTTaH1010 "Oro'JIO cYJIYY'" Aen aJIraH,

Kapa-qaqHblH YHYHAeAK-3pKeq qaqbIH )l(HHn )l(aTKaH.

3pHHeH KaJIraH Kapa-qaqTHUlH KeniK 3KeH,

1015 KOOHY )l(eniK 3KeH,

YHYHJ{e qaqbIH )l(HHn aJIraH,

AK-3pKeqKe OJI aHTKaH:'AT aHp aHUl 60JICoqy?

ToH aHp aHUl 60JIcoqy?-

1 020 Kapa- KaHJ{bIH 6aJIaCbl

Ka6blJIaH TyyraH AnMaM6eT

KeTHn 6apa )l(aTblpbl.'

EYPYKcyraH AK-3pKeq6aUlblHJ{arbI MaHJ{HJIe

1025 6aUlblHaH aJIbm KHHJ{H AeHT,

o~ qaqblH )l(HHn aJIJ{bI,

o~ qeKere 6YPJ{Y AeHT,COJI qaqblH )l(HHn aJIJ{bl,

COJI qeKere 6YPAY AeHT.

1030 AnTbIHJ{aH qaqnaK 6Hp KyqaKaH KYHpYKKa canAbI AeHT,

KYMYTeH qaqnaK 6HP KyqaK

KYH KYHpYKKa CaJIAbl AeHT.K YJ{ePYJ{eH 6bIJIKbInJ{an,

1035 Kyqy HTTeH 4bl~KbInAan,

KYJICe TI1UlH KypeKTeH KaWKaHbIn,

KYHMeHce )l(blnap )l(bITTaHblrl,)l(aUl K03YJ{aH Toponyn,

corYHqOry 4a4blH opoJIyn,1040 KaH 6anacbI AK-3pKe4

3M 311II1KKe 4blKTbI J{eHT,

Koktii cerde cllkIndl Otlaktaki siiriilerini

koskop aydap

ALMAMBET'tN MUSLUMAN O~UP KOK