Yıldız, Mete ve M. Zahid Sobacı (ed.) (2013). Kamu Politikası: Kuram ve Uygulama. Adres Yayınları. Ankara.

Yıldız, MeteSobacı, Mehmet Zahid (Editörler)

Kamu Politikaları

Adres Yayınları® / 1. Baskı: Ekim 2013

ISBN13: 978-975-250-037-2

© 2013, Adres Yayınları®

Sayfa Düzeni: Liberte YayınlarıKapak Tasarımı: Muhsin Doğan Montaj: Merkez ReproBaskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744

Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03 E-mail: info@liberte.com.tr | Web: www.liberte.com.trSertifika No: 16438

Adres Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

liberteyayıngrubu

Doç. Dr. Mete Yıldız

ODTÜ Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nden mezun oldu. Kamu yönetimi alanında University of Southern California’dan yüksek lisans (1999) ve Indiana University-Bloomington’dan doktora (2004) derecelerini aldı. 2001-2004 yılları arasında Indiana Üniversitesi’nde dersler verdi. Halen Hac-ettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü’nde öğretim üyesi (Doç. Dr.) olarak görev yapmaktadır. Başlıca ilgi alanları kamu yöneti-mi reformu, kamu politikaları, yönetim-teknoloji etkileşimi (e-dönüşüm ve e-devlet), yerel yönetimler ve karşılaştırmalı kamu yönetimi konularıdır.

Doç. Dr. Mehmet Zahid Sobacı

Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü’nden 2001 yılında mezun olan Mehmet Zahid Sobacı, yüksek lisans (2005) ve doktora derecesini (2009) Uludağ Üniversitesi’nden almıştır. Halen Uludağ Üniversitesi İİBF

Kamu Yönetimi Bölümü’nde görev yapan Sobacı’nın akademik ilgi alanları şunlardır: İdari reform, kamu yönetiminde yeni eğilimler, politika transferi

ve e-devlet. Sobacı’nın, “Kuram ve Uygulamada Kamu Yönetimi: Ulusal ve Küresel Perspektifler” ve “İdari Reform ve Politika Transferi: Yeni Kamu İşlet-meciliğinin Yayılışı” adlı kitapları ve kamu yönetiminde yeni eğilimler ve idari

reforma odaklanan çeşitli makaleleri bulunmaktadır.

Alfabetik sıraya göre,

Muhittin AcarProf. Dr., Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

A. Argun AkdoğanDoç. Dr., Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü

Ali Erkan AlaçPolis Akademisi Öğretim Üyesi.

Nurtaç ArslanHacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.

Deniz AydınlıHacettepe Üniversitesi Yüksek Lisans adayı.

Cenay BabaoğluArş. Gör., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Şenol BaştürkÖğr. Gör. Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü.

Mustafa Kemal BayırbağYrd. Doç. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Ulaş BayraktarDoç. Dr., Mersin Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.

Dilek ÇelikHacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.

Hasan Hüseyin ÇevikProf. Dr., Polis Akademisi, Güvenlik Bilimleri Fakültesi.

Leyla ÇiftçiHacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.

Can Umut ÇinerYrd. Doç. Dr., Ankara Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Kadir DedeArş. Gör., Hacettepe Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

Yelda DevletUluslararası Göç Örgütü-Türkiye Ofisi (IOM), ODTÜ Doktora adayı.

Serdar EldemirHacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.

Katkıda Bulunanlar

M. Murat ErdoğanDoç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Öğretim Üyesi ve Hacettepe Üniversitesi Göç ve Siyaset Araştırmaları Merkezi Müdürü.

H. Tuğba EroğluDoç. Dr., Selçuk Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.

Fatma Neval GençDoç. Dr., Adnan Menderes Üniversitesi, Nazilli İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Alican KaptıPolis Akademisi Öğretim Üyesi.

Naci KarkınYrd. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Yasemin KayaYrd. Doç.Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.

Özer KöseoğluYrd. Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Göktuğ MorçölProf. Dr., Pennsylvania State University, School of Public Affairs, Amerika Birleşik Devletleri.

Gökhan OrhanDoç. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Bandırma İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Uğur SadioğluDr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Sinem SinangilHacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü, Lisansüstü Öğrencisi.

Mehmet Zahid SobacıDoç. Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü.

Savaş Zafer ŞahinYrd. Doç. Dr., Atılım Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Hasan Engin ŞenerYrd. Doç.Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İnsan Kaynakları Yönetimi Bölümü.

Arzu Akkoyunlu-WigleyProf. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü.

Simon WigleyDoç. Dr., Bilkent Üniversitesi, İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü.

Nihal YavuzYrd. Doç. Dr., Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

Hasan Hüseyin YıldırımDoç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Sağlık İdaresi Bölümü.

Türkan YıldırımDoç. Dr., Ankara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Kurumları Yöneticiliği Bölümü.

Mete YıldızDoç. Dr., Hacettepe Üniversitesi, İİBF, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü.

SUNUŞ

Mete Yıldız, Mehmet Zahid Sobacı . . . . . . . . . . 14

BÖLÜM 1

Mete Yıldız, Mehmet Zahid SobacıKamu Politikası ve Kamu Politikası Analizi: Genel Bir Çerçeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

BÖLÜM 2

Mustafa Kemal BayırbağKamu Politikası Analizi için Bir Çerçeve Önerisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

BÖLÜM 3

Gökhan OrhanKamu Politikasına Yorumlamacı Yaklaşımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

BÖLÜM 4

Göktuğ MorçölKarmaşıklık Kuramı ve Kamu Politikaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94

BÖLÜM 5

Ulaş BayraktarÖzgün Bir Siyasal Bilim Ekolü Geliştirmek Adına Bir İlham Kaynağı Olarak Fransız Kamu Politikası Analizi Yazını . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

BÖLÜM 6

Mehmet Zahid SobacıPolitika Ağları: Aktörler Arası İlişkiler Üzerinden Kamu Politikasını Anlamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

BÖLÜM 7

H. Tuğba EroğluTürkiye’de Kamu Politikası Oluşturulmasında Uluslararası Aktörlerin Rolü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154

BÖLÜM 8

Cenay BabaoğluKamu Politikası Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşlarının Rolü . . . . . . . . . . . . .174

İÇİNDEKİLER

BÖLÜM 9

Mete Yıldız, Dilek Çelik, Nurtaç Arslan, Leyla Çiftçi, Serdar Eldemir, Sinem SinangilKamu Politikalarında Düşünce Üretim Kuruluşlarının Rolü: Genel Çerçeve ve Türkiye’den Örnekler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

BÖLÜM 10

A. Argun AkdoğanGündem Belirleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220

BÖLÜM 11

Alican Kaptı, Ali Erkan AlaçKamu Politikalarının Uygulama Aşaması 238

BÖLÜM 12

Özer KöseoğluKamu Politikası Sürecinde Karar Verme Modelleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256

BÖLÜM 13

Hasan Hüseyin ÇevikGelişmiş Ülkelerde ve Türkiye’de Kamu Politikası Başarısızlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278

BÖLÜM 14

Can Umut ÇinerKarşılaştırmalı Kamu Politikası . . . . . . . . . . . . . .298

BÖLÜM 15

Simon Wigley, Arzu Akkoyunlu-WigleyTürkiye’de Eğitim Politikalarının Gelişimi ve Sonuçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .320

BÖLÜM 16

Hasan Hüseyin Yıldırım, Türkan YıldırımTürkiye Sağlık Reformları ve Politikaları: Politika Analizi Çerçevesinde Bir Değerlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .364

BÖLÜM 17

Şenol BaştürkKamu Politikası Olarak Sosyal Politika . . . . . .

398

BÖLÜM 18

M. Murat Erdoğan, Yelda Devlet, Deniz AydınlıTürkiye’nin Göç Politikası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .436

BÖLÜM 19

Yasemin KayaÇevre Politikası İlkeleri, Aktörleri ve Araçları: Söylemden Pratiğe Bir Süreç Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .478

BÖLÜM 20

Fatma Neval GençTürkiye’de Âfet Yönetimi Politikalarının Dönüşümü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .512

BÖLÜM 21

Savaş Zafer ŞahinYaşanabilirlik İlkesi Üzerinden Türkiye’de Kentsel Dönüşüm Sürecinin Bir Kamu Politikası Aracı Olarak Değerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .536

BÖLÜM 22

Nilay YavuzToplu Ulaşım Kullanımını Teşvik Politikaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .568

BÖLÜM 23

Hasan Engin ŞenerTürkiye’deki Kamu Personel Politikalarının Bir Analizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .586

BÖLÜM 24

Muhittin Acar, Kadir DedeBir Kamu Politikası Olarak Türkiye’de Yolsuzlukla Mücadele: Yasal-Kurumsal Çerçeve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .624

BÖLÜM 25

Uğur SadioğluYerelleşme Politikaları ve Türkiye Örneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .656

BÖLÜM 26

Naci KarkınTürkiye’nin E-Devlet Politikalarının Değerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .692

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Mete Yıldız, Mehmet Zahid SobacıKamu Politikası Çalışmaları Nereye? . . .718

Sevgili eşim Dürdane’ye…Mete Yıldız

Sevgili eşim Elif’e…Mehmet Zahid Sobacı

II. KISIMUYGULAMA

BÖLÜM 15

Türkiye’de Eğitim Politikalarının Gelişimi ve Sonuçları

Simon Wigley & Arzu Akkoyunlu-Wigley

Özet

Bu çalışma temel olarak, Türkiye’deki eğitim politikalarının gelişimi ve so-nuçlarını beşerî sermâye ve beşerî yapabilirlikler teorisi bağlamında de-ğerlendirmeyi amaçlamaktadır. Türkiye’deki eğitim politikaları gerek ilk ve ortaöğretim gerekse yükseköğretim düzeyinde eğitimin niceliğinin artırıl-masına öncelik vermektedir. Ancak, eğitim politikaları eğitimin niteliğinin artırılması ko-nusunda gerekli iyileştirilmelerin yapılmasını ihmâl etmiş görünmektedir. Son 15 yılda en azından temel eğitim döngüsünün tamamlanması konusunda cinsiyet, sosyo-eko-nomik temel ve bölgesel farklılıklar bağlamında ilerlemeler sağlanmış olmasına rağmen Türkiye’de eğitimin her düzeyinde gelir, toplumsal cinsiyet ve bölgesel düzeyde eşit-sizlikler bulunmaktadır. Benzer şekilde, öğrenme çıktıları açısından toplumsal cinsiyet, sosyo-ekonomik statü ve bölgeler arasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. Tüm bu olgular, Türk siyasetinin merkezindeki devlet elitlerinin ve Türk toplumunun “çevresini” temsil eden siyasî temsilcilerin, Türkiye ekonomisi için beşerî sermâyenin geliştirilmesi veya bireylerin yapabilirliklerinin artırılması yerine birbirleri ile çelişen “ideal vatandaş” konusundaki görüşlerini telkin etmeye çalıştıklarını göstermektedir. Bu nedenle, eğitim politikalarının eğitimin niteliğini arttıracak ve eğitimdeki gelir, toplumsal cinsiyet ve böl-gesel bazlı eşitsizlikleri azaltacak biçimde yeniden düzenlenmesine ihtiyaç duyulmak-tadır.

Anahtar Sözcükler: Türkiye’de Eğitim Politikası, Yükseköğretim Politikası, Beşerî Ser-mâye, Yapabilirlikler Teorisi, Eğitimde Eşitsizlikler.

�

321KAMU POLITIKASI

A. GİRİŞ

Eğitim politikaları, ço-ğunlukla birbiri ile potansiyel olarak çelişen iki ayrı amaca

ulaşmak için tasarlanmaktadır. Eği-tim, bir yandan siyasî liderler tara-fından kendi ideal vatandaş görüşle-rini telkin etmek için bir araç olarak görülebilmektedir (Gellner, 1983 ve Weber, 1976). Diğer yandan, eğitim, işgücünün verimliliğini arttırarak ekonominin büyüme potansiyelini arttırmak için bir yol olarak da gö-rülebilir. Bu çalışmada, Türkiye’deki eğitim politikalarının günümüzde ve geçmişte, beşerî sermâye ve beşerî yapabilirliklerin artırılmasından ziyâde ortak bir ulusal kimliğin oluşturulması üzerine yoğunlaştığı tartışılmaktadır. Yönetici elitler, işgücünün verimliğini attırmak yerine kendi görüşlerine uygun Türk vatandaş modelini dayatma üzerine yoğunlaşmışlardır. Diğer bir ifadeyle, yukarıdan aşağıya sosyal mühendislik üzerine yapılan vurgu nedeniyle son yıllarda eğitimin niceliğinde meydana gelen ilerlemelere rağmen eğitimin niceliği ve niteliği konusuna ye-terince önem verilmemiştir.

Beşerî sermâye yaklaşımın kendisinin de eğitim politikasının oluşturulması ve değerlendiril-mesi için yeterince iyi bir ölçüt olmadığı çalışmanın ilerleyen bölümünde tartışılacaktır. Verimliliği öne çıkaran bu yaklaşım, toplumun bazı kesimlerinin (örneğin kadınların) eğitim olanaklarının kısıtlanmasında, kişilerin kazançları veya büyüme üzerinde olumsuz etkileri olmadığı sürece bü-yük bir mahsur görmemektedir. Amartya Sen (1999) tarafından öncüllüğü yapılan ve daha sonra Birleşmiş Milletler İnsanî Gelişme Raporları tarafından temel alınan beşerî yapabililirlikler yak-laşımına göre, tüm bireylerin aile gelirinden veya ekonomiye katkılarından bağımsız olarak eşit düzeyde eğitim alma hakkı bulunmaktadır. Yapabilirlikler yaklaşımının savunucuları yeterince eğitim alamayan bir kişinin gelir bakımından yoksunluk içerisinde olmasa bile (diğer hanehalkla-rının geliri veya kamu politikaları nedeniyle), en azından iki ayrı bakımdan yoksunluk içerisinde olduğunu savunmaktadır. Bunlardan birincisi, eğitimin sağladığı bilişsel yeteneklerden (örneğin okuryazarlık, hesap yapabilme vb.) mahrum kalacaklardır. İkincisi, hayatta değer verdikleri şeyle-ri başarmaları için daha az olanakları bulunacaktır. Örneğin, yasal haklarını savunabilmek, siyasî tartışmalara katılabilmek, baskıcı eşden kaçmak ve kabûl edilemez iş koşullarından sakınabilmek için daha az olanakları bulunacaktır. Bu nedenle, beşerî sermâye yaklaşımı kişilerin yaşam kalitesini yeterince dikkate alan politikalar sunmakta başarısız olabilmektedir. Kısacası, eğitime erişim hakkı yalnızca göreli verimliliğe veya kişilerin yeterince kaynağa sâhip olup olmamasına bağlı olmamalı-dır (Wigley ve Akkoyunlu-Wigley, 2006; Akkoyunlu-Wigley ve Wigley, 2008).

1. Türkiye’de eğitime katılımın artmasının Türki-ye’nin beşerî sermâye stoğu üzerindeki etki-sini tartşınız.

2. Türkiye’de eğitime katılımın artmasının beşerî yapabilirlikler üzerindeki etkisini tartşınız.

3. Dershane ve vakıf üniviversitelerin yükseköğretimde yarat-tığı fırsat eşitsizliklerini gelir dağılımı açısından değerlendi-riniz.

4. Neo-liberal politikalar ve Bologna sürecinin yükseköğretim politikaları üzerindeki etkilerini tartışınız.

Tartışma Soruları

�