44((118833)) KKwwiieecciieeƒƒ 22000066 ISSN 0867-8952

Fot.

Kat

arzy

na H

oppe

Za polski Ko∏obrzeg...Zabezpieczenie dziedzictwa,troska o pami´ç

Za polski Ko∏obrzeg...Zabezpieczenie dziedzictwa,troska o pami´ç

Na wst´pie uroczystoÊci delegacjew∏adz samorzàdowych, kombatan-ci i dyrekcja OÊrodka z∏o˝yli wieƒcei wiàzanki kwiatów przed tablicà gen.St. Maczka. Po czym przybyli na uroczy-stoÊç udali si´ do sali gimnastycznejOÊrodka. GoÊci przywita∏ jego dyrek-tor, RRyysszzaarrdd BBiieelleecckkii. Wyg∏oszono oko-licznoÊciowe przemówienia. Nast´pnie– goÊç honorowy rtm. WWiittoolldd DDeeiimmeell,prezes Zarzàdu G∏ównego ZwiàzkuKó∏ 1 Dywizji Pancernej w WielkiejBrytanii, wr´czy∏ Z∏ote Odznaki 1 Dy-wizji Pancernej. Trzej kombatanci i kil-ka osób spoÊród grona pedagogicznegootrzyma∏o Odznaki Przyjació∏ Dziecka.

Kulminacjà obchodów rocznicowychby∏ koncert w Operze Nova w Bydgosz-czy. Tam te˝ kierownik UdSKiOR, mi-nister JJaann TTuurrsskkii – wr´czy∏ KKrrzzyysszzttooffoo--

Ods∏oni´cia tablicy dokonujà: dyrektor Szko-∏y Grzegorz Nazaruk, Zbigniew Podgórskii prof. Zbigniew Kikiewicz

W61. rocznic´ zakoƒczenia walk naWale Pomorskim i zdobycia Ko-∏obrzegu ods∏oni´to tablic´ pamiàtko-wà, poÊwi´conà ˝o∏nierzom 1 ArmiiWojska Polskiego. PoÊwi´cenia tablicydokona∏ ks. WWiieess∏∏aaww RRaakkoowwsskkii, nast´p-nie zaproszeni goÊcie z∏o˝yli przed niàwieƒce i wiàzanki kwiatów. Urzàd doSpraw Kombatantów i Osób Represjo-

17 marca br. w Szkole Podstawowej Nr 38 im. Zdobywców Wa-∏u Pomorskiego w Bydgoszczy odby∏y si´ uroczystoÊci poÊwi´-cone Patronowi Szko∏y.

Ku czci zdobywców Wa∏u Pomorskiego

17 marca br. w OÊrodku Szkolno-Wychowawczym Nr 2 dla Dzie-ci i M∏odzie˝y S∏abo S∏yszàcej i Nies∏yszàcej im. gen. Stanis∏awaMaczka w Bydgoszczy odby∏y si´ obchody 59. rocznicy powsta-nia OÊrodka oraz 9. Dnia Patrona.

Bydgoszcz

Pancerniacy gen. St. Maczka – dzieciom

wwii KKrraawwcczzyykkoowwii Krzy˝ Kawalerski Or-deru Odrodzenia Polski, nadany przezPrezydenta RP. Odznaczony artysta wy-stàpi∏ nast´pnie w koncercie charyta-tywnym, z którego dochód przeznaczo-ny zostanie na sfinansowanie letniegowypoczynku dzieci nies∏yszàcych.

K.H.

Naszym drogim CzytelnikomWielkiej Polskiej Rodzinie Kombatanckiej

z okazji Âwiàt Wielkiej Nocynajlepsze ˝yczenia dobrego zdrowia

i wszelkiej pomyÊlnoÊci sk∏ada Redakcja „Kombatanta”

KOMBATANT 2006 nr 42

Wizyty kierownika Urz´du

Minister Jan Turski wr´czy∏ KrzysztofowiKrawczykowi Krzy˝ Kawalerski Orderu Odro-dzenia Polski

Rtm. Witold Deimel gratuluje odznaczonemuZ∏otà Odznakà 1 Dywizji Pancernej p∏k. Ja-nowi Ozdze, dyrektorowi Departamentu Woj-skowego Urz´du do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych. Obok pozostaliodznaczeni: Maria Cegielska, Ewa Maniszew-ska i Anna Bielawska

Zaproszeni na uroczystoÊç goÊcie wraz z dy-rektorem OÊrodka Ryszardem Bieleckim przytablicy pamiàtkowej

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

nowanych reprezentowa∏ dyrektor De-partamentu Wojskowego, p∏k JJaann OOzzggaa.ZZbbiiggnniieeww PPooddggóórrsskkii i prof. ZZbbiiggnniieewwKKiikkiieewwiicczz (obaj – uczestnicy walk o Wa∏Pomorski i Ko∏obrzeg oraz Kawalero-wie Orderu Wojennego Virtuti Milita-ri), przypomnieli zgromadzonym histo-ri´ dzia∏aƒ wojennych na tym tereniei zaapelowali o pami´ç o tamtych wyda-

rzeniach. UroczystoÊç zakoƒczy∏a si´koncertem Orkiestry ReprezentacyjnejPomorskiego Okr´gu Wojskowego.

K.H.

KOMBATANT 2006 nr 4 3

od czasu odrodzenia si´ Paƒstwa Polskiego po latach zabo-rów a˝ po dzieƒ dzisiejszy, jednym z wa˝niejszych przeja-wów spo∏ecznej aktywnoÊci jest dzia∏alnoÊç stowarzyszeƒzrzeszajàcych weteranów walki o niepodleg∏oÊç Polski i ofia-ry represji.

Przez wszystkie te lata ofiarnie s∏u˝yliÊcie Paƒstwo Ojczyê-nie i nadal kontynuujecie prac´ na rzecz upami´tnianiai upowszechniania najwspanialszych tradycji or´˝a polskiegoi szerzenia postaw patriotycznych. JesteÊcie niestrudzonymior´downikami pami´ci o tych, którzy przelewali swojà krewi oddali ˝ycie za Polsk´.

Czas jednak up∏ywa nieub∏aganie. Wielu spoÊród zas∏u˝o-nych weteranów - ze wzgl´du na s´dziwy wiek - nie jest ju˝w stanie uczestniczyç w pracach swoich stowarzyszeƒ, cow konsekwencji prowadzi do zaprzestania dzia∏alnoÊci a na-wet likwidacji istniejàcych w kraju i poza nim polskich orga-nizacji kombatanckich.

Troskà Paƒstwa staje si´ sprawa ochrony i zabezpieczeniabezcennego dziedzictwa, jakim sà gromadzone przez wielelat zbiory dokumentów i pamiàtek.

O problemie, który z rosnàcym nasileniem nurtuje wetera-nów - jak ocaliç duchowe dziedzictwo, pamiàtki z przesz∏oÊcioraz dorobek organizacyjny polskich Êrodowisk kombatanc-kich - dyskutowano podczas posiedzenia Rady do SprawKombatantów i Osób Represjonowanych w dniu 9 lutego2006 r. Rada zobowiàza∏a Kierownika UdSKiOR do zorgani-zowania spotkania przedstawicieli Êrodowisk kombatanckichoraz kompetentnych w tej sprawie instytucji. Spotkanie takieodby∏o si´ 2 marca 2006 r. Podczas narady przyj´to, i˝ jednàz form pomocy w zabezpieczaniu spuÊcizny po organizacjach

DoPolskich Organizacji KombatanckichSzanowni Paƒstwo,

Z wyrazami g∏´bokiego szacunku

Kierownik Urz´du do Spraw Kombatantówi Osób Represjonowanych

Jan TurskiWarszawa, 16 marca 2006 roku

UUrrzzààdd ddoo SSpprraaww KKoommbbaattaannttóóww uull.. WWssppóóllnnaa 22//44,, 0000--992266 WWaarrsszzaawwaaii OOssóóbb RReepprreessjjoonnoowwaannyycchh tteell.. 002222 666611 8877 0022

NNaacczzeellnnaa DDyyrreekkccjjaa uull.. DD∏∏uuggaa 66,, 0000--995500 WWaarrsszzaawwaaAArrcchhiiwwóóww PPaaƒƒssttwwoowwyycchh tteell.. 002222 883311 9955 8844

AArrcchhiiwwuumm AAkktt NNoowwyycchh uull.. HHaannkkiieewwiicczzaa 11,, 0022--110033 WWaarrsszzaawwaaww WWaarrsszzaawwiiee tteell.. 002222 882222 5522 4455Tam te˝ uzyskacie Paƒstwo adresy najbli˝szych placówek archiwalnych.

kombatanckich b´dzie powo∏anie w Urz´dzie do SprawKombatantów i Osób Represjonowanych - ZZeessppoo∏∏uu DDoorraadd--cczzeeggoo ddoo SSpprraaww ZZaabbeezzppiieecczzeenniiaa DDoorroobbkkuu OOrrggaanniizzaaccjjii KKoomm--bbaattaanncckkiicchh, który b´dzie pe∏ni∏ funkcje koordynacyjno-do-radcze zwiàzane z dzia∏aniami na rzecz zachowania spuÊciznypo organizacjach kombatanckich.

PPoommooccàà ww wwiieecczzyyssttyymm zzaabbeezzppiieecczzeenniiuu bbooggaatteejj ssppuuÊÊcciizznnyyddookkuummeennttaallnneejj ssàà ggoottoowwee ss∏∏uu˝̋yyçç aarrcchhiiwwaa ppaaƒƒssttwwoowwee. Tworzàone rozleg∏à sieç 90 placówek obejmujàcych ca∏y kraj. Od latwspó∏pracujà ze Êrodowiskami kombatanckimi, przejmujàc naprzechowanie ich dokumentacj´. Archiwa mogà przyjmowaçdokumenty pod postacià daru lub depozytu, na podstawie wza-jemnej umowy, po podj´ciu przez organ stowarzyszenia stosow-nej w tej sprawie uchwa∏y. Archiwa nie tylko gwarantujà wieczy-ste przechowywanie dokumentów, ale tak˝e ich uporzàdkowa-nie, opracowanie, a przede wszystkim udost´pnianie wszystkimu˝ytkownikom.

Dzi´ki temu archiwalia te nie tylko zostanà zabezpieczone,ale b´dà tak˝e dost´pne dla badaƒ, dla poznania tradycjiwalk niepodleg∏oÊciowych oraz dzia∏alnoÊci stowarzyszeƒ.Mo˝liwe b´dzie równie˝ ich wykorzystanie w edukacji m∏ode-go pokolenia.

DDzziiaa∏∏aajjààcc wwssppóóllnniiee nnaa rrzzeecczz zzaacchhoowwaanniiaa cceennnneejj ddookkuummeennttaaccjjii,,ppoozzwwaallaammyy ssoobbiiee zzwwrróócciiçç ssii´́ ddoo oorrggaanniizzaaccjjii oorraazz ÊÊrrooddoowwiisskkkkoommbbaattaanncckkiicchh,, kkttóórree nniiee ssàà ww ssttaanniiee ddaalleejj pprrzzeecchhoowwyywwaaçç zzggrroo--mmaaddzzoonnyycchh ww cczzaassiiee sswwoojjeejj ddzziiaa∏∏aallnnooÊÊccii ddookkuummeennttóóww,, aabbyy ww tteejjsspprraawwiiee nnaawwiiààzzaa∏∏yy kkoonnttaakktt zz nnaajjbbllii˝̋sszzyymmii aarrcchhiiwwaammii ppaaƒƒssttwwoowwyy--mmii lluubb AArrcchhiiwwuumm AAkktt NNoowwyycchh ww WWaarrsszzaawwiiee..

We wszystkich sprawach wymagajàcych bli˝szych wyjaÊnieƒprosimy zwracaç si´ do nast´pujàcych instytucji:

Naczelny Dyrektor Archiwów Paƒstwowych

Daria Na∏´cz

Inicjatywa spotkania zrodzi∏a si´ podczas posiedzenia Ra-dy do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanychw dniu 9 lutego br., kiedy to liczni cz∏onkowie Rady sygna-lizowali narastajàcy w Êrodowiskach niepokój o sposób zabez-pieczenia dokumentacji i pamiàtek po organizacjach komba-tanckich. Ów zrozumia∏y niepokój wynika ze ÊwiadomoÊcibiologicznych skutków, jakie niesie up∏yw czasu. Równie˝ doUrz´du docierajà alarmujàce sygna∏y o problemach wieluspoÊród organizacji, które nie sà ju˝ w stanie samodzielniefunkcjonowaç. Stowarzyszenia, w których pozosta∏a zaledwiegarstka kombatantów, praktycznie nie majà mo˝liwoÊci wy∏o-nienia swoich zarzàdów. Na dzieƒ 30 wrzeÊnia 2005 r. (wg da-nych ZUS, KRUS i in.) – liczba podopiecznych UdSKiORwynosi∏a 563.303 osoby, w tym 160 tys. weteranów wojennych.Od wrzeÊnia 2004 r. do wrzeÊnia 2005 r. 27 tys. osób odesz∏ona „wiecznà wart´” (w tym – 12 tys. weteranów wojny).

Minister JJaann TTuurrsskkii otwierajàc dyskusj´ poinformowa∏, i˝mo˝liwoÊci Urz´du w zakresie przejmowania akt sà ograni-czone ustawà z dn. 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie ar-chiwalnym i archiwach i sprowadzajà si´ wy∏àcznie do prze-chowywania dokumentacji – jako akt do spraw – po by∏ymZboWiD, traktowanym jako poprzednik UdSKiOR. Nato-miast akta innych stowarzyszeƒ przekazywane sà do tereno-wych archiwów lub bezpoÊrednio do Archiwum Akt Nowych.

Zakres realizacji na∏o˝onego na Urzàd – ustawowego obo-wiàzku, jakim jest: upami´tnianie i popularyzowanie historiidotyczàcej walk o Odrodzenie Polski i represji wojennychoraz okresu powojennego (ustawa o kombatantach... z dnia24 stycznia 1991 r. art. 23 ust. 3 pkt 4) wyznaczajà mo˝liwoÊcifinansowe (od 500 tys. do 1 mln z∏ rocznie na dofinansowywa-nie wydawnictw, tablic pamiàtkowych, organizacji uroczysto-Êci etc.). Tote˝ Urzàd – w rozwiàzywaniu z∏o˝onej problema-

2 marca 2006 r. w siedzibie Urz´du do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych odby∏a si´narada, podczas której omawiano problemy zwiàzane z przejmowaniem i zabezpieczaniem dzie-dzictwa po istniejàcych w kraju i za granicà polskich organizacjach kombatanckich. W spotkaniu,obok przedstawicieli UdSKiOR na czele z ministrem Janem Turskim, uczestniczyli nast´pujàcycz∏onkowie Rady do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych: W∏adys∏aw Matkowski – prezes Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kraju; Czes∏aw Cywiƒski – prezes ÂwiatowegoZwiàzku ˚o∏nierzy Armii Krajowej; Henryk Strzelecki – przewodniczàcy Krajowej Rady by∏ych ˚o∏-nierzy Batalionów Ch∏opskich Zwiàzku Kombatantów RP i By∏ych Wi´êniów Politycznych, wice-przewodniczàcy Rady. Obecni byli m.in. przedstawiciele: Kancelarii Prezydenta RP – Emilia B∏a-szak; Ministerstwa Obrony Narodowej – dyrektor Departamentu Wychowania i Promocji Obronno-Êci Krzysztof Sikora; Naczelnej Dyrekcji Archiwów Paƒstwowych – dyrektor Archiwum Akt NowychJolanta Louchin; Instytutu Pami´ci Narodowej – wiceprezes Janusz Krupski. Poni˝ej przedstawiamy obszernà relacj´ z przebiegu dyskusji na temat, który z rosnàcym nasi-leniem nurtuje weteranów – jak ocaliç pamiàtki z przesz∏oÊci oraz dorobek organizacyjny pol-skich Êrodowisk kombatanckich od zapomnienia.

Zabezpieczenie dziedzictwa, troska o pami´ç

tyki zwiàzanej z sukcesjà – mo˝e pe∏niç wy∏àcznie funkcj´ ko-ordynatora i doradcy. Minister zadeklarowa∏, ̋ e – poprzez po-wo∏anie odpowiedniej struktury – b´dzie mo˝na uzyskaçw Urz´dzie porad´ prawnà (np. jak rozwiàzaç stowarzysze-nie), czy dotyczàcà zabezpieczenia archiwów kombatanckich.

Na fakt zaniechania dzia∏alnoÊci przez wiele stowarzyszeƒzwraca∏ uwag´ prezes WW∏∏aaddyyss∏∏aaww MMaattkkoowwsskkii, zaznaczajàc jed-noczeÊnie, i˝ zwykle decyzje o likwidacji odk∏adane sà na póê-niej: – Istnieje presja oddolna w stowarzyszeniach, którychcz∏onkowie bojà si´ postawiç kropk´... To zaÊ stwarza zagro-˝enie utraty cennego dorobku stowarzyszeƒ – nie tylko doku-mentów z okresu walki, ale i ich dorobku organizacyjnegoz wielu lat dzia∏alnoÊci... Zg∏osi∏ propozycj´ powo∏aniaw Urz´dzie do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowa-nych – Zespo∏u Doradczego do Spraw Zabezpieczenia Do-robku Organizacji Kombatanckich, który by∏by inicjatoremwystàpieƒ do sàdu o ustanowienie likwidatora, nast´pnie zaÊ– pe∏ni∏by istotnà rol´ w pokierowaniu jego pracà. To – zda-niem Pana Prezesa – mog∏oby zapewniç spokojny, d∏u˝szy ˝y-wot organizacji, które nie musia∏yby istnieç pod presjà ko-niecznoÊci podj´cia dzia∏aƒ likwidacyjnych.

– Akta organizacji to tylko cz´Êç zagadnienia – mówi∏ pre-zes W∏. Matkowski – zw∏aszcza ˝e wiele z nich nie przedstawiawi´kszej wartoÊci archiwalnej. Problem stanowià pamiàtki,przedmioty, sztandary – gdzie je sk∏adaç? Tymi, które nie po-siadajà wartoÊci historycznej, nie zainteresuje si´ ˝adne mu-zeum. Przekazujemy je do izb pami´ci w szko∏ach, jednost-kach wojskowych, do domów kultury, np. w Woli Gu∏owskiej,gdzie utworzone zosta∏o niewielkie muzeum czynu bojowegoKleeberczyków...

Powinna zostaç przygotowana w Urz´dzie instrukcja, wska-zujàca praktyczne mo˝liwoÊci rozwiàzaƒ w fazie poprzedzajà-

KOMBATANT 2006 nr 44

Narada w sprawie spuÊcizny po stowarzyszeniach kombatanckich

cej likwidacj´. Co nastàpi, gdy wi´kszoÊç stowarzyszeƒ ulegnielikwidacji? – Mog∏oby powstaç Stowarzyszenie Tradycji Nie-podleg∏oÊciowej (niekombatanckie, bowiem próby przed∏u˝e-nia istnienia organizacji, prowadzone poprzez nabór m∏odychludzi – to czysta iluzja). Na jego czele powinna stanàç osobaobdarzona wielkim autorytetem, co gwarantowa∏oby wysokàpozycj´ stowarzyszenia w paƒstwie i mog∏oby przyciàgnàç in-ne wybitne osobistoÊci: profesorów, nauczycieli, dziennikarzyetc. By∏aby to organizacja pozarzàdowa o charakterze organi-zacji po˝ytku publicznego, finansowana bezpoÊrednio po-przez dotacje paƒstwowe oraz poÊrednio – dzi´ki kwotom po-chodzàcym z odpisów od podatków.

Prezes CCzzeess∏∏aaww CCyywwiiƒƒsskkii nawiàza∏ do sytuacji ÂwiatowegoZwiàzku ˚o∏nierzy Armii Krajowej, który obecnie liczy 24 tys. cz∏onków zwyczajnych oraz 6 tys. cz∏onków nadzwy-czajnych – nauczycieli, dzia∏aczy spo∏ecznych etc.

– 15 lat temu by∏o nas 80 tysi´cy... Temat jest wi´c bardzowa˝ny. Zg∏aszajà si´ do nas doktoranci, tak˝e z zagranicy.Podczas sesji dzia∏ajàcego od 5 lat Klubu Historycznego im. Stefana Roweckiego „Grota” pojawia si´ wiele pytaƒ, bo-wiem nie ma w Polsce indeksu dokumentów z czasów walkio niepodleg∏oÊç. M∏odzie˝ cz´sto b∏àdzi...

W naszym Zwiàzku, w debatach dotyczàcych przysz∏oÊcidominujà dwa zasadnicze nurty. Pierwszy z nich zak∏ada, ˝ezwiàzek trwa do ostatniego kombatanta, po czym rozwiàzujesi´. Drugi nurt, znajdujàcy doÊç du˝o zwolenników – to przyj-mowanie w szeregi Zwiàzku m∏odych osób, którym jego ideesà bliskie, i które powoli przejmujà dzia∏alnoÊç. IstniejeZwiàzek Pi∏sudczyków – zrzeszajàcy ludzi zakochanych w hi-storii... Za∏o˝ona w 1921 roku w USA organizacja SWAP(Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej) kontynuujedzia∏alnoÊç, mimo ˝e nie ma ju˝ ˝adnego kombatanta z tam-tych lat. Zatem temu rozwiàzaniu tak˝e trzeba si´ przyjrzeç.

Utworzenie w Urz´dzie Zespo∏u Doradczego do SprawZabezpieczenia Dorobku Organizacji Kombatanckich jestniezb´dne. Wielkà grup´ akt kombatanckich stanowià unika-towe dokumenty historyczne. Druga grupa – „mieszana” – zawiera dokumentacje stowarzyszeƒ i pojawiajà si´ w niejwàtki historyczne. Trzecia, zwiàzana z dzia∏alnoÊcià organi-zacji kombatanckich, stanowi odr´bnà, lecz równie˝ ciekawàgrup´. Ilustruje ona, w jaki sposób oddzia∏ujemy na m∏o-

dzie˝, jak wspó∏pracujemy z 300 akowskimi szko∏ami. Pozo-sta∏e materia∏y, np. rozliczenia finansowe, to – po obowiàzko-wym okresie przechowywania – „makulatura”... Wreszcie – istniejà ogromne, unikatowe zasoby prywatne...

Prezes Czes∏aw Cywiƒski, zgadzajàc si´ z potrzebà powo∏a-nia Zespo∏u..., zaproponowa∏ poszerzenie problematyki, jakàb´dzie si´ on zajmowa∏ – o sprawy archiwizacji.

Wiceprzewodniczàcy Rady HHeennrryykk SSttrrzzeelleecckkii poinformo-wa∏, ˝e Zwiàzek Kombatantów RP i By∏ych Wi´êniów Poli-tycznych – ∏àcznie z wdowami i wdowcami, liczy obecnie 470 tys. cz∏onków, skupionych w 47 okr´gach i 2.500 ko∏ach.Mówi∏ tak˝e o rozwiàzaniach, jakie stosuje ZKRP i BWP: – My ∏àczymy, a nie likwidujemy. Np. jeÊli któryÊ z okr´gównie mo˝e dzia∏aç, wówczas przy∏àczamy go do sàsiedniego.Goràco popar∏ ide´ powo∏ania Zespo∏u...

Dyrektor Archiwum Akt Nowych JJoollaannttaa LLoouucchhiinn zapew-ni∏a, ˝e dla archiwistów wa˝ne sà nie tylko oryginalne doku-menty z epoki, ale tak˝e dokumentacja dzia∏alnoÊci stowarzy-szeƒ: – Patrzymy na to z innej perspektywy. Gromadzimy ak-ta dla nast´pnych pokoleƒ. To, co dziÊ sprawia wra˝enie do-kumentu nie pierwszej wagi – za 100 lat mo˝e byç informacjàniezwykle cennà. Zw∏aszcza dla wnuków, synów tych osób...Fachowcy – archiwiÊci muszà dokonaç selekcji i wskazaç, któ-re dokumenty nale˝y przekazaç do wieczystego zachowania.

Archiwum Akt Nowych ju˝ od 10 lat prowadzi dzia∏alnoÊçskierowanà do kombatantów oraz instytucji i podmiotów,które posiadajà akta z czasów wojny – nies∏ychanie rozpro-szone, bo tak skomplikowane by∏y nasze dzieje.

Nasze archiwa gromadzà i udost´pniajà dokumenty, g∏ów-nie na potrzeby badaƒ naukowych, dzia∏alnoÊci edukacyjnejczy popularyzacji. Nie ma przepisów ograniczajàcych dost´pdo dokumentacji i ka˝dy, pr´dzej czy póêniej, musi trafiç donaszych pracowni naukowych.

W Polsce istniejà 3 centralne archiwa paƒstwowe, któreposiadajà 30 oddzia∏ów na terenie województw. W sumie – funkcjonuje 90 placówek na terenie kraju, które zajmujàsi´ gromadzeniem, udost´pnianiem i konserwacjà doku-mentów. 8 maja 2002 r. ówczesny prezes Oddzia∏u War-szawskiego ÂZ˚AK oraz dyrektor Archiwum Akt Nowych

KOMBATANT 2006 nr 4 5

Na zdj´ciu od prawej: prezes SPK w Kraju W∏adys∏aw Matkowski orazKrzysztof Sikora – dyrektor Departamentu Wychowania i PromocjiObronnoÊci MON

Minister Jan Turski w rozmowie z prezesem ZG ÂZ˚AK Czes∏awemCywiƒskim oraz wiceprezesem IPN Januszem Krupskim

Fot. Ewa DuminFot. Ewa Dumin

Ciàg dalszy na str. 6

uroczyÊcie podpisali umow´ o przekazywaniu akt do zaso-bów Archiwum. (...)

Staramy si´ tworzyç zbiory dokumentów na p∏ytach CD-ROM, np. dotyczàce Powstania Warszawskiego, dzi´-ki czemu szybciej mogà one trafiç np. do szkó∏. Pozyskuje-my fundusze na ten cel. (...) W naszych zasobach jest ar-chiwum KC PZPR, a w nim – materia∏y dotyczàce ArmiiKrajowej, Delegatury Rzàdu na Kraj i in.

JesteÊmy Paƒstwa sojusznikami – istniejemy, by te zbio-ry gromadziç (niezale˝nie od muzeów czy izb pami´ci). Napodstawie zebranych przez nas dokumentów pisana b´dziehistoria dla nast´pnych pokoleƒ. Tylko archiwa paƒstwowemogà prowadziç t´ dzia∏alnoÊç – nie ma sensu powo∏ywaniekolejnych bytów, które nie wiadomo, czy przetrwajà. NaszePaƒstwo w 1939 roku znikn´∏o z mapy, jednak archiwaprzechowa∏y dokumenty. Tradycja z tamtych lat – zbiera-nia, chronienia tych dokumentów – jest dla nas ˝ywa...

Minister JJaann TTuurrsskkii z satysfakcjà przyjà∏ deklaracj´ dy-rektor Archiwum Akt Nowych oraz zaproponowa∏ opra-cowanie skierowanego do wszystkich Êrodowisk i zwiàz-ków kombatanckich Apelu, informujàcego o mo˝liwoÊciprzekazywania do najbli˝szego na danym terenie archi-wum paƒstwowego akt i dokumentów organizacyjnych,a tak˝e pamiàtek osobistych. Kierownik UdSKiOR poin-formowa∏, i˝ utworzy Zespó∏ Doradczy do Spraw Zabez-pieczenia Dorobku Organizacji Kombatanckich (w jegosk∏ad wejdà: prawnik, archiwista, historyk), który b´dziepe∏ni∏ funkcje koordynacyjno-doradcze w zakresie sprawzwiàzanych z dzia∏aniami na rzecz zachowania spuÊciznypo stowarzyszeniach kombatanckich. J. Turski wskaza∏równie˝ na potrzeb´ wypracowania – w dalszych rozwa˝a-niach, dotyczàcych przysz∏oÊci ruchu kombatanckiego – docelowego, systemowego rozwiàzania. Interesujàcymwzorem mo˝e byç dzia∏ajàca we Francji – Fundacja „Pa-mi´ç Francuska”. Powo∏ana pod auspicjami PrezydentaRP Fundacja ∏àczy∏aby funkcje obecnie rozproszone (np.Urz´du do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowa-nych, Rady Ochrony Pami´ci Walk i M´czeƒstwa i in.)i zasilana by∏aby z bud˝etu Paƒstwa. Instytucja ta czuwa-∏aby nad zachowaniem i ochronà tradycji walk niepodle-g∏oÊciowych oraz pami´ci o ich uczestnikach. Uwzgl´d-nia∏aby zadania zwiàzane z popularyzacjà i wychowaniem.Zdaniem Jana Turskiego, nale˝y podjàç prób´ wypraco-wania takiej koncepcji, którà mo˝na by∏oby przed∏o˝yçPrezydentowi RP i w parlamencie.

Przedstawicielka Kancelarii Prezydenta RP EEmmiilliiaa BB∏∏aa--sszzaakk zapewni∏a uczestników narady, ˝e Prezydent RPLLeecchh KKaacczzyyƒƒsskkii z wielkà troskà odnosi si´ do wszelkichdzia∏aƒ na rzecz Êrodowisk kombatanckich i z∏o˝y∏a de-klaracj´, ˝e omawiane na spotkaniu inicjatywy b´dà jed-nym z pierwszych zagadnieƒ, którymi zajmie si´ powo∏anew Kancelarii Prezydenta RP Biuro Kultury i DziedzictwaNarodowego.

Ewa DUMIN

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww BBiiaa∏∏yymmssttookkuu15-426 Bia∏ystok, Rynek KoÊciuszki 4; tel. (0-85) 743 56 03, faks (0-85) 743 56 55;sekretariat_ap@bialystok.ap.gov.pl, www.bialystok.ap.gov.plDyrektor: MMaarreekk KKiieettlliiƒƒsskkii

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww BByyddggoosszzcczzyy85-009 Bydgoszcz, ul. Dworcowa 65; tel. (0-52) 322 96 76, faks (0-52) 322 35 11;dz.info@archiwum.bydgoszcz.pl, www.bydgoszcz.ap.gov.pl Dyrektor: EEuuggeenniiuusszz BBoorrooddiijj

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww CCzz´́ssttoocchhoowwiiee42-202 Cz´stochowa, ul. Rejtana 13; tel. (0-34) 363 89 31, faks (0-34) 363 82 31;archiwumpanczwa@poczta.fm,www.archiwum.czestochowa.um.gov.plDyrektor: EEll˝̋bbiieettaa SSuurrmmaa--JJooƒƒcczzyykk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww EEllbbllààgguu zz ssiieeddzziibbàà ww MMaallbboorrkkuu82-200 Malbork, ul. StaroÊciƒska 1, skr. poczt. 94;tel. (0-55) 647 08 02 wew. 885, faks (0-55) 272 24 56;archiwum@elblag.ap.gov.pl, www.elblag.ap.gov.plDyrektor: MMaa∏∏ggoorrzzaattaa JJaannuusszz

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww GGddaaƒƒsskkuu80-958 Gdaƒsk, ul. Wa∏y Piastowskie 5, skr. poczt. 401; tel. (0-58) 301 74 63, (0-58) 301 74 64, faks (0-58) 301 83 66; apgda@gdansk.ap.gov.pl, www.gdansk.ap.gov.plDyrektor: PPiioottrr WWiieerrzzbbiicckkii

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww KKaalliisszzuu62-800 Kalisz, ul. Poznaƒska 207; tel./faks (0-62) 767 10 22; sekretariat@kalisz.ap.gov.pl, www.kalisz.ap.gov.pl Dyrektor: dr MMiirrooss∏∏aawwaa LLiissiieecckkaa

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww KKaattoowwiiccaacchh40-145 Katowice, ul. Józefowska 104; tel. (0-32) 208 78 15, (0-32) 204 26 26, faks (0-32) 204 32 96; kancelaria@katowice.ap.gov.pl, www.katowice.ap.gov.plDyrektor: dr ZZyyggmmuunntt PPaarrttyykkaa tel. (0-32) 208 78 01

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww KKiieellccaacchh25-512 Kielce, ul. Warszawska 17; tel. (0-41) 368 10 69, faks (0-41) 344 38 20;kancelaria@kielce.ap.gov.pl, www.kielce.ap.gov.pl Dyrektor: EEllwwiirraa SSzzcczzeeppaanniiaakk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww KKoosszzaalliinniiee75-950 Koszalin, ul. Sk∏odowskiej-Curie 2, skr. poczt. 149; tel./faks (0-94) 346 21 81, (0-94) 342 26 22; apk3@polbox.com, apk1@poczta.onet.plDyrektor: SS∏∏aawwoommiirr MMiiaarraa

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww KKrraakkoowwiiee30-960 Kraków, ul. Sienna 16; tel. (0-12) 422 40 94, (0-12) 421 27 90, faks (0-12) 421 35 44;sekretariat@archiwum.krakow.pl, www.archiwum.krakow.plDyrektor: dr SS∏∏aawwoommiirr RRaaddooƒƒZast´pca dyrektora: MMaaggddaalleennaa MMaarroosszz

Wykaz

KOMBATANT 2006 nr 46

Ciàg dalszy ze str. 5

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww LLeesszznniiee64-100 Leszno, ul. Solskiego 71; tel. (0-65) 526 97 19, faks (0-65) 529 97 56; apl34@wp.pl, info@archiwum.leszno.pl,www.archiwum.leszno.pl Dyrektor: EEll˝̋bbiieettaa OOlleennddeerr

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww LLuubblliinniiee20-950 Lublin, ul. Jezuicka 13, skr. poczt. 113; tel. (0-81) 532 80 72, (0-81) 532 80 71, faks (0-81) 532 35 37; kanc@lublin.ap.gov.pl, www.lublin.ap.gov.plDyrektor: dr PPiioottrr DDyymmmmeell tel. wew. 21

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww ¸̧ooddzzii90-950 ¸ódê, pl. WolnoÊci 1, skr. poczt. 36; tel. (0-42) 632 62 01, faks (0-42) 632 02 11;kancelaria@archiwum.lodz.pl, www.archiwum.lodz.plDyrektor: PPiioottrr ZZaawwiillsskkiitel. (0-42) 632 02 02

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww OOllsszzttyynniiee10-521 Olsztyn, ul. Partyzantów 18, skr. poczt. 412; tel. (0-89) 527 60 96, (0-89) 527 60 97, faks (0-89) 535 92 72;apolsztyn@wp.pl, www.archiwa.gov.pl/olsztynDyrektor: MMaarrlleennaa KKootteerr

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww OOppoolluu45-016 Opole, ul. Zamkowa 2; tel. (0-77) 454 40 76, (0-77) 454 40 75, faks (0-77) 454 21 12; sekretariat@archiwum.opole.pl Dyrektor: JJaann KKoorrnneekk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww PPiioottrrkkoowwiiee TTrryybbuunnaallsskkiimm97-300 Piotrków Trybunalski, ul. Toruƒska 4; tel. (0-44) 649 01 09, faks (0-44) 649 69 71;kancelaria@piotrkow-tryb.ap.gov.pl, www.piotrkow-tryb.ap.gov.pl

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww PP∏∏oocckkuu09-400 P∏ock, ul. Kazimierza Wielkiego 9b; tel./faks (0-24) 262 24 91; archiwum@plock.com, www.archiwum.plock.comDyrektor: LLeesszzeekk FFrraanncciisszzkkiieewwiicczztel. (0-24) 266 47 34

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww PPoozznnaanniiuu60-967 Poznaƒ, ul. 23 Lutego 41/43, skr. poczt. 546; tel. (0-61) 852 46-01 do 03; archiwum@poznan.ap.gov.pl, www.poznan.ap.gov.pl Dyrektor: HHeennrryykk KKrryysstteekk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww PPrrzzeemmyyÊÊlluu37-700 PrzemyÊl, ul. Lelewela 4; tel. (0-16) 670 35 38, faks (0-16) 670 76 34;archiwum@przemysl.ap.gov.pl, www.przemysl.ap.gov.plDyrektor: BBoogguuss∏∏aaww BBoobbuussiiaa

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww RRaaddoommiiuu26-600 Radom, Rynek 1; tel. (0-48) 362 11 50, (0-48) 340 51 02, faks (0-48) 340 51 01; archiwum_ra@pro.onet.pl, p.radom@radom.home.pl,poszukiwania@radom.ap.gov.pl, www.radom.ap.gov.plDyrektor: KKaazziimmiieerrzz JJaarroosszzeekk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww RRzzeesszzoowwiiee35-064 Rzeszów, ul. Bo˝nicza 2; tel. (0-17) 852 93 50, (0-17) 850 10 99, faks (0-17) 853 83 04; aprzeszow@pro.onet.pl, www.rzeszow.ap.gov.plDyrektor: dr JJaann BBaassttaa

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww SSiieeddllccaacchh08-110 Siedlce, ul. bp. Ignacego Âwirskiego 2; tel. (0-25) 632 25 74, faks (0-25) 632 23 88;archiw@siedlce.com, www.archiwumpanstwowe.siedlce.comDyrektor: dr UUrrsszzuullaa GG∏∏oowwaacckkaa--MMaakkssyymmiiuukk

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww SSuuwwaa∏∏kkaacchh16-400 Suwa∏ki, ul. T. KoÊciuszki 69; tel./faks (0-87) 566 21 67; archiwum@suwalki.ap.gov.pl, www.suwalki.ap.gov.plDyrektor: TTaaddeeuusszz RRaaddzziiwwoonnoowwiicczztel. wew. 23

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww SSzzcczzeecciinniiee70-410 Szczecin, ul. Êw. Wojciecha 13; tel. (0-91) 433 50 18, (0-91) 433 50 02, faks (0-91) 434 38 96; sekretariat@szczecin.ap.gov.pl, www.szczecin.ap.gov.plDyrektor: prof. dr hab. KKaazziimmiieerrzz KKoozz∏∏oowwsskkii

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww TToorruunniiuu87-100 Toruƒ, pl. Rapackiego 4; tel. (0-56) 622 47 54, faks (0-56) 621 01 29;aptorun@poczta.onet.pl, www.torun.ap.gov.plDyrektor: BBeeaattaa HHeerrddzziinn

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee mm..sstt.. WWaarrsszzaawwyy00-270 Warszawa, ul. Krzywe Ko∏o 7; tel. (0-22) 635 92 68, (0-22) 635 92 42, (0-22) 635 92 43, (0-22) 635 92 46, (0-22) 831 00 46, (0-22) 831 18 03, faks (0-22) 831 37 31;archiwum@warszawa.ap.gov.pl, www.warszawa.ap.gov.plDyrektor: RRyysszzaarrdd WWoojjttkkoowwsskkii

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee wwee WWrroocc∏∏aawwiiuu50-215 Wroc∏aw, ul. Pomorska 2; tel. (0-71) 328 81 01, (0-71) 328 81 31, faks (0-71) 328 80 45; wroclaw@ap.wroc.pl, www.ap.wroc.plDyrektor: dr JJóózzeeff DDrroozzdd

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww ZZaammooÊÊcciiuu22-400 ZamoÊç, ul. Hrubieszowska 69a; tel. (0-84) 638 93 82, faks (0-82) 639 23 35; archiwum@zam.pl, www.archiwum.zam.plDyrektor: AAnnddrrzzeejj KK´́ddzziioorraa

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee ww ZZiieelloonneejj GGóórrzzee zz ssiieeddzziibbàà ww SSttaarryymmKKiissiieelliinniiee66-002 Stary Kisielin, ul. Pionierów Lubuskich 53;tel. (0-68) 329 98 01, faks (0-68) 329 98 02;archiwzg@poczta.onet.pl, apzg_informacja@poczta.onet.pl,www.zgora.pl/archiwzgDyrektor: dr TTaaddeeuusszz DDzzwwoonnkkoowwsskkii

AArrcchhiiwwuumm PPaaƒƒssttwwoowwee DDookkuummeennttaaccjjii OOssoobboowweejj ii PP∏∏aaccoowweejj05-822 Milanówek, ul. Okrzei 1, skr. poczt. 164; tel. (0-22) 724 82 61, (0-22) 724 76 05;sekretariat@milanowek.ap.gov.pl, www.milanowek.ap.gov.plDyrektor: WWiieess∏∏aawwaa MMaajjaakk

KOMBATANT 2006 nr 4 7

Archiwów Paƒstwowych

RRoozzppoocczznniijjmmyy PPaannii MMaarriioo oodd wwyyjjaaÊÊnniieenniiaanniieettyyppoowweeggoo uukk∏∏aadduu:: ddllaacczzeeggoo ÊÊrrooddoowwii--sskkoo ii kkoo∏∏oo??

– Ârodowisko Oberlangen powsta∏ow 1972 roku. W 25 lat od wyjÊcia z wojskaspotka∏yÊmy si´ w warszawskiej cukierniGajewskiego i stwierdzi∏yÊmy zgodnie, ˝epora si´ zorganizowaç. A czasy by∏y takie,˝e mog∏yÊmy to zrobiç jedynie pod para-solem ZBOWiD-u. Trudno, cel uÊwi´caÊrodki, rozes∏a∏yÊmy wi´c wici. Okaza∏osi´, ˝e w Polsce, ale równie˝ w Anglii, Sta-nach Zjednoczonych, Kanadzie, Austra-lii, nawet w Brazylii i oczywiÊcie w kilkukrajach Europy Zachodniej ˝y∏o oko∏o ty-siàca „dziewczyn z Oberlangen”. Wi´k-szoÊç nie dope∏ni∏a nigdy potem formal-noÊci organizacyjnych, ale to mniej istot-ne. W 1994 r. w naszym Êrodowisku – ju˝w ramach Âwiatowego Zwiàzku ˚o∏nierzyArmii Krajowej – pozostawa∏o 125 cz∏on-kiƒ. I oto odrodzi∏ si´ Polski Zwiàzek By-∏ych Wi´êniów Politycznych, pad∏a stam-tàd zach´ta, tak powsta∏o Ko∏o Oberlan-gen. Obecnie liczy ono 264 cz∏onkinie,w tym 62 mieszkajàce poza granicami Pol-ski. W Êrodowisku pozostajà nadal 64cz∏onkinie, a w ogóle w Êwiecie ˝yje jesz-cze oko∏o 450 paƒ, które mogà o sobiepowiedzieç, ˝e przesz∏y przez obóz hitle-rowski Stalag VI C w Oberlangen. Tak si´z∏o˝y∏o, ˝e przewodnicz´ obecnie i w Êro-dowisku, i w kole.

JJeesstteeÊÊcciiee ii ww iinnnnyycchh jjeesszzcczzee ssttoowwaarrzzyysszzee--nniiaacchh oorraazz zzwwiiààzzkkaacchh kkoommbbaattaanncckkiicchh......

– To wynika z naszych losów wojennych.Walczy∏yÊmy przecie˝ w Powstaniu War-szawskim, potem by∏y obozy niemieckie,a po wyzwoleniu – s∏u˝ba w ró˝nych for-macjach Polskich Si∏ Zbrojnych na Za-chodzie. Wyró˝nikiem szczególnym jestjednak Oberlangen. Ka˝da z naszych ko-le˝anek ma zaÊwiadczenie z CzerwonegoKrzy˝a w Genewie i dlatego te˝ nie mieli-Êmy nigdy k∏opotów z weryfikacjà. ¸àczànas jednak nie tylko wspomnienia, rów-nie˝ obecna dzia∏alnoÊç, przyjaênie.W Kole Oberlangen jest tylko jeden m´˝-czyzna z 35 ch∏opców w wieku od 9 do 12lat, którzy byli w obozie. Ca∏a reszta top∏eç niewieÊcia, dlatego i nieco inaczejuk∏ada si´ nasza kombatancka s∏u˝ba.

DDooppoowwiieemm,, ˝̋ee ttoo „„nniieeccoo iinnaacczzeejj”” zznnaacczzyy,,˝̋ee zzggooddnniiee,, pprrzzyyjjaaêênniiee,, zzee sszzcczzeeggóóllnnàà ttrroo--sskkàà oo kkoollee˝̋aannkkii..

– Spotykamy si´ wszystkie trzy razy doroku: przed Âwi´tami Wielkanocnymi,a zatem i w rocznic´ wyzwolenia obozu,w sierpniu – bo to miesiàc wybuchu Po-wstania Warszawskiego oraz przed Bo-˝ym Narodzeniem. Ale jeÊli tylko czas po-zwala i si∏ starcza, to odwiedzamy si´, roz-mawiamy, dzwonimy. Dobrze nam ze so-

bà, ale nie tylko o przyjemnoÊci chodzi,bo i o obowiàzek pomocy oraz utrwalanietradycji. Opiekujemy si´ szko∏à w Bli˝y-nie ko∏o Skar˝yska, wspó∏pracujemy tak-˝e z innymi szko∏ami noszàcymi imionagenera∏ów Polskich Si∏ Zbrojnych na Za-chodzie. I coraz wi´cej uwagi poÊwi´camykole˝ankom samotnym, chorym, prze˝y-wajàcym trudne chwile. Pomagamy im fi-nansowo, za∏atwiamy skierowania do do-mów opieki, odwiedzamy, robimy zakupyi porzàdki, lubimy sobie przy okazji poga-daç, a mo˝e troch´ i poplotkowaç. Ot, ko-bieca rzecz...

PPaammii´́ttaamm,, jjaakk ssttaarraa∏∏yyÊÊcciiee ssii´́ oo wwyyddaanniieemmoonnooggrraaffiiii,, mmaacciiee sszzttaannddaarr,, jjeesstt mmaa∏∏yy kkàà--cciikk wwii´́êênniiaarreekk OObbeerrllaannggeenn ww MMuuzzeeuummPPoowwssttaanniiaa WWaarrsszzaawwsskkiieeggoo,, ppooddzziiwwiiaa∏∏eemmeekkssppoozzyyccjj´́ WWaamm ppooÊÊwwii´́ccoonnàà ww OOrrcchhaarrddLLaakkee..

– Nasze cz∏onkinie dbajà te˝ o upa-mi´tnienie dziejów oddzia∏ów i zgrupo-waƒ powstaƒczych. Przypominam, ˝ew 1 Dywizji Pancernej gen. Stanis∏awaMaczka powsta∏ 600-osobowy batalionkobiecy, dziewcz´ta nasze wst´powa∏yrównie˝ do 2 Korpusu Polskiego i do lot-nictwa. Nieskromnie dodam, ˝e jestemprzewodniczàcà Funduszu Pomocy ˚o∏-nierzom AK (powsta∏ on z inspiracji He-leny Wielowiejskiej z „Jod∏y”), skarbnicz-kà w Polskich Si∏ach Zbrojnych na Za-chodzie, przewodniczàcà komisji rewizyj-nej w 1 Dywizji Pancernej i PolskimZwiàzku By∏ych Wi´êniów Politycznych.RównoczeÊnie przewodnicz´ WspólnocieMieszkaniowej (ci´˝ka, nerwowa praca).A na pociech´ – mam przemi∏à wnuczk´.

DoÊç jednak o mnie, przecie˝ ka˝da z nasmo˝e opowiedzieç o swych obowiàzkach.Sà to cz´sto ca∏e rodziny kombatanckie,w nich i dzieci w∏àczajà si´ do pomocy.Tylko tytu∏em przyk∏adu chc´ wymieniçZosi´ Kaƒskà, Marzen´ Scheibal, Krysi´Jopowicz, Zosi´ Ledwoƒ. Wspólne odby-∏yÊmy w 1997 r. podró˝ szlakiem Dywizjigenera∏a Maczka. KtoÊ zauwa˝y∏ wów-czas: tyle bab i nie ma k∏ótni! By∏yÊmy te˝na spotkaniu z Janem Paw∏em II w Rzy-mie. Po prostu lubimy ze sobà przebywaç.

PPoorraa nnaa ooppoowwiieeddzzeenniiee ww∏∏aassnneejj ddrrooggii ddookkoommbbaattaannccttwwaa..

– Wojna przerwa∏a mojà edukacj´, wi´cmatur´ zda∏am konspiracyjnie w 1944 r.w gimnazjum H. Gepner. Od paêdzierni-ka 1943 r. jako „Anita” pozostawa∏amw Armii Krajowej, ukoƒczy∏am kurs ∏àcz-

noÊci, potem sanitarny i przesz∏am szkole-nie wojskowe. 1 sierpnia nie zdo∏a∏am do-staç si´ na Stare Miasto, wi´c do∏àczy∏amdo batalionu „Iwo” w rejonie ulicy Ho˝ej.Najpierw obs∏ugiwa∏am centralk´ telefo-nicznà, potem zosta∏am ∏àczniczkà por.Jana Przygodzkiego „Lecha”. We wrze-Êniu przesz∏am z ca∏à kompanià do bata-lionu „Ostoja” w rejon Marsza∏kowska-–Nowogrodzka–Aleje Jerozolimskie. Nietylko nosi∏am meldunki, ale musia∏ami gotowaç, co mi sprawia∏o sporo k∏opotu.Po kapitulacji trafi∏am do obozu w O˝aro-wie i to wbrew opinii bolejàcych rodziców,bo siostra „Ksenia” Krystyna Kamiƒskazgin´∏a podczas walk (studentka, sanita-riuszka u „Kiliƒskiego”), a brat Zdzis∏aw„Czarny” (w ochronie „Montera”) te˝ po-szed∏ do niewoli. 11 paêdziernika znala-z∏am si´ w stalagu X B Sandbosteln, jed-nym z porzàdniejszych, gdzie uczy∏amm∏odsze kole˝anki matematyki i fizyki.Poniewa˝ odmówi∏yÊmy Niemcom pójÊciana roboty, 18 grudnia wywieziono nas donowo utworzonego obozu karnego dla ko-biet w Oberlangen. By∏o g∏odno, ch∏odnoi do domu daleko. Pani profesor Uniwer-sytetu Warszawskiego z mojej „rodzinki”ukrad∏a w trakcie roz∏adunku 2 bochenkichleba i to by∏ nasz op∏atek wigilijny.W Nowy Rok trzymano nas na mrozie kil-ka godzin. Komendant oÊwiadczy∏, ˝e da-my si´ skoƒczy∏y. Nadchodzi∏y kolejnetransporty, potrafi∏yÊmy jednak otrzàsnàçsi´, zorganizowaç ˝ycie wewn´trzne, kur-sy, odczyty, nauk´ j´zyków obcych.

Czu∏o si´ koniec wojny, choç ka˝dydzieƒ móg∏ oznaczaç nowe represje, za-gro˝enie ˝ycia.

KOMBATANT 2006 nr 48

61. rocznica uwolnienia obozu Oberlangenprzez 1 Polskà Dywizj´ Pancernà gen. St. Maczka

Jest taka jedna kombatancka Rozmowa z Eugenià Marià Cegielskà, prezes Ârodowiska

Fot. Katarzyna Hoppe

AA˝̋ pprrzzyysszzeedd∏∏ ddzziieeƒƒ wwyyzzwwoolleenniiaa..– By∏ to dzieƒ s∏oneczny 12 kwietnia

1945 r. By∏am w gronie kole˝anek, którerano pomaszerowa∏y z lorkami po chrustdo lasu. Us∏ysza∏yÊmy strza∏y – a wi´cfront jest blisko. Wracamy do obozu.Ukaza∏ si´ nam niezwyk∏y widok. Przedbramà obozowà sta∏a ca∏a komenda obo-zu bez broni i nam, AK-aczkom, saluto-wa∏a. Min´∏o 15, a mo˝e 20 minut, gdywjecha∏ do obozu czo∏g, przecinajàc dru-ty; motocyklista, dwa scout-cary i jeep.S∏uchy nios∏y, ˝e w pobli˝u sà Kanadyj-czycy – pobieg∏yÊmy ich witaç. Patrzymyi oczom nie wierzymy – to nasi! 13 Êmia∏-ków – bohaterów, ˝o∏nierzy 1 DywizjiPancernej uwolni∏o nas. Jeszcze trzechz nich ˝yje – Zbigniew Kozak w Anglii,Kazimierz Wi´ckowski w Polsce, WitoldWitkowski w USA. Apel. Flaga na

„maszt”. P∏akaliÊmy nie tylko my, ∏zyw oczach mia∏ i p∏k Stanis∏aw Koszutski.Okaza∏o si´, ˝e jakiÊ Holender poinfor-mowa∏ o naszym obozie. Szybko sformo-wano patrol i nie baczàc na obecnoÊçw okolicy wojsk niemieckich, przyjechali.Co za szcz´Êliwy zbieg okolicznoÊci. Do-sta∏yÊmy si´ pod bardzo czu∏à opiek´.Jeszcze w czasie dzia∏aƒ wojennych od-wiedzi∏ nas sam gen. Stanis∏aw Maczek.

W maju zosta∏am komendantkà 3 kom-panii, a nast´pnie w paêdzierniku zosta-∏am wcielona do Dywizji Pancernej, II ba-talionu na stanowisko szefa kursów szko-leniowych w Papenburgu. A potem studiaw Belgii i powrót do kraju w 1947 r. Tuciàg dalszy studiów na UniwersytecieWarszawskim, praca, ma∏˝eƒstwo – ale toju˝ inna opowieÊç. Mówiono w Centralii w Ministerstwie LeÊnictwa i Przemys∏uDrzewnego, ˝e „rzàdz´” ca∏ym przemy-s∏em meblarskim, mimo ˝e nie nale˝a∏amdo ˝adnej partii.

1122 kkwwiieettnniiaa 22000066 rr.. mmiinniiee 6611 llaatt oodd wwyy--zzwwoolleenniiaa oobboozzuu OObbeerrllaannggeenn..

– Spotkamy si´ oczywiÊcie jak co roku,z∏o˝ymy sobie ˝yczenia wielkanocne. Cie-szymy si´, ˝e jeszcze jest nas sporo i ma-my tylu przyjació∏. WczeÊniej b´dzie wy-jazd do szko∏y w Bydgoszczy. Najpierws∏u˝ba, potem przyjemnoÊci.

DDzzii´́kkuujj´́ zzaa rroozzmmooww´́.. PPrroosszz´́ pprrzzyyjjààçç ooddrreeddaakkccjjii „„KKoommbbaattaannttaa”” ii oodd ccaa∏∏eeggoo UUrrzz´́--dduu sseerrddeecczznnee ˝̋yycczzeenniiaa zzddrroowwyycchh,, mmii∏∏yycchhÂÂwwiiààtt.. PPooddzziiwwiiaammyy,, zzaazzddrrooÊÊcciimmyy,, pprroossiimmyyoo zzaaggllààddaanniiee ii nnaa WWssppóóllnnàà..

Rozmawia∏ Adam DOBRO¡SKI

Obóz nasz zosta∏ pomyÊlany jakoobóz karny dla kobiet, którenie chcia∏y pracowaç. Przednami w Oberlangen byli bolszewicyi Polacy. (...)

˚ycie w obozie zaczyna∏o i koƒczy∏osi´ na apelu. (...) Do podawania stanuzosta∏a wyznaczona Danka, która od-biera∏a stan od komendantek barakówi podawa∏a Majchrzakowi. Ca∏y apelodbywa∏ si´ bez Niemców; komendant-ki dru˝yn, plutonów, meldowa∏y oczy-wiÊcie po polsku swoim dowódczyniom,poczem komendantki kompanii sk∏ada-∏y raport Jadze. Apel koƒczy∏ si´ modli-twà i Êpiewem. Odbywa∏ si´ bardzosprawnie i powa˝nie. Potem nast´po-wa∏a humorystyczna cz´Êç programu.Danka bieg∏a w swoich Êmiesznych ho-lenderskich sabotach do kancelarii nie-mieckiej i za chwil´ ukazywa∏ si´ w ca∏ejswojej feldfeblowskiej okaza∏oÊci panMajchrzak. Za nim sz∏y drobnym krocz-kiem trzy niemry.

Majchrzak by∏ pewnego rodzaju ma-niakiem – podejrzewa∏ nas stale o pró-by ucieczki z obozu. Poza tem zaÊ nieumia∏ liczyç, zw∏aszcza gdy by∏ zdener-wowany. A jak mia∏ nie byç zdenerwo-wany, gdy 1500 kobiet (cz´Êç chorychnie wychodzi∏a na apel) robi∏o do niegominy. (...)

O ile Majchrzak by∏ pewnego rodzajupostacià komicznà, to pojawienie si´oberzahlmeistra Treibera budzi∏o po-p∏och. Nigdy bowiem nie by∏o wiado-mo, co tej „dzikiej Êwini” wpadniew oko. (...) Godzinami chodzi∏ po obo-zie, lub ukryty na wie˝yczce przez lor-netk´ wyszukiwa∏ Êladów zbrodni, tj.palenia desek, krajania koców i innychdowodów niszczenia niemieckiego do-bra. Wpada∏ do baraków i ryczàc goni∏winowajczynie. By∏ te˝ g∏ównym spraw-cà g∏odu, jaki panowa∏ w obozie. Okra-da∏ nasze minimalne porcje, terroryzo-wa∏ dziewcz´ta pracujàce w kuchni; sto-sujàc odpowiedzialnoÊç zbiorowà, pró-bowa∏ karaç ca∏y obóz niewydaniem zu-py za spalenie kilku desek. Z oberzahl-meistrem toczy∏yÊmy zaci´te boje. (...)

Naczelny Wódz, gen. Tadeusz Bór-Komorowskize Êwità – wizytuje obóz jeniecki kobiet ̋ o∏nierzyAK po wyzwoleniu. Czerwiec 1945 r.

Wspomnienie

Sa∏ata po polsku

Mniej wi´cej na dwa tygodnie przeduwolnieniem, przyjecha∏ do nas pu∏kow-nik niemiecki ze swojà Êwità, z wizytàpo˝egnalnà. (...) G∏ówny intendent, pu∏-kownik Stark, zaproponowa∏ nam sko-panie ziemi i zasadzenie kapusty. – O, nie! Kapusta roÊnie zbyt d∏ugo.Nie mamy zamiaru siedzieç tu do jesie-ni. Prosimy o sadzonki sa∏aty.

Nie by∏o ju˝ nic wi´cej do powiedze-nia. Pu∏kownik rozejrza∏ si´ po oboziei rzuci∏ mimochodem: – MyÊl´, ˝e gdy przyjdà Anglicy, nie b´-dziecie o nas êle mówiç.

Basia nie t∏umaczàc odpowiedzia∏asama, mru˝àc rozeÊmiane oczy: – Byç mo˝e. – Tylko „byç mo˝e”? Czy pani dobrzezrozumia∏a moje pytanie?

Jeszcze raz wolno i dobitnie powtó-rzy∏. – Powiedz Basiu temu panu – ˝e zadwa, albo trzy tygodnie, zapraszam godo naszego obozu – g∏os Jagi naglestwardnia∏ – na sa∏at´ p o p o l s k u!

Niemiec nie od razu zrozumia∏, pochwili jednak sk∏oni∏ si´ i z wymuszo-nym uÊmiechem podzi´kowa∏ za zapro-szenie. Pu∏kownik Stark natomiast zro-zumia∏ od razu. – Przekl´te, polskie kobiety!

By∏ w tym stwierdzeniu raczej nie-zmierny podziw, ni˝ obelga.

Fragmenty wspomnieƒ Haliny Jab∏oƒskiej – „Niewola kobiet ˝o∏nierzy AK”, rozdzia∏ „Z konwencjà genewskà w d∏oni”. [Materia∏udost´pni∏a redakcji Eugenia Maria Cegiel-ska – przewodniczàca Ârodowiska „Oberlan-gen”]. Redakcja zachowa∏a oryginalnebrzmienie tekstu.

KOMBATANT 2006 nr 4 9

61. rocznica uwolnienia obozu Oberlangenprzez 1 Polskà Dywizj´ Pancernà gen. St. Maczka

rodzina i Ko∏a Oberlangen

5marca 1940 r. zapad∏a „decyzja”,podpisana przez najwy˝sze w∏adzeZSRR ze Stalinem na czele, aby„zlikwidowaç” jeƒców polskich, przeby-wajàcych w obozach w Kozielsku,Ostaszkowie i Starobielsku – bez sàdu,bez podania aktu oskar˝enia, z pomini´-ciem prawa mi´dzynarodo-wego o jeƒcach wojennych – przez rozstrzelanie w LesieKatyƒskim oficerów z Ko-zielska, w parku leÊnym(wówczas pod Charkowem)oficerów ze Starobielskai przetrzymywanych w Ostasz-kowie funkcjonariuszy s∏u˝bspecjalnych z przewagà poli-cji w Twerze (wtedy Kalini-nie). „Decyzj´” o wymordo-waniu Polaków wykona∏oNKWD.

Tak naprawd´ za miesiàcpami´ci o Zbrodni Katyƒ-skiej uznawany jest od lat (nie tylkow Polsce) kwiecieƒ, bowiem pierwszytransport z Kozielska do Katynia mia∏miejsce 3 kwietnia 1940 r. W kwietniui w maju 1940 r. trwa∏y te masowe egze-kucje, które pozbawi∏y ˝ycia ponad 22 tys. ˝o∏nierzy – obroƒców II Rzeczy-pospolitej. Âwiat dowiedzia∏ si´ o mor-dzie katyƒskim tak˝e w kwietniu 1943 r.(13.04.1943 r.) z podawanych przez ra-dio niemieckie komunikatów o odkryciumasowych grobów – „do∏ów Êmierci”w „Kozich Górach”, jak nazywano wów-czas uroczysko, naddnieprzaƒskà cz´ÊçLasu Katyƒskiego. Tak˝e w kwietniu(13.04.1990 r.) Agencja TASS poda∏a ofi-

Rodziny Katyƒskie poruszy∏o niedawno, wyra˝one przez G∏ównàProkuratur´ Wojskowà Federacji Rosyjskiej, stanowisko stwierdzajà-ce, ˝e nie uznaje si´ zamordowanych oficerów, spoczywajàcychw Katyniu (tym samym w Charkowie i Miednoje) za ofiary represji sta-linowskich. Reakcja spo∏eczeƒstwa polskiego by∏a jednoznaczniepot´piajàca stanowisko okreÊlajàce czyn NKWD w kategorii „zbrod-ni pospolitej”, która uleg∏a przedawnieniu. W ocenie polskiej, tak ofi-cjalnej, jak i rodzin pomordowanych oficerów, Zbrodnia Katyƒska niemo˝e ulec przedawnieniu, bowiem by∏a aktem ludobójstwa.

Katyƒnadal upomina si´ o prawd´

cjalny komunikat prasowy, stwierdzajàcy,˝e mordu na polskich oficerach w Katy-niu (tym samym w Twerze – Kalininiei w Charkowie) dokona∏y formacjeNKWD.

Dla upami´tnienia tej bezprzyk∏adnej,ludobójczej zbrodni odb´dzie si´ w War-

szawie i w Krakowie 5 i 6 kwietnia 2006 r.uroczysta promocja ksià˝ki amerykaƒ-skiego autora Allena Paula, pt. „Katyƒ – stalinowska masakra i tryumf prawdy”z udzia∏em tego niezwyk∏ego pisarza.Niezale˝nie od tego, jak co roku, w ca∏ejPolsce – w tych miastach, gdzie istniejàRodziny Katyƒskie, odb´dà si´ lokalneuroczystoÊci z udzia∏em miejscowychw∏adz samorzàdowych i stowarzyszeƒkombatanckich. W Warszawie gospoda-rzem uroczystoÊci b´dzie WarszawskaRodzina Katyƒska, bowiem program nieprzewiduje ogólnopolskiego, centralne-go spotkania w celu upami´tnienia tra-gicznych wydarzeƒ z roku 1940.

I tak w stolicy zaplanowano: 3 kwiet-nia br. o godz. 10.00 Msz´ Êw. w Kate-drze Polowej WP oraz o godz. 12.00 z∏o-˝enie wiàzanek przed Grobem Niezna-nego ˚o∏nierza. O godz. 13.30 na ron-dzie im. Ofiar Zbrodni Katyƒskieju zbiegu ulicy Powàzkowskiej i al. ArmiiKrajowej – zapalenie zniczy, zaÊ o godz. 14.00 w Dolince Katyƒskiej naPowàzkach Wojskowych – z∏o˝eniekwiatów i zapalenie zniczy.

4 kwietnia br. w Toruniu o godz. 14.00,w Auli G∏ównej Uniwersytetu Miko∏ajaKopernika, odb´dzie si´ uroczysta pro-mocja ksià˝ki prof. Andrzeja Koli pt.„Archeologia zbrodni. Oficerowie pol-scy na cmentarzu ofiar NKWD w Char-kowie”.

6 kwietnia br. o godz. 12.00 uroczy-stoÊç poÊwi´cona pami´ci wymordowa-nej w Twerze Policji Paƒstwowej odb´-dzie si´ przed obeliskiem w KomendzieG∏ównej Policji przy ul. Pu∏awskiej148/150 w Warszawie.

13 kwietnia br. o godz.17.00 w koÊciele p.w. Êw.Karola Boromeusza nawarszawskich Powàzkachodprawiona zostanie MszaÊw., tzw. kap∏aƒska – w in-tencji wymordowanych ka-pelanów wojskowych, prze-bywajàcych w wymienio-nych wy˝ej obozach jeniec-kich w ZSRR.

30 kwietnia br. o godz.12.30 w tym samym koÊcie-le odb´dzie si´ Msza Êw.,w czasie której poÊwi´conezostanà tabliczki – epitafia

Ofiar Zbrodni Katyƒskiej, wmurowanew zewn´trznà Êcian´ koÊcio∏a p.w. Êw.Karola Boromeusza.

20 maja br. na Zamku Królewskim od-b´dzie si´ coroczna Sesja Naukowa Ka-tyƒska, organizowana przez Niezale˝nyKomitet Historyczny Badania ZbrodniKatyƒskiej i Polskà Fundacj´ Katyƒskà(godz. 10.00, Sala Koncertowa). Dlawszystkich zainteresowanych progra-mem obchodów katyƒskich wst´p jestwolny, z wyjàtkiem spotkania z amery-kaƒskim autorem ksià˝ki o Katyniu.

W∏odzimierz DUSIEWICZprezes Zarzàdu Federacji

Rodzin Katyƒskich

KOMBATANT 2006 nr 410

66. rocznica Zbrodni Katyƒskiej

Fot. W∏odzimierz DusiewiczKatyƒ – Polski Cmentarz Wojenny

G∏ówne obchody rocznicowe odby∏ysi´ 18 marca br. Przybyli na uro-czystoÊç kombatanci, przedstawi-ciele w∏adz samorzàdowych oraz miesz-kaƒcy Ko∏obrzegu z∏o˝yli wieƒce i kwiatyna cmentarzu wojennym przed pomni-kiem ku czci poleg∏ych w walkach o Ko∏o-brzeg. Nast´pnie wszyscy udali si´ przedPomnik ZaÊlubin Polski z Morzem, gdzieÊlubowanie z∏o˝y∏a m∏odzie˝ SzkolnychKó∏ Ligi Morskiej i Rzecznej, odby∏a si´te˝ ceremonia wr´czenia „PierÊcienia Hal-lera” Muzeum Or´˝a Polskiego w Ko∏o-brzegu oraz wyst´p zespo∏u „Tirlitonki”.

Dalsza cz´Êç uroczystoÊci mia∏a miejscew Muzeum Or´˝a Polskiego, gdzie kierow-nik UdSKiOR, minister JJaann TTuurrsskkii, w asy-Êcie swojego zast´pcy JJeerrzzeeggoo KKoozz∏∏oowwsskkiiee--ggoo uhonorowa∏ muzeum Medalem „Pro Memoria”, sk∏adajàc go na r´ce dy-rektor BBaarrbbaarryy ZZaabbeell. Póêniej nastàpi∏ouroczyste otwarcie wystawy sta∏ej, poÊwi´-conej historii walk o Ko∏obrzeg i zaÊlubi-nom Polski z morzem w marcu 1945 r. orazmisjom pokojowym i stabilizacyjnym Woj-ska Polskiego. W otwarciu wystawy w mu-zeum wzi´∏a udzia∏ liczna grupa komba-tantów – uczestników walk o Ko∏obrzeg,a wÊród nich – p∏k SSttaanniiss∏∏aaww PPaajj´́cczzyyƒƒsskkii(na zdj´ciu na ok∏adce tego numeru – stoiw pierwszym rz´dzie).

Obchody rocznicowe zakoƒczy∏y si´ XXMi´dzynarodowym Biegiem ZaÊlubin.

K.H.

Fragment nowo otwartej ekspozycji MuzeumOr´˝a Polskiego

Delegacje kombatantów

Wieniec przed pomnikiem sk∏ada delegacjaUrz´du do Spraw Kombatantów i Osób Re-presjonowanych: kierownik Urz´du, ministerJan Turski oraz jego zast´pca Jerzy Koz∏owski,w asyÊcie dyrektora Departamentu Wojskowe-go Urz´du p∏k. Jana Ozgi

Minister Jan Turski w asyÊcie wicestarosty W∏odzimierza Adama wita si´ ze sztandarem i m∏o-dzie˝à szkolnà Ligi Morskiej i Rzecznej

Minister Jan Turski w rozmowie z pp∏k. Mie-czys∏awem Zygmuntem – prezesem Ko∏aÂZ˚AK w Ko∏obrzegu oraz pe∏niàcym obo-wiàzki przewodniczàcego Rady Wspó∏pracyOrganizacji Kombatanckich oraz Zwiàzkuby∏ych ˚o∏nierzy Zawodowych i Oficerów Re-zerwy Wojska Polskiego w Ko∏obrzegu. Pierw-szy z lewej – wicestarosta powiatu ko∏obrze-skiego, W∏odzimierz Adam

Pomnik ku czci poleg∏ych w walkach o Ko∏obrzeg i wyzwolenie ziemi ko∏obrzeskiej na Cmenta-rzu Wojennym w Zieleniewie

Za polski Ko∏obrzeg...W dniach 17-19 marca br. odby∏y si´ uroczystoÊci zwiàzanez obchodami 61. rocznicy walk o Ko∏obrzeg i zaÊlubin Polskiz morzem. UroczystoÊci zainaugurowa∏a Msza Êw. w BazyliceWniebowzi´cia NMP w Ko∏obrzegu w intencji walczàcych o tomiasto.

KOMBATANT 2006 nr 4 11

61. rocznica walk o Ko∏obrzeg i zaÊlubin Polski z morzem

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

Fot. Katarzyna Hoppe

2 kwietnia 2005 r. odszed∏ Jan Pawe∏ II

Miinnàà∏∏ rrookk oodd ppaammii´́ttnnyycchh cchhwwiill,, kkttóó--rree ookkrryy∏∏yy ˝̋aa∏∏oobbàà PPoollsskk´́ ii ÊÊwwiiaatt,, lluu--ddzzii wwiieerrzzààccyycchh ii nniieewwiieerrzzààccyycchh –– ppoorraa--˝̋oonnyycchh ooddeejjÊÊcciieemm PPaappiiee˝̋aa PPoollaakkaa JJaannaaPPaaww∏∏aa IIII.. PPrrzzeezz wwiieellee llaatt pprrzzyywwyykklliiÊÊmmyyddoo JJeeggoo oobbeeccnnooÊÊccii,, bboo nnaawweett ggddyy bbyy∏∏ww ooddddaalleenniiuu –– ppoo wwyybboorrzzee nnaa ttrroonn ppaa--ppiieesskkii 1166 ppaaêêddzziieerrnniikkaa 11997788 rrookkuu –– ppoo--zzoossttaawwaa∏∏ zzaawwsszzee zz nnaammii.. ZZ ffaassccyynnaaccjjiioossoobboowwooÊÊcciiàà ii ssyyllwweettkkàà dduucchhoowwàà OOjjccaaÂÂwwii´́tteeggoo zzrrooddzzii∏∏ ssii´́ óóww ttaakk wwiieellkkii nnaannaass JJeeggoo wwpp∏∏yyww.. OOdd ppoocczzààttkkuu sswweeggooppoonnttyyffiikkaattuu JJaann PPaawwee∏∏ IIII ppaattrroonnoowwaa∏∏ffuunnddaammeennttaallnnyymm pprrzzeemmiiaannoomm nnaasszzeejjÊÊwwiiaaddoommooÊÊccii.. BBaarrddzzoo eemmooccjjoonnaallnniieepprrzzee˝̋yywwaalliiÊÊmmyy kkaa˝̋ddàà JJeeggoo ppiieellggrrzzyymmkk´́ddoo PPoollsskkii..

DDzzii´́kkii wwssppaarrcciiuu OOjjccaa ÂÂwwii´́tteeggoo,, PPooll--sskkaa ooppoowwiieeddzziiaa∏∏aa ssii´́ zzaa wwoollnnooÊÊcciiàà ii nniiee--ppooddlleegg∏∏ooÊÊcciiàà.. UUcczzyy∏∏ nnaass mmii∏∏ooÊÊccii ii sszzaa--ccuunnkkuu ddllaa iinnnnyycchh.. BByy∏∏ oorr´́ddoowwnniikkiieemmppookkoojjuu ii ppoojjeeddnnaanniiaa.. BBuuddzzii∏∏ ssuummiieenniiaa..WW ss pp óó ∏∏ oo dd cc zz uu ww aa ∏∏ bbóóll lluuddzzii bbiieedd--nnyycchh ii cciieerrppiiààccyycchh.. AA nnaamm,, ppoo llaattaacchh –– pprrzzyysszz∏∏oo ww ss pp óó ∏∏ uu cc zz ee ss tt nn ii cc zz yy ççww JJeeggoo uummiieerraanniiuu.. ZZ bbóólleemm zzaaddaawwaallii--ÊÊmmyy ssoobbiiee ppyyttaanniiee:: ddllaacczzeeggoo cciieerrppiieenniieemmuussii bbyyçç wwppiissaannee ww ˝̋yycciiee cczz∏∏oowwiieekkaa nnaa--wweett oo ttaakk wwiieellkkiieejj ddoobbrrooccii.. PPoocciieesszzeenniieezznnaajjddoowwaalliiÊÊmmyy ww JJeeggoo nnaauucczzaanniiuu,, ˝̋ee oonnoo mmaa sswwóójj sseennss –– ww kkaa˝̋ddyymm cciieerr--ppiieenniiuu jjeesstt oobbiieettnniiccaa zzbbaawwiieenniiaa......

OOssttaattnniiee ddnnii ˝̋yycciiaa JJaannaa PPaaww∏∏aa IIII bbyy∏∏yyeekkuummeenniiàà,, ww kkttóórreejj uucczzeessttnniicczzyy∏∏ ccaa∏∏yyNNaarróódd.. WWóówwcczzaass ttoo ppoo rraazz oossttaattnnii pprrzzee--kkaazzyywwaa∏∏ nnaamm sswwoojjee dduucchhoowwee ii iinntteelleekk--ttuuaallnnee pprrzzeess∏∏aanniiee..

DDzziissiiaajj kkoommbbaattaannccii,, jjaakk rreelliikkwwiiee pprrzzee--cchhoowwuujjàà ppaammiiààttkkoowwee zzddjj´́cciiaa zzee sswwooiicchhssppoottkkaaƒƒ zz OOjjcceemm ÂÂwwii´́ttyymm,, wwssppoommiinnaajjàà,,aa ggddyy pprroossttee zzddaanniiaa nniiee zzddoo∏∏aajjàà wwyyrraazziiççuucczzuuçç –– ppiisszzàà wwiieerrsszzee......

ZZoossttaa∏∏yy ttee˝̋ JJeeggoo,, kkiieerroowwaannee ddoo nnaass –– ss∏∏oowwaa.. NNaa nnoowwoo ooddcczzyyttuujjeemmyy wwyyrraa˝̋aa--nnee nniimmii mmyyÊÊllii,, ww kkttóórryycchh jjaakkoo jjeeddeennzz nnaacczzeellnnyycchh –– ssttaawwiiaa∏∏ pprroobblleemm wwoollnnoo--ÊÊccii.. PPoocczzyynnaajjààcc oodd wwoollnnooÊÊccii oodd zz∏∏aa,, ooddkkttóórreejj mmoo˝̋nnaa ddooppiieerroo zzaacczzààçç bbuuddoowwaaççwwsszzyyssttkkiiee iinnnnee jjeejj rrooddzzaajjee...... PPrrzzyywwrraaccaaççppoorrzzààddeekk mmoorraallnnyy,, ppoolliittyycczznnyy ii pprraaww--nnyy...... AA˝̋ ppoo ttee,, kkttóórree bbyy∏∏yy wwoo∏∏aanniieemmoo ooddppoowwiieeddzziiaallnnooÊÊçç..

EEwwaa DDUUMMIINN

Nie mniej obecny...

Najwi´kszemu pielgrzymowi Êwiata...

8paêdziernika 2005 r., w czasie corocz-nych obchodów Dnia Pami´ci Kardy-na∏a Stefana Wy-szyƒskiego, na lot-nisku Wilamowopod K´trzynemods∏oni´ty zosta∏obelisk z p∏asko-rzeêbà, przedsta-wiajàcà wizeru-nek Ojca Âwi´te-go. Wyryto na nimnapis: Janowi Paw-

∏owi II, najwi´kszemu pielgrzymowi lot-niczemu Êwiata. W uroczystoÊci uczest-niczyli m.in. Metropolita Warmiƒski abpEEddmmuunndd PPiisszzcczz, który poÊwi´ci∏ obelisk,

Prezes Ko∏a ÂZ˚AK w K´trzynie W∏adys∏awKoniuszewski w towarzystwie cz∏onków Za-rzàdu Ko∏a: (po prawej) W∏adys∏awa Ostrow-skiego i Mariana Puzynkiewicza, sk∏ada wià-zank´ przed obeliskiem

WW iieellee rraazzyy cchhooddzzii∏∏eemm ppoo ttyymmccmmeennttaarrzzuu.. CCzzyyttaa∏∏eemm wwyyppii--ssaannee nnaa ggrroobbaacchh nnaappiissyy,, ÊÊwwiiaaddcczzàà--ccee oo kkaa˝̋ddyymm zz ttyycchh,, kkttóórrzzyy ttuu ppoo--lleeggllii,, oo ddnniiuu ii mmiieejjssccuu uurrooddzzeenniiaa..TTee nnaappiissyy ooddttwwaarrzzaa∏∏yy ww oocczzaacchhmmoojjeejj dduusszzyy kksszzttaa∏∏tt OOjjcczzyyzznnyy,, tteejj,,ww kkttóórreejj ssii´́ uurrooddzzii∏∏eemm.. TTee nnaappiissyyttyylluu mmiieejjssccaammii zziieemmii ppoollsskkiieejj,, zzeewwsszzyyssttkkiicchh ssttrroonn,, oodd wwsscchhoodduu ddoozzaacchhoodduu ii oodd ppoo∏∏uuddnniiaa kkuu ppóó∏∏nnooccyy–– nniiee pprrzzeessttaajjàà wwoo∏∏aaçç ttuu,, ww ssaammyymmsseerrccuu EEuurrooppyy,, uu ppooddnnóó˝̋aa ooppaacc--ttwwaa,, kkttóórree ppaammii´́ttaa cczzaassyy ÊÊwwii´́tteeggooBBeenneeddyykkttaa –– nniiee pprrzzeessttaajjàà wwoo∏∏aaççttaakk,, jjaakk wwoo∏∏aa∏∏yy sseerrccaa wwaallcczzààccyycchhttuu ˝̋oo∏∏nniieerrzzyy:: BBoo˝̋ee,, ccooÊÊ PPoollsskk´́pprrzzeezz ttaakk lliicczznnee wwiieekkii......

CChhyylliimmyy cczzoo∏∏aa pprrzzeedd bboohhaatteerraammii.. PPoolleeccaammyy iicchh dduusszzee BBoogguu.. PPoolleeccaammyy BBoogguu OOjjcczzyyzznn´́..

PPoollsskk´́.. EEuurroopp´́.. ÂÂwwiiaatt..

Jan Pawe∏ II[Fragment przemówienia

na Monte Cassino, 18 maja 1979 r.]

Ze sztandarem po b∏ogos∏awieƒstwo

15kwietnia 1998 r., dzieƒ po wizyciena Cmentarzu ˚o∏nierzy Polskichna Monte Cassino, cz∏onkowie Stowa-rzyszenia Lotników Polskich w Krajuprzybyli na plac przed Bazylikà Êw. Pio-tra w Rzymie, by spotkaç si´ z OjcemÂwi´tym. Najwa˝niejszym punktemspotkania z Janem Paw∏em II by∏oudzielenie przez Niego b∏ogos∏awieƒ-stwa uczestnikom pielgrzymki i wbiciesymbolicznego gwoêdzia w drzewcesztandaru Stowarzyszenia, który trzy-

KOMBATANT 2006 nr 412

Wspominamy Ojca Âwi´tego Jana Paw∏a II

Ojciec Âwi´ty, bioràc m∏otek, z uÊmiechempowiedzia∏: – Kto s∏ysza∏, ˝eby papie˝ gwoê-dzie wbija∏! Tego jeszcze nie robi∏em

ma∏ por. WWiittoolldd WWrrooƒƒsskkii w asyÊcie lot-ników: EEddmmuunnddaa FFiilliimmoonnaa i EEddmmuunnddaaPPrróócchhnniicckkiieeggoo.

przedstawiciele w∏adz paƒstwowych i sa-morzàdowych, kombatanci – wÊród nichcz∏onkowie ÂZ˚AK Okr´g Warmiƒsko--Mazurski, Ko∏o w K´trzynie z prezesemWW∏∏aaddyyss∏∏aawweemm KKoonniiuusszzeewwsskkiimm oraz Sybiracy, mieszkaƒcy K´trzyna, delega-cje szkó∏ i harcerze.

Ojciec Âwi´ty wÊród Sybiraków

By∏ poÊród nas. W cza-sie pielgrzymkowychspotkaƒ porusza∏ nasze

serca, umys∏y, wyobraêni´. Mówi∏ o Bogu,Ojczyênie, prawdzie, sprawiedliwoÊci, mi-∏oÊci i pokoju. Ca∏owa∏ ziemi´ jak reli-kwiarz.

I pozosta∏ w naszych sercach, w naszejpami´ci, ˝yje wÊród nas, mimo ˝e ju˝ od-szed∏ do Domu Ojca.

Moje spotkania z Ojcem Âwi´tym rozpo-cz´∏y si´ 2 czerwca 1979 r. w Warszawie, naplacu Zwyci´stwa. Nast´pne by∏y: 6 czerwcaw Krakowie na B∏oniach, 17 czerwca 1983 r.w Warszawie na Stadionie X-lecia, 13 czerw-ca 1987 r. na lotnisku ̧ ódê Lublinek, 1991 r.w Warszawie, a 3 czerwca 1997 r. katedrzew Gnieênie.

Sybiracy z ¸odzi i Pabianic przed PomnikiemPoleg∏ym i Pomordowanym na Wschodziew Warszawie, w czasie pielgrzymki na spotka-nie z Janem Paw∏em II – czerwiec 1999 r.

Jako Êwiadek spotkaƒ pielgrzymkowychz naszym ukochanym Papie˝em Rodakiempragn´ stwierdziç, ˝e by∏ on wielkim zwia-stunem prawdy, dobra i nadziei. NauczanieOjca Âwi´tego Jana Paw∏a II i spotkaniapielgrzymkowe zaowocowa∏y wzmo˝onymwysi∏kiem mojej pracy nad sobà, ch´ciàprzekazania, szczególnie m∏odemu pokole-niu, prawdy ods∏aniajàcej bia∏e plamy w hi-storii naszego Narodu.

Zofia ZNAMIEROWSKA

St y c z e ƒ1 9 8 9 r.Wraz z wnucz-kà przekazuj´Ojcu Âwi´te-mu, JanowiPaw∏owi II,Ziemi´ Ka-

tyƒskà i album ze zdj´ciami z Katynia.Przywieêli je uczestnicy pierwszej komba-tanckiej pielgrzymki do Katynia w paê-dzierniku 1988 r.

Moje spotkania z Janem Paw∏em IISSeekkrreettaarrzz SSppoo∏∏eecczznneeggoo KKoommiitteettuu „„PPaammii´́çç ii TTrrwwaanniiee”” HHaalliinnaa BBaazzyylleewwsskkaa::

19maja 2004 r.,dzieƒ po ob-chodach 60. roczni-cy bitwy o MonteCassino na Cmen-tarzu ̊ o∏nierzy Pol-skich. Podczas au-diencji generalnej

wr´czam Ojcu Âwi´temu album, przedstawiajàcy10 lat dzia∏alnoÊci Spo∏ecznego Komitetu „Pami´çi Trwanie” oraz prace przy budowie pomnikaw kwaterze 45 N na cmentarzu Bródnowskim (wmiejscu, gdzie pochowano 34 stracone przez UBosoby, w tym wy˝szych oficerów Armii Krajowej).

16paêdziernika 2004 r., przy wsparciu i w obecnoÊci kombatantów, a szczególnie cz∏on-ków Ogólnopolskiego Zwiàzku ˚o∏nierzy Batalionów Ch∏opskich, Szko∏a Podstawo-wa w Ksià˝u Ma∏ym otrzyma∏a imi´ Jana Paw∏a II. PodczasuroczystoÊci m.in. poÊwi´cono sztandar szko∏y z wizerun-kiem Patrona. Ks. JJaann RRuuddeecckkii w swoim wystàpieniu pod-kreÊli∏ obowiàzki moralno-patriotyczne, wynikajàce z naukiOjca Âwi´tego, jakie niesie za sobà przyj´cie przez szko∏´imienia Papie˝a Polaka. Ods∏oni´to tak˝e tablic´ pamiàt-kowà, przedstawiajàcà Jana Paw∏a II, umieszczonà na fron-cie budynku szko∏y.

Patron m∏odzie˝y

W1985 r. cz∏onkinie Ârodowiska Kobiet – ̊ o∏nie-rzy Armii Krajowej z Powstania Warszawskie-go, by∏ych jeƒców wojennych obozu Oberlangen, zor-ganizowa∏y pielgrzymk´ do Ojca Âwi´tego Jana Paw-∏a II, który przebywa∏ w Castel Gandolfo, w prowin-cji Rzym. W podzi´kowaniu za serdeczne przyj´cieuczestnicy spotkania wr´czyli Papie˝owi pamiàtkowyalbum w ok∏adce wykonanej w obozie oraz obraz.

Dziewczyny z Oberlangen w Castel Gandolfo

„Synowie Pu∏ku” pami´tajà

18 maja 1989 r., w 55. rocznic´ bitwy o Mon-te Cassino. Spotkanie Ojca Âwi´tego z cz∏on-kami Ârodowiska „Synów Pu∏ku” przy ZKRP i BWP w czasie audiencji generalnej.Kmdr Józef Czerwiƒski wr´cza Janowi Paw∏o-wi II „Medal Pamiàtkowy”.

Wpis cz∏onków Ârodowiska „Synów Pu∏ku”do Ksi´gi Kondolencyjnej, wy∏o˝onej w Nun-cjaturze Apostolskiej w Warszawie po ÊmierciOjca Âwi´tego

„Synowie Pu∏ku” ˝egnajà Papie˝a Polaka. Nazdj´ciu od lewej: Maciej Maksymowicz, Stani-s∏aw Âwierczewski i Marek Stankiewicz

Po odejÊciu Papie˝a Jana Paw∏a II – „Synowie Pu∏ku” ˝egnali go wpisa-mi do Ksi´gi Kondolencyjnej, wy∏o˝onejw Nuncjaturze Apostolskiej w Warszawie.Dzi´kowali Ojcu Âwi´temu za jego „gorà-cy patriotyzm, wk∏ad w dzie∏o przeobra-˝enia Polski oraz walk´ o pokojowy, rów-noprawny byt narodów Êwiata”.

PPoo˝̋eeggnnaanniiee

KKttooÊÊ bblliisskkii ooddsszzeedd∏∏...... TTyyllkkoo sseerrccee pp∏∏aacczzee

II ttyyllkkoo ssmmuuttnnoo,, ssmmuuttnnoo sszzuummiiàà llaassyy......

ZZaa CCiieebbiiee mmooddll´́ ssii´́ WWiieellkkii TTuu∏∏aacczzuu..

ZZaa TToobbàà tt´́sskknnii´́,, PPiioottrrzzee nnaasszzyycchh cczzaassóóww..

[[FFrraaggmmeenntt wwiieerrsszzaa AAnnnnyy RRuuddaawwccoowweejjooppuubblliikkoowwaanneeggoo ww „„SSyybbiirraakkuu””..]]

KOMBATANT 2006 nr 4 13

Wspominamy Ojca Âwi´tego Jana Paw∏a II

Arcybiskup SSttaanniiss∏∏aaww DDzziiwwiisszz otrzy-ma∏ od uczestników spotkania pa-miàtkowà ksià˝k´ i pisemne powitanie,które to pismo przed przekazaniem od-czyta∏ prezes JJóózzeeff KKooppcczzyyƒƒsskkii.

Rozmowa przebiega∏a w przyjaznejatmosferze. Wiceprezes WWiikkttoorr KKrrzzyy--˝̋aannoowwsskkii poinformowa∏ abp. Stanis∏a-wa Dziwisza o wi´êniach hitlerowskichobozów koncentracyjnych oraz o tym,˝e wÊród cz∏onków ZKRP i BWPw Krakowie znajdujà si´ ksi´˝a – byliwi´êniowie obozu w Dachau: ks. LLee--ooppoolldd MMrroo˝̋eekk i ZZyyggmmuunntt WWiiÊÊnniieewwsskkii.Natomiast sekretarz ZO ZZeennoonn PPiikkuull--

Cz∏onkowie ZO ZKRP i BWP w Krakowiepodczas spotkania z abp. Stanis∏awem Dziwi-szem

13 lutego br. na audiencji u abp. Stanis∏awa Dziwisza* spotkalisi´: prezes Zarzàdu Okr´gowego ZKRP i BWP w Krakowie Jó-zef Kopczyƒski, sekretarz ZO Zenon Pikulski, wiceprezes ZOWiktor Krzy˝anowski i przewodniczàcy Okr´gowej Komisji Re-wizyjnej – Józef Kossobudzki-Or∏owski.

Kraków

Kombatanci u Metropolity Krakowskiego

sskkii poinformowa∏, ˝e ZKRP i BWP jestnajliczniejszym zwiàzkiem kombatan-tów w Polsce, zrzeszajàcym ˝o∏nierzywszystkich formacji walczàcych w II wojnie Êwiatowej, inwalidów wojen-nych, cz∏onków Rodzin Katyƒskich i in.

Ponadto Zenon Pikulski wspomnia∏o ∏àcznoÊci kombatantów z m∏odzie˝àszkolnà i o swoim uczestnictwie w wy-cieczce z grupà 30 uczniów z II LiceumOgólnokszta∏càcego im. Króla Jana IIISobieskiego, z którà zwiedzi∏ sanktuariaEuropy Wschodniej. Majàc m∏odzie˝pod opiekà przez pó∏tora miesiàca,przekazywa∏ jej wiedz´ i wspomnienia

o zes∏aniu na Sybir oraz o swoim udzia-le w walkach od Lenino do Berlina.

Zenon PIKULSKIsekretarz ZO ZKRP i BWP

w Krakowie* 24 marca 2006 r. abp Stanis∏aw Dzi-wisz otrzyma∏ godnoÊç kardyna∏a(przyp. red.)

KOMBATANT 2006 nr 414

Z nades∏anej korespondencji

5marca br. w parafii p.w. Êw. Kazimie-rza Królewicza w Bia∏ej Podlaskiej od-by∏a si´ uroczysta Msza Êw. ku czci Patro-na. UroczystoÊciom przewodniczy∏ Bi-skup Polowy Wojska Polskiego, gen. bryg.TTaaddeeuusszz PP∏∏oosskkii w asyÊcie gospodarza pa-rafii, ks. kan. KKaazziimmiieerrzzaa TTuusszzyyƒƒsskkiieeggoo.

W uroczystoÊciach udzia∏ wzi´li: parla-mentarzyÊci, starosta bialski TTaaddeeuusszz ¸̧aa--zzoowwsskkii, prezes Stowarzyszenia SeniorówLotnictwa Wojskowego RP JJaann SSmmoollaarreekk,prezes Zarzàdu Rejonowego Zwiàzku By-∏ych ˚o∏nierzy Zawodowych i OficerówRezerwy Wojska Polskiego MMiieecczzyyss∏∏aawwMMaattuussiiaakk, komendant WKU ZZbbiiggnniieewwBBoojjkkoo, przedstawiciele Policji, Stra˝y Po-˝arnej, Wojska Polskiego etc. (...)

S∏owo pasterskie podczas Mszy Êw. wy-g∏osi∏ ks. bp Tadeusz P∏oski, nawiàzujàc dobiografii Êw. Kazimierza oraz rozpoczyna-jàcego si´ Wielkiego Postu. Po uroczysto-Êciach koÊcielnych, o godz. 10.00 zosta∏yz∏o˝one przez poszczególne delegacjewiàzanki kwiatów przed pomnikiem, usy-tuowanym nieopodal koÊcio∏a, upami´t-niajàcym lotników Podlasia, którzy zgin´li

Cz∏onkowie Ko∏a w K´trzynie ÂwiatowegoZwiàzku ˚o∏nierzy Armii Krajowej podczasspotkania op∏atkowego 29 grudnia ub.r.

Biskup Polowy gen. bryg. Tadeusz P∏oski pod-czas Mszy Êw. w k´trzyƒskiej parafii p.w. Êw.Mateusza Ewangelisty

www.ordynariat.opoka.org.pl

Bia∏a Podlaska, K´trzyn

Spotkania Biskupa Polowego WPz kombatantami

w czasie wykonywania zadaƒ w powietrzu.W imieniu weteranów wiàzank´ kwiatówz∏o˝yli: Mieczys∏aw Matusiak, WW∏∏aaddyyss∏∏aawwDDoorroosszzuukk i BBoolleess∏∏aaww ¸̧uuggoowwsskkii. (...)

Boles∏aw ¸UGOWSKI

***

Prezes Ko∏a w K´trzynie ÂwiatowegoZwiàzku ˚o∏nierzy Armii KrajowejOkr´g Warmiƒsko-Mazurski – WW∏∏aaddyyss∏∏aawwKKoonniiuusszzeewwsskkii, nades∏a∏ do redakcji„Kombatanta” informacj´ o wizycie dusz-pasterskiej bp. Tadeusza P∏oskiego 31 grudnia ub.r. w Warmiƒsko-MazurskimOddziale i Centrum Szkolenia Stra˝yGranicznej w K´trzynie. W trakcie wizytyw parafii p.w. Êw. Mateusza Ewangelistybp T. P∏oski koncelebrowa∏ Msz´ Êw. wrazz ks. mjr. ZZbbiiggnniieewweemm KK´́ppàà – szefem Wy-dzia∏u Duszpasterskiego Ordynariatu Po-lowego oraz ks. ppor. WWiieess∏∏aawweemm KKoonn--ddrraacciiuukkiieemm, kapelanem k´trzyƒskiej SG.

We Mszy Êw. wzi´li udzia∏: p∏k JJóózzeeffBBiieegguunn – komendant Warmiƒsko-Mazur-skiego Oddzia∏u Stra˝y Granicznej zeswoimi zast´pcami oraz mjr MMaarreekk WWaasszz--

cczzuukk, zast´pca komendanta CentrumSzkolenia Stra˝y Granicznej. UroczystoÊçzgromadzi∏a kadr´ zawodowà, s∏uchaczyCentrum Szkolenia, kombatantów orazparafian. Uczestniczyli tak˝e burmistrzK´trzyna KKrrzzyysszzttooff HHeeççmmaann oraz starostapowiatu RRyysszzaarrdd KKaacczzmmaarrcczzyykk.

Oprac. red.

Fot. Tadeusz Warczak

c∏awiu za dzia∏alnoÊç w Armii Krajowej.Skazano go na kar´ Êmierci, zamienio-nà na 15 lat wi´zienia i osadzonow Centralnym Wi´zieniu we Wronkach.Po 6,5 roku wi´zienia zosta∏ zwolniony.19 paêdziernika 1998 r. Sàd Okr´gowyw Kielcach uniewa˝ni∏ wyrok sprzedprawie 50 lat.

Jest Kawalerem Orderu WojennegoVirtuti Militari. 3 stycznia 2002 r. mini-ster obrony narodowej mianowa∏ go nastopieƒ pu∏kownika.

Miko∏aj Malec wspomina: Moimzwierzchnikiem wojskowym by∏ I Mar-sza∏ek Józef Pi∏sudski. (...)

My, kombatanci II wojny Êwiatowej,pozostajemy wierni przysi´dze ˝o∏nier-skiej, jakà z∏o˝yliÊmy Polskiemu Paƒ-stwu Podziemnemu w okresie okupacji,˝e b´dziemy walczyç o Wolnà, Niepod-leg∏à Polsk´ zgodnie z dewizà widniejà-cà na naszych sztandarach – BÓG –HONOR – OJCZYZNA.

Oprac. K.H.

ców Pieszych Krajowego Zwiàzku By∏ych˚o∏nierzy Polskich Si∏ Zbrojnych na Za-chodzie WW∏∏ooddzziimmiieerrzz CCiieesszzkkoowwsskkii i sekre-tarz Ârodowiska LLeesszzeekk CCzzaarrnnoottaa--CCzzaarrnnyy.

Oprac. A.B.

Wkampanii wrzeÊniowej walczy∏w obronie Lwowa, podczas którejzosta∏ ranny. Nast´pnie z W´gier uda∏omu si´ przedostaç do Francji, gdziew 1940 r. wstàpi∏ do 2 Dywizji StrzelcówPieszych 2 Warszawskiego Pu∏ku ArtyleriiLekkiej. Walczy∏ m.in. na po∏udniu liniiMaginota w rejonie Belfortu, Dampri-chard i Maiche. Razem z jednostkami dy-wizji przekroczy∏ granic´ francusko-szwaj-carskà, gdzie zosta∏ internowany.

18 marca obchodzi∏ jubileusz 95. roczni-cy urodzin. Z tej okazji, podczas uroczy-stoÊci zorganizowanej w jego domu, EEuuggee--nniiuusszz JJaasszzcczzaakk otrzyma∏ od PrezydentaRP LLeecchhaa KKaacczzyyƒƒsskkiieeggoo szabl´ z imiennàdedykacjà oraz list z ˝yczeniami. Wr´czyli

Por. Eugeniusz Jaszczak

Jubileusz 95-lecia˚o∏nierza 2 Dywizji Strzelców Pieszych

je przedstawicieleBiura Bezpie-czeƒstwa Naro-dowego: PPaawwee∏∏ÂÂlliiwwiiƒƒsskkii i ¸̧uukkaasszzKKuuddlliicckkii. W imie-niu kierownikaUdSKiOR Me-dal Urz´du wrazz ˝yczeniami zdro-wia i wszelkiej po-myÊlnoÊci przekaza∏ Jubilatowi naczelnikWydzia∏u Wspó∏pracy ze Stowarzyszenia-mi JJaann KKrryysstteekk. Podzi´kowania za d∏ugo-letnià dzia∏alnoÊç spo∏ecznà i serdeczne˝yczenia urodzinowe z∏o˝yli Jubilatowitak˝e: prezes Ârodowiska 2 Dywizji Strzel-

Od 22 lat pracuje spo∏ecznie, pe∏niobowiàzki prezesa Zarzàdu Ko∏aNiepodleg∏oÊciowego Zwiàzku ˚o∏nie-rzy Armii Krajowej w Kaliszu. Miko∏ajMalec 16 marca br. skoƒczy∏ 90 lat. 28 lutego br. by∏ goÊciem Redakcji Biu-letynu „Kombatant”.

S∏u˝b´ wojskowà rozpoczà∏ 15 marca1935 r. w 4 Dywizjonie ˚andarmeriiWojskowej w ¸odzi, gdzie s∏u˝y∏ do 29 wrzeÊnia 1939 r. Bra∏ udzia∏ w kampa-nii wrzeÊniowej 1939 r., w plutonie ˝an-darmerii polowej 26 Dywizji Piechoty;zwalcza∏ dywersantów „piàtej kolumny”w terenie, walczy∏ na szlaku bojowym:Kutno, ¸owicz, rzeka Bzura, Skierniewi-ce, Mszczonów, Góra Kalwaria, bra∏udzia∏ w obronie Warszawy. By∏ cz∏on-kiem Zwiàzku Walki Zbrojnej – ArmiiKrajowej. Od marca 1945 r. do kwietnia1946 r. – ˝o∏nierz 42 pp 11 Dywizji Pie-choty 2 Armii Wojska Polskiego.

9 czerwca 1949 r. zosta∏ aresztowanyprzez Urzàd Bezpieczeƒstwa we Wro-

P∏k Miko∏aj Malec podczas wizyty w RedakcjiBiuletynu „Kombatant”

Na zdj´ciu pierwszy z lewej: Miko∏aj Malec,obok jego starszy o 15 miesi´cy brat Marianoraz brat bliêniak Wac∏aw. Fotografia wyko-nana w Grudziàdzu w 1935 r. Miko∏aj i Wa-c∏aw Malec s∏u˝yli w Centrum Szkolenia ˚an-darmerii Wojskowej w Grudziàdzu, a Marians∏u˝y∏ w Centrum Wyszkolenia Saperóww Modlinie

Fot. archiwum domowe

Szanownym Jubilatom najserdeczniejsze ˝yczenia i gratulacje sk∏ada Redakcja „Kombatanta”

P∏k Miko∏aj Malec, ps. „Celam”

˚o∏nierz Armii Krajowej

KOMBATANT 2006 nr 4 15

Nasi wspaniali Jubilaci

Fot. Agnieszka Boruszkowska

Fot. Ewa Dumin

Naczelnik Wydzia∏u Wspó∏pracy ze Stowarzyszeniami UdSKiOR Jan Krystekodczytuje Jubilatowi list z ˝yczeniami od kierownika Urz´du. Obok stojàprzedstawiciele Prezydenta RP: ̧ ukasz Kudlicki (po prawej) i Pawe∏ Âliwiƒski

czenia okr´gów wschodnich: wileƒskiego,lwowskiego i innych dowodzi∏y, ˝e nasi so-jusznicy nie sà sojusznikami – i wtedy tow∏aÊnie gen. Fieldorf zosta∏ wyznaczonydo prowadzenia organizacji polityczno--spo∏eczno-wojskowej „NIE”, czyli Nie-podleg∏oÊç. Na poczàtku 1945 r. przypad-kowo zosta∏ „Nil” aresztowany. W mo-mencie, kiedy ju˝ toczy∏y si´ rozmowy

gen. LLeeooppoollddaaOO kk uu ll ii cc kk ii ee gg ooz w∏adzami so-wieckimi, gen.Fieldorfa „Nila”aresztowano ja-ko kolejarza WWaa--lleenntteeggoo GGddaanniicc--kkiieeggoo i zes∏anona Sybir. To mupomog∏o prze-˝yç dwa i pó∏ ro-ku w ∏agrach naUralu. Jego za-

chowanie w transporcie – cz∏owieka bar-dzo s∏abego fizycznie, bo ju˝ by∏ mocnowyczerpany pracà i prze˝yciami – by∏owspania∏e, a d∏ugo si´ jecha∏o na Ural, coÊwiem na ten temat z w∏asnego doÊwiad-czenia. Oddaje Genera∏ chorym wspó∏-wi´êniom bezcenne 12 tabletek przeciwkoczerwonce – chorobie, która dziesiàtko-wa∏a zes∏aƒców. Pami´tam, jak z naszegotransportu, w którym jecha∏em w 1944 r.,wielokrotnie zw∏oki zmar∏ych na czerwon-k´ by∏y wyrzucane z pociàgu... Otó˝ odda-je on te ostatnie 12 tabletek panu Tade-uszowi Bobrowskiemu, znajomemuz transportu. Tabletki, które uratowa∏y mu˝ycie.

CoÊ w tym jest. Znam osobiÊcie Tadeusza Bobrowskie-

go, nawet pracowaliÊmy razem przez sie-dem lat, s∏ucha∏em du˝o tych opowieÊcio ∏agrze, wspólnej misce, z której razemjedli. Na jednej stronie by∏o napisane: Ta-deusz Bobrowski, na drugiej – WalentyGdanicki. Nikt nie wiedzia∏, ˝e by∏ to ge-nera∏ „Nil”. Zachowywa∏ si´ w oboziewspaniale, podtrzymywa∏ na duchu bar-

Wjak˝e ponury dzieƒ 24 lutego1953 r. – dokona∏a si´ obrzydli-wa, nieludzka zbrodnia sàdowana jednym z najwybitniejszych naszych˝o∏nierzy, gen. brygady AAuugguuÊÊcciiee EEmmiilluuFFiieellddoorrffiiee ppss.. „„NNiill”” – wspania∏ym dowód-cy i wspania∏ym cz∏owieku i Polaku. Naj-bardziej okropna, bo zosta∏a wykonanar´kami naszych rodaków. W∏aÊciwie to niewiadomo, czy mo˝na ich zaliczyç do Pola-ków? Chyba nie! Bo jak mo˝na z najdziel-niejszego cz∏owieka zrobiç dos∏ownie naj-gorszego cz∏owieka! Jak mo˝na?! Jakimprawem!? Przecie˝ to jest najdalej idàcaperfidia, ju˝ nic nie mo˝e byç gorszego! Tosmutne, naprawd´ bardzo smutne, ˝e ciludzie nie zostali nigdy ukarani. PaniàWoliƒskà od szeregu lat spotykano w Lon-dynie w POSK-u, tj. Polskim OÊrodkuSpo∏eczno-Kulturalnym w centrum Lon-dynu, gdy spokojnie przechadza∏a si´z m´˝em – jak gdyby nigdy nic! Przecie˝ toona by∏a jednym z katów!

DDrrooggaa ̋̋ yycciioowwaa ggeenn.. FFiieellddoorrffaa bbyy∏∏aa nnaaccee--cchhoowwaannaa oodd nnaajjmm∏∏ooddsszzyycchh llaatt ss∏∏uu˝̋bbàà ddllaaPPoollsskkii. W m∏odym bardzo wieku wstàpi∏do Legionów, potem by∏a wojna polsko--bolszewicka, za udzia∏ w tych zmaganiachdosta∏ czterokrotnie Krzy˝ Walecznych.Potem by∏a s∏u˝ba mi´dzywojenna i II wojna Êwiatowa. Jako dowódca 53 pps∏u˝y∏ w Lesznie Wlkp. i bra∏ udzia∏w kampanii wrzeÊniowej. Potem wyjazddo Francji, Anglii. Jako pierwszy emisa-riusz zosta∏ przerzucony z Londynu dokraju i rozpoczà∏ s∏u˝b´ w PodziemnymPaƒstwie Polskim. Po pewnym czasie zo-sta∏ mianowany dowódcà Kedywu, a wi´cna wskroÊ nowoczesnej organizacji, nie-zmiernie skutecznej, która da∏a si´ Niem-com boleÊnie we znaki. Wielka nagrodaby∏a za niego wyznaczona, Niemcy wie-dzieli, ˝e zamach na Kutscher´ zrodzi∏ si´w jego g∏owie, podobnie jak wiele innychakcji dywersyjnych. MMóówwiillii oo nniimm,, ˝̋ee bbyy∏∏„„mmóózzggiieemm”” AArrmmiiii KKrraajjoowweejj. W 1943 r.,gdy zbli˝a∏ si´ front sowiecki, powsta∏akoncepcja, ˝eby stworzyç nowà konspira-cj´, bardziej zakamuflowanà – doÊwiad-

Powrócà do nasz ognia, wody i wn´trza ziemi...

dzo m∏odych cz´sto akowców. Zosta∏ wy-wieziony drogà przez Rembertów, wspól-nie z mnóstwem akowców, g∏ówniez Okr´gu Warszawskiego, ale w∏aÊciwie toprawie z ca∏ej Polski, bezpoÊrednim trans-portem na Ural.

Prze˝y∏ i wróci∏ do Polski. Wydawa∏o mu si´, ˝e mo˝e teraz spo-

kojnie w Polsce myÊleç o przysz∏oÊci, ˝emo˝e jednak w∏adze zrozumiejà pewnenasze polskie sprawy i tu si´ bardzo pomy-li∏. Polskie w∏adze, zwiàzane z Minister-stwem Bezpieczeƒstwa Publicznego nag∏owie stajà, ˝eby odszukaç szefa Kedywu,a potem szefa organizacji „NIE”, bo wie-dzà, ˝e jest to mózg. Sowiecki wywiad bar-dzo g∏´boko penetrowa∏ te Êrodowiskai w koƒcu, w 1950 r., a wi´c po kilku la-tach, „Nil” zosta∏ aresztowany i tu zaczà∏si´ jego drugi – po uralskim – wielki dra-mat ˝yciowy. Do koƒca jednak wierzy∏, ˝ecoÊ si´ zmieni – nie zdawa∏ sobie sprawy,co to jest MBP, czym jest NKWD. Po ha-niebnym procesie – mordzie sàdowym, zo-staje powieszony, nawet nie rozstrzelanyjak ˝o∏nierz. Sà poszlaki, ˝e w ostatnichmomentach nie dawa∏ si´ zawiesiç na ka-towni i zosta∏ doszcz´tnie po∏amany, zbi-ty... WW zzaassaaddzziiee wwiieesszzaallii jjuu˝̋ nniiee˝̋yyjjààcceeggooGGeenneerraa∏∏aa. Sà to informacje nie do koƒcasprawdzone, trudne do opowiedzenia, alemusimy to sobie wyobraziç...

Miejsce jego pochówku oczywiÊcie niejest znane, podobnie jak nieznane jestmiejsce „„HHuubbaallaa”” czy bohatera Wileƒsz-czyzny – „„¸̧uuppaasszzkkii””... W tym jest jasnycel, przecie˝ to byli ludzie – symbole. To sàsymbole! Na tablicy zawieszonej w ¸odzi,na domu gdzie mieszka∏ „Nil” widniejàs∏owa poety: „„MMaajjàà jjeesszzcczzee sszzaannss´́,, aabbyy ppoo--wwrróócciiçç ddoo nnaass zz ooggnniiaa,, wwooddyy ii wwnn´́ttrrzzaa zziiee--mmii””. Tak mówi∏ o nim Zbigniew Herbert.Jest to g∏´boka myÊl.

[[FFrraaggmmeennttyy pprrzzeemmóówwiieenniiaa CCzzeess∏∏aawwaa CCYYWWII¡¡SSKKIIEEGGOO,, pprreezzeessaa ZZaarrzzààdduu GG∏∏óóww--nneeggoo ÂÂwwiiaattoowweeggoo ZZwwiiààzzkkuu ̊̊ oo∏∏nniieerrzzyy AArrmmiiiiKKrraajjoowweejj,, wwyygg∏∏oosszzoonneeggoo 2244 lluutteeggoo 22000066 rr..ww SSaallii OObbrraadd RRaaddyy MMiiaassttaa KKrraakkoowwaa..]]

KOMBATANT 2006 nr 416

53. rocznica stracenia w Warszawie gen. Emila Fieldorfa „Nila”,– pierwszego Komendanta Kedywu KG AK

Genera∏ Emil Fieldorf „Nil”

CCzzeess∏∏aaww CCyywwiiƒƒsskkii – prezes ZarzàduG∏ównego Âwiatowego Zwiàzku˚o∏nierzy Armii Krajowej od 2005 r.,wczeÊniej przez trzy kadencje by∏ cz∏on-kiem Prezydium ZG ÂZ˚AK. Prowa-dzàc jako wspó∏za∏o˝yciel i przewodni-czàcy Klub Historyczny im. Stefana Ro-weckiego „Grota”, organizowa∏ sesjenaukowe (w samej Warszawie – ponad50 sesji, podobnie wiele odby∏o si´ w in-nych miejscach kraju, gdzie dzia∏ajàKluby), upowszechniajàce wiedz´ opar-tà na najnowszych badaniach – dotyczà-cà historii II wojny Êwiatowej i okresupowojennego. Prezes ÂZ˚AK od wielulat upowszechnia tradycje or´˝a pol-skiego – przez ponad 20 lat by∏ prze-wodniczàcym Ârodowiskowego Ko∏a1 Brygady Wileƒskiej AK „Juranda”(Czes∏aw Cywiƒski bra∏ udzia∏ w wal-kach o Wilno w ramach akcji „Burza”jako ˝o∏nierz 1 Brygady Wileƒskiej AK„Juranda”. W 1944 r. zosta∏ aresztowa-ny i wywieziony do ∏agrów sowieckich,skàd wróci∏ w 1946 r.).

Podczas uroczystoÊci powiedzia∏ m.in.:– To odznaczenie dla nas wszystkich.Naszymi drogowskazami ˝ycia zawszeby∏y: Bóg, Honor i Ojczyzna – w walce,cierpieniu i pracy codziennej.

Red.

Minister obrony narodowej Rados∏aw Sikorskioraz – odznaczony prezes Zarzàdu G∏ównegoÂZ˚AK Czes∏aw Cywiƒski

10 marca br. w budynku PAST-yw Warszawie – siedzibie ZarzàduG∏ównego Âwiatowego Zwiàzku˚o∏nierzy Armii Krajowej – odby∏asi´ uroczystoÊç, podczas którejprezes ZG Zwiàzku Czes∏aw Cy-wiƒski zosta∏ uhonorowany przezministra obrony narodowej Rado-s∏awa Sikorskiego Z∏otym Meda-lem „Za Zas∏ugi dla ObronnoÊciKraju”.

Prezes ZG ÂZ˚AK odznaczony Medalem „Za Zas∏ugi dla ObronnoÊci Kraju”

Wojewoda przyby∏ na spotkanie z dyrektorDDoommiinniikkàà PPoottoocckkàà i zach´ci∏ do rozmówna tematy nurtujàce kombatanckie Êrodowiska.

Jako pierwszy zabra∏ g∏os prezes ZarzàduOkr´gu DolnoÊlàskiego ÂZ˚AK, przewodni-czàcy Rady do Spraw Kombatantów przy Kie-rowniku UdSKiOR – JJeerrzzyy WWooêênniiaakk. W swoimwystàpieniu uwzgl´dni∏ problemy socjalnei zdrowotne oraz fakt, i˝ konieczne jest wspól-ne dzia∏anie administracji paƒstwowej i samo-rzàdowej – na rzecz kombatantów. èle si´ sta-

„Pro Memoria” dla dolnoÊlàskiego ÂZ˚AK

Zarzàd Okr´gu DolnoÊlàskiego ÂZ˚AKzorganizowa∏ 19 grudnia ub.r. w kawiarniDomu Polskiego przy wroc∏awskim Rynkuspotkanie op∏atkowe dzia∏aczy Okr´gu i Ob-wodów ÂZ˚AK. Prezes ZOD JJeerrzzyy WWooêênniiaakkomówi∏ aktualnà sytuacj´ w ruchu kombatanc-kim w Polsce. Serdeczne ˝yczenia ˝o∏nierzomAK z∏o˝yli m.in.: ostatni Prezydent RP naUchodêstwie RRyysszzaarrdd KKaacczzoorroowwsskkii, marsza-

W Sali Kolumnowej DolnoÊlàskiegoUrz´du Wojewódzkiego, 12 styczniabr. wojewoda Krzysztof Grzelczyk spo-tka∏ si´ z prezesami wszystkich zwiàz-ków i organizacji kombatanckich.

Kombatanckie spotkaniez wojewodà dolnoÊlàskim

∏o, ˝e rzàd Leszka Millera zabra∏ kombatantomcz´Êç ulg kolejowych i autobusowych, zapomi-najàc o przestrzeganiu art. 19 Konstytucji RP.W imieniu organizacji niepodleg∏oÊciowych – AK, BCh, NSZ, WiN, Konspiracyjnego Woj-ska Polskiego, które by∏y formacjami zbrojnymiPolskiego Paƒstwa Podziemnego i wspó∏praco-wa∏y z Rzàdem RP na Uchodêstwie – JerzyWoêniak przekaza∏ nowemu wojewodzie dol-noÊlàskiemu serdeczne gratulacje i ˝yczenia.Wspomnia∏ on, ˝e to pierwsze spotkanie macharakter kurtuazyjny – nast´pne b´dà kon-kretne, wymagajàce decyzji wojewody.

Wojewoda zadeklarowa∏ pomoc i regularnekontakty ze zwiàzkami kombatanckimi. PrezesZwiàzku SolidarnoÊci Polskich KombatantówCCzzeess∏∏aaww RRuucchheell wyrazi∏ nadziej´, ˝e nowy wo-jewoda otoczy kombatantów opiekà, podob-nie jak poprzedni wojewoda i jego pe∏nomoc-nik JJeerrzzyy WWaalleewwsskkii, którzy zas∏u˝yli na po-chwa∏´ ze strony kombatantów. (...) *

Jan PALUCHNIAK* Fragment wi´kszej ca∏oÊci

Wiceprezes ZG Z˚NSZ WWiittoolldd GGrrzzeebbsskkiiprzywita∏ przyby∏ych na spotkaniew imieniu prezesa BBoohhddaannaa SSzzuucckkiieeggoo, któryze wzgl´du na nienajlepszy stan zdrowia niemóg∏ przybyç z Lublina. Przypomnia∏ histori´Narodowych Si∏ Zbrojnych – organizacji, któ-ra powsta∏a w 1942 r. z po∏àczenia ZwiàzkuJaszczurczego, cz´Êci NOW i LNOW i innychnarodowych ugrupowaƒ niepodleg∏oÊciowych,dzia∏ajàcych po 1945 r. Nawiàza∏ do obecnejsytuacji Zwiàzku (nieub∏agane prawa sprawia-jà, ˝e coraz mniej jest weteranów NSZ), mówi∏równie˝ o zmianach w jego statucie, które

8 lutego 2006 r. w Muzeum Powsta-nia Warszawskiego, w audytoriumJana Nowaka-Jezioraƒskiego, odby-∏a si´ uroczysta promocja ksià˝kiPiotra Szuckiego pt. „Materia∏y dobibliografii Narodowych Si∏ Zbroj-nych”. W spotkaniu uczestniczylim.in.: obecny Marsza∏ek Sejmu RP – Marek Jurek oraz by∏y Marsza∏ekSejmu RP – prof. Wies∏aw Chrza-nowski, zast´pca dyrektora MuzeumPowstania Warszawskiego – Pawe∏Ukliƒski i in.

Materia∏y do bibliografii NSZ

umo˝liwi∏y osobom m∏odym wst´powanie doorganizacji.

Spotkanie prowadzi∏ historyk LLeesszzeekk ˚̊ee--bbrroowwsskkii, który przyzna∏, ˝e 15 lat istnieniaZwiàzku ˚o∏nierzy Narodowych Si∏ Zbrojnychstanowi znaczàcà cz´Êç jego biografii – tote˝w omawianej publikacji wymieniono równie˝wiele jego prac. Wydane w ramach bibliotecz-ki „Szczerbca” – „Materia∏y do bibliografiiNSZ (od roku 1982)” PPiioottrraa SSzzuucckkiieeggoo sàpierwszym tego typu opracowaniem dotyczà-cym NSZ. Zebrano tu rozproszone dotychczasmateria∏y, dzi´ki czemu mo˝liwe si´ stanie do-tarcie do wydawnictw êród∏owych. „Materia-∏y...” zawierajà nie tylko wykaz ksià˝ek, bro-szur, opracowaƒ etc., lecz tak˝e wzbogaconesà o szereg aneksów, indeks nazwisk i pseudo-nimów oraz omówienia zawartoÊci niemalka˝dej pozycji. Dzi´ki temu sà cennym êró-d∏em informacji dla historyków, zajmujàcychsi´ problematykà NSZ.

E.D.

∏ek woj. dolnoÊlàskiego PPaawwee∏∏ WWrróóbblleewwsskkii,dyrektor Oddzia∏u IPN – prof. dr hab. WW∏∏ooddzzii--mmiieerrzz SSuulleejjaa i in. G∏os zabrali ˝o∏nierze AK – m.in. ZZyyggmmuunntt SSzzuummoowwsskkii, MMiieecczzyyss∏∏aaww HHuu--cchhllaa, ZZooffiiaa DDiilllleenniiuuss i in.

Na zakoƒczenie prezes Jerzy Woêniak wr´-czy∏ Medale „Pro Memoria”: SSttaanniiss∏∏aawwoowwiiGGrrzzyybbaacczzoowwii – wiceprezesowi ZOD i MMiieecczzyy--ss∏∏aawwoowwii BBoorreecckkiieemmuu – skarbnikowi ZOD.

Wielki wk∏ad organizacyjny w pi´kne spo-tkanie op∏atkowe mia∏ wiceprezes ZOD RRyy--sszzaarrdd FFiilliippoowwiicczz.

J.P.

KOMBATANT 2006 nr 4 17

Warszawa

Wroc∏aw

15 lat Wydawnictwa Zwiàzku ˚o∏nierzy Narodowych Si∏ Zbrojnych

Fot. Ewa Dumin

Od koƒca stycznia 1945 r. g∏ów-ny wysi∏ek zbrojny WojskaPolskiego skupi∏ si´ na Pomo-rzu. 30 stycznia 1945 r. 1 Armia Woj-ska Polskiego przekracza∏a polsko-nie-mieckà granic´ z 1939 r. By∏o to dla˝o∏nierzy wielkie prze˝ycie. 1 lutegowyzwolono Z∏otów. Awangardy1 AWP toczy∏y walki z 15 Dywizjà Gre-nadierów SS Lettland i 32 Dywizjà Pie-choty, broniàcymi rzeki Gwdy. Po ci´˝-kich walkach, 3 lutego, oddzia∏y4 i 6 Dywizji Piechoty zdoby∏y Jastro-wie. Jednostki 1 DP od 31 stycznia do3 lutego 1945 r. walczy∏y o Podgaje.W walkach o t´ miejscowoÊç, po wy-czerpaniu amunicji, dosta∏ si´ do nie-woli niemieckiej patrol rozpoznawczyz 4 kompanii II batalionu 3 pu∏ku pie-choty. Hitlerowcy powiàzali jeƒcówdrutem kolczastym i spalili ˝ywcemw stodole. Trzech jeƒców zdo∏a∏o si´uratowaç.

4 lutego pierwszorzutowe dywizjepodesz∏y do sta∏ych umocnieƒ WWaa∏∏uu PPoommoorrsskkiieeggoo..

Broni∏y go jednostki grupy dywizyj-nej Lehman, utworzone z podchorà-˝ych oficerskiej szko∏y artylerii w Bor-nem, wchodzàce w sk∏ad 10 KorpusuArmijnego SS. 11 pu∏k piechoty 4 Dy-wizji Piechoty, po przebiciu si´ przezfortyfikacje niemieckie, zosta∏ czasowoodci´ty, a nast´pnie wsparty przez 1, 2 i 3 DP, które poszerzy∏y wy∏omw obronie nieprzyjaciela i wysz∏y naszos´ Wa∏cz – Czaplinek. 9 lutego1 Armia zmieni∏a kierunek natarcia napo∏udniowo-zachodni – na Miros∏a-wiec. Majàc os∏oni´te skrzyd∏a od pó∏-nocy (3 i 6 DP) oraz od po∏udnia (4 DP), zgrupowanie uderzeniowe1 Armii (1 i 2 DP, 1 Brygada Pancerna)oderwa∏o si´ od pozosta∏ych si∏ i prze-∏ama∏o obron´ nieprzyjaciela.

9 lutego po po∏udniu pierwszorzuto-we pu∏ki (5 i 6) z 2 DP oraz 1 i 2 z 1 DPw ciàg∏ych walkach opanowa∏y K