YOumlNETİM VE

ORGANİZASYON

Hazırlayan

YrdDoccedilDr Hayrettin ERTAN

KAVRAMLAR

Uumlretim İnsanların ihtiyaccedil duyduğu mal ve

hizmetlerin kıtlık derecesini azaltmak

ihtiyaccedillarla kaynaklar arasındaki dengeleri

kurabilmek iccedilin insan ihtiyaccedillarını karşılayan

mal ve hizmetlerin ccediloğalmasıdır

Uumlretim Faktoumlrleri Herhangi bir mal ya da

hizmetin uumlretilmesinde kullanılan faktoumlrlerdir

Emek sermaye doğal kaynak ve girişim Bu

doumlrt uumlretim faktoumlruumlnuumln gelirleri sırasıyla

uumlcret faiz rant ve kacircrdır

UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE

FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ

EMEK UumlCRET

SERMAYE FAİZ

TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT

GİRİŞİM KAcircR

İŞLETME

İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır

İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml

DIŞ CcedilEVRE

İşletme

TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER

(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

KAVRAMLAR

Uumlretim İnsanların ihtiyaccedil duyduğu mal ve

hizmetlerin kıtlık derecesini azaltmak

ihtiyaccedillarla kaynaklar arasındaki dengeleri

kurabilmek iccedilin insan ihtiyaccedillarını karşılayan

mal ve hizmetlerin ccediloğalmasıdır

Uumlretim Faktoumlrleri Herhangi bir mal ya da

hizmetin uumlretilmesinde kullanılan faktoumlrlerdir

Emek sermaye doğal kaynak ve girişim Bu

doumlrt uumlretim faktoumlruumlnuumln gelirleri sırasıyla

uumlcret faiz rant ve kacircrdır

UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE

FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ

EMEK UumlCRET

SERMAYE FAİZ

TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT

GİRİŞİM KAcircR

İŞLETME

İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır

İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml

DIŞ CcedilEVRE

İşletme

TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER

(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE

FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ

EMEK UumlCRET

SERMAYE FAİZ

TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT

GİRİŞİM KAcircR

İŞLETME

İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır

İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml

DIŞ CcedilEVRE

İşletme

TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER

(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İŞLETME

İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır

İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml

DIŞ CcedilEVRE

İşletme

TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER

(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml

DIŞ CcedilEVRE

İşletme

TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER

(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine

faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu

ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo

geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri

ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve

ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo

gelirini sağlayan birimlerdir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Youmlnetim

- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek

- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin

olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin

placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi

uyumlaştırılması ve denetlenmesidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir

Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir

Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YOumlNETİM BECERİLERİ

İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir

Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr

İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir

Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar

Stratejik ve operasyonel kararlar

Kişi ve grup kararları

Alt ve uumlst kademe kararları

Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

KARAR VERME SUumlRECİ

1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha

Amaccedil

belirleme ve

sorun

tanımlama

Amaccedil ve

sorunları

irdeleme

oumlncelik

belirleme

Alternatif

belirleme

Alternatifleri

irdeleme ve

değerleme

Seccedilim

kriterini

belirleme ve

seccedilim

yapma

KARAR

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Kavramsal beceri İşletme birimleri ile

enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik

guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme

becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren

sendikalarının faaliyetleri ulusal veya

uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve

etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL

GELİŞİMİ

Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme

ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim

oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra

ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM

Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ

XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl

olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar

yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim

duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim

okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir

1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi

3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta

toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı

- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması

- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI

Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve

etkinliğinin nasıl artırılabileceği

Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci

olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı

faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal

organizasyonun nasıl oluşturulabileceği

Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni

olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Klasik teori etkinlik ve verimliliğin

artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon

yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin

uyulması gereken ilkeleri belirlemeye

ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde

etkinlik ve verimliliğin artacağını bu

ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin

geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri

- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere

ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar

kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini

daha etkin ve verimli yapması ve o iş

uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur

Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip

belirli işlerin bir araya getirilmesidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir

- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir

- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir

- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz

[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız

[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde

başlıca yaklaşımlar

Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip

başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic

Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel

youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-

1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max

Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı

sayılabilir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı

(Scientific Management Approach)

Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre

a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı

b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli

c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı

e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı

f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli

g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen

şekilde yapabilecek hale getirilmeli

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek

işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları

finansal olarak desteklenmeli

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri

yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve

usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel

olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere

uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı

(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında

boumlluumlştuumlruumllmelidir

Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine

bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış

uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve

refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır

(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli

(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli

(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı

(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı

(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli

(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır

Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)

Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln

Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln

Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]

[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci

yaklaşımı

Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir

Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı

Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır

(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml

(2) otoritenin merkezicircleşmesi

(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler

(4) gayri şahsi ilişkiler

(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi

(6) yasal yetkinin uygulanması

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik

Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur

Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir

Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Neo-Klasik Youmlnetim

Duumlşuumlncesi

Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır

Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri

yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı

haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt

sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi

hocalarından Prof Elton Mayo tarafından

Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde

yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve

tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine

oumlnemli katkılar yapmıştır

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Hawthorne araştırmaları

1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır

- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır

- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir

- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler

- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir

- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir

- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır

- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İnsan ilişkileri hareketi

Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde

Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı

Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı

Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin

Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir

Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır

X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler

Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır

X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Merkezcil olmayan youmlnetim ve

karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim

kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir

Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir

Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir

Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır

Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı

Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Olgun ve olgun olmayan kişi

yaklaşımı

Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi

1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının

başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan

analitik bir temele sahip olması ampirik

araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve

sentez yapmaya model ve sistem kurmaya

youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak

uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek

muumlmkuumlnduumlr

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir

yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir

Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır

[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Durumsallık yaklaşımı

Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel

ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil

alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım

klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda

en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur

Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı

dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda

herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre

faktoumlrleri goumlruumllmektedir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler

Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi

OumlRGUumlT YAPISI

Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YOumlNETİM FONKSİYONLARI

Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama

oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve

kontrolduumlr

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS

-İnsan

-Finansal -Hammadde

-Teknoloji -Bilgi

Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma

Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi

Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi

-Amaccedillara ulaşma

-Uumlruumlnler

-Hizmetler

-Verimlilik

-Etkinlik

KOORDİNASYON

YOumlNLENDİRME

Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

PLAcircNLAMA

Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir

Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

DIŞ CcedilEVRE

Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar

İCcedil CcedilEVRE

Goumlrev

Halk Amaccedillar Pay Sahipleri

Tepkisel Standartlar

Placircnlama Placircnlar

Politikalar

Usul ve Kurallar

İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların

belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara

ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme

kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması

gelir Bundan sonra alternatiflerin

karşılaştırılması gerekir Sonunda en

uygun alternatif seccedililir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi

Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile

ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli

suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir

Amaccedillar

(1) kantitatif olmalı

(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli

(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve

(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Amaccedillara ulaştıracak yolların

belirlenmesi ve işletme kaynaklarının

değerlemeye tacircbi tutulması

Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır

Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Alternatiflerin karşılaştırılması

Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır

(1) Teknik yapılabilirlik

(2) Maliyet

(3) Zaman

(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği

(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

En uygun alternatif seccedilimi

İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en

uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen

alternatifin işletmenin kacircrlılığını

suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak

daha iyi bir konuma getirmenin yanında

sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması

gerekmektedir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İşgoumlren devir hızı

[1]

İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir

Girişler + Ccedilıkışlar

2

İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı

Ortalama işgoumlren sayısı =

2

Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde

işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını

bulunuz

Cevap

40+20

2 30

İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27

100+120 110

2

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Placircnlamada Kullanılan

Başlıca Teknikler

Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz

kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş

analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon

analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında

bilgi verilecektir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Kacircra geccediliş analizi

İşletmenin hangi uumlretim ve satış

miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir

analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve

satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır

Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı

kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Toplam sabit maliyet (TSM)

Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Birim değişken maliyet (BDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde

doğrudan kullanılan girdi maliyetidir

Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde

kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren

balatası direksiyon hava yastığı vites

kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Toplam değişken maliyet (TDM)

Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Birim satış fiyatı (BSF)

Herhangi bir malın bir biriminin satış

bedelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Toplam gelir (TG)

Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile

satılan miktarın ccedilarpımına eşittir

(TG = BSF x n)

Toplam satış hasılatı da denir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Kacircra geccediliş noktasındaki

uumlretim miktarı (nKGN)

İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin

birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır

Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır

TSM

nKGN =

BSF - BDM

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrnek

Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir

İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir

İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir

Grafik ccedilizerek goumlsteriniz

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

TSM 500000

nKGN= = = 1000 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

TSM + HK 500000 + 100000

nHK = = = 1200 adet yıl

BSF-BDM 1000 - 500

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Grafik

TG

TG TM (TL)

TM

TG=TM

TSM

0

nKGN n (adet)

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Korelasyon analizi

Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır

r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir

Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle

promosyon harcamaları ile satış tutarları

aşağıdaki tabloda verilmiştir

Buna goumlre Pearson korelasyon

katsayısını hesaplayarak yorumlayınız

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YILLAR PROMOSYON HARCAMASI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARI

(BİN TL) Y

XY X2 Y2

2011 10 100 1000 100 10000

2012 15 130 1950 225 16900

2013 20 140 2800 400 19600

2014 25 170 4250 625 28900

2015 30 190 5700 900 36100

2016 35 210 7350 1225 44100

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)

r = = = 0995

n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın

olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile

satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir

ilişkinin olduğu soumlylenebilir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede

kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir

Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır

Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir

Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlrnek

A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon

harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki

tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında

45000 TL promosyon harcaması yaptığı

taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL)

SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)

2011 10 100

2012 15 130

2013 20 140

2014 25 170

2015 30 190

2016 35 210

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI

(BİN TL) X

SATIŞ TUTARLARI

(BİN TL) Y

XY X2

2011 10 100 1000 100

2012 15 130 1950 225

2013 20 140 2800 400

2014 25 170 4250 625

2015 30 190 5700 900

2016 35 210 7350 1225

X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Y = Na + b X

XY = a X + b X2

940 = 6 a + 135 b

23050= 135 a + 3475 b

a= 59 b= 434

Y = a + b X Y = 59 + 434 X

Y = 59 + 434 45= 2543

2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

OumlRGUumlTLEME

Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir

Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

ORGANİZASYON

Organizasyon bir işletmedeki işleri

mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite

ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir

yapıdır

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

GRUP

Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan

aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren

ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil

doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde

olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya

daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya

ccedilıkan sosyal bir olgudur

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Formel Grup

Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir

grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri

statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden

belirlenmiştir Emir-komuta grupları

komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim

ekipleri ve iş grupları başlıca formel

gruplardır

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İnformel Grup

Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir

gruptur Bireylerin kendi arzuları ile

oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk

ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YETKİ

Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır

Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır

Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri

- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir

- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir

- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Yetki Tuumlrleri

Yuumlruumltme yetkisi

Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir

Kurmay yetki

Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir

Fonksiyonel yetki

Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Yetki devri

Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin

sahip olduğu karar verme hakkını

kendisine bağlı olan astlara devretmesidir

Yetki devrinin başarılı olması iccedilin

amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi

seccedililmesi iş ile dengeli karar alma

hakkının devredilmesi ve denetim

sisteminin kurulması gerekir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Yetki devrinde karşılaşılan başlıca

sorunlar

(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler

(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler

(3) astlarını kıskanan youmlneticiler

(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler

(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler

(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar

(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar

(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar

(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

SORUMLULUK

Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma

yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak

sorumluluk devredilemez Sorumluluk

verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları

gereklidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

MERKEZIcircLEŞME DERECESİ

Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir

Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

FORMELLEŞME DERECESİ

Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

DENETİM ALANI

Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır

Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İŞBOumlLUumlMUuml VE

UZMANLAŞMA DERECESİ

İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı

kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere

farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş

basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme

ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta

bulunmak gerekir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İş basitleştirme

İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İş rotasyonu

İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde

sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada

mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin

sırasıyla krediler kambiyo servislerinde

ccedilalıştırılmasında olduğu gibi

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İş genişletme

İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

İş zenginleştirme

İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama

oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda

yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr

sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin

tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir

Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve

sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş

zenginleştirmesidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

BOumlLUumlMLERE AYIRMA

Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır

Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır

Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir

Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir

Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi

Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır

Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon

amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır

Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir

Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır

1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme

1048713 Oumlnderlik (liderlik)

1048713 Haberleşme

1048713 Motivasyon

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve

Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını

etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve

talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur

Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Oumlnderlik (Liderlik)

Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir

Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim

Kafesi

yuumlksek 19 99

İnsan

unsuruna 55

ilgi

duumlşuumlk 11 91

duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Haberleşme

Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır

Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Motivasyon

Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya

isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları

taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde

tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni

Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi

Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Vroomrsquoun Beklenti Teorisi

Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun

Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi

Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir

Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve

kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur

Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur

Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir

Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir

Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları

=

Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Lockersquoun Amaccedil Teorisi

Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

KOORDİNASYON

Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur

Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir

Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

KONTROL

Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir

Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri

belirleyen tuumlm hususlar placircn ve

programlarda belirlenir

Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum

saptanır

Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır

Meydana gelen hatalar ve bunların

nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması

gereken tedbirler ortaya konulur

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir

Etkin denetimin başlıca ilkeleri

Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır

Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır

İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir

Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır

Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir

Esnek olmalıdır

Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir

Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir

Ekonomik olmalıdır

Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir