y - r&t ·ί'; . " -

d t s se rt a tio

exegetico-theologiofsalmi d a vi dis secundi

sensum mlustkans

cujus partem primam

venia max, v-en. fac. theol, upsal.

prjeside

doct. JOH. TFINBOMregii oroinis de stella polärt kt εmb ro

prim, theol. prof. reg. et ord.archi - pr-äepos. ursal.

pro candidaturä theologica

p. p.

mag, matth, nic. alb. isandersacr. reg. majest. a sacris

uplan-dus.

IN AUD1T. GUST. DIE XXX NOV. MDCCCXVI.

H, A: M. S.

t? ps alias excudsfeaot Zeipel et Palmblad.

VIRO SUMME REVERENDO S. S. THEOL. DOCJORI

JOHANN I OLAYO WALLIN' ■* ; ' ' ' . _ ;· · " '

ARCHI-PR.®POSlTO REG. ORD. DE STELLA POLARI MEMBRO

OCTODECIMVIRO

Cui Frzeceptori suos in 1 itierls profectus debet

TANTORUM

eultor humU-

KATTH. N, A·

IN SACRAM REGIAM mAJESTATEM MAGNiE FIDEI VIRO

CAROLO KLINTBERGREG. COLLEG, COMMERC. CONSILIARIO REG. ACAD.

SCIENTT. Μ EMBRO

Cujus in liberos inculcatam ab Illustri Pr.teceptore litterarumtransferre peritiam, at studiis et profectibus Patris in se be-neficia male iemulantibus, sui quondam fuisse muneris gratis-·sima memoria revocabitur

KOMIKUM

.

limits

1sander

'

'< · - ·.·:■■ i

! . ,

.

; ::··- :Λ";;L·.,:;.·U··· Φ"·: fr. .*- ■ - ! .. " **m

·■ ·'^ - - ■ ;■ ' ... '.. ■

ν:·;/νΐ·-■·'

&ί. '"·" · ''^ · ■;-■· ,?·"v ^ v"·.. φ.·*r v"!' ' ; ■.- "v'-':·'·;.- - :'., ' ' ":^Γ·Η':·': - 7 '

, .·,·-.. .·;.■"■ - '; V v·'·'·/:· i' ^>λ·-Λ ΐ··!> Λν ^:·. --.ν-,-ν:-,a. < ,. ' . - - / ■ Γ. . * - ;'

, - ,

.

.' . '■ ■

-■-.-

- · ' '·.··, '

'i/. ·-*;. '. ' : ■-. ;·■ ■:: .■.; :· -- ·'- .' ·. - .·■' - ' ·' -Λ'

'

~;·'.Λ·. '-.· ··'' - , ' -V - · '. ϋ".- : !*:' -·'■- —-

DISSERTATIO

Ε Χ Ε G Ε T I C Ο■Τ HE Ο L Ο G I C AΡ 3 Λ L Μ I DAVIDIS SECUNDI

SENSUM ILLUSTRANS.

(fl^uerelis agitari jamdiu coeptum e£fc, Veteres Scri-pturae Sacrae Interpretes finiftra faepius et manca ufosfuisfe Exegefi. Et certe, dum Myfticae euidam et Al¬legorien nimium induiferint interpretandi methodo, ftu-diaque ad magnam vaticiuiorum de Mesiia ejusque regnofpirituaii copiam Γη Veteri Teftameiito inveiligandamprncipue intenderint, fimplici perfpicuoque LibrorumSacrorum fenfui magnas obduxisfe tenebras videntur.Neque tamen ii nos fumus, qui poftulare fuftineamus #noftri sevi celebratos viros celebrandosque omni cartiisfeerrore, et negotio, Scripturse Sacrse fenfum enucleandt \flrenue fufcepto, certa fide et omni fine praejudicata opi¬nions defun&os fuisfe. Nam diffitendum non eft, ho-rum nonnuilos, nimio atque intempeftivo interpretatio-nis Hiftoricn amore captos, de refta via deflexisfe, et,ne ulia veftigia Vaticiniorum Mesfianorum exftarent, inlate patentem conjeéturarum campum deduftos fuisfe. Neclonge ab eorum fententia aberimus, ii qui fqerint, quidiverfas has Methodos, ftudiumque Vaticinia de Chriftonbique vel nusquam inveniendi disAmili finguli* aetatibusgenio adfcribenda esfe putaverint, quam vero opinionemtam materia propofita quam vires noftrse ulterius pro«fequi vetaut.

Artis

> 2 (Artis Hersnenev-tiese depravabioaem fuarn vel ma·

xisiie dueere originem a controveriiis, variis terr.pori-kus exoms , niifib negotiÖ patebit ei, qui perpenderifc*unumquemque in ρ ugn a η do pro re, de qua ipfi perfua-fisiimuiii eft et quam aiiis incuicare ftudet, argumento-rum vim et pondus non femper accurate ekaininare.Ecelefiae igitur Patribus eorumque fe&ätoribus ignofcen-dum videtur, ii, in div i na Religionis tuenda Aoftoritafceoccupati, nonnumqtiam oblique Scripturarn Sacram in»terpretaptes deprehenderentur3 idque eo magis, quodrnultis notitiis necesfariis , nunc denique fedula cura com-paratis et colle&is, deftituti t u erun t. Neque diftlcilio-res eri nus in venia Interpretihus ferioris aevi concedenda,licet hos in errorera aiiquando abreptos et juftum modumexcedentes obfervenius, cum icilicet ilios im.pugnarunt·,qui, vano capti rnetu, ne minima indaigentia omnia per-derent, antiquiorum veftigia anxie premere religion! il-bi duxerunt. Sed quanto vel longiores exfticerint, velvehementiores disfenfus, tanto certe majorem ex eopercipimus iaetitiam, quod adfutura propedieuv fcemporafperare fas eft, in qoi bus illiberales ilhe et ineptse ii testandem componi posfunfc a).

Qui fibi et aliis perfvadere voluerirrfc, Vätes VeterlsTeftamen t i a fua aefcate reniotiora neutiquam praedixisfe,eo confilio huic opinioni i ηÖftere videntur, quod doctri-nam de infpiratione, feu de ipeciali operatione et influxuDivino cum prseilantia rationis humana conjungi posfedubitaverint. Hos vero monifeos velimus; hane effica-ciam et operationem Divinam ejusque effeétum non ma¬

gis

λ) Vid, Plank's Einleitung in die Tfseolog. WiCeafchef-ten 1795. 2 Th; V. Kap.

5 3 C

g?s r;Vt!onf repirgnare, quam allas o.perationeS , altioreSquam -pro noitra intelligentia , a Beö profeétas, Nimi-rum qua? Vätes dixerunt eVentora, ea vere acciderunf ?tau tum q ue- c sr te abeft , tit, qoi ed i deront oracula Di vi¬na, ad causiäs naturales referant fua diéba, id quod fineeorum teftimoniis neo nos facér.e confideremus , quinpotius Deuni unicmn cognitionurrl iuartim auétorém pro·fite a η tur b). Quis poteil fcilicet esfe tam averfus a ve·ro, ut negefe apprime evenisfe ea, quas praefagivit Je·fajas in Cap. VIII., i - 8 de exfiiio judseis a r-ege AiTyriseinfer-endo, et Jeremias in Cap. L, LL de excidio Babe-iis; et, ut de toto genére djcamus, quod ad rnateriemquoque noftram'magis atti.net, Vaticinia in Veteri Tefta-mento ab antiquisfimis inde temporibrrs edifca, intima in-ter ié conjunftione cohaerentia, unum eundemque prae-ifåntioris Religionis Au&orem reipicere. Quis enimAbrahame in I Mof ΧίΓ, ι. 3. jam nunciatuuu, faspiuS-que aliis in locis promisfum, a Davide in ΡΓ. CX pluri-bosque aliis ut totius or bis.· terrarurn regem potentisfi-rnum et clementisfimum atque a Jef. in Cap. VIII) 23.IX, 6. 7. XI, r· ιό, caeterisque vatibus ad ejus fere ad-ventum celebratum, quis, qumfo, hunc revera esfe inVeteri Teftamento prsenutiatum Mesfiam non ingenueagnöfcat? Qua? enim argumenta ex obfcuritate vaticini-orurn fumere folent adVerfarii r), facile removeri poS-iunt, il confideremus, iila vaticinia non egere Hiftoricaperfpicuitate et fubtiiitate, et necesfaria quadam involuta

es fe

h) e, g, Esaj. Cap.i, 2. VI, %, 9, XXXVllI, 4. Arno* Cap.III,7. II.

c) Vid, C. Fr. Ammons Entwurf einer Chrifiologis desAlt. Teil. Erlang. 1794. Vorr. pag. 12.

J 4 C

esfe obfcuritate, non quidem ea, quas ftifo caliginem of-fundat, fed quae in eo inaxime pofita eft, ut confultoprematur aliqua futuri pars dj.

Quas cum ita fint} non opus certe nobis erifc plu-ribus argumentis, ut eomprobemus, Chriftum a VatibusHebraeorum manifefte fuisie praediétum. Et fi bene pro-meruisfe de Religione babeantur, qui, ne coeleftis do-£trina ex eo, quod failacibus fuperitruatur fundamentis,quid detrimenti capiat, operam dederunt, ut locis, per-peram, fed multorum annorum ferie de Chrifto explica-tis, vera fua et genuina tandem tribueretur fignificatio.

Con-

d) Id quod periti Vet. Tefi. icrutatoris planius probatumvoiuimus dicftis: Wenn ζ. B. von dem Mesßas wäre vorgefaßtworden, was heute zu Tage von einigen gefordert wird, dafser unter dem Konige Herodes ven Maria, da ße fish eben, nachdem Befehle des Kajfers, werde zu Bethlehem aufßhreiben laßeniniißcn, gebohren werden würde, dafs er ffefus heiffen werde,feine Hpoflel diefe und jene Nahmen füren werde, dafs fein Nor*laufer Johann, der Vater defelben Sacharia und die MutterEliföbeth genannt werden wird, und er felbß von Herodes wer¬de enthaupten werden; dafs ffefus unter Pontius Pilatus auf dieklage des hohez Gerichtes, werde ge'kreuziget werden u. f w.;fo würde Herodes , ffokann den Täufer nickt haben enthauptenläffen, und die ffuden würden ffefum nie zum Tode verdammt,und mithin auch nich auf die Kreuzigung gedrungen haben, unddoch lag diefes mit in dem Rathßnß'e Gottes, welcher in erfül-tyug gehen mufste, wie er varausgefegt war; mithin wäre dieWeiffagung nicht erfüllet worden, und folglich falfch get&efen.Vid. J. Jahn's Einleitung in die G'Qtil. Bücher des Alten Bun¬des II Th. Wien J803. pag· 365»

> * <

Condonandum foriitan nobis eft, quod momenta quse-dam, qualia noftra ilverit virium mediocritas, in medi¬um conferamus de vindicando vaticinio, nullo quidem jurein controverfiam vocato. Obfervationibus igitur nonnulligprsemisfis, au&orem Pfalrni Secundi et tempus, quopotisiimufi) hymnus ipie confcriptus esfe videtur, fp£-ébahtibtts, pia et venerabunda mente argumentum car-minis adgrediemur, ingenue tarnen Patentes, nequaquarrinos latere, quod variis laboret opella noftra imperfe-élionibus, quas tamen excufaturum fperamus, qui veri-tatem iine fuco quserit.

1 » · ' jDe aocftore Pfalmi Secundi, et tempore, quo edf-

tus fuerit, defmiendo non omnes inter fe confenfciunfcInterprefces ej. Opinionem, jam ab Apoftolorum indetemporibus conceptam f), Davidis hoc esfe Carmen ejus-que tempora refpicere, omnes fere Veteres tam Judae-

01 um

) β c

orom quam Chn-ftiatiorüm, Pfalroos commentariis Silo·ftrantes, una mente et voce fecuti funt g). Ab eorumiententia, jam longe diuque pervulgata, nonnihil rece-dere videtur Es rom. Rudingfjrus h), qui conjecluranijudaiorum quorumdam ? hoc Carmen Afapho jofapha-tico tribuendum esfe exiftimantium, recitavit. Hac longeprobabiitorein deinde fovtt opinionem Es Gottl. Paulus,a Nathane, dscens, ut Salomonen! regni heredem Divi-nifcus inflitutum Ifraelitis commendaret, concionatum furs-fe i). Qnoniodo cumque res fefe habeafc, Titulo praepo·iito ad nullam ducimur certitudinem, cum in libris He-hraicis hodiernis hic Pfaimus ο&νεπίγξοιφος eft k). Qui ve-ro Davidem. carminis au&orem, quavis ratione potue-rint, conftituere fibi propofuerunt, argumentum exinde

etiam

Ihdum a Davide haud dubie esfe confcdum; non vero ita, utcomprobet fententiam Kimchii, in pnefatione ad fuum in Pfal·mos Gommen tar iiim exhibitam, qui Davidi putat sdfcriben osesfe omnes iiios, qui nullum certum au&orem pra^fe feruntd

g) e. g. Salomo Jakchi, Kimchi, Aben-Esra. Vid. Ro¬sen μütl Scholia pag. 20. Hieronymus, vid. Gommern, ejusad Pfalmos.

h) Vid. Ejus Lihri Pfalmorum Paraf. Latin. Gorlici 1580·Μ 81. pag. 4°· et Anür. Riveti Operum Theolog. Tom. Alt.Rotterdam 1652.

i) In phil. Clavi iib. das Α. T. Pfalm. 1791. pag. 3. 4.kj\n Verfione iEthiopica et codicibus quibusdam vulgatisGrascis nomen quidem Davidis in Pfalmi initio obvenit, quie ta¬

rnen teftimonia non fatis certa et indubia f«nt, ut res exindeprobetur. Vid. Rivet, in J, c. et J. G. Starkii Synopi. Bf«bliotht. Exeget. in Vet. Teil. IV. p, Leipz. 1770.

) 7 C

etiam qnseilt'erunfc, quod, Libro Pfalmorvnn nomen Da·vid is oliro ■ praefcriptum- fuisie certo cerfcius exiitimantes,iliud Piaimo noöxo, qai a nonnullis. ut primum refei tür,adfigi fupervaeaneum putavgrint 1).

Pfalmum Secundum non ad antiqulorem aötatem,quam Davidis referendum esfe ftatim ex eo Jiquet, quodin univerfa Pfaimoruoj coileétione ne -unus quidem , no-magefimo excepto, Moß adfcripto, obvtfniat, qui veto-iftitjs tempus prodit m). Nam, etiamii a priieis inde t ei«pubiicäs Hebraeae temponbus quaedam Vatum Coliegiaexflitisfe, adeoque a Samuele non primum inftituta, iedfolumrnodo reßaurafca, concederemus, attamen cåfroinaqnaedam horum Vetuftisfimorum Vatum adhuc in LibrisPfalmorum. iuperesfe, probari non poteß , inprimis cumneque Infcriptiones, nec res, quas in his continentur, in-

dicare

Ij Moreni Pfalmum Primum et Secundum in unum con-jan gendi, pluribus Rabbink, quos citat Klmchius, ufitatum, cuivero tam argumentorum quam Sryli diveifitas repugnat, velprimum Pfalmum in proocinii loco referendi, ut Basilius, quivocat primum 7Τξοό)μίον βξαχυ , prsefertini ex iedione verlus 33,Cap. XIII. Aef. Apoit , in quo citatur carminis noüri verfus Se-pti 111 us ut sv τω φοίλμω τω τΐξωτοί-, in quibusdatn exempl&ri-bus cccuneme ab EraSmo Bengelio et Greisbachio dein»de recepta, exortum esfe judicamus. Huc accedit, quod plu-res Codices Hebrrei inventi flint,. quorurn unus jam Origininotus erat, in qsibus Pfaimus noßer eß numero primus; necnon alii , u'oi utrique unum continuum faciunt, Vid. Rosenmüll.Eichhorn. Rivet. Jahn, in 1. c.

in) Mirum et memorandum, quod ipfe Grotius ßbi per-mifit Judasorum quorurn dam revocare fententiam, Adamuin fci-licet et Melchifedecum etiam inter Pfalmorum aucßores esfe nu-in eraη dos. Vid. Eichhorn in 1. c- pag. 393»

) 8 (

clicare videntur haec e temporibus illis bellicofis et fero-cibus potuisfe emanare. Qui hune Pfalmum pofl tem-pora Davidis apparuisfe opihantur, hoc e veriu Textoprobatum volueront, iciiicet qnod rton iii Sion'e five Hie*rofolymis, fed primum Bethlehem! n) et denique Hebro-ne oj nn&us erat rex Davides. Rem plenius infra ex-pofitun ils mox fuafum vohiimus, ne nim.iäm Hifioricieverfus hnjus interpretation! operam dent. Nobis veroDävidi prae ceteris Pfalmum noftrum esfe tribnendumftatuentibus, omnia licet dubia non remota fint, maxi¬mum tamen pondus noftrae fententiae ex hoc ipfo nan-cifci videtur, quod et hic et alii , qui Davidem certumau

) 9 (

Quo vero tempore et qua occaßone prsefertim Davideshoc Carmen ediderifc, perdiiiiciie eit dijudicatu; quoadex conje&ura trahere licet, fafcemur nos lubentisfimeGrotii et Eckermanni addiétos esfe opinioni, Davi«dem hone Pfalmum, cum Philifteos et alias finitiinasgentes beilo fubegerit, cecinisfe s), quamvis largiamur,conjeftaras·, omnibus Hiiloriae fubfidiis deftitutas, parumdubiis rebus conciiiare lucis et fidei.

Hsec quidem haétenus. Ad Subjeétum Pfalmi de-finiendum jam procedamus. Qua feiÜcet in re licet mulfcidoétorum virorum exiliterint disfenius , noitrum tarnenerit, ne omnino negotio fufeepfco deesfs videamur, in-genue noftras qualeScumque proponere meditationes.Divinam auiboritatem Apoitolorum venerantes Patres*Pfalmum Secundum ad Chriitum ejusque Eccleiiarn re-ferre , haud dobitarunt /).· Patribus vero neu. tantamaccedere credéremus auéloritatem, ut eideua plane aq-quiefeere posfemus, nam alia in re, potioribus duéti ar-gumentis , a communi eorum ac concordi explicationerecedere non dubitabimus; quin potiüs facile inducere-mur, ut Piahno eminentiorem et anguftiorem fenCum iub-

B jänga-

quam enim de -tribubus Ifraeliticis ufurpatur;, nec demus,vocabulo OoSe) intelligi, qui regmm affeStarent; parum praetereacongruit numerus pluralis in Unieum Adonijam. Vid. Rosenm.in 1. c. pag. 26.

s) Vid. Äbrah. Calovii Bibl. Teil. Vet. Illuilrat. Dresd.et Lipiise 17191 et Rosenmüll, in 1. c..pag. 22.

t) e, g, Hieronymus in Conimentariis fuis ad Pf. Ilrdum:Audacis eft hune Pfalmum interpretari veile poß Petrum: immode eo fentire aliud quam in.ABibus Apoßolorum dixerit Petrus,

> - > Ισ C( Igjungamus, ab iliis.Novi Testament! locis «)., ubi alle«gatur et de Chriilo expon-itur , admoniti. Et de eeteroIi explanare posfimus, ea , qtiae Pialmo contineotur, noneonvenire niii Mesijae, et bis notas, Chriito proprias,inesfe , rem ahunde explieatam ceniemus; quae quidemipfa , in demonftrando Carmen aliquo-d de Mesfia ageie ,doCumenta efc enteria Cokr. Göttl. Anton certisfimahabuit w).

Nihil in carmine occurrere, quod ad certam quan-dam perfonam antiquioris aevi noitram cogitationem avo-cet, facile videmus. Nam niii incerta pro cerfcis ha,bea-mus, c^vendum, ne ex imtilitudine quadam carminis etconnexione cum aijqito in Hebrsese gentrs Hiftoria even*tu Jejusmodi quid in illo depingi mox concludamus. Ar¬gumenta , hunc errorem impugnantia, aeque ex tinguio-rum verfuum vi et iitnplici figniiicatione, ac e contirmo-eorum nexu defumta exponemus. Et ninrium utique iuoplacito indulgere videntur, qni e. g. VeWum Septimumfeq de Davide, teu de Salomone, fen de Joi'aphato, utDei Prorege, vei ejus Fiiio "adoptivo explicändpm pti«teilt. Centra eniin interpretationen!. Pauli, qui in Act.Apaft. XIII, 33 et in Ep. ad-Hebr. I, f. de proprio DeiFilio hunc Veriiim adturum esfe vult, nihil valent mo-nienta ex 2. Sam. VII , 14. efc ex Pf. LXXXIX petita, in«primis, ii majorem hujus verfus vim efc verba expresilo»ra eönPderaVerimus. Argumente a Vertu O&avo, l'eua dominii rnagnitudine isepenimrero furnto, non necesfeeil, ut valde adhsereainus, ccncedenteSj rationem e t rafft

*' .,· ,·,·■ : esie .·

u) Δ&. Apoft. IV, 2ϊ. 26. ΧΙίΙ, 3?· E^r. G 5· V 5°w} In Fibr. Ds rations propheticis Mesßanas interpretanda

etrtisßma rtioßrwqm cetati accomodatisßma. Vitteberg, 17860