YUSUF HAS HACİB ve YUSUF HAS HACİB ve KUTADGU BİLİG:KUTADGU BİLİG: Yazarın hayatı ve edebi şahsiyeti Yazarın hayatı ve edebi şahsiyeti Yusuf’un Has Haciblik’e yükselmesi:Yusuf’un Has Haciblik’e yükselmesi: Kutadgu Bilig’in konusu ve tanıtımı:Kutadgu Bilig’in konusu ve tanıtımı: Eserin önemi ve tesirleri:Eserin önemi ve tesirleri: Kutadgu Bilig’in nüshaları :Kutadgu Bilig’in nüshaları : Kutadgu Bilig’den bazı nasihatlar:Kutadgu Bilig’den bazı nasihatlar: Bibliyografya:Bibliyografya:

YAZARIN HAYATI VE EDEBİ YAZARIN HAYATI VE EDEBİ ŞAHSİYETİŞAHSİYETİ

• İslâmi Türk Edebiyatı’ nın eseri ele geçen İslâmi Türk Edebiyatı’ nın eseri ele geçen ilk yazarı ‘Yusuf Has Hacib’tir.Miladi ilk yazarı ‘Yusuf Has Hacib’tir.Miladi 11.asır başlarında Türkistan’ın Balasagun 11.asır başlarında Türkistan’ın Balasagun şehrinde doğmuştur.Yusuf rivayetlere göre şehrinde doğmuştur.Yusuf rivayetlere göre boylu poslu olduğu,güzel yüzlü ,erkek sesli boylu poslu olduğu,güzel yüzlü ,erkek sesli olduğu gösterişli bir erkek vasfı taşıdığı olduğu gösterişli bir erkek vasfı taşıdığı söylenir.söylenir.

Yusuf’un bıraktığı esere bakarak onun iyi Yusuf’un bıraktığı esere bakarak onun iyi bir tahsil görmüş,bilgiye kıymet veren iyi bir tahsil görmüş,bilgiye kıymet veren iyi düşünen,iyi yazan fikir ve sanat düşünen,iyi yazan fikir ve sanat adamıydı.Onun İbn’i Sina’nın talebesi adamıydı.Onun İbn’i Sina’nın talebesi olduğu rivayet edilir.Bunun sebebi olduğu rivayet edilir.Bunun sebebi Yusuf’un fikirleriyle İbn’i Sina’nın fikirlerinin Yusuf’un fikirleriyle İbn’i Sina’nın fikirlerinin hemen hemen aynı olmasıdır. hemen hemen aynı olmasıdır.

Yusuf’un İslam kültürü ve terbiyesi içinde Yusuf’un İslam kültürü ve terbiyesi içinde yetişmesine rağmen eserinde özellikle yetişmesine rağmen eserinde özellikle dilinde milliyetçi davranışları dikkat çeker. dilinde milliyetçi davranışları dikkat çeker. Eserinde özellikle yabancı kelimelere az Eserinde özellikle yabancı kelimelere az yer vermiş,Türkçe kelime ve terimlere yer vermiş,Türkçe kelime ve terimlere çokça yer vermiştir.Ayrıca eserinde Türkçe çokça yer vermiştir.Ayrıca eserinde Türkçe atasözlerine manilere ve deyimlere de yer atasözlerine manilere ve deyimlere de yer vermiştir.vermiştir.

Yazar eserinde din ve dünya işlerini Yazar eserinde din ve dünya işlerini karşılaştırarak hem dünya işlerine hem de karşılaştırarak hem dünya işlerine hem de ahiret işlerine önem verilmesi gerektiğini ahiret işlerine önem verilmesi gerektiğini belirtmiştir. Böylece eserinde dini, ahlaki belirtmiştir. Böylece eserinde dini, ahlaki hukuki, sosyal, siyasi problemler üzerinde hukuki, sosyal, siyasi problemler üzerinde durmuş, düşünmüş ve bu konuları ayrı durmuş, düşünmüş ve bu konuları ayrı ayrı işlemiştir.ayrı işlemiştir.

Yusuf’un Has Haciblik’ e Yusuf’un Has Haciblik’ e YükselmesiYükselmesi

Yusuf eserini bitirdikten sonra eserini Yusuf eserini bitirdikten sonra eserini Karahanlı hükümdarı’ Tabgaç Buğra Kara Karahanlı hükümdarı’ Tabgaç Buğra Kara Hakan Ebu Ali Hasan Bin Süleyman Hakan Ebu Ali Hasan Bin Süleyman Aslan Kara Han’a ithaf etmiştir. Bunun Aslan Kara Han’a ithaf etmiştir. Bunun üzerine hükümdar eseri kabul ederek üzerine hükümdar eseri kabul ederek Yusuf’a ordu kumandanlığı ve vezirlikten Yusuf’a ordu kumandanlığı ve vezirlikten sonra gelen Has Haciblik rütbesini sonra gelen Has Haciblik rütbesini vermiştir.vermiştir.

Has Haciblik’e yükselmek kolay bir iş Has Haciblik’e yükselmek kolay bir iş değildir. Bu rütbeye yükselmek için şu değildir. Bu rütbeye yükselmek için şu özellikler gerekiyordu: Yüz, kıyafet, boy özellikler gerekiyordu: Yüz, kıyafet, boy pos, anlayış, akıl, zekilik, bilgi, tavır ve pos, anlayış, akıl, zekilik, bilgi, tavır ve davranış bakımından seçkin insan olmak davranış bakımından seçkin insan olmak lazımdı. Bu nedenle her insanın bu lazımdı. Bu nedenle her insanın bu rütbeye yükselmesi güçtü.rütbeye yükselmesi güçtü.

Has Haciblik mertebesine yükselen bir kişi Has Haciblik mertebesine yükselen bir kişi bütün insanları , fakir , dul ,öksüz , yoksul bütün insanları , fakir , dul ,öksüz , yoksul yetim olsun bütün dertlerini , dileklerini ve yetim olsun bütün dertlerini , dileklerini ve temennilerini dinliyor , haksızlığa temennilerini dinliyor , haksızlığa uğrayarak hak isteyenlere Has Hacib uğrayarak hak isteyenlere Has Hacib yardım ediyor ve daha birçok saray ve yardım ediyor ve daha birçok saray ve cemiyet işlerini görüyordu .cemiyet işlerini görüyordu .

‘‘Hacib zeki ve bin türlü bilgiye sahip Hacib zeki ve bin türlü bilgiye sahip olmalıdır’ diyen Yusuf eserinde ulu olmalıdır’ diyen Yusuf eserinde ulu Haciblik vazifesini 90 beyit tutarında bir Haciblik vazifesini 90 beyit tutarında bir bahis halinde tanıtır ve ulu Hacib olarak bahis halinde tanıtır ve ulu Hacib olarak insanı inceden inceye tasvir edip bu insanı inceden inceye tasvir edip bu mevkiye gelmenin meziyetlerini bize mevkiye gelmenin meziyetlerini bize söylüyor.söylüyor.

Yusuf;Kutadgu Bilig’i yazınca bu mevkiye Yusuf;Kutadgu Bilig’i yazınca bu mevkiye getirilmiştir. Fakat Has Haciblik için sayılan getirilmiştir. Fakat Has Haciblik için sayılan şartların mühim bir kısmının belkide şartların mühim bir kısmının belkide tamamının yazarımızda mevcut bulunması tamamının yazarımızda mevcut bulunması mümkün hatta tabidir. Çünkü kitabında ulu mümkün hatta tabidir. Çünkü kitabında ulu Haciblik için saydığı vasıflar Yusuf ‘un Haciblik için saydığı vasıflar Yusuf ‘un kendisinde bulunmasaydı bu rütbeyi kabul kendisinde bulunmasaydı bu rütbeyi kabul etmezdi.etmezdi.

Kutadgu Bilig’in konusu ve Kutadgu Bilig’in konusu ve tanıtımıtanıtımı

Eserin esas konusu cemiyet halinde Eserin esas konusu cemiyet halinde yaşayan yaşayan

İnsanları maddi ve manevi bakımdan hem İnsanları maddi ve manevi bakımdan hem bubu

dünyada hem de ahiret de mesut edecekdünyada hem de ahiret de mesut edecek

yollar bulmaktır.Bu yolları bir sosyal nizamyollar bulmaktır.Bu yolları bir sosyal nizam

içinde, bir hukuk prensibi, bir idare disiplininiiçinde, bir hukuk prensibi, bir idare disiplinini

öğütler halinde ifade etmektir. öğütler halinde ifade etmektir.

Yusuf Has hacib tarafından yazılan ve Yusuf Has hacib tarafından yazılan ve bugünbugün

hala İslami Türk Edebiyatı’nın ilk eseri olmakhala İslami Türk Edebiyatı’nın ilk eseri olmak

sıfatını muhafaza eden kitabın adıdır. Bu ki-sıfatını muhafaza eden kitabın adıdır. Bu ki-

tapta İslami Kültür olsa da yazar bu kültürütapta İslami Kültür olsa da yazar bu kültürü

benimsemesine rağmen eserinde Türkçe benimsemesine rağmen eserinde Türkçe un-un-

Surlar kullanarak milli kalmayı başarmıştır. Surlar kullanarak milli kalmayı başarmıştır.

““Kut”,Türkçe’de ,saadet,devlet anlamlarına Kut”,Türkçe’de ,saadet,devlet anlamlarına

gelir.Kutadgu Bilig: kutluluk bilgisi,saadetgelir.Kutadgu Bilig: kutluluk bilgisi,saadet

bilgisi, devlet olma bilgisi manalarına gelir.bilgisi, devlet olma bilgisi manalarına gelir.

Kitap,gerek fert gerek cemiyet halinde yaşa-Kitap,gerek fert gerek cemiyet halinde yaşa-

yan insanların ahirette ve bu dünyada mesutyan insanların ahirette ve bu dünyada mesut

olabilmeleri için tutacak yolları gösterenolabilmeleri için tutacak yolları gösteren

eserdir. eserdir.

Bu eser insanlara öğüt ve bilgi verdiği için di-Bu eser insanlara öğüt ve bilgi verdiği için di-

daktik bir eserdir.Hem dini hayatla ilgili, hemdaktik bir eserdir.Hem dini hayatla ilgili, hem

de bu dünyayla ilgili insanlara öğütler de bu dünyayla ilgili insanlara öğütler vererek vererek

onların mutlu, saadetli yaşam için uyulacakonların mutlu, saadetli yaşam için uyulacak

yolları gösteren bu eser tam bir bilgi kitabıyolları gösteren bu eser tam bir bilgi kitabı

şeklindedir. şeklindedir.

Kutadgu Bilig, Kaşkar-Hakaniye lehçesiyleKutadgu Bilig, Kaşkar-Hakaniye lehçesiyle

yazılmıştır.Bu eser mesnevi şekliyle yazılmıştır.Bu eser mesnevi şekliyle yazılmış,yazılmış,

manzum bir eserdir.Eserin sonunda kasidemanzum bir eserdir.Eserin sonunda kaside

şeklinde söylenmiş 124 beyit tutarında 3 şeklinde söylenmiş 124 beyit tutarında 3 par-par-

ça ve eserin içinde yeri geldikçe söylenmiş,ça ve eserin içinde yeri geldikçe söylenmiş,

173 dörtlük daha eserde yer almaktadır.173 dörtlük daha eserde yer almaktadır.

Kutadgu Bilig’in tamamı 6645 beyitten oluşurKutadgu Bilig’in tamamı 6645 beyitten oluşur

Sonradan kitaba eklenen 77 beyit bu sayıyaSonradan kitaba eklenen 77 beyit bu sayıya

dahil değildir.Kutadgu Bilig Acem Aruzu’nundahil değildir.Kutadgu Bilig Acem Aruzu’nun

Mütekarib Bahri’nin faulün-faulün-faulün faulMütekarib Bahri’nin faulün-faulün-faulün faul

vezniyle yazılmış manzum bir eserdir.88vezniyle yazılmış manzum bir eserdir.88

başlık altında toplanmıştır. başlık altında toplanmıştır.

Bu konuların başında Tevhid yani ALLAHBu konuların başında Tevhid yani ALLAH

inancı gelir.Sonra peygamberin methi gelir.inancı gelir.Sonra peygamberin methi gelir.

Bunlardan sonra da padişahın övgüsü ve Bunlardan sonra da padişahın övgüsü ve sahip sahip

olması gereken meziyetler hakkında bahislerolması gereken meziyetler hakkında bahisler

sıralanır.Sonra yedi yıldız, on iki burç ve dilin sıralanır.Sonra yedi yıldız, on iki burç ve dilin

meziyetiyle kusuru hakkında bahisler vardır.meziyetiyle kusuru hakkında bahisler vardır.

Kutadgu Bilig’in yazılışında, karşılıklı konuş-Kutadgu Bilig’in yazılışında, karşılıklı konuş-

ma usulü kullanılmıştır.Esere yer yer birma usulü kullanılmıştır.Esere yer yer bir

tiyatro üslubu veren bu tarz konuşmalar,din vetiyatro üslubu veren bu tarz konuşmalar,din ve

dünya karşılaştırmalarına,sosyal nizama,idaredünya karşılaştırmalarına,sosyal nizama,idare

ye ait problemlerin müzakeresinde bir müna-ye ait problemlerin müzakeresinde bir müna-

zara manzarası olmuştur.Eserde tekrirlere ve zara manzarası olmuştur.Eserde tekrirlere ve

alliterasyonlara da sık sık yer verilir.alliterasyonlara da sık sık yer verilir.

Bu eser BAYAT kelimesiyle başlar.Bu Bu eser BAYAT kelimesiyle başlar.Bu kelimekelime

Eski Türkçe’de ALLAH anlamına gelir.İslamEski Türkçe’de ALLAH anlamına gelir.İslam

alimleri söze başlarken ALLAH’ın adıyla alimleri söze başlarken ALLAH’ın adıyla baş-baş-

larlar.Yusuf’ta bu ananeye uyarak eserine larlar.Yusuf’ta bu ananeye uyarak eserine

Bayat yani ALLAH’ın adıyla başlar.Bayat yani ALLAH’ın adıyla başlar.

ESERİN ÖNEMİ VE ESERİN ÖNEMİ VE TESİRLERİ:TESİRLERİ:

Türk Dili ve Edebiyatı’nın olduğu kadar TürkTürk Dili ve Edebiyatı’nın olduğu kadar Türk

kültür tarihinin de manzum eserlerinden birikültür tarihinin de manzum eserlerinden biri

olan eser el sürülmemiş bir abide halindeolan eser el sürülmemiş bir abide halinde

karşımızda durmaktadır.Türk-İslam medeni-karşımızda durmaktadır.Türk-İslam medeni-

yetinin ilk mesnevisidir.İslami Türk Edebi-yetinin ilk mesnevisidir.İslami Türk Edebi-

yatı tarihinin incelenmesinde vazgeçilmez yatı tarihinin incelenmesinde vazgeçilmez

kaynakların başında gelir. kaynakların başında gelir.

İlimde Arapça’nın ,şiirde Farisi’nin klasik İlimde Arapça’nın ,şiirde Farisi’nin klasik

lisanlar olarak kullandığı bir ortak medeniyet lisanlar olarak kullandığı bir ortak medeniyet

devrinde yazarın “Kutadgu Bilig” Türkçe iledevrinde yazarın “Kutadgu Bilig” Türkçe ile

yazması mühim bir Türk dili hadisesidir. Eseryazması mühim bir Türk dili hadisesidir. Eser

Türk Dili’nin tarihi gelişimi açısından önemli-Türk Dili’nin tarihi gelişimi açısından önemli-

dir. Dilimizdeki ilk İslami etkileri bu eserdedir. Dilimizdeki ilk İslami etkileri bu eserde

görebiliriz .görebiliriz .

Bu dil Orta Asya Türkçesi’nin İslam KültürBu dil Orta Asya Türkçesi’nin İslam Kültür

ve medeniyetine ait yeni kelimelerle birleşe-ve medeniyetine ait yeni kelimelerle birleşe-

rek yeni bir vezin ve şekil sistemini de be-rek yeni bir vezin ve şekil sistemini de be-

nimseyerek bürünmeye başladığı yeni birnimseyerek bürünmeye başladığı yeni bir

kisvenin Karahanlı devlet coğrafyasında iler-kisvenin Karahanlı devlet coğrafyasında iler-

lemiş olan şeklidir.lemiş olan şeklidir.

Kutadgu Bilig Karahanlılar devrindeki Türk Kutadgu Bilig Karahanlılar devrindeki Türk

Aydınlarının kültürleri,din,dünyagörüşleri du-Aydınlarının kültürleri,din,dünyagörüşleri du-

yuş ve düşünüş ölçüleri,sosyal nizam ve me- yuş ve düşünüş ölçüleri,sosyal nizam ve me-

deni hayatları hakkında bilgiler veren,birçokdeni hayatları hakkında bilgiler veren,birçok

fikir ve hikmetleri bugün de uyulacak kadarfikir ve hikmetleri bugün de uyulacak kadar

doğru didaktik bir eserdir.bu nedenle eser ev-doğru didaktik bir eserdir.bu nedenle eser ev-

rensel bir nitelik taşır.rensel bir nitelik taşır.

Bu eser Hakaniye Lehçesi’yle yazıldığı içinBu eser Hakaniye Lehçesi’yle yazıldığı için

bu lehçe hakkında mühim bilgiler verir. bu lehçe hakkında mühim bilgiler verir.

Kutadgu Bilig Türk ve İslam gelenekleri eskiKutadgu Bilig Türk ve İslam gelenekleri eski

Türk dinleri ve özellikle Budhacılık ile İslamTürk dinleri ve özellikle Budhacılık ile İslam

dini arasında gerçekleştirilmeye çalışılan birdini arasında gerçekleştirilmeye çalışılan bir

Sentez olması itibarıyla çok önemlidir.Sentez olması itibarıyla çok önemlidir.

Eserde fukara halkı zenginleştirmek orta sını-Eserde fukara halkı zenginleştirmek orta sını-

fa ulaştırma konusu vardır.böylelikle eser fa ulaştırma konusu vardır.böylelikle eser

Orta Asya topraklarında çeşitli iklim,coğrafyaOrta Asya topraklarında çeşitli iklim,coğrafya

ve hayat şartları yüzünden meydana gelen sı-ve hayat şartları yüzünden meydana gelen sı-

nıf farkları karşısında daha ilk müslümannıf farkları karşısında daha ilk müslüman

Türkler tarafından çareler arandığını göster-Türkler tarafından çareler arandığını göster-

mesi açısından değerlidir.mesi açısından değerlidir.

Kutadgu Bilig’in NüshalarıKutadgu Bilig’in Nüshaları

• Viyana (Herat) Nüshası: Uygur harfleriyle yaViyana (Herat) Nüshası: Uygur harfleriyle ya

• zılmıştır.Tarihçi Von Hammer tarafından elezılmıştır.Tarihçi Von Hammer tarafından ele

• geçirilmiştir.geçirilmiştir.

• Mısır Nüshası:1846’da Anoritz tarafından bu-Mısır Nüshası:1846’da Anoritz tarafından bu-

• lunmuştur. lunmuştur.

• Fergana Nüshası: Reşit Rahmeti Arat tarafın-Fergana Nüshası: Reşit Rahmeti Arat tarafın-

• dan tanıtılmıştır. T.D.K. yayınlamıştırdan tanıtılmıştır. T.D.K. yayınlamıştır

Kutadgu Bilig’den Bazı Kutadgu Bilig’den Bazı NasihatlarNasihatlar

• Sabırlı ol sabretmek er kişi işidirSabırlı ol sabretmek er kişi işidir

• İnsan sabrederse göğe bile yol bulurİnsan sabrederse göğe bile yol bulur

• Öfke ile kalkan peşimanlığa otururÖfke ile kalkan peşimanlığa oturur

• İnsan hiddetlenince işinde yanılırİnsan hiddetlenince işinde yanılır

• Yüz güzelliği arama güzel huy araYüz güzelliği arama güzel huy ara

• Huyu iyi olursa seni memnun ederHuyu iyi olursa seni memnun eder

• Tanrı kula göz ve kulak verdi, biriyle Tanrı kula göz ve kulak verdi, biriyle dünyaya bakarsa öteki ile ahirete dünyaya bakarsa öteki ile ahirete bakmalıdırbakmalıdır

• Dünya zevkiyle oyalanıp gaflet ederler, Dünya zevkiyle oyalanıp gaflet ederler, ölüm yakalayınca uyanırlar.ölüm yakalayınca uyanırlar.

• Dili yalancı kimsenin işi cefadır, cefa Dili yalancı kimsenin işi cefadır, cefa kimde ise o kimse hayvandır.kimde ise o kimse hayvandır.