yrd. doç. dr. perihan b. kurt-karakuş Çevre mühendisliği bölümü
DESCRIPTION
ULUSAL YENİ KOKLARIN ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI ÇALIŞTAYI 4-5 Mart, 2012, Antalya. T ÜRKİYE ’ DE PBDE’ler ÜZERİNE YAPILAN ÇALIŞMALAR. Yrd. Doç. Dr. Perihan B. Kurt-Karakuş Çevre Mühendisliği Bölümü. Ö zet :. KOK ve P BDE Nedir? P BDE’ lerden kaynaklanan Problem? - PowerPoint PPT PresentationTRANSCRIPT
Yrd. Doç. Dr. Perihan B. Kurt-Karakuş
Çevre Mühendisliği Bölümü
TÜRKİYE’DE PBDE’ler ÜZERİNE YAPILAN
ÇALIŞMALAR
ULUSAL YENİ KOKLARIN ENVANTERİNİN ÇIKARILMASI
ÇALIŞTAYI 4-5 Mart, 2012, Antalya
KOK ve PBDE Nedir?
PBDE’lerden kaynaklanan Problem?
Küresel Üretim ve Kullanım
PBDE’’lerin Kaynakları
Ülkemizde Yapılan Çalışmalar
Özet:
Kalıcı Organik Kirleticiler (KOK’lar) Sentetik organik kimyasallar
Çevresel ortamlarda dayanıklılık ve kalıcılık
Uzun mesafeli taşınıma olan yatkınlık nedeni ile küresel kirleticilik potansiyeli
Besin zincirinde organizmaların yağlı dokularında artan oranlarda birikme özelliği (biyoakümülasyon ve biyomagnifikasyon)
Balık ve deniz memelilerinde çok yüksek oranlarda bulunma
Akut ve kronik toksisite özellikleri
178 Parties ratified the Stockholm Convention (10/2012)
Stockholm Sözleşmesi ve taraf olan ülkeler
• Uluslararası bağlayıcı anlaşma; temel amacı insan ve çevre sağlığını kalıcı organik kirleticilerden kaynaklanan etkilerden korumak
PestisitlerAldrinDieldrinKlordanDDTEndrinHeptaklorMireksToksafen
Endüstriyel KimyasallarPCB’ler (Poliklorlu bifeniller)HekzaklorobenzenHekzabromobifenil
Yan ÜrünlerDioksinFuran
UNEP önderliğinde hazırlanan ve 12+9+1 kimyasalı hedef alan uluslararası anlaşma;
Stockholm Sözleşmesi kapsamında KOK’lar
Endosülfan
KlordekonHCHs (α-, β-, ve γ-) Pentaklorobenzen
Tetra-, penta-, hekza- ve hepta- bromodifenil eterPerflorooktan sülfonik asit (PFOA) ve tuzları Perflorooktan sülfonil florid (PFOS)Pentaklorobenzen
α- ve β- HCHPentaklorobenzen
2001 2009 2010
Stockholm Sözleşmesi: Türkiyeİmza: 22 Mayıs 2001; Resmen taraf: 12 Ocak 2010; Yükümlülüklerin yerine getirilmesi: 2025
Çok bromlu difenil seteriller (PBDE’ler)
• Alevlenmeye mukavim kimyasalların başlıca alt grubu olan sentetik organik kimyasallar
• İki aromatik halkaya çeşitli sayılarda bromun bağlanması
• Kokusuz• Yağımsı bir yapı veya katı• 209 teorik PBDE bileşiği
(congener)• Parçalanmaya karşı direnç• Yanmazlık• Isıl kararlılık• Yalıtkanlık
(Commercial mixture of pentabromodiphenyl ether)• Proposal: 2005, Norway• Risk profile: UNEP/POPS/POPRC.2/17/Add.1• Risk management evaluation:UNEP/POPS/POPRC.3/20/Add.1
FACTSHEETProduction: Production/use ceased in Europe/Japan (1990s), in
US/China (2004/200X). Total ca. 100,000 tonnes.
Past use: Was used as flame retardant in (flexible) polyurethane foam (PUF); car, bus, furniture, insulation, textile.
Currently: Articles older than 2005 and in waste/recycling flow.
Alternatives: Guidance on alternatives to PentaBDE (POPRC)
(Commercial mixture of octabromodiphenyl ether)
FACTSHEET
• Proposal: 2006, EU• Risk profile: UNEP/POPS/POPRC.3/20/Add.6• Risk management evaluation:UNEP/POPS/POPRC.4/15/Add.1
Production: Production ceased in Europe/Japan (in 1990s), in US/China (2004/200X). Ca 100,000 tonnes
Past use: Most commonly used as a flame retardant in plastic (ABS) in electronics (Cathode ray tubes)
Currently: Used electronics; recycling flow of E-waste.
Alternatives: Guidance on feasible flame-retardant alternatives to commercial pentabromodiphenyl ether (POPRC)
Ticari kullanımlar
· Dayanıklı plastikler, diğer plastik çeşitleri,
kauçuk ve reçineler· Televizyon ve bilgisayar kasalarında %1*10
arasında değişen oranlarda katkı maddesi· Poliüretan sünger yapısında %30 oranında
katkı maddesi (mobilyalar)· Tekstil ürünlerinde kaplama malzemesi
(perde, dayanıklı kumaş, halı altı kaplama)
PBDE içeren plastik malzemeler– polyacrylonitrile
(PAN)– polyamide (PA) – polybutylene
terephthalate (PBT)– polyethylene (PE)– polyvinyl chloride
(PVC) – polyurethane (PUR)
(foam)– unsaturated polyester
(UPE).
– cross-linked polyethylene (XPE)
– polyethylene terephthalate (PET)
– polypropylene (PP)– polystyrene (PS) – high-impact
polystyrene (HIPS)
Ticari amaçlı PBDE karışımları
• Penta-BDE (sünger üretiminde
kullanılmıştır)
– Mobilya ve yatak
süngerlerinde ve ayrıca
halılarda dolgu maddesi olarak
– Baskılı devre levhaları
– Tüm kongenerler yüksek
oranda biyolojik birikime
uğrayabilmekte
– Kongenerlerin %869-99u
insan dokusunda belirlenmiştir
Ticari amaçlı PBDE karışımları(devam)
• Octa-BDE (plastikler ve tekstil
ürünleri)– Elektriksel bağlantı elemanları
– Otomobillerin iç parçaları
• Deca-BDE (plastikler ve tekstil
ürünleri)– TV ve bilgisayar kasaları
– Halı tabanları ve tekstil ürünleri
2001 yılı Küresel PBDE gereksinimi 2001 (Metrik ton)
Amerika Avrupa Asya Diğer
Toplam
Deca BDE 24,500
7,600
23,000 1,050
56,100
Octa BDE
1,500
610
1,500
180
3,790
Penta BDE
7,100
150
150
150
7,500
Çevresel Hassasiyetler• Endokrin fonksiyonunu aksatıcı etki• Kalıcı Organik Kirletici (KOK)/ Kalıcı
Biyolojik olarak birikebilen toksik maddeler (PBT)– Yapısal olarak PCBlere ve DDTye benzerlik– Düşük brom içerikli kongenerlerin biyolojik
birikime uğraması
• Acil önlem gerektiren çevresel etki• Yüksek hacimde üretilmiş kimyasallar
PBDEler; Yaygın Çevresel Kirleticiler
PBDElerin ölçülmüş olduğu çevresel ortamlar– İç ve dış ortam havası – Uzak Kutup noktaları (uzun mesafeli taşınım)– Ev ve ofis tozu– Nehirler, göller ve sedimanlar– Atık çamur– Gıda maddeleri– Biyolojik ortam (karasal ve sucul ortam
memelileri, balıklar, insanlar)
PBDE Yaşam ÇevrimiPenta-BDE
Deca-BDE
Tüketici ÜrünleriPolybrominated Dioxins and Furans
Hava/ Toz Atık
Gıda (penta)
(Urban runoff; Sewage sludge;E-waste)
Biyolojik ortam(balık)
Hydroxy-PBDElerMethoxy-PBDEler
Cross- media issue
(Indoor/ outdoor)
PBDE maruziyet yolları?• İç ortam havası >> dış ortam
havası– Günlük maruziyetin yaklaşık %4ü
teneffüs yoluyla gerçekleşmekte
• Ev tozu– Dozlar değişmekte, bebekler ve 2-4
yaş arası çocuklar için risk daha yüksek
– Maruziyet seviyesi:
US, UK>>Europe, Japan
• Bilgisayar ve elektronik eşya sökücülerinde çok yüksek oranda DecaBDE bulunmuştur
Günlük ΣPBDE maruziyet miktarı (Amerika)
1,274
212
511
811
198
379
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
Meat Fish Dairy Products
PB
DE
s in
tak
e (
pg
/kg
bo
dy
wt.
da
y)
20-39 year old Males 20-39 year old Fem ales
Artan PBDE konsantrasyonları
Insan sütünde Organohalojen kimyasallar-İsveç(Norén and Mieronyté, 1998)
PBDE akıbeti (atıksu arıtma tesisi)
Giriş suyu
Depolanan çamurdan çıkan
emisyonlar
Çıkış suyu
Çamur Yakma
Kül
Türkiye’de PBDE üzerine çalışmalar(Scopus bilimsel veri tabanı, 2010-2013 arası)
203
5
13
34
51
34
Cevresel Ortam Konsantrasyon Referans
Balık <DL-600 pg/g ww (kongenerlere göre degismekte)
<nd-6.7 ng/g ww (Σ6PBDEs)
Çakıroğulları ve ark. (http://edepot.wur.nl/178186)
Erdoğrul ve ark, 2005
Anne sütü 0.005–0.014 ng/g lipid(Σ7PBDEs)67.34 ng/g lipid (Σ5PBDEs)
Erdoğrul ve ark, 2004
Özcan ve ark., 2011
Hava 8.6–28.9 pg/m3 , gaz faz (Σ7PBDEs)12.1–62.2 pg/m3 , partikül faz (Σ7PBDEs)
Cetin ve Odabaşı, 2007
Hava 1451±954 pg/m3, gaz faz, demir çelik fabrikası
Odabaşı ve ark. 2009
Hava 21-117 pg/m3 (gaz+partikül)
Odabaşı ve ark. 2008
Pencere toz filmi 43.5, 45.5, and 206 ng/m2
(geri plan, kentsel ve endüstriyel)Çetin ve Odabaşı, 2011
Türkiye’de PBDE üzerine çalışmalar
Ev tozu ve iç ortam havasında PBDE ve PBDE olmayan alternatif FRs
TÜBİTAK 1002 Hızlı Destek Projesi
Türkiye’de PBDE üzerine çalışmalar
15.00 16.00 17.00 18.00 19.00 20.00 21.00 22.00 23.00 24.00 25.00 26.00 27.00 28.00
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
22000
Ion 79.00 (78.70 to 79.70): PK34.D\data.ms
14.749
15.010
15.148
15.391 16.09916.924
17.131
17.314
17.504
18.047
19.045
19.229
19.936
21.876
28.790
bde71
bde47
bde66
bde100
BDE99bde85
17.844
bde153
bde138
21.876
bde190
bde209
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
Abundance
Ion 79.00 (78.70 to 79.70): PK119.D\data.ms
8.484
11.027
11.155
11.725
11.80711.845
ATEBATE
aTBECH bTBECH
TÜRKİYE’DE SEÇİLMİŞ KENTSEL VE KIRSAL ALANLAR TOPRAK ve HAVA ÖRNEKLERİNDE KALICI ORGANİK KİRLETİCİLERİN (KOK’LAR)
BELİRLENMESİ
TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi
Eksik Halkalar?
• Halk ve özel sektörün konuyla ilgili yeterince bilgi sahibi olmaması
• Maddi ve teknik kaynak yetersizliği (örneğin ulusal bir KOK araştırma merkez/laboratuvarının olmaması)
• Ülkenin uzun soluklu/sürekli bir KOK izleme çalışmasının olmaması
• KOK kontrol ve yönetiminde tecrübe ve bilgi esaslı uzman grubunun oluşturulmaması
Eksik Halkalar?
• Geri plan/kentsel alanlardaki KOK seviyelerine dair veri tabanının bulunmaması
• Tüketici ürünlerindeki KOK-PBDE ve PFOS seviyelerine dair herhangi bir veritabanının bulunmaması
• İlgili Bakanlıkların konuyla ilgili çalışmaları yapabilecek araştırmacıların desteklenebileceği araştırma fonlarının bulunmaması
Yrd. Doç. Dr. Perihan B. Kurt-Karakuş
Bursa Teknik Üniversitesi
Çevre Mühendisliği Bölümü
TEŞEKKÜRLER...