Yrd. Doç. Dr. Alper Engeler

Yönetimde stres kaynakları

1. Günümüzde stresin pek çok nedeni olabilir

2. Stres pek çok olumsuz sonuçlara yol açabilir

3. Stres hatırı sayılır maddi kayba ve iş gücü kaybına neden olur

4. İş yerinde stresin pek çok nedeni olabilir

5. Yetersiz yönetim, karar alma becerisi olmayan yönetim, yoğun çalışma saatleri, iş güvencesinin olmaması ve iş baskısı sayılabilecek nedenler arasındadır

Stres

o Stresin tek bir tanımı yoktur, anlamı kişiden kişiye değişir

o Gerçekten olumlu ve olumsuz pek çok şey strese neden olabilir

o Evlenmek, iş değiştirmek, yoğun gürültüye maruz kalmak, çok az veya çok fazla iş, yalnızlık içinde izole olmak stres nedeni olabilir

o Stres pek çok şekilde tanımlanabilir:

• Saldırıya genel bir tepkidir

• Bedenin doğal dengesini bozan herhangi bir etkidir

• Çevresel değişikliğe verilen genel bir tepkidir

• Çevresel koşullara tepkide bulunmak için beden kaynaklarının kullanımıdır

• Problemlerle başa çıkmada başarısız olunduğunda ortaya çıkan psikolojik bir tepkidir

• Belli bir süre devam eden ve hastalanmaya götüren süreğen anksiyetedir

Stres Nedir

• Stres bir bireyin maruz kaldığı baskı, bireyin algılanan başa çıkma kapasitesi düşük olduğunda ortaya çıkar.

• Stres, bireyden beklenenler elde bulunan kaynaklarla veya bireyin ihtiyaç ve motivasyonu ile uyuşmadığında ortaya çıkar.

• Stres iş yükü elde bulunan zaman veya çalışanlar için çok fazla olduğunda ortaya çıkacaktır.

• Ayrıca, bireyin potansiyel beceri ve deneyimlerine gerek olmayan sıkıcı, tekrarlayıcı görevler de strese neden olur.

• Cox’ a göre (1993), stres iş talepleri ve onların bu taleple başa çıkma yetenekleri arasında ki algılanan dengesizlikten kaynaklanan psikolojik bir durumdur.

• Benzer bir tanımlama da şöyle yapılabilir: ‘iş stresi bireylerin işteki talepler ve onların başa çıkma yetenekleri arasındaki dengesizlikten kaynaklanan ve bireylerin işte işlevselliklerinde bozulmaya neden olan psikolojik bir durumdur’

Stres nedir?

• Temel olarak bir stresor yani stres kaynağı stresi ortaya çıkarır

• Bu da bireyin stres tepkisi göstermesine neden olur

• İki ayrı insan aynı stres kaynağına aynı şekilde veya aynı derecede tepki vermez

• İnsanlar hayatta karşılaştıkları stresle başarılı bir şekilde başa çıkmak istiyorlarsa şunları bilmelidirler:

Stresin varlığını

Kişisel streslerinin bir tepki olduğunu

Stresi ortaya çıkaran durumları ve olayları

Kendi başa çıkma stratejilerini (terapi gibi)

Stresi tanımlamak

1. Diurnal Ritim

2. Yorgunluk

3. Motivasyon eksikliği

4. Uyarım eksikliği

Performansın düşmesi

1. Çevresel Stresörler (soğuk, sıcak veya nem, gürültü, kirlilik, yeterli ışık ve havalandırmanın olmaması)

2. Mesleki stresörler (çok fazla veya çok az iş, niteliksiz yöneticiler, fazla terfi almak veya az terfi almak, uzun saatler boyunca çalışma ve iş ailevi görevlerin arasındaki çatışma)

3. Sosyal Stresörler (aile hayatı, evlilik problemleri, yas gibi hayatta başa çıkılması gereken günlük problemler)

Stres kaynaklarının türleri

1990’larda Cox tarafından yapılan çalışma işte, işyerinde veya kurumda strese yol açan 9 özellik belirlemiştir, bunlar iki ayrı tip olarak tanımlanmıştır.

1. İşin yer aldığı ortamdan kaynaklanan özellikler

• Organizasyonun kültürü ve işlevi

• Kariyer gelişimi

• Kontrol derecesi

• Organizasyondaki rol

• Kişiler arası ilişkiler

• İş ve ev etkileşimi

2. İşin kendisinden kaynaklanan özellikler

• Görev dağılımı

• İş yükü ve işi hızı

• Mesai saatleri

Stresin varlığına dair kanıtlar

Bazı insanlar olumlu stresin en yüksek derecesine bile toleranslıdırlar

Olumlu stres çoğu zaman sorun yaratmaz, bazen gereklidir

Sorunlara sebep olan olumsuz strestir

Olumsuz stres yetersiz yöneticilik vasıflarının yerine geçen tehdit, baskı ve korkudan kaynaklanan gözdağı verme kültürünün bir sonucu olabilir

Böyle ortamlarda kişiler yarısı kadar iş çıkarmak için iki katı çalışırlar

İşlevsiz ve yetersiz yönetimin yarattığı sorunları gidermek için insanlar çok çalışırlar

Olumlu ve olumsuz stres

Stresin maliyeti

Mahkemelerin konuya yaklaşımı

Stresin iş dünyasındaki sonuçları

Dr. Hans Selye’nin çalışmaları stres konusunu aydınlatmıştır

Selye Yeni bazı bulgular ortaya koymuştur. Buna göre

• Stres bir sinir gerginliği değildir

• Stres adrenal bezlerden hormon salınımı değildir

• Stres sadece olumsuz olaylardan kaynaklanmaz

• Stres bütün bütüne kötü bir şey değildir

• Stres vücudun alarm mekanizmasını çalıştırmaz, stres tepkisine neden olan stresördür

Stresin fizyolojisi

Otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik kısımları vardır

Bu iki sistem birbirine zıt faaliyetleri idare ederler

Stresli durumlarda sempatik sinir sistemi aktive olur

Otonom sinir sistemi

Hans Selye 1936’da 3 basamaktan oluşan genel uyum sendromunu tanımlamıştır:

1. Alarm reaksiyonu aşaması (ACTH salgılanır, extra enerji üretilir)

2. Direnç aşaması ( Bu aşamada iki tepki görülür, ya stresöre direnilir veya uyum sağlanır, bu aşamanın etkileri öncekinin zıttıdır)

3. Tükenme aşaması (eğer stres devam ederse uyum ortadan kalkar ve aşırı yüklenme gerçekleşir)

Genel Uyum Sendromu (GAS)

Stresörler bireyi etkiler

Bireyin Psikolojik kuvveti, yapının kuvveti, kontrol derecesi ve olayın algılanması tepkiyi etkiler

Bu Gas durumuna neden olur

Gas sonucunda başarılı veya başarısız uyum gerçekleşir

Başarısız uyum, üzüntü, ağlama, zayıflık ve hastalığa neden olur

Başarılı uyum mutluluk, güç, başarı, güvenlik sonuçlarına yol açar

Başarısız uyum sonraki strese duyarlılığı artırır başarılı uyum direnci artırır

Hans Selye’nin Stres modeli

Kontrol

Kestirilebilirlik

Beklenti

Destek

Strese verilecek tepkileri belirleyen faktörler

Emosyonel (Yorgunluk, anksiyete, motivasyon eksikliği)

Bilişsel (hata yapma açısından potansiyelin artması ve kazalar)

Davranışsal (meslektaşlarla kötü veya bozulan ilişkiler, sinirlilik, kararsızlık, işe gitmeme, aşırı yeme, sigara ve alkol)

Psikolojik (baş ağrıları, genel ağrı ve acılar, nihai olarak psikosomatik rahatsızlıklar, migren, dolaşım ve kalp sorunları, sindirim sorunları)

Stresin Birey üzerindeki etkileri

İnsanlar iyi performans sergilemek için ilginç bir işe,

iyi çalışma koşullarına,

iş çevresindeki sosyal ortamlarda yer almaya ve

değer verildiklerini hissetmeye ihtiyaç duyarlar

Stresli çalışma koşulları mesela montaj hattı gibi sıkıcı veya tekrarlayıcı çalışma örüntüsü,

Kötü çalışma koşulları,

İzole edilmiş iş ortamı,

Meslektaşlarla yetersiz iletişim ve yöneticilerden tarafından işlerin son tarihinde yetişmesi için sürekli olarak taciz edilmeleri insanları strese sokar.

Stresin iş performansı üzerindeki etkisi çeşitlidir

İnsanlar organizasyona olan katkılarına değer verilmediğini hissederler

İşleri bitim tarihlerinde yetiştiremezler

Az üretirler, verimsiz çalışırlar,

Zamanı idare etme yetenekleri bozulur ve işe gitmeme ortaya çıkar.

Stresin iş performansı üzerindeki etkisi

Hizmet alanlardan sürekli şikayetler alınması,

Çalışanların organizasyonun başarısına kendilerini adamaktan vazgeçmesi

Artmış kazalar, işe yerine gitmeme ve eleman değişikliği

Azalmış iş gücü,

Stres kaynaklı kazaların artması

Stresin organizasyon üzerindeki etkisi

Bazı mesleki gruplar diğerlerinden daha streslidir

Sırasıyla bunlar şu şekildedir:

Öğretmenler

Hemşireler

Müdürler

Profesyonel kişiler

Eğitim ve toplum sağlığı ile ilgilenen diğer kişiler

Polis ve hapishane çalışanları gibi güvenlik işlerinde çalışanlar

Mesleki gruplar

Bu grupların yüzde yirmisinde anlamlı stres rapor edilmiştir,

Öğretmenlerde bu oran iki katına çıkmaktadır

Tam zamanlı çalışanlarda stres daha fazladır

Irksal bazı farklılıklar vardır, azınlıklar daha streslidir

Kadın erkek arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır

Mesleki gruplar II

Bastırma-Duyarlılaştırma

Aktif-kaçınmacı başa çıkma stratejileri

Problem odaklı duygusal odaklı başa çıkma stratejileri

Kaygıyla başa çıkma stratejileri